Korkmaz Zena 40 Parça Çay Seti

дети

в мире взрослых

2 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

3

содержание ГЛАВНАЯ ТЕМА DOSYA 6-81

Дети в мире взрослых Büyüklerin dünyasında çocuklar 6 Уроки на дом Ev Ödevi Борис Клементьев / Boris Klementyev 10 Образование – надежда каждой страны Her Ülkenin Ümididir Eğitim Гекхан Демир / Gökhan Demir

48 Социальный портрет современной таджикской семьи Modern Tacik ailenin sosyal portresi Рустам Назаров / Rustam Nazarov 51 Жить в своих детях Kendini çocuklarında bulmak Тофик Аббасов / Tofik Abbasov

16 Кто прав, кто виноват? Kim haklı kim haksız? Сергей Кормилицын / Sergey Kormilitsin

52 Факел Пифагора Pisagor Meşalesi Малик Оторбаев / Malik Otorbayev

20 Встреча двух миров Yedi ‘ben’ – Rus-Türk ailem Надежда Емельянова / Nadejda Emelyanova

56 Говорят дети, говорят взрослые çocuklar konuşuyor, büyükler konuşuyor

26 Хочу быть взрослым Büyük olmak istiyorum Аида Файзуллина, Майра Кабакова / Aida Fayzullina, Mayra Kabakova

58 Отец Интернет Baba İnternet Малик Оторбаев / Malik Otorbayev

30 Бездомные Çocuklar Sokak Александра Шеромова / Aleksandra Şeromova

60 В олшебный ключ музыки Müziğin sihirli anahtarı Ольга Емельянова / Olga Yemelyanova

34 Раскроем секрет Sırrı paylaşalım Наталья Петрова / Natalya Petrova

66 Стань таким, как я хочу İstediğim gibi olur musun Дженгиз Шимшек / Dr. Cengiz Şimşek

38 Ждите – мы везем пингвинов Bekleyin – Penguen Getiriyoruz! Мария Олькина / Mariya Olkina

70 Растем вместе Birlikte Büyürken Шабан Гюль / Şaban Gül

42 Тепло домашнего очага Yuva Sıcaklağı Лариса Михальчук / Larisa Mihalçuk

74 Ребенок глазами травести Çocuk Tiyatrosu Oyuncunun Gözüyle Çocuk Лениза Мухаметзянова / Leniza Muhametzyanova

4 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

içindekiler

> 79 К арнавал кукол Kukla Karnavalı Лиза Богословская / Lisa Bogoslovskaya

> 82 Д ело рук и мастерства On parmakta on marifet Расим Хуснитдинов / Rasim Hunsutdinov

> 88 У куси калиту, дунь на лавку! Kalita’yı ısır, iskemleyi üfle! Валентина Борисенко / Valentina Borisenko

> 94 Р ецепты Yemek tarifleri

> 96 2011 – итоги года 2011 – yılının sonuçları Александр Сотниченко / Aleksandr Sotniçenko

> 102 Г аллиполи: день памяти Gelibolu: Anma Günü

> 105 У ниверситет завоевывает Кубок страны Bir Üniversite Lig Şampiyonu oluyor

> 106 Независимый Мариан Bağımsız Marian Борис Клементьев / Boris Klementyev

> 111 Диалог и толерантность Diyalog ve Hoşgörü

> 114 – 123 диалог евразия  /   инфо diyalog avrasya  /  info

> 124 Дед Мороз и компания Noel Baba ve arkadaşları

> 127 Границ у диалога не бывает Sınır tanımayan diyalog

узыкой завоевали > 95 М сердца молодежи Gençler gönülleri müzikle fethettiler Анна Холостенко / Anna Holostenko

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

5

редактор / editör

Уроки на дом Ev Ödevi Борис Клементьев Главный редактор журнала «ДА»

Иоанн Златоуст говорил: «Не одно рождение делает отцом, но хорошее образование; не ношение во чреве делает матерью, но доброе воспитание» Yannis Khrysostomos’un “Bir adamı gerçek bir baba yapan, bir çocuğun hayata gelmesini sağlamak değil, o çocuğa iyi bir eğitim vermektir, bir anneyi iyi bir anne yapan, çocuğu karnında taşımak değil, onun ahlaklı yetişmesini sağlamaktır” sözleri vardır

6 ДА ЛЕТО 2011 • 34 НОМЕР

У

меня, я считаю, две профессии: журналист и просто... папа. Иоанн Златоуст говорил: «Не одно рождение делает отцом, но хорошее образование; не ношение во чреве делает матерью, но доброе воспитание». Отредактировав материалы, присланные из стран Евразии, я понял, что в этот раз выйдет в свет не просто тематический номер журнала, а скорее учебное пособие для родителей. Своевременное и полезное. С советами и рекомендациями специалистов. Личным опытом. А почему бы и нет? Кто из нас, родителей, не задумывался, как собственное чадо воспитывать. Человека из него сделать, образование дать. Как до конца жизни сохранить с ним душевный контакт и взаимопонимание. Привить уважение и любовь. Нелегкая это задача – свое «семечко», «росточек» дорастить до крепкого красивого дерева. Без ошибок при этом не обойтись. Вспоминаю случай. Мой сын ходил в детский сад, и вот на одном из родительских собраний воспитатели открыли мамам и папам, какими бывают их дети – нервными, порой и жестокими. Психолог тогда сказала: «Поднимите руку, кто из вас хоть раз в день просто обнимает, целует сына, дочку, глядя в глаза, говорит добрые слова?» И из двадцати присутствовавших на собрании родителей подняли руку лишь девять. Вечно дела, не хватает времени. Отмахиваемся от того, что пытается сказать нам ребенок, считаем неважным, не стоящим внимания. Перебиваем, не дослушав до конца. Без конца настаиваем на своем, не уступая в этом вечном споре «ни пяди земли». Мы родители – значит, правы, дети всего лишь подчиненные – по возрасту и по судьбе. Одним словом, проблема мирного сосуществования двух миров – мира детей и мира взрослых. Махом решить все государственные, экономические и моральные проблемы воспитания детей и пожелать «миру – мир!» не получится. Придется проявить настойчивость, терпение и мудрость. Ведь понять и принять другого человека – всегда сложно, это требует душевного труда. Моя коллега, мать двух детей, рассказала об одной подсмотренной дома сценке. Ее восьмилетний сын – любитель шашек, впервые усаживая за игровую доску свою младшую сестренку, гладил ее по голове со словами: «Хочу наполнить тебя умом». Вот и журнал «ДА», лишь слегка коснувшись глобальной темы воспитания, хочет пожелать всем читателям больше мудрости, знаний, опыта, здоровья и удачи. На дворе Новый год. Мы уверены – все добрые пожелания в 2012 году обязательно исполнятся. n

Boris Klementyev DA Dergisi Genel Yayın Yönetmeni

B

enim iki mesleğim var: Biri gazetecilik, öteki babalıktır. Yannis Khrysostomos’un “Bir adamı gerçek bir baba yapan, bir çocuğun hayata gelmesini sağlamak değil, o çocuğa iyi bir eğitim vermektir, bir anneyi iyi bir anne yapan, çocuğu karnında taşımak değil, onun ahlaklı yetişmesini sağlamaktır” sözleri vardır. Avrasya ülkelerinden gelen makaleleri incelediğimde belli bir konu işleyen bir sayıdan öte anne-babalar için uzmanların görüşlerini içeren, güncel ve faydalı bir çocuk yetiştirme kılavuzu hazırladığımızı anladım. Neden olmasın! Biz, yani anne-babalar çocuğumu nasıl yetiştirmeliyiz, bir bireyi nasıl büyütmeliyiz, nasıl bir eğitim vermeliyiz? Bununla beraber ömür boyu sağlam ilişkileri çocuğumla nasıl kurabilirim, saygı ve sevgi duygularını ona nasıl öğretebilirim sorusunu kimler kendine sormadı ki? Elimizde olan küçük filizi sağlam, büyük bir ağaca dönüştürmek zor bir görevdir. Bu yolda yanlışlıklar ve hatalardan kaçmak imkansızdır. Oğlumun kreşe gittiği zamanlardan aklıma bir olay geldi. Toplantıda öğretmenler stresli, kızgın ve hatta bazen acımasız davranan çocuklarımızdan bahsettiler. Veli toplantısına katılan psikolog günde bir kere çocuğuna sarılan, öpen, gözlerine bakarak güzel sözler söyleyenlerin el kaldırmasını rica etti. Toplantıda olan 20 kişiden sadece 9 veli elini kaldırdı. Her zaman koşuşturuyoruz. Her zaman vaktimiz çok az. Kendi çocuklarımızın bize söylemek istediklerini önemsiz diye duymazlıktan geliyoruz. Sözünü bölüyoruz. Hep dediklerimizi tutturuyoruz. Annebaba olduğumuzdan dolayı haklıyız, çocukların bize bağlı olduğunu düşünüyoruz. Ortaya çocukların ve büyüklerin iki dünyanın beraber gitme sorunu çıkar. Devletin, ekonomi ve çocuk yetiştirme ile ilgili sorunları bir kerede çözülemez. Bu konuda sebat, sabır ve akıl göstermeliyiz. Zira bir başkasını anlayıp kabul etmek her zaman zor ve çaba harcaması gerektiren bir şeydir. iki çocuk annesi bir meslektaşım, evde gördüğü bir olayı bana anlattı. Sekiz yaşındaki oğlu tavla oynamayı seviyor. Bir kere kardeşini masaya oturttu. Ona “akıllı olmanı istiyorum” diye söyleyerek tavla oynamayı gösteriyordu Bu sayıda, çocuk yetiştirme konusuna biraz değinerek okurcularımıza akıl, bilgelik, tecrübe, sağlık ve bol bol şanslar diliyoruz. Yılbaşı yaklaşıyor. 2012 yılında tüm iyi dileklerin mutlaka gerçekleşeğinden eminiz. n

Платформа Диалог Евразия Diyalog Avrasya Platformu

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал

Председатель Başkan Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Сопредседатель Eşbaşkan Харун Токак Harun Tokak Генеральный секретарь Genel Sekreter Исмаил Тас İsmail Tas

Üç aylık uluslararası düşünce ve kültür dergisi

Редколлегия Yayın Kurulu

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le başlar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yayınıdır.

Осень 2011, 35 номер Yaz 2011, Sayı: 34 Yaygın Süreli Yayın / T. C. Kültür Bakanlığı Sertifika No: 1106-34-002992

Учредители İmtiyaz Sahibi В Турции: от имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав. В РФ: НО «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. AŞ. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir, dergiyi bağlamaz.

Координатор журнала в Казахстане Kazakistan Koordinatörü: Салих Акчай Salik Akçay Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü: Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin Дизайн Görsel Tasarım: Марина Каминская Marina Kaminskaya Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Dağıtım: Сервет Балкач Servet Balkaç ([email protected]) Адрес Yönetim Yeri, İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Tophanelioğlu Cad. Aygün Sok. Altunizade Plaza, No: 4 Altunizade-Üsküdar/İstanbul-Türkiye Тел Tel: +90 (216) 339 90 25 Факс Faks: +90 (216) 339 90 26 Baskı: Beyazdüş Reklamcılık Tel: +90 (212) 690 89 89 Представительства Temsilcilikler: Турция Türkiye +90 (216) 545 14 42 Азербайджан Azerbaycan +994 (12) 493 46 40 Белоруссия Belarus +375 (17) 2873610 Грузия Gürcistan +995 (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan +7 (327) 291 31 60 Киргизия Kırgızistan +996 (312) 59 65 30 Молдавия Moldova +373 (79) 76 70 83 Россия Rusya Federasyonu +7 (495) 514 13 83 Татарстан Tataristan +7 (843) 238 18 47 Таджикистан Tacikistan +992 (372) 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan +99 (312) 41 14 05-06-07 Украина Ukrayna +38 (044) 235 66 53 Türkiye’de fiyatı: 7.50 YTL. KKTC’de fiyatı: 8.50 YTL. Yıllık abone bedeli: 28 YTL. Öğrenciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO ABD: 35 USD Abone hesap numaraları: Asya Katılım Bankası A.Ş. Taksim Şubesi, YTL: 100-186593-26 USD: 100-186593-27 EURO: 100-186593-29. Posta çeki no: 1612101 Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ İ 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж www.daplatform.org • [email protected]

Азербайджан Azerbaycan Низами Джафаров Nizami Caferov Иса Хабиббейли İsa Habipbeyli Мустафа Саатчи Mustafa Saatçi Белоруссия Belarus Ихсан Дилекчи İhsan Dilekçi Сергей Трахимонак Sergey Trahimonak Светлана Винокурова Svetlana Vinokurova Эстония Estonya Алан Алакула Allan Alakyla Фатих Гюллю Fatih Güllü Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Нона Гамбашидзе Nona Gambaşidze Фатих Демир Fatih Demir Казахстан Kazakistan Кансеит Абдезули Kanseyit Abdezulı Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Актолкин Кулсариева Aktolkin Kulsarieva Дихан Камзабекулы Dihan Kamzabekuli Киргизия Kırgızistan К. Молдокасымов K. Moldokasımov Жаkшылыk Бopoчopoв Jаhsılık Вoroçorov Молдавия Moldova Феридун Тюфекчи Feridun Tüfekçi Борис Мариaн Boris Marian Россия Rusya Federasyonu Михаил Мейер Mihail Meyer Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Татьяна Филиппова Tatyana Filippova Александр Ручкин Aleksandr Ruçkin Евгений Дугин Yevgeniy Dugin Дамир Исхаков Damir İshakov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Эшреф Сарышахин Eşref Sarışahin Таджикистан Tacikistan Мехмон Бахти Mehmon Bahti Мумин Каноат Mumin Kanoat Эмсал Коч Emsal Koç Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktamış Ateş Бешир Айвазоглу Beşir Ayvazoğlu Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen Туркмениcтан Türkmenistan Осман Языджы Osman Yazıcı Украина Ukrayna Владимир Казарин Vladimir Kazarin Гокхан Демир Gökhan Demir Алексей Чебукин Aleksey Çebukin Иван Драч İvan Draç GÜZ 2011 • SAYI 35 DA Сергей Телушин Sergey Teluşin

7

­­актуально

Büyüklerİn Büyükler dünyasında çocuklar Dünya nüfusu 7 milyara ulaştı. Her gün doğan 365.000 çocuğun %57’si Asya’da, %26’sı Afrika’da, %9’u Latin Amerikada, %5’i Avrupa’da, %3’ü Kuzey Amerika’da, %1’den aşağısı Avustralya ve Okyanusya’da doğuyor. Birleşmiş Milletlerin verilerine göre bu yıl doğum 135 milyon olmakla beraber ölüm 57 milyonu bulmaktadır. Bu bilgileri göz önüne alarak nüfus artışının 78 milyon olduğunu söyleyebiliriz. 8 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

­­актуально

Дети в мире взрослых Население Земли достигло 7 миллиардов человек. Ежедневно в мире рождаются 365 тысяч детей – 57% в Азии, 26% – в Африке, 9% – в Латинской Америке, 5% – в Европе, 3% – в Северной Америке, менее 1% – в Австралии и Океании. По данным ООН, в этом году рождаемость составит около 135 миллионов человек, а смертность – 57 миллионов. Таким образом, естественный прирост населения Земли достигнет примерно 78 миллионов человек. GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

9

дети

в мире взрослых

Образование – надежда каждой страны Беседовал Гекхан Демир

Фото: интерпресс / Fotoğraf: interpress

координатор платформы «Диалог Евразия»

Ülkenin Ümididir Eğitim Röportaj: Gökhan Demir DA Platformu Ukrayna Koordinatörü

10 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

В гостях у журнала «ДА» – заместитель министра образования и науки, молодежи и спорта Украины, кандидат педагогических наук, заслуженный работник образования Борис Жебровский Ukrayna Eğitim ve Bilim, Gençlik ve Spor Bakan Yardımcısı Dr. Boris Jerbovski DA Dergisini ziyaret etti – Борис Михайлович, чем живет сегодня образование Украины? – Как и положено, надеждами. И повод для этого есть. Прошедший ІІІ Всеукраинский съезд работников образования единогласно – 1000 делегатов – проголосовал за Национальную стратегию развития образования на 2012–2021 годы. Определились, куда идем. Кроме того, правительство утвердило государственные стандарты средней школы, и с 1 сентября 2012 года она начинает жить с новым содержанием. – И что в нем нового? – Многое. Если очень кратко – пытаемся максимально разгрузить учебные программы. Чтобы дерево ожило, надо избавиться от сухих веток, а их уже очень много. Расширяем поле для творчества школьных коллективов – с 70% до 50% сократили удельный вес госстандарта в учебных программах. Иностранные языки все школьники Украины будут учить с первого класса, информатику – со второго. С пятого класса – второй иностранный. Уроки физической культуры превратятся в занятия каким-либо видом спорта, естественно, без оценок. Да и в целом через весь учебный процесс красной нитью пройдет главное – забота о здоровье детей. – А сами преподаватели готовы к этому? – Не совсем. Поэтому начинаем глубокую реформу педагогического образования. Опора – на талантливых. Будет сложно. Характерная черта последних лет – в школах страны практически нет вакансий. Следовательно, появилась конкуренция. Это стимулирует. Если в начале 2011 года только 40% учителей умели пользоваться компьютером, то в конце года уже практически все 100%. – Это новые требования? – Да, это один из пунктов Государственной программы широкомасштабного вне-

– Boris Mihaloviç, Ukranya’nın eğitimi bugün ne durumdadır? – Aslında, çok ümitliyiz. İnanın, bunun için çok nedenimiz var. Geçenlerde gerçekleşen III. Ukrayna Eğitim Görevlileri Kongresinde oy birliğiyle (1000 kişi) 2012 – 2021 döneminde Eğitim Gelişmesinde Milli Strateji oya sunuldu ve nasıl bir yol izleyeceğimizi belirledik. Ayrıca, hükümet tarafından orta okul için gerekli standartlar onaylandı. 1 Eylül 2012 yılından başlayarak orta okul eğitiminde yepyeni bir içerikle faaliyete geçilecek. – Yeniliklerden biraz bahseder misiniz? – Birçok yenilik uygulanması planlanıyor. Kısaca, öğretim programının yoğunluğunu mümkün olduğu kadar azaltmaya çalışıyoruz. Biliyorsunuz, bir ağacın yaprakların yeniden açması için kuru dallardan kurtulması lazım. Ağacımızın kuru dalları çok birikmişti. Okullara daha çok özgürlük veriyoruz: Devletin müfredatta mecburi olması gerektiğini bildirdiği derslerin sayısı %70’ten %50’ye indi. İlkokul birinci sınıftan itibaren yabancı dil eğitimine, ikinci sınıftan itibaren ise bilgisayar dersine başlanacak. Beşinci sınıftan itibaren ikinci yabancı dil dersleri verilecek. Beden eğitimi dersleri değişiklikler görecek: her çocuğun istediği spor dalını seçme hakkı olacak ve beden eğitimi dersi çocuklar için seçmeli olacaktır. Bu şekilde derste not verilmesine gerek kalmayacak. Eğitim sürecinin en önemli prensibi olarak çocukların sağlığının korunmasına daha çok dikkat edilecek.

– У нас даже президент все выступления на образовательные темы начинает с дошкольного образования Cumhurbaşkanımız bile eğitim ile ilgili bütün konuşmalarına okul öncesi eğitim konusuyla başlıyor

– Öğretmenler bu yeniliklere hazır mı? – Tam olarak değil. O yüzden pedagojik eğitim alanında yetenekli öğretmenlere yönelik ciddi değişiklikler yapılacak. Elbetteki bu kolay olmayacaktır. Son birkaç yıl içerisinde okullarda öğretmen kadrosu açığı kalmadığını görüyoruz. Demek ki bu alanda özenderici bir etken olarak rekabet meydana gelmiş. 2011 yılının başlangıcında öğretmenlerin %40’ı bilgisayar kullanmayı biliyorduysa, yılın sonuna doğru bu sayı %100’e arttı. – Yeni şartlar bunlar mı?

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

11

дети

в мире взрослых

– Толерантность должна стать новой идеологией молодежи. Мы живем в одном доме. Да, на разных этажах, но это уже не границы Gençlerin yeni ideolojisinin tolerans, hoşgörü ideolojisi olması gerektiği bildirildi. Hepimiz aynı evde yaşıyoruz. Farklı katlarda oturuyor olabiliriz, ama bu durum hiçbir şekilde bize engel teşkil etmez

дрения компьютерных технологий в учебный процесс с красноречивым названием «100 процентов».

– Evet, “Yüzde Yüz” adlı eğitim programı bilgisayar teknolojisi uygulamasında devlet planının bir şartıdır.

– Правда ли, что на заседании правительства рассматриваются вопросы дошкольного образования, и министр образования Украины Дмитрий Табачник объявил «крестовый поход» за возвращение детских садов? – Еще какая правда! У нас даже президент все выступления на образовательные темы начинает с дошкольного образования. Есть государственная программа его развития до 2017 года, прошел І Всеукраинский съезд работников дошкольного образования. Новое требование закона – обязательное предшкольное образование с 5 лет. Для пятилеток утверждена программа «Уверенный старт», создана Ассоциация дошкольных работников. Уже никому не надо объяснять, что у нас считается фундаментом образования. Кстати, только в 2011 году были восстановлены тысячи мест в детских садах.

– Bakanlar Kurulu toplantılarında okul öncesi eğitim konusunun konuşulması ve Ukrayna Eğitim Bakanı Dmitriy Tabaçnik’in kreşleri yeniden faaliyete geçirme isteği doğru mudur? – Evet, çok doğru! Cumhurbaşkanımız bile eğitim ile ilgili bütün konuşmalarına okul öncesi eğitim konusuyla başlıyor. 2017 yılına kadar okul öncesi eğitimin geliştirilmesi devlet programında yer alıyor. I. Ukrayna Okul Öncesi Eğitim Görevlileri Kongresi gerçekleşti. Yeni kanunlara göre çocuğun 5 yaşından itibaren okul öncesi eğitim görmesi mecburiyeti var. Bu çocuklar için devlet tarafından onaylanmış “Emin Başlangıç” programı mevcut. Okul Öncesi Eğitim Görevlileri Birliği kuruldu. Eğitimin temelleri, olarak neleri kabul ettiğimizi tekrar ve tekrar anlatmamıza gerek kalmadı. 2011 yılında kreşlerde binlerce yerlik yeni kontenjanlar açıldı.

– Стандарты, новые технологии, современное содержание... Но все равно главная фигура – учитель. Не правда ли? – Конечно. В класс заходит учитель. Кто он и зачем пришел к детям? Чтобы учитель любил детей, общество должно уважать учителя и заботиться о нем. Увы... – Больная тема? – Была и остается. Но это отдельный большой разговор. – А что вас еще беспокоит? – Конечно, управление. Проводить глубокие реформы во время экономического кризиса – слишком смелое занятие. Но реальное. А нужно всего-то дать возможность работать умным, творческим руководителям от министерства до школы и детского сада. – Что мешает? – Политика. Инерция. Как уволить? Где найти? Ордена на пиджаках. Звания и титулы. Вертикаль управления образованием, построенная за десятки лет, – как крепостная стена. Но пришла пора ее штурмовать. – А может, стоит изучить опыт других стран? Вы как президент Международного педагогического клуба европейских стран хорошо его знаете. – Чужой опыт помогает строить, а ломать свое надо самим.

