fahrettin tuyan budala indir / Fahrettin Tuyan Budala Mp3 indir - Muzikmp3indir

Fahrettin Tuyan Budala Indir

fahrettin tuyan budala indir

, f'eEenek 1'arihi. s

Akdes Nirnet Kurat. age.. s

Fahrettin Krrzrollu. Krpquklar, T'fK ya-v. Vll. dizi. sa.l2l. Ankara. s

bir ma$l0biyetten kurtararak, Pegenekler'in imhdsrna sebep olurlar. Bu savag,Pegenekler'in siyAsi olarak etkilerini kaybetmeleri sonucunu dogurur.5a

yilnda bu sefer Kumanlar, Mogollar'a kargr Ruslarla ittifaka girerler,fakat bu sava$ta yenilirler. Yenilgi sonrasrnda eski mtittefikleri Bizans'a sr$rnrrlar. Srgr-nanlardan bir ktsmt Hrristiyan Uzlarla birlegirler, bir ktsmr ilk Bulgarlar'a ve Miislti-man Pegenekler'e (Gacallar'a) kangrrlar, geri kalan biiyiik topluluk ise Trakya ve Make-donya'ya inerek oralarda Bizanslrlar'rn kendilerine verdikleri topraklara yerlegirler. Bal-garistan'da Kuman adrnr hatrrlatan Kumanite, Kumanovtsi, Kumanova-Quka gibi yerKuman, Kumanov, Kumarudn gibi kigi adlan bu giin de funduszeue.info

Balkanlar'da Kumanlar'rn en derin izler btraktr$r co$rafua Romanya olmug-tur. Lfsl6 Rasony, "Rumania" adrmn Kumania adndan geldiSini iddia funduszeue.info$ol istilasrndan sonra bu giinkii Romanya'da Kumanlar'rn rolii Romenler'inkindendaha fazladrr. 'da Basaraba adlr bir Tiirk Romenler'in ilk hiikiimdar siildlesini kur-mu$tur. Basaraba, Cengiz Han'n 5. veya 6. kugaktan torunu ve Tok-Tamer'in o[funduszeue.info isim eski Gagavuz yurdu Basarabya'da yagamaktadrr. Romanya'da ya$ayan

Qangolar'n Kumanlar'rn halefleri olmasr muhtemeldir. Romen argivleri XIV. asnn son-lannda baglamasrna ralmen XV. ve XVI. ytizyrl argiv belgelerinde zikrolunan Romendevlet adamlarrnrn adlarr arasrnda pek gok Kuman adrna rastlanrr. Akbas, AkkuS, Aslan,Azgr, Balaban, Balak, Barak, Belecir, Berendey, BerkiS, Bibars, Bilik, Bttguk, Buga,Buldur, Bolsun, BonEak, Borc;ul, Bulmaz, Bura, Buzdugan, Qakan, Qege. Qolpan, QuraQurtan, Qutur, Dorman, Gurban, it, Kara, Kuraba, Karahzil, Karaiman. Kazan, Ku-man. Kumandar, Orda. Ordubas. Orcmis, Panadur, Soltan, $iStnan, Temirtas, Temis,

Tobuk, Togrul, Tok, Tokntan, Toksaba, Tolaba, Tonguz, Tortaba, Turuntay, Tuttarkan,Ulan, v

Merkezi Biikreg olan Kara Ulakh /Eflak (Bizans'ta Blak) bdlgesi de,'deolen S. Sturluson'un kayrtlanna gdre Blaklar, Kumanlar iilkesinden adrnr almtgttr. YineRomanya'da Teleorman, Darehlui, Turlui (turlu<tuzlu) Arges, Baragan gib"i yer adlart

da TUrkge kdkenlidir.s6

UZLAR (TORKLAR)Karadeniz'in kuzeyinden Balkanlar'a ydnelen Tilrk boylan arastnda Gagavuz

Tiirkleri'nin etnik yaprsr iizerinde en derin izleri brrakanlar giiphesiz Uzlar'dtr ytizyrlrn sonlannda Kuzey Rusya'ntn Suzdal Rostov bOlgesinde bulunan

Uzlar'rn hareket sahasr Orta irlin batrsrn dan Sura ve Oka tle Don nehirlerinin baglannakadar yayrlmrgtr. Ruslar, lJzlar'a Tork diyorlardr. Suzdal'da Torki ve Torqina adrnr tagr-

yan kdyler, Uzlar'rn bu bolgedeki hdkimiyetinin belgeleridir. Uzlar'tn esas kitlesinin a-

Sapr Don boylanndan Dneper nehline dolru hareketleri Kuman baskrsr alttnda cereyan

etmiq olmahdrr'. tarihlerinde Orta Dneper boyunda artrk kalabahk Uz topluluklanmevcuttu. Uzlar'rn, bu ka'labahk gdriintiileri Ruslar'r rahatsrz eder ve Uzlar tizerine bir

t' Akd., Nimet Kurat, Peqenak Tarihi. sss

Atanas Manol, age.. s.l l(rtt'

L6rl,i Rasony. Iarlhre funduszeue.info 1'ay. Ankara. , sl5librahim Kafesollu. agc.. s.l 7Fahrettin KrrzroPlu. age.. s

sefer agarlar ' Llzlar bu kalabahk Rus hiicumundan kurtulmak igin Tuna istikametinegekilirler. Kalabahk bir kitle hdlinde Pegenekler'in bulundugu btiigeye funduszeue.info lo?+ yrllannda Balkanlar'a gegen, selanik ve Mora,ya maar in-en lJzlar'tn muhtelifkollan soluk, hastahk ve krtltk yiiziinden zayrflar. Bu suretle Pegenekler de eski dmanlartndan 69 almak isterler ve bir go$unu dldUriirler. Sa! kalanlardan bir krsmr Bi-zansltlar tarafindan Makedonya ve bagka yerlere iskan edilirier.s8 Diger bir krsmr da ge-riye diinerek Rus stntrlart iizerinde yerlegirler. yrhnda Ru-s prensi VlaclimirMonomak bunlarr toptan imha eder. Bdylece Uzlar siyasi istikldllerini kaybederek, Deli-ofman taraflannda ya$ayan ilk Bulgartar, Pegenekler ve t0rl0 kavimler araslna yayrlrr-lar.

- Bunlardan ayrt olan ve Karakalpalr adr altrnda Rus hdkimiyetine gegen birbagka grup da srnlr bekgiligi yapmaya ve Kalauz adryla anrlmaya baglai. Bunlar Hrristi-yanhpr kabul ederek, Rus tebdsr hdline gelirler.

ytlnda Kumanlar ve Ruslar'dan kurulu ordunun Mo[ollar tarafindanimhast iizerine, Rusya iglerinde yagayan Uzlar, kitle hdlinde ve aileleriyle birlikte etmeye mecbur kalarak Tuna'yt gegerler. Pegeneklerle ilk Bulgarlar'rn yagadrklalDobruca'ya gelip yerlegirler. Bunlardan Hrristiyan olanlar Karadeniz ktyrlarrna, Silistre,Mankalya, Kavarna, Balq*, varna gibi daha igerilerdeki merkezlere funduszeue.info Bu-giine kadar Uzlar yahut Oguzlar halinde kalarak milliyetlerini ve dilleri Tiirkge'yi koru-muglardrr. Bu gunkii Gagavuzlar'rn funduszeue.info gogunlulu Uzlar'n geri kalanr pegenek veI' uman Ttir kler I nden H rri stiyan hSr kabul edenlerin torunlarrdrr

Ytizyrllarca Karadeniz'in kuzeyinden Rusya, Bizans ve Balkanlar'a seferlerdri,:enleyen gok biiy0k TUrk kitlelerinin, Karadeniz'in giineyinden Anadolu'ya ve Bal-kanlar'a gelen TUrk boylan kadar kahcr olamamalannrn sebebi, kabileler halinde kalma-larrdrr. Millet olma guurunun zayrf kalmasr, ig miicadelelere yol aEmtq; hatta Ruslarla veBizanshlarla igbirligi yaparak birbirlerini imha etmeleri gibi gok korkung sonuglar do-Surmugtur. Sayrca dahaaz olmalarrna ralmen Macar, Bulgar, Romen, Strp gibi millet-Ier bug0ne kadar gelebildikleri halde; aynr ddnemde bu milletlerin atalarrnrn birkag katrnUfusa sahip Pegenekler, Kumanlar, Uzlar gUglii bir devlet kuramadrklanndan bu boy-lardan gelen btiytik kalabalrklar gayri Tiirk unsurlar arasrnda erimiqlerdir. Giineydengelen ve de$igik zamanlarda Hrristiyanlagan veya Miisliiman olan Tiirk boylan ile kay-nagan bazr Tiirk unsurlan da, k0gUk Milslitman Tiirk topluluklart ve Hristiyan Gagavuz-lar olarak bugUne kadar gelebilmiglerdir.

KEYKAVUSGiineyden gelen Tiirk gdglerinin ilk dnemli halkasrnr Keykavus ve beraberin-

de gelen Tiirk kafilesi olugturur.

Akdes Nimet Kurat. )'L'lll. yiizl,tlhrda Karadenizin Kuzeyinde Tijrk Kavimleri ve funduszeue.info. Ankara, , s

Akdes Nimet Kwat, "Peqenekler". s

Atanas Manof-, age.. s. l0Akdes Nimet Kurat, Peqenek 7-arihi. s.l5lAkdes Nimet Kurat, " P eqe ne kler ", sAkdes Nimet Kurat, /l''.- 1'l'lll. yiiryrllarda Karadenizin Kuzeyinde Tilrk Kavimleri ve Devletleri, sAtanas Manof. age.. s.l

Hiilegi), Mololistan'da oturan Ka$an'rn buymfuyla 'de Selguklu iilkesini

ikiye bdlerek II. izzeddin Keyknvus ve IV. Riikneddin klryarslan arasrnda pay eder.

