Soruda geçen rivayet İbn Asâkir&#;de geçmektedir:
&#;Seferden dönerken, çoluk çocuğunuza yararlı bir taş da olsa, hediye getiriniz.&#;
Hediye, genellikle karşılık beklemeksizin iyi niyet, ilgi ve hatta sevginin ifadesi olarak insanların birbirlerine yaptıkları maddî bağışlara denir. Dilimizdeki karşılığı armağandır. Hediyede her ne kadar karşılık beklenmemesi esas ise de hediye alan taraf da elinden geldiği nisbette bir mukabelede bulunur, en azından teşekkür eder. Dolayısıyla &#;hediye&#;nin olduğu yerde hediyeleşme yani karşılıklı bir beşerî kaynaşma, duygusallık, en azından sevgi ve dostluk alışverişi başlıyor demektir. İnsanlar arasında sıcak ilişkiler kurulmasını kendisine gaye edinip, bunu teşvik eden, zeminini ve gerekli şartlarını hazırlayan İslam dini, hediye meselesine bigâne kalmamalı, hatta yer vermeli, en makul bir nizama bağlamalıdır.
Hemen belirtelim ki hediye sadaka değildir. Resulullah (asm) hediye kabul ederdi, sadakayı almazdı. Bunun Al-i Beyt&#;e haram olduğunu söylerdi. Şöyle buyurmuştur:
&#;Sadaka ile Allah rızası gözetilir, hediye ile Resulullah&#;ın rızası ve ihtiyacın giderilmesi gözetilir.&#;
Eve bir şey getiren olunca bunun sadaka mı, hediye mi olduğunu sorardı, hediye ise şahsen istifade edebilirdi, değilse istifade etmeden muhtaçlara dağıtırdı.
HZ. PEYGAMBER&#;İN TEŞVİKLERİ:
Resulullah&#;ın hediyeleşmeye teşvik edici hadisleri çoktur. Bu teşviki yaparken, hediyenin hasıl edeceği mes&#;ud neticeleri de zikreder:
&#;Hediyeleşin, çünkü hediye sevgiyi artırır, kalpteki kötü hisleri giderir.&#;
&#;Hediyeleşin, birbirinizi sevin.&#;
&#;Birbirinize yiyecek hediye edin. Bu, rızkınızda genişlik hasıl eder.&#;
&#;Hediyeleşin, sevgi yönüyle artın.&#;
&#;Hediyeleşin, çünkü hediye kalpte karalık olan (kin, buğz ve adavet) duygularını giderir.&#;
&#;Ziyaretleşin, hediyeleşin. Çünkü ziyaret sevgiyi perçinler, hediye de kalpteki (buğz, kin, adavet gibi) kötü duyguları söker atar.&#;
Hz. Enes&#;in de çocuklarına aralarında birbirlerine cömertçe harcamayı vasiyet ederken &#;Çünkü o, aranızda en iyi sevgi vasıtasıdır.&#; demiştir.
Münavi&#;nin açıkladığı üzere, &#;İnsan nefsi, kendine iyilik yapanı sevme fıtratı üzere yaratılmıştır.&#; Öyle ise, hediye verenin kalbinde, hediye edene karşı sevgi hasıl olduğundan, kim kendisine ihsanda, hediyede bulunursa, onun hakkında söylenen kötülükleri işitmeme, onun kusurlarını görmeme meylindedir.
HEDİYE KABUL EDİLMELİ: Resulullah (asm) bir kısım hadislerinde, yapılan hediyeyi reddetmemeyi, kabul etmeyi emreder:
&#;Kime bir kardeşinden taleb ve sündüklük etmediği halde bir iyilik gelirse, onu kabul etsin, geri çevirmesin. Zira o, kendine Allah&#;ın gönderdiği bir rızıktır. Hediye, değersiz bile olsa kabul edilmeli.&#; der.
HEDİYEYE MUKABELE ETMELİ: Hediyeleşmeye teşvik eden bir kısım hadislerde, gelen hediyeye mukabele etmek emredilir
&#;Kim size bir iyilik yaparsa ona karşılığını verin, (bir karşılık) bulamazsanız, ona dua edin. Hatta bilin ki, dua ile onun karşılığını verdiniz.&#;
Bir kısım hadisler Aleyhissalâtu vesselâm&#;ın kendisine gelen hediyelere mukabelede bulunduğunu, çoğu kere kat kat fazlasını verdiğini belirtir. &#;Resulullah hediyeyi kabul eder, karşılığını da verirdi.&#;
HEDİYEDEN DÖNÜLMEZ: Hediye ile alâkalı olarak Resulullah (asm)&#;ın koyduğu adabtan biri de hediyeden geri dönmemektir. Hediyeden döneni, kustuğunu geri yiyene benzetir.