12 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

– Yeni standartlar, modern teknolojiler ... ama buna rağmen yine de en önemli aktör, öğretmendir değil mi? – Tabiki, evet. Bir öğretmen sınıfa girince, kim o, sınıfa niçin girdi diye sorular havada uçuşmaya başlıyor. Bir öğretmenin çocukları sevmesi için toplumun öğretmene saygı duyması, ihtiyaçlarını ihmal etmemesi gerekir. Ne yazık ki ... – Üzüntü verici bir konu mu? –öyleydi ve devam ediyor.Ama bu başka bir tartışma konusu –Sizi başka ne endişelendiriyor? – Elbette yönetim. Ekonomik kriz şartları altında bu kadar ciddi reformları hayata geçirmek cesur bir davranıştır. Ama olamayacak bir şey değil. Yapılması gereken tek bir şey var: bakanlıkta, okul ve kreşlerin başında yetenekli, kaliteli insanları çalıştırmaktır. – Buna engel olan nedir? – Siyaset. Eylemsizlik. Birini pozisyonundan nasıl alacağız, öbürünü nasıl bulacağız sorunları. Ödülleri, ünvanları, falan. Eğitim de yönetim sistemi yıllarca kurulmuş bir kalenin savunma duvarı gibidir. Artık bu duvarı yıkma zamanı geldi. – Belki başka ülkelerin tecrübesini dikkate almakta fayda vardır. Avrupa Ülkeleri Uluslararası Pedagoji külübü Başkanı olarak siz eğitim konusunda farklı ülkelerin tecrübesini biliyorsunuz. – Bir şeyi kurarken başkalarının tecrübesinden faydalanmak lazım. Fakat, bir şey yıkmak istiyor-

büyüklerin dünyasında çocuklar

министр образования и науки украины дмитрий табачник и министр образования и науки рф андрей фурсенко (в центре) / ukrayna eğitim ve bilim bakanı Dmitriy Tabaçnik ve Rusya federasyonu Eğitim ve bilim bakanı Andrey Fursenko (ortada)

– Вертикаль управления образованием, построенная за десятки лет, – как крепостная стена. Но пришла пора ее штурмовать Eğitim alanında yönetim sistemi yıllarca kurulmuş bir kalenin savunma duvarı gibidir. Artık bu duvarı yıkma zamanı geldi.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

13

дети

в мире взрослых

14 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

– Кстати, о международном опыте. В Киеве в конце сентября прошел Форум министров образования Европы. Что решили министры? – Единодушно пришли к мнению, что настало время создания единого образовательного пространства – от детских садов до университетов. Определили возможные направления. Все это нашло отражение в итоговом документе «Киевское коммюнике». Советую прочесть.

sak, onu kendimiz yapmalıyız.

– Если можно, несколько примеров. Что именно предлагается? – Максимальное развитие прямых контактов учебных заведений, как в свое время это сделали Киев и Стамбул. Создание международных школ. Кроме того, кардинальный пересмотр школьных программ по истории. Создание общих пособий и учебников. Совместный опыт подготовки и переподготов-

– Mümkünse alınan kararlardan birkaç örnek verir misiniz? – Zamanında Kiev ile İstanbul arasında yapıldığı gibi eğitim kurumları arasında direk bağlantıların oluşturulması, uluslararası okulların açılması, tarih dersi programının yeniden değerlendirmesi, ortak ders kitaplarının oluşturması, öğretmen yetiştirmesinde işbirliği, ortak faaliyetlerin yapılması gibi öneriler sunuldu. En önemlisi tabiki, gençle-

– Uluslararası tercübelerden bahsedince, geçenlerde Kiev’de Avrupa Eğitim Bakanları Forumu gerçekleşti. Hangi kararlar alındı? – Kreşten üniversitelere kadar bütün eğitim kurumlarını dahil edecek ortak eğitim alanı oluşturmak gerektiği kararına varıldı. İşbirliğinin yolları çizildi. Forum esnasında varılan bütün kararlar Kiev Bildirisi sonuç belgesinde yansıtıldı. Okumanızı tavsiye ederim.

büyüklerin dünyasında çocuklar

ки учителей. Изучение иностранных языков, дистанционное обучение. Совместные практические акции. И самое важное – толерантность должна стать новой идеологией молодежи. Мы живем в одном доме. Да, на разных этажах, но это уже не границы. И наши дети растут в одном «дворе», где две-три тысячи километров ничего не значат. – Но во дворе, бывает, мальчишки дерутся... – Если защищают слабых или за справедливость – пускай. Это жизнь. – А что за «бронепоезд» с украинскими флагами 16 сентября прибыл из Киева в Москву на Киевский вокзал под звуки духового оркестра, и его встречало все «образовательное» начальство России во главе с министром Андреем Фурсенко? – Ну, «бронепоезд» остался на запасном пути, а в Москву прибыл «педагогический состав» – почти 400 лучших «освитян» приехали на Дни образования и науки Украины в Российской Федерации – от воспитателей детских садов до университетских профессоров. Такая форма международного сотрудничества в области образования возникла впервые. – А результаты? – Десятки договоров, новые идеи, друзья, прекрасное человеческое и творческое настроение. На следующий год ждем российских коллег у себя. – Борис Михайлович, какой вы видите школу лет через 20–30? – Школой с личным образовательным маршрутом для каждого ученика. Мы ведь очень разные. Но с одной целью – максимально раскрыть творческие возможности ребенка. Ну и, конечно, воспитать в каждом любовь ко всему живому, восхищение людьми и заботу о природе. – А это реально? – Нет, конечно, если над этим не работать и не ставить такую цель. Но другой я не вижу... – В Интернете появилось множество афоризмов из вашей книги «Сам себе думаю». Какие вам самому больше нравятся? – Все. А запомнил я поучение своей четырехлетней внучки Маруси: «Нельзя говорить: «Я не умею», надо говорить: «Я научусь». n

rin yeni ideolojisinin tolerans, hoşgörü ideolojisi olması gerektiği bildirildi. Hepimiz aynı evde yaşıyoruz. Farklı katlarda oturuyor olabiliriz, ama bu durum hiçbir şekilde bize engel teşkil etmez. Çocuklarımız da beraber büyüyorlar. – Ama bazen öyle oluyor ki beraber büyüyen çocuklar kavga ediyor... – Haksızlığa uğratılan birini savunmak için kavga meydana geldiyse etsinler o kavgayı. Hayat bu. – 16 Eylül 2011'de Kiev’den Moskova’nın Kiev Tren İstasyonuna Ukrayna bayraklı bir tren gitmişti. Müzikle karşılanmıştı. Karşılamaya Eğitim Bakanı Andrey Fursenko önderliğiyle Rusya Eğitim Bakanlığı gelmişti. Bundan bahseder misiniz? – Bu zırhlı bir trendi ve yan yolda. En iyi Öğretim Görevlilerinden oluşan 400 kişilik grup Rusya Federasyonu Ukrayna Eğitim ve Bilim Günlerine katılmak üzere Moskova'ya gitti. Grubun içinde kreş öğretmenlerinden üniversite profesörlerine kadar öğretmenler vardı. Eğitim alanında böyle bir uluslararası işbirliği tecrübesi ilk defa yaşandı. – Sonuç neydi? – Onlarca anlaşma imzalandı, yeni dostluklar kuruldu. Seneye aynı faaliyete katılmak üzere Rusya’dan meslektaşlarımızı bekliyoruz.

«Нельзя говорить: «Я не умею», надо говорить: «Я научусь» ''Bunu yapmasını bilmiyorum değil nasıl yapılması gerektiğini öğreneceğim'' diye söylemelisiniz

– Boris Mihaloviç, 20-30 yıl sonra okulu nasıl görüyorsunuz? – Her öğrencinin özelliklerine göre farklı eğitim yolları ayarlanmış bir okul olarak görüyorum. Hepimiz birbirimizden farklıyız, farklı niteliklerimiz var. Ama aynı zamanda çocuğun yeteneklerini keşfetmek, mümkün olduğu kadar potansiyelini ortaya çıkarmak ve tabiki çocukları bütün canlı varlıklara saygı ve sevgi ile bakan, tabiatı koruyan bireyler olarak yetiştirmek gibi ortak bir amacımız var. – Peki, bahsettiğiniz şey mümkün mü? – Kendimize öyle bir hedef koymazsak, çaba göstermezsek o zaman mümkün değil,derim. Ama ben bundan başka bir hedef görmüyorum... – Kitabınızda yer alan birçok söz internette karşımıza çıkıyor. Siz hangilerini en çok seviyorsunuz? – Aslında, hepsini seviyorum. Aklımda kalan ise 4 yaşındaki Marusya adlı kız çucuğunun “Bunu yapmasını bilmiyorum değil nasıl yapılması gerektiğini öğreneceğim diye söylemelisiniz” sözleri. n

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

15

Фото: борис клементьев / Fotoğraf: boris klementiev

дети в мире взрослых

16 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

Кто прав, кто виноват? Kim haklı ,kim haksız? Подготовил Сергей Кормилицын

Hazırlayan: Sergey Kormilitsın

Родители авторитарны

Otoriter Anne-Baba Tutumu Çocuk: “Kendilerinin hep

Ребенок:

«Они думают, что всегда правы, знают, что для меня лучше, и никогда со мной не советуются. Моего мнения для них просто не существует»

haklı olduklarını düşünürler. Benim için daha iyisini biliyorlar, ne istediğimi bana sormuyorlar. İstek ve fikirlerimi hiçe sayıyorlar”.

Для многих родителей характерно ограничение самостоятельности ребенка, постоянное давление, общение в режиме «сверху вниз». Родители не общаются с детьми, а отдают приказы, не обращая внимания на мнение детей и не признавая компромисса. В таких семьях высоко ценятся послушание, уважение и следование традициям. Так как дети постоянно подчиняются родителям, они становятся безынициативными. В подростковом возрасте авторитарность родителей порождает конфликты и враждебность. Наиболее активные, сильные подростки сопротивляются и бунтуют, становятся агрессивными и покидают родительский дом, как только могут себе это позволить. Робкие, неуверенные легко поддаются дурному влиянию сверстников.

Bazı anne-babalar, çocuklarının özgürlüğünü sınırlamakta, annebaba-çocuk ilişkisinde baskı, “tepeden aşağıya bakma” modelini uygulamaktadır. Bu çocuk yetiştirme modeli, emirlere dayanır: Ebeyven emir verir, çocuksa buna uymak zorundadır. Çocuk yetiştirmede otoriter tutum uygulayan anne-baba, çocuklarının fikirlerine kulak asmaz, düşüncelerini hiçe sayar. Çocuklara katı kurallar koyan annebaba, itaat, saygı ve geleneklere uymaya önem verir. Ebeveynlerinin iradesine boyu eğen çocuklar inisiyatifsiz büyür. Ergenlik dönemini yaşayan çocuklar ile otoriter anne-babaları arasındaki ilişkilerde tartışma, anlaşmazlık ve hatta çocukların düşmanlık beslemesi mevcut. Aktif pozisyon alan gençler, anne babalarının otoriter tutumuna baş kaldırır. Bu ortamda büyüyen çocuk saldırgan olur, elinde imkan olduğu zaman evini terk eder. Çekingen ve kendine güvenmeyen gençler ise arkadaşlarının tesiri altına girer.

Инна Двирнык, психолог: «Правильному психологическому воспитанию детей в неполной семье часто мешает авторитарность родителя. Такой родитель считает правильным воспитанием жесткий контроль поведения своего чада. Ребенок растет запуганным, угрюмым, и впоследствии у него часто возникают психологические проблемы с другими детьми в саду или в школе».

İnna Dvirnık, psikolog: “Çekirdek ailelerde psikolojik olarak çocuğun doğru yetiştirilmesi sorunu, ebeveynin ona karşı katı ve baskıcı olmasına neden oluyor. Otoriter anne veya baba çocuk yetiştirmenin temelinde sıkı denetim olması gerektiğini öngörürler. Böyle ailede büyüyen çocuk, yılgın ve içine kapanıktır. Böyle çocuklar diğer çocuklarla ilişki kurmakta psikolojik sorunlar yaşarlar ”.





Родители раздражительны

Öfkeli Anne-Baba Tutumu

Ребенок: «Они даже не разговаривают со мной почеловечески, чуть что – срываются и переходят на крик, а сами часто не знают, чего хотят. То одно требуют, то другое!»

Çocuk: “Benimle doğru düzgün konuşmuyorlar. Kendilerini tutamıyor, her ne sebeble olursa olsun bağırıp çağırmaya başlıyorlar. Benden ne istediklerini bilmiyorlar, bir günü bunu, diğer gün şunu bekliyorlar”.

Мы часто грешим отсутствием единого подхода к воспитанию, постоянно меняем правила. Дети, не понимая, чего от них хотят взрослые, перестают воспринимать их всерьез. Да это и понятно: ведь одна из важных базовых потребностей личности – потребность в стабильности и упо-

Yetişkinler çocuk yetiştirmede tutarsız davranabilir veya koyduğu kuralları sık sık değiştirebilir. Çocuktan ne istediğine karar veremeyen anne-babalaR çocuklarını ciddiye almıyorlar. Elbetteki bunun bir açıklaması var: İnsanın temel ihtiyaçlarından biri etrafının tutarlı, dengeli ve dayanıklı olması, belli davra-

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

17

дети

в мире взрослых рядоченности окружающего мира, наличии четких ориентиров в поведении и оценках. А родители сами становятся раздражительны. Возникают резкие эмоциональные перепады в отношениях с детьми: от наказания, слез, ругани до умилительно-ласковых проявлений, что опять-таки приводит к утрате родительского влияния. психолог, автор сайта «Семья растет»: «Раздражение возникает обычно в те моменты, когда мама или папа простыми способами не справляются с ситуацией. Не справляются с особенностями поведения ребенка, бытовой ситуацией или какой-то обязанностью. Когда не хватает обычных способов влияния – таких, как дополнительная батарейка или пятая передача скорости – включается раздражение. Но я встречала немного людей, которые от раздражения получают удовольствие». Екатерина Бурмистрова,



Родители равнодушны Ребенок: «Что бы я ни рассказал – слышу одно: мне бы твои проблемы... Можно подумать, у меня нет больших проблем!»

Как часто мы настолько поглощены проблемами на работе или устройством личной жизни, что и впрямь равнодушны как к самим детям, так и к их поступкам. Дети предоставлены сами себе, чувствуют себя лишними, стремятся меньше бывать дома. Они с благодарностью воспринимают заинтересованность старших, способны привязаться к воспитателям, относиться к ним с большой теплотой, доверием. Дети в таких семьях часто становятся алкоголиками и наркоманами: они ведомы и «покупаются» на минимальное проявление теплоты и приязни любого старшего. Их тянет в дворовые компании, потому что там есть ощущение если не семьи, то стаи, где «один за всех и все за одного». Недостаток положительных эмоций от общения с родителями, от родительской ласки, они пытаются заменить чем-то ярким, приятным. Алкоголь и наркотики часто оказываются для них непреодолимым искушением. Татьяна Шитова, педиатр: «Сколько раз приходилось слышать: «Такая порядочная семья, а сын (или дочь) в кого только уродился! С жиру бесится!» Беда в том, что благополучие семьи стало измеряться достатком. Но разве малышу, только что появившемуся на свет, нужны мамины деньги? Разве ему важно, лежит он в дорогих ползунках «от кутюр» или в пеленках, которые мама сшила сама? Детям нужна родительская любовь, искренняя и беззаветная. А к деньгам, дорогой одежде мы приучаем их сами, «откупаясь» за свою вину, за свою неспособность любить».

18 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

nış kuralları ve sınırların olmasıdır. Tutarsız anne-baba, öfkeli bir tutum sergiler. Böyle ortamda büyüyen çocuklar anne-babaları arasındaki ilişkilerde ifrattan tefrite kaçar: Ceza, öfke, baskıdan aşırı sevgiye çabuk geçiş görülür. Söz konusu bu durum çocuğun gözünde anne-baba etkinliğinin düşmesine neden olur. Yekaterina Burmistrova, psikolog, “Büyüyen Aile” sitesinin kurucusu: “Çocuk yetiştirmede ortaya çıkan herhangi bir duruma bildikleri yoldan çözüm bulamayan , anne veya baba hemen öfkelenir. Ebeyvenler, çocuğun tavırına ve günlük olaylara çare bulamayınca öfkelenir. Öfkeden keyif alan çok az insana rastladım”.



İlgisiz Anne-Baba Tutumu Çocuk: “Kendileriyle dert paylaşildığında “Ah, senin sorunların ne ki?” diye cevap alıyorum. Sanki benim sorunlarım yokmuş gibi”.

Bazen kafamız, iş yerindeki sorunlara veya günlük problemleri çözmekle o kadar meşgul olur ki, kendi çocuklarımıza vakit ayıramayız. Çocuklarımız ve yaptıklarına karşı ilgisiz kalırız. Kendi başının çaresine bakmak zorunda kalan çocuklar, kendilerini lüzumsuz hisseder, dolayısıyla evde daha az vakit geçirmeye çalışırlar. Evde kendilerini gereksiz olarak hisseden çocuklar, yetişkinlerin ilgisine gerçekten ihtiyaç duyarlar. Öğretmenlerine bağlı olabilir, karşısındakine büyük güven duyabilirler. Anne-babaları tarafından ilgi görmeden büyüyen çocuklar, kendilerine az da olsa ilgi gösteren kişilerin sözlerine daha çabuk boyun eğerler. Bu çocuklarda alkol veya uyuşturucu bağımlısı olma riski daha yüksektir. Sokakta daha çok zaman geçirip, orada edinilen arkadaşlarıyla yakın olurlar. Anne-babaları tarafından ilgi görmeyen çocuklara sokak, ailesinin yerini tutmazsa da “hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için” mantığına dayalı bir birliğin parçası olması kendini hissettirir. İlgisiz aile ortamında büyüyen çocuk, anne-babasından alamadığı şefkat ve pozitif duyguların eksikliğini başka bir yerde arar. Alkol ve uyuşuturucu, çoğu zaman vazgeçemeyeceği bir yardımcı olarak hayatlarına girer. Tatyana Şıpova, çocuk doktoru: “Çoğu defa “Öylesine gü-

zel anne-babanın bu kadar kötü oğlu (veya kızı) olur mu? Kime çekmiş bu çocuk! Paraları çok, işte, çocuklar şımarıyor!”diye konuşmalar duyabiliriz. Maalesef bir ailenin saadeti mali durum ile ölçülüyor. Oysa, yeni doğmuş bebeğin annesinin parası ile ne işi var? Ona pahalı, markalı, ünlü tasarımcıların eseri olan bir bebek tulumu, yada annesinin kendi elleriyle diktiği bebek tulumu giydirmişler, hiç bir farkı ve önemi yok. Çocuklara asıl gereken anne-babalarının samimi ve karşılığı aranmayan sevgi ve şefkatidir. Çocukları pahalı, markalı giysilere biz alıştırıyoruz. Bu şekilde göstermediğimiz sevgiyi, böyle yaparak vermeye çalışıp kusurları örtmeye çalışıyoruz”.

büyüklerin

Фото: борис клементьев / Fotoğraf: boris klementiev

dünyasında çocuklar





Родители чересчур заботливы

Aşırı Koruyucu Anna-Baba Tutumu

Ребенок: «Они вечно сюсюкают со мной, как с маленьким! И ладно бы дома, а то при всех! Они что, не понимают, что я уже вырос, мне не нужна их забота»

“Bana bebek muamelesi gösteriyorlar. Evde öyle olsalar tamam da herkesin yanında öyle davranıyorlar. Artık büyüdüğümü, onların korumasına ihtiyaç duymadığımı anlamıyorlar mı?”

Ребенок уже с шести месяцев начинает осознавать себя самостоятельной личностью: он не сидит спокойно на руках у матери, иногда отказывается принимать еду из ее рук. Если ему не позволяют делать то, что хочется, начинает капризничать. Чем дальше, тем больше стремление к независимости. Стремление родителей защитить ребенка от тягот и забот окружающего мира приводит к гиперопеке. При этом ребенок избавлен от необходимости разрешения проблемных ситуаций, поскольку решения либо предлагаются ему готовыми, либо достигаются без его участия. В результате он не умеет не только самостоятельно преодолевать трудности, но даже их трезво оценивать. Он теряет способность к мобилизации энергии в трудных ситуациях, ждет помощи от взрослых, прежде всего от родителей; развивается так называемая «выученная беспомощность» – условно-рефлекторная реакция на любое препятствие как на непреодолимое.

Altı aylık bebekler bile bağımsız kişiliğe sahiptir. Annenin kucağında her zaman uslu durmayabilir, annesinin verdiği yemekleri bazen yemek istemeyebilir. İstediklerini yapamayınca huzursuz olur. Bir çocuğun büyüyünce bağımsız olma isteği güçlenir. Kendi çocukları herhangi sorunlardan korumak niyetli anne-babalar, aşırıya kaçabilirler. Böyle aile ortamında yetişen çocuk kendi problemleriyle baş başa bırakılmaz. Sorunların çaresine bakmak zorunda değil, çünkü çözüm yollarını anne-babaları ya hazır olarak önüne sunar, ya da çocuğun sorunlarını kendi çözerler. Bunun doğal bir sonucu olarak, çocuk başına gelenlerin ne çaresine bakabilir, ne de içine düştüğü durumu değerlendirebilir. Zor durumlarda toparlayamaz olur. Büyüdüklerinde, ilk önce anne babasından yardım bekler. Bu çocuklarda “sonradan edinilmiş çaresizlik sendromu” oluşur. Yani bunlar, karşısına çıkan herhangi bir engelin aşılamayacak kadar büyük olduğunu düşünürler.