Krlrgarslan'rn veziri iran asllh Muiniddin Siileyman Pervdne'nin tahrikleri ile

iki kardeg hiikiimdann arasr agrlrr. Keykavus yaprlan sava$ta yenilince 'de ailesi ve

yakrn gevresiyle birlikte Mihail Paleolog'a iltica eder. II. izzeddin Keykavus ve komu-

tanfanndan Ati Bahadur, imparator Paleolog'a "Biz Tilrkilz, siirekli olarak ;ehirlerdeoturmaktqn srktltru. E{er bize krl* ydrede bir yer verirseniz. Anadolu'cla bulunctn hi:-lere tdbi gc)qer evlileri ga{rru" der. Bu iste$i kabul eden VIII Paleobg, Anadoltt'dan

gelecek olanlara Dobruca'yr tahsis eder. Tiirkler yrhndan itibaren bu funduszeue.info

lerlelir. Bu kafileler funduszeue.info meghur San Saltuk da Dobruca'ya funduszeue.info

Dobruca gok eski ve kdklfl bir Tiirk yerleqim alanrdtr. ilk gtig ve fetihler.

M.O. 5. yiizyrlda baqlayrp yiizyrla kadar siirmiiq, fakat bu bdlgedeki kuwetli Tiirk

varlr[r yuzyrla kadar devam etmi$tir. Dobruca, dopudan battya akan Tiirk boylan i-gin Balkanlar'a agrlan tabii bir rota, diigmanlan tarafindan Tuna dtesine sUriilenlere birsrsrnak olmugtur. B0ylece Hunlar'tn izinden (M.S), Avarlar (), Peqenekler

(), O{uzlar () ve Kumanlar () gelmigtir. Bunlardan Kumanlar'tn Os-

manfihtn geliqine kadar Dobruca tarihinde siyasi ve etnik alanda en biiyUk rolii oynadr[r

g6riiltr Qegitli zamanlarda yerlegmig T0rk boylanntn varh!,t, Anadolu'dan gelen

Tiirkleri de bu btilgeye gekmig funduszeue.infous ve ona tdbi olanlann Dobruca'ya yerlegmesinden sonra geligen o-

laylar, Paul Witt.t ve onunla aynr gOriigleri paylagan Faruk Siimer tarafindan, ibn-iBibi Seyahatndmesi'ne, Yazrcrc{,lu Ali Selgukndmesihe ve Seryid Lokman O{uzndme-

s/ne dayanr larak gdyle anlatrlmaktadtr:istanbul'da verilen bir ziyafette, bazr yaktnlan Keykavus'a imparatoru devire-

rek yerine gegmesini telkin ederler. Bunun haber allnmast iizerine, imparator,

Keykavus'un komutanlanndan birini OldiirtUr, Ob0r0niin gdziine mil gektirir. Geri kalan-

larrn ise Hrristiyan olmalan gartryla canr ba$rglantr. Sultan ve opullan Mesut ileGeyumers (Wittek'e gdre Kayomert/ bir kalede hapsedilir. Keykavus'un annesi impa-

rator'un krz kardegi oldu$undan iki kiigUk gocuSu ile birlikte Kara Ferya'da bir kalede

6zel ikamete ahnrr. Keykavus ve iki o!lu, Altrnordu h0kiimdan Berke Han taraftndan

kurtanlrr. Fakat, Keykavus'un annesi, ollunun kagarken dldiiSiinii duyunca

funduszeue.infoiisiinden kuleden atlayarak funduszeue.info Han Dobruca Tiirkleri'nden bir krsmrnr ve Sart Saltullu yantnda DeSt-i

Krygalla g6t[rUr. izzeddin Keykavus 'de $ltince o$ullarr Mes'ud ve Geyumers ,//

Kayomert Anadolu'ya geger. Sart Sqltuk da Berke Han'n buyrupuyla gevresindekilerle

birlikte Dobruca'ya ddner. Anadolu'ya gelip Selguklu' tahttna geqen Mes'ut

imparator'dan kardeglerinin ve Rumeli Tiirkleri'nin durumunu sorar. Imparator kardeg-

Yazrcrollu funduszeue.infoname. Topkapr Saralr. Revan kdgkii. II39Iibn-i Bibi' el-Evdmiril'l-Atd'iyefi'tLlmuri'l AId'iy1'e'(haz AdnanErzi).'rrpkrBasrm'Ankara' '

s,, Bu kaynaklarr degerlendiren, Paul Wittek, agm.. s.l; Faruk Siimer. agm., funduszeue.info ve bu bilgileri ozet-

leyen; Halil inalcrk, "osmanh imparatorlufiu'. TDEK III Tarih TKAE yay.. Ankara. s'de

aynr gOro$leri paylagtr.

Halil inalcrk, agm., s

lerinden birini yanrna alrnrg, db0riinii Karaferye beyi yapmrgtrr. Rumeli T0rkleri'nden birkrsmr Karaferyebeyine katrlmrg, geri kalanr ise Dobruca'da kalmrgttr.

Dobruca'da kalan Tijrkler Sart Saltuk ile orada yagarlar. imparator'un yanrn-daki gehzad'e kagmaya funduszeue.info ederse de yakalanrp hapse atrlrr. Patrik devreye girerek

$ehzade'yi imparatoCdan ister. imparator, Patrik'in bu talebini kabul eder. Patrik de

$ehzade'yi vaftiz ederek kegig yapar.

$ehzade bir miiddet Ayasofua'da Patrik'in hizmetinde kaldrktan sonra, SarrSaltuk Patrik'ten $ehzade'yi ister. San Saltuk'un veli oldu!,unu bilen Patrik $ehzade'yiona gdnderir. Sarr Saltuk'un yanrnda islam'a gegen $ehzade, onun dervigleri arasrna gi-rer. Sart Saltuk, $ehzade'ye Barak adnt verir ve onu Sultaniye'ye gOnderir. Baraklilaradlyla anrlan dervigler onun miiritleridir, tekkesi bu giin de mevcuttur

Evliya Qelebi'nin verdili bilgilere gdre' San Salruk, Hau Bektag-t Veli mlj'-ritlerjndendir. Hacr Bektag, San Saltuk'u 0g yiiz dervige bag ederek, Rum diyannda sec-cade sermek izere Sultan Orhan'a g0nderir. Asrl adr Muhammed Buhari'dir. SevedNikola adlr bir rahiple tanritlktan sonra onu dldtr0r; onun elbiselerini giyer ve ben SanSaltuk'um diye nice insanr islam'a kazandrrrr.

Dobruca krahnrn yardrm istemesi Uzerine krahn tilkesindeki insanlan yiyen veen son krahn krzrnr da yiyecek olan ejderhayr tahta krlrcryla 6ld0riir. Bu baganya bir pa-paz sahip gtkrnca, kral gergek kahramanr bulmak igin ikisinin de bir kazanda kaynatrl-masrnr ister. Sarr Saltuk bu imtihandan da bagarryla grkar. Dobruca krah San Saltuk'unbu mucizeleri kargrsrnda yedi bin adamryla isldm'a girer.

San Saltuk'un funduszeue.infon 6nce ettigi vasiyete baglr olarak yedi tabut hanrla-nrr ve yedi 0lkeye gdm0liir. Rus, Leh, Qek, isveq krallart iilkelerine, Edrone kralr Edir-ne'ye, Bo Iu Osman", islam Ansiklopedisi funduszeue.info, s D.N. Tanasoglu. "Gagauzlarm istoriyast ", Ana stizii. l0 Agustos , s

79 M,harl Crachrr, "Besarabieald Gagauzlardn istorieasd", sD.N. Tanasofllu. "Gogau:larm istoriyast". s.9

W lodnmrcrz Zajaczkowski, "Gagau:". s IKemal H. Karpat, agm.. s

leri isyanr basttrtr lglT arasrnda ikinci isyan baglatrlrr. Romanya'ntn Basa-rabya'yr iggal etmesi sonucu Rusya'ya srSrnan Gagavuzlar sUrgiinde tegkilat kurarlar.

'lu yrllara gelindilinde Stalin'in baskrsr artar. Bu drinem Gagavuzlar iginsessizlik ddnemi funduszeue.info

HAMDULLAH SUPHi VE GAGAVUZLARUzun siiren Osmanh hakimiyetinden sonra Gagavuzlar, Anadolu'daki kardeq-

lerini Hamdullah Suphi Tanrbver'in gahsrnda yeniden funduszeue.info revetoLlu, Hamdullah suphi igin haarladrgr biyografik eserinde, Ga-

gavuzlarla ilgili olarak gunlan yanyor:"Hamdullah Suphi, 12 Haziran I'de Romanya'nrn bagkenti Biikreg'te 6nce

birinci srntf elgi olarak gOreve baglamrq, 28 Haziran 'dan itibaren biiyiik elgi olmug-tur.

Hamdullah Suphi gdreve baglar baqlamaz Gagavuzlarla ilgilenir. Dobruca veBasarabya kdylerinde inceleme gezileri yapar. TUrk dilini, gelenek ve goreneklerini u-nutmamr$ olarak bulduSu Gagavuzlarla iyi iligkiler kurar. ilk olarak kadar Gaga-vuz gencini Tiirkiye'ye orta ve yiiksek tahsillerini yapmak iizere gdnderir.

Yirmi altr Gagavuz kasaba ve kdyUnde Tiirkge 6$retim yapan okullar funduszeue.info okullara Dobruca Tiirkleri'nden ve Mecidiye Miisliiman Semineri mezunlanndan ii$-retmen tayin ettirir ve TUrkiye'den getirttigi ders kitaplarrntn okutulmasrnr safilar.

Romanya Krah MiSel ve Ana Kralige Elena'nrn giivenini kazanarak Muslii-man ve Hrristiyan Tiirklerle daha yakrndan ilgilenme konusunda desteklerini alrr.

