Perspektif Çizimi Nedir

Anlamını bilmediğimiz ve irdelediğimiz bazı kelimeler oluşumundan bugüne farklı alanlarda yeni kapılar açarak ilerler. Perspektif kelimesi de onlardan biri. TDK sözlüğünde perspektif için karşılaşacağınız tanım; “görünge, bakış açısı” şeklindedir. Tanımı bu kadar net ve kısa olsa da hayata etkileri daha komplike ve uzun olmuştur. Rönesans döneminde perspektif keşfedildiği zaman; sanat, felsefe gibi alanlar kendi içinde yeni kapılar açtı, yeni anlamlar buldu. Ve bilinenler yeniden şekillendi. Perspektif aslında yeni bir çağın başlangıcına ışık tuttu. Sadece sanat, bilim, mimari değil insanların düşünce yapısı da bu yeni görme tekniğiyle dönüşüp derinleşti.

Peki, günümüzde sıklıkla adını duyuran perspektif kelimesi tam olarak ne demek ve ne işe yarıyor? Perspektif; resim sanatında, çizim yapılırken kullanılan bir iz düşüm tekniği olarak tanımlanır. Bu teknik; nesnelerin var olan üç boyutlu halini, iki boyutlu hale indirgeyerek düz bir yüzeye, gerçekçi bir görünümle resmedilmesini sağlar.

Başarılı bir perspektif uygulaması daha gerçekçi resimler demektir. Ayrıca perspektif, farklı alanlarda karşınıza çıkması olası bir kelimedir. Ancak hangi alanda karşılaşırsanız karşılaşın kullanım amacı değişkenlik gösterse de teoride perspektifin yaygın tanımı bakış açısıdır. Mesela çizim işlemlerinde çizilen nesneye bakış açısını temsil ederken felsefede, olaylara bakış açısını temsil eden bir konumdadır.

Perspektif Ne Demek?

Perspektif kimi kaynaklarda derinlik yanılsaması olarak da tanım bulur. Bu açıklamadan perspektifin resimlere daha gerçekçi görünüm kazandırdığını ve resimdeki iki boyutlu objelere üçüncü bir boyut kattığını söyleyebiliriz. Gördüğümüz cisimleri ya da mekânları gerçeğe uygun olarak bir düzlem üzerine çeşitli çizimsel tekniklerle resimleme yöntemi de yine perspektif için bir tanım kabul edilebilir.

Perspektif etkisi geçmişe dayanan ve halen çizim sanatının önemli unsuru kabul edilen bir tekniktir. Gördüklerini daha gerçekçi çizmek isteyen insanların Orta Çağda, perspektif çizimi kolaylaştırmak için perspektograf adında bir alet kullandığı bilgisi de perspektifin geçmişini aydınlatan bilgiler arasındadır.

Bu teknikte ana kural; yakın olan cisimlerin uzaktakilerden daha büyük ve ayrıntılı gözüktüğüdür. Cisimlerin uzaklaştıkça görünüşleri gerçek görünüşünden boyutsal ve renksel olarak farklı olur, ufalır ve solar. Bu hep var olan ama insanlarca çok sonra keşfedilen bir durumdur. Perspektif; nesnelerin göze olan uzaklığı ve yakınlığına, göz hizasından aşağı – yukarı oluşuna bağlı olarak boyut ve renk değişikliklerini gerçeğe yakın olarak kolayca çizmeye yarayan bir çizim sanatı kabul edilir.

Resim çizimi için perspektif, birçok kaynakta kabaca iki ana başlık olarak ele alınır. Bunlar çizgi perspektifi ve renk perspektifidir. Çizgi perspektifi, paralel çizgilerin küçülerek sonsuzda birleşmesi şeklinde ifade edilir. Renk perspektifi ise ışık değiştikçe ve cisimlerin konumu bizden uzaklaştıkça renklerinde yaşanan değişimlerle ilgilidir. Akademik makalelere bakıldığında ise aslında perspektifin; paralel perspektif ve konik (merkezi) perspektif olarak ikiye ayrıldığını görürsünüz.