Александр Гонопольский, психиатр, психотерапевт: «Главное неблагоприятное следствие гиперопеки – передача избыточного беспокойства детям, психологическое заражение несвойственной возрасту тревогой. Это порождает зависимость, несамостоятельность, инфантилизм, неуверенность в себе, избегание риска, противоречивые тенденции в формировании личности, отсутствие своевременно развитых навыков общения. Родители должны отдавать себе отчет в том, не окрашено ли их отношение к детям чрезмерной озабоченностью и тревогой». n

Çocuk:

Aleksandr Gonopolskiy, psikiyatrist, psikoterapist: “Annebabalar çocuklarını fazla koruyarak çocukları fazla tedirgin eder. Anne-babaların koruyucu olması çocuklara yaşlarına göre has olmayan tedirginlik duygusu yaşatır. Dolayısıyla, çocukta yetişkinlere bağımlılık, kişilik gelişmemesi, kendinden emin olmama, riskten kaçma, başkalarıyla ilişki kurma konusunda zorlanma oluşur. Çocuk yetişirken anne-babalar, tutumlarında fazla koruyucu ve tedirgin olmayı kontrol etmeli”. n

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

19

дети

в мире взрослых

Встреча двух миров

Муж – турок, жена – русская и плюс пять детей

Yedi ‘ben’ – Rus-Türk ailem

Koca-Türk, Hanım- Rus ve beş tane çocuk Дети удивительно гармонично дополняют друг друга, создавая особую сбалансированную атмосферу в семье

20 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Надежда Емельянова

Nadejda Emelyanova

громное значение в жизни каждого человека c давних времен имела семья. К сожалению, многие традиционные ценности в эпоху глобализации размываются. Тем отраднее встретить людей, ориентированных на вековые традиции культур. Семья господина Бюлента Албайрака – именно такой случай. Мы приехали в подмосковный район за Южным Бутово в один из холодных зимних дней. Начался снегопад, и в беспроглядной пурге мы даже заблудились среди улиц коттеджного поселка Гавриково. Но по дороге нас встретил Бюлентбей, который возвращался домой после того как отвез на занятия в спортивную секцию своих сыновей. Во дворе к хозяину бросились, ластясь, два пушистых щенка кавказской овчарки. В доме нас ждала его жена Инна Игоревна. Трещали поленья в большом камине, в клетках распевали щеглы, пытались что-то рассказать волнистые попугайчики. Но особенно радостно и тепло делалось от улыбок девочек, вышедших нам навстречу. В семье Бюлент-бея пять детей, и родители видят основной смысл своей жизни в их воспитании. Старшей дочери Ирем Садыке 13 лет. Она долгие годы была любимицей папы. «Даже Инна осталась на втором плане», – шутит Бюлент-бей. В его роду мало девочек, в основном рождались мальчики. Рождение Ирем было счастьем не только для родителей, но и для всех турецких родственников. Когда в гости приезжала Ирем, жизнь в семье Бюлент-бея замирала. Все дарили подарки сестричке из России, носили ее на руках. Познакомившись с турецкими традициями, Инна предложила мужу дать Ирем второе имя его матери. И девочка стала носить имя Ирем Садыка. Как правило, ребенку не дают имя дедушки и бабуш-

Яüzyıllardır her kişinin hayatında ailenin büyük önemi vardır. Maalesef, küreselleşmeyle birlikte bir çok gelenek te bozulmaya yüz tutmaktadır. O yüzden evrensel kültürel geleneklere yönelik insalarla karşılaşmak çok güzel bir şeydir. Bülent Albayrak ailesi de buna örnek olarak gösterilebilir. Soğuk bir kış gününde Yujnoye Butovo’nun arkasında bulunan Moskova’ya yakın bir bölgeye gitmiş. Kar yağışında Gavrikovo villa köyünün sokaklarında yolumuzu kaybetmiştik. Oğullarını spor okuluna bırakıp evine dönen Bülent bey bizi karşıladı. Evin avlusunda iki yumuşak tüylü çoban köpeğinin yavrusu sahiplerinin bacaklarına dolanmışlardı. Evde Bülent beyin eşi İnna bizi kapıda karşıladı. Büyük şöminede odunlar çatırdıyor, kafeslerde sakakuşları ötüyor, papağanlar birşeyler anlatmaya çalışıyorlardı. Fakat bizi en çok mutlu eden şey, bizi karşılamak için kapıya gelen kızların gülümsemeleriydi. Bülent beyin 5 çocuğu var. Anne ve babaların hayatlarının temel gayesi çocukları yetiştirmeleri. En büyük kızları İrem Sadıka 13 yaşında. Uzun yıllar babasının gözdesiydi. Bülent bey: ‘İnna bile ikinci planda kaldı’ – diye şaka yapıyor. Bülent beyin ailesinde kız çocuğu çok az, genelde erkek çocuk dünyaya gelmiş. İrem’in doğumu sadece anne babası için değil, tüm Türk akrabaları için büyük bir saadetti. Küçük kız misafirliğe geldiği zaman, herkes onu kucağına alıp, ona hediyeler veriyorlar. Kızın ikinci ismi anneannesinin ismidir. Birgün aile bir Müslüman din adamını ziyaret etti. Din adamı kız çoçuğuna: ‘Seni çok seven anneannenin ismini taşıyorsun. Buda devamlı koruyor seni’. Milana on yaşında ve babasının ikinci gözdesi. ‘İnna yine arka planda kaldı’ – artık İnna şaka yapıyor. Kızların karakterleri çok farklı. Resimlere meraklı olan

О

Y

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

21

дети

в мире взрослых

Когда в начале 1990-х Бюлент-бей приехал в Москву, не думал, что навсегда свяжет свое будущее с Россией

22 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

ки, если они живы. Однажды они посетили одного мусульманского святого, и тот сказал девочке: – У тебя имя твоей покойной бабушки, которая очень любит тебя. И она охраняет тебя здесь, на земле. Милане 11 лет. «Это – вторая любимая дочь, а Инна опять осталась на втором месте», – теперь уже шутит его жена. Характер у детей разный – Ирем увлекается живописью, ходит в художественный кружок, а Милана больше любит домашний труд. Она стала основной помощницей мамы в доме, несмотря на то, что Ирем старшая. Младшей, Софии, восемь лет. Она – настоящая принцесса в семье. София делает все плавно, мягко. Любит, чтобы ее наряжали, как принцессу. Ее королевский двор – все: куклы, сестры, братья. Пока мы знакомились с девочками, смотрели рисунки Ирем, отдавали королевские почести Софии, ели пирожки, приготовленные Миланой, из спортивной секции вернулись мальчики. Они занимаются в кружке айкидо. Тимур и Артем (Тима и Тема) сами выбрали этот вид спорта. Айкидо предполагает только защиту, умение отражать удар, но не нападать на окружающих. У десятилетнего Тимура есть второе имя Амин. Так звали его покойного дедушку – отца Бюлент-

İrem güzel sanatlar okuluna gidiyorken, Milana ev işlerini çok seviyor. İrem daha büyük olmasına rağmen, Milana annesinin ana yardımcısıdır. En küçük olan Safiye altı yaşında. Ailesinin küçük prensesidir. Hareketleri yumuşak ve hafif. Prenses gibi giyinmeyi seviyor. Sarayında kuklaları, kız kardeşleri ve erkek kardeşleri yaşıyor. Kızlarla tanışıp, İrem’in resimlerine bakıyor, prenses Safiye’ye hayranlıkla bakıyor, Milana’nın yaptığı börekleri yiyorduk. O sırada spor okulundan erkek kardeşleri döndü. Aykido kulübüne gidiyorlar. Timur ve Artem (Tima ve Töma) bu spor dalını kendileri seçmişler. Aykido yöntemi, çevrendekilere saldırmaktan değil, kendini savunmaktan ve vuruşu savuşturmaktan oluşuyor. Sekiz yaşına giren Timur’un ikinci ismi Amin . Bu isim dedesinin, Bülent beyin babasının ismidir. Timur matematik dersini çok seviyor. Bu özellik, sayısal bilimleri seven ve okuldan sonra tezgah sanayii lisesini, sonra da iki üniversiteyi bitirip ekonomist ve hukukçu mesleklerini almış olan annesinden geliyor. Timur, sadece ikinci sınıfta okuduğu halde seviye olarak, öğretmenlerinin değerlendirmelerine göre dördüncü sınıf öğrencisi seviyesindedir.Yedi yaşına giren Artem, yerinde durmaz, hareketli abisinden farklı. Dikkatli, kararlı, tertipli bir çocuk. Bütün çocuklar çok farklı, fakat ailede uyumlu bir ortam oluşturarak birbirlerini tamamlıyorlar.

büyüklerin dünyasında çocuklar

бея. Тимур-Амин склонен к математике. Это – от мамы, которая в школе тяготела к точным наукам, а после школы закончила станкостроительный техникум и два института, получив профессии экономиста и юриста. Девятилетний Артем отличается от непоседливого, подвижного брата. Он сосредоточен, решителен, внутренне собран. Дети удивительно гармонично дополняют друг друга, создавая особую сбалансированную атмосферу в семье. Когда в начале 1990-х Бюлент-бей приехал в Москву, не думал, что навсегда свяжет свое будущее с Россией. Но судьба распорядилась иначе. Они встретились с Инной и полюбили друг друга. Когда поженились в 1997 году, изначально не строили планов на дальнюю перспективу, не представляя еще, как сложится их жизнь. Сперва надо было преодолеть языковой барьер, понять тонкости традиционной культуры друг друга. Бюлент-бей не знал русского языка, первое время они общались только по-английски. Но постепенно устраивался быт, налаживалась работа. Когда родилась первая дочь, Бюлент-бей понял, что они останутся в России надолго. Незаметно пролетели десять лет. Семья Албайрак увеличилась. Всех вместе их уже семь человек. Как говорится, «семья – это семь я». Так получилось, что в лице Инны и Бюлента встретились две культуры – русская и турецкая, и их дети – представители двух великих цивилизаций. Несколько месяцев в году они обязательно проводят в Турции. Здесь они – часть турецкой культуры, а по возвращении домой переходят в пространство культуры русской. Поскольку в семье Албайрак много детей, и каждый из них – личность, родителям приходится много трудиться, чтобы достичь между ними полного взаимопонимания. Особенно сложные моменты, считают родители, связаны именно с разницей двух культур. Это – как встреча двух миров. Непонимание может упираться в элементарные бытовые вещи. С такими нюансами семья Албайрак сталкивалась на каждом шагу, а в итоге все это касалось вопросов образования и воспитания. Бюлент и Инна во всем поддерживали друг друга. Находясь рядом, дети ловят каждый взгляд, по своему трактуют каждый шаг родителей. Уже в этом возрасте они понимают, что есть разные народы, что все люди разные, но при этом они могут прекрасно дополнять друг друга и хорошо жить вместе. Как сказал Бюлент Албайрак «сначала мы были людьми разных культур, но со временем стали будто один человек». Бюлент-бей – один из пяти детей, младший в своей семье. Родители Инны и ее сестра живут в Краснодарском крае. В Турцию она попала впервые уже после замужества, но стала быстро осваивать турецкий язык, говорить с

Bülent Bey, 1990’lı yılların başında Moskova’ya geldiği zaman geleceğini Rusya’ya bağlayacağını hiç düşünmemişti. Ama kaderin cilvesi onu İnna ile karşılaşmış ve 1997 yılında evlenmişler. İlk başta hayatlarının nasıl olacağını bilmediklerinden dolayı uzun vadeli planlar yapmamışlar. Öncelikli görev olarak, birbirlerinin dillerini ve geleneksel kültür inceliklerini öğrenmek olarak belilemişler. Bülent Bey Rusça bilmiyordu ve ilk başta eşiyle ingilizce olarak anlaşmış. Yavaş yavaş günlük hayatları ve işleri düzene girmiş. İlk kızları dünyaya geldiği zaman, Bülent Bey uzun yıllar Rusya’da kalacağını anlamış. On yıl farkına varmadangeçti. Zamanla Albayrak ailesi büyüdü. Artık yedi kişiler. Bir Rus atasözünde derki: ‘Aile, yedi ‘ben’den oluşuyor’. İnna ve Bülent’in şahıslarında iki farklı kültür buluştu. Çocukları da, iki büyük medeniyet temsilcileri oldular. Yılda bir kaç ayı Türkiye’de geçiriyorlar. Çocukları, hemen Türkçe’ye geçiyorlar. Türkiye’de Türk kültürünün bir parçası olup, Rusya’ya dönünce artık Rus kültürü alanına giriyorlar. Albayrak ailesinde çok çocuk olması ve her çocuğun ayrı bir kişilik olması sebebiyle, anne ve baba, çocukları arasında karşılıklı anlayışı sağlamak için çok gayret sarfediyor. En zor olanı da , iki kültür arasındaki farklılıklar olmuş. Bu meseleyi, iki farklı dünyanın buluşmasıyla kıyaslayabiliriz. Anlamama, çok basit günlük şeylerden de kaynaklanabilir Bunun gibi ince şeylerle Albayrak ailesi çok karşılaştı, bu şeyler de çocukların eğitim ve öğretimlerine de etki ediyor. Fakat İnna ve Bülent, birbirlerine çok destek olmuşlar. Çocukları anne babalarının attığı her adımı kendilerine örnek alıyorlar. Bu yaşlarda bile farklı mil-

Bülent Bey, 1990’lı yılların başında Moskova’ya geldiği zaman geleceğini Rusya’ya bağlayacağını hiç düşünmemişti. Ama kaderin cilvesi onu İnna ile karşılaştırdı ve 1997 yılında evlenmişler

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

23

дети

в мире взрослых

«Сначала мы были людьми разных культур, но со временем стали будто один человек» "önce farklı kültür insanlarıydık, şimdi ise sanki tek bir kişi olduk"

родственниками по-турецки. В самом начале супруги Албайрак приняли решение, что мама будет говорить с детьми по-русски, а отец – на турецком языке. Это нужно для того, чтобы дети слышали правильное произношение и говорили на обоих языках без акцента. Понемногу в повседневную языковую практику вводили английский язык. Но поскольку большую часть времени семья Албайрак проводит в России, и дети обучаются в русской школе, первым языком у них конечно остается русский. Братья и сестры Бюлента любят своих русских родственников. Они с большим трудом отпускают Инну с детьми после летних каникул, уговаривая еще хоть немного погостить в Турции. Да и сами дети с радостью побыли бы еще в солнечной гостеприимной стране своего отца. В Турции, как и в России, проживает много разных народов. И премьер-министр Реджеп Тайип Эрдоган однозначно выражает позицию своей страны по этому вопросу: «Наше многообразие – это наше богатство!». Для России с многовековым сосуществованием разных культур этот тезис очень важен. Святейший патриарх всея Руси Кирилл подчеркивает важность развития российского гражданина в поликультурном пространстве: «Мы укоренены в восточной культуре с ее приверженностью традиционным ценностям, определенному укладу жизни, исконным представлениям о ценности семьи, о незыблемости нравственных правил, о силе и значимости патриотического чувства». Как отец пяти детей Бюлент-бей в 2004 году близко принял к сердцу боль родителей Беслана. Работая старшим консультантом по управлению проектами в представительстве ООН в России, он неоднократно выезжал в Северную Осетию, участвовал в проекте восстановления школы в Беслане. Для того, чтобы русские сверстники детей смогли лучше узнать турецкую культуру, Бюлентбей пытается наладить обмен российскотурецкими делегациями старшеклассников между Антальей и Москвой. Он договаривается с руководством школы, в которой учатся его дети, ищет спонсоров в Турции для поддержи своего проекта. n

letlerin olduğunu, bütün insanların farklı olduğunu, fakat bu milletler ve insanların birbirlerini tamamlayabildiğini ve beraber güzel bir hayat geçirebildiğini anlıyorlar. Bülent Bey’in dediğine göre: ‘önce farklı kültür insanlarıydık, şimdi ise sanki tek bir kişi olduk’. Bülent Bey, beş çocuklu bir ailenin en küçük çocuğu. İnna’nın annesi, babası ve ablası Krasnodar Bölgesinde yaşıyor. Türkiye’ye ilk defa evlendikten sonra gidip, Türkçe’yi öğrenmeye ve Türk akrabalarıyla Türkçe konuşmaya başlamış. Albayrak ailesi, ilk başlarda çocuklarla Rusça, babanın da Türkçe konuşmasına karar vermişler. Çocukların iki dili de duyması ve şivesiz konuşması için bu durum üzerinde durulmuş. Günlük pratiklerinde İngilizce kullanmaya başlamışlar. Fakat Albayrak ailesi çoğu zaman Rusya’da oturduğu, çocuklar da Rus okuluna gittikleri için Rusça birinci dilleri olmuş. Bülent beyin kardeşleri Rus akrabalarını çok sevmişler. Yaz tatillerinden sonra, İnna ve çocukların Rusya’ya dönmesini istemiyor ve Türkiye’de biraz daha kalmaları için ikna ediyorlarmış. Çocukların da, babalarının güneşli ve misafirperver ülkesinde kalmaya hevesli oldukları gözden kaçmazmış. Türkiye’de, Rusya’daki gibi birçok farklı millet yaşıyor. Ülkenin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ülkenin bu konudaki pozisyonunu şu sözlerle açıklıyor: ‘Çeşitliliğimiz, zenginliğimizdir’. Farklı kültürlerin yüzyıllarca beraber yaşadığı Rusya için de bu fikir çok önemlidir. Rusya Patriği Kirill, Rus vatandaşlarının çok kültürlü bir ortamda gelişmesinin önemini vurguluyor: ‘Köklerimiz, geleneksel değerlere, belli yaşama tarzına, aile değerlerine, ahlaki kurallara, yurtsever duyguların gücü ve önemine bağlı olan Doğu kültüründen geliyor.’ Beş çocuk babası olan Bülent Bey, Beslan çocuklarının anne babalarının acısını kendinde hissetti. Birleşmiş Milletler Organizasyonu Rusya Temsilciliği’nde proje üretim departmanı baş danışmanı olarak çalışan Bülent Bey, birçok defa Kuzey Osetya’ya gitmiş ve Beslan okulunun yeniden kurulması projesine katılmıştı. Kendi çocuklarının yaşıtlarının Türk kültürünü daha iyi tanıyabilmesi için geçen yazdan itibaren Moskova ve Antalya’da son sınıflarda okuyan RusTürk öğrencileri için değişim programını gerçekleştirmeye çalışıyor. Çocuklarının okuduğu okul yöneticileri ile görüşüyor, Türkiye’de bu projeyi destekleyecek sponsor arıyor. n

P. S.: За годы совместной жизни семья Албайрак оказа-

лась настолько спаянной, что уже трудно представить их раздельно, в отрыве друг от друга. Родители не вспоминают, что двое из детей взяты на воспитание из детского дома. Они стараются навсегда стереть в сознании ребят память об этом, и никогда не употреблять в разговоре страшное словосочетание «детский дом».

24 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Beraber geçirdikleri yıllar boyunca Albayrak ailesinin birliktelikleri okadar güçlü olmuş ki, onları ayrı düşünmek gerçekten çok zor. Anne ve baba, iki çocuğun kimsesizler yurdundan alındığını hatırlamak istemiyor. Kullandıkları cümlelerde ‘kimsesizler yurdu’ ifadesini kullanmamaya, çocukların aklından bu gerçeği silmeye çalışıyorlar.

büyüklerin dünyasında çocuklar

 Уровень рождаемости в странах Евразии (коэффициент рождаемости (рождений на 1000 населения) за 2005–2010 гг.) Азербайджан – 16,2 Белоруссия – 9,4 Грузия – 10,8 Казахстан – 19,7 Киргизия – 21,8 Молдавия – 11,4 Россия – 10,7 Турция – 18,4 Таджикистан – 27,3 Туркменистан – 21,8 Украина – 9,2 Эстония – 10,8

 Уровень детской смертности (до 5 лет) в странах Евразии (смертей на 1000 рождений) Азербайджан – 86,1 Белоруссия – 12 Грузия – 41,5 Казахстан – 28,5 Киргизия – 63,9 Молдавия – 19,4 Россия – 15 Турция – 31,6 Таджикистан – 78,1 Туркменистан – 94,6 Украина – 15,8 Эстония – 9,8



Статистика разводов, от которых в первую очередь страдают дети

/ Азербайджан: с января по март 2011 года зарегистрированы 15,7 тысячи браков и 2,3 тысячи разводов. / Белоруссия: на 1000 человек населения страны, включая младенцев и стариков, приходятся 467 разводов в год. / Грузия: общий коэффициент разводов в 1960 году составлял 0,4%, а в 1990-м – уже 1,5%. К 1996 году этот показатель снизился до 0,5% и в последующий период колебался в пределах 0,4–0,5%. / Казахстан: в 2010 году в республике были зафиксированы 41 617 разводов против 39 257 разводов годом ранее. Каждый третий заключенный в стране брак заканчивается разводом. / Киргизия: почти каждый шестой из заключенных браков распался. По продолжительности семейной жизни разводы распределяются так: до 1 года – 3,6%, от 1 до 2 лет – 16%, от 3 до 4 лет – 18%, от 5 до 9 лет – 28%, от 10 до 19 лет – 22%, от 20 и более лет – 12,4%. / Россия: опустившись до минимального значения 849 тысяч, в 2010 году число браков выросло до 1215 тысяч. Но число разводов остается большим – 639 тысяч. / Турция: в 2010 году число браков в стране уменьшилось на 1,53% – до 582 тысяч. Число разводов, напротив, выросло на 3,8%, составив 118,5 тысяч. / Молдавия: за первые три месяца 2010 года были зарегистрированы около 3900 браков. Количество разводов превысило 2800. В Молдавии женатых людей в два раза больше, чем разведенных. В 2010 году количество разводов было на 6% меньше, чем в предыдущем. / Таджикистан: официальная статистика разводов дает показатель 4,4%. По другим исследованиям специалистов, их число достигает 12%. Каждая десятая семья предпочитает развод. / Туркменистан: число заключенных браков в 1995–2000 гг. сократилось с 7,4 до 5,7 на 1000 человек. Число разводов снизилось с 1,3 до 1,1%. / Украина: 2010 год стал рекордно низким по количеству разводов на Украине. В прошлом году расторгли брак 126 000 украинских пар – почти на 14% меньше, чем в 2009-м, и почти на 25% меньше, чем в 2008-м. Количество браков среди украинцев превышает количество разводов в 2–4 раза. / Эстония: В среднем в 2010 году на 1000 населения приходится 3,65% разводов.

По данным United Nations Population Division

 Avrasya ülkeleri

По сообщениям национальных бюро, институтов и статистических комитетов.



Boşanma istatistiği

doğum oranı 2004 – 2005 tarihleri doğum oranı göstergesi (doğum/1000 nüfus)

/ Azerbaycan: 2011 yılının Ocak ile Mart tarihleri arasında 157000 çift evlendi, 2300 çift ise boşandı.

Azerbaycan – 16.2 Belarus – 9.4 Gürcistan – 10.8 Kazakistan – 19.7 Kırgızistan – 21.8 Moldova – 11.4 Rusya – 10.7 Türkiye – 18.4 Tacikistan – 27.3 Türkmenistan – 21.8 Ukrayna – 9.2 Estonya – 10,8

/ Gürcistan: 1960 verilerine göre boşanma oranı %0.4 iken 1990 yılında %1.5’e ulaştı. 1996 yılında bu gösterge %0.5’e kadar azaldıktan sonra %0.4 - %0.5 arasında değişmektedir.

 Avrasya ülkeleri çocuk ölümü oranı (5 yaş altında) (ölüm/1000 nüfus) Azerbaycan – 86.1 Belarus – 12 Gürcistan – 41.5 Kazakistan – 28.5 Kırgızistan – 63.9 Moldova – 19.4 Rusya – 15 Türkiye – 31.6 Tacikistan – 78.1 Türkmenistan – 94.6 Ukrayna – 15.8 Estonya – 9,8 United Nations Population Division verilerine dayalı

/ Belarus: 1000 kişiden, yeni doğan bebekler ile yaşlılar dahil, yılda 467 çift boşanır. Bu da evlenen her iki çiftten birinin boşanması demek.