Bunlarla da yetinmeyen Hamdullah Suphi, Gagavuzlar'r Marmara bolgesinegdtUrerek asimile olmaktan kurtarmak ister. Bu konuda Cumhurbagkant ismet inr)ni)hinde onayrnr alrr. 'da ll. Diinya Savagr'nrn baglamasr iizerine bu planrn uygulanmaimkdnr ortadan kalkar. 'ta Basarabya'nrn 'te de Dobruca'n'n Kuilordu birlikleritarafindan iggal edilmesi Gagavuzlar igin yeni bir ddnemi baglatrr. Hamdullah Suphlninon iig yrlhk Romanya bUy0k elgili$i gdrevi 5 Araltk 'te sona erer."82

GAGAVUZLAR'IN SON DURUMUBasarabya I 0 $ubat 'de Paris anlasmast ile Rusya'ya ba$lanrr. Gagavuz-

lar, Sovyetler Birligi idaresi iginde 'de yeniden bir dalgalanma ya$ar. Fakat l96l'debu hareket de bastrrrltr'.

GorbaEov'un idaresinde baglayan agrkhk ve yeniden kurma faaliyetleri Gaga-vuzlar arastnda da bir hareketlilik ddnemi baglatrr. yrhnda Gagavuz aydrnlarrnrnbir araya gelmesiyle Gagavttz Halk Hareketi kurulur. 'da yaprlan ilk kurultaydaStefan Bulgar bagkan segilir.

Gagavuzlar, 20 APustos 'da Moldavya'dan ayrrlarak ba!,rmsrz bir devletkurduklarrnr agrkladrlar. ilk genel segim 26 Ekim 'da yaprldr. Gagavuzistan MilliParlamentosu toplandr. Gcik mavisi iizerine yaldult hir bozkurt bay bayrak olarak ka-

8lD.N. funduszeue.info! .,,r.,"t 'l'acenren. [)ulgorisran Tilrkleri ]gg0. Adana. s. l4

biyle bUyUk 6lg0de Bulgarlagtrrma politikalarrntn etkisi altrnda kaldrklarrnr soylemekte-dirler.

Bu agrklamalardan genel bir sonuca varmak gerekirse, Bu giin GagavuzTiirkleri'nin niifusunun binin iizerinde olduSu sOylenebilir. Moldavya'da yafayanGagavuz funduszeue.infoi'nin bu gtin daha demokratik bir gOriintiiye kavugan Bulgaristan Tiirk-leriyle Ozellikle de Gagavuz TUrkleriyle dil ve kiiltiir ballannr artrrmalan gerekmekte-dir. Di[er Ttirkler'e saf,lanrlmaya gahgrlan epitim ve k0ltilr haklarrndan Gagavuz Tiirk-leri de faydalanabilmelidir. Bu sadece Bulgaristan'daki demokratiklegme agrsrndan de-

[il, hakkr ve hukuku gaspedilen difer milli aanhklar gibi Gagavuz Tiirkleri'nin de millikimliklerini bulmalan bakrmrndan da oldukga Onemlidir.

GAGAVUZ TURKLERI'NDE SOSYAL HAYATGagavuzlar araslnda eskiden beri yaygrn olan ig ve ulragma alanlarr; giftgilik,

bahkgrhk, ipek b0cekgili$i ve ba[crhktrr. Mazbut ve ata erkil bir aile hayatr funduszeue.infor olduklan halde intikamcr degildirler. Mihail Qakrr Gagavuzlar'rn dindar oldu-

Sunu ancak ateizmin ve geleneklerden kagrgrn, komiinistlerin etkisiyle tizellikle genglerarasrnda yayrldrlrnr funduszeue.info Mihail Qakrr'rn anlattrlr t93}'lu yrllarda Bulga-ristan'da Gagavuzlar zengin bir sosyal hareketlilik igindedirler- Hattabazr Bulgar ailelerGagavuz Tiirkleri'nin Adet ve geleneklerine funduszeue.info5 Hamdultah Suphihin u-yandrrdrSr Tiirkliik ve Tiirkiye sevgisi bu dOnemde Romanya'ya ba$h olarak ya$ayan

Gagawzlar araslnda bir milli heyecan haline gelmigtir. Giyimleri gelenekleri, drg gOrii-ntg ve karakter tizellikleri baklmrndan Osmanh Tiirkleri'nin izlerini tagrmaktadrrlar.r06

Bu giinkU Gagavuzlar, gegmiye defalarca oldufu gibi, yeniden toparlanma vemilli kimliklerini bulma gabasr igine girmiqlerdir. Tiirkiye ile hem siyasi hem sosyal a-landa ig birliSi yapmak istemektedirler. Atatiirk dOneminde oldufiu gibi, Gagavuz geng-leri, diser Ttirk iilkelerinden gelen dlrencilerle birlikte bagta Ankara ve istanbul'dakiiiniversiteler olmak uzere pek gok yiiksek 0lrenim merkezinde e[itim funduszeue.info yayrnfan Moldavya'ya kadar uzanmakta ve ilgi g0rmektedir. Ldtin alfabesine ge-gilmiqtir. Cagavuz bayra[rndaki hozkurt, Gagavuz Tiirkleri arasrndaki kdklii gelenekle-rin, Canavar yortuslt adryla kutlanan bayramlarrn bir uzantrsrdrr.r0T Turkler'de, folkloretkinliklerinde g0r0len al giymek, kara giymek, dokuz yil, dokuz dere gibi motifler miig-terek O{uz kultijriinun funduszeue.info Kdroglu, Astk Kerem, $ah ismail, Nasrettin HocaGagavuz Ttirkleri'nin bu g0nkii sosyal yaprlarrnr yeniden kurma konusunda rehberleri veyeniden doguglannrn timsalleri olacaktrr.

Gagavuz Tiirkleri, funduszeue.info e$itim yapan mill? Gagavuz okullarr agarak, radyo-televizyon programlarr yaparak, tiyatro, folklor ekipleri, m0zik orkesffalarr kurarak,Hdtr ilyas festivalleri, tombarlak masa toplantrlan diizenleyerek yeni bir gelecefe hazrr-lanmakta ve sosyal dengelerini yeniden kurmaktadrrlar.

to' Mihuil Ctachr, Besarabieald Gagauzlardn Istorieasd,funduszeue.info, 27, 38r05

A,rton Stragimirol "Cagauz f!ayarr", (qev. -furker Acaroglu), Varlrk, S.r 17, l5 Mayrs , sl06

YagarNabi Nayrr. age., s,75tot

St"pun Bulgar,Canavar Yortulan, Kiginev, , stot Todr. Zanet, "Gagauz Hatk Tiirkiilerinde Oguzluk Ruhu", Ekim , Kayseri Tiirk Diinyasr

Kurultayr

cAGAVUZ rUnxlnni'xiN cnlpxnrlnni vE FoLKLoRUGagavuz Turkleri, Hrristiyan olmalanna rapmen 6det ve gelenekleri baktmrn-

dan bagta Anadolu Ttirklil!il olmak iizere Tilrk diinyan ile gok Onemli bir miigterek kiil-tiir zenginli$ini paylagmaktadtr. Gagavuzlar; hayvanlannt Anadolu, Azerbaycan ve

Tiirkistan Tiirkleri gibi da$lamak veya kulaklarlna en agmak suretiyle igaretlerler.

Ziraatgi bir toplum olan Gagavuzlaf rn harmqn Sekilleri de Anadolu Tiirk-leri'nden kalmadtr

Gagavuzlar'da Hrristiyanlrta balh olarak bir gok dini deyim Yunanca ve Rus-

ga'dan gegmigtir. Buna ralmen Mtisliimanhktan alnan Allah, cennet, cendem

(<cehennem), oruQ, giincid gibi dini terimler; Kudfls'e gidip mukaddes yerleri gOren er-

keklere haa, kadnlara haaka denmesi Anadolu Ttirklii[0niin ve gegmigte ya$anm$ o-

lan Mils lilmanl* devr inin funduszeue.infoiman Tiirkler gibi, Gagavuz Tiirkleri'nde de muska takna ddeti yaygln-

drr. Fakat Gagavuzlar muskayt daha gok hagla beraber taglr.'Aynca gOmle[e veya $ap-kaya dikildi[i de olur.

Gagawz diipiinlerinde Anadolu'daki diiliinlerde olduf,u gibi sa{dtq gok 0-

nemlidir. Diiliinleri saSdrglar idare eder. Evlilik Oncesinde aileler arastnda anlaqma

saplanamazsa, o$lan krzr kagrnr. Buna kaEkm denir. Diiliinlerde at yarqr yaptlrr. Birincigelene sa[drg qarap hediye eder. Yarrq bitmeden diip0n baglamaz. Ayrrca diiSiinlerdegilreS yaprlr

Qocu[un ilk digini giiren, gocu[a hediye verir. Hediye alan gocu[un diglerinin

ipne gibi sivri olaca[tna funduszeue.infozlar gelenekleri itibariyle Orta Asya, Anadolu, Giiney Sibirya Tiirkleri

ile hatta Mo{ollarla biiyuk benzerlikler gdsterirler. Baba evinde en son en k0giik kardeg

kahr. Biiyiikler evlenip evi terk ederler ve yeni evler yaparlar.

Diler Tiirk boylan gibi Gagavuzlar da misafirperverdirler. Evin en giizel yerimisafire ayrrlrr. Olti evinde ziyaretgilere can pidesi daprtllrr'

Allahltk adryla bir kurban kesilir. Bu kurbanlar ayrt otlar, kimse onlara do-

kunmaz, hatta kurtlann bile onlarr yemedigine inanthr. Bir kiiyde Allahltk bir araya

gelince masrafr koy tarafindan kargrlanan bir tizel baklct tutulur. Kurbanlar sahibi tara-

findan kesilir. Sa[ budu rahibe, geri kalanr misafirlere ikram edilir. Bir de yaz oruglarr

sonunda kesilen kurban vardtr.'0eEski Tiirk dininden ve geleneklerinden kuwetli izler taflyan, Hakoslor'rn

folklor, zenginlikleriyle Gagavuz kUltUrU arasrnda benzerlikler tespit edilmigtir. Mesela

Hakaslardaki "Han ktzt mahtanga" (Han kur 6!ilniiyor), "oolan ktstm n (ofilan ktzm

ttirlciisii) gibi turkiilere benzeyen Gagavuz folklorundaki "Qil<sana Mari Ldnko" ttirkusii,

Hakas folklorundaki "Abahulah" masah ve Gagavuzlar'daki "Ayr kulakh gocuk" masah,

her iki toplumda da kahramanlar igin hikiyeler anlattlmast bazt 6nemli miigterekler-

funduszeue.info

'* wlodr,1n, Zajaczkowski, "pryczynki do etnografri Gagauzkow", Rocznrk Onentalistyczny, Tom

XX, Warszaw4 , stto

Gullu Yoloflu, "Cagauz - Hakas Folklor Baalantilan", Ana sdzll, 27 Nisan ' s.4

Gagavuz Tiirkleri'nde zamanla ilgili kabul ve inanglar Anadolu halk kiiltiiriiy-le benzerlikler g0sterir.