Paralel perspektif; aksonometrik ve eğik perspektif olarak kendi içinde alt başlıklara ayrılmaya devam eder. Konik perspektif ise tek kaçış noktalı, iki kaçış noktalı ve üç kaçış noktalı konik perspektif olarak alt başlıklara ayrılır. Burada bilinmesi gereken en önemli nokta sıklıkla karşılaşacağınız "kaçış noktası" terimidir. Kaçış noktasının mantığında; çizilen bir objeyi sınırlayan tüm yatay çizgilerin uzantılarının ufuk çizgisi üzerinde seçilen noktalara ulaştığı varsayılır. Birbirine paralel olan çizgilerinin ise ufuk çizgisi üzerinde aynı noktada kesiştiği kabul edilir. Bu kesişim noktasına da kaçış noktası adı verilir.

Resim Çizerken Sıklıkla Kullanılan Perspektif Çeşitleri

• Tek Kaçış Noktalı Perspektif: Düz bir yüzeye, genellikle karşı hizadan bakıldığında kullanılır. Bir ufuk noktası ve bir kaçış noktası belirlenir. Bir diğer adı da paralel perspektif olarak bilinir. Tek kaçış noktası bulunduğundan diğerlerine kıyasla daha kolaydır. Resimde çizilen objelerin kenar çizgileri bu kaçış noktasında birleştirilir. İç mekan çizimleri, tren rayları, uzaklaşan telefon direkleri, koridor, cadde çizimleri bu perspektif yöntemi ile çizilebilir.

• İki Kaçış Noktalı Perspektif: Bu teknik, çapraz perspektif olarak da bilinmektedir. Cisimler düzlem üzerinde daha açılı durur. Tek kaçış noktalı perspektif yönteminde çizgiler tek noktada birleşirken bu teknikte çizgiler ufuk çizgisinde iki noktada birleşir. Aşağı ya da yukarı baktırma gibi bir amaç olmadığında genellikle bu teknik kullanılır. Örneğin uzaktaki binaların çizimi ya da natürmort resimlerde sıkça kullanıldığını görebilirsiniz. Çapraz perspektifle, paralel perspektife göre daha fazla derinlik duygusu yaratabilirsiniz. Kısaca bu tekniğin en önemli özelliği iki kaçış noktası olmasıdır. 

• Üç Kaçış Noktalı Perspektif: Diğer bir adı dikey perspektif olarak da karşınıza çıkabilir. Bu teknikte üç grup çizgi bulunur ve her biri kendisine denk gelen kaçış noktasında birleşir. Bu perspektif tekniğinde, yatay doğrultudaki iki kesişme noktası dışında dikey doğrultuda üçüncü bir kesişme noktası eklenir. Özetlemek gerekirse üç kaçış noktası bulunur ve bunlardan ikisi ufuk çizgisi üzerinde, üçüncü ise ufuk çizgisine denk gelen bir dikey hat üzerindedir. Çizimlerinizin belli bir yüksekliği göstermesini istiyorsanız üç noktalı perspektif kullanabilirsiniz.

Tek Kaçış Noktalı Perspektif Nasıl Uygulanır?

Resminize başlarken kâğıdınıza bir ufuk çizgisi çekmeden önce ufuk çizgisinin nerede olmasını istediğinize karar verin. Ufuk çizgisi; gökyüzü ile yeryüzünün birleştiği yer olarak kabul edilir. Ufku istediğiniz yere koyabilirsiniz. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; ufuk çizgisini aşağıya koymak yukarıya bakıyor gibi bir görüntü elde etmenizi sağlarken ufuk çizgisini, kâğıdın üstüne yakın çekmek aşağı bakıyor gibi bir görüntü elde etmenizi sağlayacaktır.