YASAK HEDİYE: Resulullah (asm), hediyede gözü kör, kulağı sağır, kalbi bende kılan gücü gördüğü için adalete, dürüst icraata mani olacak hediyeleşmeyi yasaklamıştır:
&#;İhsan sıla-ı rahme vesile olduğu müddetçe alın. Dine karşı bir rüşvete dönüşünce sakın hediye kabul etmeyin.&#;
Bazı hadislerde rüşvet olan hediyeler hakkında açıklamalar gelmiştir:
&#;Yöneticinin hediye alması haramdır. Kadı / hakim&#;in rüşvet alması küfürdür.&#;
&#;Umeraya hediyeler hırsızlıktır.&#;
&#;İmama hediye gulüldür (devlet malını yağmalama).&#;
Şu halde memurun hediye alması, memura hediye verilmesi rüşvet sayılmıştır, haram ilan edilmiştir. Resulullah (asm)&#;ın zekat toplamak üzere gönderdiği memurlardan, dönüşte &#;şu zekat malı, şu da bana verilen hediye&#; diyen olmuştur. Aleyhissalâtu vesselâm, memurun aldıkları meyanında hediye sayılmayıp rüşvet olacakları anlamada muteber bir ölçü koyar:
&#;Sen annenin evinde otursaydın bu sana verilir miydi?&#;
Şu halde, memuriyet vasfı olmadan evinde oturduğu halde verilmeyecek olan bir şey memura verildi mi bu rüşvettir.
Şefaat mukabili alınan da ribadır: Yasak hediyelerden biri, biri lehinde şefaatçi olur, işinin olmasına yardımcı olursa, buna mukabil alınan ücret rüşvettir.
&#; Kim bir din kardeşine şefaatçi olur ve bu şefaatine karşı ücret alırsa, riba kapılarından büyük bir kapıya gelmiş olur.&#;
Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm), Hayber Yahudilerinden, mahsuldeki İslam&#;ın payını kendileriyle yapılan anlaşma şartlarına uygun olarak alması için Abdullah İbnu Revaha&#;yı gönderir. Yahudiler buna rüşvet teklif eder. O:
&#;Ey Yahudi cemaati, Allah&#;a yemin olsun siz nazarımda insanların en menfurusunuz&#;&#; der ve reddeder. Onlar bu manzara karşısında:
&#;Ey İbnu Revaha! Sen bu yaptığın (dürüstlük) sebebiyledir ki semavat ve arz ayaktadır.&#; diye takdirlerini ifade ederler.
RESULULLAH&#;IN HEDİYELERİ
Resulullah (asm) hediyeyi kabul ettiği gibi hediye de gönderirdi. Onun hediyesi, ya gelen hediyeye mukabele şeklinde, ya da doğrudan bir hediye şeklinde tezahür ederdi. Hanımlarına, yakınlarına, görevlendirdiklerine, kendisine gelen heyet mensuplarına vs. hediyeler verirdi. Bilhassa hey&#;et olarak gelen temsilcilerin hediyesine ayrı bir ehemmiyet atfeder, onlardan hiçbir ferdin hediyesiz kalmamasına dikkat ederdi. Hatta vefat ederken söylediği en son vasiyetlerinden biri de, gelen elçilerin hediyelerinin ihmal edilmemesi ile ilgili idi. İsteyenlere hiç &#;hayır!&#; demeyip verdiği, peşi peşine üç kere isteyene de her defasında verdiği rivayetler gelmiştir.
Resulullah (asm)&#;ın hediyesi, miktar olarak, şahsın içtimâî mevkiine ve itibar durumuna göre farklılıklar arzederdi. Bazan büyüğe iki bürde, çocuğa bir bürde; Hanif heyetine 50 okka verirken, Taylılara 5 okka, Zeydu&#;l-Hayl&#;a 12 küsur okka hediye vermiştir.
Resulullah (asm)&#;ın hediye olarak verdikleri arasında giyecek, yiyecek, koku, at, deve, et, arazi, maden, hurmalık vs. görülür.
Hediyeleşmek hakkında bazı hadisler:
Hz. Ebu Hureyre (radıyallahu anh) anlatıyor: &#;Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
&#;Hediyeleşin, zira hediye, kalpteki kuşkuları giderir. Komşu kadın, komşusu kadından gelen (hediyeyi) hakir görmesin, bir koyun paçası parçası olsa bile&#;&#; (Tirmizî, Vela ve&#;l-Hibe 6, ().)
Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) burada, hediyeleşmeye teşvik etmekte, hediyenin kalplerdeki bazı kötü duyguları gidereceğini belirtmektedir. Yani bir insanın diğerine karşı besleyebileceği her çeşit menfi duyguların hediyeleşme suretiyle kalplerden temizleneceğini haber vermektedir. Hadisin devamında komşudan bahsedilmesi, hediyeleşmenin öncelikle komşular arasında cereyan etmesi gereğine bir irşattır. Öyle ki, az, maddî değeri küçük bir şeyle bile olsa hediyeleşmesini tavsiye buyurmaktadır.
Bu tavsiye, bilhassa apartman hayatı yaşayan ve bu sebeple komşudan gelecek gürültü, çocuk kavgası, koku, kirletme&#; gibi çeşitli rahatsızlıklara maruz olan günümüz insanına daha bir ehemmiyet arzetmektedir. Hediyeleşmeler, gittikçe birikim yaparak büyüyebilecek komşuluk rahatsızlıklarını küçültecek, azaltacak, ciddi tatsızlıkların çıkmasını önleyecektir.
Resulullah (asm) hediyenin &#;paça parçası olsa bile hakir görülmemesini&#; tavsiye eder. Bazı şarihler, &#;Aslında paça parçasının hediye edilmesi âdet değildir. Aleyhissalâtu vesselâm azlıkla mübalağa için bunu zikretmiştir.&#; demiştir.
Bundan da anlaşılacağı üzere, hadis, ne kadar az ve değersiz bir şeyle de olsa hediyeleşmeye davet etmektedir. Çünkü bunda sevginin artması, kuşkuların gitmesi, maişet işinde yardımlaşma vardır. Hediyenin azı sevgiye daha çok delil olur, yükü daha hafifletici olur, hediye edene de daha kolay olur, çünkü külfet azdır. Çünkü çok olan hediyeye her zaman muktedir olunamaz. Azla devamlı yapılan da çok hükmüne geçer.
Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: &#;Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm), hediyeyi kabul eder, ona karşılıkta bulunurdu.&#; (Buharî, Hibe 11; Ebu Davud, Büyu 87, (); Tirmizî, Birr 34, ().)
Bu hadis Resulullah (asm)&#;ın &#;hediyeleşme&#; düsturunu tatbik ettiğini göstermektedir. Kendisine gelen hediyeleri kabul ediyor, ama mukabelede de bulunuyor. Ancak hediye verene hediye ile karşılık vermek şart değildir.
Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: &#;Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
&#;Bana bir koyunun inciğe kadar ayağı hediye edilse kabul ederim, böyle bir yemeği yemeye çağrılsam icabet ederim.&#; (Tirmizî, Ahkam 10, ().)
&#;Kürâ kelimesi farklı manalar taşısa da, şarihler burada koyunun inciğe kadar ayak kısmını ifade ettiğini belirtirler. Yani, Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm), hediye olarak gelen her şeyi, kıymetine bakmadan kabul buyurmuşlardır. Bu hadis Buhârî&#;de Ebu Hureyre rivayeti olarak biraz farkla gelmiştir:
&#;Eğer ben bir kol veya bir ayağa davet edilsem, giderdim, eğer bir kol veya bir ayak hediye edilse kabul ederdim.&#;
Hz. Ali (radıyallahu anh) anlatıyor:
&#;Kisra Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)&#;a bazı şeyler hediye etti. Aleyhissalâtu vesselâm ondan bu hediyeleri kabul etti. Diğer krallar da ona hediyede bulundular, o da onlardan bunu kabul etti.&#; (Tirmizî, Siyer ().)
Bu rivayet, Resulullah (asm)&#;a civar hükümdarlardan hediyeler geldiğini, Aleyhissalâtu vesselâm&#;ın da o hediyeleri kabul buyurduğunu göstermektedir. Şarih Aynî, bu konudaki rivayetleri değerlendirerek Resulullah (asm)&#;a gelen bir kısım hediyeleri şöyle kaydeder:
* Necaşî, cam bardak hediye eder.
* Eyle Meliki beyaz bir katır hediye eder, Resulullah da ona bir hırka hediye eder.
* Devmetu&#;l-Cendel&#;in Ukeydir&#;i sündüs bir cübbe hediye eder.
* Melik-i Rum (Herakliyus) sündüsten kızıla boyanmış bir giyecek hediye etti.
* Melik zi Yezen bir takım (hulle) hediye etti. Bunu otuz üç deveye satın almıştı.
* Fedek lideri yiyecek ve giyecek hediye etti.
Not: bk. İbrahim Canan, Kütüb-i Site Tercüme ve Şerhi, 16/