/ Kazakistan: 2009 yılında 39 257 çift boşandı 2010 yılında 41 617 çift boşanması kayıt edildi. Demek ki evlenen her üç çiftten biri evliliğini boşanma ile bitirmektedir. / Kırgızistan: Evlenen her altı çiftten birinin evliliği boşanma ile sonuçlanmaktadır. Boşanmaların evliliğin hangi dönemi içerisinde olduğuna göre birkaç gruba ayırmak mümkün. Boşanmaların %3.6’sı evliliğin ilk yılı içerisinde, %16’sı ilk 2 yıl içerisinde, %18’ni 3 ile 4 yıl evli olan çiftlerde, %28’ni 5 ile 9 yıl evli olan çiftlerde, %22’si 10 – 19 yıl evli olan çiftlerde, %12.4’ü 20 ve daha fazla süre evli olan çiftler arasında gerçekleşti. / Rusya: 849.000 çiftin evlenmesiyle asgari durumunu bulan evlenme oranı 2010 yılında 1.215.000 evliliğe kadar arttı. Buna rağmen 639 000 boşanma gerçekleşmiştir. / Türkiye: 2010 yılında evlenenlerin sayısında geçen yıllara göre %1.53 azalma meydana geldi. 2010 yılında 582000 çift dünya evine girerken, 118 500 çift boşandı. Boşanmaların sayısında %3.8 artışı görülmektedir. / Moldova: 2010 yılının ilk üç ayı içerisinde yaklaşık olarak 3900 çift evlenirken boşanan çiftlerin sayısı 2800’i aştı. Evli olan insanların oranı boşanmış olanlardan iki kat fazladır. 2010 yılı verilerine göre boşanmaların sayısın bir önceki yıla göre %6 azalmıştır. / Tacikistan: boşanma konusunda resmi verilere göre ülkenin boşanma sayısı %4.4’tür. bununla beraber farklı kaynaklara göre bu rakam %12’ye ulaştı. Her 10 çiftten birinin evliliğini boşanma ile bitmektedir. / Türkmenistan: 1995 – 2000 tarihleri arasında gerçekleşen evliliklerin sayısı 7.4/ 1000 nüfustan 5.7/ 1000 nüfusa kadar azaldı. Boşanmaların sayısın %1.3’den %1.1’e kadar düştü. / Ukrayna: 2010 yılında Ukrayna’da boşanmalarda rekor azalma kaydedildiği belirlenir. 126 bin çiftin boşandığını belirlenen 2010 yılı boşanma oranı 2009 yılına göre yüzde 14 daha düşük ve 2008’yılına göre neredeyse yüzde 25 daha az. Ukrayna’da evliliklerin sayısı boşanmalara göre 2-4 kat daha yüksektir. / Estonya: 2010 yılında ortalama olarak 1000 kişilik nüfus endeksine göre boşanmalar %3,65 olarak kaydedilmiştir. Milli istatistik kurumları ve enstitülerin verdiği verilelere göredir.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

25

дети

Фото: интерпресс / Fotoğraf: interpress

в мире взрослых

26 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

Хочу быть взрослым Büyük olmak istiyorum Все дети обязательно станут взрослыми, хотят они этого или нет. А вот взрослые уже никогда не станут детьми... Çocuklar ister istemez mutlaka büyürler, yetişkinler ise çok isteseler de çocukluğuna dönemezler ... Аида Файзуллина Майра Кабакова

Aida Fayzullina Mayra Kabakova

Глазами ребенка

Çocukların gözüyle

Задав детям младшего школьного возраста (1–4 класс) простой вопрос: «Ты хочешь быть взрослым?», получаем мгновенный жизнеутверждающий ответ: «Да». А что так привлекает детей во «взрослой» жизни, какими характеристиками они наделяют взрослых? – «Взрослые делают все, что хотят»; «взрослым не нужно делать уроки и ходить в школу»; «взрослые смотрят телевизор сколько угодно»; «взрослые могут поздно ложиться спать»; «они ходят на работу и зарабатывают деньги»; «взрослые могут ругать своих детей»; «взрослые много знают»... И почти ни слова об ответственности взрослой жизни. Ответы впечатляют своей непосредственностью и радужностью с одной стороны, и незрелостью – с другой. Таково мироощущение маленьких детей, их восприятие взрослых – в основном на примере родителей. Потому что взрослый мир для детей – это прежде всего близкие взрослые люди.

İlk öğretim birinci kademe (1-4. sınıf ) bir çocuğa “Büyük olmak ister misin?” sorusunu sorar sormaz “Evet!” diye heyecanlı bir cevap duyarsınız. Peki, çocuklar neden hep büyümek istiyorlar? Onlar için büyük olmanın cazipliği nedir? – “Büyükler istediği her şeyi yapabiliyorlar”, “büyükler okula gitmek ve ödev yapmak zorunda değiller”, “büyükler istedikleri kadar televizyon seyredebilirler”, “büyükler geç yatabilirler”, “işe gidiyor ve para kazanıyorlar”, “büyükler çocuklarına kızabiliyorlar”, “büyükler, çok şey biliyorlar”... Çocukların bir taraftan saf ve temiz, diğer taraftan olgunlaşmamış bu yorumlarında yetişkinlerin üstlendiği sorumluluktan eser yok. Demek ki çocuklar yetişkinlerin dünyasını bu şekilde görüyorlar. Küçüklerin büyükler dünyası üzerinde yorumları, anne-babalarının davranışlarına dayalıdır. Çünkü bir çocuğun gördüğü ilk yetişkinler dünyası anne-babasının dünyasıdır.

Глазами подростка С возрастом не только меняется восприятие мира взрослых, но и появляется свой взгляд на взрослую жизнь и самих взрослых. И тот же вопрос: «Хочешь ли ты быть взрослым?» у подростка зачастую вызывает снисходительную улыбку, означающую «а я уже и так взрослый». А что означает для подростка быть взрос-

Авторы статьи – детский

психолог, старший преподаватель Аида Файзуллина и социальный психолог, кандидат психологических наук, доцент Майра Кабакова работают в Казахском национальном университете им. аль-Фараби. Makale yazarları, çocuk prikolojisi uzmanı Aida Fayzullina ve Doç. Dr. Mayra Kabakova Al Farabi Kazak Devlet Mili Üniversitesi Öğretim Üyeleridir.

Gençler gözüyle Zamanla çocukların büyükler dünyasını algılayışı değişir. Büyüklerin dünyasına bakarak çocukların kendi büyükler dünyası oluşur. Dolayısıyla “Yetişkin olmak ister misin?” sorusuna gençler, “Zaten yetişkin oldum” derler. Peki bir genç için yetişkin olmak ne anlama gelir? Bu konuda birbiriyle çok çelişen cevaplar aldık. Gençlerin bir kısmı “yetişkinler birçok şey yapabilir”, “yetişkinler, nasıl olması gerektiğini dü-

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

27

дети

в мире взрослых Дорогие родители! Вы бы определились – я «маленький» или «взрослый»? Sevgili anne-babam! Küçük müyüm, büyük müyüm diye karar versenize bari. лым? Мы получили колоссальный разброс мнений: «взрослые люди многое могут себе позволить»; «взрослые поступают так, как считают нужным»; «взрослым быть хорошо – уже можно водить машину». Есть и некоторые претензии к миру взрослых: «многие взрослые не считаются с мнением детей»; «взрослые часто требуют от детей, а сами поступают...»; «взрослые только и могут, что читать нотации и воспитывать». Однако в ответах подростков есть и сопереживание: «взрослым иногда приходится сложно: думать одно, говорить другое, а делать третье»; «быть взрослым очень ответственно – не хочется идти на работу, а надо»; «взрослым сегодня сложно в этом мире» и т. д. В этих словах видно не только огромное желание подростков быть взрослыми, но и некоторые опасения. Ведь взрослый мир наполнен не только положительными моментами самостоятельности и «всемогущества», но и различными сложностями. Наиболее привлекательны для подростков атрибуты взрослой жизни: личный автотранспорт, брендовые часы и мобильные телефоны, а также финансовая свобода – возможность распоряжаться деньгами по собственному желанию. Принято считать,

şünüyorlarsa öyle davranırlar”, “yetişkin olmak güzeldir: Araba kullanabilirsiniz” diye düşünürken, diğer kısmı “büyükler genelde çocukların fikrini almazlar”, “yetişkinler çocuklardan beklediklerinin çoğunu kendileri yapmıyor...”, “büyükler nasihat vermekten başka hiçbir şey yapmayı bilmezler” diye söylüyorlar. Bazen gençler, “arada sırada büyükler de zorlanırlar: bir şey düşünürken başka bir şey söylemek ve tamamen farklı davranmak zordur”, “yetişkin olmak sorumluluğu gerektirir: işe gitmek istemediği halde bile gitmek zorunda”, “bugün yetişkin olmak zor” gibi anlayışı savunurlar. Gençlerin yetişkin olmak isteğiyle beraber bir tedirginlik sezilir. Zira büyükler dünyası bir taraftan bağımsızlık, imkanların bolluğu iken öbür taraftan çeşitli engel ve zorluklarla doludur. Araba, markalı saat, cep telefonu, kendi parasını istediği gibi harcama imkanı, maddi bağımsızlık gibi unsurlar gençlere cazip gelir. Gençlerin çocuk değil ama aynı zamanda da yetişkin olmadığını düşünülür. O yüzden büyükler, dünyasının eşiğinde duran gençlerin yüzüne “sen daha küçüksün” diye kapı kapatırlar. 15 yaşındaki genç oğlan, anne-babasına “Sevgili anne-babam! Küçük müyüm, büyük müyüm, artık karar verin! Niçin akşama arkadaşlarla sinemaya gitmeme küçük olduğumu, konu evde temizlik yapmama gelince büyük olduğumu söylüyorsunuz?” diye sordu. Klasik psikoloji geleneğine göre ergenlik çağı 11 ile 15 yaş arasındaki dönemdir. 16 ile 17 yaş arasındaki döneme ergenlik dönemi ikinci kademe denir (ileri erinlik dönemi denir). Bu arada, Batı psikoloji geleneğinde erginlik döneminin üst sınırı 21 dir. Rus ve Kazak psikoloji geleneğinde kişinin gelişme döneminde 13 yaşı dönüm noktası (13 yaş krizi) önemli bir yer alır. Bu dönemde

«Взрослым не нужно делать уроки и ходить в школу» «Взрослые смотрят телевизор сколько угодно» «Взрослые могут поздно ложиться спать» «Взрослые только и могут, что читать нотации и воспитывать». “Büyükler okula gitmek ve ödev yapmak zorunda değiller” “Büyükler istedikleri kadar televizyon izleyebilirler” “Büyükler geç yatabilirler” “Büyükler nasihat vermekten şey yapmayı bilmezler”.

28 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

başka

hiçbir

büyüklerin dünyasında çocuklar

что подросток – уже не ребенок, но еще и не взрослый. Зачастую дверь в мир взрослых захлопывается перед его носом, и это делают сами взрослые, мотивируя традиционным «ты еще слишком мал». Показательно обращение одного 15-летнего подростка к своим родителям: «Дорогие родители! Вы бы определились – я «маленький» или «взрослый»? Почему когда я отпрашиваюсь вечером в кино, вы говорите, что я еще маленький, а когда надо помогать по дому – утверждаете, что я взрослый?» В классической возрастной психологии подростковым возрастом считается период с 11 до 15 лет, а 16–17 лет называют старшим подростковым возрастом (в зарубежной психологической литературе верхняя граница подросткового периода – 21 год). В российской и казахстанской психологической науке в периодизации личности выделяют кризис 13 лет. Именно в этот период происходят огромные изменения, и главное – изменение социальной ситуации развития. Подросток хочет, чтобы его считали взрослым. При этом он пытается понять, что отличает взрослого от не взрослого, и, как правило, находит лишь внешние отличия (свобода в действиях, возможность пить, курить и т. д.). А о том, что взрослость – еще и ответственность, подросток, как правило, не задумывается. Именно в этот период подростки создают свой особый мир, пытаясь подражать миру взрослых, нo зачастую противопоставляя себя ему. Одно из основных противоречий подросткового возраста – несоответствие между стремлением получить статус взрослого, возможности взрослых и избеганием взрослой ответственности. Быть взрослым для многих подростков – это своего рода ролевая игра, копирование внешних качеств, стиля, привычек, манеры поведения значимых взрослых. И это обычно не родители.

Глазами взрослого Ребенок требует суверенности, независимости, уважения к своей личности. Ему очень трудно приспособиться к новым условиям, принять себя и добиться, чтобы другие приняли и оценили его как взрослого, как личность. А когда взрослые относятся к его стремлению заявить о своем «взрослом» существовании снисходительноскептически, возникает протест, конфликт. В нашей власти сделать так, чтобы переход из мира детства в мир взрослых стал позитивным, а не конфликтным. «Что нам мешает понять другого человека? – То, что он другой. Что нам помогает понять другого человека? – То, что он другой». Пусть эти слова станут своеобразным мостом между миром ребенка и миром взрослого. n

kişinin sosyal açıdan gelişmesi olmakla beraber birçok konuda değişiklikler yaşadığı görülür. Ergenlik dönemini yaşayan çocuk, bir yetişkin insanı yetişkin olmayanlardan ayıran özellikleri arar. Genelde, davranışta bağımsızlığı, içki ve sigara içebilmesi gibi dış özellikleri de görür. Gençler, yetişkin insanların sorumluluk taşıdığını akıllarına getirmezler. Büyükleri taklit etme çabalarında ergenlik dönemini yaşayan gençler, kendi dünyasını kurar. Çoğu zaman bu gençler kendilerini büyüklerin dünyasına karşı koyarlar. Yetişkin statüsünü ve yetişkin olmanın imkanlarını kazanmak çabalarında büyüklerin üstlendiği sorumluluktan kaçması ergenlik döneminin temel aykırılığıdır. Çoğu zaman, gençler oyun oynarmış gibi yetişkin rölünü üstlenmeye çalışırlar: Önemsediği yetişkinlerin tarzı, alışkanlıkları, tutumlarını taklit ederler. Bu kişiler genelde evebeyn değillerdir.

Что нам мешает понять другого человека? – То, что он другой. Что нам помогает понять другого человека? – То, что он другой Ötekini neden anlamıyoruz? – Öteki olduğu için. Ötekini neden anlayabiliyoruz? – Öteki olduğu için. .

Yetişkinler gözüyle Bir çocuk bağımsız ve davranışlarında serbest olmak ister. Kişiliğine karşı saygı duyulmasını bekler. Yeni koşullara alışmasında, bir yetişkin, birey olarak kendini kabul etmesi ve başkalarına kabul ettirmesinde zorluk çeker. Çocuğun “bir yetişkin olarak” kendini dünyaya kabul ettirme çabalarının ciddi alınmadığı noktada anlaşmazlık, çatışma ortaya çıkar. Ergenlik döneminin psikolojik özellikleri coğrafya ve zaman sınırlarını bilmez. Genç her zaman ve her yerde aynı gençtir. Anne-baba, öğretmen, psikolog ve doktorlar ergenlik dönemindeki gençlerin psikolojik aykırılıklarına ister 50 yıl önce ister 10 yıl önce olsun aynı derecede ilgi gösteriyorlardı. Bugün, dünyada olduğu gibi Kazakistan uzmanlarının dikkati genel olarak gençlerin problemleri ve özellikle ergenlik çağındaki çocukların problemlerine odaklanmaktadır. Çocuklarımızın çocukluktan yetişkinliğe daha kolay ve sakin geçmesini sağlayabiliriz. “Ötekini neden anlamıyoruz? – Öteki olduğu için. Ötekini neden anlayabiliyoruz? – Öteki olduğu için” sözlerinin yetişkinler ile çocukların dünyalarının arasındaki köprü olması dileğiyle. n GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

29

дети

в мире взрослых

Sokak Çocukları 30 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Фото: борис клементьев / Fotoğraf: boris klementiev

Бездомные

büyüklerin dünyasında çocuklar

Нынешних «уличных детей» трудно отличить от детей из благополучных семей. К таким выводам пришли авторы исследования – ученые и преподаватели социологического факультета Санкт-Петербургского государственного университета. Son zamanlarda sokak çocukları ve aileleriyle beraber yaşayan çocukları ayır etmek zorlaşmıştır. Konuyla ilgili araştırmayı yapan St. Petersburg Devlet Üniversitesi Sosyoloji Fakültesi Öğretim Üyeleri ve araştırmacıları şu sonuçlara varmışlardır. Aleksandra Şeromova

Александра Шеромова

raştırma sonuçları, “Daha önceki yıllarda out-reach çalışmacıları olarak tanıtılan ve sokak çocukları ve sorunlarıyla ilgilenen sosyal çalışmacıların sokakta yaşayan çocukları dış görünüşü itibariyle diğer çocuklardan net bir şekilde ayırabildikleri halde son zamanlarda bu çocukların diğerlerinden neredeyse hiçbir farkı olmadığını, kalabalıktan göze pek çarpmadıklarını” gösteriyor. Bundan dolayı, bu alanda çalışma yapan kişilere daha fazla iş düşmektedir. Zira ortaya çıkan yeni tip sokak çocuklarıyla çalışmak daha da zorlaşmıştır. –İçlerine daha kapalı ve temasa geçilmesi daha zor olan bu grubun ilk bakışta sorunlarını tespit etmek zorlaşmıştır - diye açıklıyor İnsani Yardım Hareketi Vakfı’nın St. Petersburg Sokak Çocukları Programı Koordinatörü Tatyana Drozdova. Uzmanlara göre; son 1.5 – 2 yıl içerisinde anne babaları ile beraber yaşayan fakat yalnızlık çeken, okulda sınıf arkadaşları kadar başarılı olamayan, dolayısıyla geride kalan üstelik birçok hastalıkla boğuşan çocuklar ortaya çıkmıştır. Sokak çocukları dediğimiz sosyal kategori karmakarışıktır. Uzmanlar, sokak çocukları olarak nitelendirilen çocukları üç gruba ayırırlar. Geceyi sokakta geçiren çocuklar birinci gruba, geceyi evde geçiren, fakat günde 8 saatten daha fazla zamanı sokakta tehlikeli işlerle uğraşarak geçiren çocuklar ikinci gruba, okuldaki derslerini kaçıran çocuklar üçüncü gruba girerler. Araştırmacılara göre üçüncü gruba giren çocuklar diğer iki gruba göre daha az sorun yaşamaktadır. Bu çocukları, okula her gün gidenler ve arada sırada gidenler olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Devlete bağlı sosyal kurumlar ve sivil toplum kuruluşları şehirde yaşayan bütün sokak çocuklarını tespit edemediklerinden dolayı, çocukların büyük kısmı (%55.7) bu kurumların ilgisi dışında

Если в прежние годы аутрич-работники (социальные работники, занимающиеся проблемами уличных детей) по внешнему виду могли сразу отличить бездомных подростков, большую часть времени проводящих на улице, то сейчас беспризорники сравнительно прилично одеты и гораздо меньше выделяются из толпы», – говорится в исследовании. В этом и сложность – на работу с такими детьми требуется гораздо больше времени, чем прежде. – Сейчас это более закрытая группа, менее контактная, их проблемы на первый взгляд не так очевидны, – рассказывает координатор программы «Дети улицы Санкт-Петербурга» фонда «Гуманитарное действие» Татьяна Дроздова. По словам эксперта, в последние полтора-два года увеличилось количество детей, у которых и дом

A

«

По данным ООН, беспризорность возрастает во всех странах. В 2001 году в мире было 150 млн уличных детей от 3 до 18 лет; к 2020 году их число может увеличиться до 800 млн Birleşmiş Milletlerin verilerine göre dünyadaki kimsesiz çocukların sayısı artmaktadır. 2001 yılının verilerine göre dünyada 3 ile 18 yaşı arasında olan sokak çocuklarının ortak sayısı 150 milyona ulaşmıştır. 2020 yılında bu sayı 800 milyonu bulabilir.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

31

дети

в мире взрослых есть, и родители имеются, но они, по сути, одиноки, с большим отставанием в учебе от сверстников и с внушительным перечнем болезней. Категория «уличные дети» неоднородна. Специалисты выделили три группы: дети, ночующие преимущественно вне дома; те, кто ночует дома, но больше 8 часов в день проводит на улице и ведет рискованный образ жизни; в третьей группе, наименее проблемной, только половина посещает школу ежедневно, другие ходят на занятия редко. Огромная доля петербургских уличных детей (55,7%) вообще не попадает в поле зрения ни государственных социальных служб, ни общественных организаций. А постоянная социальная работа ведется лишь с четвертью опрошенных. В том, что неоднократно употребляли крепкие спиртные напитки, исследователям признались 57,4% опрошенных уличных детей; 17% заявили, что хотя бы раз нюхали клей. Психоактивные вещества пробовала минимум треть опрошенных. Крепкий алкоголь в последние годы уступил место слабоалкогольным напиткам, а тяжелым наркотикам теперь предпочитают так называемые легкие, но это только усугубляет трудности в работе с уличными детьми – от условно «легкого» вред отсроченный. Главной целью исследования было выявить доступность базовых социальных услуг для уличных детей. Вывод: услуги недоступны. Но, как ни парадоксально, вовсе не потому, что их нет. – Медицинских и социальных услуг в городе немало, – утверждает член комиссии по делам несовершеннолетних и защите их прав при правительстве Санкт-Петербурга Сергей Дугин. – Если ребенок попадет в соответствующее учреждение, он получит помощь. Но медицинские учреждения ждут, когда пациент придет сам. Вряд ли уличный ребенок самостоятельно явится в наркодиспансер и вряд ли он будет искать адрес центра социальной помощи. Периодические уличные рейды с участием правоохранительных органов дают лишь краткосрочный эффект – уличных детей определяют в учреждения временного пребывания, но оттуда они попросту сбегают. Выросшие «уличные дети» становятся «уличными взрослыми» – не работают, не имеют документов, постоянного жилья, социально не адаптированы, но с взрослыми государство не возится. Отдельная статья – работа с семьями, где родители сами «выросли на улице» и не имеют навыков ухода и воспитания ребенка. Принципиальный разрыв между организациями, способными помочь, и теми, кто в их помощи нуждается, – главный порок системы. Представители «Гуманитарного действия» мыслят себя как «мостик» между детьми и организациями. Аутрич-работники трудятся «на

32 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

В России сегодня около 5 млн беспризорных. Как говорят эксперты, если раньше главной причиной ухода из дома было физическое насилие в семье, то сейчас – полное безразличие к детям. Родителям до них просто нет дела Rusya Federasyonu’nda yaklaşık 5 milyon kimsesiz çocuk kayıt edilmiştir. Uzmanlara göre; eskiden çocukları sokağa iten öncelikli sebebin ailede gördükleri şiddet olduğunu bugünlerde ise anne babaları tarafından gördükleri ilgisizlik olduğunu tespit edilmiştir.