Yrlm aylan; ocak-bii0k ai, gubat-g0c0k ai, mart-babu, nisan-gigek ai, mayrs-maiz aikelebek, haziran-Ay petro ai, temmuz-Ay ilia-orak ai, a$ustos panayd orucu-lobut ai-harman ai, eyltil-istavroz ai, ekim-ekim, kasrm-canavar yortularr, arahk-hristosorucu-krrm

Haftarun gilnleri ile ilgili scizler;Pazar : funduszeue.infoesi : Piinir haftauveya hafta funduszeue.info : Sallantr, yani galryilmaz.

Qargamba : Qarsaf funduszeue.infobe : PeSkir funduszeue.info : Cum cum eder yani e{,funduszeue.infotesi : Hafta biter.

Onemli zaman adlarrSeksen (Afanos gijinldr): Kasmm sel<seninci giinii. Bu giin igin " seksen tarlaya

tohumu at sen" funduszeue.info: Kasrmm doksarunct gilnil. Yaz baglangrcrdrr. Bu funduszeue.info "Doksan yaza

konsan" funduszeue.info'z: Yiize basmca herSey dilz olur. Bu giin igin "Yilze basttk dilze bast*"

funduszeue.info on: Kasrmm yilz onuncu giinii tarlaya git ve sabanrn yarundaki yerini al.

Bugtin igin "Yiiz on tarlarun basma kon" funduszeue.info

DiNGagavuzlar Ortodoks Hrristiyan'drr. Gagavuzlar'rn ne zaman Hrristiyan oldu-

gu konusunda kesin bir tarih s0ylemek zordur. Ancak Kuzeyden gelen Pegenek, Kuman,Uz Tilrklerlnin I l. y0zyrhn ortalanndan itibaren Bizans din ve devlet adamlan marife-tiyle Hrristiyanlagtrnlarak Anadolu ve Balkanlar'da iskan edilmig olduklarrnr funduszeue.info Hrristiyanlagmrq TUrk topluluklan, daha sonra Hrristiyanlagan di[er Tiirklerle b0tiin-legmigtir. lI. izzeddin Keykavus'un beraberinde Balkanlar'a gelip yerlegen ve daha sonraHrristiyanlagan Tiirkler de bunlardandrr.

. Mihail Qakrrr12 ve Atanas Manofir3 'larrn Gagavuzlan'nrn iyi Hrristiyanoldupunu sOylemektedir. Ancak bagta ll. izzeddin Keykavus'un adamlartndan Hrristiyanolanlar ve Sqrr Saltuk lldnkten sonra Hrristiyanlaganlar kuvvetli bir isldmi lciilti)rii, dahasonra Gagavuz olarak anrlan Hrristiyan Tiirklere tagrmrglardrr."o Gagavuz Tiirkleri'ndeHrristiyanhkta olmadr[r halde kurban kesilmesi, fakirlere yardtm edilmesi ve bununMiisli,imanlardaki zekdt gibi sevap kabul edilmesi, domuzun pis sayrldrf,r "domuz

lil

tt2ll3il4

Atanas Manof, age., s.

Mrhatl Crachrr, Besarabieadd Gagauzlardn Istorieasd, s

Atanas Manof age., s.3l

Harun Giing6r, "Gagauzlar'm Hdstiyanlrfu Kabulil ve inanrylarmdaki islami [Jnsurlar Meselesi", TllrkDllnyasr Aragtrrmalarr, Arahk. , s

diiilnil" adryla oyunlann oynanmasr, yol, kiiprii, ge$me yaptrmanln yaygln bir ddet ol-mas\ dlillerin ytkanmau funduszeue.info Ttirklerle ortak ddetlerdir.r15 Gagavuzlar arasrndayaygrn olan; bir gingenenin, bir at hrstztnrn ve bir papazn Oldiiriilmesinin giinah sayrl-mamasr, cehenneme ilkin papazlarn gireceSi inancr, sabahleyin bir papazlakargrlagrlagmantn u$ursuzluk getirecegi d0giincesi papazlara duyulan tepkiyi ifade et-mektedir. Papazlara duyulan husumet masallara, frkralara aks etmigtir.l16 Bu durum Ga-gavuzlartn atalartntn Hrristiyan olmadan 6nce Hrristiyanlar'a kargr uzun siire miicadeleettiklerini, hatta Hrristiyanhlrn kargrsmda olan bir dine, M0sliimanh[a bafh olduklannrortaya koymaktadtr.

Gagavuzlar'tn beraber yagadrklart Slavlar, Rumlar, Romenler; Allah kelimesiyerine istisnastz Boje, Theos ve Romn, Romnezeu tdbirlerini kullandrklan hdlde Gaga-vuzlar Allah sdz0nii kullanrlar. Allah inancr konusunda da Mtisliimanhk'tan izler tagr-makla birlikte trinity, yani Ortodoks Hrristiyanhpn iiglemesini, Hz. isa'nrn Allah'rn o[luoldugu gdrtig0n0 kabul ederler. Gagavuzlar'rn diniterminolojide ve yti4yrhn II. ya-rtstna kadar dyinlerde Rumca'yt kullanmalarrna ve Ortodoks-Rum kilisesine ba$h olma-lanna ra$men, e[itim dilleri Bulgarca'drr. Bunun sebebi; Gagavuzlar'r Bulgarlar'rn e-gitim, Rumlar'tn din yoluyla asimile etme funduszeue.info y:i'nda Hrristiyan kilise-leri Ortodoks ve Katolik olmak 0zere iki ana mezhebe aynhnca o zaman Dobruca b6l-gesinde bulunan Gagavuzlar, Ortodoks Bizans kilisesinin etki sahasrnda kaldrklanndanOrtodoks funduszeue.info Bizans kilisesinin papaz srnrfinrn Rumlar'dan kurulu olmasr, istan-bul'un fethinden sonra Fener Rum Patrikhanesi'nin biifiin Hrristiyanlar'tn temsilcisi qla-rak kabul edilmesi, Gagavuzlar'r Rumlar'rn helenistik emeller do[rultusunda yaptrklanpropagandalara maruz brrakmrgtrr. Bdylece Rumca 6yin dili olmug, dini e[itim Rumcayaprfmtgtr. 'te Bulgar kilisesinin kurulmasr Dobruca'da kalan Gagavuzlan bu tarih-ten itibaren Bulgar kilisesinin etki alanrna funduszeue.info

Rum kilisesine bagh olmalart sebebiyle Gagavuzlar mdnen Rum idaresine ka-bul edilmigler, bu sebeple de Rum okullanna ve Rum kiliselerine devam etmiglerdir. 11L

Yoahim iinvantyla Fener patripi olan, Varna Rum metropolitinin yrhnda patriklipeverdipi bir rapordan anlaglldrgrna gdre "Tilrk1e konuSan Elenler" diye bahsedilen Gaga-vuzlar Yama'da papaz Konstantin'in yOnlendirmesiyle ilk defa Bulgar okuluna gitmeyebaglarlar.r20

Gagavuzlar'da dini edebiyat geligmemigtir. Dini kitaplarrn basrmrna Sen Sinod(synode)'un miisade etmesiyle birlikte kitap basma izni ilk olarak Ide verilmig, ilkbasrlan kitap da t'deyayrmlanan Psaltr olmugtur.r2r

tls YaSarNabi Nayrr. age., sStefan Bulgar, "Krk giin", Canavar Yortulan, Kiginev, , s

ttu Atunu, Manof, age., s.6o

ll7 K"rnal H. Karpat, agm.,s.l

t't Hurun GUng6r, "Yunan-Bulgar Kilise Mi)codeleJeri ve Gagauzlar ", Tiirk Kliltlirii, S, yrl: XXIX,Aralrk, , s (22)

ilq^Osman Nuri Peremeci, Tuna Boyu Tarihi, istanbul,, s

Atanas Manol, age., s

Melkdre Mollova, "Sur le terme " Karaman" et les recherches sur les "Karamarts", Gllney Dolu AvrupaAmqlrrmalarr Dergisi. S. (). isranbul, I

t2t

'te Dua Chuabd yayrnlanrr. Bu eserde, duanrn yaprldrpr yere ve zamanagdre dualar ve kilise qarkrlan tasnif edilmigtir.r22

de ivan Todorov St. Tomova kril harfleriyle Yuhanna incilini, 'teMihail Qaktr Romen harfleriyle Matta incili'ni Gagavuz Tiirkgesi'ne funduszeue.info ve Anadolu'nun gegitli yerlerinde yayrnlanan Karamanlrca kitaplar Gagavuzlar'rn dini epitimini tamamlayan eserler olmugtur.r23 Karamanhca kitaplar sadece dinibilgileri de!,il beraberinde zengin bir dini-milli halk kiiltiiriinii de Gagavuz Tiirkleri'netagrmr;trr. Lazar iistiine tiirkii gibi epik-dini tiirkiiler, ibrahim taraftndan kurban edilenishak, Meryem ana ve azizler, vaftiz konulu ttirkiiler hep Karamanhca kitaplarlaGagavuzlar arasrnda yayrlmrgtrr. r2a

ALFABEGagavuz TUrkleri, uzun bir sUre yazrh bir edebiyata sahip olamamtglardrr.