Ardından ufuk çizginizin üstünde kaçış noktasının yerini belirleyerek bir işaret koyun. İlk çalışmalarda tek kaçışlı perspektifle başlanması en doğrusudur. Kaçış noktası için orta noktayı seçebilirsiniz ama kaçış noktanız ufuk çizgisinin tam ortasında olmak zorunda değil. Ama tek kaçışlı perspektif için ilk denemelerde kaçış noktasının ufuk çizgisi üzerinde tam ortada seçilmesi yeni başlayanların çizmesini kolaylaştırabilir. Kaçış noktası belirlendikten sonra bu noktadan geçen düz doğrular çizmelisiniz. Alışana kadar ilk denemelerde daha düz çizgiler elde etmek adına bir cetvel yardımınıza koşabilir. Cetvelinizi ufuk çizginizdeki kaçış noktasından geçecek biçimde yerleştirerek istediğiniz açılarda istediğiniz sayıda perspektif çizgisi çizebilirsiniz.

Böylece çizimlerinizi yaparken işinizi kolaylaştıracak kılavuz çizgilerinizi basit şekilde elde etmiş olursunuz. İşiniz bittikten sonra bu çizgileri sileceğiniz için kalemi bastırmadan hafif çizgiler çekmenizde yarar var. Bu çizgileri, resimde oluşturmak istediğiniz her obje için kılavuz olarak kullanabilirsiniz. Kılavuzluk eden perspektif çizgilerine ortogonal çizgi de denilmektedir. Bu aşamadan sonra çizeceğiniz nesnelerin ufuk düzleminin altında, üstünde veya hizasında olup olmadıkları tespit ederek resminizi yapmaya başlayabilirsiniz.

Çizeceğiniz nesnenin size en yakın yüzünü çizdikten sonra köşelerini ufuk çizgisine doğru perspektif çizgileri ile bağlamalısınız. Böylece çizeceğiniz nesne de perspektif çizgileri boyunca belli bir açı yapacak, boyutları buna oranla daralacak ve nesneniz boyut kazanacaktır. İlk deneme için örneğin giderek daralan bir sokak ve bunun iki yanına dizili evlerin ve ağaçların resmini çizmeyi deneyerek bir başlangıç yapabilirsiniz. Dilerseniz internet üzerinde bulunan perspektif videolarını izleyerek ardından deneme çizimleri yapmaya başlayabilirsiniz.

Eşyanın sabit bir noktaya göre uzaklıklarının, aralarındaki duruş farklar nın canlandırılacak şekilde resmedilmesidir.

Perspektif, çizgi, biçim ve renk bakımından da olabilir. Eşyanın bizden uzaklaştıkça küçüldüğünü göstermesine «mimari perspektif», bunun renkle ifade edilmesine de «havai perspektif» denir. Perspektifin kaynakları, matematik, geometri ve coğrafyadır. Görebildiğimiz en uzak yer ufuktur. Gözle ufuk arasında uzanan yer, «perspektif alanı» diye anılır.

Ufuk üzerinde bizden aynı uzaklıkta bulunan bütün cisimler, görünüşlerini bütün çizgileriyle muhafaza eder. Böyle bir görünüşte paralel çizgiler daima paraleldir. Ama bizden ufka doğru giden çizgiler hiç bir zaman paralel olamaz. Sonsuzlukta birleşen bir açı halinde görünürler. Resimde perspektifi ilk defa uygulayan, Leonardo Da Vinci olmuştur. Daha sonra da empresyonist ressamlar perspektifi ustaca kullanmışlardır.

Planlanan proje perspektif olarak hazırlanır. Proje başlamadan çok önce bitmiş şekli üzerinde daha teferruatlı çalışmalar yapılır. En basit perspektif çizim, bir kağıt üzerine çizilen yatay izgidir. Bu yatay çizgi mesela o bölgenin ufuk hattını temsil eder. Bu çizgi üzerine bir gemi ve biraz üzerine bulutlar konulursa gökyüzü de temsil edilmiş olur.