kalmaktadır. Ankete katılan sokak çocuklarının %25’ine devamlı olarak ilgi gösterilip, yardım verilmektedir. Ankete katılan sokak çocuklarının %57.4’ü sert alkollü içecekleri içtiklerini, %17’si ise en azından hayatında bir kere bali çektiğini itiraf etmiştir. Sokakta yaşayan çocukların üçte birisi uyuşturucu ile karşılaştıklarını ifade ettiler. Son zamanlarda sert alkollü içkinin yerini hafif alkollü içki, ağır uyuşturucunun yerini hafif uyuşturucu almıştır. Fakat bu hafif olarak nitelendirilen maddelerin hiçbirinin hafif olarak ifade edilecek yanı yoktur. İnsan organizmasına verdiği zararın etkisi daha geç belirlendiği için sosyal araştırmacılarının sokak çocuklarıyla çalışmaları zorlaşmaktadır. Söz konusu araştırma, sokak çocuklarının temel sosyal hizmetlerden yararlanıp yararlanmadıklarını öğrenmek amacıyla gerçekleştirildi. Sonuç olarak sokak çocuklarının temel sosyal hizmetlerden yararlanmadıkları ortaya çıkmıştır. Bunun sebebi hizmetlerin olmaması değildir. – Sosyal hizmetler bu çocuklara verilmektedir. Fakat, bunları alabilmeleri için çocukların hastane veya sosyal yardım merkezlerine gitmeleri gerek. Bu tür kuruluşlar ihtiyaç sahiplerini aramaz, kendilerinin gelmelerini beklerler. Peki, uyuşturucu bağımlısı olan sokak çocuklarının uyuşturucu tedavi kliniklerine, yardım kuruluşlarına, sosyal yardım merkezlerine başvurduğunu gördünüz mü hiç? diye anlatıyor St. Petersburg Hükümeti Çocuk İşleri ve Çocuk Haklarını Koruma Sorumlusu Sergey Dugin. Polis görevlileri ile beraber bu alanda çalışma yapan kişiler sokak çocuklarını bulup bu merkezlere göndermektedirler. Ne yazık ki alınan bu önlem etkileyici olmamaktadır. Zira çocuklar bir yolunu bulup barınaklardan kaçmaktadırlar. Sokak çocukları, büyüyünce sokak büyüklerine dönüşürler. İşi, evi ve bir kimliği olmayan bu insanlar sosyal hayata adapte olamıyorlar. Devlet sokak çocuklarıyla ilgilenirken sokakta yaşayan büyükleri gözönünde bulundurmuyor. Sokakta yaşayan çocuklara yönelik programlardan başka sokakta büyümüş anne babalara yönelik programlar da uygulanmaktadır. Bu tür anne babalar sosyal hayata adapte olmadıkları için çocuk büyütmede zorluk çekebiliyorlar. Sokak çocuklarıyla ilgili en büyük eksiklik , yardıma muhtaç olanlar ile yardım kuruşları arasında belirgin bir mesafenin olmasıdır. İnsani Yardım Hareketi Vakfı temsilcileri, yardıma ihtiyaç duyanlar ve yardım edebilenler arasındaki köprü görevini üstleniyorlar. Vakfın uzmanları, metro, apartmanların bodrum ve çatı katları, büyük marketler gibi kimsesiz çocukların bulunduğu yerlerde çalışıyorlar. Çocuklara, alabilecekleri yardım türlerinden bahsedip onları bu

büyüklerin dünyasında çocuklar

земле» – в местах скопления беспризорников (у станций метро, в подвалах, на чердаках, у крупных магазинов), рассказывают уличным детям о помощи, которую можно получить, раздают информационно-профилактическую литературу (она специально разработана для детей). Ребенку может быть предложено амбулаторное обследование либо госпитализация, а после – патронат соцработника. Средний возраст уличных детей – 14–15 лет. Это самый сложный, острый возраст и в психологическом, и в физиологическом плане. Бунтарство в этом возрасте, вплоть до ухода из дома, заложено в детях всего мира. Однако в европейских странах более успешно держат ситуацию под контролем. За ребенком начинают наблюдать еще в детсаду и если видят проблемы, специалисты включаются в работу с семьей. Занимаясь трудными подростками, соцработники стараются подстроиться под «клиента». Если российский социальный центр – это, как правило, скучное казенное учреждение, куда подростка не заманишь, то подобные центры Европы скорее напоминают клубы по интересам. n

konularda bilgilendirmek için onların anlayacağı şekilde broşürler dağıtıryorlar. Hasta olan çocuklara hastanede çek-up yapması veya gerektiği halde hastaneye yatırılması, hastahaneden taburcu olduktan sonra bir sosyal uzman tarafından gözetilmesi teklif ediliyor. Sokakta yaşayan çocukların ortalama yaşı 14 – 15’tir. Bu dönem hem psikoloji, hem de fizyoloji açısından çocuklar için zorlu bir dönemdir. Bu yaşlardaki çocuklar özellikle ailelerine baş kaldırırlar. İsyanlarını evlerini terk etme ve daha farklı tarzlarda gösterirler. Avrupa ülkelerinde de sokak çocuğu problemi mevcuttur. Ama Avrupa bu durumu kontrol etmeyi başarabilmiştir. Çocuklar kreş döneminden itibaren dikkatlice gözlemlemektedirler. Eğer karakterinde veya davranışında anormal bir şey tespit edilirse ailesiyle temasa geçilip ortak bir çalışmayla soruna yönelik çözümler aranır. Bu alanda çalışma yapan kişiler kendilerini onların yerine koyarak daha iyi sonuçlar elde ediyorlar. Rusya’daki Sosyal merkezler genel itibariyle çocuklar için ilgi çekici olmamaktadırlar. Ama Avrupa’daki aynı merkezler çocuklar için daha ilgi çekeci olarak organize edilmişlerdir. n

Когда-то, много лет назад, Париж был полон бездомных детей, как лес полон птичек. Птичек зовут воробьями, ребят звали гаменами. Это были мальчуганы от семи до одиннадцати лет. Жили они обычно стайками. Их родители, замученные нищетой и тяжким трудом, не могли, а иногда и не хотели заботиться о них. Но гамены не унывали. Обедали они не каждый день, зато каждый день, если им хотелось, пробирались в театр. На теле у них иногда не бывало рубашки, на ногах – башмаков, над головой не было крыши. Они целыми днями бродили по улицам, ночевали, где попало. Одеты они были в старые отцовские штаны, которые волочились по земле. Голову им покрывала чья-нибудь старая шляпа, сползавшая на самый нос. / дети парижа. из романа виктора гюго «отверженные»

Yıllar önce, Paris ormanlarında kuşlar gibi kimsessiz çocuk varmış. Kuşların adı serçe, çocuklarınki ise sokak çocuklarıymış. Yedi ile on bir yaş arasındaki erkek çocuklar minicik serçeler gibi güruh halinde yaşarlarmış. Dünü bugüne bağlayan annebabaları kimi zaman çocuklarına bakamaz kimi zaman ise bakmak istemezlermiş. Buna rağmen küçük olan sevecen afacanlar neşelilermiş. Ne sırtında gömlek, ne ayağında ayakkabı, ne de başını sokabileceği bir yerleri varmış. Sinekler gibi yersiz yurtsuzlarmış. Açık havada yatıp kalkar, eski ve yerleri süpüren paçaları yırtık bir pantolon giyer ve kulaklarına kadar inen bir şapka ve sarı bir askısı varmış. / victor hugo “sefiller.” paris çocukları.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

33

дети

в мире взрослых

Раскроем секрет Sırrı paylaşalım Непонятная, но могучая сила влечет их к тому, чтобы переступить эти запреты или по крайней мере постоять у опасного порога и пережить нечто исключительно важное, без чего будет трудно жить дальше

Беседовала Наталья Петрова

Röportaj: Natalya Petrova

Кандидат психологических наук Мария Осорина – известный в России специалист в области общей и детской психологии, психологии творчества, автор выдержавшего пять изданий бестселлера «Секретный мир детей в пространстве мира взрослых» раскрыла журналу один из секретов поведения детей.

“Büyüklerin dünyasında çocukların gizemli dünyası” kitabının yazarı, Genel ve Çocuk Psikolojisi, Sanat Psikolojisi alanlarında ismini kabul ettirmiş ünlü Rus psikolog Dr. Mariya Osorina, çocukların davranışları ilgili bir sırrı DA Dergisine açıkladı.

– Мария Владимировна, дети нередко нарушают вполне разумные запреты взрослых, с которыми они и сами согласны. Как это можно объяснить? – Дети руководствуются в таких случаях не разумом. Непонятная, но могучая сила влечет их к тому, чтобы переступить эти запреты или по крайней мере постоять у опасного порога и пережить нечто исключительно важное, без чего будет трудно жить дальше. Активные действия такого рода направлены на исследование окружающего мира, причем дети предпочитают совершать их не в одиночку, а группой. Так, групповое посещение «страшных мест» – одна из самых ранних попыток самостоятельно исследовать и эмоционально прожить значимые элементы окружающей среды. Вход в подвал, кладовку и т. п. переживается как вход в магическое, качественно иное пространство. В описаниях «страшных мест» дети обычно отмечают их темноту, холод, запах сырости, тлена – принадлежность миру мертвых. Предполагается, что там находятся ужасные обитатели, не являющиеся людьми. Известна детская магическая практика, предающаяся от поколения к поколению детей как фольклорная традиция – при помощи определенных процедур дети вызывают гномиков, чертиков и т. п. Здесь тоже речь идет о пересечении границы миров... – Детей привлекают не только «страшные места», но места, понастоящему грязные, неприятные – помойки, мусорные баки. Почему?

34 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

– Mariya Vladimirovna, çocuklar tarafından da kabul görülen ve büyükler tarafından kendilerine konulan yasaklara genelde aykırı hareket ederler. Bunun bir açıklaması var mı? – Söz konusu bu durumlarda çocukları yasaklara aykırı davranışa iten faktör mantık değil, anlaşılmayan etkin bir güç onları birşeyi aşmaya yada en azından tehlikenin eşiğinde bulunma gibi sanki hayatta onlar için bu bir tek şey önemli ve onsuz hayatlarını devam edemezlermiş gibi oluyor. İşte bu şekilde çocuklar, çevreyi tanımaya çalışırlar. Aynı şekilde, çocuklar yeni şeyleri keşfetmeyi grup halinde yapmayı tercih ediyorlar. Hep beraber “korkulu yerler”e gitme, çevreyi tanıma ve temel duyguları yaşama hayattaki ilk deneyimleri olmaktadır. Çocuk için evin bodrum katına inmek, ya da karanlık bir odaya girmek gizemli, büyüleyici bir yere girmek gibi birşey. Korkunç canavarların yaşadıkları bu “korkunç yerler”i tanımlarken çocuklar genelde bu yerlere karanlık, soğuk, nem ve çürük kokusu gibi özelliklerin has olduğunu söylerler. Aynı zamanda bu nitelikler, ölüm ve ölüler dünyasının özellikleridir. Bizim dünya ile sihirli dünya arasında sınır arayan çocuklar, büyü yapma veya fal bakmaya çalışırlar. Belli ritüellerin yardımıyla çocuklar, cin, peri çağırırlar. – Mecazi “korkulu yerler” haricinde çocukların ilgisini çöplük, çöp kutusu gibi gerçekten korkunç, kirli ve itici yerler çeker. Bunun bir nedeni var mı? – Çöplük, birçok çocuğun ilgisini çeker. Orada çocuklar, büyüklerin dünyasının zıddı, onun tersine çevrilmiş, gizli tarafı ile yüzleşirler. İlk defa

büyüklerin

Фото: интерпресс / Fotoğraf: interpress

dünyasında çocuklar

– Многие дети воспринимают свалку как место притягательное. Первая важная истина, которую открывает на помойке ребенок, состоит в том, что это место является изнанкой взрослого мира, его вывернутой наружу потаенной стороной. Первая реакция ребенка на помойку чисто эмоциональная: это удивление, смешанное со страхом. Тревога, удивление, страх, интерес соединяются с открытием того, что все вещи на помойке ничейные, с ними можно делать что угодно, здесь не действуют обычные табу и запреты. На помойке вещи можно бросать, пинать, ломать, топтать, что часто требуется детям с эмоциональными проблемами. Агрессивные чувства в той или иной мере испытывает большинство людей. Они возникают из-за ущемления важнейших потребностей, невозможности отстоять свои интересы, длительного унижения и угнетения. Когда человек не может разобраться с психологическими трудностями, злость копится внутри и возникает опасность взрыва. Детям бывает важно найти отдушину, через которую можно выпустить внутренние пары, и помойка отчасти дает такую возможность. Надо сказать, что в этом же направлении работают специалисты психотерапевтических игровых комнат, где дети без родителей могут делать все, что хотят. Арсенал такой комнаты включает в себя и предметы, провоцирующие приступы агрессии, если ребенок к этому склонен.

çöplüğü gören çocuk, hayretle karışık bir korkuya kapılır. Küçüğün hissettiği tedirginlik, hayret, korku ve merak duygularına bir de çöplüğe bırakılan eşyaların kimseye ait olmadığı keşfi eklenir. Demek ki çöplükte bulunan eşyaları canı istediği gibi kullanabilirler. Böylece, çocuk, alıştığı kural ve yasaklara uymak zorunda hissetmiyor kendini. Çöplükte bulunan eşyalara istediği gibi davranmakta serbest olan çocuklar, onları yere atabilir, vurabilir, parçalayabilir, kırabilir, üstünde zıplayabilirlar. Oyuncaklarıyla istedikleri her şeyi yapabilme imkanını sağlamak özellikle duygusal sorunlar yaşayan çocuklar için önemlidir. Çoğu insan, bir şekilde aşındırıcı ve agresif duygular yaşar. Herkes, hakları yendiği, temel ihtiyaçları karşılanmadığı, merakı tatmin edilmediği, küçük düşürüldüğü, üzerinde baskı hissedildiğinde taşar, agresif davranır. Psikolojik sorunların altından kalkamayanlar, bütün öfkesini içine atar, bu duyguyu biriktire biriktire her an patlamaya hazır hale gelir. Çocuğun, içinde biriktirmiş olduğu bütün sıkıntı ve negatif duyguları açığa vurup giderebilmesi büyük önem taşır. Bu açıdan, çöplük onlara böyle bir imkan sağlar. Çocukları rahatlatmak için ve onların istedikleri şeyleri yapmaları için psikoterapi oyun odalarında uzmanlar çalışırlar. Sıradan oyun odalarına has eşya ve oyuncakların yanı sıra bu tür odalarda agresif davranmaya düşkün çocuklarda bu tavırı kışkırtan oyuncak ve eşyalarıda bulunur. Bunun yanında; çöplük, çocukların hayal gü-

Söz konusu bu durumlarda çocukları yasaklara aykırı davranışa iten faktör mantık değil, anlaşılmayan etkin bir güç onları birşeyi aşmaya yada en azından tehlikenin eşiğinde bulunma gibi sanki hayatta onlar için bu bir tek şey önemli ve onsuz hayatlarını devam edemezlermiş gibi oluyor

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

35

дети

в мире взрослых

Дети стараются максимально пространственно разъединиться с миром взрослых и организовать у себя особое место вне зоны их интересов и влияния Çocuklar kendi dünyasını büyüklerin dünyasından mümkün olduğu kadar ayırmaya çalışırlar. İki dünyayı birbirinden ayıran bu sınırı çizip kendileri için özel, büyüklerin ilgi ve etkisi dışında olan bir yer kurmaya çalışırlar Другая сторона общения детей с помойкой более конструктивная и творческая. Лишившиеся ценности в мире взрослых помоечные вещи для детей не утрачивают привлекательности, но обнаруживают новые полезные свойства. Все эти осколки и обломки имеют собственное лицо и уникальным образом встроены в детские замыслы и фантазии. Их роль в игровой жизни никогда не может быть исполнена покупными игрушками.

36 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

cünü kullanarak farklı birşey yapmalarını sağlar. Büyükler için önem ve değerini yetiren çöpe atılmış eşya bir çocuk için asla cazipliğini kaybetmez. Tam tersine, daha cazip hale gelirler. Bütün bu döküntü ve yıkıntılar, eski püskü eşyalar çocuklar için yeni anlam kazanıp eğlenmelerini sağlarlar. Eski püskü eşyaların yerini yeni alınmış oyuncaklar hiçbir zaman tutamaz. Çocuklar, çöplüğü define adası olarak görerek orada kendilerine özel, eşsiz bir şey bulabileceğini düşünüyorlar. Bu açıdan çöplük onlar için Alaaddin’in sihirli lambası gibi bir potansiyel hazinedir. Çoğu çocuk günlük hayatında mucizelerin olabileceğine inanır ve bu mucizeleri çöplükte ararlar. – Zaman zaman çocuklar büyüklerin dünyasının kenarında diyebileceğimiz, yani garaj, ambarların arkalarında, çalılıklarda minik “evler” yaparlar. Bunun sebebi nedir? – Evet, çocuklar kendi dünyasını büyüklerin dünyasından mümkün olduğu kadar ayırmaya çalışırlar. İki dünyayı birbirinden ayıran bu sınırı çizip kendileri için özel, büyüklerin ilgi ve etkisi dışında olan bir yer kurmaya çalışırlar. Böyle evcikler mağara, yeraltı barınağı veya ağaç dalından, tahta

büyüklerin dünyasında çocuklar

На помойке многие дети надеются найти клад. В этом случае помойка воспринимается как пещера Аладдина, как потенциальная сокровищница. Большинство детей уверены, что в жизни всегда есть место чуду – они и находят его на помойке. – Часто дети строят себе «укрытие» на задворках взрослого мира – за гаражами, сараями, в кустах и т. д. Зачем? – Действительно, дети стараются максимально пространственно разъединиться с миром взрослых и организовать у себя особое место вне зоны их интересов и влияния, и строят для этого «штабы», «шалаши» и другие укрытия. Это может быть пещера, землянка, яма, снежная крепость, постройка из досок, веток, сена, картона. Их устраивает место и внутри помещений – в сарае, подвале, на чердаке, под лестницей. Довольно часто они располагаются на деревьях, особенно в больших городах, где детям трудно найти естественное укрытие. Эпоха строительства секретных убежищ знаменует собой новую фазу в развитии «я» ребенка. Это «я» все отчетливее начинает переживаться как внутренне пространство личности, потаенное, недоступное другим людям обиталище души. Внутри «штаба» личное «я» ребенка не только дополнительно защищено стенами укрытия, но и укреплено коллективным «мы» детской группы. «Штаб» есть форма самоутверждения бытия детской компании, это особый самостоятельный мир, символический эпицентр детской жизни. Кроме того, это наблюдательный пункт, возвышающийся над обыденной жизнью взрослых. Отсюда дети могут незаметно наблюдать за тем, что творится вокруг, будучи сами никем не замечены. Ребенок и пространственно, и психологически выделен из внешней среды и ей противопоставлен: мы – здесь, они – там. У наблюдателей позиция сильная и активная – они защищены укрытием, невидимы для обитателей внешнего мира, целенаправленно за ними следят, комментируют их поступки, планируют свои действия по отношению к ним. Люди вовне поставлены в этой ситуации в позицию пассивную и слабую, они не видят, не различают, не предполагают наличия наблюдателей, они открыты, как дичь, которую выслеживает охотник. То есть дети-наблюдатели присваивают роль активного, познающего и действующего субъекта, а взрослым оставляют роль познаваемого объекта, на который можно при желании воздействовать. Проживание такого ролевого расклада, совершено нетипичного для обыденных взаимоотношений детей и взрослых, дает ребенку новый и важный для него личностный опыт. n

Могучая сила влечет детей к тому, чтобы переступить запреты, постоять у опасного порога и пережить нечто исключительно важное Çocukları yasaklara aykırı davranışa iten faktör mantık değil, anlaşılmayan etkin bir güç onları birşeyi aşmaya yada en azından tehlikenin eşiğinde bulunma gibi sanki hayatta onlar için bu bir tek şey önemli ve onsuz hayatlarını devam edemezlermiş gibi olma duygusudur parçaları, kartondan kulübe, kışınsa kar kalesinde olabiliyor. Aynı zamanda, bir binanın bodrum veya çatı katı, merdivenin altındaki boşluğu kullanabilirler. Büyük şehirlerde çocuklar, kendilerine has, özel evcikleri ağaçlarda da yapabilirler. “Evcik” yapma ihtiyacı, çocuğun iç dünyası, canı ile özleştirilen “ben” kimliğinin gelişmesinde yeni bir sürecin başlamasıdır. Bu evciklerin içinde çocuğun “ben”i hem evcik duvarlarının arkasında olup kendini daha güvenli hisseder, hem de arkadaşlarıyla beraber orada olduğu için grubun “biz” kimliği tarafından destek gördüğüne inanır. “Evcik”, başka insanlara çocuk grubu kişiliğini kabul ettirme şekli, kendi kendine bir dünya, çocuk dünyasının sembolik merkezidir. Ayrıca, “evcik” büyüklerin dünyası üzerinde yükselmiş gözetleme kulesi gibidir. Küçükler, kimse tarafından fark edilmeyerek buradan çevreyi gözetleyebilir. “Evcik”te bulunan çocuk psikolojik olarak “diğerleri orada, biz buradayız” şeklinde çevresinden ayrı ve çevreyle karşı karşıya koyulur. “Evcik”te saklanan gözlemcilerin aktif ve güçlü pozisyonu vardır. Onlar dışarıdan görünmemekte, başkaları da onları görmemektedir. Gözetleme yerlerinden çocuklar büyükleri izler, davranışlarını inceler, yetişkinlere karşı kendi davranışını şekillendirir. “Evcik”in dışarısında olan yetişkinler, saklanan çocuklara göre pasif ve güçsüz pozisyonundadır. Zira onlar gözlemciler tarafından izlendiğini bilmemektedir. Avcıların beklediği av gibidirler. Demek ki gözlemci çocuklar aktif, çevresini inceleyen, etkin olabileceği bireyin rölünü üstlenmektedir. Büyükler ise bu durumda, incelenen, üzerine etki yapılabilecek bireyin rölünü üstlenmektedir. Genellikle çocuk – yetişkin ilişkilerinde yer almayan bu tür rol oynamaları çocuklara yeni ve çok önemli tercübeler kazandırır. n GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

37

дети

в мире взрослых

Фото: надежда серебрянникова / Fotoğraf: nadejda serebrıyannıka

Ждите – мы везем пингвинов Мария Олькина

– Алло! Вам телевизор нужен? – Нет. – Ну тогда ждите – мы его сейчас заберем. -A lo, iyi günler, evinize televizyon lazım mi? - Hayır, efendim. -O zaman televizyonunuzu almaya geliyoruz.

38 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

– Это квартира Зайцевых? – Нет. – А почему тогда из трубки уши торчат? -T avşan beylerin evi ile mi görüşüyorum? - Hayır, efendim. -O zaman ahizeden uzanan tavşan kulakları ne?