Ancak Yunanistan, Bulgaristan, Rusya ve Romanya'da yagayan Gagavuzlar yagadrklanUlkelerin alfabesiyle Tiirkge kitaplar yayrnlamrqlardrr. E[itimlerini de bu Ulkelerin dilleriile yapmrglardlr.

Gagavuz Tiirkleri, Osmanh Devleti'nin tebdsr olduklart zamanlarda Anadolu'-daki Hrristiyan Tiirkler'in ve Tiirkge konugan di$er Hrristiyanlartn Karamanlrca (Grekhafleriyle yazrlmrg Turkge kitaplan) kullandrklan bilinmektedir.r25 Bu kitaplarrn muhte-vasr go[u zaman azizlerin hayatr, dualar, funduszeue.info iskender gibi tanrnmrg kigilerin efsanevihik6yeleri ve Anadolu halk hikdyeleridir. r26

l9l8 yrhna kadar Basarabya'da yagayan Gagavuzlar Rusga kitaplan okuyup,Rusga O[renmiglerdir. yrhna kadar Rusya'da ve Basarabya'da Gagavuz T0rkgesi iletek kitap yayrnlanmadt. yrhnda Profesdr Protoirei Mihail Qaktr dualan ve

Evanghelia'yr Gagavuz Tiirkgesi'ne aktardr. Aynca faydah kitaplarrn GagavuzTiirkgesi'nde yayrnlanmasr igin gayret sarf etti. ytltnda gerekli izni alarakKiginev'de Slav harfleriyle bastrrdr. ve l9l0'da Ai Evangheliea Slav harfleriyleyayrnlandr.

l9l9'dan sonra Gagavuz gocuklarr Romen okullannda Lqtin Romen harJleriile efitim funduszeue.info' 30 Temmmuz 'de SSCB Moldavya SSC YiiksekSovyeti'nin karanyla D. N. Tanaso{lu ve L. A. Pokrovskaya tarafindan Rus alfabesinebir kag harf ilave edilerek kril esash Gagavuz alfabesi haztrlandt.r28 Bu giin Gagavuzlar

t22

t23

t24

r26

Mrharl Crachrr, Dua Chtabd. Gagauzlar igin, Chtptnau,

Harun Giing0r, "Yunan-Bulgar Kilise Mijcadelesi ve Gagauzlar'\ s (23)

W lodnmrerz Zajaczkowski, " G a gav u z F o I k I o ru", s 7

Mefk0re Mollova, agm.. s

Mehmet Er0z, age.,s.4l

Atanas Manof. age.,s.

Mrharl Crachrr, " B e sarab ie ald C a gau: ktrri n i s to ne asd ", s.3 6

D.N. Tanasop,lu. "Gagau:lartn istoriyasr ". funduszeue.info

Hasan Eren, "Gagauz Tiirkgesi", Tiirk Ansiklopedisi funduszeue.info, MEB yay.. istanbul, , s.l l0Wlodzrmrerz Zajaczkowski. "Gagauz ". sL.A. Pokrovskaya, "Kartkiy Oqerk Granmatika Gagauzkogo Yaz*a",Gagatzkogo-Russko-MoldavskiySlovar. Moskva. s

Ttirk D0nyasr igin hazrrlanan Latin esash ortak alfabeyi kabul etmiglerdir. Ana s0zii ga-zetesi bu alfabeyle yayrnlanmaktadrr.

EDEBiYATGagavuz Tiirkleri'nin zengin bir halk edebiyatr vardr: ftirkiiler, maniler, ma-

sallar, sayrlmaklar, sdyleyi gler, bilmeceler, atasOzleri funduszeue.infoz halk edebiyatrnda manzum eserlerde vezin ve kafiye mukayyettir,

yani oturmug ve diizenli de[ildir. Bazr bOliimlerde belli bir d0zen iginde giden gekil 0-zelliklerinin bazen devre drqr kaldrlr gdriiliir.

Gagavuz anonim halk edebiyatnda AStk Garip, Kdro{lu, Kerem ile Aslt, Arzuile Kamber, Tilrkmen kut adh halk hikdyelerine buttin veya pargalar halinde rastlamakmiimkiindiir. Frkra tipi olarak Nastradin (Nasrettin Hoca) ve benzer bir tip olarak Kur-naz Kc)se fikalanna rastlamak funduszeue.info Bu edebiyat mahsulleri Gagavuz TUrkleri'niTilrk d0nyasrna baflayan kdprUlerdir. Gagavuz TUrkleri, tarih, dil ve kUlflir bakrmrndanbir pargasr durumunda bulunduklarr Anadolu T0rkl0[0'ntin seving ve felaketlerine ilgiduymuglar; Ozellikle biiy0k miicadelelerin yagandrgr devrelerde Anadolu T0rkliig[ ileaynr havayr tenefftis etmiglerdir.

Tiirklilk tuuru:Her Gagauz evladr,Diigmana g6liis gerdi,Tabancalar funduszeue.infon gabuk funduszeue.info diigman kara diigman,Tiirktiir soyumuz tem izd ir kanrmrz,Diigman kargrsrnda.

Ben kimsesiz funduszeue.infobilirler,Ne oldulumu funduszeue.info Tiirk evladr vatansz kaldtm.

Bana Urum, Bulgar derler,TiirkliiltimU hep gekerler, (gizlerler)Vatantm da funduszeue.info kanrm funduszeue.info bilmezler.

Plevne igin:Karadeniz akmam dedi,Ttirk Tuna'yr vermem dedi,Karadeniz bulanrr,Ttirk Tunayr geger.

Qrktrm baktrm kim gelir,Osman Paga bize gelir,

Yagasm Osman Paga !

Diigmannan daSrtsrn dala taqa,Krhcrnr vurdu taga,Tag gatladt bagtan baga.

Qanakkale igin:Qanakkale iginde vurdular beni,Ah genglilim yazrk ince belime,Olmeden mezarakoydular beni,Ah gengligim ince belime,Etme, Bulganm etme piqman funduszeue.info genqlilim yazrk gizel belime!

Bulgar nefreti:Arpa ektim bigerim,Yolum diye gegerim,Ben Bulgan sewnemCezamneyse gekeriml2eSultan Aziz tiirkilsii, Yemen tilrkiisil, Alisimin kaslar4 Aman doktor, BaStm

afrryor gibi tUrkUler Tiirkiye ve Gagavuz Tiirkleri'nin ortak sdyledili tiirk0lerdir. Sonzamanlarda da diigiincesi ve giirleri ile Yunus Emre'nin Gagavuz Tiirkleri'nin ilgi mer-kezi hlline geldigini gdriiyoruz.

Yazrh edebiyatln ve fikri silkinmenin 6nctis0 Gagawzlar'r irgad eden MihailQakrr 9u eserleri kaleme almrgtrr.

Aya (Ayozlu) Evanghelea / incilDua Chttabd Gagauzlar iginPsaltir (Dint tiirkiller) Gagauzca-Tilrkge Gagauzlar iqin hem Tiurclear iqinChilisea EvangheleasdChilisea istorieasdLiturgta (Kilise duaslLaslov (Kilise kitablMolebin (Af duast)MohitrennikAhatist (Aya Marya duax Tilrkiisii)Besarqbieald Gagauzlaran istorieasdD ic t io nar G agauzo (t wc o) -ro mant3oKril kdkenli Gagauz alfabesiyle gopu a[rzdan derlenen,Dimitri Karagoban, iti taf (gii$, , Yanrkltk, , Bayrltmak, t,

v.b.

ttn Yut* Nabi Nayrr, age.. s,t30 Mihuil Gubollu, "Gagauzlartn Tarkqe Dili. Edebiyatrve Tarihi Hokkmda Ara$ttrmalar", Beginci Mil-

letlerarasr Tlirkoloji Kongresi. istanbul. l Eylul , Tebliller, Tiirk Dili funduszeue.info, funduszeue.info

Dionis Tanasollu, Bucaktan Sesler, Kiginev, , Qal Tilrkilm, , UzunKervan (Roman), v.b. eserler Qagdaq Gagavuz Tiirkgesi edebiyatrna dnciiliik et-migtir.

A$ustos /'den beri yayrnlanan Ana sdzil gazetesi fikir ve edebiyatta pekgok geligmenin sdzcUs0 durumuna gelmigtir.

Gagavuz Tiirkgesi edebiyatrnda kaynalr milli olmayan, fakat oldukga yayglngdriinen Balkan milletlerinin ortak edebiyatrndan, tlzellikle Bulgar folklorundan aktan-lan bazrlarr T0rk d0gmanlrlr sagan tDrkUler de mevcuttur.

GAGAVUZ TURKCESi'NiN TURK nili iqiNoEKi yERiGagavuz Ttirkgesi, funduszeue.info'nin givelerini yOnlere g0re gruplandrrdrgrmrzda

Giiney, Giiney-Batt grubuna, tarihi Ttirk kavimlerine gdre gruplandrrdr!,rmrzda ise O{uzgrubuna dahi I edilebi lir.'3'

Gagavuz Tiirkgesi kendi iginde iki aprza ayrrlrr:a) Merkez agzr: Qadrr'-Lunga ve Komrat b0lgelerinde konugulur. Yazr dili,

merkez apana dayanrr. Gagavuz Tilrkgesi'nde g0rUlen arka damak iinliisti "aqrk e(ci)"merkez agzrnln bir tizelli$idiri g,ecci, evci, bcin, scin v.b. Aynr gekilde arka damak iinliisii"d" damerkez a$nna hasttr. Bu a$tzda "h-" ve "-v-" funduszeue.infoi korunur.

b) Giiney ag,zr: Valkanep bdlgesinde konugulur. Yazr dilinin bi,iyUk dlgiidemerkez a$nna dayandrrrlmaslna ragmen G0ney apztntn bazr ses Ozellikleri de gdz 6nUne

ahnmlgtrr. Bu ses iizelliklerinden bazrlan gunlardrr;Giiney agnnda iki iinl0 arastnda iins0z diiqmesi g6riiltir: burdeim, ziet,

koeyim, funduszeue.info yanrnda "1,-" Uns0z0 dUger ve uzun 0nliiler ortaya grkar: boyle > biiiile,

sdyle> sddle-siLille, iyi > iiv.b."-v- " ijnsiizii dUger veya iinlUlegir: avcr > auct, duvar > duar, swan > suan,

"h-" Ons;jzi. funduszeue.info: hava > ava, hakkrna > akma, harman > arman, hdy0k >ililk v.b.