Gemiyle çizim yapanın arasındaki mesafe yaklaştıkça boyutları büyüyen diğer cisimler sıralanır. Perspektif çizimlerde atmosferin ışık etkisiyle renk ve gölgelere etkisi, görüntülerin farklılaşmasına sebep olur. atmosfer etkileri dikkate alınarak çizilen perspektif çizimlere uzay (areal) perspektif denir. Tatbikatta en çok kullanılan çizim metodu ise, ışık etkisi gösterilmeyen doğrusal (linear) perspektiftir. Çizim yapılırken belli bir oranda küçültme yapılır.

Bu küçültme oranına, çizilen resmin mikyası denir. Perspektif resimde esas olan, cismin tabii şeklini kutu biçimindeymiş gibi resimlemektir. Bir kutunun altı yüzeyi, bu yüzeylerin kesiştiği 12 kenarı vardır. Bu kenarları çizimde uzunluk, genişlik ve yükseklik olmak üzere üç gruptur. Bir şeklin perspektifi, tepesi bakan göz olan ve tabanı çizime teğet olan koninin arada şeffaf bir yüzey üzerindeki arakesitidir.

Perspektif çizimlerde dört düzlem kullanılır. Çizimle göz arasında resmin arakesit olarak çizileceği düzleme resim düzlemi; cismin ve çizen kişinin üzerinde durduğu düzleme zemin düzlemi; resim düzlemiyle zemin düzleminin kesiştiği hatta da zemin hattı denir. Resim düzlemini dik kesen göz hizasındaki düzleme ise yatay düzlem ismi verilir. Resim düzlemiyle yatay düzlemin kesiştiği hat ufuk hattı’dır. Merkez düzlem, diğer düzlemleri dik olarak kesen ve gözden dik olarak geçen düzlemdir.

Yatay düzlemden gözün yüksekliği göz pozisyonu olarak tarif edilir ve gözün öne, sola, sağa kayması ile resim düzlemi sınırlandırılır. Gözün resim düzlemi üzerindeki izdüşümüne görüş merkezi, gözün bulunduğu mevkiye durma noktası, gözle görüş merkezi arasındaki mesafeye göz mesafesi denir. Perspektif çizgilerin ufuk hattında birleştikleri yere kesişme noktası adı verilir. Resim düzlemi üzerinde görüş merkezinin sağ ve solunda ufuk hattı üzerindeki gözün mesafelerine ise mesafe noktaları denir.

Bir nokta perspektifinde bir kutu şekli çizmek için birbirine yaklaşıp bir noktada birleşen iki doğru çizmek gerekir. Karayolu, demiryolu perspektif görünümü buna misaldir. Çizime ait kutu yüzey çizimleri, ufuk hattındaki kesişme noktasına göre düzenlenir.

Buna açısal perspektif de denir. Kutu hafifçe çevrilirse kesişme noktası ufuk hattı üzerinde dönen yönün aksi istikametinde kayar. Tek nokta perspektifinde yatay boyutlar (genişlikler) çizim kağıdı kenarlarına paraleldir. iki nokta perspektifinde iki kesişme noktası vardır ve her iki kesişme noktasına göre çizilen resimde derinlik çizgileri, çizim kağıdı kenarına paralel değildir.

İki kesişme noktası arasındaki ölçü resmin basit orantısıdır. İki nokta perspektif resim çizimini kolay anlamak için, demiryolu üzerinde duran ve elinde tuttuğu bir cam tabakayı sağa ve sola hafifçe çeviren bir kişinin gördüğü manzarayı düşünmek yeterlidir. Cam tabaka biraz sola çevrilirse tren raylarının ufuk hattında kesiştiği nokta sanki sağa kaymış gibi görülür.

Çizim yatay doğrultuda iki kesişme noktasına ilave olarak dikey doğrultuda da üçüncü bir kesişme noktası ihtiva ediyorsa buna üç boyut perspektifi denir. Kullanma alanı çok sınırlı olup, tatbikatta bu tür çizimler yerine modeller kullanılır.

1. Eşya ve nesnelerin uzaktan görünüşü, görünge.
2. Nesneleri bir yüzey üzerine görüldükleri gibi çizme sanatı.
3. Belli bir süreç.

n. perspective
Köken: Fransızca