Mariya Olkina

Bekleyiniz – Penguen Getiriyoruz!

büyüklerin dünyasında çocuklar

– Алло! У вас Пушкин есть? – Ну, есть. – Подскажите, что делать: наш классик совсем взбесился, из книжки выпрыгнул и по полкам бегает. -A lo, sizde Puşkin var mı? - Diyelim ki evet. -N ’olur, bize yardımcı olur musunuz: Bizimki kafayı yemiş, kitaptan kaçıp raflarda deli gibi dolaşıyor.

П

ризнайтесь, многие из нас хотя бы раз становились участниками подобных нелепых телефонных диалогов, после которых тот, кто снял трубку, чувствует себя полным дураком. А тот, кто звонил, надрывает живот от хохота. Примечательно, что как только телефонная связь вошла в быт человечества, целое племя юных шутников принялось использовать техническую новинку именно в качестве средства «прикола». (Оговоримся сразу, что речь идет исключительно о невинных розыгрышах, а вовсе не о таком страшном и уголовно наказуемом деянии, как телефонный терроризм). Исследователи из разных стран мира (например, американцы Норин Дрессер и Трудьер Харрис, ведущий сотрудник Государственного республиканского центра русского фольклора москвич Михаил Алексеевский и другие) сходятся в том, что телефонный шутник – это, как правило, подросток от 11 до 15 лет, в большинстве случаев – мальчик. Вернее – мальчики. Ведь для телефонного прикола нужна компания – скучно смеяться в одиночку и нужно же перед кем-то блеснуть своим остроумием и храбростью. Ритуал розыгрыша прост: собраться у кого-то в квартире в отсутствие взрослых, выбрать наугад номер телефона и уверенным, чаще измененным, голосом задать первый «невинный» вопрос. А дождавшись ожидаемого ответа, выпалить ту самую коронную реплику. Статистика говорит, что случаи, когда «жертва» моментально находит остроумный ответ, практически единичны. Когда психологи спрашивают подростков, зачем они так шутят, получают стандартные ответы – «хотели просто приколоться», «было скучно» и т. д. «Но на самом деле все не так просто, – уверен исследователь Михаил Алексеевский. – Как правило, жертвами детских розыгрышей становятся взрослые, подходящие к телефону. Таким образом, во время разговора происходит коммуникация «ребенок – взрослый» и в выигрышном положении оказывается именно ребенок. Он задает сценарий

Ç

oğumuz, en azından bir kere telefon şakası tecrübesini yaşamıştır. Telefon şakasından sonra ahizeyi indirdikten sonra kendinizi aptal gibi hissetmişsinizdir. Şakacı ise gülmekten yerlere yatmıştır. Telefon insanoğlunun hayatına girince,genc şakacı grubu bu teknolojiyi eğlence aracı olarak kullanmaya başladı. (Bu arada, telefon şakası derken ağır cezayı gerektiren telefon teröründen değil, kimseye zarar vermeyen, insanı tehlikeye atmayan, masum telefon şakalarından bahsettiğimizi vurgulamak istiyoruz). Amerikalı araştırmacılar Norin Dresser ve Trudier Harris, Rus Folklor Merkezi Üyesi Moskovalı araştırmacı Mihail Aleekseyevskiy ve diğer araştırmacılar, tefelon şakasını genelde 11 ile 15 yaş arasındaki gençlerin, daha doğrusu genç erkeklerin yaptıklarını ifade ediyorlar. Çocuklar tek başına telefon şakasına girişmez, daha da komik olsun diye arkadaş grubunu toplayarak telefon şakasının keyfini yaşamaya çalışırlar. Bir çocuk için, taraftar grubu olmadan yapılan şakalar pek anlam ifade etmez. Çünkü o zeka ve cesaretini diğerlerine de göstermek ister. Şakanın şeması çok basit: Çocuklar, ebeveynleri evde olmayan bir arkadaşının evinde toplanır, rastgele bir telefon numarasını çevirir, sonra da emin, genelde değişik bir ses tonuyla ilk “masum” soruyu sorarlar. Beklenilen cevabı aldıktan sonra, önceden ustaca hazırlanmış şakayı yaparlar. İstatistiki verilere göre “kurban”ın şakaya espirili bir karşılık verebilmesi nadirdir. Psikologlar, gençlerin bu davranışının nedenleri öğrenmeye çalıştıkları zaman “işte, canımız şaka yapmak istedi”, “sıkıldık, eğlendik” diye standart cevaplar alırlar. “Aslında, ortaya çıkan durum göründüğü kadar basit değil. Telefonu açan yetişkinler, çocukların yaptıkları şakalara “kurban” olur. Telefon şakası sırasında çocuk – yetişkin hüviyetine girer. Üstelik, senaryo yaratan, sürdüren, yetişkini rezil duruma düşüren küçük çocuk, bu ilişkide daha üst konuma geçip büyük avantaj sağlamış olur. Yani bir çocuk, büyüklerin dünyasında bü-

Телефонный шутник – это, как правило, подросток от 11 до 15 лет, в большинстве случаев – мальчик Tefelon şakasını genelde 11 ile 15 yaş arasındaki gençlerin, daha doğrusu genç erkeklerin yaptıklarını söylüyorlar

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

39

дети

в мире взрослых

Dayı !!! Bugün bizim sınavımız var, sınav esnasında okula bomba koyabilirmisiniz?

www.cartoonbank.ru

Телефонный розыгрыш – не глупая забава взрослеющих балбесов, а знакомство с самыми яркими эмоциями взрослого мира – злостью, смехом, добротой Telefon şakaları, geri zekalıların eğlencesi değil, çocukların öfke, gülüş, iyi tavır gibi büyüklerin dünyasının en belirgin duygularıyla karşı karşıya gelme ihtiyacıdır 40 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

ситуации, ставит взрослого в дурацкое положение, обыгрывает взрослых на их же территории». То есть телефонный прикол – своего рода месть старшему поколению, зачастую требующему от ребенка неразумных, неприятных, с его точки зрения, поступков. Замученный бесконечными требованиями мыть то руки, то ноги, то шею, подросток вполне может инициировать такой телефонный диалог: – У вас вода есть? – Есть. – Тогда мойте ноги и ложитесь спать. А паренек, которому родители запретили завести щенка, может отомстить (всему взрослому поколению в лице отдельно попавшейся анонимной жертвы) серией многочисленных звонков с вопросом: – Алло! Домашние животные нужны? И, получив в очередной раз разъяренное «нет», невинно добавить: – Да перестаньте вы трубку бросать, думаете, легко лапой номер набирать? Психологи выделяют и другие причины столь устойчивого интереса подростков к телефонному «приколизму». Они видят в этом явлении «попытку ребенка исследовать границы дозволенного, научиться разрешать трудные жизненные ситуации, оценить свои возможности». Есть мнение, что телефонные шуточки – не «глупая забава взрослеющих балбесов, а знакомство с самыми яркими эмоциями взрослого мира – злостью, смехом, добротой». Но как бы то ни было, телефонные приколы живут и процветают. Даже в наше время, когда, казалось бы, мобильная связь уверенно вытесняет «домашние» телефоны. И даже появление самого страшного врага телефонных приколистов – АОНа (автоматического определителя номера) – не помеха. Современные шутники уже распространяют в Интернете свои заповеди на сей счет: «Обычно АОН легко услышать по характерному звуку. Нарвался на бесшумный (есть и такие) – выкручивайся, как можешь, но не дрейфь». В общем, наверняка, еще не один десяток лет, сняв трубку домашнего телефона, какойнибудь уставший после работы дядя станет участником такого диалога: – Извините, у вас холодильник есть? – Есть. – Вот здорово! Откройте его, пожалуйста, мы сейчас пингвинов привезем! И, может быть, о чудо, юного шутника«зоолога» не пошлют в ответ далеко и надолго, а предложат, например, помощь в перевозке путешествующих пингвинов. Или поинтересуются, чем бы вкусненьким подкормить непрошенных гостей. Глядишь, миры взрослых и детей от этого стали бы чуточку ближе. n

Телефонный прикол – своего рода месть старшему поколению, зачастую требующему от ребенка неразумных, неприятных, с его точки зрения, поступков Telefon şakası, çocukların, kendilerinden fazla şeyler bekleyen ya da çocuklara göre gerekmeyen, saçma bir şey isteyen büyüklerden aldığı bir intikamın türüdür yüklerden üstün bir konuma çıkar.” diyor Mihail Alekseyevskiy. Her telefon şakası, çocukların, kendilerinden fazla şey bekleyen, ya da çocuklara göre gerekmeyen saçma bir şey isteyen büyüklerden aldığı bir intikam türüdür. Mesela, elleri, ayakları, boynu sık sık yıkamak zorunluğundan bıkmış bir çocuk böyle bir telefon şakasını yapabilir: - Suyunuz var mı? - Evet, var. - O zaman ayaklarınızı yıkayın ve yatın. Kendisine köpek aldırılmayan bir çocuk şöyle bir telefon şakasını yaparak büyükler ile dalga geçebilir: - Alo, evinize hayvan lazım mı? Beklediği “Hayır” cevabını duyduktan sonra masumca şu sözleri ekleyebilir: - Lütfen, yüzüme telefon kapatmayın. Sizce pençeyle telefon numarasını çevirmek kolay mı? Psikologlara göre gençlerin yaptığı telefon şakalarının sebepleri yukarıda belirtilenlerden farklı olabilir. Uzmanlar, çocukların yaptıkları telefon şakalarının altında yatan sebepleri “sınırı aşma tecrübesini yaşamak, sıradışı durumlarda çözüm getirebilmek, imkanlarını bilmek”. Bazı uzmanlar, telefon şakaları geri zekalıların eğlencesi değil, çocukların öfke, gülüş, iyi tavır gibi büyüklerin dünyasının en belirgin duygularıyla karşı karşıya gelme ihtiyacı olduğunu söylüyorlar. Cep telefonlarının, ev telefonlarını ikinci plana attığı günümüz dünyasında telefon şakaları daha da artmaktadır. Arayanın telefon numarasını bildiren cihazların ortaya çıkması telefon şakacılarını durdurmamaktadır. Şakacılar, internette bu durumda ne yapılacağına dair bilgi paylaşır: “Öyle cihaz, sesinden fark edilir. Ama bu duruma düştüğünde korkma, geriye çekilme, yakanı kurtar”. Siz de işten geldikten sonra, çalınan telefonu açıp öyle bir diyalogun parçası olabilirsiniz: - Merhaba, affedersiniz, buz dolabınız var mı? - Evet, var. - Ne güzel işte. Onu hemen açın, evinize penguen getiriyoruz. Eğer bir yetişkin bu şakanın karşısında bağırıp çağırmazsa, küfür etmek yerine penguen getirmekte nasıl yardımcı olunabilir, veya onlara hangi yem verilebilir konusunda çocuklara katılırsa, çocuklar ile büyükler dünyaları arasındaki mesafe azalır. n

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

41

дети

в мире взрослых

Тепло домашнего очага Yuva Sıcaklağı Как и все родители, Ирина и Сергей должны детей накормить, одеть, обуть, собрать в школу, купить игрушки, книги и т. д. И забыть о выходных и отпусках Bütün anne ve babalar gibi Sergey ve İrina da çocuklarını doyurmalı, onları giydirmeli, okul ihtiyaçlarını sağlamalı, kitap ve oyuncak almalı. Dinlenmeyi ve tatili de unutmalılar

42 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Беседовала Лариса Михальчук

П

ервый детский дом семейного типа открылся в Белоруссии в конце 80-х годов ХХ века. Сейчас в стране более 150 таких домов, в них живут около 850 детей. Один из первых открыли Ирина и Сергей Курьян.

Беседовала Larisa Mihalçuk

B

elarus’taki ilk aile tipi çocuk evi 80’li yılların sonunda açıldı. Şu anda ülkede, yaklaşık 850 çocuğun barındığı 150’den fazla ev var. İlk çocuk evlerinden birini de İrina ve Sergey Kuryan çifti açmış.

– В следующем году нашему дому исполнится двадцать лет, – рассказывает Ирина. – Как только стали появляться первые семейные дома, мы с мужем написали заявление, что хотим открыть такой дом. В 1992 году нам дали квартиру в многоэтажке, где мы и сейчас живем, и тогда мы смогли взять первого ребенка. К этому времени у нас уже было двое своих мальчиков, прибавилась еще девочка. А всего детей – четырнадцать; старшему сыну – 29 лет, младшей дочери – 2 года.

Önümüzdeki yıl evimiz yirminci yılını dolduracak diyerek anlatıyor İrina: “Aile tipi çocuk evleri daha yeni yeni açılmaya başlamıştı, biz de hemen kocamla birlikte bir dilekçe yazarak böyle bir ev açmak istediğimizi bildirdik. 1992 yılında, şu anda içinde yaşadığımız daireyi verdiler ve böylece ilk çocuğumuzu evlat edinebildik. O ana kadar iki öz oğlumuz vardı, bu ise ilk kızımız oldu. Toplam 14 çocuğumuz var. En büyükleri, 29 yaşında erkek. En küçüğü ise 2 yaşında kız.” Kuryan ailesi, Minsk’in merkezinde, Belarus standartlarına göre büyük (170m2) bir dairede yaşıyor. Şu anda ailede beş çocuk var.





Семья Курьян живет в центре Минска в большой по белорусским меркам квартире площадью 170 кв. м. Сейчас в их семейном доме – пятеро детей. В соответствии с положением о детском доме семейного типа, утвержденным правительством страны в 2006 году, общее число одновременно живущих детей, включая родных и усыновленных, не должно быть меньше пяти и больше десяти человек. Обеспеченность площадью каждого члена семьи должна составлять не менее 15 кв. м. Квартира или дом находятся в собственности государства и принадлежат семьям на время работы детского дома семейного типа. Откровенно говоря, называть детским домом, пусть и семейным, квартиру, в которой живут Ирина и Сергей с детьми, не хочется. На

2006 yılında yayımlanan Belarus Aile tipi çocuk evleri yönetmeliğine göre, evde aynı anda yaşayan öz ve evlatlık çocukların sayısı, toplamda beşten az ondan fazla olamıyor. Bununla beraber, her aile bireyine düşen ortak kullanım alanı 15 m²’den az olmamalı. Devletin özel mülkü olan bu müstakil ev veya daireler, çocuk evi olarak hizmet vermek üzere ailelere verilmektedir. Açık konuşmak gerekirse, İrina ve Sergey’in çocuklarıyla birlikte yaşadığı bu daireyi -aile tipi de olsa- çocuk evi olarak adlandırmak içimden gelmiyor. İlk bakışta Kuryan ailesi; anne ve babasıyla, uslu ve yaramaz çocuklarıyla, her aile için sıradan sayılacak günlük düzen ve alışılagelmiş problemleriyle sıradan bir aile. İrina’yla mutfakta acele etmeden sohbet ediyor, aynı zamanda akşamki yemeğe salata hazırlıyoruz. Kızlardan birinin, Katya’nın bugün doğum günü.

büyüklerin dünyasında çocuklar

«Если вы идете на такую работу, как мы с мужем, вы должны четко понимать, что она занимает 24 часа в сутки все 365 дней в году» «Eğer siz de bizim gibi böyle bir işe kalkışmak istiyorsanız, şunu iyi anlamalısınız ki, bu iş 365 gün/24 saati kapsayan bir iş»

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

43

дети

в мире взрослых

«Самое важное, что мы делаем для детей, когда они остаются без родителей – даем им возможность выбора жизненного пути»

первый взгляд, это обычная семья с мамой и папой, с детишками, послушными и не очень, с обычным для каждой семьи распорядком дня и, на первый взгляд, обычными проблемами. Мы разговариваем с Ириной, сидя на кухне, а заодно готовим салаты к праздничному ужину – у одной из дочерей, Кати, сегодня день рождения. Папа еще не приехал с дачи, младших девочек мама уложила после обеда спать. Ася уже большая и помогает маме. То и дело на кухню с вопросом, правильно ли он решает задачу по математике, прибегает Андрей. «Это наше, можно сказать, третье поколение детей, – рассказывает Ирина. – Старшие уже имеют собственные семьи и живут отдельно. Есть и внук, в ноябре ожидаем еще одного. В общем, растет семья».  В Белоруссии получить право работать в детском доме семейного типа не так-то просто. «Есть много семей, желающих воспитывать детей, – рассказывает начальник отдела социально-педагогической работы и охраны детства министерства образования

44 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Babaları henüz yazlıktan dönmedi. Anne, küçük kızları öğle uykusuna yatırdı. Asya ise artık büyük bir kız ve annesine yardımcı oluyor. Andrey, "matematik problemlerini acaba doğru mu çözüyorum" diye iki de bir mutfağa koşarak girip çıkıyor. “Bu, bizim çocukların üçüncü nesli diyebiliriz. Büyüklerin artık kendi aileleri var, bizden ayrı yaşıyorlar. Bir torunumuz var, Kasım'a bir tane daha bekliyoruz. Kısacası ailemiz genişliyor.” diyor İrina.  Belarus’ta aile tipi çocuk evinde çalışmaya hak kazanmanın öyle pek de kolay olmadığını söyleyen Belarus Eğitim Bakanlığı Çocuk Esirgeme ve Sosyo-Pedagojik İşler Daire başkanı Galina Rudenkova, “Çocuk yetiştirmek isteyen çok sayıda aile var, bu aileler arasında sınav yapılıyor ve yerel eğitim kurumlarının temsilcileri, ailenin çocuk yetiştirmeye ne kadar hazır olduğunu tespit ediyorlar. Ana kriter, çocuğu herhangi bir aileye vermek değil, özellikle en iyi aileye verebilmek. Aile tipi çocuk evi kurma sözleşmesi, anne ve babanın ikisiyle birlikte imzalanıyor. Buna göre anne tam gün çalışan öğretmen maaşı, baba ise yarım günlük öğretmen maaşı alıyor. Her ailede olduğu gibi

büyüklerin dünyasında çocuklar

Галина Руденкова. – Среди них проводится конкурс, и представители местных органов образования определяют, насколько семья готова воспитывать детей. Главный принцип – отдать ребенка не просто в семью, а именно в хорошую семью. Договор об основании семейного дома заключается с двумя родителями, мама оформляется на работу учителем на полную ставку, папа – на полставки по совместительству. У папы обязательно должно быть постоянное место работы, поскольку, как и в обычной семье, он должен ходить на работу, зарабатывать деньги и обеспечивать маму и детей. Государство помогает таким семьям. По состоянию на 30 сентября максимальная помощь, которую можно получить на одного ребенка – 460 тысяч белорусских рублей (примерно 60 долларов). Конечно, немного, но к этому казна еще оплачивает коммунальные услуги на каждого ребенка, принятого в семью». Но не из-за денег люди идут на такую работу, тем более что только на дотацию от государства содержать ребенка при нынешних ценах крайне сложно. Ирина закончила физический факультет Белорусского государственного уни-

babanın devamlı bir işi olması ve işe gidip para kazanıp ailenin ihtiyaçlarını sağlaması gerekiyor. Böyle ailelere devlet tarafından da yardım sağlanıyor. 30 Eylül itibariyle, bir çocuk için alınabilecek maksimum yardım 460 bin Belarus Rublesi. Buna ek olarak evlat edinilen her çocuğun kamu giderleri devlet tarafından ödeniyor.” diyor. Ama insanların böyle bir işe girişmeleri para için değil tabi, zaten günümüz şartlarında devletten gelen ödenekle çocuğun nafakasını karşılamak oldukça zor. İrina Belarus Devlet Üniversitesi Fizik Fakültesini bitirmiş, Sergey ise Minsk Radyoteknik Enstitüsünü. “Böyle bir işe girişmek benim fikrimdi ama, kocamı razı etmek için de hiç uğraşmadım. Ailesi, böyle bir karar almamıza önce şaşırdı ama sonra alıştılar. Benim ailem ise, bizi zorlanmadan kabul etti. Benim annem de evlatlıkmış. Savaşta anne ve babasını kaybetmiş, halası onunla beraber iki kızkardeşi yanına almış. Diğer kardeşi tifodan ölmüş, annemi de halam büyütmüş. Demek ki, biz de birilerine yardımcı olmalıyız”. diyor İrina. Bütün anne ve babalar gibi Sergey ve İrina da çocuklarını doyurmalı, onları giydirmeli, okul ihtiyaçlarını sağlamalı, kitap ve oyuncak almalı. Dinlenmeyi ve tatili de unutmalılar.

“En önemlisi biz çocuklara hayatlarını seçme hakkı tanıyoruz. Öyle durumlar oluyor ki, eğer biz olmasak çocuklarımız için durum çok kötü olur”

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

45

дети

в мире взрослых

«У мам выходных и отпусков не бывает. Мне кажется, что это и невозможно. Даже если я поеду куда-то отдыхать, разве я смогу не думать о детях, о том, что здесь происходит?»

46 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

верситета, Сергей – Минский радиотехнический институт. «Идея пойти на такую работу была моя, но и мужа особо уговаривать не пришлось, – рассказывает Ирина. – Его родные сначала недоумевали, зачем нам это надо, а потом привыкли. Мои родители сразу поняли. Моя мама – приемный ребенок. Во время войны ее родителей расстреляли, и сестра отца взяла двух девочек. Одна умерла от тифа, а маму ее тетка вырастила. Значит, и мы должны кому-то помочь». Как и все родители, Ирина и Сергей должны детей накормить, одеть, обуть, собрать в школу, купить игрушки, книги и т. д. И забыть о выходных и отпусках. «Если вы идете на такую работу, как мы с мужем, должны четко понимать, что она занимает 24 часа в сутки все 365 дней в году, – считает Ирина. – У мам выходных и отпусков не бывает. Мне кажется, что это и невозможно. Даже если я поеду куда-то отдыхать, разве я смогу не думать о детях, о том, что здесь происходит?»

İrina: “Eğer siz de bizim gibi böyle bir işe kalkışmak istiyorsanız, şunu iyi anlamalısınız ki, bu iş 365 gün/24 saati kapsayan bir iş. Bu işte annelerin hafta sonu veya tatili yok. Bana göre bu mümkün de değil zaten. Herhangi bir yere tatile gidecek olsam bile, çocukları düşünmeden yapabilir miyim sanki?”  19 yıldır İrina ve Sergey sadece iki defa tatil yapmışlar. Geçen sene şansları yaver gitmiş, çocuklarla beraber tatile gitmişler. İrina: “Biraz para biriktirdik, biraz da büyük çocuklar yardım etti, böylece tatil yapmış olduk. Tekrar ne zaman tatile gideriz bilmem. Şu an herşeye zam geldi. Sanırım babamızın başka bir iş bulması gerekecek. Para yetmiyor tabi ki. Şunu da unutmayın ki, biz bir aileyiz ve bu problemi de çözecek olan yine biziz. Ailedeki problemi, ailenin kendisinin çözmesi zaten çok normal. Problem çok.

büyüklerin dünyasında çocuklar

 За 19 лет Ирина и Сергей отдыхали всего два раза. В прошлом году повезло – съездили с младшими детьми на море. «Денег накопили, старшие дети помогли, вот и получился у нас отдых, – говорит она. – Когда в следующий раз поедем, не знаю. Сейчас все подорожало; надо, наверное, нашему папе искать другую работу. Денег, конечно, не хватает. Но поймите меня правильно, мы – семья, и это наши проблемы. И это нормально, когда семейные проблемы решает сама семья». Проблем много. Например, нужна новая машина, чтобы ездить за 200 км от Минска на дачу. Заработка Сергея (он работает главным инженером в Минском дворце детей и молодежи) на все нужды не хватает. «Практически все, что можно вырастить, выращиваем сами, потому что иначе не прокормимся на такие пособия, – говорит Ирина. – На лето мои родители покупают курочек, значит, и яйцами мы до конца октября обеспечены. А без машины нам сложно – и дети еще маленькие, и родители, которые с нами все лето на даче живут, уже люди немолодые». Время идет, дети взрослеют и начинают жить своей жизнью. Кто-то забегает пообедать, кто-то – рассказать о себе, посоветоваться. Все, как в обычной семье. «Самое важное, что мы делаем для детей, когда они остаются без родителей – даем им возможность выбора жизненного пути, – считает Ирина. – Есть ситуации, когда четко понимаешь, что без нас нашим детям было бы совсем плохо». 