Merkez alzrnda, yazr dilinde oldu$u gibi, gimdiki zaman eki -dr,-er'dir. Giu-ney a$zrnda ise -ry, -ir.'eki kullanrlrr.r32

Tilrk qivelerini gruplandrran dilciler, Gagavuz T0rkgesi'nin di[er giveler i-qindeki yerini ve di[er givelerle olan yakrnlrlrnr q6yle deferlendirmektedir:

ivlartti Rasanen Tiirk qivelerini yedi grup iginde deferlendirir:L Quvaq Dilill. Yakut Di:;Ill. Kuzey-Dogu grubuIV. Kuzey-Batr grubuV. G0ney-Dogu grubuVl. Giiney-Batr grubuVll. Orta veya Ttilkmen -Krpgak grubu

t3l

t3:Re$it Rahnreti Alat. "lairk $ivclerinrn'lasnill". Makalcler I, l'KAti yay.. Ankara.

[-. A. Pokrrrvskaya. "Gcrgou:kt1, lu:tk". Yazrki Naradov SSSR II 'fyurskie Yazrki. Moskva.s. I 3(r

[-. A. Pokrovskaya. "Kratkil'Oq'crk (]ronmutika Gagttuzkogo Yuztku". s (rl3F. R. Zeynalov. T iirktlopiyantn funduszeue.infol s

Rdsiinen, Gagavuz Tiirkgesi'ni, bu gruplardan Giiney-Batr grubuna sokar. Buqive grubunun fonetik Ozellikleri; ol < bol, da{lr < taglrg kelimelerinde gtirtilen de[ig-meler, k., k, p, q, I UnsUzlerinin asli ktsa 0nliilerden sonra birinci ve ikinci hecelerde ko-runmasl; asli uzun funduszeue.infoerden sonra aynl durumda ve sijzlerde son hece de dahil olmakiizere bu iinsiizlerin yumugamasrdrr.

Bu gruba gu giveler dahil edilmiqtir:I - Tilrkmen: Hazar denizinin dolu ve giineyi2- Azeri; Kafkasya ve iran3- Osmanlt: Anadolu, Balkanlar, Krnm'rn giineyi4- Gagavuz: Kuzey Dolu Bulgaristan, Moldavyal33Baskakov, TUrkge'yi Batt Hun grubu ve Do{u Hun grubu olmak iizere iki ana

dala aytrrr. Bu dallan da kendi iginde tarihi T0rk boylannrn adlarrna gdre funduszeue.info Hun grubunu Bulgar ve O{uz kollanna ayrrrr. Gagavuz Tiirkgesi'ni O{uz

kolu iginde bir alt bdliim olarak aldrlr O{uz- Bulgar bOlUmU iginde funduszeue.info-B ul gar brj funduszeue.info Tarihi Siveler:l- Pegenek2-Uzb. Gilniimilz Sivelerii- Gagavuz2- Balkan Ttrkleri.r3aBaskakov, tUrl0 siyasi btiliinmelere tdbi olan Gagavuz funduszeue.infoi'nin konu$tugu

a[rzlarrn hepsinde Oguz Ttirkgesi'nin dzelliklerini tespit etmekle beraber, Yagadrklarriilkeye gdre Gagavuz Tiirkgesi a$rzlarnda bulunan islav (Rus, Bulgar, Ukrayn) Romenve Yunan dillerinden alrnan unsurlara da dikkat geker.

Gagavuz T0rkgesi'nin alt tabakalarnda Eski Bulgar, Uz, Kovu, Berendey,Turpey, Boyut, Kasprt veya Kara klobuk ve Pegenek Tilrkleri'nin give ve a[rzlarrndanyadigarlar bulunmaktadtr. Bu unsurlara Kuman Tiirkqesi ve Osmanlr Ti)rkterfnin dil 6-zellikleri kangmrgtrr.

Baskakov, SelEuklu-Osmanh Tilrkqesi hin Anadolu'ya giriqi gibi GagavuzTtirkgesi'nin de Oguz Ttirkgesi'nin ayrr bir kolu olarak Hazar denizinin kuzeyinden Ka-radeniz'in kuzey kryrlannr aqarak Giiney Rusya bozkrrlarr boyunca batrya g0g etmi$ veTuna'ntn agaEr bdlgelerinde yerlegmi$, hatta Makedonya'ya kadar uzanmlg oldupunu be-lirtir. Gagavuz Ttirkgesi, Hazar denizinin kuzeyinde Oluz kitlesinden aynlan TUrk boy-lannrn ilerleme alanlarr boyunca Bulgar ve Kryqak unsurlarr ile kangmrgtrr. Dobruca'yave di[er Balkctn topraklartna yerlegtikten sonra, bu b<ilgeleri yurt tutan SelEuklular veOsmanlilar vasrtasryla da Anadolu unsurlarr ve Arap-Fars Dillerlnden gegen kelimeler-le yeni bir gehre kazanmrgtrr. Bu sebeplerle bu giin Gagavuz Ttirkgesi, bir taraftanTarihi Tiirkiye Tilrkqesi'ne, di[er taraftan Bulgar, KrpEak, Karaim, Ktrm Tiirkqeleri,neyakrnlrk gdsterir.

f 33 Martti Rasanen, "lllalerictlien Zur ktutgest'hioe cler \'ilrkischen Sprachen". Stu<lia Orientalia, ediditSocietas Orientalis l:'ennicu. XV.. tlclsinki. s.2(r - 3 I

'to N. A. Baskakov, "K voprcsu o funduszeue.info okatsii tyurkskih yaztkov". Akademiya Nauk SSSR funduszeue.infoturu Yazrka. xi. 2. s.l2l{

Romen, Rus, Bulgar, Yunan Dillerlhin ballanttlan sonradandtr ve O{uzTi)rk4esi bakrmrndan Gagavuz Tiirkgesi'nin ses diizenini ve sOz dizimini bozmuqtur.

Baskakov, O{uz Tilrk4esihe dayandrrdrpt Balkan Tilrk4esi'ni, Osmanlt

Tiirkgesi'ne dayandrrdr!,r Rumeli Tiirkgesi'nden aynr. Balkan Tiirkgesi, Osmanlr

Tilrkqesi'nden 0ncedir. OSuz Tiirkgesi'nin bir kolu; Hazar, Ktrtm, Tuna yoluyla Balkan-

lar'a girmig, orada Pegenek-IJz unsurlanyla kartgmlg, sonra XIV. yiizytlda Giiney-

Dolu'dan gelen Osmanlt TilrkEesi ile temas etmig ve bdylece ikinci bir kangma meydana

gelmigtir.r3sGerhard Doerfer, Balkanlar'da yaiayan TUrkqe'yi iki ana gruba ayrrtr ve

Gagavuz Tilrkgesi ile Bulgaristan Tiirk a!,nlarm Tuna Tiirk4esi olarak adlandnr. Bal-

kan Ti)rkqesi adrnr verdipi gruba ise Dobruca Tatarlqnhn Nogaylaln ve Bosna'da ya-

gayan Tiirk topluluklannrn a[rzlannr dahil eder. Gagavuz Tiirkgesi'ni, bazt Bulgaristan

Tiirk a[rzlan ile Kuzey Anadolu'daki Trabzon, Rize, Kars, Qoruh a$rzlanntn ayntst ola-

rak kabul eder.r36

Atanas Manof, Gagavuz Tiirkgesi'ni tarihi Tiirk givelerinden ilk Bulgar ve

Kuman Ti)rkgesi ile, yagayan Tiirk givelerinden Gacal ve Tiirkiye Tiirkgesi ile mukayese

eder. Aynca ilk Bulgar Tiirkgesi ile Gagavuz Tiirkgesi arasmda d > O ses denkli[inigdsterebilecek; ditan > ilan, digetik > iitlik gibi drnekler verir. Kuman Tilrkqesi'nden

verilen drneklerden en garplct olant kcttsan kelimesidir. Bu kelime tarihi Tiirk givelerin-

de ve Karadeniz a$tzlarrnda kagan - haqan- aEan Sekilletinde gOriiliir. Gagavuz

funduszeue.infoi'nde aqan Sekliyle ciimle bagr ba[lacr olarak kullanrlmaktadtr'Tadeusz Kowalski, Gacal (Deliorman) Tiirk4esi'nin Gagavuz Tilrkqesi'ne

gdre Osmanlt (Tiirkiye) Ti)rkqesi'ne daha yaktn oldu!,unu s6ylemektedit. Bunu, Gacal

Tilrkleri 'nin dini ortakltk sebebiyle Csmanlr funduszeue.infoi'nin dahafazla tesirinde kalmastna,

bu yolla Gagavuz Tiirkgesi'ne gdre iptidai vastflanndan uzaklagmastna ve Gagavuz

Tiirkgesi uzerindeki agtn Slav dilleri etkisine baflar. Bazt farklanna ralmen Gacctl ve

Gagwuz Ti)rlgeleri'ni Tuna Tiirkqesl ortak adryla anar. Gagavuz ve Gqcal Tiirkgeleri'nifonetik ve morfolojik olarak defierlendirdikten sonra bunlartn Osmanlt (Tiirkiye)