Mesela, Minsk'ten 200 km uzaklıktaki yazlık eve gidebilmek için yeni bir arabaya ihtiyaç var. Sergeyin maaşı bütün ihtiyaçlarımıza yeterli gelmiyor. Yetiştirilebilecek herşeyi kendimiz yetiştiriyoruz. Aksi halde, bu parayla yaşamamız mümkün değil. Annemler yaz için tavuk alıyorlar. Ekim sonuna kadar yumurta ihtiyacımız giderdik demektir. Arabasız gerçekten zor. Hem çocuklar küçük, hem de yazın bizimle beraber kalan anne ve babam, yaşlı insanlar. Zaman geçiyor, çocuklar büyüyor ve kendi hayatlarını yaşamaya başlıyorlar. Kimi yemek yemek için, kimi sohbet etmek için, kimi ise tavsiye almak için arada bir uğruyor.” En önemlisi, biz ailesiz kalan çocuklara hayatlarını seçme imkanı veriyoruz, diye düşünüyor İrina. “Öyle durumlar oluyor ki, eğer biz olmasak çocuklarımız için durum çok kötü olur.”  Galina Rudenkova’nın soylediğine göre, Kuryan ailesinin çocuk yetiştirme üzerine büyük tecrübeleri var. Emektar bir aile. Genel konuşmak gerekirse, Belarus’ta aile tipi çocuk evlerinin gelişiminde iki etap atlandı. 2001’de Belarusta 45 ev vardı, 2005’te 57. Sonraki beş yıl içinde ise ev sayısı yüze çıktı. 1 Ocak 2011 itibariyle bu sayı 157'ye ulaştı . Çocuk evlerine kaynak öngören 2006-2010 yılları arasındaki devlet Başkanının “Belarus Çocukları” adlı programı, bu evlerin gelişimine büyük katkı sağladı. Yakında yayınlanacak olan “Belarus Çocukları” adında yeni bir program daha hazırlandı. Muhtemelen önümüzdeki beş yılda aile tipi çocuk evlerinin sayısı ciddi bir şekilde artacaktır. Böylelikle evi olmayan çocuk sayısı da azalacak. n

"Bu işte annelerin hafta sonu veya tatili yok. Bana göre bu mümkün de değil zaten. Herhangi bir yere tatile gidecek olsam bile, çocukları düşünmeden yapabilir miyim sanki?”

По словам Галины Руденковой, у семьи Курьян большой опыт в воспитании детей. «Это семья старожилов, – говорит она. – А если говорить в целом, в Белоруссии детские дома семейного типа, условно говоря, прошли два этапа развития. В 2001 году было 45 домов, в 2005-м – 57. За последующие пять лет, с 2006 по 2010-й, количество домов увеличилось на 100, и 1 января 2011 года их насчитывалось уже 157. Большой толчок их развитию дала президентская программа «Дети Белоруссии» на 2006–2010 годы, предусмотревшая финансирование детских домов семейного типа». Сейчас подготовлена новая программа «Дети Белоруссии», она будет опубликована в ближайшее время. Возможно, в следующем пятилетии количество семейных домов существенно возрастет. А значит, и детей, лишенных домашнего тепла, станет меньше. n

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

47

дети

в мире взрослых

Социальный портрет современной таджикской семьи Modern Tacik ailenin sosyal portresi 48 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

Рустам Назаров

заведующий кафедрой гуманитарных дисциплин Института экономики Таджикистана, кандидат философских наук, доцент

П

осле распада Советского Союза традиционный образ жизни семьи, где сохранялся патриархальный уклад, где родители и дети предпочитали жить вместе, и дети традиционно брали на себя заботу о родителях в старости, где члены семьи объединялись вокруг главы рода, начал рушиться. Борьба за выживание вынудила работоспособную часть семьи мигрировать в большие города – Душанбе, Ходжент, Куляб, Курган-тюбе и Хорог, в страны ближнего (Россия, Казахстан), а затем и дальнего зарубежья. Миграция охватила почти все семьи Таджикистана и более 30% трудоспособного населения страны.

Плюсы и минусы социальных последствий для семьи Положительный факт – люди вышли за патриархальные границы семейного очага и вошли в мир рыночных отношений, приспосабливаясь к жестким законам конкуренции. Изменилась социально-профессиональная ориентация населения в пользу предпринимательства, бизнеса и свободы перемещения из одной социальной группы в другую, ускоренного освоения новых, востребованных на рынке профессий. Все это положительно повлияло на формирование новой социальной общности. Изменилась ментальность, и способы общественной регуляции: сегодня сохранение семейных уз выражается в частичной, а не полной, как было раньше, семейной зависимости. Раньше в патриархальной семье все свои доходы члены семьи отдавали главе рода, и тот распоряжался ими для нужд семьи по своему усмотрению. Теперь в новых условиях члены семьи сами решают, как поступить со своими доходами, лишь частично помогая родителям. Каждый человек старается создать собственную семью – автономную ячейку общества. Если члены семьи и собираются вместе, то в основном для традиционных совместных обрядов – на свадьбы, похороны, дни рождения, поминки. Зачастую не в полном составе, преимущественно в период отпусков и праздников. Все это приводит к тому, что кровнородственные отношения родителей и детей, братьев и сестер, внуков, племянников, другие семейные связи ослабевают.

Требуются женихи Миграционный процесс создал дисбаланс в семейно-брачных отношениях. В Таджикистане отсутствие женихов привело к увеличению числа

Rustam Nazarov

Tacikistan Ekonomi Enstitüsünün Beşeri Bilimler Bölümü Başkanı, Felsefe Anabilim Dalında yüksek lisans yapmış, Doçent

S

ovyet Birliğinin dağılmasından sonra Tacikistan’da, daha önce görülmemiş toplu iç ve dış göç başladı. Ebeveynler ve çocuklar birlikte yaşamayı tercih ettikleri, çocukların yaşlı ebeveynlerinin bakımları üstlendikleri ve aile bireylerinin aile reisinin etrafında birleştiği ataerkil bir yaşam tarzına sahip geleneksel aile yaşam tarzı çökmeye başladı. Hayatta kalma mücadelesi çalışabilir aile bireylerini, Duşanbe, Hocent, Kulyab, Kurgantübe ve Horog gibi büyük şehirlere, Rusya, Kazakistan gibi yakın ülkelere, daha sonra ise uzak ülkelere göç etmeye zorlamıştır. Göç hemen hemen tüm Tacik aileleri ve çalışabilir nüfusun %30’unun fazlasını kapsadı.

Sosyal sonuçların aile için artıları ve eksileri Olumlu olan insanların ataerkil aile ocağının dışına çıkması ve sert rekabete uyum sağlayarak piyasa ilişkileri dünyasına girmesi olmuştur. Halkın sosyal ve profesyonel yönelimi, girişimcilik ve bir sosyal gruptan diğerine hareket özgürlüğü, piyasanın talep ettiği yeni mesleklerin hızlı edinilmesi yönünde değişti. Bütün bunlar yeni sosyal ortakların oluşmasını olumlu bir şekilde etkilemiştir. Mantalite ve toplumsal düzenleme yöntemleri değişti: bugün aile bağlarının korunması eskisi gibi tam değil kısmi bağlılıkla ifade edilmektedir. Eskiden mevcut olan ataerkil ailede aile üyeleri tüm gelirlerini aile reisine veriyorlardı ve aile reisi kendi takdirine göre onu aile ihtiyacı için kullanıyordu. Şimdi ise yeni şartlarda aile bireyleri sadece kısmen ebeveynlerin ihtiyaçlarına yardım ederek kendi gelirlerini nasıl kullanacaklarına kendileri karar veriyorlar. Her insan toplumun özerk bir zümresi olan kendi ailesini kurmaya çalışır. Aile üyeleri toplansa da çoğu defa düğün, cenaze, doğum günleri, definden sonra verilen anma yemeği gibi geleneksel ortak törenlerde bir araya gelir.Her zaman olmasa da daha çok tatil ve bayramlarda da görüşme imkanı olabiliyor . Tüm

Отсутствие свободных молодых мужчин вынуждают девушек выходить замуж за женатых, становясь вторыми, третьими, а то и четвертыми, и пятыми женами. Явное тому подтверждение - резкий рост многоженства в Таджикистане в последние 20 лет Genç erkeklerin yokluğu genç kızların ikinci, üçüncü, hatta dördüncü ve beşinci eş olarak evli erkeklerle evlenmelerini zorunda bırakıyor. Tacikistan'ın son 20 yılda çokeşliliğin keskin bir artışı buna net bir kanıt oluşturmaktadır GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

49

дети

в мире взрослых Раньше в патриархальной семье все свои доходы члены семьи отдавали главе рода, и тот распоряжался ими для нужд семьи по своему усмотрению. Теперь в новых условиях члены семьи сами решают, как поступить со своими доходами, лишь частично помогая родителям Eskiden mevcut olan ataerkil ailede aile üyeleri tüm gelirlerini aile reisine veriyorlardı ve aile reisi kendi takdirine göre onu aile ihtiyacı için kullanıyordu. Şimdi ise yeni şartlarda aile bireyleri sadece kısmen ebeveynlerin ihtiyaçlarına yardım ederek kendi gelirlerini nasıl kullanacaklarına kendileri karar veriyorlar

50 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

не состоящих в браке девушек. По самым грубым подсчетам доля девушек брачного возраста (18 – 35 лет), которые не смогли выйти замуж, составляет сегодня более 30% общего количества женщин Таджикистана. Это сотни тысяч людей, которые не могут выполнить свое земное предназначение – создать семью, родить и воспитать собственных детей в нормальной моногамной семье. Многие девушки, чтобы не быть обузой родителям, покидают отчий дом, определяя дальнейшую судьбу самостоятельно. Часть уезжает на учебу или устраивается на работу вдали от семейных очагов, часть неудачниц или неспособных выжить в новых условиях начинает заниматься проституцией, наркобизнесом. Большинство родителей, особенно из бедных семей, вынужденно примиряются с таким поведением своих детей. Отсутствие свободных молодых мужчин вынуждает девушек выходить замуж за женатых, становясь вторыми, третьими, а то и четвертыми, и пятыми женами.. Явное тому подтверждение – резкий рост многоженства в Таджикистане в последние 20 лет.

За детей в ответе Гражданская война, хаос, страх и борьба за выживание, резкое ухудшение материального и социального положения населения задвинули проблему образования и воспитания на второй план. Родители, а порою и дети, в основном были заняты повседневными заботами о «хлебе насущном», решением каждодневных житейских проблем. Не случайно в 90-е годы резко снизилось качество образования и воспитания, последствия чего сказываются и в наши дни. К сожалению, в Таджикистане и сегодня нет эффективного законного механизма привлечения родителей к выполнению своих обязанностей перед детьми. Сейчас президент страны выдвинул на всенародное обсуждение проект нового закона Республики Таджикистан – «Закона об ответственности родителей в образовании и воспитании детей». Он призван усилить роль и ответственность родителей в воспитании и образовании подрастающего поколения. Однако следовало бы разработать механизм реализации уже существующих законодательных актов. Огромную роль здесь может сыграть образовательная политика государства. Молодые необразованные девушки выходят замуж, не имея навыков воспитания детей в меняющемся мире. Поэтому необходимо в рамках образовательных программ средней и высшей школы внедрять обучающие программы для будущих родителей. Аналогичные курсы необходимо создать для обучения молодых людей, которые уже стали родителями. Следует сохранять, развивать и приумножать вековые традиции семьи. n

bunlar ebeveynler ile çocuklar, kardeşler, torunlar, yeğenler, vb akrabalar arasındaki kan ve akrabalık ilişkilerinin azalmasına sebep oluyor.

Damat adayları aranıyor Tacikistan’da evlenecek erkeklerin yokluğu evlenecek yaşta olup evli olmayan kızların sayısının artmasına sebep olmuştur. En kaba hesaplara göre bugün evlenememiş olan evlenecek yaştaki kızların (18 - 35 yaş) sayısı Tacikistan kadınların toplam sayısının %30'dan fazladır. Bunlar dünyevi görevini yerine getiremeyen - ailesini kuramayan, normal monogam ailede kendi çocuklarını doğuramayan ve yetiştiremeyen yüz binlerce insandır. Kızların çoğu anne babalarına yük olmamak amacıyla kendi kaderini belirleyerek babasının evini terk ediyor. Bir kısmı evinden uzak okula ya da işe başlıyor, bazı şanssız veya yeni şartlara uyum sağlamayan, fahişelik, uyuşturucu ticareti gibi şeylerle uğraşmaya başlıyor. Ebeveynlerin çoğu özellikle fakir aileler, çocuklarının bu davranışlarını zoraki olarak kabul ediyorlar. Genç erkeklerin yokluğu, genç kızların ikinci, üçüncü, hatta dördüncü ve beşinci eş olarak evli erkeklerle evlenmelerini zorunda bırakıyor. Tacikistan'ın son 20 yılda çokeşliliğin keskin bir artışı buna net bir kanıt oluşturmaktadır.

Çocukların sorumlusu İç savaş, kaos, korku ve hayatta kalma mücadelesi, halkın ekonomik ve sosyal durumunun ani bozulması eğitim ve öğretim sorununu arka plana düşürdü. Anne baba, zaman zaman çocukları da, çoğunlukla boğaz derdine düştüler, günlük sorunları çözmeye uğraştılar. 90-lı yıllarda eğitim ve öğretimin kalitesinin dramatik düşüşü bir rastlantı değildir, etkileri ise günümüzde de devam etmektedir. Maalesef, günümüzde de Tacikistan’da ebeveynlerin çocuklarına karşı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için etkili yasal bir mekanizma yoktur. Ülkenin Cumhurbaşkanı, Tacikistan Cumhuriyetinin yeni yasası olan ‘''Ebeveynlerin çocuk eğitimi ve yetiştirmesindeki sorumluluğu kanunu''’ tasarısını halk tarafından tartışmaya sundu. Yasa, ebeveynlerin genç kuşağın eğitiminde ve yetiştirilmesindeki rolü ve sorumluluğunu güçlendirilmeyi amaçlamaktadır. Ancak, mevcut yasal düzenlemeleri mekanizmasınınçalıştırılmasıda yararlı olurdu. Devletin eğitim politikasının bu konuda büyük bir rolü olabilir. Genç cahil kızlar değişen dünyada çocuk yetiştirme becerisini kazanmadan evleniyorlar. Bu nedenle orta ve yüksek okulun eğitim programları çerçevesinde müstakbel ebeveynler için eğitim programları uygulamak gereklidir. Ebeveyn olmuş olan gençlerin eğitimi için de benzer kursları kurmak gerek. Yüzyıllık aile geleneklerini korumak, geliştirmek ve artırmak lazım. n

büyüklerin dünyasında çocuklar

Жить в своих детях Kendini çocuklarında bulmak Тофик Аббасов

Tofik Abbasov

Ж

H

изнь прекрасна в многообразии. Непреходящее ее достоинство в том, что она способна рождать новую жизнь, давать потомство. А когда есть потомство, человек вне зависимости от возраста, желаний и даже перед неизбежностью переселения в мир иной продолжает жить в своих детях. Поистине счастливчиками становятся те, кого дети радуют. Эта радость и есть гарантия сохранения преемственности. Семья, как и сотни и тысячи лет назад, продолжает оставаться главной площадкой, на которой взращивается молодая человеческая поросль. От того, насколько она способна сохранить традиционные ценности, зависит будущее новых поколений. В современном азербайджанском обществе воспитание детей, как и в прошлом, остается главным вопросом повседневной жизни. Вопрос, как следует формировать нового человека, волнует практически каждую семью. В последнее время стало нормой, главным делом жизни взрослых, дать детям качественное образование. Можно сказать, определяющая тема воспитания. Однако даже хорошее образование иной раз оставляет пустоты в морально-этическом и эстетическом портрете человека. Быть профессионалом хорошо и почетно, но при этом вдвойне важно сформироваться еще и как личность. Жизнь в полноценной семье, говоря языком мудреца, есть первое преодоление смерти. Любить и обуздать эгоизм – значит найти путь к полноценному бессмертию. И в нашей жизни, и в жизни будущих детей эти истины будут доминировать, пока живет выстраданная веками нравственность. Если сказанное можно назвать мудростью, то я уверен – мы будем правы.

ayatın güzelliği, çok çeşitliğindedir. Yeni bir cana, yeni bir nesle hayat vermesi onun daimi değeridir. Bir insanın çocukları olduğu zaman dilek ve istekleri, yaşı ne olursa olsun öbür dünyaya geçtikten sonra bile kendi çocuklarında yaşamaya devam edecek. Çocuk sahipliğinin sevincini yaşayanlar gerçek mutluluğun ne olduğunu anlayabilirler. Yaşadıkları o sevinç, değerleriyle geleneklerin nesilden nesile geçmesini sağlar. Binlerce yıl önce olduğu gibi, bugün de aile, genç neslin yetiştirildiği yerdir. Gelecek nesiller, aile kurumunun temel değerlerinin korunabilmesine bağlıdır. Çağdaş Azeri toplumunda çocuk yetiştirmeye, geçmişte olduğu gibi, bugün de çok önem verilir. Çocuk nasıl yetiştirilmeli, yeni bir birey nasıl büyütülmeli gibi soruları her aile sorar. Son zamanlarda, büyüklerin tek derdi çocuklara iyi eğitim vermek oldu. Bunun, çocuk yetiştirmenin ana konusu olduğu söylenebilir. Fakat, çok güzel kaliteli bir eğitim bile ahlak ve estetik ihtiyaçları karşılamayabilir. İşin ustası olmak önemli, ama bunun yanında iyi bir insan olmak iki kat daha önemlidir. Eksiksiz ailede yaşamak, ebedi yaşamaya ilk adım atmak demektir. Bencil olmaması, her şeye ve herkese sevgiyle yaklaşması ebedi yaşama yol bulmak demektir. “Ahlaki olacağı kadar bu değerler hem bizim hayatımız, hem de çocuklarımızın hayatlarında önem taşıyacak” sözlerine hikmet dersek yanlış olmaz diye düşünüyorum.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

51

дети Факел Пифагора Pisagor Meşalesi в мире взрослых

Мастер и подмастерье. Наставник и ученик. С незапамятных времен, с тех пор, как существует человек, эти роли не теряют своей актуальности. Usta ve çırak. Öğretmen ve öğrenci. Asırlar boyu önemini yetirmeyen bu iki meslek, iki kavram insanoğlunun tarihine eşlik eder.

Илья Лупу / İlya Lupu

Пифагор на фреске Рафаэля (1509 г.) / pisagor Freske rafayek(1509)

Т

ак кто они, эти двое – ученый старец и талантливый юноша? Строгий преподаватель и способный студент? Высказать свое мнение на тему «учитель и ученик» журнал «ДА» попросил видных молдавских ученых – математика, академика Митрофана Михайловича Чобану, профессора Тираспольского университета Илью Ивановича Лупу, по учебникам которого учатся студенты Молдавии и ряда соседних стран, а также его ученика и последователя, доктора математики, профессора Молдавского государственного университета Василе Нягу.

52 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

B

ir aksakal ile bir yetenekli delikanlı mı, sert bir hoca ile becerikli öğrenci mi? Acaba, kimdir bu ikisi? Hangi kişiliklere, hangi karekterlere sahiptirler? Moldova’nın önde gelen bilim adamları, matematikçi, akademisyen Mitrofan Mihayloviç Çobanu ve Tiraspol Üniversitesi Öğretim Üyesi, Prof. İlya İvanoviç Lupu, onun öğrencisi ve takipçisi Moldova Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Vasile Nyagu Öğretmen ile Öğrenci konusu üzerine görüşlerini DA Dergisi ile paylaştılar. Prof. İlya İvanoviç Lupa’nın hazırladığı ders kitapları ile Moldova’daki ve çoğu komşu ülkelerindeki öğrencilere okutulmaktadır.

– Вы спрашиваете, сколько у меня учеников? Да столько же примерно, сколько школьных учителей математики и университетских преподавателей в стране. За плечами более полувека педагогического стажа. Только тех, кто слушал мой университетский курс методики преподавания математики и кто учился у меня, когда я был еще сельским учителем, наберется, пожалуй, тысячи полторы. Однако это в общем и целом. Если же брать максимум требований, когда ученик становится твоим последователем, тогда, естественно, искомое количество сильно сузится. Тут уж сами ученики должны назвать своего наставника или наставников, поскольку у каждого из нас был такой не один. Я, к примеру, считаю своими учителями Василия Косташа, Иродиона Касияна, Петра Петрушина, Василия Чобану, Израиля Гохберга, Николая Филипа. Каждый из них по-своему способствовал моему формированию как ученого, человека и гражданина. А начинал я этот долгий путь со студенческой скамьи Бэлцьского пединститута под личным руководством тогдашнего ректора, моего первого учителя, обаятельнейшего педагога Николая Дмитриевича Филипа. Как гражданину Молдавии мне бывает до слез обидно за то, что моя страна часто оказывается в хвосте списка европейских стран по разным показателям – например, по уровню бедности, продолжительности жиз-

büyüklerin dünyasında çocuklar лось – поддерживал дельным советом или просто подбадривал в трудных ситуациях. Должно быть, поэтому у него, кажется, нет врагов. В советское время Лупу многое сделал именно благодаря своему высокому общественному статусу. Главное, не позволял злу укореняться вокруг, гасил репрессивные волны от высших партийных инстанций, оберегая подопечных, в особенности талантливых учеников, от гонений – например, когда известные органы открывали сезон охоты на антисоветчиков. Порой приходилось брать ответственность на себя.

ни, урожайности, качеству дорог и т. п. Но не могу не радоваться тому, что на международных математических олимпиадах команда молдавских школьников всегда входит в дюжину лучших. Это доказывает эффективность нашей научной дисциплины, которая учит учителей, как преподавать математику. Значит, моя и моих коллег работа приносит плоды и поднимает международный престиж нашей родины.

– Ne kadar öğrencim var diye mi soruyorsunuz? Ülkede ne kadar okul ve üniversitelerde çalışan matematik hocaları varsa, işte o kadar. Elli yıldır öğretmenlik yapıyorum. Bu zaman içerisinde ister köyde matematik öğretmeni olarak çalışırken, ister daha sonra üniversitede Matematik Öğretim Yöntemleri dersini anlatırken herhalde bin beş yüz öğrenciye bilgi ve tecrübemi aktardım. Eğer bu soruyu sorarken niyetiniz kaç öğrenci önderliğimde araştırma yapmış, benim takipçim olmuş öğrenmek idiyse bu soruyu bana değil bizzat öğrencilerime sormalıydınız. Zira sadece öğrenciler, işte, bu benim hocam veya hocalarım diye söyleyebilirler. Hocalar dedim, çünkü hepimizin ders aldığı, tecrübe kazandığı mutlaka bir tek değil birkaç öğretmen var. Benim için bu öğretmenler Vasiliy Kostaş, İrodion Kasiyan, Pyotr Petruşin, Vasiliy Çobanu, İsrail Gohberg, Nikolay Filip oldu. Kendimi bir bilim adamı, ülkemin vatandaşı ve insan olarak yetiştirirken onların hepsinden bir şeyler aldım. Araştırmacı, matematikçi olma yoluna Beltz Pedagoji Üniversitesi öğrencisi olarak başladım. O zaman üniversite rektörü son derece sempatik bir insan olan Nikolay Dmitriyeviç Filip’ti. Moldova vatandaşlarının yoksulluk oranı, ortalama yaşam süresi, bitkilerin verim oranı, yolların kalitesi gibi göstergelerde diğer Avrupa ülkeleri ile mukayese edilirken son sıralarda yer bulunca çok üzülüyorum. Fakat, aynı zamanda, uluslararası matematik olimpiyatlarında Moldova öğrencileri ilk 12’ye girdiği için çok seviniyorum. Demek ki çalıştığım alan, yani okul ve üniversitelerde matematik ders verme yöntemleri alanında başarı gösteriyoruz. Harcadığımız emekler boşuna değil.

Василе Нягу / Vasili Nyagu – Думается мне, что мой наставник Илья Иванович Лупу не случайно выбрал труднейшую дисциплину – методику преподавания математики в школе и вузе. Илья Иванович, прирожденный педагог, никогда в жизни не искал легких путей. Есть у него уникальная способность объяснять просто и доступно сложнейшие математические и физические понятия и явления. Видели бы вы, как заслушиваются школьники и первокурсники, когда он доказывает у доски какую-либо теорему! Как будто рассказывает сказку малышам. Столь же просто и увлекательно написано большинство его постоянно переиздаваемых работ – «Методика преподавания математики», «Практикум решения математических задач» и другие. По ним вот уже более полувека обучаются учителя и студенты. Я тоже учился по ним, а также слушая его замечательные лекции, полные юмора. Но еще интереснее было доучиваться у Ильи Ивановича, когда мы стали коллегами, преподавая вместе в Молдавском госуниверситете. Благожелательность, мудрость и простота всегда отличали его. В прошлом Илья Иванович был и партийным секретарем, и профсоюзным лидером университета, и ему, естественно, проходилось проводить так называемую линию партии. При этом он всегда старался помочь студентам и преподавателям в решении их жизненных задач. А если не удава-

– Zamanında bana hocalık yapan İlya İvanoviç Lupu’nun, zor dersi, yani okul ve üniversitede Matematik Öğretim Yöntemleri dersinin seçilmesi tesadüf değildi. İlya İvanoviç doğuştan yetenekli bir öğretmendir. Hayatı boyunca kolaya kaçmamıştır. Onun çok güzel bir tarafı var: ister matematik, ister fizik en zor kavramları herkes anlayaşılır bir şekilde açıklayıp anlatabiliyor. Herhangi bir teoremi anlattığı zaman lise ve üniversite birinci sınıf öğrencileri onu ağızları açık bir şekilde dinlediklerini bir görseniz! İlya İvanoviç masal anlatırmış gibi teorem anlatır. Kolay, net anlaşılır dil ile yazılan “Matematik Öğretim Yöntemleri”, “Matematik Problemleri Çözme Uygulamalı Dersleri” gibi İlya İvanoviç’in kitapları, öğrencilerin ilgisini hemen çeker. Prof. Lupu’nun hazırladığı ders kitapları 50 yıldan fazla süredir öğrencilere okutuluyor. Ben de o ders kitaplardan yararlandım. İlya İvanoviç’in mizah dolu derslerini hayatta unutmam. Moldova Devlet Üniversitesinde öğretmenlik görevine başladıktan sonra, artık meslektaşım olan İlya İvanoviç’ten öğrencilik yapmak bana daha eğlenceli geldi. İlya İvanoviç’i diğerlerden ayıran en iyi özelliği , bilgelik ve sadeliğidir. Eskiden, İlya İvanoviç parti sekreteri, üniversitede sendika lideri olduğu için partinin ana prenseplerini mecbur uygulamak zorunda idi. Aynı zamanda, her zaman hem öğretmen, hem öğrencilerin problemlerini çözmeye mümkün olduğu kadar yardımcı olmaya çalışırdı. Herhalde bunun için düşmanları yok hep dostları var. Kötülüklerin yayılmasına engel olurdu. Sovyet rejimininin yüksek konumlu parti görevlilerinin baskısını engellerdi. Böylece, birçok yetenekli ve başarılı öğrenciyi sovyet rejiminin düşmanları lakabıyla çalışan özel servislerin pençelerine düşmekten kurtarırdı. Bazen de başkalarının kusurlarının sorumluluğunu kendisi üstlenirdi.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

53

дети

в мире взрослых

Митрофан Чобану / Mitrofan Çobanu – В математику я вошел через ворота Тираспольского пединститута сорок с лишним лет назад, почти случайно, поскольку в школе мечтал и готовился стать химиком. Но в институте у меня обнаружились математические способности, из-за них-то я со второго курса был направлен на учебу в МГУ. Мне крупно повезло: я сразу же нашел наставника в лице талантливейшего математика, тогда еще молодого профессора Александра Владимировича Архангельского, который ввел меня в круг коллег, приобщил к научной работе. Благодаря ему я, будучи всего лишь третьекурсником, участвовал в заседаниях научного семинара при кафедре, опубликовал первую работу во всесоюзном научном журнале, а после четвертого курса выступил с сообщением на Всемирном математическом конгрессе. Помню курьезный случай на том форуме: когда председательствующий пригласил меня на трибуну как «доктора Чобану», кто-то бросил с галерки: «Он не доктор, а студент». На что председатель (кажется, это был выдающийся математик из Польши Казимир Куратовский), ничуть не растерявшись, парировал: «Значит, вскоре будет доктором» – и угадал. По роду своей деятельности мой учитель общался со знаменитыми зарубежными математиками, часто перепоручая мне некоторые организационно-административные вопросы, и это, конечно, помогало профессиональному росту. Взаимоотношения между учеником и учителем складываются по-разному. Классическое представление об ученом старце и талантливом юноше в наше

54 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

время почти изжило себя. В моем случае небольшая разница в возрасте позволяла нам с Архангельским общаться по-дружески. К тому же я был вхож в его дом и воспринимал Александра как старшего брата, знающего и требовательного. Это была московская семья потомственных ученых, благодаря которой я, сельский паренек, сын малограмотных, но весьма сметливых бессарабских крестьян, впитывал русскую и мировую культуру, расширял свои интеллектуальные интересы, так что наши взаимоотношения с наставником не укладывались в формулу «строгий преподаватель – способный студент». Ведь истинный учитель вкладывает в ученика не только знание предмета, но и часть своей души. Когда у меня появилось собственное направление в науке, своя школа, я во взаимоотношениях с учениками придерживался тех же принципов и правил. Они подхватили теперь эстафету, и я не могу не гордиться ими, ныне видными учеными международного масштаба – например, ректором нашего университета Лауренцием Калмуцким и доктором наук профессором Любомиром Кирияком, с которыми мы вместе написали цикл научных работ, удостоенных Государственной премии. Другие мои ученики работают в настоящее время в Румынии, Канаде, Египте, развивая там фундаментальные науки. Кстати, об эстафете. Иногда мне кажется, что мы, современные математики, получили ее в виде горящего факела от самого Пифагора. Ведь его ученики передали эстафету своим ученикам, а те своим – и так далее, сквозь века, до наших дней. Ну, если не факел, то искра Пифагоровых знаний, его загадочной души теплится и во мне, как в любом современном поэте есть творческая искра Гомера, а в философе – капля мудрости Сократа и Платона. Забавная мысль, не правда ли? n – Bundan kırk yıl önce, bir gün Tiraspol Pedagojik Enstitüsünün kapılarından girdiğimde hayatımı sonsuza dek matematiğe bağladım. Bu, kısmen tesadüftü. Zira lise yıllarımdan beri kimyacı olmak istiyordum. Enstitüde matematik alanında başarılı olduğum için birinci yılımı bitirdikten sonra Moskova Devlet Üniversitesine eğitimimi tamamlamak için gönderildim. Orada, Prof. Aleksandr Vladimiroviç Arhangelskiy ile tanıştım. Bu konuda kendimi çok şanslı hissediyorum. Prof. Arhangelskiy sayesinde araştırmaya koyuldum, değişik konferanslara katıldım. Daha üçüncü sınıf öğrencisi iken bölümün bilim seminerlerine

katılır, Sovyetler Birliği Bilim Dergisinde makalelerim yayınlanırdı. Dördüncü yılımı tamamladıktan sonra Dünya Matematik Kongresine katıldım. O zaman kongrede komik bir olay oldu: oturum başkanlığı yapan yanlış hatırlamıyorsam Polonya’nın ünlü matematikçisi Kazimir Kuratovskiy Dr. Çobanu diye beni kürsüye çağırdı. O zaman salonun arkasından bir ses benim sadece bir öğrenci olduğumu söyledi. Bu bağırışa karşılık olarak Bay Kuratovskiy “Demek ki gelecekte doktor olacak” dedi. Onun sözleri zamanla gerçek oldu. Öğretmenim, Prof. Aleksandr Vladimiroviç Arhangelskiy dünyanın her yerinden değişik bilim adamları ile görüşürdü. Bazı meselelerin organize edilmesi ile beni görevlendirirdi. Bütün bu görevler, mesleğimde yükselmeme yardımcı oldu. Öğretmen ile öğrenci arasındaki ilişkiler farklı olabilir. Klasik olarak kabul edilebilecek bir aksakal ile bir yetenekli delikanlı ilişki modeli tarih olmuştu. Hocam ile aramızdaki küçük yaş farkı aramızda dostça bağların kurulmasına olanak sağladı. Dolayısıyla Aleksandr’a bilgili, sert abim gibi bakardım. Bay Arhangelskiy’nin ailesiyle tanışmıştım. Annesi ve babası da akademisyenlerdi. Onların sayesinde, Moskova’ya köyden gelmiş, okuma yazmayı doğru düzgün bilmeyen bir ailenin çocuğu olan ben, bir sünger gibi Rus ve Avrupa kültürünü emiyordum, ilgi alanımı genişletip kendime yeni ufuklar açıyordum. O yüzden hocam ile ilişkilerimiz sert bir hoca – yetenekli öğrenci modeli olarak nitelendirilemez. İyi bir hoca, öğrencisine bilgi vermekten ziyade canının parçasını verir. Bilimde kendime ait okulum, üzerinde araştırma yaptığım alanım olduktan sonra kendi öğrencilerimle dostça ilişkileri kurma prensibini uyguluyorum. Benim öğrencilerim1 de dünyanın ünlü bilim adamları olduktan sonra kendi öğrencileri ile de aynı dostça ilişkileri kuruyorlar. Onlarla gurur duymuyor değilim. Öğrencilerim arasında üniversitemizin rektörü Laurentsiy Kalmutskiy, Prof. Dr. Lübomir Kiriyak. Prof. Dr. Lübomir Kiriyak ile beraber Devlet Ödülünü almış bilimsel çalışmalar hazırladık. Diğer eski öğrencilerim Romanya, Kanada, Mısır’da çalışıyorlar. Konuşmamıza devam ederken bir düşünceyi sizinle paylaşmak isterim: Bugünkü matematikçiler, öğrencilerle dostça ilişkileri kurma alışkanlığını Pisagor’un kendisinden almışlardır. Bu güzel alışkanlığı asırlar boyunca bir meşale gibi birbirine iletirlermiş. Böylece, Sokrates ile Eflatun’un bir parçası her felsefecide, Homer’in parçası her bir şairde olduğu gibi bir matematikçi olarak bende de Pisagor’un bir parçası vardır. İlginç bir düşünce değil mi? n

büyüklerin dünyasında çocuklar

Это Дерево желаний «вырастили» у себя в школе учащиеся американской Horizon Science Academy Columbus. Директор академии Альпер Сарли Bu dilek ağacını Colombus Horizon Science Academisi öğrenciler kendi okulunda diktiler. Academi müdürü Alper Sarlı  Жизнь такая, какой ты сам ее делаешь

 Будь неповторимым, а не чьей-то копией

 Hayat, senin çizdiğin gibidir (Hayat, çiziminle şekillenir)

 Nevin şahsına münhasır ol, başkasının kopyası olma

 Никогда не сдавайся

 Будь честным

 Hiçbir zaman vaz geçme

 Dürüst ol

 Никогда не говори, что не можешь что-то сделать, не попробовав  Denemeden bir şey yapamayacağım deme

 Будь собой, а не кем-то другим, кем тебе хотелось бы быть

В сегда достигай своих целей, никогда не бросай их на полпути H edeflerine ulaş, hiçbir zaman yarı yolda bırakma

 Всегда старайся делать все настолько хорошо, насколько можешь

 Görünmek istediğin gibi değil olduğun gibi görün  Ты можешь сделать все, что угодно, если настроишься на это  Eğer samimi bir şekilde inanırsan, her şeyi yapabilirsin

 Her zaman elinden gelenin en iyisini yap

 Делай в жизни хорошие поступки, и ты будешь вознагражден

 Всегда верь в то, чего тебе хочется в будущем!  Olmak istediğin şeye inan hep !

 İyilik yap, iyilik bul

 Мы все способны на великие дела. Я знаю, я смогу!  Büyük işler başarabiliriz. Bunu yapabileceğimi biliyorum!

 Нет ничего плохого в том, чтобы быть собой, потому что это сделает тебя идеальным  Kendin olmaktan korkma, bu seni mükemmel yapar

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

55

дети

в мире взрослых сказано / derler ki Дети, со вкусом расставленные по углам, оживят самую унылую комнату Ceza olarak odanın köşelerine konulan çocuklar en hüzünlü ortamı canlandırırlar.  Если в одну комнату в разные углы посадить двух плачущих близнецов, можно добиться хорошего стереозвука. Odanın birinde farklı köşelere ağlayan ikizleri koyarsanız benzer sesleri duyarsınız.  Объявление в детском саду: «Родители, просим вас не верить тому, что дети говорят вам про наш детский сад, тогда мы не будем верить тому, что ваши дети говорят про вас». Kreşte asılmış duyuru: “Sayın annebabalar, çocuklarınızın kreş hakkında dediklerine inanmayınızki, biz de çocuklarınızın sizin hakkınızda dediklerine inanmayalım”.

говорят дети / çocuklar konuşuyor Любовь – это когда мама дает папе лучший кусочек курочки (Илейн, 5 лет) Sevgi, annemin babama tavuğun en güzel bölümünü vermesidir. (İleyn, 5 yaşında)

Когда-ты любишь кого-то, твои ресницы взлетают и опускаются вверх-вниз, а из-под них сыплются маленькие звездочки (Карен, 7 лет) Birini sevdiğinde kirpiklerin oynaşmaya başlar, birde onların altından küçük yıldızlar kaymaya başlar. (Karen, 7 yaşında)

Любовь – это когда говоришь мальчику, что тебе нравится его рубашка, и он носит ее потом каждый день» (Ноэль, 7 лет) Sevgi, bir erkeğe gömleğini beğendiğini söyledikten sonra, onun o gömleği hergün giymesidir. (Noel, 7 yaşında) Любовь – это когда старушка и старичок все равно дружат, даже после того, как они уже так долго знают друг друга (Синди, 8 лет) Sevgi, bir teyze ile bir amcanın uzun zaman birbirlerini tanımalarına rağmen hala iyi dost olmalarıdır. (Sindy, 8 yaşında)

«Бабушка, а тебе не страшно было жить с этими чудовищами, когда ты была маленькой?» – спросил внук у бабушки в музее динозавров. “Babaanne, küçükken bu canavarlarla birlikte yaşamaktan korkmuyor muydun?” diye sordu torun babaannesine dinozor müzesinde. Орхан надел пижамную кофточку и просит: – Мама, застегни мне, пожалуйста, пуговички. – Нет, Орхан, ты солдат, давай-ка сам, – отвечает мама. – Нет, мам, ты что! Солдаты не застегивают пуговицы сами, они вызывают по рации маму. Orhan pijamasını giydi. – Anne, düğmeleri ilikler misin diye annesine seslendi. – Hayır, Orhan, askersin. Hadi, oğlum kendin yap. – Ama anneceğim! Askerler düğmeleri kendileri iliklemez, bunun için telsizle annelerini çağırırlar.  Вчера мы с младшим братом смотрели фильм «Няньки». За время просмотра брат раз пять свалился со стула от смеха. Dün akşam kardeşimle “Dadılar” filmini izlerken kardeşim 5 kez gülmekten yerlere yattı.

56 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

büyüklerin dünyasında çocuklar

говорят дети / çocuklar konuşuyor – Мне говорят, что моя двоюродная сестра играет на контрабасе. – Как? В три года? – Нет, она на нем чай с куклами пьет. – Bana, kuzenim kontrabas çalıyor dediler. – Nasıl? üç yaşında mi? – Hayır, kuklalarla birlikte onda çay içiyor.  Мама, у нас сегодня в школе сокращенное родительское собрание: только ты, я и директор. Anne, bugün okulda mini velii toplantısı var: sen, ben ve okul müdürü.  Дочка спрашивает у родителей: «Стол сделал плотник, обед – повар, а меня кто?» Küçük kız anne-babasına: “Masayı marangoz, yemeği de aşçı yaptıysa, ya beni kim yaptı?” diye sordu.

Стул развалился на три части: ножка, спинка и... я. Düşen sandalye üç parçaya ayrıldı: ayaklar, arka parçası ve ben...  Мы с подругой приготовили торт под названием «Минутка»... за четыре с небольшим часа. Arkadaşım ve ben 4 küsur saatte “Dakika” pastasını yaptık.  Папа, почему ты сначала учил меня ходить и говорить, а теперь хочешь, чтобы я сидел и молчал. Baba niye önce kanuşmasını ve yürümesini öğretip şimdide susmamı ve oturmamı istiyorsun.

Маленький Нурбек давно мечтал о собаке. Ему подарили огромного сенбернара. Малыш внимательно посмотрел на него и сказал: – Это ЕГО мне подарили или МЕНЯ ему? Küçük Nurbek köpeği hayal ediyordu. Ona kocaman senbernar köpeği hediye ettiler. Çocuk, köpeği görünce “ONU mu bana, yoksa BENİ ona mı hediye ettiniz?”diye sordu.  У нас в раздевалке есть вентилятор, он крутится себе и крутится. А еще у нас есть уборщица. Она тоже на работе крутится и крутится. Okulumuzun soyunma odasında vantilatör var. Döndükçe dönüyor. Aynı şekilde temizlikçide var. O da işte döndükçe dönüyor.



говорят взрослые / büyükler konuşuyor – Когда я вернулась домой и увидела неубранную комнату, грозно сказала: «Сделай так, чтобы я не кричала», на что мой маленький сын закрыл мне рот пухленькой ручкой.

Проверяем с трехлетней дочкой слух у врача. Врач (шепотом): Конфета... Дочка (тоже шепотом): Мне нельзя, аллергия...

– İşten eve döndüm. Çocuğumun çevreyi dağıttığını görünce “Oğlum, sana bağırmamam için ne yapman lazım” diye sordum. Oysa minicik elini ağzıma götürdü.

Üç yaşındaki kızımla doktora gittik. Kulaklarını muayyene ederken doktor (alçak sesle): “Şeker” Kızım (alçak sesle): “Olmaz, alerjim var” ...

 Учитель в школе: «Девочки, прекратите там в своих телефонах рыться!»



Öğretmen derste: “Kızlar, telefonlarınızı karıştırmayı bırakın!”  Преподаватель на лекции в университете: «Студенты, кто меня не слышит, поднимите руки! Всем, кто спит, – встать!» Üniversite hocası derste: “Beni duymayanlar ellini kaldırsın! Uyuyanlar, ayağa kalksın!”

Мой сын уснул на диване, и я решил переложить его в кроватку. Сынуля сквозь сон сказал строго: «Положи, где взял». Oğlum koltukta uyumuş kalmış. Ben de onu kendi yatağına götürmek istedim. Onu kucağıma alırken uykulu çocuğum “Aldığın yere koy! dedi. 

Сын предложил мне помочь сделать плов. Я согласилась. Он деловито вымыл рис, нарезал мясо, потом, снимая фартук, сказал: – С тебя 20 долларов без учета налогов. Желательно оплатить наличными. И, довольный, убежал.

Сыну Богдану 6 лет. Он смотрит на маникюр воспитательницы и говорит: – Ольга Александровна, у вас такие ногти длинные... – Да. Нравится? – Нравится. Наверное, по деревьям лазать хорошо.

Oğlum, pilav yapmama yardım etmek istedi. Tamam dedim. Oğlum, uzman gibi pirinci suda yıkadı, eti doğradı. Sonra önlüğü çıkardı ve “Buyrun, hanımefendi, 20 dolar. KDV’siz. Peşin ödemenizi tercih ederim” diyerek mutlu mutlu mutfaktan çıktı.

Oğlum, Bogdan 6 yaşında. Öğretmeninin manikürlü ellerine bakınca: – Öğretmenim, çok uzun tırnaklarınız var dedi. – Beğendin mi? – Evet. Galiba bunlarla ağaca tırmanmak daha kolay oluyor.

GÜZ 2011 • SAYI 35 DA

57

дети

www.cartoonbank.ru

в мире взрослых

Отец Интернет Baba İnternet 58 ДА ОСЕНЬ 2011 • 35 НОМЕР

Взрослые бьют тревогу – «не те нынче дети пошли», но сознают, что детей сегодня воспитывают не столько папа с мамой, сколько телевизор и компьютер. Как помочь ребенку стать полноценным человеком и не потерять контакт с родителями? Мнения казахских специалистов собрал для журнала «ДА» Малик Оторбаев. Günümüz çocuklarının çok değişmiş olduğunu söyleyen yetişkinler, çocuk yetiştirmede anne-babadan ziyade internetin büyük rol oynadığını kabul ediyorlar. Çocukların ebeyvenleriyle bağlantıyı koparmadan istenilen bir kişiliğe sahip olarak büyümesini nasıl sağlayabiliriz ,konusuna dair Kazakistanlı uzmanların fikirlerini DA Dergisi için Malik Otorbayev inceledi.

büyüklerin dünyasında çocuklar