Tilrkgesi'nin bir a{n oldufiu sonucuna funduszeue.info Tiirkgesi adrnr verdili bu iki givenin Karadeniz'in kuzeyindeki Tiirk 9i-

veleriyle, ilgisine igaret eder. Aynr tesirlerin Kuzey DoSu Anadolu a[tzlartnda da mev-

cut olmasr, Kowalski'yi Batr Karadeniz bdlgesi gibi Do$u Karadeniz bOlgesinin de Ku-

zey ve Giiney Tiirk uniurlalnrn bir kavgak sahasioldugtisonucuna g6tiirUr.r37

Sonug olarak; Gagavuz Tilrkgesi, O{uz grubu Tiirk Sivelerindendir. Tilrkmen,

Azeri, Ti)rkiye Tilrkgeleri gibi Tiirk diinyastnln Giiney-Battsrnda yer alr. GagawzTiirkleri'nin etnik yaprsr gibi konugtuklan qive de Pegenek, Kuman, ilk Bulgar Uz

Tiirkleri'ne has 6zellikleri funduszeue.infonde tagrmaktadrr. Selguklu Tiirkleri'nden bir grubun

Dobruca'ya yerlegmesi ile baglayan giineyden gelen Tiirk tesirleri hldtrm Bayezid'in

Gagwuz Devleti'ni (Llzi eyalet) ele gegirmesiyle devam etmiS, Fatih'in Balkanlar'da

kurdupu kesin Osmanh h?kimiyetiyle yopunlagmtqtrr. Bu ddnemde Gagavuz TUrkgesi;

t'5 funduszeue.infor. age., s. l2o

Gerhard Doerfer, "Das Gagaustscfte". Philologiae Turcicae Fundamenta, Wiesbaden, ,sttt Tud.u.. Kowalski, agnr.. s

Hrristiyanlaqttnlan M0sl[man topluluklar, Osmanh funduszeue.info dili ve bu k0ltiir gevresi igindegeligen Karamanlrca eserler vasrtasryla lrapga, Farsga kelimeler almrgtrr.

Ortodoks Bizans kilisesine hakim alan Rum papazlar, Osmanh idaresinde deagrhklannt siirdtirmiiqler Ortodoks Hrristiyan olan Gagavuzlan Helenistik faaliyetlerido$rultusunda Rumca d[renmeye ve ibadet etmeye ydneltmiglerdir. Gagavuz TUrk-leri'nin yaqadr[r btilgede yOnetimin el deligtirmesi ve yiiryrlda yblunlagan gdglerdensonra Rzs, Bulgar, Romen dilleri ve kiiltiirleri etkisini gittikge artlrml$, ddeta GagavuzTiirkgesi'ni asimile etme konusunda bir yanga girmigtir. Yagadrklarr bdlgeye gdre bir,bazen iki dil ttlrenmek zorunda kalan Gagavuz Tiirkleri, bu dillerin ifdde mantrf,r vectimle diizeniylb Ttrkge'nin c[mle diizenini ve ifhde mantr$rnr birbirine kangttrmrglar,bdylece Sfav etkisi, ddiing kelimelerle srnrrh kalmamrg, sental<sa da niifuz etmigtir.

yiizytltn ilk yansrnda baglayan Gagavuz Tiirkgesi'ni bir yazr dili halinegetirme gabalarr bu yUz yrltn ortalannda kesin bir sonuca ulagmlgtrr. funduszeue.info yrllarca bir ko-nu$ma ve sdzlii edebiyat dili olarak kullanrlan Gagavuz Tiirkgesi, ynzyil gibi kav-ramlann gegitlendi[i ve karmagrklagtrgr bir zamanda birden bire yazr dili haline getiri-lince, yeni kavramlann kargrlanmasr igin demir perdenin hakim dili Rusga'ya bag vurul-mug, bu dilden Rusga astllt ve bu dile batr dillerinden giren gok sayrda kelime funduszeue.info giinkii Gagavuz Tiirkgesi, bir ydn0yle tarihi Tiirk givelerine has pek gok arkaik 6zel-liSin ve kelimenin kullanrldr$r, bir baqka ydn0yle de tarihi ve sosyal gartlann getirdilibazt zorlamalarlafonetik, morfoloji ve sentaks bakrmrndan Slav dillerinin ve bu dillerlegelen Ban dilleri kaynakh kelimelerin aprr baskrsr altrnda varhlrnr siirdiirmeye galrganbir Tiirk givesidir.

'l-iirkiye ve Gagavuz Ttirkleri'ni meydana getiren T0rk boylannrn ortakhkgdstermesi, aynr devletin srnrrlarr iginde birlikte yagamalan ve Gagavuzlar'rn AnadoluTiirkl0fii'ntin bir devamt olan Balkanlar TiirkliitU ile yakrn iliqkilerini her ddnemdesiirdiirmeleri gibi sebeplerin yanrnda, Gagavuz funduszeue.infoi'nin ve Tiirkiye Tiirkgesi'nin O-guz Grubu T0rk givelerinden olmalan sebebiyle de Gagavuz Tiirkgesi, TiirkiyeTiirkgesi'ne oldukga yakrndrr; hatta Tilrkiye Tilrkgesi'nin bir a{n gibidir.

Uzun bir aradan sonra Ttirkiye ile Tiirk Diinyasr arasrnda yeniden baglayan i-ligkiler, pek gok alanda oldulu gibi Tiirkge bakrmrndan da dnemli sonuglar do[uracak-trr. T0rk Diinyasl ortak Tiirkge'nin temel ahndrlr bir kiiltiir hamlesiyle hem yabancr te-sirleri ayklayacak, hem de siyasi, sosyal, ekonomik ve k0lt0rel iligkilerini daha saflambir temele oturtacaktrr. Bu iligkiler ve yakrnhk gergevesinde Gagavuz T0rkgesi'nde i[retiduran bir taklm yabancr tesirlerin de zamanla kaybolaca$rnr umuyoruz.

sES BiLcisi (roNIPrix)

UNLUlnn ToKALLER)G agav uzTtrtgesi'n in fonetifiyle ilgil i olarak yapr lan aragttrmalarda iinltilerin

saylsl ve niteligl konusunda birbirinden farkh bazr gOriiq ve de$erlendirmelere rastla-

*uktuytr. Once bunlarln ele altnmasr faydah olacaktr'funduszeue.infoskayalg64yllrndayayrnladr$lgramerinde'9normalQ,\o,tt,

e, i, c), ii, d,9 uzun aa, tt, oo, ut), ee, ii, do, i)il, dd, 18 Unliidenr, 'da yayrnladltt

gramer Ozetinde bunlara ci krsa ve dd uzun iinliilerini ekleyerek, l0'u normal, l0'u uzun

IO Untiid"n s6z etmektedir.2 Gerhard Doerfer; 4'ii kaltn u, o, t, a, 4!6 ara il, 6, !, d, 5'i

ince ii, d, i, ci-e 13 iinliiden bahsetmektedir.3 Azerbaycan Tiirkii F. R. Zeynalov, Gaga-

vuz Tiirkgesi'nde 9 normal, 9 uzun l8 0nlti bulundu[unu ve bunlardan d drglnda biitiin

iinl1lerin Tiirkiye Tiirkgesi'ndeki tinliilere benzedipini s0ylemektedir.o Kotenko Valen-

tina Gagavuz Tfrkgesi'nde, 8'i normal a' t, o, tt, e, i,6, il,8'i uzun aa, u, oo' uu' ee' ii'

6d, ilil 16 unliinun bulundufiunu ifade etmektedir.s Gagavuz okullannda okutulmak iiz-

ere hazrrlanan "Gagavuz Oitt funduszeue.info klasslar iqin" adh ders kitabrnda l0'u normal a, l,

o, u, d, rj, e, i, a, i, 9'u uzun aa' tt, oo, uu, (j(j, ee, ii, 6(), iiij 19 0nlii oldu$u belirtil-

mektedir.6 Bulgaristan'daki Gagavuzlar'dan derledi[i folklor metinleri iizerinde incele-

meler yapan Wlodzlmlerz Zajaczkowski, 8'i normal q, L o, u, e, i, 6, il,8'i uzun a, r, o,

u, e, i, a, i; olmak izere 16 iinlii tespit etmigtir.T TUrkiye Tiirkologlanndan Fuat Boz-

kurt, Gagavuz Tiirkgesi'nde 9 funduszeue.infoiin bulundu[unu belirtmekte, uzun iinl[lerin asli

olmadrlrnr, bu giinun GagavuzTiirkgesi'nde, -E-,:C- ve -y- iinsiizlerinin diigmesi sonucu

ortaya grktr$rru s6ylem-ektedir.s Aur"n Eienn- ve Tiirker Acarolluro Gagavuz

Tiirkgesi'nin 8 unlusuniin a, t, o, u, e, i, c), l bulundu$unu s0ylemekte ve uzun iinlUleri

L.A. Pokrovskaya, Grammatika Gagauzkogo Yanka Fonetika i Morfologiya, Moskva , s

L.A. Pokrovskaya, " Kratkiy Oqerk Grammatiki Cagauzkogo Yanka", Gagauzkogo-Russko-MoldavskiySlovar, Moskva, s

Gerhard Doerfer, " Das Gagaustscfre", Philologine Turcicae Fundamenta, Wiesbaden, , s

F. R. Zeynalov, Tiirkologiyanm Esaslar\ Bakii, , s

Kotenko Valentina, "Gagauz FonetiEinin Bazt Problemleri", Ekim , Kayseri, Tiirk DiinyasrKurultnyr'nda okunan bildiri.N. P. Arabaci, L. A. Pokrovskaya, D. N. Tanasoflu, Gagauz Dili ci klasslar igln, KiSinev, ,

Wlodzrnrrerz Zajaczkowski, Je:yk t Folklor Cagauzotl z Bulgarr, Krakow, s.8

Fuat Bozkurt. Tiirklcrin Dili. istanhul. I s. I 94

Hasan Eren, "Gagauz Tiirkges i ' . l'iirk Ansiklopedisi funduszeue.info ME B. yay.. istanbu l. I , s. I 09

Tiirker Acarotfu. "Caguu:ca'da Takna Atllar Soyadlan Yer Adlarf lV. Milletlerarasr Tilrk HalkKiiltiirii Kongresi Bildirileri. Halk Edebiyah, Ayrr Basrm, Ankara, , s.3

bu givenin bir 0zelligi saymaktadrrlar. Asli uzun iinlUyU kabul eden aragtrrmacrlar, asliuzun iinlUlerin yanrnda Unstiz diigmelerinin sebep oldu$u uzunluklarrn; Arapga, Farsgacidiing kelimelerdeki uzunluklartn korunmasrnrn Gagavuz Tiirkgesi'nde gdrulen uzunUnliilerin diSer iki Onemli kaynagrnr tegkil etti[ini belirtmektedirler.

Gagavuz Tiirkgesi'ndeki iinliiler konusunda cine funduszeue.infon bu gcir0g ve deler-lendirmelerin bdylesine farklrlrklar gdstermesinin en cinemli sebepleri, 30 Temmuz'de belirlenen alfabeye zarnan iginde yeni harflerin ildve edilmesi ve bazr iinlu6zelliklerinin ayn bir harfle gdsterilip gdsterilmemesi konusunda farklr goruglerin bu-lunmasrdrr'. Altz aragttlmalarr yapan araqtrrmacrlarrn tespitleri ise tamamen derlemeyaptrklarr bdlgenin alrz 6zellikleriyle ilgilidir.

Gagavuz edebiyatr metinlerinden hareketle yaptr[rmrz tespitlere gdre Gaga-vuz alfabesinde l0 iinlU (vokal) vardrr. Bunlar; a, e, i, o, u, r, d, ci, o, il funduszeue.infoeridir. Bui,inltilerin uzunlarr dal, aa, ee, ii, oo, uu, tr, dd, (i(i, ()A, rili iinliileridir.

Un liileri G agav uz al fabesindeki srras ryla tanryal rm :

Normal tinliiler:a, e, i, o, u, t, d, ii, o, il.

a iinliisiiTiirkiye Tiirkqesi'ndeki a gibidir. Kalrn, diiz, genig bir iinltidUr.

e unlusuAnadolu alrzlannda ve tarihi Ttirk givelerinde yaygrn olarak gririilen d gi-

bidir. a iinlilsUnden iki derece daha dardrr. Bagta bir y- ulamasryla soylenir. Yazr di-linde bu dzellik gdsterilmez. Bunu delillendirmek igin Gagavuz Ttirkgesi sozlUSunde ye-sesiyle baglayan kelimeye yer verilmedigini funduszeue.info TUrkge'nin diger tarihi veyagayan qivelerinde oldu$u gibi 6n ve ig seste, kelime kOkiinde bulunur.

Bo$umlanma noktasr, i .' .i ijnliileri arasrndadrr, dilin 0n diglere temasrylas0ylenir.

en (i.T) okunugu yen, ek (T) okunuqu yek, erd (T) okunugu yerii,epi 1i.T.3l ) okunugu yeqi.

i iinliisiiTiirkiye Ttirkgesi'ndeki i gibidir. ince, diiz, dar bir ijnltidiir.

o iinliisiiKalrn, yarr geniq, yuvarlak bir dudak 0nllis0dUr. Bu iinlii sOylenirken dudaklar

tam agrlmaz. T0rkge kelimelerde ilk hecenin drgrnda kullanrlmaz. Kelime bagrnda er tin-lils0yle birlikte "o geklinde sOylenir.

" on, " orada funduszeue.info

" G. A. Gaydarci, E. K. Koltsa. L. A. Poklovskaya, B. P. Tukan, Redaktor. N. A. Baskakov. Gagauzkogo-Russko- Moldavskiy Slovar. Moskva, Tiirkgesi. ismail Kaynak. A. Mecit Dopru,GagauzTilrkgesinin Sc;zlii{ii. K. B. yay. l, Ankara, l99le Unliisiintin rl funduszeue.infoiinden iki derece daha dar oldugu konusunda bk. KBTT, s

't L. A. Pokrovskaya. " Krutki1, Oqerk Grammatiki ()agauzkogo Yaztka". s

oynddr (D.O), Da oldr orda laflar (D'O'70), yorulmusun' bozmqsm

(K.2le).u iinliisiiTiirkiye Tiirkgesi'ndeki a gibidir. Kaltn, dar, yuvarlak bir dudak tinlUs0diir.

r iinliisiiTiirkiye Tiirkgesi'ndeki r gibidir. Kaltn, dar, dtiz bir dii tinliisiid0r. Kelime

bagrnda genellikle y- tUremesiyle birlikte sdylenir:

rsladrm (P), ymadma (i'T), yrsttn (i.T. )'

5 iinliisiiKa1n, dar, dtiz bir dig eti funduszeue.info a-t arasr siiylenir. Ttirkiye Tiirk-gesi'nde

kargrhsr yoktur. Bulgarca'daki b ve Moldovanca'daki I tinliisiine benzer.r3 Merkez

agnnda ve yazt dilinde gdriiliir. Gagavuz Tiirkgesi'ne 14 yilzyrllarda Bulgaristan'da

Bulgarca'nrn etkisiyle girmigtir.'a Tiirkge kelimelerde fiil gekim eklerinde kullantlrr:

srtddr (T), konacdk (D.O), duydnm (D.O'10).

$imdiki zaman gekiminde -ryor eki y diigmesiyle -rcr gekline girmig; arkastn-

dan genig zaman ekiyle benzeqerek -lar olmug ve nihayet -rir qeklini almtq funduszeue.info-kok benzegmesiyle kelime kdk ve gOvdesinde orta hece [nliisU olarak da

kullanrlrr:suld-dr (T), yolld-drsm (T) oynd-dru (K).Rusga ddilng kelimelerde bagta ve ortada kullalmtr:akzamen(M)"imtihan ", dkspo nat (P. 1 69)"numune e$ya", dksfoz (i.T.1 50)

"kendi kendine".Fransrzca'dan Rusga'ya gegen kelimelerde gOrtilen I iinliisii Rusga'da genel-

likle ri Unliisiiyle kargrlanmrg, Rusga'dan ahnan bu tiir kelimeler Gagavuz Tiirkgesi'ndede Rusga'daki imlAya uygun olarak ri tinliistiyle yazlmrgtrr.

Fransrzca dconomique > Rusga dkonomika > Gagavuz TUrkgesi dkonomiko(i.T) "ekonomi".

Fransrzca podsie > Rusga podziya > Gagavuz T0rkgesi podziya (i.T)"edebiyat, giir".

Fransrzca poetique > Rusga podtik > Gagavuz TUrkgesi podtik (i.T.2l l)"giirle ilgili".

Fransrzca epitophe > Rusga dpitafya > Gagavuz Tiirkgesi dpitafiya (D) "mezar kitabesi".

Franslzca ethique > Rusga dtika> GagavuzTiirkgesi dtika(p.l4S) "ahlak".. Fransrzca dtiguette > Rusga dtiketka > Gagavuz Tiirkgesi atiketko (p)

"etiket".ri funduszeue.infoi Latin k0kenli alfabelere ve rizellikle Tiirkiye Tiirkgesi alfabesine

aktaran aragtrrmacrlann birbirinden farkh igaretler kullandrklarr goriilmektedir. Bu iinlii

]l t O Pokrovskaya, "Kratkiy Ogerk Crammatiki Gagauzkogo yaz*a,,,s

'o Kot"nko Valentina, agm.

€t5, et6, teti , Ar8, rc, ete harfleriyle g6sterilmigtir. Kahn bir 1nlil olmasl ve ,'dan gok a'ya

yakrn olmasr sebebiyle biz bu harfi ri ile gdstermeyi tercih ettik'

d iinliisu, Mihail Qakrr'rn Romen harfleriyle yayrnladr[r metinlerde de Qe)

harfl eriyle gdsterilmif tir : mdndar I de r I ar (D.C.l I ) "mundarltyorlar"'

ii iinltistiince, dUz, genig bir dil-damak funduszeue.info iinl0 Azarbaycan, Bagkutl,

Kazak, Tatar, Tiirkmen, Uygur Ttirkgelerinde kullanrlan a veya Tiirkiye Tiirkgesi'nde

kullanrlan e gibidir.2o Karaimce -ve Quvaqga'da da gtiriilen iinlii damaksrlaqmast Bulgar-

Krpgak etkisine baglanmaktadtr.2 I

d UnlUsU kelime bagrnda kullanrlmaz. Kelime kOk ve g0vdelerinin otta ve son

heceferinde bulunur. Kelime gekim eki aldrltnda yerini e funduszeue.info funduszeue.info (i.T 36), geceyci (i.T), nri, nedcin (i.T).

. Romen harfleriyle yanlan eserlerde a UnlUsii, ea iinliisiiyle gdsterilmigtir:

bcin (T) bian (D.C), zerci (C), zerea (D.C.2O), sevcin (D),

sevean (D.C) sendcin (M), sendean (D.C).

Qeviri yail ve yazl dili alfabesine yaprlan aktarmalarda ci igin, e, a, Q2t, elt,

'a24, e ve ds harfleri kullanrlmrgtr. Bu iinliiyU, Anadolu ve Rumeli A$rzlannda funduszeue.info$u'nun yazr dilindeki e igin kullandrgr ve aynca Gagavuz Tiirkgesi'nde de kul-lanrldrgr qekliyle ri ile gOsterecepiz.

0 iinliisiiYan genig, yuvarlak, ince bir dudak tinliisiidiir. Genellikle ilk hecede bulunur.

Kelime bagrnda ii veya i-y arast bir sesle birlikte funduszeue.info;t - "cikiiz, "dlmdd, idbiir26, y6ldi) (Ci).

t' Aht.t Bican Ercilasun,)rneklerle Bugtinkti Tilrk Alfabeleri, K. B. yay. , yeniden diizenlenmiq funduszeue.info, Ankara, ,s.

nest...

165655 165656 165657 165658 165659

çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası