Türkiyenin Kuzeyinde Yer Alan Levhanın Adı

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

23

ISSN:

BCP SAMPLE

Поколение революции: камо грядеши?

Зима / K›fl

Türkiye fiyat› YTL.

23

Devrim çocuklar› nereye? Председатель турецкого парламента Бюлент Арынч в России

Режиссер фильма «Мусульманин» В. Хотиненко:

TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç Rusya’da

“Müslüman” filminin yönetmeni Hotinenko:

Наш кинематограф далек от жизни Sinemam›z hayattan uzak

Узбекистан сказал «да» Özbekistan “da” dedi

“Diyalog ‘evet’le bafllar”

Диалог начинается с «да»

DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия

Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал

Yayg›n Süreli Yay›n

ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

Каким быть человеку? Nas›l bir insan?

Учредители ‹mtiyaz Sahibi Эркам Туфан Айтав и Некоммерческая организация «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» От имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav

Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Лилия Якимова Liliya Yakimova

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi Главный консультант Yazar-Bafldan›flman

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri

Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Диндарол Ekrem Dindarol Казахстан Kazakistan Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Али Челикбаш Ali Çelikbafl

Кыргызстан K›rg›zistan К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Таджикистан Tacikistan Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Македония Makedonya Энвер Челик Enver Çelik

Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Эге Джансен Ege Cansen Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen

Монголия Mo¤olistan Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Молдова Moldova Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Румыния Romanya Михаил Мирон Mihail Miron Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Мери Трифоненко Meri Trifonenko Дагестан Da¤›stan М. Дугричилов M. Dugr›c›lov Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin

Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Павло Загребельный Pavlo Zagrebelniy Гокхан Демир Gökhan Demir Владимир Казарин Vladimir Kazarin Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova Игорь Коваль ‹gor Koval

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz. Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m Муневвер Караташ Münevver Karatafl ([email protected])

Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin

Дизайн Görsel Tasar›m Мурат Аджар Murat Acar

Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi Сефер Яйладжы Sefer Yaylac› Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: /4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 () 17 51 Факс Faks: +90 () 82 34 Bask›: Ekspres Matbaa / Yüzy›l Mah. Matbaac›lar Cad. No: 34 Ba¤c›lar - ‹stanbul Tel: +90 () 88 13 Представительства Temsilcilikler: Албания-Македония-Румыния-Босния-Герцеговина-Турция Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 () 17 51 Азербайджан Azerbaycan ([email protected]) + (12) 17 24 Грузия Gürcistan ([email protected]) + (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan ([email protected]) +7 () 67 16 67 Кыргызстан K›rg›zistan ([email protected]) + () 66 56 01 Молдова Moldova ([email protected]) + (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan ([email protected]) +34 29 66 32 54 63 Нахчеван Nahç›van ([email protected]) + 12 02 17

Российская Федерация Rusya Federasyonu ([email protected]) +7 () 13 83 Дагестан Da¤›stan ([email protected]) +7 () 65 00 66 Татарстан Tataristan ([email protected]) +7 () 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan ([email protected]) +7 () 66 58 38 Tува Tuva ([email protected]) +7 () 84 Новосибирск Novosibirsk ([email protected]) +7 () 21 17 67 Таджикистан Tacikistan ([email protected]) + () 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan ([email protected]) +99 () 41 14 Украина Ukrayna ([email protected]) +38 () 66 53

Türkiye’de fiyat›: YTL. KKTC’de fiyat›: YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› seafoodplus.info fiiflli fiubesi, YTL: USD: EURO: TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi () YTL: USD: EURO: Posta çeki no: Подписной индекс: Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № от В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: Ж

seafoodplus.info • [email protected]

Любой народ мечтает о патриотах Her millet vatansever bir insan ister

Дженгиз Шимшек / Cengiz fiimflek

Ахмет Озхан: Суфизм – неотъемлемая часть жизни турецкого общества Ahmet Özhan: Türk toplumu tasavvufa muhtaç Беседовала: Невваль Севинди Konuflan: Nevval Sevindi

«Наши» плохими не бывают! “Bizimkiler” kötü olamaz! Владимир Авдеев / Vladimir Avdeyev

Наиболее безнравственный поступок в России – равнодушие Rusya’da en büyük ahlâks›zl›k, “ilgisizlik” Гульдар Шакурова / Guldar fiakurova

Детская республика Çocuk Cumhuriyeti

Светлана Кирьянова / Svetlana Kiryanova

Ника Вачеишвили: Грузинскому народу свойственны оптимизм и толерантность Nika Vaçeiflvili: Gürcü kimli¤i iyimserlik ve hoflgörüye dayan›r Беседовал: Фатих Демир Konuflan: Fatih Demir

В Узбекистане формируется новое поколение Özbekistan’da yeni bir nesil yetifliyor Феруза Хашимханова Firuze Haflimhanova

редактор editör

Трудно быть человеком Невваль Севинди Главный редактор

‹nsan olman›n sanc›s› Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Воспитание нравственного, созидающего поколения – наша общая цель. Условие развития человечества – высоконравственное и позитивное общество. И не важно, к какой расе, религии или культуре оно принадлежит. ‹yi ve ahlakl› insan, hepimizin ortak hedefi. Dini, dili, ›rk› ne olursa olsun “iyi ve ahlakl›” insan toplumlar›n gelecek teminat›d›r.

Ç

Ò Ï˚ β·ËÏ Ï‡ÎÂ̸ÍËı ‰ÂÚÂÈ. èÓfl‚ÎÂÌË Ï·‰Â̈‡ ̇ Ò‚ÂÚ – ‚Ò„‰‡ ·Óθ¯ÓÈ Ôð‡Á‰ÌËÍ ‚ ÒÂϸÂ. ë ÏÓÏÂÌÚ‡ ÔÂð‰‡˜Ë ð·ÂÌ͇ ‚ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË ÓÌ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÛ˛ ÍÛθÚÛðÛ. éÌ ÊË‚ÂÚ ‚ÌÛÚðË ˝ÚÓÈ ÍÛθÚÛð˚. ê·ÂÌÓÍ Û˜ËÚÒfl Û Ï‡ÚÂðË ðÓ‰ÌÓÏÛ flÁ˚ÍÛ, ÛÁ̇ÂÚ Ó·˚˜‡Ë Ë Úð‡‰ËˆËË. ÜÂÌ˘Ë̇ – ÌÓÒËÚÂθÌˈ‡ ÍÛθÚÛð˚. ê·ÂÌÓÍ ð‡ÒÚÂÚ, ðÓ‰ËÚÂÎË Ì‡˜Ë̇˛Ú Á‡‰ÛÏ˚‚‡Ú¸Òfl ̇‰ ÚÂÏ, Í‡Í ‰‡Ú¸ ÂÏÛ ıÓðӯ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ, ҉·ڸ ËÁ ÌÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇. ÇÓÒÔËÚ‡ÌË ‚ ÒÂϸÂ, ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ë ¯ÍÓΠÔðËÁ‚‡ÌÓ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ ̇ÒÚÓfl˘Ëı β‰ÂÈ. ëÓÁ̇‚‡Ú¸ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl, ӷ·‰‡Ú¸ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔðËÌËχڸ Ë ÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ËÌÙÓðχˆË˛ – Ò‚ÓÈÒÚ‚Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇. èÂð‰‡˜‡ ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌË Úð‡‰ËˆËÈ, flÁ˚ÍÓ‚˚ı ̇‚˚ÍÓ‚ Û˜ËÚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. 燘Ë̇ÂÚÒfl ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ‚ ÒÂϸÂ. åÂÊ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ·ð‡ÍË – ÚÓÊ ÔðËÏÂð ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. éÌË ‚ÌÓÒflÚ ‚ ÊËÁ̸ ÌÓ‚˚ Íð‡ÒÍË. óÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸, ͇ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë Í‡ÍÓ„Ó „ð‡Ê‰‡ÌË̇ ıÓ˜ÂÚ ‚ˉÂÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ̇‰Ó Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ¯ÍÓθÌÓÏÛ Ó·ð‡ÁÓ‚‡Ì˲. à Í‡Í Ì ÛÚð‡ÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸, Ò‚ÓË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ‚ ˝ÔÓıÛ, ÍÓ„‰‡ ËÌÙÓðχˆËfl ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÒÓ ÒÍÓðÓÒÚ¸˛ ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÍËÎÓÏÂÚðÓ‚ ‚ ÒÂÍÛ̉Û? óÚÓ·˚ ËÁ·Âʇڸ ‰‡‚ÎÂÌËfl Ó‰ÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚, Òڇ̉‡ðÚÌÓ„Ó Ó·ð‡Á‡ ÊËÁÌË, ‚‡ÊÌÓ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ. å‚Îfl̇ Ò͇Á‡Î: «óÚÓ ·˚ Ú˚ ÌË ËÒ͇Î, Ë˘Ë ‚ÌÛÚðË Ò·fl». å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ÏÓ‰ÂÎË Ë ÙÓðÏ˚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‰Îfl Ò·fl Ë ‚ÌÛÚðË Ò·fl. 燯 ӷð‡ÁÓ‚‡ÌË ‰ÓÎÊÌÓ ‚˚ð‡Ê‡Ú¸ ̇Ò. ÅÓθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ‚ ÔðÓˆÂÒÒ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ËÏÂ˛Ú Ôӂ‰Â̘ÂÒÍË ÏÓ‰ÂÎË. ÖÒÎË ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂθ ÔðËÏÂÌflÂÚ ÒËÎÛ, „ðÛ·Ó ð‡Á„Ó‚‡ðË‚‡ÂÚ Ò Û˜ÂÌË͇ÏË, ËÏÂÂÚ ‚ð‰Ì˚ ÔðË‚˚˜ÍË, ͇ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÓÌ ‚ÓÒÔËÚ‡ÂÚ? ÇÓÒÔËÚ‡ÌË Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó, ÒÓÁˉ‡˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl – ̇¯‡ Ó·˘‡fl ˆÂθ. ìÒÎÓ‚Ë ð‡Á‚ËÚËfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ – ‚˚ÒÓÍÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó. à Ì‚‡ÊÌÓ, Í Í‡ÍÓÈ ð‡ÒÂ, ðÂÎË„ËË ËÎË ÍÛθÚÛð ÓÌÓ ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ. êÂÎË„ËÓÁÌ˚ ˆÂÌÌÓÒÚË ÍÛθÚÛð˚ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ÅÂÁ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ÌÂθÁfl Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ðÂÎ˄˲. çÂθÁfl ·˚Ú¸ ‚ÂðÛ˛˘ËÏ Ë Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ì˜ÂÒÚÌ˚Ï ‚ ÚÓð„ӂΠËÎË „ðÛ·˚Ï ‚ ÒÂϸÂ. ÇÒ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡ÌÓ. óÂÎÓ‚ÂÍ – ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚ¸ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ͇˜ÂÒÚ‚. å˚ ʉÂÏ ÓÚ ‚‡Ò ÔËÒÂÏ Ì‡ ÚÂÏÛ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ ÔÓ‰ÌflÎË ‚ ˝ÚÓÏ ÌÓÏÂðÂ. ч‚‡ÈÚ ‚ÏÂÒÚ ËÒ͇ڸ ÓÚ‚ÂÚ˚ ̇ ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚ ‚ÓÔðÓÒ˚. «ÑÄ» ÒÌÓ‚‡ ÓÚÍð˚‚‡ÂÚ Ò‚ÓË ÒÚð‡Ìˈ˚ ‰Îfl ‚‡Ò. «ÑÄ» ð‡ÒÚÂÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‚‡ÏË. n

H

epimiz bebekleri severiz. Bebe¤in

do¤umu flenliklerle kutlan›r. Be-

bek, annenin kuca¤›na verildi¤i

“an”dan itibaren bir kültürün parças› olur. O kültürün içine do¤mufltur. Anneden ana dilini ö¤renir, gelenekleri ö¤renir. Kad›n kültür tafl›y›c›s›d›r.

‹flte, bir bebek nas›l do¤du¤u kültürün

parças› oluyorsa, onun nas›l bir insan olaca-

¤› sorusuna da cevap aran›r. Aile içinde e¤i-

tim, toplum içinde e¤itim ve okulda e¤itimle “bir insan” yetifltirilir. ‹nsan olman›n anlam› e¤itilebilir olmakt›r.

Binlerce y›ll›k geleneklerin, dillerin akta-

r›m› kadar farkl›l›klar› sindirmek ve hoflgörü aile bireylerinden yans›r. Farkl›l›klarla evlilikler aileye hoflgörü kazand›r›r. Zenginleflti-

rir. Okuldaki e¤itim “nas›l bir insan” sorusu

kadar “nas›l bir vatandafl” sorusuna da ce-

vap arama yeridir. Bugünün dünyas›nda bilginin saniyeler içinde milyonlarca kilometre ald›¤›n› düflünürsek, nas›l “özgün” kalaca¤›z sorusu da önemlidir. Egemen kültürlerin bask›s›ndan ve egemenli¤inden kurtulmak için “kendin” olmak önemlidir.

Mevlana der ki: Ne ararsan ara, kendi

içinde ara!

Kendi içimizde kendimize özgü e¤itim

modelleri üretmeliyiz. E¤itim modelleri bizi

tarif etmeli. En önemli e¤itim “rol model”ler arac›l›¤›yla yaflan›r. E¤itimi veren ö¤retmen

fliddet uygulay›c›s›, kötü al›flkanl›k sahibiyse, ö¤renciye nas›l “iyi insan ol” deriz?

‹yi ve ahlakl› insan, hepimizin ortak hede-

fi. Dini, dili, ›rk› ne olursa olsun “iyi ve ahlakl›” insan toplumlar›n gelecek teminat›d›r.

Kültürün içinde yer alan dinî de¤erleri-

miz, ahlakî de¤erlerdir ayn› zamanda.

Ahlak olmadan dinî uygulama olmaz. Di-

nî kimlik ayr›, ticarî kimlik ayr› veya aile içi

kimlik ayr› de¤ildir. ‹nsan bir ve tam oland›r. Bütünüyle ahlakî de¤erlere sahip oland›r.

Bu say›m›zda tart›flmaya açt›¤›m›z dosya

konumuzda sizlerden mektuplar bekliyoruz. Tart›flmaya kat›l›n.

DA dergisi yine dopdolu ve sizinle büyü-

yor.

Sevgilerimle. n

8

актуально güncel

Нейтральный Туркменистан отмечает ю годовщину независимости Джемиль Йылдыз Türkmenistan Ba¤›ms›zl›¤›n›n Y›l›n› Kutluyor Cemil Y›ld›z

12

политика siyaset

8

Бюлент Арынч: Доверие между Россией и Турцией растет Беседовал: Али Сами Йылдырым

Bülent Ar›nç: Türkiye ile Rusya aras›nda güven art›yor Konuflan: Ali Sami Y›ld›r›m

88

человек insan

Формула лидерства белорусской молодёжи Татьяна Красовская Belarus Gençli¤inin Liderlik Formülü Tatyana Krasovskaya

88

93

литература edebiyat

Молла Насреддин – источник вдохновения для тюркского мира Иса Габиббейли Molla Nasreddin Türk dünyas›na ilham oldu ‹sa Habibbeyli

97

общество toplum

93

Поколение трех революций: камо грядеши? Юрий Брязгунов Üç devrimin çocuklar›: Nereye gidiyorsunuz? Yuriy Brazgunov история tarih

Восточная и западная культура в произведениях Дмитрия Кантемира Халил Иналджик

97

Do¤u ve Bat› Kültürleri uzman›: Dimitri Kantemir Halil ‹nalc›k

кинематограф sinema

Владимир Хотиненко: «Западу не нужны ни наши герои, ни наше благополучие!» Беседовала: Оксана Фомина

Vladimir Hotinenko: Bat› ne bizim kahramanlar›m›z›, ne de mutlulu¤umuzu istiyor

Konuflan: Oksana Fomina

экология çevre

Арарат меняется Рюштю Ылгар A¤r› da¤› de¤ifliyor Rüfltü Ilgar экология çevre

Семиозерье Алаттин Чанкая Yedigöller Alaattin Çankaya информация-новости info-haber

Узбекистан сказал Диалогу «ДА» Özbekistan Diyalog için “DA” dedi

Фотография на обложке: Юнус Эрдогду Kapak Foto¤raf›: Yunus Erdo¤du

актуально güncel

Нейтральный Туркменистан отмечает ю годовщину независимости Джемиль Йылдыз Представитель «ДА» в Туркменистане.

Türkmenistan Ba¤›ms›zl›¤›n›n Y›l›n› Kutluyor Cemil Y›ld›z

Türkmenistan DA Temsilcisi.

Ç

èÓ ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl Úð‡‰ËˆËË, ÂÊ„ӉÌÓ Ò‚ÓÈ „·‚Ì˚È Ôð‡Á‰ÌËÍ, ÑÂ̸ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ‚ÒÚðÂÚËÎ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚Ï «Ô‡ð‡‰ÓÏ ÔðÂϸÂð». Ç ÓÍÚfl·ð ‚ ÒÚÓÎˈ ͇̇ÌÛÌ Ôð‡Á‰ÌÓ‚‡ÌËfl ÎÂÚËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚‚‰ÂÌÓ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë 44 Ó·˙ÂÍÚ‡ Ò‡ÏÓ„Ó ð‡ÁÌÓ„Ó Ì‡Á̇˜ÂÌËfl. é·˘‡fl ÒÚÓËÏÓÒÚ¸ ÌÓ‚ÓÒÚðÓÂÍ Ôð‚˚¯‡ÂÚ ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ. ä‡Í Ë ‚ ÔðÓ¯Î˚ „Ó‰˚, Ëı ÓÒÌÓ‚ÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ÒÓÒÚ‡‚ËÎË ÊËÎ˚ ‰Óχ ÔÓ‚˚¯ÂÌÌÓÈ ÍÓÏÙÓðÚÌÓÒÚË Ë ÛÎÛ˜¯ÂÌÌÓÈ Ô·ÌËðÓ‚ÍË. Ç Í‡ÌÛÌ Ôð‡Á‰ÌË͇ ·ÓΠ30 Ú‡ÍËı ‰ÓÏÓ‚ ÔÓÔÓÎÌËÎË ð‡ÒÚÛ˘ËÈ ÊËÎˢÌ˚È ÙÓ̉ įı‡·‡‰‡, ‡ ÒÓÚÌË ÒÂÏÂÈ ÓÚÏÂÚËÎË ÌÓ‚ÓÒÂθ ‚ Í‚‡ðÚËð‡ı, Óڂ˜‡˛˘Ëı ÏËðÓ‚˚Ï Òڇ̉‡ðÚ‡Ï Í‡˜ÂÒÚ‚‡. Ç Ôð‰‰‚ÂðËË ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ ‚ „ÓðӉ ڇÍÊ ҉‡Ì˚ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛ ÌÓ‚‡fl ¯ÍÓ· Ë ‰ÂÚÒÍËÈ Ò‡‰. ᇠ15 ÎÂÚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ˝ÍÓÌÓÏË͇ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ÔðÂÚÂðÔ· ðfl‰ ÔÓÁËÚË‚Ì˚ı ËÁÏÂÌÂÌËfl. ùÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÈ ðÓÒÚ ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â ‰ÓÒÚË„ 20%. ê‡ÒÚÂÚ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ (ÇÇè), ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËfl ˆÂÌ Ì‡

8

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

B

u y›l Türkmenistan halk› tarihinin özel, kader belirleyici öneme sahip bir tarihi, Cumhurbaflkan› Sapar Murat Niyazov’un kitab›n›n ve ulusal diriliflin ilkelerinin beflinci y›l›n› kutluyor. Ruhname’nin yaz›l›fl›n›n beflinci y›l› ve ba¤›ms›zl›¤›n y›l›; bu iki büyük olay Türkmen hayat›na ayr› bir önem ve anlam verdi.

˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ì‡ðÓ‰ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ÓÚϘ‡ÂÚ ÓÒÓ·Û˛, Ëϲ˘Û˛ ÔÓËÒÚËÌ ÒÛ‰¸·ÓÌÓÒÌÓ Á̇˜ÂÌË ‚ Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËË ‰‡ÚÛ: ÔflÚËÎÂÚË ÍÌË„Ë èðÂÁˉÂÌÚ‡ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú‡ çËflÁÓ‚‡, ÔÂð‚ÓÓÒÌÓ‚˚ ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓʉÂÌËfl. èflÚ‡fl „Ó‰Ó‚˘Ë̇ ÒÓÁ‰‡ÌËfl êÛıÌ‡Ï˝ Ë ÎÂÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË – ˝ÚË ‰‚‡ ‚ÂÎËÍËı ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ Ôðˉ‡˛Ú ÊËÁÌË ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÓÒÓ·˚È ÒÏ˚ÒÎ Ë Á̇˜ÂÌËÂ.

Türkmenistan gelene¤e göre en önemli bayram; Ba¤›ms›zl›k Günü’nü her y›l kendine has “prömye geçitler”le kutlar. Ekim ay›nda ba¤›ms›zl›¤›n y›l›n› kutlama arifesinde 44 adet tesisin hizmete aç›lmas› planland›. Yeni infla edilen binalar toplam milyon dolardan fazla paraya mal oldu. ÔÓÚð·ËÚÂθÒÍË ÚÓ‚‡ð˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ðÓÒÚÛ ‰ÓıÓ‰‡ ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚È ‚˚ðÓÒ Ò ÓÚÏÂÚÍË 7 ‰ÓÎÎ. ‚ „. ‰Ó ‰ÓÎÎ. ‚ „.

Газовая промышленность — локомотив экономики Туркменистана èÓ Á‡Ô‡Ò‡Ï ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Á‡ÌËχÂÚ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÂÒÚ ‚ ÏËðÂ. ëӄ·ÒÌÓ ÓˆÂÌÍ ÏÂÒÚÌ˚ı Ë ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ı ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı ˝ÍÒÔÂðÚÓ‚, ‚ ̉ð‡ı íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ Á‡Î„‡ÂÚ 45,44 ÏÎð‰ Ú. ۄ΂ӉÓðÓ‰‡ ‚ ÌÂÙÚflÌÓÏ ˝Í‚Ë‚‡ÎÂÌÚÂ Ë 23 ÚðÎÌ ÍÛ·. Ï „‡Á‡. Ç íÛðÍÏÂÌËÒڇ̠ÓÚÍð˚ÚÓ „‡ÁÓ‚˚ı Ë „‡ÁÓÍÓ̉ÂÌÒ‡ÚÌ˚ı

Geçen y›llarda oldu¤u gibi bu yap›lar›n ço¤unu büyük, konforlu ve geliflmifl planlara göre infla edilen evler oluflturuyor. Aflkabat’›n yüzlerce ailesi Konut ‹daresi taraf›ndan bayramdan önce tamamlanacak olan 30’dan fazla bu tip apartmanlarda dünya standartlar›na uygun yeni evlerine tafl›nmay› kutlad›. Bayram arifesinde flehirde ayn› flekilde yeni bir okul ve krefl hizmete aç›ld›. Türkmenistan Ekonomisi 15 y›l ba¤›ms›zl›k sürecinde birçok olumlu de¤ifliklikler de yaflad›. Ekonomik büyüme %20’ye ulaflt›. GSMH de¤erlerinde bir art›fl söz konusu. ‹htiyaç maddeleri fiyatlar›n›n daha istikrarl› bir seviyeye gelmesi kifli bafl›na düflen geliri de art›r-

güncel актуально

ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËÈ Ò Á‡Ô‡Ò‡ÏË ,7 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËÈ Ì‡ ÒÛ¯Â Ë 10 ̇ ä‡ÒÔËÈÒÍÓÏ ¯ÂθÙÂ. Ç ð‡Áð‡·ÓÚÍ ̇ıÓ‰flÚÒfl 54 ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËfl Ò Á‡Ô‡Ò‡ÏË ·ÓΠ2,6 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÓ Í ð‡Áð‡·ÓÚÍ 11 ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËÈ, ‚ ð‡Á‚‰Í ̇ıÓ‰flÚÒfl 73 ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËfl, ‚ ÍÓÌÒÂð‚‡ˆËË — ÑÓ·˚˜Û „‡Á‡ ‚ ÒÚð‡Ì ‚‰ÛÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÍÓ̈ÂðÌ˚ «íÛðÍÏÂÌ„‡Á», «íÛðÍÏÂÌÌÂÙÚ¸» Ë «íÛðÍÏÂÌ„ÂÓÎÓ„Ëfl». ÅÓΠ80% Ó·˘Â„Ó Ó·˙Âχ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ „‡Á‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ̇ ‰Óβ Éä «íÛðÍÏÂÌ„‡Á». íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÂÊ„ӉÌÓ Û‚Â΢˂‡ÂÚ ÔÓÚÂ̈ˇΠÌÂÙÚÂÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈ ÓÚð‡ÒÎË, ÍÓÚÓð‡fl ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂ̇ íÛðÍÏÂÌ·‡¯ËÌÒÍËÏ ÍÓÏÔÎÂÍÒÓÏ ÌÂÙÚÂÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡˛˘Ëı Á‡‚Ó‰Ó‚ Ë ëÂȉËÌÒÍËÏ çèá. Ç Ò‚flÁË Ò ‚ÓÁðÓÒ¯ËÏ ÏËðÓ‚˚Ï ÒÔðÓÒÓÏ Ì‡ ÒÊËÊÂÌÌ˚È „‡Á Â„Ó ˝ÍÒÔÓðÚÌ˚ ÔÓÒÚ‡‚ÍË ‚ „. Û‚Â΢ËÎËÒ¸ ÔÓ˜ÚË Ì‡ Ú˚Ò. Ú. ì‰ÂθÌ˚È ‚ÂÒ ˝ÍÒÔÓðÚËðÛÂÏÓ„Ó ÒÊËÊÂÌÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ÒÚðÛÍÚÛð ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÌÂÛÍÎÓÌÌÓ ÔÓ‚˚¯‡ÂÚÒfl Ò 4,4% ‚ „. ‰Ó 96,7% ‚ „. èðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÏÓ˘ÌÓÒÚË ÔÓ ‚˚ÔÛÒÍÛ ÒÊËÊÂÌÌÓ„Ó „‡Á‡ ÚÓθÍÓ ‚ „. ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÓÁð‡ÒÚË Ì‡ 94 Ú˚Ò. Ú, Ë Â„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ·Û‰ÂÚ Ì‡ð‡˘Ë‚‡Ú¸Òfl Ò ‰Ó‚‰ÂÌËÂÏ ‚ „. ‰Ó 2 ÏÎÌ Ú. Ç ˝ÚËı ˆÂÎflı ̇ϘÂÌÓ ÔÓÒÚðÓËÚ¸ ·ÓΠ20 Á‡‚Ó‰Ó‚ ̇ ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËflı Ò ‚˚ÒÓÍËÏ ÒÓ‰ÂðʇÌËÂÏ ÔðÓÔ‡Ì-·ÛÚ‡ÌÓ‚˚ı Ùð‡ÍˆËÈ Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍ ÒÚð‡Ì˚. ëÊËÊÂÌÌ˚È „‡Á ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ˝ÍÒÔÓðÚËðÛÂÚÒfl ‚ àð‡Ì,

ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì Ë ðfl‰ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì ð„ËÓ̇. ç‡ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û, Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÌÓ‚˚ı ÏÓ˘ÌÓÒÚÂÈ, Â„Ó Ì‡Ï˜ÂÌÓ ˝ÍÒÔÓðÚËðÓ‚‡Ú¸ ‚ è‡ÍËÒÚ‡Ì, äËÚ‡È, ûÊÌÛ˛ äÓð² Ë üÔÓÌ˲. Ç „. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ˝ÍÒÔÓðÚËðÓ‚‡Î ÓÍÓÎÓ 45,5 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ‚ êÓÒÒËÈÒÍÛ˛ î‰Âð‡ˆË˛, ìÍð‡ËÌÛ Ë àÒ·ÏÒÍÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ àð‡Ì. ÑÓÒÚË„ÌÛÚÓ Òӄ·¯ÂÌËÂ Ó ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Â „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ËÁ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ äËÚ‡ÈÒÍÛ˛ ç‡ðÓ‰ÌÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ. äçê ̇ÏÂðÂ̇ ÂÊ„ӉÌÓ ‚ Ú˜ÂÌË 30 ÎÂÚ ÔÓÍÛÔ‡Ú¸ Û íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ «„ÓÎÛ·Ó ÚÓÔÎË‚Ó» ‚ Ó·˙ÂÏ 30 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï. èÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ-Ëð‡ÌÒÍÓ Òӄ·¯ÂÌËÂ, Ôð‰ÛÒχÚðË‚‡˛˘Â ۂÂ΢ÂÌË ‚ Ú˜ÂÌË „. ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚ àð‡Ì ‰Ó 14 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï. é‰ÌËÏ ËÁ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Ì˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì-è‡ÍËÒÚ‡Ì, ð¯ÂÌËÂ Ó ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÓÚÓðÓ„Ó ÚðË ÒÚð‡Ì˚ ÔÓ‰Ú‚Âð‰ËÎË ÏÂÊÔð‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï Òӄ·¯ÂÌËÂÏ, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚Ï ‚ „. èðÓÔÛÒÍ̇fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ ÌÓ‚Ó„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ 33 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „Ó‰.

Туркменский газ как фактор мировой энергетической безопасности ùÌÂð„ÂÚ˘ÂÒ͇fl ÒÚð‡Ú„Ëfl íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ Ò ÏÓÏÂÌÚ‡ Ó·ðÂÚÂÌËfl

d›. ’de 7 dolarken ’da 7 bin dolara ulaflt›.

Gaz sanayisi Türkmenistan ekonomisinin lokomotifidir

Türkmenistan do¤al gaz kaynaklar› bak›m›ndan dünyada ilk s›ralarda yer al›yor. Yerel ve uluslararas› uzmanlar›n de¤erlendirmelerine göre Türkmenistan topraklar›nda milyar ton petrole eflde¤er hidrokarbon ve 23 trilyon metreküp gaz var. Gaz ve gaz yata¤› miktar›na bak›l›rsa milyar metreküp hacminde gaz ve gaz yo¤unlaflt›r›c› yatak, buna ek olarak karada yatak, Hazar Deniz’inde 10 yatak var. Bunlar›n d›fl›nda milyar metreküp hacminde 54 yatak da ifllenmeye haz›r durumda. Araflt›rma safhas›nda 73 yatak, koruma alt›nda ise 11 yatak mevcut. Ülkede gaz üretimini devlet flirketleri “Türkmengaz”, “Türkmenneft” ve “Türkmengeologiya” gerçeklefltiriyor. Bu flirketler aras›nda en büyük üretim hacmine (%80’den fazla) “Türkmengaz” sahiptir. Türkmenistan her y›l Türkmenbafl› Petrol ‹flleme tesislerindeki fabrikalar ve Seydi flehrindeki petrol rafinerisinde gerçekleflen petrol üretimini art›r›yor. Günümüzde artan s›v› gaz talebi dola-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

9

актуально güncel

y›s›yla gaz ihrac› y›l›nda yaklafl›k bin ton artt›. ‹hraç edilen s›v› gaz›n özgül a¤›rl›¤› üretim bünyesinde y›l›ndaki % oran›ndan y›l›nda %’ye kadar yükseldi. S›v› gaz›n üretim kapasitesi sadece y›l› itibariyle ton. Bu miktar y›l›ndaki üretimi ise 2 milyon tona kadar büyüyecek. Bu hedefler ›fl›¤›nda gaz yataklar›nda yüksek donan›ml› 20’den fazla fabrika kurulmas› planland›. Türkmen gaz› ‹ran, Afganistan ve bölgenin di¤er birçok ülkesine ihraç ediliyor. Gelecekte yeni tesislerin yap›lmas›yla beraber gaz›n Pakistan, Çin, Güney Kore ve Japonya’ya ihraç edilmesi tasarlan›yor.

ÒÚð‡ÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ·˚· ÒÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì‡ ̇ ÏÌÓ„Ó‚‡ðˇÌÚÌÓÒÚ¸ ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰Ì˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚. É·‚Ì˚ÏË ÍðËÚÂðËflÏË ÔðË ‚˚·Óð ԇðÚÌÂðÓ‚ ‰Îfl ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ̇‰ÂÊÌÓÒÚ¸, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒ͇fl ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë ð‡‚ÌÓÁ̇˜Ì‡fl ‚˚„Ó‰‡. ç ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú çËflÁÓ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÔðËÁ˚‚‡ÂÚ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ ÙË̇ÌÒÓ‚˚ ËÌÒÚËÚÛÚ˚ Ë ‚ ˆÂÎÓÏ ‰ÂÎÓ‚˚ ÍðÛ„Ë ‡ÍÚË‚Ì ÔÓ‰Íβ˜‡Ú¸Òfl Í ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚˚‚Ó‰‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó «„ÓÎÛ·Ó„Ó ÚÓÔÎË‚‡» ̇ ÏËðÓ‚˚ ð˚ÌÍË. éÌ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ «ÒÓÁ‰‡ÌË ̇˷ÓΠ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍËı ˝ÌÂð„ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ ËÏÂÂÚ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌË Ì ÚÓθÍÓ ‰Îfl Ëı ÔÓÚð·ËÚÂÎÂÈ, ÌÓ Ë ‚ ˆÂÎÓÏ ‰Îfl ÏËðÓ‚ÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË».

Северный вектор äðÛÔÌÂȯËÏ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÂÏ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ÚÂÍÛ˘ÂÏ „Ó‰Û ÒڇΠðÓÒÒËÈÒÍËÈ «É‡ÁÔðÓÏ». 5 ÒÂÌÚfl·ðfl „. ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌ Òӄ·¯ÂÌË ÏÂÊ‰Û ÔðÂÁˉÂÌÚÓÏ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ë‡Ô‡ðÏÛð‡ÚÓÏ íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë Ë Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎÂÏ Ôð‡‚ÎÂÌËfl éÄé «É‡ÁÔðÓÏ» ÄÎÂÍÒÂÂÏ åËÎÎÂðÓÏ. ëÚÓðÓÌ˚ ‰Ó„Ó‚ÓðËÎËÒ¸, ˜ÚÓ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔÓÒÚ‡‚ËÚ êÓÒÒËË ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ÔÓ ˆÂÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ Á‡ Ú˚Òfl˜Û ÍÛ·ÓÏÂÚðÓ‚. Ç ˆÂÎflı „‡ð‡ÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÔÓÒÚ‡‚ÍË Òӄ·ÒÓ‚‡ÌÌ˚ı Ó·˙ÂÏÓ‚ „‡Á‡ ÚÛðÍÏÂÌÒ͇fl ÒÚÓðÓ̇ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚ ÍÓÏÔÎÂÍÒ ð‡·ÓÚ ÔÓ ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ ͇˜ÂÒÚ‚‡ Ò˚ð¸fl, Û‚Â΢ÂÌ˲ Â„Ó ‰Ó·˚˜Ë Ë Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚË Úð‡ÌÒÔÓðÚËðÓ‚ÍË. é·˘ËÈ Ó·˙ÂÏ ËÌ‚ÂÒÚˈËÈ ‚ ÒËÒÚÂÏÛ „ÓÒÍÓ̈Âð̇ «íÛðÍÏÂÌ„‡Á» ÒÓÒÚ‡‚ËÎ Á‡ ÔÓÒΉÌË 4 „Ó‰‡ ·ÓΠÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ.

10

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Бросок на восток ÇÓ ‚ðÂÏfl ÒÓÒÚÓfl‚¯Â„ÓÒfl ‚ ‡ÔðÂΠÓÙˈˇθÌÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡ „·‚˚ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ äËÚ‡ÈÒÍÛ˛ ç‡ðÓ‰ÌÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ 3 ‡ÔðÂÎfl „. ‚ èÂÍËÌ ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓ Òӄ·¯ÂÌËÂ Ó ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚ‡ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-äËÚ‡È. äËÚ‡ÈÒ͇fl ÒÚÓðÓ̇ ÔðËÌfl· ̇ Ò·fl Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚Ó Á‡ÍÛÔ‡Ú¸ ÔðËðÓ‰Ì˚È „‡Á ̇ „ð‡Ìˈ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ Ó·˙ÂÏ 30 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „Ó‰ ‚ Ú˜ÂÌË 30 ÎÂÚ, ̇˜Ë̇fl Ò Ì‡˜‡Î‡ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËË „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-äËÚ‡È ‚ „.»

Афганский фактор íð‡ÌÒ‡Ù„‡ÌÒÍËÈ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ ‰Ë‡ÏÂÚðÓÏ 56 ‰˛ÈÏÓ‚ ( ÏÏ) Ò ð‡·Ó˜ËÏ ‰‡‚ÎÂÌËÂÏ ‡ÚÏ ð‡ÒÒ˜ËÚ‡Ì Ì‡ ÔðÓÔÛÒÍÌÛ˛ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ 33 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ‚ „Ó‰. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ ÔðÓÂÍÚ‡ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚÒfl ‚ 3,3 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ç‡ ÍËÎÓÏÂÚðÓ‚ÓÈ Úð‡ÒÒ ·Û‰Û˘Â„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ Ôð‰ÛÒχÚðË‚‡ÂÚÒfl ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó ¯ÂÒÚË ÍÓÏÔðÂÒÒÓðÌ˚ı Òڇ̈ËÈ ÓÚ ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËfl ÑÓ‚ÎÂÚ‡·‡‰ ‚ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̠‰Ó ̇ÒÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔÛÌÍÚ‡ î‡ÁËÎ͇ (à̉Ëfl) ̇ „ð‡Ìˈ è‡ÍËÒڇ̇ Ë à̉ËË.

Многовариантность как реальность ì„΂ӉÓðÓ‰Ì˚È ÔÓÚÂ̈ˇΠíÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ̇ÒÚÓθÍÓ ‚ÂÎËÍ, ˜ÚÓ ‚ÔÓÎÌ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌ˚Ï Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÒÚðÂÏÎÂÌË įı‡·‡‰‡ ÛÊ Ò„ӉÌfl ‚˚ÒÚð‡Ë‚‡Ú¸ χүڇ·Ì˚ Ô·Ì˚ ÔÓ ÒÓÁ‰‡Ì˲ ÏÌÓ„Ó‚‡ðˇÌÚÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ χð¯ðÛÚÓ‚ ‚˚‚Ó‰‡ Ò‚ÓËı ˝ÌÂð„ÓðÂÒÛðÒÓ‚ ̇ ÏËðÓ‚˚ ð˚ÌÍË. Ä ÔÂð‚ÓÈ Î‡ÒÚÓ˜ÍÓÈ

Türkmenistan y›l›nda Rusya Federasyonu, Ukrayna ve ‹ran ‹slam Cumhuriyeti’ne milyar metreküp gaz ihraç etti. Çin Halk Cumhuriyeti ile Türkmenistan aras›nda gaz boru hatt› inflaat› anlaflmas›na vard›. Çin Halk Cumhuriyeti Türkmenistan’dan 30 y›l boyunca her y›l 30 milyar metreküp “mavi yak›t” almay› planl›yor. ‹ran’a y›l› boyunca Türkmen do¤al gaz›n›n 14 milyar metreküpüne kadar ç›kar›lmas›n› öngören ‹ran – Türkmenistan anlaflmas› imzaland›. En perspektifli projelerden biri olan Türkmenistan – Afganistan – Pakistan gaz hatt› projesinin gerçeklefltirilmesi için üç ülke hükümetleri aras›ndaki anlaflma y›l›nda imzaland›. Yeni hatt›n gaz tafl›ma gücü y›lda 33 milyar metreküp olacak.

Dünya enerji güvenli¤i faktörü olarak Türkmen gaz›

Türkmenistan’›n enerji stratejisi, ba¤›ms›zl›¤›n kazan›lmas›ndan sonra çok seçenekli boru hatlar› projelerine yöneldi. Türkmen hükümeti için ortakl›k kriterleri güvenilirlik, ekonomik etkinlik ve eflit kârd›r. Saparmurat Niyazov’un uluslararas› finans kurulufllar›n› ve ifl çevrelerini Türkmen “mavi yak›t›n›n” dünya pazarlar›na ç›kar›lmas› projelerine kat›lmalar› için davet etmesi tesadüf de¤ildir. Devlet Baflkan› “Türkmen enerji tafl›y›c›lar› için en uygun flartlar›n sa¤lanmas› yaln›z onlar›n tüketicileri için de¤il, genelde dünya ekonomisi için de büyük önem tafl›yor.” der.

güncel актуально

Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÈ ð‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÚËı Ô·ÌÓ‚ ÒÚ‡ÎÓ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó ‚ ÒÂð‰ËÌ ı „„. ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ‚Â͇ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ-Ëð‡ÌÒÍÓ„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ äÓðԉʠ(á‡Ô‡‰Ì˚È íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì) – äÛðÚ-äÛË (àð‡Ì). ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚Ï ÔÓ‰ðfl‰˜ËÍÓÏ ð‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÂÍÚ‡ ÒÚÓËÏÓÒÚ¸˛ ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ‚˚ÒÚÛÔË· 燈ËÓ̇θ̇fl Ëð‡ÌÒ͇fl ÌÂÙÚÂËÌÊËÌËðËÌ„Ó‚‡fl ÒÚðÓËÚÂθ̇fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl (çàçàëä). èðÓÚflÊÂÌÌÓÒÚ¸ ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰‡ ÓÍÓÎÓ ÍÏ, ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÔðÓıÓ‰ËÚ ÔÓ ÚÂððËÚÓðËË Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ð„ËÓ̇ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇. èðÓÂÍÚ̇fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ 8 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ÚÓÔÎË‚‡ ‚ „Ó‰. ùÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËÓÌÌ˚È ÙÓ̉ äÓðԉʠÒÂȘ‡Ò ̇ҘËÚ˚‚‡ÂÚ ·ÓΠ„‡ÁÓ‚˚ı Ë ÌÂÙÚflÌ˚ı ÒÍ‚‡ÊËÌ. é·˙ÂÏ ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ ‚ Ëð‡ÌÒÍÓÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ð‡ÒÚÂÚ: Ò ÏÂÌ 2 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „. ‰Ó ·ÓΠ6 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „. åÌÓ„Ë ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ ˝ÍÒÔÂðÚ˚ ÔðÓ„ÌÓÁËðÛ˛Ú Ì‡ Ôð‰ÒÚÓfl˘Ë „Ó‰˚ ðÂÁÍÓ ÔÓ‚˚¯ÂÌË ðÓÎË íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË „‡ÁÓ‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ Í‡Í ‰Îfl êÓÒÒËË Ë ìÍð‡ËÌ˚, Ú‡Í Ë ‰Îfl ÒÚð‡Ì Ö‚ðÓÔ˚ Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ðÓÒÚ Â„Ó Á̇˜ËÏÓÒÚË Ì‡ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÏ ð˚ÌÍÂ. įı‡·‡‰ „ÓÚÓ‚ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸ ̇ ˝ÚÓÚ ‚˚ÁÓ‚ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó ÒÚðÂÏÎÂÌËË Í ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓÏÛ Ë ˜ÂÒÚÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û. ä‡Í ‚ÌÓ‚¸ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛΠ̉‡‚ÌÓ ÔðÂÁˉÂÌÚ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú çËflÁÓ‚, «Ï˚ „ÓÚÓ‚˚ ð‡Ò¯ËðflÚ¸ ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó Ò Ì‡¯ËÏË Ô‡ðÚÌÂð‡ÏË Ì ÚÓθÍÓ ‚ ‚ÓÔðÓÒ‡ı ÍÛÔÎË-ÔðÓ‰‡ÊË „‡Á‡, ÌÓ Ë ‚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÏ ÓÒ‚ÓÂÌËË ÏÂÒÚÓðÓʉÂÌËÈ ä‡ÒÔËfl Ë Ôð‡‚Ó·ÂðÂʸfl ÄÏÛ‰‡ð¸Ë, ÍÓÓÔÂð‡ˆËË ÛÒËÎËÈ ÔÓ ÒÓÁ‰‡Ì˲ ÌÓ‚˚ı ÔÛÚÂÈ ‰Îfl ‚˚‚Ó‰‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ ̇ ÏËðÓ‚˚ ð˚ÌÍË». n

Kuzey Vektörü

Bu y›l Türkmen gaz›n›n en büyük al›c›s›, Rusya Gazprom flirketi oldu. 5 Eylül tarihinde Cumhurbaflkan› Saparmurat Türkmenbafl› ile “Gazprom” Baflkan› Aleksey Miller aras›nda karfl›l›kl› anlaflma imzaland›. Taraflar ars›nda var›lan anlaflmaya göre Türkmenistan Rusya’ya bin metreküpü dolardan milyar metreküp gaz vermeyi taahhüt etmifltir. Türkmenistan taraf›, anlaflmaya var›lan gaz miktar›n›n teslim garantisi amac›yla ham madenin kalitesini yükseltme çal›flmalar› yap›yor. Bu yükümlülükler gere¤ince son y›llarda gaz altyap›lar› büyük bir teknik bak›mdan geçirildi, do¤al gaz›n durumunu dünya standartlar›na ulaflt›rmak için ça¤dafl tesisler yap›ld›. Devlet flirketi Türkmengaz sisteminde yap›lan yat›r›mlar›n toplam hacmi son dört y›lda milyon dolar tuttu.

Do¤uya Aç›lma

Devlet Baflkan›’n›n 3 Nisan y›l›nda Çin Halk Cumhuriyeti’ne yapt›¤› resmi ziyarette Türkmenistan – Çin gaz boru hatt›n›n yap›lmas› anlaflmas› imzaland›. Çin taraf› Türkmenistan – Çin do¤al gaz hatt› y›l›nda iflletmeye aç›lmas›ndan sonra 30 y›l boyunca her y›l 30 milyar metreküp hacminde do¤al gaz almay› kabul etti.

Afganistan Faktörü

56 inç ( mm) çap›nda, atmosfer

bafl›nçl› Afganistan trans do¤al gaz boru hatt›n›n y›lda 33 milyar metreküp gaz tafl›mas› tasarlan›yor. Proje milyar dolar tutar›nda de¤erlendiriliyor. kilometrelik hatt›n üzerinde üretim yata¤›na sahip Türkmenistan Dovletabad’dan, Pakistan – Hindistan s›n›r›ndaki Fazilka’daki (Hindistan) son noktaya kadar 6 kompresör istasyonu infla etmesi öngörülüyor.

Bir gerçek olarak çok seçeneklilik

Türkmenistan’›n hidrokarbon potansiyeli o kadar büyük ki, Aflkabat’›n enerji kaynaklar›n› dünya pazarlar›na ç›karmak amac›yla genifl kapsaml› çok seçenekli bir sistem gelifltirme gayretleri, bu potansiyelin yeterince de¤erlendirildi¤ini gösteriyor. Bu planlar›n pratikte gerçeklefltirilmesinin “ilk belirtisi” ise ’l› y›llar›n ortalar›nda Korpece (Bat› Türkmenistan) – Kurt Kui (‹ran) aras›ndaki Türkmen - ‹ran gaz boru hatt›n›n infla edilmesi oldu. milyon dolar tutan bu projenin gerçekleflmesinin bafl müteahhidi Ulusal ‹ran Petrol Mühendisleri (U‹PMfi) fiirketi oldu. Hatt›n uzunlu¤u km. Bunun kilometresi Türkmenistan’›n bat› bölgelerinden geçiyor. Hatt›n projede öngörülen kapasitesi y›lda 8 milyar metreküplük yak›ttan ibarettir. Korpece iflletme fonu ’den fazla gaz ve petrol kuyusuna sahip. ‹ran’a gönderilen Türkmen gaz›n›n hacmi zamanla daha da büyüyor: y›l›nda 2 milyar metreküp iken, bu miktar y›l›nda 6 milyara ç›kt›. Birçok ba¤›ms›z uzman önümüzdeki y›llarda Türkmenistan’›n Rusya, Ukrayna, Avrupa ülkeleri ve di¤er devletler için do¤al gaz dengesinin flekillenmesindeki rolünün ve uluslararas› pazarlardaki öneminin h›zl› bir flekilde büyüyece¤ini tahmin ediyor. Aflkabat bu ihtiyaçlara cevap vermeye haz›r ve her iki taraf›n da faydas›na dürüst bir ortakl›ktan yana oldu¤unu sürekli dile getiriyor. Saparmurat Türkmenbafl›’n›n geçenlerde tekrar ifade etti¤i gibi “Türkmenistan, ortaklar›yla sadece gaz al›m sat›m›nda de¤il, Hazar’daki, Amuderya’n›n sa¤ k›y›s›ndaki yataklar›n iflletilmesi, Türkmen gaz›n›n dünya pazarlar›na ç›kar›lmas› için yeni yollar›n oluflturulmas› amac›yla ortak gayret gösterilmesinde iflbirli¤ini geniflletmeye haz›r.” n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

11

политика siyaset

Председатель Великого национального собрания Турецкой Республики

Бюлент Арынч:

Доверие между Россией и Турцией растет Беседовал: Али Сами Йылдырым Координатор платформы «ДА» в РФ.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan›

Bülent Ar›nç:

Türkiye ile Rusya aras›nda güven art›yor Konuflan: Ali Sami Y›ld›r›m DA Platformu Rusya Koordinatörü.

èÓ Ôð˄·¯ÂÌ˲ Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎfl ëÓ‚ÂÚ‡ î‰Âð‡ˆËË êÓÒÒËË ëÂð„Âfl åËðÓÌÓ‚‡ Ò 10 ÔÓ 13 ˲Îfl „. ÒÚÓÎËˆÛ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰Âð‡ˆËË ÔÓÒÂÚËÎ ÒÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Å˛ÎÂÌÚ Äð˚̘. ùÚÓ ÔÂð‚˚È ‚ËÁËÚ ‚ åÓÒÍ‚Û „·‚˚ Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Á‡ ÔÓÒΉÌË 10 ÎÂÚ, ˜ÚÓ Û͇Á˚‚‡ÂÚ Ì‡ ̇˜‡ÎÓ ÌÓ‚Ó„Ó ˝Ú‡Ô‡ ‚Ó ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ô‡ð·ÏÂÌÚÓ‚ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì. èÓ‰˜ÂðÍË‚‡fl, ˜ÚÓ ð‡Á‚ËÚË ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌÂ„Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û êÓÒÒËÂÈ Ë íÛðˆËÂÈ

ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËÂ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌË ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÏËð‡ Ë ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË ‚ÒÂ„Ó Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ð„ËÓ̇, Å˛ÎÂÌÚ Äð˚̘ Û͇Á‡Î ̇ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ð‡Á‚ËÚËfl ÍÓÌÚ‡ÍÚÓ‚ ÏÂÊ‰Û ÔÓÎËÚË͇ÏË ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì. ÇÔ˜‡ÚÎÂÌËflÏË Ó åÓÒÍ‚Â, ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËflÏË Ó ÒÓ·˚ÚËflı ̇ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ó ·Û‰Û˘ÂÏ ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Å˛ÎÂÌÚ Äð˚̘ ÔÓ‰ÂÎËÎÒfl Ò ÍÓÓð‰Ë̇ÚÓðÓÏ èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ÑÄ ‚ êÓÒÒËË ÄÎË ë‡ÏË â˚Ή˚ð˚ÏÓÏ.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan› Bülent Ar›nç Rusya Federasyonu Konseyi Baflkan› Sergey Mironov’un davetlisi olarak Temmuz tarihleri aras›nda Moskova’y› ziyaret etti. Son 10 y›ldan bu yana meclis baflkan› düzeyinde ilk kez gerçeklefltirilen bu ziyaret, Rusya Federasyonu ileTürkiye’nin iliflkilerinin parlamentolararas› boyutunda güçlendirilmesine ivme kazand›raca¤›na bir iflaretti. Türkiye ile Rusya aras›nda son dönemde her alanda geliflen iflbirli¤i, iki ülkenin ç›karlar›na hizmet etti¤i gibi, içinde bulundu¤umuz bölgenin bar›fl, güvenlik, istikrar ve kalk›nmas›na da katk› sa¤lamaktad›r. Say›n Bülent Ar›nç Moskova ile ilgili izlenimlerini, Orta Do¤u’daki geliflmeleri ve Rusya-Türkiye aras›ndaki iliflkilerin gelece¤i hakk›ndaki düflüncelerini Diyalog Avrasya Platformu Rusya Koordinatörü Ali Sami Y›ld›r›m ile paylaflt›.

Ali Sami Y›ld›r›m: Moskova’ya ilk gelifliniz. Bu gezi sonras› Rusya hakk›ndaki düflüncelerinizi de¤erlendirseniz, öncesi ve sonras› hakk›nda neler söylerdiniz? Bülent Ar›nç: Rusya Federasyonu’nda ilk gördü¤üm yer, bundan iki y›l

12

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

siyaset политика

ÄÎË ë‡ÏË â˚Ή˚ð˚Ï: ùÚÓ Ç‡¯ ÔÂð‚˚È ‚ËÁËÚ ‚ åÓÒÍ‚Û. óÚÓ Ç˚ ÏÓÊÂÚ Ò͇Á‡Ú¸ Ó êÓÒÒËË? àÁÏÂÌËÎÓÒ¸ ÎË Ç‡¯Â Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÒÚð‡Ì ‰Ó Ë ÔÓÒΠ˝ÚÓÈ ÔÓÂÁ‰ÍË? Å˛ÎÂÌÚ Äð˚̘: èÂð‚˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð˚È fl ÔÓÒÂÚËÎ ‰‚‡ „Ó‰‡ ̇Á‡‰, ·˚Î ë‡ÌÍÚ-èÂÚÂð·Ûð„. ü ÔðËÌËχΠۘ‡ÒÚË ‚ „ÂÌÂð‡Î¸ÌÓÏ ÒÓ·ð‡ÌËË óÂðÌÓÏÓðÒÍÓÈ ‡Ò҇ϷÎÂË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡. ÑÓ ˝ÚÓ„Ó fl ‚ˉÂÎ ÏÌÓ„Ë „ÓðÓ‰‡ Ö‚ðÓÔ˚, ÄÏÂðËÍË Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì, ÌÓ ë‡ÌÍÚèÂÚÂð·Ûð„ ÔÓ͇Á‡ÎÒfl ÏÌ ·ÓΠ‚Â΢ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï, Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ „ÓðÓ‰ÓÏ Ï˜Ú˚. ü ‰Ó ÒËı ÔÓð Ì ÏÓ„Û Á‡·˚Ú¸ Â„Ó ÏÛÁÂË, ÔðÓÒÔÂÍÚ˚, ÛÎˈ˚, Ò‡‰˚, ÙÓÌÚ‡Ì˚. ëËθÌÓ ‚Ô˜‡ÚÎÂÌË ÔðÓËÁ‚ÂÎË Ì‡ ÏÂÌfl ÚÛðˆÍË ¯ÍÓÎ˚, ÍÓÚÓð˚ fl ÔÓÒÂÚËÎ ‚ ë‡ÌÍÚèÂÚÂð·Ûð„Â. ü Á̇Î, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚËı ¯ÍÓ·ı ‰‡ÂÚÒfl ͇˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÏÌ ·˚ÎÓ ÔðËflÚÌÓ Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ ÒÔÎÓ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Û˜ÂÌËÍÓ‚, ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎÂÈ Ë ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ. ç‡ÒÚÓfl˘ËÈ ‚ËÁËÚ – ÔÂð‚˚È ÓÙˈˇθÌ˚È ‚ËÁËÚ „·‚˚ Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ åÓÒÍ‚Û Á‡ ÔÓÒΉÌË 10 ÎÂÚ. ÑÓ ÏÂÌfl ‚ „. åÓÒÍ‚Û ÔÓÒÂÚËÎ åÛÒÚ‡Ù‡ ä‡ÎÂÏÎË. ÇÒÚðÂ˜Ë „·‚ Ô‡ð·ÏÂÌÚÓ‚ Ú‡ÍËı ‰‚Ûı ‚ÂÎËÍËı ÒÚð‡Ì-ÒÓÒ‰ÂÈ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðÓıÓ‰ËÚ¸ ˜‡˘Â. ç‡‰Â˛Ò¸, ÏÓÈ ‚ËÁËÚ ÒÚ‡ÌÂÚ ıÓðÓ¯ËÏ Ì‡˜‡ÎÓÏ, Ë Ì‡¯Ë ðÓÒÒËÈÒÍË ÍÓÎÎÂ„Ë ‚ ÒÍÓðÓÏ ‚ðÂÏÂÌË ÔÓÒÂÚflÚ íÛðˆË˛. åÓÒÍ‚‡ ÔðÓËÁ‚· ̇ ÏÂÌfl ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏÓ ‚Ô˜‡ÚÎÂÌËÂ: Ó˜Â̸ Íð‡ÒË‚˚È „ÓðÓ‰ Ò ·Ó„‡ÚÓÈ ÍÛθÚÛðÓÈ Ë ËÒÚÓðËÂÈ. äðÓÏ ÚÓ„Ó, Ï˚ ÔðÓ‚ÂÎË ÏÌÓ„Ó ÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðÌ˚ı ‚ÒÚð˜, ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚË ‚ ÍÛθÚÛðÌ˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÏÂðÓÔðËflÚËflı. åÓÒÍ‚‡ Á‡ÌËχÂÚ ÓÒÓ·Ó ÏÂÒÚÓ ‚ ÏËðÓ‚ÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ·˚ÎÓ Ó˜Â̸ ËÌÚÂðÂÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ Ò‚ÓËÏË „·Á‡ÏË. èÓÒΉÌË „Ó‰˚ ÓÚϘÂÌ˚ ‚ ÏËð ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÌËÂÏ ‚ÓÎÌ˚ ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË Ë ‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÙÓ·ËÈ. åÓÊÌÓ ÎË Ì‡Á‚‡Ú¸ ˝ÚË ÒÓ·˚ÚËfl ð‡ÎËÁ‡ˆËÂÈ ÚÂÓðËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ë‡Ï˛˝Îfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇? ä‡Í Ç˚ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚ ‚Í·‰ ‰Ë‡ÎÓ„Ó‚˚ı ËÌˈˇÚË‚ ‚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË ÏËðÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û Ó·˘ÂÒÚ‚‡ÏË Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË? à‰Âfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇ – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ „ËÔÓÚÂÁ‡, ̇‰ ÍÓÚÓðÓÈ ÏÌÓ„Ó ð‡·ÓÚ‡ÎË. äÚÓ-ÚÓ ˝ÚÛ ÚÂÓð˲ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚ, ÍÚÓÚÓ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÔðÓÚË‚. çÂθÁfl ÔðÂÛÏÂ̸¯‡Ú¸ Á̇˜ÂÌË ˉÂË

Бюлент Арынч и Сергей Миронов Bülent Ar›nç ve Sergey Mironov

Россия – сильная держава. Поставки нефти и газа из России в Турцию, а также на Ближний Восток, в Центральную Европу и Средиземноморье через Турцию свидетельствуют, что российско-турецкие отношения, построенные на доверии, ожидает хорошее будущее. Rusya çok güçlü bir devlettir. Özellikle petrol, do¤al gaz ve di¤er enerjilerin Türkiye’ye gelmesi ve Türkiye üzerinden Orta Do¤u’ya, Orta Avrupa ve Akdeniz ülkelerine geçmesi, bir enerji koridoru veya enerji terminali olarak Türkiye ile Rusya aras›ndaki güvene dayal› iliflkilerin artmas›, gelece¤in çok daha güçlü olaca¤›n›n bir göstergesidir. ï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Â„Ó ÚÂÓðËfl ËÏÂÂÚ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚È ‚ÂÒ ‚ ÏËðÂ. çÓ ‚ ð‡Ï͇ı ˝ÚÓÈ ÚÂÓðËË ·Û‰ÂÚ ÌÂÔð‡‚ËθÌÓ Ó·˙fl‚ÎflÚ¸ ËÒ·Ï, ð‡Á΢Ì˚ ÍÛθÚÛð˚ ËÎË ‚ÓÓ·˘Â ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ‚ð‡„‡ÏË, Ò ÍÓÚÓð˚ÏË ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ ÔðÓËÁÓȉÂÚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂ. ë„ӉÌfl Ï˚ Ó˘Û˘‡ÂÏ ÓÚ„ÓÎÓÒÍË ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ÔðÓfl‚ÎflÂÚ

önce St. Petersburg’du. Karadeniz Ekonomik ‹flbirli¤i Parlamenter Asamblesi’nin genel kuruluna kat›lm›flt›m. St. Petersburg o güne kadar gördü¤üm pek çok Avrupa, ABD ve di¤er devletlerin flehirlerinden çok daha güzel, çok daha iç aç›c›; müzeleriyle, caddeleriyle, sokaklar›yla, bahçeleriyle, yeflil alanlar›yla ve f›skiyeli havuzlar›yla adeta bir rüya fleh-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

13

политика siyaset

Ò·fl Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚ ͇ʉÓÏ Û„ÓÎÍ áÂÏÎË. íÂÏ ·ÓΠÔÓÒΠÒÓ·˚ÚËÈ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl „. ÒËÎÛ Ì‡·Ëð‡˛Ú ÚÂ, ÍÚÓ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó ÔðË·ÎËÊÂÌËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ç‡Ï ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌflÚ¸ ‚Ò ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ ÏÂð˚ ‰Îfl Ôð‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl Ú‡ÍÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡‰Ó ̇·‰ËÚ¸ ÏÂʈ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È, ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„, ÍÓÚÓð˚È ÔÓ͇ÊÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ð‡θÌÓÒÚ¸ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. å˚ ÏÓÊÂÏ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Í‡Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, Í‡Í ÍÛθÚÛð˚ ËÎË Í‡Í Ô‡ð·ÏÂÌÚ˚. äðÓÏ ÚÓ„Ó, ÍÓ„‰‡ Ú‡ÍÛ˛ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÓÒÓÁ̇ÎË ‚ ééç, ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÔðËÌflÎ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ ð¯ÂÌË ӷ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË «åÂʈ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡». èðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚð˚ íÛðˆËË Ë àÒÔ‡ÌËË ‚ÓÁ„·‚ËÎË ˝ÚÓ Ì‡˜Ë̇ÌËÂ. Ç Ë˛Ì „. ̇ ‚ÒÚ𘠄·‚ Ô‡ð·ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì Öë ‚ äÓÔÂÌ„‡„ÂÌ fl Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ ÏÂʈ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ, Ë ·˚ÎÓ ·˚ ˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌÓ Á‡ÌflÚ¸Òfl ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ Ì ÚÓθÍÓ Ì‡ ÛðÓ‚Ì Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚, ÌÓ Ë Ì‡ ÛðÓ‚Ì ԇð·ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì Öë. Ç ÌÓfl·ð „. fl ÔðËÌËχΠۘ‡ÒÚË ‚Ó ‚ÒÚ𘠄·‚ Ô‡ð·ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì ëð‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸fl ‚ ŇðÒÂÎÓÌÂ Ë ‚ÓÁ„·‚ÎflÎ Á‡Ò‰‡ÌË «åÂʈ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡». ç‡ ˝ÚÓÏ Á‡Ò‰‡ÌËË Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË îð‡ÌˆËË Ë Ö„ËÔÚ‡ ‚˚ÒÚÛÔËÎË Ò ÓÚ˜ÂÚ‡ÏË. Ç Ó·ÒÛʉÂÌËË ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚË „·‚˚ 13 Ô‡ð·ÏÂÌÚÓ‚. ü ‚˚ÒÚÛÔ‡Î Ò Á‡Íβ˜ËÚÂθÌÓÈ ð˜¸˛, ‚ ÍÓÚÓðÓÈ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÏÂʈ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl

ÒÔ‡Ò‡ÚÂθÌ˚Ï ÍðÛ„ÓÏ, Í ‰Ë‡ÎÓ„Û Ú‡ÍÓ„Ó ðÓ‰‡ ‚Ò „ÓÚÓ‚˚, ÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÔðÓ˜ËÚ¸ Â„Ó ÔÓÁˈËË ‚ ð‡Ï͇ı Ô·ÚÙÓðÏ˚. ÑˇÎÓ„, ÔÓÌËχÌËÂ, ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË – ‚Ò ˝ÚÓ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌ˚ ÔÓÌflÚËfl. 燯‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÓÒÚ‡‚Ë· ‚ ËÒÚÓðËË Á‡Ï˜‡ÚÂθÌ˚ ÔðËÏÂð˚ ̇ ÒÂÈ Ò˜ÂÚ. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl ̇ˆËÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÔÓı‚‡ÒÚ‡Ú¸Òfl ÔÓ Íð‡ÈÌÂÈ ÏÂð ÔflÚ¸˛-¯ÂÒÚ¸˛ ‚Â͇ÏË ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ‚Âð Ë ˝ÚÌÓÒÓ‚. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl Ë ‰ðÛ„Ë ÌÂÔð‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ‰Â·˛Ú ·Î‡„Ó ‰ÂÎÓ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡Ò¯ËðflÚ¸ Ú‡ÍÛ˛ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸.

Россия – сильная держава ä‡ÍËÏ Ç˚ ‚ˉËÚ ·Û‰Û˘Â ւð‡ÁËË Ë, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ·Û‰Û˘Â ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ? ü Ò ·Óθ¯ËÏ ÓÔÚËÏËÁÏÓÏ Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛ ·Û‰Û˘Â ð„ËÓ̇ Ë ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. é·Â ÒÚð‡Ì˚ ˉ‡θÌÓ ËÒÔÓθÁÛ˛Ú Ò‚ÓÈ ÔÓÚÂ̈ˇÎ. äÓ̘ÌÓ, ÒÚÓËÚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ·Óθ¯Û˛ ðÓθ Ë„ð‡ÂÚ ÒÚð‡Ú„Ëfl Ç·‰ËÏËð‡ Ç·‰ËÏËðӂ˘‡ èÛÚË̇. èð‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó íÛðˆËË Ú‡ÍÊ ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ Ò‚ÓËÏ Ò‚ÂðÌ˚Ï ÒÓÒ‰ÓÏ. ä‡Í ÏÌ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, èÛÚËÌ Ë ùð‰Ó„‡Ì ‚ÒÚð˜‡˛ÚÒfl ð‡Á‡ ‚ „Ó‰, Ó·ÒÛʉ‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, ÔðËÌËχ˛Ú ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ ð¯ÂÌËfl, ÍðÓÏ ÚÓ„Ó, ÒÚðÂÏflÚÒfl ‰ÓÒÚ˘¸ ÔÓÌËχÌËfl ‚ ð„ËÓ̇θÌ˚ı ‚ÓÔðÓÒ‡ı ̇ ·Î‡„Ó ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡. ÅÓθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ËÏÂÂÚ ð¯ÂÌË ӷ Û‚Â΢ÂÌËË ÚÓð„Ó‚Ó„Ó

ri gibiydi. Bu izlenimimi pek çok dostuma da anlatt›m. Tabi St. Petersburg’da beni etkileyen di¤er bir husus da, Türk okullar›n› ziyaret etmem oldu. Okullar›n nitelikli e¤itim verdi¤ini biliyordum ama bu denli ö¤rencisiyle, velisiyle, yönetimiyle kaynaflm›fl örnek gösterilen bir okul olarak faaliyette bulunmas› beni çok duyguland›rm›flt›. Bu kez ilk defa Rusya Federasyonu’nu ve Moskova’y› resmî bir s›fatla ziyaret ediyorum. Benden önce Sn. Mustafa Kalemli y›l›nda Rusya’y› ziyaret etmifller. Ben on y›l sonra bu ziyareti tekrarlad›m. ‹ki komflu ülkenin, iki önemli ülkenin parlamento baflkanlar›n›n birbirlerini daha s›k ziyaret etmeleri gerekmektedir. ‹nflallah benim ziyaretimle iyi bir bafllang›ç olacak ve dostlar›m›z Türkiye’yi daha yak›n bir zamanda ziyaret edecekler. Moskova da beni çok etkiledi. Güzel bir flehir çok önemli hat›ralar› var. Kültür ve tarih ad›na çok zengin bir ülke. Burada görüfltü¤ümüz ve ziyaret etti¤imiz kiflilerle de çok iyi bir diyalo¤umuz oldu. Resmî ziyaretlerimiz çok verimli ve baflar›l› geçti. Kültürel ve sosyal etkinliklere kat›ld›k. Moskova’n›n da tarihte çok önemli bir yeri oldu¤unu biliyorum, flehrin güzel yerlerini görmek de bizi çok etkiledi. Olumlu izlenimlerle Türkiye’ye dönüyoruz. Dünya genelinde bir hoflgörüsüzlük hâkim. Huntington’un “Medeniyetler Çat›flmas›” yaflanabilir mi? Toplumlar ve medeniyetler aras› diyalo¤un dünya bar›fl›na katk›lar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Huntington’un bu düflüncesi bir kuramd›r. Bunun üzerine çok çal›flmalar oldu. Bunu isteyenler de var, bundan kaç›nanlar da. Öyle bir fleyin olmamas› için gayret edilmesi gerekti¤ini söyleyen de var. Huntington’un bu düflüncesi asl›nda yabana at›lacak düflünce de de¤il. Böyle bir düflüncenin dünya için var oldu¤unu söyleyebilirim. Ancak bunun içerisinde ‹slâm kültürünü veya baflka bir kimli¤i düflman kabul etmek ve bu düflmanlar›n bir gün çat›flaca¤›n› var saymak, çok do¤ru bir düflünce de¤ildir. Bu çat›flmalar baz› olaylarla kendini dünyada hissettirir ve maalesef uluslararas› terör korkunç yüzünü hemen her yerde gösterir. Özellikle 11 Eylül’den sonra böyle bir çat›flman›n yak-

14

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

siyaset политика

Ó·ÓðÓÚ‡, ÍÓÚÓð˚È ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 15 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ëòÄ, ‡ Í ÍÓÌˆÛ „. ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 25 ÏÎð‰. íÛðˆÍË Ôð‰ÔðËÌËχÚÂÎË ÔÓÌËχ˛Ú ðÓθ êÓÒÒËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚‰ÛÚ Á‰ÂÒ¸ ËÌ‚ÂÒÚˈËÓÌÌÛ˛ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸, ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ðÓÒÒËÈÒÍË Ôð‰ÔðËÌËχÚÂÎË ‚˚·Ëð‡˛Ú íÛðˆË˛ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ·‡Á˚ ‰Îfl Ò‚ÓÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. LJÊÌ˚Ï ÒÂÍÚÓðÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÛðËÁÏ. é„ðÓÏÌ˚Ï ÔÓÚÂ̈ˇÎÓÏ Ó·Î‡‰‡˛Ú ÒÙÂð˚ ÍÛθÚÛð˚ Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. Ç êÓÒÒËË ð‡·ÓÚ‡˛Ú ÚÛðˆÍË ¯ÍÓÎ˚, ·Óθ¯Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÚÛðˆÍËı ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚ Ó·Û˜‡˛ÚÒfl ‚ êÓÒÒËË, ‡ ðÓÒÒËÈÒ͇fl ÏÓÎÓ‰Âʸ ‰ÂÚ Û˜ËÚ¸Òfl ‚ íÛðˆË˛. ê‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÚÛðˆÍËÈ flÁ˚Í. ìÏÂÌË „Ó‚ÓðËÚ¸ ̇ ÚÛðˆÍÓÏ flÁ˚Í ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÒÓÁ‰‡Ì˲ ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÓÒÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË. êÓÒÒËfl - ÒËθ̇fl ‰Âðʇ‚‡. èÓÒÚ‡‚ÍË ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡ ËÁ êÓÒÒËË ‚ íÛðˆË˛, ‡ Ú‡ÍÊ ̇ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ, ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÛ˛ Ö‚ðÓÔÛ Ë ëð‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸Â ˜ÂðÂÁ íÛðˆË˛ ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚Û˛Ú, ˜ÚÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓÚÛðˆÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚ ̇ ‰Ó‚ÂðËË, ÓÊˉ‡ÂÚ ıÓðӯ ·Û‰Û˘ÂÂ. êÓÒÒËfl Ë íÛðˆËfl ËÏÂ˛Ú ÒıÓ‰Ì˚ ÔÓÁˈËË ÔÓ Ô‡ÎÂÒÚËÌÓ-ËÁð‡ËθÒÍÓÏÛ ‚ÓÔðÓÒÛ. éÚÌÓ¯ÂÌËfl êÓÒÒËË Ò ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ‚ÎËfl˛Ú ̇ ·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. êÓÒÒËfl ‚Áfl· ̇ Ò·fl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÏËðÌÓ Ûð„ÛÎËðÓ‚‡ÌË ‚ ˝ÚÓÏ ð„ËÓÌÂ, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl Á̇˜ËÏ˚Ï ‚Í·‰ÓÏ ‚ ‰ÂÎÓ ÏËð‡ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ, Ú‡Í Í‡Í êÓÒÒËfl – Ó‰ËÌ ËÁ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı ˜ÎÂÌÓ‚ ëÓ‚ÂÚ‡ ÅÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ééç. èÓÒΉÌË „Ó‰˚ ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl íÛðˆËË Ë êÓÒÒËË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ ̇ „ÎÛ·ÓÍÓÏ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËË Ë ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Â. ëΉÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÍÓ̈ „., ‚Ó ‚ðÂÏfl ‚ËÁËÚ‡ èÛÚË̇ ‚ íÛðˆË˛, ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ Òӄ·¯ÂÌËÂ Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Â. íÓ ÂÒÚ¸ ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó Ì ӄð‡Ì˘˂‡ÂÚÒfl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ ÒÂÍÚÓðÓÏ, ‡ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÙÂð‡ı. Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ËÒÔÓÎÌflÂÚÒfl 85 ÎÂÚ ‰Ó„Ó‚ÓðÛ Ó ‰ðÛÊ·Â Ë ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Â ÏÂÊ‰Û Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ÏË íÛðˆËË Ë êÓÒÒËË. ç‡ ‚ÒÚðÂ˜Â Ò Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎÂÏ ëÓ‚ÂÚ‡ î‰Âð‡ˆËË êî ëÂð„ÂÂÏ åËðÓÌÓ‚˚Ï ·˚ÎÓ ð¯ÂÌÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ ÔðÓÚÓÍÓÎ Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Â ÏÂÊ‰Û Ô‡ð·ÏÂÌÚÓÏ íÛðˆËË, ëÓ‚ÂÚÓÏ î‰Âð‡ˆËË Ë ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÑÛÏÓÈ. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó Ô‡ð·ÏÂÌÚ˚ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì ‚Íβ˜‡ÚÒfl ‚ ð‡·ÓÚÛ, ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌÛ˛ ̇ ÛÍðÂÔÎÂÌË ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. n

Сильное впечатление произвели на меня турецкие школы, которые я посетил в Санкт-Петербурге. Я знал, что в этих школах дается качественное образование, мне было приятно наблюдать сплоченность учеников, преподавателей и руководителей. Beni etkileyen di¤er bir husus da, St. Petersburg’daki Türk okullar›n› ziyaret etmem oldu. Okullar›n nitelikli e¤itim verdi¤ini biliyordum ama bu denli ö¤rencisiyle, velisiyle, yönetimiyle kaynaflm›fl örnek gösterilen bir okul olarak faaliyette bulunmas› beni çok duyguland›rm›flt›. laflt›¤›n› söyleyenler de adeta güç kazanm›fl gibi görünüyor. Bizim büyük bir gayret ve istekle böyle bir çat›flmay› önlemek için çaba göstermemiz gerekiyor. Dolay›s›yla medeniyetler aras›nda diyalo¤un karfl›l›kl› görüflmenin, farkl›l›klar›n bir arada yaflayabilece¤ini göstermenin dinler aras› diyalo¤un, hoflgörünün, müsamahan›n, temelde beraber olman›n özelliklerini ortaya koymam›z gerekiyor. Bunu devletler, kültürler ve parlamentolar olarak da yapabiliriz. Nitekim böyle bir tehlikeye BM’de dikkat çekildi¤i zaman Say›n Genel Sekreter’in de öngörüsüyle “Medeniyetler aras› Diyalog” aray›fl› somut bir flekilde ortaya ç›kt›. Türkiye ve ‹spanya baflbakanlar› böyle bir diyalogda efl baflkanlar olarak görev ald›lar. Ben de bu y›l Haziran ay›nda Kopenhag’da yap›lan Avrupa Birli¤i Parlamento Baflkanlar› toplant›-

s›nda medeniyetler aras› diyalo¤un çok önemli oldu¤unu, bunun baflkanlar düzeyinde yap›l›rken asl›nda Avrupa Birli¤i Parlamento baflkanlar›n›n da kendi platformlar›nda böyle bir fleyi gerçeklefltirmeleri gerekti¤ini belirtim. Çünkü Kas›m ay›nda Barselona’da yap›lan Avrupa Akdeniz Parlamento Baflkanlar› toplant›s›na da kat›lm›flt›m ve orada “Medeniyetler Aras› Diyalog” konulu bir oturumun baflkanl›¤›n› yapt›m. O oturumda Fransa ve M›s›r rapor sunmufllard›. Bu raporlar müzakere edildi ve 13 parlamento baflkan› söz ald›. Benim yönetimimde oldu¤u için oturumu toparlamak bana düfltü ve Barselona’da yap›lan Avrupa Akdeniz Parlamento Baflkanlar› toplant›s›nda, medeniyetler aras› diyalo¤un can simidi oldu¤unu ve asl›nda herkesin de buna haz›r oldu¤unu ama bunun güçlü bir zemin ve plat-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

15

политика siyaset

Türk ifladamlar› Rusya’y› önemli bir potansiyel olarak görmüfller ve buralarda yat›r›mlar yap›yorlar. Di¤er taraftan Rus ifladamlar› ve sanayicileri de Türkiye’yi bir üs olarak seçiyorlar. Turizm önemli bir sektör, e¤itim ve kültür önemli bir potansiyel, burada pek çok okullar›m›z var, üniversitelerde okuyan pek çok gencimiz var. Ayn› flekilde Rus gençleri de Türkiye’yi bir e¤itim merkezi olarak kabul ediyorlar. Türkçe gittikçe yayg›nlafl›yor. Türkçenin bilinmesi, konuflulmas› iki ülke aras›nda önemli bir dostluk köprüsü meydana getiriyor.

Турецкие предприниматели понимают роль России, поэтому ведут здесь инвестиционную деятельность, в то же время российские предприниматели выбирают Турцию в качестве базы для своей деятельности. Türk ifladamlar› Rusya’y› önemli bir potansiyel olarak görmüfller ve buralarda yat›r›mlar yap›yorlar. Di¤er taraftan ise Rus ifladamlar› ve sanayicileri Türkiye’yi bir üs olarak seçiyorlar. formda büyütülmesi gerekti¤ini ifade etmifltik. Diyalog, karfl›l›kl› anlay›fl, birbirini kabul etme ve bir arada yaflama; bunlar çok önemli olgular. Bizim medeniyetimiz bunun güzel örneklerini tarihte sunmufltur. Biz, bir arada yaflaman›n, en az›ndan 5. ve 6. yüzy›llarda güzel örneklerini sergilemifl bir milletiz. Bugün bile Anadolu topraklar›nda farkl› kültürlerin bir arada bar›fl içerisinde yaflad›¤›n› görmek mümkündür. Ben hem Diyalog Avrasya, hem de bu konuda görev yapan birçok sivil toplum kuruluflunun çok hay›rl› bir ifl yapt›¤›na inan›yorum ve bunun daha da büyütülerek gerçeklefltirilmesi gerekti¤ini düflünüyorum.

Rusya çok güçlü bir devlettir

Son y›llarda Rusya-Türkiye iliflkilerini geldi¤i nokta itibariyle düflünecek

16

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

olursak, Avrasya merkezinde ve özelinde Rusya-Türkiye iliflkilerinin gelece¤ini nas›l görüyorsunuz? Çok parlak görüyorum. Çünkü trend giderek yükseliyor. ‹ki ülke de potansiyellerini olumlu yönde çok iyi kullan›yor. Tabii bu geliflmelerde Say›n Putin’in güçlü liderli¤inin de çok önemli rolü var. Türkiye’deki mevcut yönetimin de bu konuda istekli oluflu çok önemli. Say›n Putin ve Say›n Erdo¤an bildi¤im kadar›yla bir y›l içerisinde üç-dört defa bir araya gelmek suretiyle iki ülke aras›ndaki iliflkileri nas›l güçlendirebileceklerini konufluyorlar, somut ad›mlar at›yorlar. Ayn› zamanda bölgesel anlamda da dünya bar›fl›n› do¤rudan ilgilendiren konularda bir anlay›fl beraberli¤ini ortaya koyuyorlar. Ayr›ca son y›llarda 15 milyar dolar› bulan ticaret hacminin y›l› sonuna kadar 25 milyar dolar› bulaca¤› kararl›l›¤› çok önemlidir.

Rusya çok güçlü bir devlettir. Özellikle petrol, do¤al gaz ve di¤er enerjilerin Türkiye’ye gelmesi ve Türkiye üzerinden Orta Do¤u’ya, Orta Avrupa ve Akdeniz ülkelerine geçmesi, bir enerji koridoru veya enerji terminali olarak Türkiye ile Rusya aras›ndaki güvene dayal› iliflkilerin artmas›, gelece¤in çok daha güçlü olaca¤›n›n bir göstergesidir. Bir taraftan da Rusya geleneksel olarak ‹srail-Filistin uyuflmazl›¤›nda, ‹slâm ülkeleriyle iliflkilerinde ve Orta Do¤u’yla olan politikas›nda olumlu de¤ifliklikler yapt›. Bu konularda da Türkiye ile ayn› düflüncenin örtüfltü¤ünü görüyoruz. BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olan Rusya’n›n dünya bar›fl› konusunda önemli bir rol üslenmesi, dünya bar›fl› için çok önemlidir. Göstergelere bakt›¤›m›z zaman Türkiye ve Rusya aras›ndaki iliflkilerin güçlü bir anlay›fla ve iflbirli¤ine dayal› oldu¤unu görüyorum. Kald› ki Say›n Putin y›l› sonunda Türkiye’yi ziyaret etti¤i zaman Türkiye ve Rusya aras›nda çok boyutlu iflbirli¤i konusunda anlaflma imzaland›. Yani sadece ekonomik konuda bir kaç de¤ifliklik de¤il, pek çok konuda beraberlik sergilendi¤ini görebiliriz. Bu y›l, TBMM ile Rusya fiuralar Meclisi aras›nda imzalanan ‹flbirli¤i ve Dostluk Anlaflmas›’n›n da y›l dönümüdür. Federasyon Konseyi Baflkan› Say›n Mironov’la yap›lan görüflmede TBMM ve Federasyon Konseyi ve Devlet Dumas› aras›nda iflbirli¤i protokolü imzalanmas› kararlaflt›r›ld›. Bundan böyle parlamenterler düzeyinde de ikili iliflkilerimizi art›rabilecek görüflmeler ve çal›flmalar yapaca¤›z. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Любой народ мечтает о патриотах Дженгиз Шимшек Ответственный редактор журнала «ДА» (Стамбул).

Her millet vatansever bir insan ister Cengiz fiimflek

DA dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (‹stanbul).

Ç

ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚ ‰ÓÍ·‰˜ËÍË Ì‡ ð‡Á΢Ì˚ı ÒËÏÔÓÁËÛχı Ë ÍÓÌÙÂðÂ̈Ëflı ‚Ò ˜‡˘Â „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÒÌӂ̇fl ÔðÓ·ÎÂχ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇. Ç Ë˛Ì „. Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ «è·ÚÙÓðχ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» ‚ ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Â Ë ÔðË ÔÓ‰‰ÂðÊÍ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛθÚÛð˚ ä˚ð„˚ÁÒڇ̇ ‚ Å˯ÍÂÍ ·˚Î Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ «ÑˇÎÓ„ ÏÂÊ‰Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË Ë ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÏËðÌÓ ÔðÓÊË‚‡ÌË ̇ðÓ‰Ó‚», Û˜‡ÒÚÌËÍË ÍÓÚÓðÓ„Ó Ôð˯ÎË Í Ó·˘ÂÏÛ ÏÌÂÌ˲ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂı ÚӘ͇ı ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ð‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÂðÂÒÏÓÚðÂÚ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ Ò‚ÓËı ÒÚð‡Ì Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ·˚ ‚˚flÒÌËÚ¸, ͇ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë „ð‡Ê‰‡ÌË̇ ‰ÓÎÊ̇ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂχ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. 鷢ˠÍðËÚÂðËË ÒËÒÚÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ·Û‰ÛÚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Ó͇Á‡Ú¸ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌË ÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ÒËÚÛ‡ˆËÈ ‚ ÏËðÂ. èӉӷ̇fl ÔÓÁˈËfl Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛχ Òڇ·, ÔðÂʉ ‚Ò„Ó, ÓÚð‡ÊÂÌËÂÏ ÌÂÒӄ·ÒËfl Ò ÚÂÓðËÂÈ «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ». ç ‚‡ÊÌÓ, Í‡Í Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ‚ÓÈÌ˚ Ë ð‡Á‰Óð˚ ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËflÏË Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË. á̇˜ÂÌË ËÏÂÂÚ ÚÓ, ˜ÚÓ Ú‡ÍË ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÂÒÚ¸, Ë ÓÌË ÛÒÎÓÊÌfl˛Ú ÊËÁ̸ ÚÂı, ÍÚÓ, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ÍÛθÚÛðÌ˚Â Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍË ð‡Á΢Ëfl, ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚ ̇ Ó‰ÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËË, ‚ Ó‰ÌÓÈ ÒÚð‡ÌÂ. Ç Ú˜ÂÌË ‰‚Ûı ‰ÌÂÈ Û˜‡ÒÚÌËÍË Ó·ÒÛʉ‡ÎË ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÂ, „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËÂ, ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÂ, ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÂ, ÍÛθÚÛðÌ˚Â, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÂ Ë ·˚ÚÓ‚˚ Ôð˘ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÇÒ Òӄ·ÒËÎËÒ¸ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ÁÂÏÎfl Ö‚ð‡ÁËË ÔÂðÂÊË· „Óð¸ÍË ‰ÌË, ÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ‚ ÒË·ı ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. ä‡Ê‰ÓÂ

18

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ̇ðfl‰Û Ò ‚̯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÓÈ, ÔðÓ‚Ó‰ËÚ ðÂÎË„ËÓÁÌÛ˛, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÛ˛, ÒӈˇθÌÛ˛, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ ‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚. àÌÓ„‰‡ ÙÓðχ ð‡ÎËÁ‡ˆËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÍÓÏÛ-ÚÓ ÔðËÌÓÒËÚ ‚ð‰, ÍÓ„Ó-ÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚Ó‚‡Ú¸, ‚ÏÂÒÚÓ ÚÂðÔËÏÓÒÚË ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ·Ëð‡ÂÚ ‡„ðÂÒÒ˲. Ç Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ Ï˚ ÔÓÒ˜ËÚ‡ÎË

D

ünyan›n as›l probleminin insan yetifltirmek oldu¤u çeflitli sempozyum ve konferanslarda birçok defa dile getirildi. En son, Diyalog Avrasya Platformu’nun Haziran ’da K›rg›zistan Kültür Bakanl›¤› ev sahipli¤inde baflkent Biflkek’te düzenledi¤i forumda, son dö-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

nemlerde dünyada birçok çat›flman›n yafland›¤› ve bunun ancak devletlerin “nas›l bir insan ve nas›l bir vatandafl yetifltirmeli?” politikalar›n›n tekrar gözden geçirmeleriyle önlenebilece¤i üzerinde hem fikir olunmufltu. Bu karar, asl›nda Avrasya entelektüelinin “medeniyetler çat›flmas›” tezine karfl› koydu¤u bir tav›rd›. Evet, ad› “medeniyetler çat›flmas›” olmasa da dünyan›n bir yerlerinde insanlar, milletler, dinler ve ülkeler bir flekilde çat›fl›yorlar (savafl›yorlar), dolay›s›yla farkl› olmalar›na ra¤men birlikte yaflamak zorunda olanlar için hayat çekilmez hale geliyor. “Medeniyetler Aras› Diyalog ve Birlikte Yaflama Sanat›” ad›yla iki gün boyunca devam eden toplant›da çat›flmaya sebep olan zeminler, tarihi geçmifller, yaflananlar, genetik nitelikler, dinler, kültürler, ekonomiler ve hayat›n her basama¤› kat›l›mc›larca masaya yat›r›ld›. ‹stesek de istemesek de Avrasya co¤rafyas›nda yaflanan ac› günlerimizin oldu¤u kabul edildi. Çözüm belliydi asl›nda. Her devletin kendine ait bir d›fl politikas› ve içerde din, ekonomi, e¤itim ve sosyal politikalar› vard›. ‹flte ne olduysa bu politikalar›n baz› uygulan›fl bi-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

КАКИМ ДОЛЖНО БЫТЬ ОБРАЗОВАНИЕ? NASIL B‹R E⁄‹T‹M? Кочнева Любовь Петровна Директор гимназии № 7 (Казань) – победительницы Всероссийского конкурса «Лучшая школа года» в номинации «Школа гражданского становления».

Koçneva Lyubov Petrovna

Kazan’daki 7 numaral› lisenin müdürü. Lise, “Rusya çap›nda en iyi okul” yar›flmas›n›n “Toplumsal Oluflum Okulu” dal› ödülünün y›l› sahibi.

Школа никогда не заменит семью Какую роль в воспитании ребенка играет школа? Я нередко повторяю своему педагогическому коллективу: «Не навреди». Это первая роль школы. Вторая роль – быть помощником семьи, но не заменять семью. Если школа является помощником в образовательном процессе и мотивирует ребенка, то из ребенка получится толк. Но, пожалуй, главная роль – это все-таки образование. Семья нам доверяет, мы являемся гарантом воспитания и образования ребенка. В моем понимании современное качественное образование – это интеграция всех предметов с компьютерными технологиями. Необходимо научить использовать компьютерные технологии в математике, литературе, географии, музыке, это первая задача, первое направление школы. Второе направление – необходимо создать единое языковое международное пространство, то есть английский язык должны знать все, пусть на разговорном уровне. Молодые люди должны знать английский. Языки открывают возможности для проявления своих способностей. Каким должен быть человек в современном глобализирующемся мире? Мне кажется, что общество должно делать акцент на гуманизацию. Гуманизация – понятие очень широкое. Прежде всего, это толерантность. В Татарстане, я об этом ответственно заявляю, обычно татары говорят о том, что у нас отношения терпимые, а русские на подобный вопрос ответа не дают. Потому что с года все ответственные посты занимают татары. Если фамилия русская, это могут быть крещеные татары, чуваши. Русских очень мало. В нашем регионе лично я пока не вижу полной толерантности в широком понимании. Мне бы хотелось, чтобы человека оценивали не по национальному признаку, а по деловым качествам. Для воспитания и развития толерантности необходимо больше узнавать друг друга, общаться. Человека нельзя измерить национальностью. Годы нужны для того, чтобы изменить идеологию, а уже потом можно будет наблюдать практическое воплощение этого.

Okul ailenin yerini alamaz Çocu¤un e¤itiminde okul nas›l bir rol oynar?

Ben ö¤retmenlerime “zarar verme” derim s›k s›k. Okulun ilk rolü budur. ‹kinci rolü aileye yard›mc› olmakt›r ama ailenin yerini almak de¤ildir. E¤er okul e¤itim sürecinde çocu¤a yard›mc› olur ve ona bunun gerekçelerini anlat›rsa çocukta muhakeme oluflur. Ama bafll›ca rol yine de e¤itimdir. Aile bize güveniyor. Biz çocu¤un e¤itimi ve terbiyesinin kefiliyiz. Benim anlay›fl›mdaki ça¤dafl; kaliteli e¤itim, bütün derslerin bilgisayar teknolojileri ile bütünleflmesidir. Bilgisayar teknolojisini matematikte, edebiyatta, co¤rafyada, müzikte kullanmay› ö¤renmek gerekir. Bu, okulun ilk görevi, ilk yönelimidir. ‹kinci yönelim uluslararas› bir dil alan› oluflturmak gerekir. Yani ‹ngilizceyi gençler baflta olmak üzere herkes konuflma seviyesinde de olsa bilmelidir. Diller onlara yeteneklerini ortaya ç›karma imkân› verirler. Küreselleflen ça¤dafl dünyada insan nas›l olmal›d›r? Bana öyle geliyor ki toplum insanileflmeye önem vermelidir. ‹nsanileflme genifl anlaml› bir kavramd›r. Her fleyden önce hoflgörü demektir bu. Tataristan’da sorumlulu¤unu tafl›yarak bunu ifade ediyorum- Tatarlar genellikle “bizim davran›fllar›m›z hoflgörülüdür” derler. Ruslar ise ayn› soruya cevap vermiyorlar. Çünkü y›l›ndan itibaren sorumlu mevkilerde Tatarlar oturuyor. E¤er soy ismi Tatarsa, bunlar ya vaftiz edilmifl Tatarlar ya da Çuvafllar olabilir. fiahsen bölgemizde genifl anlamda bir insanileflme ve hoflgörü flimdilik görmüyorum. ‹nsan›n milli kriterlere göre de¤il, ifl kabiliyetlerine göre de¤erlendirilmesini isterdim. Hoflgörü e¤itimi ve hoflgörünün geliflmesi için bir araya gelmek, birbirimizi daha çok tan›mak gerekir. ‹nsan milliyetiyle ölçülmez. ‹deolojiyi de¤ifltirmek için y›llar gerek, bunun uygulamaya geçiflini ise sonra görece¤iz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

19

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Тема: «Урок толерантности». Цели: Развивать стремление быть терпимым в обществе; воспитывать интернационализм; способствовать развитию устной речи учащихся.

Русские дети учатся жить вместе Учитель школы-интерната № 23 г. Петрозаводска Н.А. Никишова проводит показательный урок толерантности для коллег.

ХОД УРОКА Учитель. Сегодня мы с вами проведем урок толерантности. Я не буду раскрывать значение этого слова, а вы сами в конце урока попробуете сказать, что означает слово «толерантность». Учитель читает стихотворение С. Маршака «Всемирный хоровод». Стихи для ребят Всех народов и стран: Для абиссинцев И англичан, Для испанских детей И для русских, Шведских, Турецких, немецких, Французских Негров, чья родина – Африки берег У. О чем это стихотворение? Дети. О том, что дети всех цветов кожи должны дружить друг с другом. У. Почему все дети, независимо от национальности и цвета кожи, должны жить дружно? Д. Чтобы не было войны на Земле, и все жили счастливо. У. Сейчас в мире непростая обстановка. Во многих точках планеты идет война, гибнут люди, рушатся здания, страдают дети. Люди вынуждены покидать свои дома и убегать из родных городов, чтобы спастись от голода, разрухи, болезней. Эти люди называются беженцами. Они приезжают в другие города в надежде, что мы протянем им руку помощи, поделимся всем, что имеем сами. С нами тоже может случиться беда, и мы вынуждены будем просить помощи. Давайте подумаем, чем мы можем помочь беженцам. Д. Дать одежду, поделиться едой, игрушками, не обижать детей беженцев Дети должны понять, что к людям, даже если они другой национальности, нужно относиться с уважением, понимать их горе, сочувствовать беде. У. Во время Великой Отечественной войны, когда фашисты захватили русские города, многие россияне были эвакуированы на юг, куда война еще не дошла. Их радушно принимали люди других национальностей: таджики, узбеки, грузины, армяне и др. Русским предоставляли жилье, обеспечивали едой, одеждой и другими необходимыми вещами. Люди не смотрели на то, что беженцы были не их

20

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

национальности, с другим цветом глаз и кожи! И поэтому наша страна победила в такой тяжелой и страшной войне. Люди помогали друг другу, не давали погибнуть слабым, все вместе объединились против общего врага – фашистов. И вот через много лет ситуация повторилась. Только теперь люди с юга бегут на север, за помощью к русским людям. Ведь добрая русская душа еще издавна была известна всем народам. Если мы будем жить в мире со всеми людьми, то на Земле не будет войн, террористических актов. А теперь давайте попробуем объяснить, что же обозначает слово «толерантность». Высказывания детей. В первую очередь толерантность проявляется дома, в школе. Все знают, что нужно жить дружно, но иногда трудно сдержаться, когда мы видим недостатки других. Иногда у нас возникает ощущение, что к нам придираются, стремясь быть сильными, мы становимся нетолерантными и остаемся в одиночестве.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Ders: “Hoflgörü” Dersin Amac›: ‹nsan topluluklar›nda sab›rl› olmaya gayret etmek, enternasyonal terbiye, ö¤rencinin konuflma becerisini gelifltirmek.

Ruslar birlikte yaflamay› önemsiyor Rusya Petrozavodsk flehri 23 No’lu okul ö¤retmeni N.A. Nikiflkova meslektafllar›na Etik ve Vatandafll›k derslerinde ö¤rencilerin nas›l e¤itilmesi gerekti¤i konusunda, “Hoflgörü” ünitesiyle ilgili yapt›¤› örnek ders plan›n› öneriyor.

Ders ‹flleyifli

Ö¤retmen: Bugün sizlerle Hoflgörü dersini iflleyece¤iz. Size bu kelimenin ne demek oldu¤unu ben anlatmayaca¤›m. Siz ders sonunda kendiniz söyleyeceksiniz. Ö¤retmen, S. Marflak’›n “Dünya korosu” fliirinden bir parça okur. fiiir dünyadaki bütün ülkelerin çocuklar›na: ‹ngilizlere, ‹spanyollara, Ruslara, ‹sveçlere, Türklere, Almanlara, Frans›zlara. K›z›lderililere, her iki Amerika’ya K›y› olan Afrika zencilerine.

- Bu fliir neden bahsediyor? Ö¤renciler: Farkl› renkte derisi olan çocuklar›n birbiriyle dost olmas› gerekti¤inden. - Bütün çocuklar farkl› milletlerden ve derilerinin renginin farkl› olmas›na ra¤men neden dost olmal›lar? - Dünyada savafl olmamas› ve hep birlikte mutlu yaflamak için. - Bugünlerde dünya karmafl›k bir yap› içinde. Birçok yerde savafl var, insanlar ölüyorlar, binalar y›k›l›yor, çocuklar ac› çekiyorlar. ‹nsanlar açl›ktan, yokluktan ve hastal›ktan kurtulmak için evlerini ve anavatanlar›n› terk etmek zorunda kal›yorlar. Bu insanlara “kaçk›nlar” denir. Bu insanlar baflka flehirlere, onlara bizim yard›mc› olabilece¤imiz, elimizde neyimiz varsa onlarla paylaflabilece¤imizi ümit ederek geliyorlar. Bizim de bafl›m›za böyle bir bela gelebilir ve biz de bir baflkas›ndan yard›m dileyebiliriz. Bir düflünelim, bu kaçk›nlara nas›l yard›m edebiliriz acaba? - Elbise verebilir, yiyeceklerimizi paylaflabilir, kaçk›nlar›n çocuklar›n› üzmeyebiliriz.

– Почему все дети, независимо от национальности и цвета кожи, должны жить дружно? – Чтобы не было войны на Земле, и все жили счастливо. – Bütün çocuklar farkl›

milletlerden ve derilerinin

renginin farkl› olmas›na

ra¤men neden dost olmal›lar?

– Dünyada savafl olmamas› ve

hep birlikte mutlu yaflamak için.

Burada ö¤renciler, insanlar farkl› milletten bile olsalar onlara sayg› duymak, ac›lar›n› hissedebilmek ve onlar›n dertlerini paylaflmak gerekti¤ini anlamal›d›r. - Büyük Kurtulufl Savafl›’nda faflistler Rus illerine girdiklerinde, birçok Rus henüz savafl›n gelmedi¤i güneye sürülmüfl. Onlar› Tacikler, Özbekler, Gürcüler, Ermeniler ve baflka milletlerden insanlar büyük bir memnuniyetle kabul etmifl, yiyecek, giyecek ve kalacak yer vermifller. ‹nsanlar bu kaçk›nlar›n baflka bir milletten olduklar›na, deri ve gözlerinin farkl› renkte olduklar›na ald›r›fl etmemifller. Bu yüzden ülkemiz o savafl› kazanabildi. Aradan uzun y›llar geçtikten sonra bugün yine buna benzer olaylar yaflan›yor. Yaln›z bu kez insanlar kuzeye, yani Ruslardan yard›m dilemeye geliyorlar. Zira Ruslar›n ne kadar iyi kalpli olduklar› eskiden beri herkes taraf›ndan iyi bilinir. E¤er bu dünyada insanlarla birlikte yaflarsak, ne savafl ve ne de terörist faaliyetler olur. fiimdi söyleyin bakal›m, ne demek “hoflgörü”? Ö¤renciler düflüncelerini aç›klarlar. - Hoflgörü öncelikle evde ve okulda yaflan›r. Herkesin birlikte yaflamak gerekti¤ini bildi¤imiz halde, baflkas›n›n eksiklerini görünce dayanam›yoruz. Bazen birilerinin sebepsiz yere bize ç›k›flt›klar›n› san›yoruz . Kuvvetli olmaya çal›flarak kabal›k yap›yor ve toplumda yaln›z kal›yoruz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

21

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

КАКИМ ДОЛЖНО БЫТЬ ОБРАЗОВАНИЕ? NASIL B‹R E⁄‹T‹M? Нияз Гайбулаев Старший специалист отдела среднего образования Министерства образования Таджикистана.

Niyaz Gaybullayev

Tacikistan Milli E¤itim Bakanl›¤› Orta Ö¤retim Okullar› Bafluzman›

Прежде всего – человек В последние годы Министерство образования Таджикистана уделяет большое внимание не только качеству преподавания в средней школе, но и воспитанию учеников. С целью формирования нравственного поколения, преданного Родине, министерство утвердило национальную патриотическую концепцию. Согласно новой программе, ученики третьих и четвертых классов два раза в неделю будут изучать предмет «Любовь к Родине». В старших классах классный руководитель один раз в неделю проводит с учениками классный час, посвященный общим принципам и правилам воспитания, этике, культуре поведения. Цель этих занятий – привить детям уже в раннем возрасте чувства патриотизма, уважения к Отчизне, воспитать граждан, полезных обществу и государству. Таджикским ученикам повезло, что они выросли на родине таких великих поэтов, как Саади, Хафиз, Фирдоуси, Рудаки, Мевляна. Их произведения, которые являются настоящими учебниками этики, мудрости, милосердия и гуманизма, включены в школьную программу. Иными словами, уроки литературы тоже способствуют воспитанию доброты, человечности, развивают патриотические чувства. Кроме того, 3 часа в неделю выделено на уроки гражданственности и физической культуры. В последние годы повышается значение предметов, воспитывающих в детях нравственные качества, нравственное воспитание идет непрерывно.

Önce iyi insan

Tacikistan E¤itim Bakanl›¤› son y›llarda ders e¤itiminin yan›nda okullardaki terbiyeye çok önem veriyor. Öncelikli olarak iyi bir insan ve daha sonra iyi bir vatandafl yetifltirmek amac›yla E¤itim Bakanl›¤›, Ulusal Vatanseverlik Program›n› onaylad›. Buna göre ilkokul 3. ve 4. s›n›flarda “vatan sevgisi” dersi haftada 2 defa verilece¤i belirtiliyor. Bunun yan›nda üst s›n›flarda s›n›f ö¤retmeni ba¤›ms›z olarak haftada 2 saatlik terbiye, etik ve davran›fl kültürü konular›n› içeren “terbiye saati” dersi veriyor. Bu derslerde topluma ve insanlara faydal› bir bireyin yetifltirilmesi ve vatanperverlik hissinin erken yafllarda yerlefltirilmesi amaçlanmaktad›r. Tacikistan edebiyat›n›n Sadi fiirazi, Hafiz, Firdevsi, Rudaki, Mevlana gibi flairleri olmas› ve onlar›n eserlerinin okullarda okutulmas› bizim için çok büyük bir avantaj. Çünkü onlar›n eserleri zaten hikmet ve insanl›k dersi ile dolu. Dolay›s›yla edebiyat dersleri de talebeleri insanl›¤a, vatanseverli¤e sevk ediyor. Öte yandan vatandafll›k ve beden e¤itimi dersleri de müfredata göre haftada 3 saat verilmektedir. Eskiye nazaran son y›llarda okullarda çocuklar› manevi yönden daha kuvvetli ve iyi insan olmalar› yönünde çeflitli derslere a¤›rl›k verilmekte ve bu yönde çal›flmalar devam etmektedir.

22

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÔÓÒ‚flÚËÚ¸ ÌÓÏÂð ̇¯Â„Ó ÊÛð̇· ÚÂÏ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‡ ÚӘ̠– ÚÓÏÛ, ͇ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë „ð‡Ê‰‡ÌË̇ ıÓÚflÚ ‚ˉÂÚ¸ ÓÚ‰ÂθÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ‚ÂÒ¸ ÏËð, Ë Í‡ÍÓ‚‡ ðÓθ ÔðÓˆÂÒÒ‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ÔÓÍÓÎÂÌËfl, Ûϲ˘Â„Ó Ï˚ÒÎËÚ¸ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ Ë ÔÓÁËÚË‚ÌÓ. èÓ Ì‡ÒÚÓȘ˂ÓÈ ÔðÓÒ¸·Â „·‚ÌÓ„Ó ð‰‡ÍÚÓð‡ ÊÛð̇· «ÑÄ» ç‚‚‡Î¸ ë‚ËÌ‰Ë ˝ÚÓÚ ‚ÓÔðÓÒ ‚Ó¯ÂÎ ‚ ËÚÓ„Ó‚Û˛ ‰ÂÍ·ð‡ˆË˛ ÙÓðÛχ, ˜ÚÓ Â˘Â ð‡Á ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÂÚ Â„Ó ‡ÍÚۇθÌÓÒÚ¸. ÉÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÍÛθÚÛð̇fl Ë ˝ÚÌ˘ÂÒ͇fl Ú̸͇ Ö‚ð‡ÁËË ‰Â·˛Ú ˝ÚÓÚ ð„ËÓÌ ÛÌË͇θÌ˚Ï. á‰ÂÒ¸ ÊË‚ÛÚ ð‡ÁÌ˚ ÔÓ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ðÓ‰˚. çÂÍÓÚÓð˚ ËÁ ÌËı ̇ҘËÚ˚‚‡˛Ú

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Hatta öyle milletler var ki, Karaimlerde oldu¤u gibi art›k nesilleri tükenmek üzere. Buna ra¤men her millet ve her kültür yaflamaya, yaflat›lmaya çal›fl›l›yor, her devlet kendi vatandafl›n› iyi bir vatandafl ve iyi birer insan olarak yetifltirmeye çal›fl›yor. Kimileri dünya kültür ve medeniyet miras›n› kendileri için ayakta kalma yolu olarak görürken, kimileri sadece kendi milli kültürüne sahip ç›k›p, var olufl yollar›n› onlara tutunmakta, onlar› gelifltirmekte görüyor ve kendi etnik kimli¤ini yüceltmeye çal›fl›yor. Dolay›s›yla devletlerin uygulad›klar› e¤itim politikalar› da bu ihtiyaca göre flekilleniyor. Hem iyi bir vatandafl, hem de iyi bir insan yetifltirilmek isteniyor. Yetiflen bu nesil çevresiyle ya diyalogu, ya kavgay›, ya da kuvvet kazan›ncaya kadar flimdilik uzlaflmay› tercih ediyor.

ÏËÎÎËÓÌ˚. çÂχÎÓ Ì‡ðÓ‰Ó‚, ̇ÔðËÏÂð, ͇ð‡ËÏ˚, ̇ıÓ‰flÚÒfl ̇ „ð‡ÌË ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl. çÓ, ‚ÓÔðÂÍË ‚ÒÂÏÛ, ͇ʉ˚È Ì‡ðÓ‰ Ë Í‡Ê‰‡fl ÍÛθÚÛð‡ ·Óð˛ÚÒfl Á‡ ‚˚ÊË‚‡ÌËÂ, ͇ʉÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ, ÒÔÓÒÓ·ÌÓÂ Í ÒÓÁˉ‡Ì˲, ËÒÔÓÎÌÂÌÌÓ ԇÚðËÓÚ˘ÂÒÍËı ˜Û‚ÒÚ‚ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ðÓ‰ËÌÂ. ÑÎfl ÍÓ„Ó-ÚÓ ÔÓ‚Ó‰ÓÏ Í ‚˚ÊË‚‡Ì˲ ÒÚ‡ÎÓ ‚ÒÂÏËðÌÓ ÍÛθÚÛðÌÓ ̇ÒΉËÂ, ÍÚÓ-ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ Ì‡ˆËÓ̇θ̇fl ÍÛθÚÛð‡ ÒÔÓÒӷ̇ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÔðÓˆÂÒÒ ‡ÒÒËÏËÎflˆËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÒÚðÂÏËÚÒfl ‚Òfl˜ÂÒÍË ÛÍðÂÔËÚ¸ Ë ð‡Á‚ËÚ¸ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚‡ Ò ˆÂθ˛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ò‚ÓÂÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθ̇fl ÔÓÎËÚË͇ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÙÓðÏËðÛÂÚÒfl Òӄ·ÒÌÓ

çimlerinden zararl› davran›fllar ortaya ç›km›fl, baz› insanlar paylaflmak yerine kap›flmay›, hoflgörü yerine çat›flmay› tercih etmifllerdi. Özellikle dergimiz yay›n editörü Nevval Sevindi’nin ›srar›yla sonuç bildirgesine giren ve bizim de bu say›m›zda dosya konusu olarak inceledi¤imiz “nas›l bir insan ve nas›l bir vatandafl yetifltirmeli?” konusu e¤itim politikalar› aç›s›ndan bir kez daha gözden geçirmeye de¤er görüldü. Avrasya, co¤rafi konumu üzerinde bar›nd›rd›¤› kültür ve etnik yap› bak›m›ndan s›ra d›fl› bir yer. Bir milyon, befl yüz bin ve hatta yüz bin nüfuslu milletler bile var.

Diyalog Avrasya dergisinin yay›n alan›na giren Avrasya cumhuriyetlerine bakt›¤›m›zda, toplumun bu yöndeki ihtiyaçlar›n›n e¤itim yoluyla karfl›lanmas› amac›yla e¤itim programlar›nda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Din Eti¤i, Etik, Vatandafll›k, Hayat Bilgisi gibi derslerin yer ald›¤›n› görüyoruz. Bu derslerin kiminin içeri¤inde sadece o devletin etnik kimli¤ine dönük bilgiler verilirken, kimileri daha evrensel çerçevede de¤erlendirilerek içeri¤ine insan haklar› konular›n› da dahil edilmifl. K›rg›zistan’da 1. s›n›ftan s›n›fa kadar haftal›k 1 ders saati olarak verilen “Edep” (Etik) dersi gayet detayland›r›lm›fl bir niteli¤e sahip. ‹çerik olarak di¤er cumhuriyetlerde verilen Etik dersinden fark› olmasa da, belli s›n›flarda dersin alt konularla verilmesi Etik dersini biraz daha anlaml› k›l›yor. Mesela s›n›flarda “Edep”, s›n›flarda “Miras”, s›n›flarda ise bir tür blok ders uygulan›yor: 8. s›n›flar “‹nsan”, 9. s›n›flar “Aile”, s›n›flar “Etnoloji” ve nihayet s›n›flar “Kültür” derslerini al›yorlar.

‹yi vatandafl dindar olan m›d›r?

Özellikle Sovyetler sonras› ba¤›ms›zl›¤›na kavuflan cumhuriyetlerde, Sovyet döneminde yer verilmedi¤i düflüncesiyle ortaö¤retimde din derslerinin yer almas›, son on befl y›ld›r tart›fl›lan bir konu. Dolay›s›yla Türkiye örne¤inde oldu¤u gibi Etik dersinin içinde din de yer alabiliyor. Zaman zaman s›cak tart›flmalar›n yafland›¤› forumlarda dile getirilen ana konu, dinin toplumun önemli dinamiklerinden oldu-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

23

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔÓÚð·ÌÓÒÚflÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ì‡ˆËË. ñÂθ β·Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ – ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ ıÓðÓ¯Â„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ËÎË „ð‡Ê‰‡ÌË̇, ‡ ÎÛ˜¯Â – ˜ÚÓ·˚ ÒÓ˜ÂÚ‡ÎËÒ¸ Ó·‡ ˝ÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡. çÓ‚Ó ÔÓÍÓÎÂÌË ‚˚·Ëð‡ÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ÏËðÌÓ ð¯ÂÌË ð‡ÁÌӄ·ÒËÈ. èðË ·Â„ÎÓÏ ‚Á„Îfl‰Â ̇ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚ı ۘ·Ì˚ı Á‡‚‰ÂÌËÈ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ð„ËÓ̇, „‰Â ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÊÛð̇Π«ÑÄ», ‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÔÓÚð·ÌÓÒÚË ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl ¯ÍÓθÌËÍ‡Ï ÔðÂÔÓ‰‡˛ÚÒfl Ú‡ÍË Ôð‰ÏÂÚ˚, Í‡Í «êÂÎË„ËÓÁ̇fl ÍÛθÚÛð‡ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», «êÂÎË„ËÓÁ̇fl ˝ÚË͇», «ùÚË͇», «Éð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», «ìðÓÍË ÊËÁÌË» Ë Ú.‰. ëÓ‰ÂðʇÌË ÌÂÍÓÚÓð˚ı ËÁ ˝ÚËı Ôð‰ÏÂÚÓ‚ ‰‡ÂÚ ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌÛ˛ ËÌÙÓðχˆË˛ Ó Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ÒÚð‡Ì˚, ˜‡ÒÚ¸ ËÁ ÌËı ËÏÂÂÚ ˆÂθ˛ ð‡ÒÒ͇Á‡Ú¸ Û˜ÂÌËÍ‡Ï Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ÏËðÂ, Á‡Úð‡„Ë‚‡fl ·ÓΠÛÌË‚Âð҇θÌ˚ ÚÂÏ˚. ÇÌËχÌË ÔðË‚ÎÂ͇ÂÚ Ôð‰ÏÂÚ «ùÚË͇»,

ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÂÏ˚È Ò ÔÂð‚Ó„Ó ÔÓ Ó‰ËÌ̇‰ˆ‡Ú˚È Í·ÒÒ ‚ ¯ÍÓ·ı ä˚ð„˚ÁÒڇ̇. ëÓ‰ÂðʇÌË Ôð‰ÏÂÚ‡ χÎÓ ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÛðÓÍÓ‚ ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı. àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ Ôð‰ÏÂÚ ‚ ͇ʉÓÏ Í·ÒÒ ‰ÂÎËÚÒfl ̇ ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎ˚. ç‡ÔðËÏÂð, Ò ÔÂð‚Ó„Ó ÔÓ ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È Í·ÒÒ Ôð‰ÏÂÚ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl – «ù‰ÂÔ» («äÛθÚÛð‡ Ôӂ‰ÂÌËfl»), Ò ÔflÚÓ„Ó ÔÓ Ò‰¸ÏÓÈ Í·ÒÒ – «ç‡ÒΉ˻, ‚ ‚ÓÒ¸ÏÓÏ Í·ÒÒ – «óÂÎÓ‚ÂÍ», ‚ ‰Â‚flÚÓÏ – «ëÂϸfl», ‰ÂÒflÚËÍ·ÒÒÌËÍË ËÁÛ˜‡˛Ú «ùÚÌÓÎӄ˲», ‡ Û˜‡˘ËÂÒfl Ó‰ËÌ̇‰ˆ‡Ú˚ı Í·ÒÒÓ‚ – «äÛθÚÛðÛ».

Хороший гражданин – верующий гражданин? ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÔÓÒΉÌËı ÔflÚ̇‰ˆ‡ÚË ÎÂÚ Ì‡ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â Ì ÛÚËı‡˛Ú ÒÔÓð˚ Ó ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËË ðÂÎË„ËË ‚ Òð‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎÂ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ú‡ÍÓ„Ó Ôð‰ÏÂÚ‡ Ó·˙flÒÌfl˛Ú, ÔðÂʉ ‚Ò„Ó, ̉ÓÒÚ‡ÚÍÓÏ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚

Для кого-то поводом к выживанию стало всемирное культурное наследие, кто-то считает, что только национальная культура способна остановить процесс ассимиляции, поэтому стремится всячески укрепить и развить национальные чувства с целью сохранения своей идентичности. Kimileri dünya kültür ve medeniyet miras›n› kendileri için ayakta kalma yolu olarak görürken, kimileri sadece kendi milli kültürüne sahip ç›k›p, var olufl yollar›n› onlara tutunmakta, onlar› gelifltirmekte görüyor ve kendi etnik kimli¤ini yüceltmeye çal›fl›yor.

¤u ve ortaö¤retim sürecinde asla ihmal edilmemesi gerekti¤i, ülkelerin ve insanl›¤›n bu tür insanlara ihtiyac› oldu¤udur. Fakat flunu da göz ard› etmemek gerekir ki, bu cumhuriyetler bir yandan da milli varl›klar›n› ortaya koymak ve milli fluurlar›n› yeniden infla etmek amac›yla kendi milli dinamiklerine fazlas›yla yer veriyorlar. Ba¤›ms›zl›¤›n› yeni elde etmifl bir cumhuriyet için bu anlafl›l›r bir fleydir. Bununla birlikte Rusya, Türkiye, Ukrayna gibi yönünü k›smen de olsa Bat›’ya çevirmifl olan ülkelerde “nas›l bir nesil istiyoruz?” sorusuna e¤itim yönetmeliklerinde verilen cevap “modern, insan haklar›na sayg›l›, dünya ile entegre olabilen, farkl› kültürlere sayg›l› ve hoflgörülü, akl› hür, vicdan› hür bir nesil” fleklinde oluyor. Bu bak›fl aç›s›n›, ülkelerin etnik yap›lar› gere¤i çok milletli olufluna ba¤lamak mümkün. Fakat konuya yaklafl›m bak›m›ndan toplum ve bürokrasi hep iki taraf halinde organize oluyor. Halk›n büyük bir kesimi “nas›l bir insan ya da vatandafl yetiflmeli?” sorusuna dindar (yani etnik ço¤unlu¤un dini) ve vatansever insanlar yetiflmesi gerekti¤ini fleklinde cevap veriyor. Geleneksel yap›lara sahip toplumlar için bu tercihin hiç de yad›rganacak bir taraf› yoktur. Ama iflin ilginç yan›, bu gibi ülkelerdeki e¤itimden sorumlu devlet adamlar›, ortaö¤retim kurumlar›nda herhangi bir dinin ö¤retilmesi yerine bütün din ve kültürlerin ö¤retilmesi, kendi din ve kültürünün dünya medeniyetleri aras›ndaki yerinin özellikle vurgulanmas›yla bu ihtiyac›n giderilebilece¤i düflüncesiyle hareket ediyorlar. Bu konuda Ukrayna’da “Etik” dersi ile ilgili tart›flmalar oldukça bilgi verici. ’den beri “H›ristiyan Eti¤i” ad› alt›nda verilen derslerde H›ristiyan kültürü verilerek topluma manevi ve ahlaki yönden nas›l bir insan gerekti¤i konusu çözüme kavuflturulmufltu. Eylül ’den itibaren ad› “Etika” olarak de¤ifltirilen ve içeri¤inin genel ahlak kurallar›, din kültürü ve toplumsal de¤erlerin verilmesi fleklinde de¤ifltirilen ders, halen din çevrelerinin büyük bir tepkisini çekiyor. Bu dersin içeri¤inin boflalt›ld›¤›n› düflünen kilise, dersin ad›n›n tekrar “H›ristiyan Eti¤i” olmas› gerekti¤ini, zira toplumun dinden gittikçe uzaklaflt›r›lmas›n›n büyük bir sak›nca do¤uraca¤›n› her f›rsatta dile getiriyor. Bilhassa 6. s›n›f ders içeri¤inde yer alan “iyi ve kötüyü birey kendisi belirler”, “insan olmak çok zor,” “güvenli seks, cinsel iliflkiler-

24

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ ‚ðÂÏfl. à ÒÂȘ‡Ò ðÂÎË„ËÓÁÌÓ Á̇ÌË fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓÒÚ‡‚ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ Ôð‰ÏÂÚ‡ «ùÚË͇». çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ðÂÎË„ËË ‚ Òð‰ÌËı ۘ·Ì˚ı Á‡‚‰ÂÌËflı ‡ÍÚË‚ÌÓ Ó·ÒÛʉ‡ÂÚÒfl ̇ ð‡Á΢Ì˚ı ÙÓðÛχı Ë ÍÓÌÙÂðÂ̈Ëflı. êÂÎË„Ëfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ Ù‡ÍÚÓðÓ‚ ð‡Á‚ËÚËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÌÂθÁfl ̉ÓÓˆÂÌË‚‡Ú¸ ðÓθ ÙÛ̉‡ÏÂÌڇθÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Á̇ÌËÈ, ÍÓÚÓð˚ÏË ‰ÓÎÊÂÌ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ͇ʉ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂθÁfl Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒÚ‡‚¯Ë ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ÏË ÔÓÎÚÓð‡ ‰ÂÒflÚ͇ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÚðÂÏflÚÒfl, ÔðÂʉ ‚Ò„Ó, Í ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌ˲ ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌËfl, ˜ÚÓ ‚ÔÓÎÌ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌÓ ‰Îfl ÌÓ‚ÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡‚¯ËıÒfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. êÓÒÒËfl, ìÍð‡Ë̇, íÛðˆËfl – ˝ÚÓ ÒÚð‡Ì˚, ˜‡ÒÚ˘ÌÓ ÔÓ‚ÂðÌÛ‚¯Ë ҂ÓÈ ÍÛðÒ Ì‡ á‡Ô‡‰. ëËÒÚÂχ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ˝ÚËı ÒÚð‡Ì‡ı Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ„Ó ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÍÓÚÓðÓ ۂ‡Ê‡ÂÚ Ôð‡‚‡ β‰ÂÈ, ΄ÍÓ ËÌÚ„ðËðÛÂÚÒfl ‚ ÏËðÓ‚Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó, Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ‰ðÛ„ËÏ ÍÛθÚÛð‡Ï, ӷ·‰‡ÂÚ Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ Ï˚ÒÎË Ë ÒÓ‚ÂÒÚË. èÓ‰Ó·Ì˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌ˚Ï ÒÓÒÚ‡‚ÓÏ ˝ÚËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓÁˈËfl ̇ðÓ‰‡

ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔÓÁˈËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ç‡ÒÂÎÂÌË ÒÚð‡Ì˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ‚ÂðÛ˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ӷ·‰‡˛˘Â„Ó Ô‡ÚðËÓÚ˘ÂÒÍËÏË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË. ÑÎfl Ó·˘ÂÒÚ‚ Ò ÒËθÌ˚ÏË Úð‡‰ËˆËflÏË Ú‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ‚ÔÓÎÌ ӷ˙flÒÌËÏ. é‰Ì‡ÍÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌ̇fl ÔÓÎËÚË͇ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ˝ÚËı ÒÚð‡Ì‡ı Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ ËÁÛ˜ÂÌË ‚ Òð‰ÌËı ۘ·Ì˚ı Á‡‚‰ÂÌËflı Ì ÚÓθÍÓ ÔðÂӷ·‰‡˛˘ÂÈ ‚ ÒÚð‡Ì ðÂÎË„ËË, ÌÓ Ë Ó·˘Ëı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Á̇ÌËÈ, ‡ Ú‡ÍÊ ÏËðÓ‚ÓÈ ÍÛθÚÛð˚. èðË ˝ÚÓÏ ·Óθ¯Ó ‚ÌËχÌË ۉÂÎflÂÚÒfl ÏÂÒÚÛ ðÂÎË„ËË Ë ÍÛθÚÛð˚ ÒÚð‡Ì˚ ‚ ÍÛθÚÛðÌÓÈ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ Ú͇ÌË ÏËð‡. ÑÓ΄Ó ‚ðÂÏfl Ì ÛÚËı‡ÎË Ì‡ ìÍð‡ËÌ ÒÔÓð˚ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÒÓ‰ÂðʇÌËfl Ôð‰ÏÂÚ‡ «ùÚË͇». 燘Ë̇fl Ò „., ‚ ¯ÍÓ·ı ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÎÒfl Ôð‰ÏÂÚ «ïðËÒÚˇÌÒ͇fl ˝ÚË͇», ‚ ð‡Ï͇ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ¯ÍÓθÌËÍË ÔÓÎÛ˜‡ÎË Á̇ÌËfl Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðË̈ËÔ‡ı ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡ Ë ıðËÒÚˇÌÒÍÓÈ Í‡ðÚËÌ ÏËð‡. Ç ÒÂÌÚfl·ð „. ̇Á‚‡ÌË Ôð‰ÏÂÚ‡ ·˚ÎÓ ËÁÏÂÌÂÌÓ Ì‡ «ùÚËÍÛ». ñÂθ ÌÓ‚Ó„Ó Ôð‰ÏÂÚ‡ – ð‡ÒÒ͇Á‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Ó ‚ÒÂÓ·˘Ëı ˝Ú˘ÂÒÍËı Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðË̈ËÔ‡ı, ðÂÎË„Ëflı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚflı. àÁÏÂÌÂÌË ÒÓ‰ÂðʇÌËfl Ôð‰ÏÂÚ‡ ‚˚Á‚‡ÎÓ ·ÛðÌÛ˛

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

de kültürlülük ve kültürsüzlük” gibi ünitelerin insan psikolojisine zarar verdi¤i, insan› kiflilik bozuklu¤una sürükledi¤i s›k elefltirilen konular aras›nda. Çok milletli ve çok kültürlü Ukrayna, bakanl›¤›n yapt›¤› bu düzenlemeyle dinler aras› bar›fl›, hoflgörüyü ve evrensel de¤erleri yakalamay› hedefliyor. “Nas›l bir insan?” konusuna din adamlar›n›n “dindar adam” cevab›yla yaklaflmalar› gayet do¤ald›r. Demokrasi devlet yönetiminde halk›n aktif kat›l›m›n› gerektirir. Fakat devlet halk›n her fikrini her konuda sormayabiliyor. Bu nedenle, “devlete ve topluma faydal› insan kimdir?” konusu kimi zaman yukar›dan inme uygulamalarla çözüme kavuflturuluyor. Bir örnek teflkil etmesi bak›m›ndan Rusya’da Global Rus internet analiz sitesinin yapt›¤› bir araflt›rma önemli. Ziyaret edilme s›kl›¤›na göre 92 bininci s›rada yer alan site, din e¤itiminin gerekli olup olmad›¤›n› kifliye sormufl ve flu cevaplar› alm›fl: Farkl› inançlar› bar›nd›ran Rusya’daki okullarda ne din adamlar›na, ne de dinlere ihtiyaç yoktur: % , ister din okullar›nda ister-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

se normal okullarda “Allah’›n emir ve yasaklar›” de¤il, din kültürü ya da Ortodoks kültürü verilsin: % 31,3, “Allah’›n emir ve yasaklar›” okullarda gerekli: % 18,7. Halk böyle düflünüyor ama Kilise bugün yaflanan toplumsal kaosu örgün e¤itimde din e¤itiminin verilmeyifline ba¤l›yor. Din e¤itiminin okullarda verilmesine ihtiyaç olup olmad›¤› Rusya’da hâlâ tart›fl›lan bir konu. Bu durum Türkiye için de geçerli.

ÓÚðˈ‡ÚÂθÌÛ˛ ðÂ‡ÍˆË˛ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ. ñÂðÍÓ‚¸ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ôð‰ÏÂÚ ÛÚð‡ÚËÎ Ò‚Ó Á̇˜ÂÌËÂ Ë Ì ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ‚ÓÁÎÓÊÂÌÌÓÈ Ì‡ ÌÂ„Ó ÙÛÌ͈ËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Úð·ÛÂÚ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl Ôð‰ÏÂÚ‡ «ïðËÒÚˇÌÒ͇fl ˝ÚË͇», ÔÓÒÍÓθÍÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Ë Ú‡Í Ó˜Â̸ ÒËθÌÓ ÓÚ‰‡ÎflÂÚÒfl ÓÚ ðÂÎË„ËË. ç‡Ë·Óθ¯ÂÈ ÍðËÚËÍ ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ú‡ÍË ÚÂÁËÒ˚, Í‡Í «˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ Ò‡Ï ÓÚ΢‡Ú¸ ÁÎÓ ÓÚ ‰Ó·ð‡», «·˚Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÌÂÔðÓÒÚÓ», «Ì‡‰ÂÊÌ˚È ÒÂÍÒ, ˝ÚË͇ ÔÓÎÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ». ë‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚ ÚÂÏ˚ ̇ÌÓÒflÚ ‚ð‰ ‰ÂÚÒÍÓÈ ÔÒËıÓÎÓ„ËË, ‚‰ÛÚ Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌ˲ ΢ÌÓÒÚË ð·ÂÌ͇. ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó Ê ҘËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ËÁÏÂÌÂÌË ÒÓ‰ÂðʇÌËfl Ôð‰ÏÂÚ‡ ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ð‡Á‚ËÚ˲ ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ë ÏÂÊÍÛθÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ‚ ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ìÍð‡ËÌÂ. ÇÔÓÎÌ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ˜ÚÓ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÂðÛ˛˘Ëı Ë̉˂ˉ‡ı. ÑÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒÍËÈ ÒÚðÓÈ Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ ‡ÍÚË‚ÌÓ ۘ‡ÒÚË ̇ðÓ‰‡ ‚ ÛÔð‡‚ÎÂÌËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. é‰Ì‡ÍÓ Í „ÓÎÓÒÛ Ì‡ðÓ‰‡ ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÚð‡Ì˚ ÔðËÒÎۯ˂‡ÂÚÒfl ÓÚÌ˛‰¸ Ì ‚Ò„‰‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÌÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, ͇ÍÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÎÂÁÌ˚Ï ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÂð‰ÍÓ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒfl Ò‚ÂðıÛ. Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔðËÏÂð‡ fl ıÓ˜Û ÔðË‚ÂÒÚË ðÂÁÛθڇÚ˚ ‡Ì‡ÎËÁ‡ ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ËÌÚÂðÌÂÚ-Ò‡ÈÚ‡ Global Rus. ë‡ÈÚ Ó·ð‡ÚËÎÒfl Í ÔÓÒÂÚËÚÂÎflÏ Ò Ú‡ÍËÏ ‚ÓÔðÓÒÓÏ: «çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÎË ‚ êÓÒÒËË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ?». ç‡ ‚ÓÔðÓÒ ÓÚ‚ÂÚËÎË ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ Ò‡ÈÚ‡. 49,8% ËÁ ÌËı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â, ͇ÍËÏ fl‚ÎflÂÚÒfl êÓÒÒËfl, ‚ ¯ÍÓΠÌÂÚ ÏÂÒÚ‡ ÌË ‰Îfl Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ, ÌË ‰Îfl ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ðÂÎË„ËË. 31,3% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ۘ·Ì˚ı Á‡‚‰ÂÌËflı Ë ‚

26

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚ı ¯ÍÓ·ı ‰ÓÎÊ̇ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡Ú¸Òfl ðÂÎË„ËÓÁ̇fl ËÎË Ôð‡‚ÓÒ·‚̇fl ÍÛθÚÛð‡, ÌÓ Ì Á‡ÍÓÌ˚ ðÂÎË„ËË. 8,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌË Á‡ÍÓÌÓ‚ Ë Á‡ÔðÂÚÓ‚ ðÂÎË„ËË ‚ ¯ÍÓÎÂ. ùÚÓ ÏÌÂÌË ̇ðÓ‰‡. ñÂðÍÓ‚¸ Ê ҘËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ı‡ÓÒ, ̇·Î˛‰‡ÂÏ˚È ‚ ÒÚð‡ÌÂ, Ò‚flÁ‡Ì Ò Ì‰ÓÒÚ‡Ú͇ÏË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ̇ÒÂÎÂÌËfl. é·ÒÛʉÂÌË ‚ÓÔðÓÒ‡ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ êÓÒÒËË ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚÒfl. ùÚ‡ ÒËÚÛ‡ˆËfl ı‡ð‡ÍÚÂð̇ Ë ‰Îfl íÛðˆËË. êÂÁÛθڇÚ˚ ˝ÚÓ„Ó ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ҉·ڸ ‚˚‚Ó‰, ˜ÚÓ Ì‡ðÓ‰ êÓÒÒËË Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ‰ðÛ„Ëı ‚Âð, Û‚‡Ê‡fl Ëı ÊËÁÌÂÌÌ˚ ÔÓÁˈËË. ùÚÓ ÔÓ‰Ú‚Âðʉ‡˛Ú ðÂÁÛθڇÚ˚ ¢ ӉÌÓ„Ó ÓÔðÓÒ‡, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î Ôðӂ‰ÂÌ ðÓÒÒËÈÒÍËÏ ÙÓ̉ÓÏ «é·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÏÌÂÌË» ÒÂÌÚfl·ðfl „. Ç ÒÂÌÚfl·ð „. ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÈ è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ÅẨËÍÚ XVI ‰ÓÔÛÒÚËÎ ÓÒÍÓð·ËÚÂθÌ˚ ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËfl ‚ ‡‰ðÂÒ ËÒ·χ Ë èðÓðÓ͇ åÛı‡Ïχ‰‡. îÓ̉ ÓÔðÓÒËÎ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚ ÒÚ‡ ð‡Á΢Ì˚ı ̇ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚ‡ı êÓÒÒËË. êÂÁÛθڇÚ˚ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ÌÂÓÊˉ‡ÌÌ˚ÏË: 39% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ è‡Ô‡ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðËÌÂÒÚË ËÁ‚ËÌÂÌËfl, 23% – ÔðÓÒÚÓ ‚˚ð‡ÁËÚ¸ ÒÓʇÎÂÌËÂ. ÑÎfl Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð‡fl ÔÂðÂÊË· ‰ÎËÚÂθÌ˚È ÔÂðËÓ‰ ‡ÚÂËÁχ, ڇ͇fl ÔÓÁˈËfl ‰ÓÒÚÓÈ̇ ‚ÓÒıˢÂÌËfl. èÓ‰‰ÂðÊ͇ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ‚ ¯ÍÓΠÓÒÌÓ‚ ð‡Á΢Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ÒÓıð‡ÌÂÌ˲ Ó·˚˜‡Â‚ Ë Úð‡‰ËˆËÈ ð‡Á΢Ì˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ, ̇ÒÂÎfl˛˘Ëı ÒÚð‡ÌÛ, „Ó‚ÓðflÚ Ó ÁðÂÎÓÒÚË ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. é‰ÌÓ ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈ ‰ÂÍ·ð‡ˆËË Å˯ÍÂÍÒÍÓ„Ó ÙÓðÛχ „Ó‚ÓðËÚ Í‡Í ð‡Á Ó· ˝ÚÓÏ: ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Û‚‡Ê‡Ú¸ ‰ðÛ„Ó„Ó, Í‡Í Ò·fl Ò‡ÏÓ„Ó.

Yap›lan bu araflt›rmadan “Ruslar›n gittikçe farkl› inanç sahibi insanlar› da önemsedikleri, onlara karfl› tav›rlar›nda daha duyarl› olduklar›” ç›kar›m›n› yapmak da mümkün. Bu görüflü destekleyen bir baflka araflt›rma Rus Toplum Düflüncesi Vakf› taraf›ndan Eylül tarihlerinde yap›lm›fl. Hat›rlayaca¤›m›z gibi, Eylül ’da Papa Benedict ‹slam ve peygamberi Hz. Muhammed ile ilgili elefltiri içerikli aç›klamalar yapt›. Rus toplumunun her alan›nda halk görüflüne dönük araflt›rmalar yapan ve yay›nlayan Toplum Düflüncesi Vakf› ayr› yerleflim biriminde kiflinin görüflüne müracaat etmifl ve ortaya ilginç bir sonuç ç›km›fl: Papa kesinlikle özür dilemeliydi - % 39, aç›klamalar›ndan üzüntü duydu¤unu belirtmesi yeterli - % Rusya gibi Ortodoks H›ristiyan ve din konusunda uzun y›llar s›k›nt› çekmifl bir ülke vatandafllar›n›n özellikle ‹slâm konusundaki bu tutumlar› takdire flayan. ‹ster kendi dininizi ö¤retin, ister kendi gelenek, görenek ve adetlerinizi, isterseniz milli de¤erlerinizle vatanperverli¤inizi yükseltin, sizinle beraber bu dünyay› paylaflan baflkalar›n› da görmek büyük bir erdemdir. Asl›nda DAP forumunda ç›kan bir di¤er önemli sonuç da bu idi: Ötekini de en az kendiniz kadar önemli görmek.

Evrensel de¤erler milli politikalara siniyor

Türkiye, din dersleri ve ahlaki bilgiler konusunda Rusya ve Ukrayna ile örtüflen özelliklere sahip. Eskiden ilkö¤retimin her kademesinde “Din Dersi” ad› alt›nda verilen bilgiler ’den beri 4. s›n›ftan itibaren 5,6,7,8. s›n›flarda haftada ikifler saat, 9,10 ve s›n›flarda haftada birer saat olmak üzere Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersiyle veriliyor. ‹slâm dininin temel bilgilerinin ö¤retildi¤i bu derste di¤er dinlere ait özellikler, dinler tarihi, kültürler, yaflay›fllar, insan haklar›, Türk kültür ve gele-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Всеобщие ценности находят отражение в национальной политике Ç ‚ÓÔðÓÒ‡ı ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ˝ÚËÍË Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Á̇ÌËÈ íÛðˆËfl Ì ӘÂ̸ ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ êÓÒÒËË Ë ìÍð‡ËÌ˚. ê‡Ì¸¯Â «êÂÎË„Ëfl» ·˚· Ó·flÁ‡ÚÂθÌ˚Ï Ôð‰ÏÂÚÓÏ ‚ ̇˜‡Î¸ÌÓÈ Ë Òð‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎÂ. ë „. Ôð‰ÏÂÚ ÒڇΠ̇Á˚‚‡Ú¸Òfl «äÛθÚÛð‡ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚË͇». èðÂÔÓ‰‡‚‡ÌË ˝ÚÓ„Ó Ôð‰ÏÂÚ‡ ̇˜Ë̇ÂÚÒfl Ò ˜ÂÚ‚ÂðÚÓ„Ó Í·ÒÒ‡. ë ˜ÂÚ‚ÂðÚÓ„Ó ÔÓ ‚ÓÒ¸ÏÓÈ Í·ÒÒ Ì‡ «äÛθÚÛðÛ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚËÍÛ» ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl 2 ˜‡Ò‡ ‚ ̉Âβ, ‡ ‚ 9, 10 Ë 11 Í·ÒÒ‡ı – ˜‡Ò ‚ ̉Âβ. ëÓ‰ÂðʇÌË Ôð‰ÏÂÚ‡ ‚Íβ˜‡ÂÚ ÚÂÓðÂÚ˘ÂÒÍË Á̇ÌËfl ÔÓ ËÒ·ÏÛ, ËÒÚÓð˲ ðÂÎË„ËÈ Ë ÍÛθÚÛð, ·˚Ú Ë Ìð‡‚˚ ð‡ÁÌ˚ı ̇ðÓ‰Ó‚, Ôð‡‚‡ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Úð‡‰ËˆËË Ë Ó·˚˜‡Ë ÚÛðˆÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ Ë ‰ðÛ„Ë ÚÂÏ˚. ç‡ÒÂÎÂÌË íÛðˆËË, ·Óθ¯Û˛ ˜‡ÒÚ¸ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÏÛÒÛθχÌÂ, Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ôð‰ÏÂÚ Ì ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ÙÛÌÍˆË˛ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ‰ÂÚÂÈ, Ӊ̇ÍÓ ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ì ̇ÏÂð‚‡ÂÚÒfl ‚ÌÓÒËÚ¸ ͇ÍËÂ-ÎË·Ó ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ÔðÓ„ð‡ÏÏÛ. íÛðˆËfl „ÓÚÓ‚ËÚÒfl Í ‚ÒÚÛÔÎÂÌ˲ ‚ Öë, ˜ÚÓ Ò͇Á˚‚‡ÂÚÒfl Ë Ì‡ ÒËÒÚÂÏ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl Í ‚ÓÒÔËÚ‡Ì˲ ÔÓÍÓÎÂÌËfl, Ëϲ˘Â„Ó Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌË ӷ Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı, ‚·‰Â˛˘Â„Ó ËÌÙÓðχˆËÂÈ Ó ð‡Á΢Ì˚ı ÍÛθÚÛð‡ı Ë Ì‡ðÓ‰‡ı, „Ó‚Óðfl˘Â„Ó Ì‡ ÌÂÒÍÓθÍËı flÁ˚͇ı, ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ì‡ÛÍÂ Ë ÔðÓ„ðÂÒÒÛ. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ 7 Í·ÒÒ ̇ ÛðÓÍ «äÛθÚÛð‡ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚË͇» ËÁÛ˜‡˛ÚÒfl Ú‡ÍË ÚÂÏ˚, Í‡Í «ì‚‡ÊÂÌËÂ Í Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ËÌ˚ı ‚Âð», «ç‡ˆËÓ̇θÌÓ ‰ËÌÒÚ‚Ó», «ã˛·Ó‚¸ Í êÓ‰ËÌ», «ì‚‡ÊÂÌËÂ Í ËÌÓÒÚð‡Ìˆ‡Ï, Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËflÏ ËÁ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÍÛθÚÛð Ë Ë̇ÍÓÏ˚ÒÎ˲». äðÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ Ò‰¸ÏÓÏ Í·ÒÒ ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl ¢ ӉËÌ Ôð‰ÏÂÚ – «Éð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», ‚ ð‡Ï͇ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ‰ÂÚË ÔÓÎÛ˜‡˛Ú Á̇ÌËfl Ó Á̇˜ÂÌËË Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÛθÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒΉËfl, Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë ˝ÚËÍÂ, Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚Í·‰‡ ‚ ÒÓıð‡ÌÂÌË ‚ÒÂÏËðÌÓ„Ó Ì‡ÒΉËfl. Ç êÓÒÒËË ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌË „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı Á̇ÌËÈ Ì‡˜Ë̇ÂÚÒfl Ò ÔÂð‚Ó„Ó Í·ÒÒ‡. Ç ˝ÚÓÏ ‚ÓÁð‡ÒÚ ð·ÂÌÓÍ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ËÌÙÓðχˆË˛ Ó· Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı Ë ˆÂÌÌÓÒÚflı Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÌ ÊË‚ÂÚ. êÂÁÛθڇÚ˚ ÓÔðÓÒ‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌË ÓÒÌÓ‚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı Á̇ÌËÈ ‚ 9 Ë 10 Í·ÒÒ‡ı Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÓÈ ¯ÍÓÎ˚ Ó˜Â̸ ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌË ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ë‡ÏË Û˜ÂÌËÍË Ò˜ËÚ‡˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ð‡Á‚ËÚË ˜Û‚ÒÚ‚ Û‚‡ÊÂÌËfl Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û, Á‡ÍÓ̇Ï, ̇ˆËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ Í ‰ðÛ„ËÏ ÍÛθÚÛð‡Ï Ë Ì‡ðÓ‰‡Ï. n

nekleri de a¤›rl›kl› olarak ifllenen konular aras›nda. Ço¤unlu¤u Müslüman olan halk zaman zaman bu dersin içeri¤inin boflalt›lmas›ndan rahats›zl›k duysa da, bakanl›k bu konuda henüz bir de¤iflikli¤in yap›laca¤›na iliflkin bir görüfl beyan etmedi. Avrupa Birli¤i’ne girmeye çal›flan Türkiye, gerekli de¤ifliklikleri e¤itim alan›nda da yaparak mümkün oldukça evrensel de¤erler vermeye, çok dil bilen, farkl› kültürleri bilen, ilime ve araflt›rmaya aç›k nesiller yetifltirmek istiyor. Özellikle 7. s›n›flarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinde “baflkalar›n›n inanc›na sayg›”, “milli birlik”, “vatan sevgisi”, “yabanc›ya sayg›”, “farkl› kültürden al›nt›lar›m›za ve farkl› düflünene sayg›” konular› üzerine dikkatle duruluyor. Ayr›ca Vatandafll›k dersinde ö¤renciye milli de¤erlerin ve sorumluluk-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

lar›n yan›nda 7. s›n›fta “insanl›¤›n ortak miras›n›n de¤eri”, “bu miras›n bütün insanl›¤a ait oldu¤u”, “ortak mirasa katk›da bulunman›n önemi”, “insan haklar› ve etik bilgisi” en dikkat çeken konular aras›nda yer al›yor. Rusya’da ise vatandafll›k e¤itimi ana s›n›f›ndan itibaren bafll›yor. Çocuk bu devrede genel insani de¤erleri ve içinde yaflad›¤› toplumun de¤erlerini ö¤reniyor. 9. ve s›n›flara vatandafll›k derslerinin ne kadar faydal› oldu¤u yönünde yap›lan bir anketin sonuçlar› ise Rus milli e¤itimi için önemli bir veri niteli¤i tafl›yor. Çünkü ö¤rencilerin büyük bir ço¤unlu¤u bu dersin ö¤rencilerde devlete, millete ve kanunlara sayg› ve sevgiyi ö¤retti¤i, fakl› milletlere ve devletlere sayg›ya önem verdi¤i için yerinde ve oldukça faydal› görüyorlar. n

Демократический строй предполагает активное участие народа в управлении государством. Однако к голосу народа руководство страны прислушивается отнюдь не всегда, поэтому мнение о том, какой человек является полезным для государства и общества, нередко навязывается сверху. Demokrasi devlet yönetiminde halk›n aktif kat›l›m›n› gerektirir. Fakat devlet halk›n her fikrini her konuda sormayabiliyor. Bu nedenle, “devlete ve topluma faydal› insan kimdir?” konusu kimi zaman yukar›dan inme uygulamalarla çözüme kavuflturuluyor.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

27

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Фундамент консервативных ценностей в Турции:

семья и религия Реджеп Каймакджан Кандидат педагогических наук, доцент Университета Сакарья (Турция).

Türkiye’deki Muhafazakar De¤erlerin ‹ki Kayna¤›:

Aile ve Din Recep Kaymakcan

Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ö¤retim Üyesi (Türkiye).

é

ˆÂÌÌÓÒÚflı β‰Ë ÒÚ‡ÎË Á‡‰ÛÏ˚‚‡Ú¸Òfl ¢ ‚Ó ‚ðÂÏÂ̇ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ Ó ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ÒÏ˚ÒΠÊËÁÌË. éÔð‰ÂÎÂÌË ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Í‡Í ÒËÒÚÂÏ˚ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓ‰ÚÓÎÍÌÛÎÓ ð‡Á΢Ì˚ ÒӈˇθÌ˚ „ðÛÔÔ˚ Ë Ë̉˂ˉӂ Í Û„ÎÛ·ÎÂÌÌÓÏÛ ËÁÛ˜ÂÌ˲ ˝ÚÓ„Ó ‚ÓÔðÓÒ‡. äÓ„‰‡ Ï˚ „Ó‚ÓðËÏ Ó ˆÂÌÌÓÒÚflı, Ì‚ÓθÌÓ ‚ÓÁÌË͇ÂÚ ‚ÓÔðÓÒ, ͇ÍÓ‚˚ ÓÌË. ֢ ‚ ‰ð‚ÌÓÒÚË ÙËÎÓÒÓÙ˚ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ Ï˚ÒÎËÚÂÎË ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÎË Ò‚ÓË ‚Á„Îfl‰˚ Ë Ôð‰ÎÓÊÂÌËfl Ó ÚÓÏ, ͇ÍËÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ӷ·‰‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. ê‡Á΢ˠËÂð‡ðıËÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Á‡‚ËÒÂÎÓ ÓÚ ÏÂÒÚ‡ Ë ‚ðÂÏÂÌË, Ӊ̇ÍÓ Í‡Ú„ÓðËË, ËÒÔÓθÁÛÂÏ˚ ÔðË ÓˆÂÌÍ ÒÓ·˚ÚËÈ Ë ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ͇˜ÂÒÚ‚, ‚Ò„‰‡ ËÏÂÎË Ó·˘ËÈ ı‡ð‡ÍÚÂð. ä‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, ÒÚ‡ð¯Â ÔÓÍÓÎÂÌË ‚Ó ‚Ò ‚ðÂÏÂ̇ ʇÎÓ‚‡ÎÓÒ¸ ̇ ˜‡ÒÚ˘ÌÛ˛ ÔÓÚÂð˛ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ‰Â„ð‡‰‡ˆË˛ ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ÒËÚÛ‡ˆËfl Ì ËÁÏÂÌË·Ҹ. èðÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ðÂÁÍËÈ Ò͇˜ÓÍ ‚ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË ÍÓÏÏÛÌË͇ˆËÓÌÌ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÛÒÍÓðËÎË Úð‡ÌÒÙÓðχˆË˛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ÛÒËÎËÎË ÍÛθÚÛðÌÓÂ

28

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‚Á‡ËÏÓ‚ÎËflÌËÂ. èÓÒΠÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ‰‡Ú˚ ̇˜‡Î‡ ÔÂð„ӂÓðÓ‚ Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËË íÛðˆËË ‚ Öë ‚ÓÁðÓÒ· Úð‚ӄ‡, Ò‚flÁ‡Ì̇fl Ò ‚ÂðÓflÚÌ˚Ï ÍÓÌÙÎËÍÚÓÏ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı Ë ÚÛðˆÍËı ÒËÒÚÂÏ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ÓÚ˜ÛʉÂÌËÂÏ ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÓÚ Ò‚ÓËı ËÒÚËÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. éÊˉ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔðÓˆÂÒÒ ÔÂð„ӂÓðÓ‚ Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËË íÛðˆËË ‚ Öë Ë Ó·ðÂÚÂÌË ÒÚð‡ÌÓÈ ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ·Û‰ÛÚ

‹

nsanlar, dünya ve hayat›n anlam› üzerinde düflünmeye bafllamakla birlikte de¤erler konusu ile de ilgilenmeye bafllam›fllard›r. Demokrasinin bir ortak de¤erler sistemi olarak tan›mlanmas› fertlerin ve toplumun son y›llarda de¤erler üzerinde daha fazla ilgilenmesinde etkili olmufltur. De¤erler diye konufltu¤umuz zaman flu soru akla gelmektedir: Hangi de¤erler? Eski ça¤lardan beri filozoflar, düflünürler ve dinler, insan ve toplumun sahip olmas› gereken de¤erler üzerinde fikir yürütmüfller ve önerilerde bulunmufllard›r. Zaman ve mekâna ba¤l› olarak istenen de¤erlerin s›ralanmas›nda farkl›l›k olsa da insan ve olaylar› de¤erlendirmede kullan›lan ölçüt olma özelli¤ini korumufllard›r. Genellikle yetiflkin nesil genç nesilde bir de¤er kaymas› ve bozulmas› oldu¤u yönünde flikâyette bulunmufllar ve günümüzde de bulunmaya devam etmektedirler. Küreselleflme, iletiflim imkanlar›n›n artmas› geçmifle oranla de¤er de¤iflme sürecinin h›zlanmas›na ve farkl› kültürlerden etkilenmesinin artmas› sonucunu do¤urmufl-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ·Óθ¯ÂÈ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚË ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÛÒËÎËÚÒfl ÔðÓˆÂÒÒ ð‡ÁÏ˚‚‡ÌËfl Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÚÛðˆÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ˜‡ÒÚ˘ÌÓ„Ó ÓÚ͇Á‡ ÓÚ ÌËı. Ä ˝ÚÓ ˜ð‚‡ÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ÛÚð‡Ú˚ ÙÛ̉‡ÏÂÌڇθÌ˚ı ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı, ˝Ú˘ÂÒÍËı, ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ÓÒÌÓ‚, ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚ¸ ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÑÎfl ÔÓÌËχÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ „ðÛÔÔ˚ ËÎË Ë̉˂ˉ‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ ̇ ÔðÓÔӂ‰ÛÂÏÛ˛ ËÏË ÒËÒÚÂÏÛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. é̇ ‰‡ÂÚ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, ‚ ͇ÍËı ÒÙÂð‡ı ‰‡ÌÌ˚È Ë̉˂ˉ ËÎË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ̇fl „ðÛÔÔ‡ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ‰ÓÒÚ˘¸ ̇˷Óθ¯Â„Ó ÛÒÔÂı‡, ‡ ‚ ͇ÍËı Û ÌËı χÎÓ Ì‡‰Âʉ. èðË ËÁÏÂÌÂÌËË ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÛÒ‚ÓÂÌÌ˚ β‰¸ÏË ˆÂÌÌÓÒÚË Ú‡ÍÊ Úð‡ÌÒÙÓðÏËðÛ˛ÚÒfl ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔÂðÂÏÂÌ. Ç ðÂÁÛθڇÚ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ðÓÒÚ‡ Ë Ë̉ÛÒÚðˇÎËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÌflÂÚÒfl ËÂð‡ðıËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÏÌÓ„Ë ËÁ ÌËı Ó·ðÂÚ‡˛Ú ÌÓ‚Ó ÔðÓ˜ÚÂÌËÂ, ˜‡ÒÚ˘ÌÓ ÏÂÌfl˛Ú Ò‚Ó ÒÓ‰ÂðʇÌËÂ. àÁÏÂÌÂÌË ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ÒÂÏÂÈÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë‰ÂÚ Ï‰ÎÂÌÌÂÂ, ˜ÂÏ ‰ðÛ„Ëı „ðÛÔÔ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ùÚ‡ ÒÚ‡Ú¸fl ÔÓÒ‚fl˘Â̇ ‡Ì‡ÎËÁÛ Úð‡ÌÒÙÓðχˆËË Ò‡Ï˚ı ÍÓÌÒÂð‚‡ÚË‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı ͇Ú„ÓðËÈ. Ä‚ÚÓð ËÒÔÓθÁÛÂÚ ðÂÁÛθڇÚ˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒΉӂ‡ÌËfl

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Считается, что по мере роста индивидуализма семья постепенно теряет статус главного общественного института. Резко возросло количество разводов, что также говорит о снижении значения семьи. Ailenin toplumun en önemli kurumu olma özelli¤i, ferdiyetçili¤in daha fazla etkinlik kazanmas› gibi nedenlere ba¤l› olarak azald›¤› söylenmektedir. Boflanma oranlar›nda da kayda de¤er art›fl gözlenmektedir. Bu ise ailenin öneminin gittikçe azald›¤› izlenimini veriyor ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ èÓ‰Ó·Ì˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔðÓ‚Ó‰flÚÒfl ÔÓ ÏÂð ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Í‡Ê‰˚ ÔflÚ¸ ÎÂÚ.

Семейные ценности ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔÓ ÏÂð ðÓÒÚ‡ Ë̉˂ˉۇÎËÁχ ÒÂϸfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÚÂðflÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ „·‚ÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ËÌÒÚËÚÛÚ‡. êÂÁÍÓ ‚ÓÁðÓÒÎÓ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ð‡Á‚Ó‰Ó‚, ˜ÚÓ Ú‡ÍÊ „Ó‚ÓðËÚ Ó ÒÌËÊÂÌËË Á̇˜ÂÌËfl ÒÂϸË. êÂÁÛθڇÚ˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ·ÓΠ90% ÚÛðÍÓ‚ Ì Òӄ·ÒÌ˚ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ «ÏÓ‰‡ ̇ ·ð‡Í ÓÒڇ·Ҹ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ». í‡Í Ê ҘËÚ‡˛Ú 61,7% Ùð‡ÌˆÛÁÓ‚, 88,8% ‡ÏÂðË͇̈‚, 94,1% „ËÔÚflÌ Ë 67% ÊËÚÂÎÂÈ àð‡Ì‡.

tur. Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik müzakere tarihi almas›yla birlikte AB de¤erleriyle Türkiye’nin de¤erler sistemleri aras›nda de¤er çat›flmalar› olabilece¤i ve bu süreçte de¤erlerimizde h›zl› bir yabanc›laflma ve kayma olabilece¤i endifleleri dile getirilmektedir. AB üyelik süreci ve üyelikle birlikte Türk toplumunun daha aç›k bir toplum olmas›na paralel olarak de¤erlerinin uluslararas› etkilere aç›k hale gelece¤i gündeme gelmektedir. Bu, evrensel de¤erlerle birlikte bizi millet yapan temel ahlakî, milli ve manevi de¤erlerin kaybolma endiflesi karfl›s›nda konunun önemine dikkat çekilmesidir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

29

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

åÓÊÌÓ ÒÏÂÎÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÚÛðˆÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ôðˉ‡ÂÚ ÒÂϸ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌËÂ. Ç ëòÄ Ë Ö„ËÔÚ ÒÂϸfl Ú‡ÍÊ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚‡ÊÌ˚Ï Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ËÌÒÚËÚÛÚÓÏ. çÓ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓÂ Ë Ëð‡ÌÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓıÓÊÂ, ÏÂ̸¯Â ÌÛʉ‡˛ÚÒfl ‚ ÒÂϸÂ. çÂÓÊˉ‡ÌÌ˚Ï Ó͇Á‡ÎÓÒ¸ ÚÓ, ˜ÚÓ Ëð‡ÌÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ôðˉ‡ÂÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÏÂ̸¯Â Á̇˜ÂÌË ÒÂϸ ‚ Òð‡‚ÌÂÌËË Ò ‰ðÛ„ËÏË ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. êÓʉÂÌË ÊÂÌ˘ËÌÓÈ ð·ÂÌ͇ ‚Ì ·ð‡Í‡ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÚðˈ‡ÚÂθÌÛ˛ ðÂ‡ÍˆË˛ Û 86,3% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı ‚ íÛðˆËË. Ç Ö„ËÔÚ ˝Ú‡ ˆËÙð‡ ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ 95%, ‚ àð‡Ì – 79,9%, ‚ ëòÄ – 43,4%, ‚Ó îð‡ÌˆËË – 27,4%. äðÓÏ ÚÓ„Ó, ÚÛðˆÍË ÒÂϸË, Ì ÓÚ΢‡flÒ¸ ÓÚ Ó·˘ÂÏËðÓ‚ÓÈ ÚẨÂ̈ËË, ıÓÚflÚ ËÏÂÚ¸ 2 ËÎË 3 ð·ÂÌ͇ (2 ð·ÂÌ͇ ıÓÚflÚ 61%

ÒÂÏÂÈ, ÚðË ð·ÂÌ͇ – 23,3% ÒÂÏÂÈ). äðÓÏ ÚÓ„Ó, 73,5% ÚÛðˆÍËı ÒÂÏÂÈ Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ËÏÂÚ¸ ð·ÂÌ͇ ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡. çËÊ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ÌÂÍÓÚÓð˚ ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍË ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÏÛÊÂÏ Ë ÊÂÌÓÈ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â, ÔÓ ÏÌÂÌ˲ ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡ (ÔÓ Û·˚‚‡˛˘ÂÈ): ‰Ó‚ÂðË (95,8%), ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËÂ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û (90,0%), χÚÂðˇθÌÓ ·Î‡„ÓÔÓÎۘˠ(83,8%), „‡ðÏÓÌ˘Ì˚ ÔÓÎÓ‚˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl (83,9%), ð·ÂÌÓÍ (77,8%), ÔðË̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í Ó‰Ë̇ÍÓ‚ÓÏÛ ÒӈˇθÌÓÏÛ ÒÎÓ˛ (64,3%) Ë ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚ¸ Ó‰Ë̇ÍÓ‚˚Ï ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ ‚Á„Îfl‰‡Ï (47,8%). êÂÁÛθڇÚ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ Á‡ÎÓ„ Û‰‡˜ÌÓ„Ó ·ð‡Í‡ – ‚Á‡ËÏÌÓÂ

Toplumu ve bireyi yak›ndan tan›mak için onlar›n de¤erlerine bakmak gerekmektedir. De¤erleri bilinen bir toplumun hangi alanlarda baflar›l› olaca¤› veya ne tür eksiklerinin ortaya ç›kabilece¤ini tahmin etmek mümkündür. Toplumsal yap› de¤ifltikçe ö¤renme sonucu oluflan de¤erler de de¤iflerek yeni yap›ya ayak uydurmaktad›r. Toplumun sanayileflme seviyesi ve ekonomik geliflmeler sonucunda de¤erler geliflmekte, eski de¤erleri yeniden yorumlanmakta, de¤er sistemindeki hiyerarfli de¤iflmektedir. Din ve aile kurumlar›na ait de¤erlerdeki de¤iflmeler di¤er de¤erlere oranla daha yavafl olmaktad›r. Yaz›m›zda, Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar› esas al›narak de¤iflimin daha yavafl oldu¤u bu iki alanla ilgili de¤erler konusu üzerinde durulacakt›r. Gerekti¤inde ortalama her 5 y›lda bir yap›lan önceki Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar› ve baz› di¤er ülkelerle karfl›laflt›rmada bulunulacakt›r.

Aile De¤erleri

Ailenin toplumun en önemli kurumu olma özelli¤i, ferdiyetçili¤in daha fazla etkinlik kazanmas› gibi nedenlere ba¤l› olarak azald›¤› söylenmektedir. Boflanma oranlar›nda da kayda de¤er art›fl gözlenmektedir. Bu ise ailenin öneminin gittikçe azald›¤› izlenimini veriyor. Dünya De¤erler Araflt›rmas›’nda “evlilik, modas› geçmifl bir kurumdur” fikrine Türklerin % ’› kat›lmamaktad›r. Ayn› görüfle kat›lmayan Frans›zlar›n oran› % , ABD’lilerin oran› % , M›s›rl›lar›n ki % ve ‹ranl›lar›n ise % ’d›r. Di¤er bir ifade ile Türk toplumu çok yüksek bir oranda aile kurumuna önem vermektedir. Di¤er ülkelerden ABD ve M›s›r da ailenin halen çok önemli oldu¤unu düflünmektedir. ‹ran ve Fransa ise ailenin önemli oldu¤una duyulan inanç daha düflüktür. Bu sonuçlardan en ilginç olan› ise ‹ran’da ailenin önemli oldu¤una duyulan inanc›n di¤er Müslüman ülkelerden düflük olmas›d›r. Bir kad›n›n kendi bafl›na evlilik d›fl› bir iliflki sonucu çocuk sahibi olmas›n› onaylamayanlar Türkiye’de % iken bu oran M›s›r’da % , ‹ran’da %, ABD’de % ve Fransa’da % ’tür. Ayr›ca Türkiye’de aileler dünyadaki ge-

30

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

nas›l bir insan? каким быть человеку?

‰Ó‚ÂðË ÒÛÔðÛ„Ó‚. ëÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ‚Á„Îfl‰Ó‚ Ë„ð‡ÂÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÏÂ̸¯Û˛ ðÓθ. ç‡ÏÌÓ„Ó ·ÓΠ‚‡ÊÌ˚ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Î˘ÌÓÒÚË ÒÛÔðÛ„Ó‚ Ë Ù‡ÍÚÓð˚, ÍÓÚÓð˚ ‚ÎËfl˛Ú ̇ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚ ÒÂϸÂ. ÅÓθ¯Ó Á̇˜ÂÌË Ôðˉ‡ÂÚÒfl Ë Ï‡ÚÂðˇθÌÓÏÛ ÔÓÎÓÊÂÌ˲ ÒÂϸË. ÇÓ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ÍÓÚÓðÓÂ, ͇Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‰ÓÎÊÌÓ Ôðˉ‡‚‡Ú¸ ·Óθ¯Â Á̇˜ÂÌË χÚÂðˇθÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌ˲ Ò ÚÛðˆÍËÏ, ÚÓθÍÓ 39,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Û͇Á‡ÎË Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ χÚÂðˇθÌÓ„Ó ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡.

Религиозные ценности ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂÈ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ ðÂÎË„Ëfl Ë„ð‡ÂÚ ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓθ ‚ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ë̉˂ˉ‡. ëÛ˘ÌÓÒÚ¸ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔÓÌËχÌËË Â‰ËÌÒÚ‚‡ ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇. èðË Í·ÒÒËÙË͇ˆËË ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ӊ̇ÍÓ, ðÂÎË„Ëfl Ó·˚˜ÌÓ ‚Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ͇Ú„Óð˲ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ëÚÓðÓÌÌËÍË ÒÂÍÛÎflðËÁχ Á‡fl‚Îfl˛Ú Ó ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÏ Ë ÌÂÛÍÎÓÌÌÓÏ ÒÌËÊÂÌËË ðÓÎË ðÂÎË„ËË ‚ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ë̉˂ˉ‡. ç‡Û˜Ì˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl Ë ‰Â·‡Ú˚, Ôðӂ‰ÂÌÌ˚ ‚ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚, ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Как правило, старшее поколение во все времена жаловалось на частичную потерю моральных ценностей и деградацию молодого поколения. В наше время ситуация не изменилась. Genellikle yetiflkin nesil genç nesilde bir de¤er kaymas› ve bozulmas› oldu¤u yönünde hep flikâyette bulunmufl ve günümüzde de bulunmaya devam etmektedirler. nel yaklafl›ma paralel olarak 2 veya 3 çocuk sahibi olmay› istemektedirler (2 çocuk isteyenler: % 61, 3 çocuk isteyenler: % ). Ayr›ca Türk toplumu % gibi yüksek bir oranda evlili¤in mutlu olmak için gerekli oldu¤una inanmaktad›r. Türk toplumunda baflar›l› bir evlilik için çok önemli unsurlar›n baz›lar›n› s›ralamaya çal›flal›m: (1) Güven: % ; (2) anlay›fl ve hoflgörü: % ; (3) yeterli bir gelir: % ; (4) mutlu bir cinsellik: % ; (5) çocuk sahibi olma: %; (6) ayn› çevreden gelme: % ; ve (7) politik konularda anlaflma: % ’dir. De¤erler araflt›rmas› sonuçlar› baflar›l› evlilikte en önemli unsurun

karfl›l›kl› güven oldu¤unu göstermektedir. Politik konularda efllerin birbiriyle anlaflmas› ise daha az düzeyde önemli bulunmaktad›r. Kiflilik özellikleri ve efli ile olan iliflkiyi etkileyen faktörlerin baflar›l› bir evlilikte ön s›ralarda oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹lginç say›labilecek sonuçlardan biri de baflar›l› bir evlilik için yeterli bir gelirin, yani ekonominin % gibi oldukça yüksek düzeyde önemli oldu¤una inan›lmas›d›r. Türk toplumuna göre daha materyalist ve ekonomi ile ilgili de¤erlere önem verdi¤ini düflünebilece¤imiz Fransa’da ise yeterli gelirin baflar›l› evlilik için çok önemli oldu¤unu düflünenlerin oran› ise yaln›zca % ’dir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

31

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÛÚ‚ÂðʉÂÌËfl Ì ÓÚð‡Ê‡˛Ú ð‡θÌÛ˛ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ‚ ÏËðÂ Ë ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ Î˯¸ ‰Îfl ‚ðÓÔÂÈÒÍËı ÒÚð‡Ì. êÂÁÛθڇÚ˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ, ̇ÔðËÏÂð, ÚÛðˆÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ôðˉ‡ÂÚ Ó˜Â̸ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ðÂÎË„ËË Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. Ç íÛðˆËË ‚ÂðflÚ ‚ ÅÓ„‡ 96,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı, ‰Îfl 76,7% ÅÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ÊËÁÌË. Ç ÊËÁ̸ ÔÓÒΠÒÏÂðÚË ‚ÂðflÚ 86% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı, 76,5% Ò˜ËÚ‡˛Ú Ò·fl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË Î˛‰¸ÏË. èÓÌflÚËÂ Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË „ðÂı‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ð‡θÌÓÒÚ¸˛ ‰Îfl 95,2% Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ùÚË ðÂÁÛθڇÚ˚ Íð‡ÒÌÓðÂ˜Ë‚Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÚÛðˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ðÂÎË„ËÓÁ̇fl ÊËÁ̸ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ̇ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. ÖÒÎË Òð‡‚ÌËÚ¸ ðÂÁÛθڇÚ˚ ÇÒÂÏËðÌ˚ı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ΄ÍÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÌÂÛÍÎÓÌÌ˚È ðÓÒÚ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Í‡Ú„ÓðËÂÈ ‚Âð˚. çË ‚ Ó‰ÌÓÈ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ÒÚð‡Ì ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚË Ì ‰ÓÒÚË„‡˛Ú Ú‡ÍÓ„Ó ‚˚ÒÓÍÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl, Í‡Í ‚ íÛðˆËË. ëðÂ‰Ë Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı ÒÚð‡Ì ̇˷Óθ¯‡fl ÔðË‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Í ˆÂÌÌÓÒÚflÏ ‚Âð˚ ̇·Î˛‰‡ÂÚÒfl ‚ èÓθ¯Â, Á‡ ÌÂÈ ÒΉÛÂÚ àð·̉Ëfl. àÒÒΉӂ‡ÌË ÛðÓ‚Ìfl Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ðËÒÛÂÚ ÒÓ‚ÒÂÏ ËÌÛ˛ ͇ðÚËÌÛ. á̇˜ËÚÂθ̇ ð‡ÁÌˈ‡ ÏÂÊ‰Û ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ë Ôð‡ÍÚËÍÛ˛˘ËÏË ðÂÎ˄˲ β‰¸ÏË. 35,2% ̇ÒÂÎÂÌËfl íÛðˆËË Ì ۘ‡ÒÚ‚Û˛Ú ‚ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ðËÚۇ·ı Ë ˆÂðÂÏÓÌËflı. é˜Â̸ ÌËÁÓÍ ÛðÓ‚Â̸ ÚÂı, ÍÚÓ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ôð‡ÍÚËÍÛÂÚ ðÂÎ˄˲ ‚ Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË. é‰ÌËÏ ËÁ β·ÓÔ˚ÚÌ˚ı ðÂÁÛθڇÚÓ‚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÌËÁÍËÈ ÛðÓ‚Â̸ ‰Ó‚ÂðËfl ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û ‚ ÚÛðˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â. íÓθÍÓ 10% ̇ÒÂÎÂÌËfl ‰Ó‚Âðfl˛Ú β‰flÏ Ë Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡ ÌËı ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÓÊËÚ¸Òfl. ì˜ËÚ˚‚‡fl ‚˚ÒÓÍÛ˛ ðÓθ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ë„ð‡ÂÚ ‰Ó‚ÂðË ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ÔÓÎËÚËÍÂ Ë Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË, ˝ÚÓ Ó˜Â̸ ÌËÁÍËÈ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‰ðÛ„ËÏË Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. Ç ÚÛðˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ÍÓÚÓðÓ ÔðË‚flÁ‡ÌÓ Í Úð‡‰ËˆËflÏ, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ Ë ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ ‚ ÍÛÎ¸Ú ÒÂϸ˛, ̉ӂÂðË β‰ÂÈ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û Ë ÓÚ˜ÛʉÂÌË ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ ͇ÊÂÚÒfl Ô‡ð‡‰ÓÍ҇θÌ˚Ï Ù‡ÍÚÓÏ. Ç Ó·˘ÂÒÚ‚Â, „‰Â ÒËθÌ˚ Úð‡‰ËˆËË, ‰Ó‚ÂðË ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, Ôð˘ËÌÛ ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÚË‚Óð˜Ëfl ÒÚÓËÚ ËÒ͇ڸ ‚ ·˚ÒÚð˚ı Ë ı‡ÓÚ˘Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒ‡ı Ûð·‡ÌËÁ‡ˆËË, ð‡Á‚ËÚËfl ͇ÔËÚ‡ÎËÁχ Ë Ë̉˂ˉۇÎËÁχ, ÍÓÚÓð˚ ÔÓðÓʉ‡˛Ú ÓÚ˜ÛʉÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÓÚ‰‡Îfl˛Ú β‰ÂÈ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡. n

32

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Dini De¤erler

Tarih boyunca din, fert ve toplum hayat›nda önemli fonksiyona sahiptir. ‹nsanlar›n hayatlar›n› ve evreni bir bütün olarak anlamland›rma dinî de¤erlerin temelini oluflturmaktad›r. De¤er s›n›flamalar›nda ise dinî de¤erler genelde geleneksel de¤erler aras›nda zikredilmektedir. Sekülerleflme tezleri ise dinin fert ve toplum hayat›ndaki yerinin gittikçe azalaca¤›n› varsaymaktad›r. Son y›llarda yap›lan bu tür bilimsel tart›flma ve araflt›rmalar bunun bütün dünya için geçerli¤i olmad›¤›n›, büyük oranda Avrupa merkezli bir anlay›fl› yans›tt›¤›n› iddia etmektedirler. Dünya De¤erler Araflt›rma sonuçlar›na bakt›¤›m›z zaman Türk toplumunun dini de¤erlere verdi¤i önemin oldukça yüksek oldu¤u görülmektedir. Türk toplumunun % ’si Allah’a inanmakta ve ’si yaflant›lar›nda Allah’›n çok önemli oldu¤unu düflünmektedir. Ölümden sonraki hayata inand›¤›n› söyleyenler ise % ’d›r. Kendini dindar olarak tan›mlayanlar ise % ’tir. Günah kavram›na inananlar›n oran› ise % gibi yüksek seviyededir. Bu sonuçlar Türk toplumunun dini inanç noktas›nda oldukça yüksek bir düzeyde oldu¤unu göstermektedir. Ayr›ca öncesi yap›lan Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar›na bakt›¤›m›z zaman dinin inanç boyutu ile ilgili de¤erlerde sistematik bir art›fl›n oldu¤u görülmektedir. Ayn›

araflt›rmaya kat›lan Avrupa ülkelerine bak›ld›¤› zaman neredeyse hiçbirinde dinin inanç boyutu ile ilgili de¤erlerin Türkiye kadar yüksek olmad›¤›n› söyleyebiliriz. Avrupa’da dini de¤erlere ba¤l›l›k yönünden en yak›n ülkenin Polonya ve onu da ‹rlanda’n›n izledi¤ini görmekteyiz. Dini pratikler konusunda ise farkl› bir tablo ortaya ç›kmaktad›r. Dini pratiklerle inanç aras›nda oldukça önemli say›labilecek bir farkl›l›k gözlenmektedir. ‹nsan›m›z›n % ’si hiç dini tören ve ibadetlere kat›lmad›¤›n› belirtmektedir. Dini pratikleri sürekli yerine getirenler ise düflük seviyededir. Di¤er kayda de¤er bir husus ise Türk halk›n›n birbirine olan güvenin az olmas›d›r. Halk›m›z›n % 10 kadar› insanlar› güvenilir bulmaktad›r. Özellikle di¤er bat›l› ülkelere göre bu oldukça düflük bir orand›r. Oysaki güven duygusu günlük hayatta, ekonomide ve siyasette son derece önemlidir. ‹flin asl›na bakacak olursan›z, Türkiye gibi geleneklerine önem veren, aileyi yücelten, dini de¤erleri ön plana ç›karan bir toplumda insanlar›n birbirine güvenmemesi, birbirinden yabanc›laflm›fl olmas› çeliflki gibi gözükmektedir. Bizim toplumumuzda, geleneksel ba¤lar›n güçlü olmas›, güven duygusunun ön plana ç›kmas› beklenir. Belki de h›zl› ve düzensiz kentleflmenin, kapitalistleflmenin, bireyselleflmenin neden oldu¤u bir yabanc›laflma duygusuyla karfl› karfl›yay›z. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Неужели равны те, которые знают, и те, которые не знают? Леонид Сюкияйнен Доктор юридических наук, профессор Государственного Университета-Высшей школы экономики (Москва).

Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu? Leonid Sükiyainen

Prof., Hukuk Bilimleri Doktoru, Devlet Yüksek Ekonomi Okulu (Moskova).

é

·ð‡ÁÓ‚‡ÌË ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ‚Â‰Û˘ËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏ ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. àÏÂÌÌÓ Á̇ÌËÂ, ̇Û͇ Ë ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË Ëı ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Ôð‰ÓÔð‰ÂÎfl˛Ú ÏÂÒÚÓ Î˛·ÓÈ ÒÚð‡Ì˚ ‚ Ò„ӉÌfl¯ÌÂÏ ÏËðÂ. ÖÒÎË ð‡Ì¸¯Â ÓÚ ÛðÓ‚Ìfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Á‡‚ËÒÂÎË ÊËÁÌÂÌÌ˚ ÔÓÁˈËË ÓÚ‰ÂθÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë ÒÚ‡ÚÛÒ ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÒÚð‡Ì˚, ÚÓ ÚÂÔÂð¸ Ò ÌËÏ ‚ ð¯‡˛˘ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË Ò‚flÁ‡Ì˚

34

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÛ‰¸·˚ ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓ Â„Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. Ç ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚Ï ‰Îfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl „ÛχÌËÚ‡ðÌÓ Á̇ÌËÂ. lj¸ „·‚̇fl ÔðÓ·ÎÂχ ÌÓ‚Ó„Ó ‚Â͇ Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÒÓ‰ËÌËÚ¸ ·ÂÁ„ð‡Ì˘Ì˚ ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ë ËÌÙÓðχˆËÓÌÌ˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ò ‚˚Ò¯ÂÈ ÏÓð‡Î¸˛. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ̇ۘÌÓ-ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÈ

E

¤itim, günümüz insanl›¤›n›n geliflmesinin en önemli yönlerinden biridir. Özellikle bilgi, bilim ve bunlar›n eserlerinin kullan›lmas› her ülkenin günümüz dünyas›ndaki yerini belirler. Eskiden ayr› ayr› her insan›n hayat görüflleri ve ülkelerin statüleri e¤itimlerine ba¤l›yken, flimdi bütün insanl›¤›n kaderi ve insanl›¤›n kendi varl›¤› önemli dere-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Религиозное невежество Dinî cehalet, dinî порождает конфликты çat›flmaya yol açar Протоиерей Александр Макаров (Отдел внешних церковных связей Московского Патриархата).

равославная Церковь считает желательным, чтобы вся система образования была построена на религиозных началах, — так записано в «Основах социальной концепции Русской Православной Церкви», доктринальном документе, принятом Архиерейским Собором в г. Стремление Церкви присутствовать в школе в качестве активного субъекта воспитательно-образовательного процесса соответствует воле большинства граждан нашей страны и здравому смыслу. А все выдвигаемые противниками возражения, блокирующие церковные инициативы в сфере общего образования, не выдерживают предметной критики, так как основаны на абстракциях и имеют весьма отдаленное отношение к реальным потребностям социума. Выдвигаются они людьми, для которых по идеологическим мотивам неприемлема даже возможность значимого присутствия Церкви в государственной и общественной жизни. Школа не выполнит своего предназначения, если будет заботиться лишь о том, чтобы за время пребывания в ее стенах дети усвоили ограниченный учебной программой набор не всегда связанных между собой фрагментов научного знания. В ее задачи входит и передача последующим поколениям нравственных ценностей, накопленных народом за предшествующие века. А ценности эти, если говорить о России и русской школе, в своей основе христианские. Нравственность не может существовать в отрыве от нравственных аксиом, имеющих абсолютный характер и потому не меняющихся с течением времени в угоду конъюнктуре. Абсолютным же авторитетом в нашем мире является только Бог. Отсюда проистекает и религиозное содержание самого понятия «нравственность».

П

Религиозное образование в школе ни в коем случае не может быть сведено к информации о существующих в мире религиях, так как в этом случае теряется его нравственная составляющая, а значит и смысл. Включение в содержание общего образования предмета религиозной направленности вернет в школу базовые моральные ценности и будет способствовать нравственному воспитанию учащихся. Наличие у человека нравственных качеств формирует у него гражданскую позицию, в основе которой лежит ответственность за данные ему Богом таланты, за окружающий его мир. Для верующего является недопустимым недобросовестное исполнение своих обязанностей в обществе, так как он ощущает высшую — религиозную форму ответственности за свои дела и поступки. Религиозное образование в школе ни в коем случае не может быть сведено к информации о существующих в мире религиях, так как в этом случае теряется его нравственная составляющая, а значит и смысл. Нет никакой необходимости перегружать школьные курсы еще одним, интересным только узкому кругу религиоведов предметом. Противники религиозного образования в светских школах пугают общество конфликтами в детской среде, которые могут возникнуть под влиянием религиозной проповеди. Опасения безосновательны, так как религиозные конфликты являются результатом религиозной безграмотности, которую как раз и предполагается устранить преподаванием основ вероучения. Да и опыт тех регионов России, где в течение нескольких лет ведется преподавание основ православной культуры, опровергает это надуманное предположение. Верующий человек, если он имеет адекватное представление о предмете своей веры, никогда не создаст проблем в обществе.

Aleksandr Makarov

Baflpapaz, Moskova Patrikli¤i Kilise Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü.

O

rtodoks Kilisesi’nin y›l›nda Arhiyereyskiy Konseyi taraf›ndan kabul edilen “Rus Ortodoks Kilisesi’nin Sosyal Kontsept Esaslar›” doktrin belgesinde “Bütün e¤itim sisteminin dinî ilkelere göre kurulmas›n›n gerekti¤ini düflünüyor.” diye yaz›l›d›r. Kilisenin okulda e¤itim ve terbiye sürecine aktif bir birey olarak kat›lma iste¤i ülkemiz vatandafllar›n›n ço¤unun arzusuna ve sa¤duyusuna uygundur. Kilisenin orta ö¤retimde inisiyatif almas›na karfl› olanlar taraf›ndan ileri sürülen itirazlar›n tutarl› bir taraf› yok, çünkü soyut fleylere dayan›yor ve toplumun gerçek ihtiyaçlar›ndan çok uzaklar. Bu itirazlar, ideolojik gerekçelerden dolay› kilisenin devlet ve toplumsal hayatta olmas›n›n kabul edilemez oldu¤unu düflünen insanlar taraf›ndan ileri sürülüyor. Okul, e¤er; çocuklar›n duvarlar› aras›nda bulundu¤u zamanda kendi aras›nda bilimsel bilgi unsurlar›yla ba¤l› olmayan, s›n›rl› bir e¤itim program›n› ö¤renmeleri kayg›s›nda olursa, görevini yapm›fl olmaz. Okulun görevleri aras›na gelecek nesillere önceki yüzy›llar boyunca birikmifl ahlakî de¤erleri vermek de girer. E¤er söz konusu ülke Rusya ve Rus okulu ise, bunlar H›ristiyan de¤erleridir. Ahlak, mutlak bir yap›s› olan ve onun için tarih boyunca konjonktür yarar›na de¤iflmeyen ahlaki aksiyomlardan ayr› yaflayamaz. Dünyada mutlak otorite yaln›z Tanr›’d›r. “Ahlak” kavram›n›n dinî yap›s› buradan geliyor. Orta ö¤retimin içeri¤ine din a¤›rl›kl› bir

Okuldaki dinî e¤itim asla dünyada var olan dinler bilgisine indirgenmemelidir. Çünkü o zaman ahlaki içeri¤i, dolay›s›yla anlam› da kaybolur. dersin konulmas› okula temel ahlakî de¤erleri verecektir ve ö¤rencilerin ahlakî terbiyesine yard›mc› olacakt›r. ‹nsanda ahlakî de¤erlerin olmas›, Tanr›’n›n ona verdi¤i yetenekleri flekillendirdi¤i gibi çevresine karfl› sorumlulu¤un bir ifadesi olan vatandafll›k tutumunu da flekillendirir. ‹nançl› insan için toplumdaki sorumluluklar›n› özensiz yapmas› kabul edilemez bir harekettir çünkü o, davran›fllar› ve yapt›klar› için tafl›d›¤› en yüksek sorumluluk flekli olan dinî sorumlulu¤u tafl›r. Okuldaki dinî e¤itim asla dünyada var olan dinler bilgisine indirgenmemelidir. Çünkü o zaman ahlaki içeri¤i dolay›s›yla anlam› da kaybolur. Okul dersleri aras›na din uzmanlar›n› ilgilendiren dar bir ders daha koymaya gerek yok. Laik okullarda din e¤itimine karfl› olanlar, toplumu din dersleri etkisiyle çocuklar aras›nda ç›kabilecek anlaflmazl›klarla korkutuyorlar. Korkular temelsizdir, çünkü dine dayal› anlaflmazl›klar tam da inanc›n temellerinin ö¤retilmesiyle ortadan kald›r›laca¤› tahmin edilen dinî cehaletten kaynaklan›yor. Rusya’n›n birkaç y›ld›r Ortodoks kültürü esaslar›n›n ö¤retildi¤i di¤er bölgelerinin tecrübeleri de hayal mahsulü bu tahmini yalanl›yor. ‹nanan insan e¤er inanc›n›n dersinde inanc›na denk bir anlay›fl al›rsa, toplumda hiçbir zaman problem yaratmaz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

35

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔðÓ„ðÂÒÒ Ì ÒÓÔðÓ‚Óʉ‡ÂÚÒfl ÒÚÓθ Ê ·˚ÒÚð˚Ï ÛÒ‚ÓÂÌËÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ˉ‡ÎÓ‚. Ç ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËË ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÚË‚Óð˜Ëfl ‚‡Ê̇fl ðÓθ ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ ‚ÒÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ÍÛθÚÛð‡Ï, ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏ Ë ðÂÎË„ËflÏ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠËÒ·ÏÛ. ïÓðÓ¯Ó ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Â„Ó ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚÓ Û‚‡ÊËÚÂθÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í Ì‡ÛÍÂ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡Ì˲ Ë Û˜ÂÌ˚Ï. åÓÊÌÓ ·ÂÁ ÔðÂÛ‚Â΢ÂÌËfl Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ËÒÎ‡Ï – ˝ÚÓ ðÂÎË„Ëfl, ÍÛθÚÛð‡ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ÓÔËð‡˛˘‡flÒfl ̇ Á̇ÌËÂ. Çðfl‰ ÎË ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‚ äÓð‡Ì „Ó‚ÓðËÚÒfl: «ÉÓÒÔÓ‰Ë! ìÏÌÓʸ ÏÌ Á̇ÌË» (). ç ÔðËÁ̇‚‡fl ð‡ÒÓ‚˚ı, ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı Ë ËÌ˚ı ð‡Á΢ËÈ ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË, ËÒÎ‡Ï ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ÓÚ‰‡ÂÚ Ôð‰ÔÓ˜ÚÂÌË ÚÂÏ, ÍÚÓ Ó‚Î‡‰ÂÎ Á̇ÌËflÏË: «Äηı ‚ÓÁ‚˚¯‡ÂÚ ÚÂı ËÁ ‚‡Ò, ÍÓÚÓð˚ ۂÂðÓ‚‡ÎË, ‡ Ú‡ÍÊ ÚÂı, ÍÓÚÓð˚Ï ‰‡ðÓ‚‡ÌÓ Á̇ÌË» (). Ç ËÒ·Ï ‚‡ÊÌÂȯ ͇˜ÂÒÚ‚Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÔðËÓ·˘ÂÌËË Í Á̇Ì˲: «çÂÛÊÂÎË ð‡‚Ì˚

36

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÚÂ, ÍÓÚÓð˚ Á̇˛Ú, Ë ÚÂ, ÍÓÚÓð˚ Ì Á̇˛Ú?» (). ÅÓΠÚÓ„Ó, Á̇ÌË Ôð‰ÓÔð‰ÂÎflÂÚ „ÎÛ·ËÌÛ ‚Âð˚: «ÅÓflÚÒfl Äηı‡ ËÁ ˜ËÒ· Ö„Ó ð‡·Ó‚ ÚÓθÍÓ ÚÂ, ÍÓÚÓð˚ Á̇˛Ú» (). ç‡ÍÓ̈, ‚Ó ‚ÒÂı ÒËÚÛ‡ˆËflı, ÍÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì Á̇ÂÚ, Í‡Í ÔÓÒÚÛÔËÚ¸, ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ Ó·ð‡˘‡Ú¸Òfl Á‡ ÒÓ‚ÂÚÓÏ Í Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï ÒÔˆˇÎËÒÚ‡Ï: «ëÔðÓÒËÚ Á̇ÚÓÍÓ‚, ÂÒÎË ‚˚ Ì Á̇ÂÚ» (). ëΉÛÂÚ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ Ë ÒÎÂ‰Û˛˘Â ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌË èðÓðÓ͇ åÛı‡Ïω‡: «åÓÊÌÓ Á‡‚ˉӂ‡Ú¸ ÚÓθÍÓ ‰‚ÛÏ Î˛‰flÏ – ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌÌÓ ÓÚ Äηı‡ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ð‡ÒıÓ‰ÛÂÚ Ì‡ ·Î‡„Ë ‰Â·, Ë ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÔÓÒÚÛÔ‡ÂÚ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ‰‡ðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÂÏÛ ÄηıÓÏ ÏÛ‰ðÓÒÚË, ÔÂð‰‡‚‡fl Ò‚ÓË Á̇ÌËfl ‰ðÛ„ËÏ». éÒÓ·Û˛ ðÓθ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡˛Ú Ò„ӉÌfl ÏÌÓ„Ë ‡‚ÚÓðËÚÂÚÌ˚ ۘÂÌ˚Â Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ‰ÂflÚÂÎË. ä ÌËÏ ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ Ó‰ËÌ ËÁ ÍðÛÔÌÂȯËı ËÒ·ÏÒÍËı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ îÂÚıÛηı ɲÎÂÌ, ÍÓÚÓð˚È ÒÔð‡‚‰ÎË‚Ó ÓÚϘ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ò„ӉÌfl ÏËð ÔÂðÂÊË‚‡ÂÚ

cede buna ba¤l›. Küreselleflme ça¤›nda e¤itim için öncelik sosyal bilgi oldu. Çünkü yeni yüzy›l›n bafll›ca problemi, s›n›rs›z teknoloji ve bilgi imkanlar›n› yüksek bir ahlakla birlefltirmektir. Günümüz insan› taraf›ndan manevi ve ahlaki ideallerin özümsenmesi bilimsel ve teknolojik sürece ayn› h›zla efllik etmiyor maalesef. Bu çeliflkinin afl›lmas›nda ‹slâm dahil bütün ça¤dafl kültür, medeniyet ve dinlere önemli rol düflüyor. ‹slâm’›n bilime, e¤itim ve bilim adamlar›na özellikle aç›kça belirtilen sayg›s› iyi biliniyor. “‹slâm bilgiye dayanan bir din, kültür ve medeniyettir” dense mübala¤a etmemifl oluruz. Kur’an’da “Allah’›m ilmimi art›r”() denmesi tesadüf de¤ildir. ‹nsanlar aras›ndaki ›rksal, ulusal ve di¤er farkl›l›klara bakmadan, ‹slâm ilim sahibi insanlar› üstün tutar: “Allah sizden iman edenleri ve kendilerine ilim

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

По мнению исламского мыслителя Фетхуллаха Гюлена, одной из причин международного терроризма является образование, не ориентированное в достаточной степени на диалог, усвоение всего многообразия культур и достижений различных цивилизаций. ‹slâm alimi Fethullah Gülen’e göre uluslararas› terörün sebeplerinden biri; yeteri kadar diyalo¤a, kültürlerin çeflitlili¤inin benimsenmesi ve farkl› medeniyetlerin kazan›mlar›na yönlendirilmeyen e¤itimdir. ‰ÛıÓ‚Ì˚È ÍðËÁËÒ. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ôð˘ËÌ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁχ fl‚ÎflÂÚÒfl, ÔÓ Â„Ó ÏÌÂÌ˲, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, Ì ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓ ‚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Ì‡ ‰Ë‡ÎÓ„, ÛÒ‚ÓÂÌË ‚ÒÂ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl ÍÛθÚÛð Ë ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ ð‡Á΢Ì˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ì˜ÂÌ˚È Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Á̇ÌË ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ Íβ˜Â‚Û˛ ðÓθ, ÌÓ ÔðË ÛÒÎÓ‚ËË Óð„‡Ì˘ÌÓ„Ó ÒÓ‰ËÌÂÌËfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ì‡ÛÍË Ò ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏË ÔðË̈ËÔ‡ÏË, ‚˚ð‡·ÓÚ‡ÌÌ˚ÏË ‚ÒÂÏË ÏËðÓ‚˚ÏË ðÂÎË„ËflÏË. Ç ˝ÚÓÏ Ë ÒÓÒÚÓËÚ ÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍÓ ̇Ôð‡‚ÎÂÌË ð‡Á‚ËÚËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ Ì˚ÌÂ¯Ì˛˛ ˝ÔÓıÛ, ÍÓÚÓð‡fl Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡ ð‡Ì¸¯Â ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ Ó·Ó„‡˘ÂÌËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÔÓÎۘ˂¯ÂÈ ‚ Ò‚ÓË ðÛÍË ÌÂÓ„ð‡Ì˘ÂÌÌ˚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‚ÎËflÚ¸ ̇ ÊËÁ̸ Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ ̇Ò, ‰ÛıÓ‚ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ëðÂ‰Ë ÌËı Ó‰ÌÓ ËÁ ˆÂÌÚð‡Î¸Ì˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌËχÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛθÚÛð. n

verilenleri derecelerle yükseltsin” (). ‹slâm’da insan›n en önemli özelli¤i ilim ö¤renmesidir: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (). Bundan da öte ilim inanc›n derinli¤ini belirler: “Kullar› içinde ise Allah’tan ancak alim olanlar korkarlar” (). Nihayet her durumda nas›l davranaca¤›n› bilmeyen insan e¤itimli uzmanlara baflvurmal›d›r: “E¤er bilmiyorsan›z ilim sahiplerine sorun” (). Peygamber Hz. Muhammed’in hadisini hat›rlamak gerekir: “Yaln›z iki kifliye g›pta edilir: Biri, Allah’›n mal verip hak yolunda harcamaya muvaffak k›ld›¤› kimse; di¤eri de, Allah’›n kendisine ilim verip bunlar› baflkas›na ö¤reten kimsedir.” E¤itimin büyük önemini bugün birçok yetkin bilim adam› ve toplumsal flahsiyetler de belirtiyor. Bunlara “dünya bugün manevi bir kriz yafl›yor” di-

yen büyük ‹slâm alimi Fethullah Gülen de dahildir. Onun düflüncesine göre uluslararas› terörün sebeplerinden biri; yeteri kadar diyalo¤a, kültürlerin çeflitlili¤inin benimsenmesi ve farkl› medeniyetlerin kazan›mlar›na yönlendirilmeyen e¤itimdir. Gülen, ça¤dafl bilimin edinimlerinin ancak bütün dünya dinlerinin emretti¤i ahlak düsturlar›yla organik bir flekilde birleflmesi halinde, bugünkü küreselleflme flartlar›nda bilginin anahtar bir rol edinece¤ini düflünüyor. Manevi-ahlaki de¤erlerle her birimizin hayat›n› etkilemek için s›n›rs›z imkanlara sahip olan ve her zamankinden daha fazla, medeniyetin zenginleflmesine ihtiyaç duyulan ça¤›m›zda e¤itimin geliflmesindeki stratejik esas budur. Bunlar›n aras›nda merkezi yerlerden birini kültürlerin diyalo¤u almaktad›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

37

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Суфизм – неотъемлемая часть жизни турецкого общества Беседовала: Невваль Севинди Главный редактор журнала «ДА» (Турция).

Türk toplumu tasavvufa muhtaç Konuflan: Nevval Sevindi DA dergisi Yay›n Editörü (Türkiye).

Ç íÛðˆËË ÒÛÙËÁÏ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË, ·˚ÚÛ˛˘ËÈ ‚ Ôӂ҉̂ÌÓÈ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓÒÚË. èÛÚ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË ð‡ÁÌ˚ı ˝ÔÓı Ò ÛÔÓÂÌËÂÏ ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÎË Ó ÚÛð͇ı, ‰Îfl ÍÓÚÓð˚ı ÒÛÙËÈÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ‚‡ÊÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ·˚ÚËfl. òÍÓÎ˚ ÒÛÙËÁχ ÔÓÎÛ˜ËÎË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌË ̇ ‚ÒÂı ˜ÂÚ˚ðÂı ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ı. é·ËÚÂÎË ‰Âð‚˯ÂÈ ÒÚ‡ÎË Ì‡„Îfl‰Ì˚ÏË ÔðËÏÂð‡ÏË, ̇ۘ˂¯ËÏË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÒÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ÒÓÔÂðÂÊË‚‡Ú¸ ·Óθ Ë ð‡‰ÓÒÚ¸ ‰ðÛ„Ó„Ó. Ç Ò‡Ï˚ı ÚðÛ‰Ì˚ı ÒËÚÛ‡ˆËflı, ‰‡Ê ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ‚ð‡„‡Ï, ÚÛðÍ‡Ï ÔðËÒÛ˘Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘¸ Ë ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ÔÓÌËχÌ˲ ‰ðÛ„Ó„Ó, ËÒÚÓÍË ÍÓÚÓð˚ı Ú‡ÍÊ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÒ͇ڸ ‚ ÒÛÙËÁÏÂ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ðÓθ ÒÛÙËÁχ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ó˜Â̸ ‚ÂÎË͇. ÑÎfl Ô‚ˆ‡ ÄıÏÂÚ‡ éÁı‡Ì‡ ÒÛÙËÁÏ, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ «èÛÚ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇», ËÏÂÂÚ ÓÒÓ·Ó Á̇˜ÂÌËÂ. ÄıÏÂÚ éÁı‡Ì Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ·ÂÁ ÒÛÙËÁχ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ë ÓÁ‰ÓðÓ‚ÎÂÌË ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï ËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÏ ÒÛÙËÈÒÍÓÈ ÏÛÁ˚ÍË Ï˚ „Ó‚ÓðËÎË Ó ‚ÓÒÔðËflÚËË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ÒÛÙËÁÏÂ Ë ÒÛÙËÈÒÍÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ‚ÓÒÔËÚ‡Ì˲ ˜ÂÎÓ‚Â͇. ç‚‚‡Î¸ ë‚Ë̉Ë: îËÎÓÒÓÙËfl, ðÂÎË„Ëfl Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË Ôð‰·„‡˛Ú Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÏ ÏÓ‰ÂÎË ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl Ë ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇. ä‡ÍÓ‚‡ ðÓθ ÒÛÙËÁχ ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒÂ? ÄıÏÂÚ éÁı‡Ì: ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Í‡Í Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÛ˛ ÏÓ‰Âθ ËÎË ÔÎÓ‰ ÒÛÙËÈÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl – Á̇˜ËÚ Ò Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ Ì ÛflÒÌËÚ¸ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÒÛÙËÁχ. Ç ÚÓÏ Ë ÔðÓ·ÎÂχ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó ÔðËÔËÒ˚‚‡ÂÚ ÒÛÙËÁÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÂÒ‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÙÛÌ͈ËË Ë Á‡‰‡˜Ë. ÇÒÂ„Ó Ó‰Ì‡ ·ÛÍ‚‡ «·», Ò

38

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÍÓÚÓðÓÈ Ì‡˜Ë̇ÂÚÒfl ÓÚÍð˚‚‡˛˘‡fl ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓð‡Ì ÒÛð‡ «î‡ÚËı‡» (ÅÂÒÏÂÎÂ), ÛÊ ÔðÂÔÓ‰ÌÓÒËÚ Ì‡Ï ÏÓ‰Âθ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚Ó ‚ÒÂı Â„Ó ÔðÓfl‚ÎÂÌËflı Ë ÔÓÚÂ̈Ëflı ð‡Á‚ËÚËfl. ëÎÓ‚‡ÏË èðÓðÓ͇ ÇÒ‚˚¯ÌËÈ „Ó‚ÓðËÚ: «ÅÛ‰Û˜Ë Ú‡ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÓÍðӂˢÌˈÂÈ, fl ÔÓÊÂ·Π·˚Ú¸ ÛÁ̇ÌÌ˚Ï, ÔÓÊÂ·Π·˚Ú¸ ‚ÓÁβ·ÎÂÌÌ˚Ï. ü ÒÓÁ‰‡Î ÏËð ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â͇, ‰Îfl ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇». ÖÒÎË ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ¸ Í ‚ÓÔðÓÒÛ Ò ˝ÚÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÚÓ ÔÓðÚðÂÚ ˜ÂÎÓ‚Â͇, ͇ÍËÏ ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸, ÒÍ·‰˚‚‡ÂÚÒfl Ò‡Ï ÒÓ·ÓÈ: Ôð‡‚ËθÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl Ó·ð‡Á ÊËÁÌË, ˆÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÓÒ¸˛ ÍÓÚÓðÓ„Ó fl‚ÎflÂÚÒfl ÇÒ‚˚¯ÌËÈ Ë ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ·˚ ÇÒ‚˚¯ÌËÏ Ó‰Ó·ðÂÌ. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌË ڇÍÓ„Ó ÔÓÌËχÌËfl, ÔÓÁˈËfl, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ Á‡ÌËχÂÏ ÔðË ÔðÂÚ‚ÓðÂÌËË ‚ ÊËÁ̸ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ ˝ÒÚÂÚË͇, ˝ÚËÍÂÚ, ÒÏ˚ÒÎÓ‚‡fl ̇ÔÓÎÌÂÌÌÓÒÚ¸ Ë „ÎÛ·Ë̇ Ôӂ‰ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇. ÇÓÁÏÓÊÂÌ ÎË ÒÛÙËÁÏ ·ÂÁ Á̇ÌËfl Ë Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÂÏÛ ˝ÚËÍÂÚ‡? çÂÚ, Ì‚ÓÁÏÓÊÂÌ. àÒÎ‡Ï Ì‚ÓÁÏÓÊÂÌ ·ÂÁ ˝ÚÓ„Ó. ëÛÙËÁÏ ÌÂθÁfl ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ ÓÚ‰ÂθÌÓ ÓÚ ËÒ·χ. éÌ fl‚ÎflÂÚÒfl

Türkler tasavvufu bir yaflam biçimi olarak alg›lam›fl ve hayata geçirmifllerdir. Tasavvufun de¤erleri ile yaflayan ve yaflatan Türklerin tutumu birçok yabanc› seyyaha konu oldu. Tasavvuf okullar› dört k›taya yay›ld›. ‹nsanl›¤›n parças› olma ve insanileflme yolundaki safhalar, dertlenme ve dostunun derdinde kavrulma tasavvuf dergahlar›nda ö¤renildi Türklerin genelde karfl›laflt›¤› haks›z durumlarda karfl›dakinden hep anlay›fl ve empati beklemesinin de alt›nda yard›mlaflma duygusu yatar. Bu nedenle toplumda tasavvufun yeri büyüktür. “‹nsan olma yolu” diyebilece¤imiz tasavvuf, sanatç› Ahmet Özhan için özel bir anlam içeriyor. Düflüncelerini “Türk toplumu Tasavvufsuz iflah olmaz” cümleleriyle özetleyen, Türk tasavvuf müzi¤inde önemli bir yere sahip olan Ahmet Özhan’la tasavvufun insan yetifltirme yaklafl›m›n› ve insana bak›fl›n› konufltuk. Nevval Sevindi: Bir insan modeli oluflturmada felsefe, din ve e¤itim kendilerine özgü bir üslupla öneri getiriyorlar. Tasavvufun bu konudaki yaklafl›m› nedir? Ahmet Özhan: Özgün bir tasavvuf modeli olarak “insan”› düflünmenin, meseleyi ta bafltan yeteri kadar kavrayamayan bugünkü insan topluluklar›n›n meselesi oldu¤unu düflünüyorum. Çünkü Kur’an-› Kerim’in besmelesinin b’sinin alt›ndaki noktada bu insan modeli zaten bütün profiliyle, bütün perspekti-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

fiyle ortadad›r. Çünkü Cenab-› Hak Habibinin lisan›yla “Ben bir gizli hazineyken, bilinmeyi, sevilmeyi murad ettim. Bütün alemi insan için, insan-› kâmil için yaratt›m” diyor. Meseleye buradan yaklaflt›¤›m›z zaman, zaten nas›l bir insan olunmas›n›n gereklili¤i ortaya ç›k›yor. O zaman Cenab-› Hak merkezli ve O’nu hoflnut edecek yaflama biçimi farz›n yerine getirilmesinden ibarettir. Tasavvuf zaten yaflama geçirilirken al›nan tav›rd›r. Yaflama geçirme sürecindeki ald›¤›m›z tav›rd›r. Derinlemesine yaflam anlay›fl›m›z›n konuyu anlamlaflt›r›rken ortaya konan esteti¤imiz, nezaketimiz ve irfan›m›zd›r. Tasavvuf böyle bir profil ç›kart›yor ortaya. Nezaket ve irfan olmadan tasavvuf olamaz m›? Olmaz. ‹slâm olamaz. Yani benim bugünkü düflüncem içerisinde tasavvuf ayr› bir profil de¤il. ‹slâm’›n özünün ortaya ç›k›fl›ndan ibarettir. Kati surette ayr› de¤ildir fakat ‹slâm’›n arza inince anlama veyahut aktarma biçimi de bir tasavvuftur. Kaba, saba, marjinalleflmifl, fiile tapan bir üslupla de¤il de, o fiille hayat›n› aflka dönüfltüren bir üsluptur tasavvuf. Bunun gerektirdi¤i ne kadar fiil ve yaflama aktar›lm›fl bir biçim varsa, onlarda bu flekilde yaflamak isteyen insanlar›n hayatlar›nda tatbik etmeleri gereken davran›fl biçimleridir. Peki, hayat›m›zda var olan tepkisellikten kurtulman›n bir yolu yok mudur? Gönül ve ak›l uyan›kl›l›¤›n› mümkün oldu¤u kadar sürekli k›lmakla tepkisellikten kurtulabiliriz. Her an hangi huzurda, hangi maksatla bulundu¤umuzu unutmaz isek, yani her an›n fark›na var›r isek, kurtulabiliriz. K›r›c› tepkilerimizden ancak bu flekilde piflman olabiliriz. Böylece bir ad›m geri döner, piflman oldu¤umuz anki psikolojimizin d›fl›nda oldu¤umuzu an›nda tespit ederiz. Piflman oldu¤umuz psikoloji ise, fark›ndal›¤›m›z› yitirdi¤imiz and›r. Üstelik nezaket bak›m›ndan da her zaman karfl›n›zdakini kendimize tercih etmemiz laz›md›r. Bir yanl›fl davran›fla tepki verme konusunda “Ama o da bana böyle yapt›.” diye cevap veren birisine flunu demek laz›m. “Sen de yaparsan, ondan ne fark›n kal›r?” O yapacak, sen yapmayacaks›n. Nefse zor geliyor ama kemalin gitti¤i yolda

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

39

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂÏ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ËÒ·χ. ùÚÓ Â‰ËÌÓ ˆÂÎÓÂ, ÌÓ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂ, ‚ÓÒÔðËflÚËÂ Ë ÔÓÌËχÌË ËÒ·χ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓÒð‰ÒÚ‚ÓÏ ÒÛÙËÁχ. ëÛÙËÁÏ ‰‡ÎÂÍ ÓÚ „ðÛ·Ó„Ó, χð„Ë̇θÌÓ„Ó ÏÂÚÓ‰‡, ÓÔËð‡˛˘Â„ÓÒfl ÚÓθÍÓ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, ̇ ÙÓðÏÛ. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ ÏÂÚÓ‰ Úð‡ÌÒÙÓðχˆËË ÊËÁÌË ÔÓÒð‰ÒÚ‚ÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ‚ ‚˚ÒÓÍÛ˛, ÌÂÁÂÏÌÛ˛ β·Ó‚¸, Ú.Â. ÙÓðχ ÔÂðÂıÓ‰ËÚ ‚ ÒÓ‰ÂðʇÌËÂ. ÇÒ ÏÂÚÓ‰˚, ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ ̇ ð‡ÎËÁ‡ˆË˛ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÌËχÌËfl, Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚ˉ˚ Ë ÙÓðÏ˚ Ôӂ‰ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ê·˛˘Â„Ó ÊËÚ¸ ‚ÌÛÚðË ÒÛÙËÁχ. ä‡Í ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ËÁ·‡‚ËÚ¸Òfl ÓÚ ðÂÙÎÂÍÚÓðÌ˚ı, ÌÂÓ·‰ÛχÌÌ˚ı ÔÓÒÚÛÔÍÓ‚? èÓÒÚÓflÌÌÓ ÔðÓ·ÛʉÂÌËÂ Ë ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ÒÂð‰ˆ‡ Ë ð‡ÁÛχ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ËÁ·‡‚ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÓÚ ÌÂÓ·‰ÛχÌÌ˚ı ð‡͈ËÈ. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Í‡Ê‰˚È ÏË„ ÔÓÏÌËÚ¸, Ò Í‡ÍÓÈ ˆÂθ˛ Ë ‰Îfl ˜Â„Ó Ï˚ Ôð˯ÎË ‚ ˝ÚÓÚ ÏËð. ÖÒÎË Ï˚ ÓÒÓÁ̇ÂÏ ÙÛÌÍˆË˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ áÂÏÎÂ, ‚ÎÓÊÂÌÌÛ˛ ‚ Ì‡Ò ÇÒ‚˚¯ÌËÏ, ̇¯Â Ôӂ‰ÂÌË ËÁÏÂÌËÚÒfl Ò‡ÏÓ ÒÓ·ÓÈ. lj¸ ÚÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ·Û‰ÂÚ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ‡Ì‡ÎËÁÛ Í‡Ê‰Ó„Ó Ò‰Â·ÌÌÓ„Ó ËÏ ¯‡„‡. íÓθÍÓ Ú‡ÍÓÈ ‡Ì‡ÎËÁ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÒÓʇÎÂÚ¸ Ó ÌÂÔð‡‚ËθÌÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚ËË. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ï˚ÒÎÂÌÌÓ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ̇Á‡‰ Ë ÓÒÓÁ̇ÂÚ, ˜ÚÓ ‚ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‰‡ ËÏ ·˚Î ÒÓ‚Âð¯ÂÌ Ì··„ӂˉÌ˚È ÔÓÒÚÛÔÓÍ, Â„Ó ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍÓ ÒÓÒÚÓflÌË ̇ıÓ‰ËÎÓÒ¸ Á‡

40

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ð‡Ï͇ÏË ÓÒÓÁ̇ÌËfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó Ì‡·Î˛‰ÂÌËfl Á‡ ÌËÏ ÇÒ‚˚¯Ì„Ó. ч Ë ‚ÓÓ·˘Â – ˝ÚË͇ Ôӂ‰ÂÌËfl ÛÚ‚Âðʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚Ò„‰‡ ‰ÓÎÊÂÌ Ôð‰ÔÓ˜ËÚ‡Ú¸ ·ÎËÊÌÂ„Ó Ò·Â. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡ Ì‚ÓÒÔËÚ‡ÌÌÓÒÚ¸ ËÎË „ðÛ·ÓÒÚ¸ Óڂ˜‡ÂÚ ÚÂÏ ÊÂ, Ì˘ÂÏ Ì ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ÚÓ„Ó, ÍÚÓ ÔðÓfl‚ËÎ ÌÂÛ‚‡ÊÂÌËÂ Í ÌÂÏÛ. áðÂÎ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ÒÚ‡ÌÂÚ Óڂ˜‡Ú¸ ÚÂÏ Ê ̇ Ì‚ÓÒÔËÚ‡ÌÌÓÒÚ¸, ̇„ÎÓÒÚ¸, ÁÎÓ. ÑÎfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ˝„Ó ˝ÚÓ ÒÎÓÊÌ˚È ˝ÍÁ‡ÏÂÌ, ÌÓ ÔÛÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Û Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ ÔÓ·Â‰Û ‚ Ò· „Óð‰ÓÒÚË, Ú˘ÂÒ·‚Ëfl, ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËfl. à ÚÓθÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÏÓÊÌÓ ÔðË·ÎËÁËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËχÌ˲ ‚˚Ò¯ÂÈ ËÒÚËÌ˚, ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÓÚÓðÓÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. èðÓˆÂÒÒ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ò‡Ï ÔÓ Ò·Â, ÌÂÔðÓËÁ‚ÓθÌÓ ËÎË Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ˜ÚÓÚÓ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó Ôð‰ÔðËÌËχڸ? ë‡ÏÓ ÔÓ Ò· ÌË˜Â„Ó Ì ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ. óÚÓ·˚ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Òfl, ̇‰Ó ÔðËÎÓÊËÚ¸ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÛÒËÎËfl. ÑÎfl ÚÓ„Ó Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ‚‰¸ ˜ÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ͇ÍÛ˛-ÎË·Ó Í‡Ú„Óð˲ ËÎË Ôð‰ÏÂÚ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ Á̇ÌËfl. ê‡Á‚ËÚ˚Ï Á̇ÌËÂÏ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÏÛ‰ðˆ, Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ˝ÚÓ Á̇ÌË ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl ÔðËÏÂðÓÏ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ, ̇¯Ë Á̇ÌËfl Ë ÓÔ˚Ú ÔÓÏÓ„‡˛Ú ÍÓÏÛ-ÚÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Òfl. çÓ Ë Ì‡ ̇¯ÂÏ ÔÛÚË ÂÒÚ¸ β‰Ë, ÍÓÚÓð˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‰Îfl Ì‡Ò ÔðËÏÂðÓÏ, ÍÓÚÓð˚ ‚‰ÛÚ Ì‡Ò. àÌ˚ÏË

bu ciddi bir engeldir, bu afl›lmas› gereken bir fleydir. O zaman da eflyan›n -yani fleylerin ço¤ulu olarak kullan›yorum eflyay›- insan da ona dahil olmak üzere, hakikatini anlamak ad›na ciddi mesai sarf etmek laz›m. ‹nsan› kemale götüren süreç kendili¤inden mi oluflur, yoksa bizim bunun için bir fley yapmam›z m› gerekir? Yapmam›z gerekir. Kendili¤inden olmaz. E¤itim diye bir gerçek var. Malum için ilim gerek, ilim için de bir âlime ihtiyaç vard›r. ‹lim – âlim – malum birbirine ba¤l›lar. Bir fleyin malumat› için ilim laz›m. Mutlaka biz birilerine önder oluruz, donan›m›m›zla, mutlaka bize önderlik etmek durumunda olan önümüzde daha donan›ml› insanlar vard›r. Yani bir mürflide ihtiyac›m›z var. Ayd›nlat›c›, ö¤reticiye ihtiyac›m›z var. Hangi okula gitseniz ö¤retmenden geçilmez. Ö¤retmensiz okul olur mu? Dünya da bir okuldur, kemal sürecini yaflad›¤›n›z bir okul. Dünyan›n ö¤retmenlerinin olmamas› mümkün mü? Kitap var. Okulda da kitap var. Onun için Kuran-› Kerim var ama Peygamber Efendimiz var. Üstelik o kitaplar› kim yaz›yor? Hep ö¤retmenler yaz›yor.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Словами Пророка Всевышний говорит: «Будучи таинственной сокровищницей, я пожелал быть узнанным, пожелал быть возлюбленным. Я создал мир для человека, для совершенного человека». Если подходить к вопросу с этой стороны, то портрет человека, каким он должен быть, складывается сам собой. Cenab-› Hak Habibinin lisan›yla “Ben bir gizli hazineyken, bilinmeyi, sevilmeyi murad ettim. Bütün alemi insan için, insan-› kâmil için yaratt›m” diyor. Meseleye buradan yaklaflt›¤›m›z zaman, zaten nas›l bir insan olman›n gereklili¤i ortaya ç›k›yor. ÒÎÓ‚‡ÏË, ·ÂÁ Û˜ËÚÂÎfl ÌÂθÁfl. ÇÓ ‚ÒÂı ¯ÍÓ·ı, ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ı ÂÒÚ¸ Û˜ËÚÂÎfl. ç‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ò· Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚È ÔðÓˆÂÒÒ ·ÂÁ Û˜ËÚÂÎfl. ÇÒÂÎÂÌ̇fl – ÚÓÊ ¯ÍÓ·, „‰Â ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚ÛÂÚÒfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. à Û ˝ÚÓÈ ¯ÍÓÎ˚ ÚÓÊ ÂÒÚ¸ Û˜ËÚÂθ. à ÂÒÚ¸ ÍÌË„‡, Ú.Â. ۘ·ÌËÍ. á‰ÂÒ¸ ‚ÒÂ, Í‡Í ‚ ¯ÍÓÎÂ. äÓð‡Ì – ۘ·ÌËÍ, èðÓðÓÍ – Û˜ËÚÂθ. é‰ÌÓ ·ÂÁ ‰ðÛ„Ó„Ó Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. à ÂÒÚ¸ íÓÚ, ÍÚÓ Ì‡ÔË҇ΠÍÌË„Û. Ç˚ ÍÓÒÌÛÎËÒ¸ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓÈ ‰Îfl Ì‡Ò ÚÂÏ˚ ¯ÍÓÎ˚. åÓÊÌÓ Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ¯ÍÓ· – ˝ÚÓ ˆÂÌÚð ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇. ä‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‰ÓÎÊ̇ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ ¯ÍÓ·? ä‡Í-ÚÓ ÏÂÌfl Ôð˄·ÒËÎË ‚˚ÒÚÛÔËÚ¸ ‚ Ó‰ÌÓÏ ÍÓÎΉÊÂ. äÓÎÎÂ‰Ê ÌÓÒËÎ ËÏfl ûÌÛÒ‡ ùÏðÂ. èÓ ‰ÓðÓ„Â fl Ôð‰ÒÚ‡‚ËÎ Ò·Â, ˜ÚÓ ‚˚ÔÛÒÍÌËÍË ˝ÚÓ„Ó ÍÓÎΉʇ, ͇ʉ˚È ËÁ ÌËı, – ‚ ͇ÍÓÏ-ÚÓ ÒÏ˚ÒΠûÌÛÒ ùÏðÂ. çÓ, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, ÍÓÎÎÂ‰Ê Ì ‚˚ÔÛÒ͇ÂÚ ûÌÛÒÓ‚ ùÏðÂ, ÓÌ ‚˚ÔÛÒ͇ÂÚ ÏÓÎÓ‰˚ı β‰ÂÈ, ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ ÌËı ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔËÒ‡ÚÂÎÂÏ, ÍÚÓ-ÚÓ ÔÓ˝ÚÓÏ, ÌÓ ûÌÛÒ‡ ÒðÂ‰Ë ÌËı ÌÂÚ. Ç ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓÏ ÒÛÙËÁÏ ûÌÛÒ ùÏð ËÏÂÂÚ ÓÒÓ·˚È ÒÚ‡ÚÛÒ. èÂðÂÊËÚ˚È ËÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚È ðÓÒÚ, Ì‚ÂðÓflÚÌÓ ÔðË·ÎËÊÂÌËÂ Í ËÒÚËÌÂ, ËÒÍðÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ‚Âð Ì Òð‡‚ÌËÏ˚ ÌË Ò ˜ÂÏ. çÓ ˝ÚÓ Ì Á̇˜ËÚ, ˜ÚÓ Ì‡Ï Ì ÌÛÊ̇ ¯ÍÓ· ËÏÂÌË ûÌÛÒ‡ ùÏðÂ. ëðÂ‰Ë ÒÛÙËÈÒÍËı Óð‰ÂÌÓ‚ ÂÒÚ¸ ̇Ôð‡‚ÎÂÌË «Û‚ÂÈÒËÎËÍ», ÍÓÚÓðÓ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚ Ò‡ÏÓð‡Á‚ËÚËÂ Ë Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌË ·ÂÁ ÔÓÒð‰ÒÚ‚‡ Û˜ËÚÂÎfl. çÓ ˝ÚÓ Î˯¸ Ó‰ÌÓ ËÁ ÏÌÓ„Ëı ̇Ôð‡‚ÎÂÌËÈ, Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ‚ Ò‚Ó ‚ðÂÏfl Ú‡ÍÊ ·˚ÎË ¯ÍÓÎ˚, ‰Âð‚˯ÒÍË ӷËÚÂÎË, „‰Â ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ˝„Ó. ç‡ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸, ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚ÓÏ, ÒÛÙËÈÒÍË ۘðÂʉÂÌËfl Á‡Íð˚Ú˚. çÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ Á‡Íð˚Ú¸ ËÎË Á‡ÔðÂÚËÚ¸ ÍÛθÚÛðÛ. äÛθÚÛð‡ ÒÛÙËÁχ ÊË‚‡. ä‡Í Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ¸ Í ‚ÓÒÔËÚ‡Ì˲ ‰ÂÚÂÈ? ä‡Í ҉·ڸ ËÁ ‰ÂÚÂÈ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı β‰ÂÈ?

Burada çok önemli bir fley var; okul. Okul, asl›nda insan üreten bir merkezdir. Bu okul nas›l bir insan yetifltirir? Beni bir okula konuflma için davet ettiler. Okulun ismi Yunus Emre Koleji. Ben okula giderken “Yunus Emrelik o kolejden mezun olan, Yunus Emre olur mu acaba?” diye tatl› bir çocuksu hayal kurdum. Ama maalesef Yunus Emre mezun olunmuyor, birileri mezun oluyor, okuryazar oluyor ama Yunus Emrelik baflka bir süreç, baflka bir okul. Ama mutlaka yine böyle bir okula ihtiyaç var. Mutlaka derken tabii ekoller içerisinde Üveysilik diye bir ekol var. Bu, kendi kendine bir oluflma ve sadece kemale götüren kulvarlardan bir tanesi. Asl›nda bir zamanlar bunun tarikatlar ve dergahlar gibi ciddi müesseseleri, okullar› vard›. Bugün onlar kanun gere¤i kapat›lm›fl. Ama kültürü kapatmak mümkün de¤il. Kültür hâlâ yafl›yor. Peki, çocuklar› ne yapaca¤›z? Bir çocuktan nas›l insan yetifltirilir? Görgülü kufllar gördü¤ünü ifller. E¤er ailede böyle bir yatk›nl›k söz konusu ise, çocuk kendinde genetik olarak var olan e¤ilimlerinin bir tak›m bilgisayar t›klamalar›n› kendi beyninde bir aç›l›m olarak küçüklü¤ünden itibaren hissetmeye bafllar. Ve o art›k kendi karar verip, kendi arzular›n› tatmin etme dönemine geldi¤i zaman, kendi kâmilini aramaya bafllar. Büyük bir ifltah ve istekle o manevi yan› ona sinyal verir. Ama arama iste¤ini veremezsiniz. Var olan iste¤ini uyand›rabilirsiniz. Yani onun yarad›l›fl biçiminde o t›klanacak noktan›n var olmas› laz›m ki, siz oray› t›klayabilesiniz. Sizin bilgisayar›n›zda o yükleme yok, istedi¤in kadar t›klay›n oraya, yan›t al›r ama bilgi ç›kmaz ortaya. Ama Cenab-› Hakk’›n “ruhundan ruh

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Суфизм – своеобразная дорожная карта уфизм в материальном и духовном отношениях рассматривает человека как совокупность проявлений атрибутов Всевышнего. Свои достоинства или недостатки человек связывает с уровнем образования или способностями, вложенными в него Всевышним. Т.е. даже в этом вопросе просматривается влияние педагогики. Ловля рыбы тоже связана с воспитанием и педагогикой. Это неправильное действие, потому что при ловле рыбы человек использует наживку и обманывает живое существо. Или другой пример: я могу грубо поступить по отношению к кому-то. Человек обвинит меня в невоспитанности или предположит, что мое психологическое состояние в тот момент помешало мне быть вежливым. От его реакции зависит, смогу ли я измениться в лучшую сторону или нет. Вообще, человек должен строить отношения со всеми живыми и неживыми существами по такой схеме.

С

Суфизм – способ существования, своеобразная дорожная карта. Для правильного использования карты необходимо обладать коммуникативными навыками, поскольку любой объект мы познаем в процессе общения. Общение – это способ найти правильный адрес. В турецком народе генетически заложено уважение к ближнему, духовный стержень. Источник этих качеств – суфизм. Мы очень дружелюбны, испытываем уважение к вере, в нас есть юношеский задор. Это наше достояние. Поэтому для турецкого общества суфизм – это путь к духовному и карьерному росту. Самый, казалось бы, прожженный негодяй испытывает благодаря суфизму трепет перед Аллахом. Суфизм принял социальный характер, формируя замечательное общество, свободное, равноправное, в генетическом коде которого заложена масса позитивных духовных черт.

Tasavvuf bir yol haritas›d›r

T

asavvuf, insan› maddi ve manevi olarak bir esma terkibi olarak görmedir. ‹nsan›n yeterliliklerini veya yetersizliklerini kendi e¤itimi veya Allah’›n yaratmas›yla alakal› bir flekilde gören kiflinin O’na tepkisi tamamen pedagojik olmal›d›r. Bal›k tutman›n bile pedagojiyle alakas› var ama hayvan› aldat›yorsun. Aldatmak hayat›n hiçbir safhas›nda do¤ru de¤ildir. Ben sana kabal›k yapabilirim. Sen ya “bunun psikolojisi yerinde de¤il” veyahut “bu e¤itimsizin birisi” dersin. E¤er müdahale edecek gücün varsa bana bir art› ekleme ad›na yapars›n. ‹nsan eflya ile bu flekilde iliflki kurmal›. Tasavvuf bir var›fl biçimi, yol haritas›d›r. Bu yol haritas› içerisinde iletiflim çok önemli, çünkü objeyi onunla yapt›¤›n iletiflim yoluyla tan›yacaks›n ve tarif edilmifl yolu bulacaks›n. ‹letiflim bir adres bulmaktaki sokak ismi, cadde ismi, köfle bafl›ndaki belirgin bir objedir. Türk insan›n›n ço¤unluk olarak genetik yap›s›nda tasavvufi heyecan ve sayg› vard›r. Çünkü biz dostlu¤u seven, paylaflmay› seven, inanca çok yak›n ve delikanl›y›z. Veri taban›m›z bu. Dolay›s›yla bu toplumun en büyük ›slah ve kariyer argüman› tasavvuftur. En belal› adam bile tasavvuf sayesinde Allah’tan korkar. Tasavvuf; sosyalleflmifl, özgür ve f›rsat eflitli¤i olan bir toplumda bu genetik yap›ya sahip mükemmel bir toplum ortaya koyar.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

41

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«éÚ ‰Ó·ðÓ„Ó ÍÓðÌfl Ë ‰Ó·ð‡fl ÔÓðÓÒθ». ÖÒÎË ‚ ÒÂϸ ÂÒÚ¸ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ì˲, ÚÓ „ÂÌÂÚ˘ÂÒÍË Ó̇ ÔÂð‰‡ÂÚÒfl Ë ð·ÂÌÍÛ. ùÚÓ Í‡Í ÔðÓ„ð‡ÏÏÌÓ ӷÂÒÔ˜ÂÌË ÍÓÏÔ¸˛ÚÂð‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ Á‡ÎÓÊÂÌÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔðÓ„ð‡ÏÏ, ˜‡ÒÚ¸˛ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÔÓθÁÛÂÏÒfl, ‡ ‰ðÛ„ÓÈ – ÌÂÚ. çÓ ÒÚÓËÚ Ì‡Ê‡Ú¸ ̇ ÌÛÊÌÛ˛ ÒÌÓÒÍÛ, Ë ÔðÓ„ð‡Ïχ ÔðÓfl‚ËÚÒfl. äÓ„‰‡ ÔðˉÂÚ ‚ðÂÏfl, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡˜ÌÂÚ ÔÓËÒÍ ÔÛÚË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ò‚ÓÂ„Ó «fl». íÓ„‰‡ Á‡ÎÓÊÂÌÌ˚È ‚ ÌÂÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚È ÔÓÚÂ̈ˇΠÔðÓfl‚ËÚ Ò·fl. çÓ ÂÒÎË ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì Á‡ÎÓÊÂÌÓ Ê·ÌË ÔÓËÒ͇ Ò·fl, ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl, ÚÓ ‚ðfl‰ ÎË ˜ÚÓ-ÚÓ ÏÓÊÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸. Ç ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÓÚ ðÓʉÂÌËfl ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ Á‡ÎÓÊÂ̇ ÔðÓ„ð‡Ïχ, ÍÓÚÓð‡fl ҉·ÂÚ ‚ÂðÓflÚÌ˚Ï Â„Ó ‰ÛıÓ‚Ì˚È ðÓÒÚ. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂθÁfl Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÇÒ‚˚¯ÌËÈ Ò͇Á‡Î: «ü ‚‰ÓıÌÛÎ ‚ ÌÂ„Ó ËÁ åÓÂ„Ó ‰Ûı‡». í.Â. ‚ ͇ʉÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÁ̇˜‡Î¸ÌÓ Á‡ÎÓÊÂ̇ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ð‡Á‚ËÚ˲. Ç ˝ÚÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ÒÚÓËÚ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÓ ‚ ËÒ·Ï ÛÚ‚ÂðʉÂÌËÂ: «ÇÒ β‰Ë ðÓʉ‡˛ÚÒfl ıÓðÓ¯ËÏË»… ëӄ·ÒÌÓ ıðËÒÚˇÌÒÍÓÏÛ Û˜ÂÌ˲, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ò ðÓʉÂÌËfl ÌÂÒÂÚ ‚ Ò· ÔÂð‚ÓðÓ‰Ì˚È „ðÂı. èðË Íð¢ÂÌËË ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˜‡ÒÚ˘ÌÓÂ Ó˜Ë˘ÂÌË ÓÚ „ðÂı‡. Ç ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ðÓʉ‡ÂÚÒfl ˜ËÒÚ˚Ï, Í‡Í ·ÂÎ˚È ÎËÒÚ ·Ûχ„Ë. ÇÒ‚˚¯ÌËÈ ‚ Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚Í·‰˚‚‡ÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ë ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚ ÔðËÁ‚‡Ì˚ ÒÎÛÊËÚ¸ „Ó

Гармоничное развитие ребенка, создание благоприятных условий для его духовного развития – задача родителей, соседей, школы, города, всего государства. Çocu¤un yarat›l›fl› do¤rultusunda baflar›l› olmas› için ona yard›m etmek, sa¤l›kl›, uygun bir ortam haz›rlamak velinin, mahallenin, semtin meselesidir, flehrin meselesidir, ülkenin meselesidir.

42

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ôð‰̇Á̇˜ÂÌ˲ ‚ ÁÂÏÌÓÈ ÊËÁÌË. ëӄ·ÒÌÓ ÔðÓfl‚ÎÂÌ˲ Ê·ÌËfl ÇÒ‚˚¯Ì„Ó, ‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Á‡Í·‰˚‚‡ÂÚÒfl ÓÔð‰ÂÎÂÌ̇fl ˆÂθ, ÍÓ̈ÂÔˆËfl, ‰Îfl ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÓÚÓðÓÈ ÓÌ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‚ÒÂÏË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÏË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË. Äηı ӷ·‰‡ÂÚ 99 Íβ˜Â‚˚ÏË ËÏÂ̇ÏˇÚðË·ÛÚ‡ÏË. ë̇˜‡Î‡ Ï˚ ÛÁ̇ÂÏ Ó· ‡ÚðË·ÛÚ ùð-ê‡ıÏ‡Ì – åËÎÓÒÚË‚˚È, ÔÓÒΉÌËÈ ‡ÚðË·ÛÚ – ÄÒ-뇷Ûð – íÂðÔÂÎË‚˚È. çÓ ˝ÚÓ ÚÓθÍÓ ˜‡ÒÚ¸ ËÏÂ̇ÚðË·ÛÚÓ‚ Äηı‡. íÓÚ, ÍÚÓ ‚ÓÁ¸ÏÂÚÒfl ÛÚ‚Âðʉ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚Òfl ÒË· Ë ‚Ò ‚Â΢ˠÄηı‡ Ó„ð‡Ì˘ÂÌÓ ˝ÚËÏË 99 ËÏÂ̇ÏË, ÔðÓÒÚÓ Ì ð‡Á·Ëð‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÔðÓÒÂ. ùÚÓ Íβ˜Â‚˚ ‡ÚðË·ÛÚ˚, ͇ʉ˚È ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ Ò· ¢ 99 ‡ÚðË·ÛÚÓ‚, Ú ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Âð‰¸ ¢ ÔÓ 99 Ë Ú‡Í ‰Ó ·ÂÒÍÓ̘ÌÓÒÚË. Ç Í‡Ê‰ÓÏ ËÁ Ì‡Ò Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ËÁ ‡ÚðË·ÛÚÓ‚ ‰ÓÏËÌËðÛÂÚ, ͇ÍÓÈ-ÚÓ ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÏÂ̸¯Â. Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒΠÌÂÚ ‰‚Ûı Ó‰Ë̇ÍÓ‚˚ı β‰ÂÈ. ÇÒ Ï˚ ÓÚ΢‡ÂÏÒfl ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ – ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÚÓ„Ó, ‰Îfl ˜Â„Ó, ‚ ͇ÍËı ˆÂÎflı ÇÒ‚˚¯ÌËÈ Á‡‰ÛχΠËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ̇Ò. ç‡ÔðËÏÂð, ÍÚÓ-ÚÓ ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ·Óθ¯ËÏ ÚÂðÔÂÌËÂÏ. à Ú‡Ï, „‰Â fl ̇˜Ë̇˛ ÌÂð‚Ì˘‡Ú¸, ÔÓ‚˚¯‡Ú¸ „ÓÎÓÒ, ‰ðÛ„ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Û‰‡ÂÚÒfl ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ı·‰ÌÓÍðÓ‚ËÂ, ·ÓΠÚÓ„Ó, Û ÌÂ„Ó ı‚‡Ú‡ÂÚ ÚÂðÔÂÌËfl, ˜ÚÓ·˚ ÏÂÌfl ÛÒÔÓÍÓËÚ¸. à Ú‡ÍËı ÔðËÏÂðÓ‚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó. Ç˚ – ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡. ä‡ÍÛ˛ ðÓθ Ë„ð‡˛Ú Ô‚ˆ˚, ıÛ‰ÓÊÌËÍË, ‡ÍÚÂð˚, ڇ̈Óð˚ Ë ‰ðÛ„Ë β‰Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË Î˘ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â͇?

üfürdüm” dedi¤i ruhuyla var olma söz konusu oldu¤undan dolay› o istidat belli bir yüzdeyle her insanda var. Bu ba¤lamda ‹slâmiyet’in “Her insan iyi do¤ar” fikri çok anlaml›… Mesela H›ristiyanl›k’ta her insan günahkâr do¤ar, sonra vaftiz suyuyla temizlenir temizlenebildi¤i kadar. Do¤u inançlar› içerisinde herkes beyaz k⤛t gibi do¤ar. Cenab-› Hak hangi kulunu nerde kullanacaksa o istidatla yarat›r. Ne karalama k⤛d›d›r, ne karalam›fl bir k⤛tt›r, akt›r. “Murad-› ‹lahi” dedi¤imiz; maksat, konsept ve her türlü fiilin oluflmas› gerekiyor ve o fiili oluflturacak bir kul yarat›yor Cenab-› Hak. Cenab-› Hakk’›n 99 kilit esmas› vard›r. Er-Rahmandan bafllar Es-Sab›rla biter. Ama bu kilit, esmad›r. Cenab-› Hakk’›n kudretini simgeleyen esmalar›n 99 ile s›n›rl› oldu¤unu söyleyen kifli konuyu kavrayamam›fl demek. Onlar kilittir ve her birinden 99 tane zuhur eder, her 99’un birinden yine 99 zuhur eder. Fakat senin esmanda bir tanesi daha ilerdedir, benim esmamda ona muhalif olarak bir tanesi daha ilerdedir. Ayniyet diye bir fley söz konusu de¤ildir. Hepimiz kullan›m yerine göre esmalar›m›z›n dozu itibariyle de¤ifli¤iz. Senin sab›r esman harc›nda daha fazlad›r. Benim daha çabuk sinirlendi¤im meselelere “ya otur Ahmet, ne yap›yorsun Allah aflk›na, dur. Mevla ne eyler görelim, ne eylerse güzel eyler” dersin. Bunun örneklerini ço¤altabiliriz. Siz bir sanatç›s›n›z. Bir insan›n birey olarak yetiflmesinde sanatç›n›n nas›l bir rolü olur? Cenab-› Hakk’tan geleni Cenab-› Hakk’›n di¤er kullar›yla paylaflmak. Bu halim benim tercihlerimle ve yegâne gayretlerimle oluflmufl bir hal de¤il. Bu bir vergi, netice itibariyle bu bir görevdir. Bu görev Cenab-› Hakk’›n di¤er kullar›na O’nun kudretini ve esteti¤ini hat›rlatma görevidir. Ben bütün izah›mla, bütün duruflumla, bütün sözlerimle ancak ve ancak insano¤luna “Ey, kardeflim. Allah var. Ve baflka hiçbir fley yok ve sen flu anda da, yar›n da sonsuza kadar, ondan dolay› vars›n, onunla vars›n, onun için vars›n. Onun için yapay olmayan, seni sadece flu zaman dilimi içerisinde üç-befl dakikal›k diyebilece¤imiz sonsuzlu¤un yan›nda, bir zaman içeri-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

íÂÏ, ˜ÂÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡„ð‡Ê‰ÂÌ ÓÚ ÇÒ‚˚¯Ì„Ó, ÓÌ Ó·flÁ‡Ì ‰ÂÎËÚ¸Òfl Ò ‰ðÛ„ËÏË Î˛‰¸ÏË. ùÚÓ Ì ÔðÓÒÚÓ ÏӠ΢ÌÓ ÏÌÂÌË ËÎË ÏÓÈ ‚˚·Óð, ˝ÚÓ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸, ‚ÓÁÎÓÊÂÌ̇fl ̇ Ì‡Ò ÇÒ‚˚¯ÌËÏ. ùÚ‡ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Ì ‰‡ÂÚ Ì‡Ï Á‡·˚Ú¸ Ó ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚Â Ë ‚˚ÒÓÍÓÈ ˝ÒÚÂÚËÍ Äηı‡. ä‡Í Ô‚ˆ, fl ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Î˯¸ ̇ÔÓÏÌËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Ò‚ÓËÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÓÏ, „ÓÎÓÒÓÏ, ˜ÚÓ Äηı ÂÒÚ¸. à éÌ – ˝ÚÓ „·‚ÌÓÂ. Äηı ‚˜ÂÌ, Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ö„Ó ‚ÓÎÂ Ë Ö„Ó Ê·Ì˲, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‰Îfl ç„Ó. é·ð‡˘‡flÒ¸ ÒÓ ÒˆÂÌ˚ Í ÒÎÛ¯‡ÚÂÎflÏ, fl Î˯¸ ̇ÔÓÏË̇˛ ËÏ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ð‡‰Ë ·˚ÒÚðÓÚ˜Ì˚ı Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËÈ, ‰ÎËÚÂθÌÓÒÚ¸ ÍÓÚÓð˚ı – Ì˘ÚÓ ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‚˜ÌÓÒÚ¸˛, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ‰ÓÎÊÂÌ Á‡·˚‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂ„Ó ËÒÚËÌÌÓ„Ó ÇÓÁβ·ÎÂÌÌÓ„Ó, ÍÓÚÓð˚È ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ó‰‡ðËÚ¸ Â„Ó ‚˜Ì˚Ï Ò˜‡ÒÚ¸ÂÏ Ë ‚˜Ì˚Ï ÔÓÍÓÂÏ. ë‚ÓËÏ Ôӂ‰ÂÌËÂÏ, ÊËÁÌÂÌÌÓÈ ÔÓÁˈËÂÈ, ‚Á„Îfl‰‡ÏË fl ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Î˯¸ Û͇Á‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Ì‡ ‚ÂðÌ˚È ÔÛÚ¸ Ë ÌË˜Â„Ó ·Óθ¯Â. ÖÒÎË fl ÒÚ‡ÌÛ ÔðÂÚẨӂ‡Ú¸ ̇ ˜ÚÓ-ÚÓ ·Óθ¯ÂÂ, ÚÓ ˝ÚÓ ÛÊ ÓÚÍÎÓÌÂÌË ÓÚ ‚Âð˚. ä‡ÍË ͇˜ÂÒÚ‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðË‚ËÚ¸ ð·ÂÌÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ ‚˚ðÓÒ ‚˚ÒÓÍÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï, ‰ÓÒÚÓÈÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ? à ÏÓÊÂÚ ÎË ÒÛÙËÁÏ ÔÓÏÓ˜¸ ‚ ˝ÚÓÏ? ÖÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ð‡ÎËflı íÛðˆËË, ÚÓ, ̇‚ÂðÌÓÂ, ð‡ÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó Ú‡ÍÓÈ „ÎÛ·ÓÍÓÈ ÚÂÏÂ, Í‡Í ÒÛÙËÁÏ. ë̇˜‡Î‡ íÛðˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð¯ËÚ¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ËÁ·‡‚ËÚ¸Òfl ÓÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ÔðÓÚË‚Óð˜ËÈ. ü Ëϲ ‚ ‚Ë‰Û ÒÔÓð˚ Ó ÒÂÍÛÎflðËÁÏÂ. èðË ÔÓÔ˚ÚÍ ‰‡Ú¸ ð·ÂÌÍÛ ıÓðӯ ‰ÛıÓ‚ÌÓ ӷð‡ÁÓ‚‡ÌË Ï˚ ̇ڇÎÍË‚‡ÂÏÒfl ̇ ÒËÒÚÂÏÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÔðÂÔflÚÒÚ‚ÛÂÚ Ì‡Ï ‚ ˝ÚÓÏ. ÖÒÎË Ì ÔðÓÚË‚Óð˜ËÚ¸ ÒËÒÚÂÏÂ, ÚÓ ÔÂð‰ ̇ÏË ‚ÓÁÌË͇ÂÚ Ó·ð‡Á ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ‰ÛıÓ‚ÌÓÏ ÚÛÔËÍÂ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ‰ÓÎÊ̇ Ò̇˜‡Î‡ ÛÍðÂÔËÚ¸ ‰ÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒÍË ÓÒÌÓ‚˚, ð¯ËÚ¸ ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÂ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. ùÚÓ Á‡‰‡˜‡ ‰Îfl ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÒÚð‡Ì˚. ÇÒ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÓÒÚ‡˛ÚÒfl, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, ̇ Ë̉˂ˉۇθÌÓÏ, ‰ËÌ˘ÌÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. ü Á‡ÌËχ˛Ò¸ Ò‚ÓËÏ ð·ÂÌÍÓÏ Ë ıÓðÓ¯Ó çÓ ‚ ͇ʉÓÏ ðÓ‰ËÚÂΠÊË‚ ÒÚð‡ı ÛÎˈ˚, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÔðËÌÂÒÚË ð·ÂÌÍÛ ‚ð‰. ɇðÏÓÌ˘ÌÓ ð‡Á‚ËÚË ð·ÂÌ͇, ÒÓÁ‰‡ÌË ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Â„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl – Á‡‰‡˜‡ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ, ÒÓÒ‰ÂÈ, ¯ÍÓÎ˚, „ÓðÓ‰‡, ‚ÒÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÂðËÈÌ˚Ï Û·ËȈÂÈ, ÚÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÌË˜Â„Ó ÌÂθÁfl, ÔÓÒÍÓθÍÛ Â„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌ ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍÓ ÒÓÒÚÓflÌË ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ Â„Ó Í ˝ÚÓÏÛ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÓÁ‰‡ÌË ڇÍÓÈ ‡ÚÏÓÒÙÂð˚, ÍÓÚÓð‡fl ·˚· ·˚ ÒÔÓÒӷ̇ Û‰Âðʇڸ Â„Ó ÓÚ ˝ÚËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

При попытке дать ребенку хорошее духовное образование мы наталкиваемся на систему, которая препятствует нам в этом. Если не противоречить системе, то перед нами возникает образ человека в духовном тупике. Я считаю, что Турция должна сначала укрепить демократические основы, решить этнические и религиозные проблемы. Çocu¤a manevi ilim vermeye çal›fl›yorsunuz, sistem karfl› ç›k›yor. Sistemin do¤rultusunda gitti¤in zaman, çocuk manevi olarak bir açmaza düflüyor. Yani demokrasiyi ciddi bir flekilde alg›lat›p etnik s›k›nt›lar›m›z› da, inanç boyutundaki s›k›nt›lar› da bir düzene koymam›z gerekir. sinde sanal bir benli¤in pençesine girip, bir tak›m flehvetleri tatmin için sonsuzdaki mutlulu¤unu ve sonsuzdaki sevgilini unutma. Fark›nda ol, hakikatli ol, sözünün eri ol, adam ol.” t›klamalar›n› sesimle, sözümle, duruflumla, hayat›mla ve iliflkilerimle yapabilirim. Bunun haricinde yap›lan her fley benim için flirk argüman›d›r. Peki, çocu¤un kiflilik yap›lanmas›na ne katmal›y›z ki, buradaki sorunlar›n› de afls›n. Tasavvufun bu konuda ne gibi katk›lar› olabilir? Türkiye gerçe¤inden bahsedecek olursak, tasavvuf konusu tamamen içeride bir yerde gizlice söylenecek bir durumda. Bundan önce Türkiye’nin gerçek sorunlar›n› hal etmesi, ikilemden kurtulmas› laz›md›r. Bu ikilem, laik-anti laik ikilemidir. Çocu¤a manevi ilim vermeye

çal›fl›yorsunuz, sistem karfl› ç›k›yor. Sistemin do¤rultusunda gitti¤in zaman, çocuk manevi olarak bir açmaza düflüyor. Yani demokrasiyi ciddi bir flekilde alg›lat›p etnik s›k›nt›lar›m›z› da, inanç boyutundaki s›k›nt›lar› da bir düzene koymam›z gerekir. Bunu da bafla gelen insanlar becersin. Bütün yap›lanmalar hakikaten çok bireysel kal›yor. Ben çocu¤umla bireysel olarak ilgileniyorsam ne âlâ. Aksi takdirde soka¤a b›rakt›¤›nda ortaya ne ç›kacak bilmiyorsun. Çocu¤un yarat›l›fl› do¤rultusunda baflar›l› olmas› için ona yard›m etmek, sa¤l›kl›, uygun bir ortam haz›rlamak velinin, mahallenin, semtin meselesidir, flehrin meselesidir, ülkenin meselesidir. Onun içerisinde adam katil olacaksa, yapacak bir fley yok çünkü onun psikolojik dengeleri onu buna yöneltiyor. Onu bu fiili gerçekleflmekten al›koyacak tedbirlerle oluflmufl bir sosyal ortam gerekir. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

43

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«Наши» плохими не бывают! Владимир Авдеев Журналист, сотрудник Института развития прессы (Москва).

“Bizimkiler” kötü olamaz! Vladimir Avdeyev

Bas›n Gelifltirme Enstitüsü ö¤retim üyesi, gazeteci (moskova).

“Ve insanlar› uzun bir süre ‘bizimkiler’ ve ‘düflmanlar’ diye ay›raca¤›z.

à β‰ÂÈ ·Û‰ÂÏ ‰ÓÎ„Ó ‰ÂÎËÚ¸ ̇ «Ò‚ÓËı» Ë «‚ð‡„Ó‚». Ç·‰ËÏËð Ç˚ÒÓˆÍËÈ

R

Ç

ðÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒڂ ̇ ð‡ÁÌ˚ı ˝Ú‡Ô‡ı Â„Ó ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ·˚ÎË ‚ ıÓ‰Û ð‡Á΢Ì˚ ӷð‡˘ÂÌËfl Í Î˛‰flÏ: «ÒÛ‰‡ð¸», «„ÓÒÔÓʇ», «·‡ðËÌ», «„ð‡Ê‰‡ÌӘ͇», «‚‡¯Â Ôð‚ÓÒıÓ‰ËÚÂθÒÚ‚Ó», ÌÂÁ‡·‚ÂÌÌÓ «ÚÓ‚‡ðˢ». Ç Í‡Ê‰ÓÏ ËÁ ÌËı ÓÚð‡Ê‡Î‡Ò¸ ˆÂ·fl „‡Ïχ ˜Û‚ÒÚ‚, Úð‡‰ËˆËÈ, ÍÛθÚÛð˚ Ë ÒӈˇθÌÓÈ ËÂð‡ðıËË. Ä̇ÎËÁËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚË ÒÓˆËÓÍÛθÚÛðÌ˚Â Ë ËÒÚÓð˘ÂÒÍË ð‡ÎËË – Á‡‰‡˜‡ ËÒÚÓðËÍÓ‚, ÒÓˆËÓÎËÌ„‚ËÒÚÓ‚, ÍÛθÚÛðÓÎÓ„Ó‚. çÓ ÂÒÚ¸ Ó‰ÌÓ ËÌÚÂðÂÒÌÓ ÔÓÌflÚËÂ, ÊË‚Û˘Â ‚ ÒÓÁ̇ÌËË Ë ÔÓ‰ÒÓÁ̇ÌËË Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚Ó ‚Ò ‚ðÂÏÂ̇ Ë ˝ÔÓıË – «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ùÚÓ ÓÔð‰ÂÎÂÌË Ï˚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ Ò‚flÁ˚‚‡ÂÏ Ò ÔÓÌflÚËÂÏ «Ò‚ÓÈ» ËÎË «Ì‡¯». «ç‡¯Ë» – β‰Ë, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡Ò ÔÓÌËχ˛Ú. «ç‡¯Ë» – ÒÓÓÚ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ. «ç‡¯Ë» – ÍÓχ̉‡ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð‡fl ‚˚ıÓ‰ËÚ Ì‡ ÙÛÚ·ÓθÌÓ ÔÓÎÂ. ïÓðӯ ÒÎÓ‚Ó «Ì‡¯». Ç Ì‡¯ÂÏ ÒÓÁ̇ÌËË ÓÌÓ ‰‡‚ÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÒÎÓ‚Û «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ùÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ: «Ì‡¯» Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔÎÓıËÏ. èÓÚÓÏÛ Ë ‚˚‚Ó‰ËÏ Ï˚ «Ì‡¯Ëı» Á‡ Ôð‰ÂÎ˚ ÔðË‚˚˜ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ÍÓÓð‰ËÌ‡Ú Ë ÓˆÂÌÓÍ, Ë·Ó Á‡˜ÂÏ ÔÓ‰‚Âð„‡Ú¸ ÓˆÂÌÍ ÚÓ, ˜ÚÓ ÛÊ ӈÂÌÂÌÓ Ò‡ÏÓÈ ‰ÂÙËÌˈËÂÈ?! çÓ «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ», «Ì‡¯», «Ò‚ÓÈ» – ÓˆÂÌÍË Î˘Ì˚Â Ë Î˘ÌÓÒÚÌ˚Â. Ä ÔÓÌflÚË «ıÓðÓ¯ËÈ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ» – Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ. lj¸ ÔÓÌflÚË «ıÓðÓ¯ËÈ

44

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Vladimir V›sotskiy

us toplumunda insanlara farkl› dönemlerde farkl› isimlerle hitap edilirdi: “sudar (efendim)”, “gospoja (han›mefendi)”, “boyarin (boyar)”, “grajdanoçka (vatandafl (bayanlar için))”, “vafle perevoshoditelstvo (Ekselans)”, “nezabvennoe tovarifl (unutulmaz yoldafl)”. Bunlar›n her birinde duygu, gelenek, kültür ve toplumsal hiyerarflinin bütün dereceleri yans›t›l›rd›.

„ð‡Ê‰‡ÌËÌ» ‚ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÌÂð‡Áð˚‚ÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ú‡ÍËÏË ÔÓÌflÚËflÏË, Í‡Í Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ, Û‚‡ÊÂÌË ÍÛθÚÛð˚ Ë ËÒÚÓðËË Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚ¸ ÎË·Âð‡Î¸Ì˚Ï Ë ‰ÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒÍËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. Ç ıӉ ËÒÚÓðËË ÏÂÌflÎÓÒ¸ ÏÌÓ„ÓÂ: „ð‡Ìˈ˚, ÔðË̈ËÔ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË, ˆÂÌÌÓÒÚË. åÂÌflÎÓÒ¸ Ë ÔÓÌflÚË «ıÓðÓ¯ËÈ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ». Ç ÒËÎÛ ÒÍ·‰˚‚‡˛˘ËıÒfl ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı ð‡ÎËÈ ÓÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‚Íβ˜‡Ú¸ ‚ Ò·fl „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ·ÓðÓÚ¸Òfl Ë ‚Ó‚‡Ú¸, ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Í ‚ð‡„Û, „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ÔÓÊÂðÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÒÓ·ÓÈ ð‡‰Ë éÚ˜ÂÒÚ‚‡. Ç Ú‡ÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÌÂÁ˚·ÎÂÏÓÒÚ¸ Ë, ͇Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‚˜ÌÓÒÚ¸ Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ó͇Á˚‚‡Î‡Ò¸ ̇ ‚ÚÓðÓÏ Ô·ÌÂ. Ä ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ð˚Ì͇ ·ËÁÌÂÒÏÂ̇ ÔðËÌflÚÓ

Bu sosyokültürel ve tarihî gerçekleri analiz etmek tarihçilerin, dilbilimciler ve kültür bilimcilerin iflidir. Fakat bütün zaman ve ça¤lar boyunca her insan›n bilincinde ve bilinçalt›nda yaflayan “iyi insan” gibi ilginç bir kavram var. Bu belirlemeyi kaç›n›lmaz bir flekilde “kendimiz” veya “bizimkiler” anlay›fl›yla yapar›z. “Bizimkiler”, bizi anlayan insanlard›r. “Bizimkiler” yurtd›fl›ndaki vatandafllar›m›zd›r. “Bizimkiler” futbol sahas›na ç›kan Rusya milli tak›m›d›r. Güzel bir kelimedir “bizimkiler”. “Bizimkiler” kötü olamaz, ki bu elbette do¤ald›r. Zaten onun için “bizimkileri” al›fl›lan sistem, koordinat ve de¤erlerin d›fl›na ç›kar›yoruz. Zira tan›m›n kendisince de¤erlendirilen fley neden bir daha de¤erlendirilsin ki?! Fakat “iyi insan”, “bizim” ve “kendi” de¤erlendirmeleri özel ve bireyseldir. “‹yi vatandafl” kavram› ise toplumsald›r. Çünkü “iyi vatandafl” kavram› vatanseverlik, milletinin kültür ve tarihine sayg› duymak,

nas›l bir insan? каким быть человеку?

D‹YALOG

EVET’LE

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

B A fi L A R

45

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Ò˜ËÚ‡Ú¸ ıÓðÓ¯ËÏ „ð‡Ê‰‡ÌËÌÓÏ, ÂÒÎË Â„Ó ·ËÁÌÂÒ ÒÎÛÊËÚ ÒÚð‡Ì (ÒÎÛÊËÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û) Ë ˝ÚÓÚ ·ËÁÌÂÒ ÒӈˇθÌÓ ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì (ÒÎÛÊËÚ Ó·˘ÂÒÚ‚Û). Кто враг? ë ÒÂð¸ÂÁÌÓÈ ÔÂðÂÓˆÂÌÍÓÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÒӈˇθÌ˚ı, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚ ÒÚ‡ÎÍË‚‡ÂÚÒfl β·Ó ӷ˘ÂÒÚ‚Ó. ç Òڇ· ËÒÍβ˜ÂÌËÂÏ Ë êÓÒÒËfl. èÂðËÓ‰ ÔÂðÂÒÚðÓÈÍË, ̇˜‡Î‡ ‰ÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒÍËı Ë ð˚ÌÓ˜Ì˚ı ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ ÓÁ̇ÏÂÌÓ‚‡ÎÒfl Ë ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË ËÁÏÂÌÂÌËflÏË ‚ ÒÓÁ̇ÌËË Î˛‰ÂÈ. ç‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÂðÂÓˆÂÌËÚ¸ ðÓθ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ò˚„ð‡ÎË ‚ ˝ÚÓÏ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ ÓÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ëåà, ÔÓfl‚Ë‚¯ËÂÒfl ‚ ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ ‚ êÓÒÒËË. ã˛‰Ë, Ì Ûϲ˘Ë ËÎË ÓÚ‚˚ͯË ð‡Á΢‡Ú¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ, ÒÚ‡ÎË ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ ËÌÙÓðχˆË˛, ÍÓÚÓð‡fl ·Û‰Ë· Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë Ë̉˂ˉۇθÌÓ ÒÓÁ̇ÌËÂ, Á‡ÒÚ‡‚Îfl· ‰Ûχڸ, Ì ÔÓ·„‡flÒ¸ ̇ Ôð‰·„‡ÂÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ, Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÓÏ, ‚·ÒÚ¸˛ ÙÓðÏÛÎËðÓ‚ÍË Ë ÔÓÌflÚËfl. ÑÎfl ÏÌÓ„Ëı ˝ÚÓ ·˚Î ÔÂðËÓ‰ «ÎÓÏÍË ÒÓÁ̇ÌËfl», ÔÂðÂıÓ‰‡ Í ÌÓ‚ÓÏÛ Ó·ð‡ÁÛ Ï˚¯ÎÂÌËfl Ë, Í‡Í ÒΉÒÚ‚ËÂ, Í ÌÓ‚ÓÏÛ Ó·ð‡ÁÛ ÊËÁÌË. ï‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ÏË ˜ÂðÚ‡ÏË ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓÒÚË ÚÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡ ÒÚ‡ÎË ·Óθ¯‡fl ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ð¯ÂÌËÈ Ë ËÌˈˇÚË‚, ð‡Á‚ËÚË ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ,

46

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Есть одно интересное понятие, живущее в сознании и подсознании каждого человека во все времена и эпохи – «хороший человек». Это определение мы неизбежно связываем с понятием «свой» или «наш». Bütün zaman ve ça¤lar boyunca her insan›n›n bilincinde ve bilinçalt›nda yaflayan “iyi insan” gibi ilginç bir kavram var. Bu belirlemeyi kaç›n›lmaz bir flekilde “kendimiz” veya “bizimkiler” anlay›fl›yla yapar›z. ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı ‰ËÒÍÛÒÒËÈ, ÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó Ó·ÏÂ̇. éÒÎÓÊÌflÎ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ˆÂÎ˚È ðfl‰ Ó˜‡„Ó‚ ̇ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ·˚‚¯Â„Ó ëëëê, ÔÓ‰Ó„ð‚‡ÂÏ˚ı Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ÏË ‚ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÒË·ÏË Í‡Í ‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚, Ú‡Í Ë Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ. ç‡ðfl‰Û Ò ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸˛ Ë Û‚‡ÊÂÌËÂÏ Í ÍÛθÚÛð ‰ðÛ„Ëı ̇ðÓ‰Ó‚ ·˚ÚÓ‚‡Î Ë Ó·ð‡Á ‚ð‡„‡, ÔÓðÓÈ ˆÂÎ˚ı ̇ðÓ‰Ó‚! ÇÒÔÓÏÌËÚ ıÓÚfl ·˚ Á̇ÏÂÌËÚÓ ÂθˆËÌÒÍÓ ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌË «ó˜Â̈˚ Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÍðËÏË̇ÎËÁÓ‚‡ÌÌÛ˛ ̇ˆË˛»! ëÓÁ̇ÌË ÒÍ·‰˚‚‡ÎÓÒ¸, Í‡Í ÏÓÁ‡Ë͇: ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÏÂÎ ‰ÂÎÓ Ò ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ð‡ÁÌ˚ÏË, ÔÓðÓÈ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ÏË, ÓˆÂÌ͇ÏË Ó‰ÌÓ„Ó Ë ÚÓ„Ó Ê ÒÓ·˚ÚËfl, fl‚ÎÂÌËfl, Ù‡ÍÚ‡, Ë̉˂ˉ‡. é˜Â̸ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ‚ÂðËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ «ÏÓÁ‡Ë˜ÌÓÏ» ÒÓÁ̇ÌËË ·Û‰ÛÚ ÔðÂӷ·‰‡Ú¸ Ò‚ÂÚÎ˚ ÚÓ̇…

hoflgörü, liberal ve demokratik de¤erlere ba¤l›l›k gibi kavramlarla ayr›lmaz bir flekilde ba¤l›d›r. Tarih boyunca çok fley de¤iflti: S›n›rlar, devletleraras› iliflkilerdeki prensipler, de¤erler. “‹yi vatandafl” kavram› da de¤iflti. Tarihsel gerçeklerin zoru ile bu kavram kaç›n›lmaz bir flekilde mücadele ve savafla haz›r olmay›, düflmana nefreti, vatan için kendini feda etmeye haz›r olmay› da içine ald›. Bu flartlarda insanî de¤erlerin de¤iflmezli¤i ve sonsuzlu¤u ikinci planda kald›. Serbest piyasa flartlar›nda e¤er ifli ülkeye hizmet ediyorsa (devlete de hizmet ediyordur) ve e¤er bu ifl toplumsal olarak da yönlendirilmiflse topluma hizmet eder. Dolay›s›yla bu ifladam›n› “iyi vatandafl” saymak kabul edilmifltir. Her toplum, sosyal, ekonomik ve politik durumlar›n de¤iflmesiyle beraber de¤er-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

èÓ͇ ‚ ˝ÚÓÈ ·ËÚ‚Â ÌÂÚ fl‚ÌÓ„Ó Ôӷ‰ËÚÂÎfl. Ç êÓÒÒËË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Òð‰ÒÚ‚‡ χÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðχˆËË, ÒÓ ÒÚð‡Ìˈ ÍÓÚÓð˚ı ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÚÒfl ÏÂÊ̇ˆËÓ̇θ̇fl Ë ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁ̇fl ðÓÁ̸, „ðÛÔÔ˚ ÒÍËÌı‰ӂ ÛÒÚð‡Ë‚‡˛Ú ÔÓ„ðÓÏ˚, ËÁ·Ë‚‡fl (Ë Û·Ë‚‡fl!) «Ì ̇¯Ëı», ‚ ðfl‰Â ÒÚðÛÍÚÛð ÒÎÓÊËÎÓÒ¸ ˜ÂÚÍÓ ‰ËÙÙÂðÂ̈ËðÓ‚‡ÌË β‰ÂÈ ÔÓ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÏÛ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ÔðËÁ̇ÍÛ. ü ‰‡ÎÂÍ ÓÚ Ï˚ÒÎË, ˜ÚÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ·ÎËÊÂ Í ð‡ÒËÁÏÛ Ë Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ. ëÍÓð ÓÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ì˚Ï. ì·ËÈÒÚ‚Ó Ï‡ÎÂ̸ÍÓÈ ‰Â‚Ó˜ÍË Ì‡ ÔÓ˜‚ ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ÌÂÔðËflÁÌË, ‡‚ˇ͇ڇÒÚðÓÙ˚, ÛÌÓÒfl˘Ë ÒÓÚÌË ÊËÁÌÂÈ, „Ë·Âθ ˝ÍËԇʇ ÔÓ‰‚Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍË, ÚÂð‡ÍÚ˚ Ë ‡‚‡ðËË – ‚Ò ˝ÚÓ ·ÓÎËÚ Î˯¸ ̉Âβ, ÛÒÚÛÔ‡fl Á‡ÚÂÏ ÏÂÒÚÓ Ôӂ҉̂Ì˚Ï ıÎÓÔÓÚ‡Ï Ë Á‡ÒÚ‡‚Îflfl Á‡·˚‚‡Ú¸. 燯 ð‡‚ÌÓ‰Û¯ËÂ, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ·ðËÚÓ„ÓÎÓ‚˚ı, Ì ËÏÂÂÚ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÓÍð‡ÒÍË: ÓÌÓ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Á‡·˚Ú¸ ‚ÒÂı – Ë «Ì‡¯Ëı», Ë «˜ÛÊËı». 燂ÂðÌÓÂ, ‰Ó ÒËı ÔÓð ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ̇ۘËÎÒfl ÊËÚ¸ ‚˜Ì˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË, Ì ÛÏÂÂÚ ‚˚¯Â ‚ÒÂ„Ó ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‰ðÛÊ·Û, Û‚‡ÊÂÌËÂ, Íð‡ÒÓÚÛ, β·Ó‚¸, „Óð‰ÓÒÚ¸ Á‡ Ò‚ÓÈ ÚðÛ‰. çÓ ÌÓ‚Ó ÔÓÍÓÎÂÌË ·Û‰ÂÚ ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ·Óθ¯ÂÈ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚË, ËÌ˚ı ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı ð‡ÎËÈ, ËÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÍÛθÚÛðÂ Ë ðÂÎË„ËË ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇðÂÏfl ÎÂÚËÚ ·˚ÒÚðÓ, Ë ÌÂθÁfl ÛÔÛÒ͇ڸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ð‡ÒÒ͇Á‡Ú¸ ·Û‰Û˘ËÏ „ð‡Ê‰‡Ì‡Ï Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÛθÚÛð˚ ÔðË ‚Á‡ËÏÌ˚ı ÍÓÌÚ‡ÍÚ‡ı ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ·Ó„‡˜Â, ˜ÚÓ Î˛‰Ë ÏÓ„ÛÚ Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ð‡ÁÌ˚ÏË, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÂ Ë „ð‡Ê‰‡ÌÒÍË ͇˜ÂÒÚ‚‡ β‰ÂÈ ËÏÂ˛Ú ÌÂÔðÂıÓ‰fl˘Û˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Понятие «хороший гражданин» в цивилизованном обществе неразрывно связано с такими понятиями, как патриотизм, уважение культуры и истории своего народа, толерантность, приверженность либеральным и демократическим ценностям. “‹yi vatandafl” kavram› vatanseverlik, milletinin kültür ve tarihine sayg› duymak, hoflgörü, liberal ve demokratik de¤erlere ba¤l›l›k gibi kavramlarla ayr›lmaz bir flekilde ba¤l›d›r. lerinin de ciddi bir yeniden de¤erlendirilmesiyle yüz yüze gelir. Rusya da bundan istisna olmad›. Perestroyka periyodu, demokrasi ve serbest piyasa dönüflümleri insanlar›n bilinçlerinde ciddi de¤iflikliklerle kendini belli etti. Bu konuda o dönem Rusya’da ortaya ç›kan ve devletten ba¤›ms›z çal›flan kitle iletiflim araçlar›n›n rolünü inkar etmek mümkün de¤il. Neyin devlet, neyin sivil oldu¤unu ay›rt edemeyen veya unutan insanlar, toplumsal ve bireysel bilinci uyand›ran bilgileri almaya bafllad›. Bu bilgiler insan› devlet ve hükümet taraf›ndan sunulan formüle edilmifl fikir ve kavramlara bel ba¤lamadan düflünmeye zorlad›. Birçoklar› için bu bir “bilinç ›slah›”, yeni bir düflünme flekline ve bunun neticesinde yeni bir hayat tarz›na geçifl dönemiydi.

Düflman kim?

Politik, ekonomik karar ve inisiyatiflerin saydaml›¤›, uluslararas› iliflkilerin geliflmesi, dinler aras› tart›flmalar, etnik yap›lar aras› de¤iflimler, Rusya gerçekli¤inin o dönemdeki ay›rt edici özellikleri oldu. Eski SSCB topraklar› üzerinde güçlerin çat›flmas›nda ç›karlar› olan, yurt içinde oldu¤u

gibi yurt d›fl›ndan güçlerin de k›z›flt›rd›¤› birçok gerilim noktalar› durumu zorlaflt›rd›. Hoflgörü ve di¤er uluslar›n kültürüne sayg› duyanlardan hariç bir de düflman tipi vard›. Bu bazen bir milletin kendisi de olabiliyordu. Yeltsin’in meflhur sözünü hat›rlay›n en az›ndan “Çeçenlerin hepsi suça bulaflm›fl bir millettir”. Bilinç bir mozaik gibi flekilleniyordu. ‹nsan ayn› olay, olgu ve bireyle ilgili bazen tamamen farkl›, bazen de z›t yaklafl›mlarda bulunabiliyordu. Bu “mozaik” bilinçte, aç›k renklerin üstün olaca¤›na inanmay› çok isterdik. Ben, “Rus toplumunun ›rkç›l›k ve milliyetçili¤e yak›nlaflt›¤›” düflüncesine kat›lm›yorum. Toplumun kay›ts›z kald›¤› daha do¤rudur. Bu savaflta flimdilik net bir galip yok. Rusya’da halklar ve dinler aras› düflmanl›k propagandas›n›n yap›ld›¤›, ›rkç› gruplar›n “bizim olmayanlar›” dövdüklerine (öldürdükleri!) sayfalar›nda yer veren yay›n organlar› var. Birçok kurumda insanlar ›rk ve dini belirtilere göre aç›k bir ayr›ma tabi tutuluyorlar. Milliyetçi temele dayal› antipatiyle öldürülen küçük k›z çocu¤u ve yüzlerce hayata mal olan trafik kazalar›; bütün bunlar bir hafta ac› ve a¤r› verir, yerini günlük meflgaleye b›rak›r, olanlar› unutmaya zorlar. Bizim umursamazl›¤›m›z, dazlaklar›n ideolojisinden farkl› bir milliyetçi renk tafl›m›yor, herkesi, “bizimkileri” ve “di¤erleri”ni unutturuyor. ‹nsan galiba flimdiye kadar ebedi de¤erlerle yaflamay› ö¤renemedi. Dostlu¤u, sayg›y›, güzelli¤i, aflk›, eme¤inin onurunu her fleyden üstün tutamad›. Ama yeni nesil, daha saydam flartlarda, farkl› uluslararas› gerçeklerde, di¤er millet ve ülkelerin kültürlerine daha farkl› bir yaklafl›mla gelifliyor. Zaman çabuk geçiyor, gelecek nesillerle karfl›l›kl› iliflkilerde kültürlerin daha da zenginleflti¤ini, insanlar›n farkl› olabilece¤ini, yaln›z iyi insan ve yurttafl vas›flar›n›n kal›c› bir de¤ere sahip oldu¤unu anlatma imkan›n› kaç›rmamal›. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

47

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Наиболее безнравственный поступок в России – равнодушие Гульдар Шакурова Социолог, политолог, кандидат политических наук, доцент кафедры политологии Башкирской Академии государственной службы и управления при Президенте Республики Башкортостан, член Европейской политологической научной сети (EPSNet, Париж).

Rusya’da en büyük ahlâks›zl›k, “ilgisizlik” Guldar fiakurova

Doç.Dr. Sosyolog, politolog, Baflk›rdistan Cumhurbaflkanl›¤› Devlet Yönetimi ve Memurlu¤u Akademisi Avrupa Politoloji Kürsüsü Bilimsel A¤› (EPSNet, Paris ) üyesi.

ê

ÓÒÒËfl Á‡ ÔÓÒΉÌË ÎÂÚ ÔÂðÂÊË· ÒËθÌÂȯË ËÁÏÂÌÂÌËfl. ùÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl Ì ÏÓ„ÎË Ì ÍÓÒÌÛÚ¸Òfl Ë ÒÙÂð˚ ÏÂÊ΢ÌÓÒÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Â „ð‡Ê‰‡Ì. é‰ÌË ˝ÍÒÔÂðÚ˚ ËÌÚÂðÔðÂÚËðÛ˛Ú ‰‡ÌÌÛ˛ ÒËÚÛ‡ˆË˛ Í‡Í ÛÚð‡ÚË‚¯Û˛ ˝Ú˘ÂÒÍË ÍÓÓð‰Ë̇Ú˚, „‰Â ÔðÓËÁÓ¯ÂÎ «Ì·˚‚‡Î˚È, ·ÂÒÔðˆ‰ÂÌÚÌ˚È Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔðÓ‚‡Î», ‰ðÛ„Ë ÔÓ·„‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ðÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ «ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚˚Ò‚Ó·ÓʉÂÌË ÏÌÓ„Ëı ÒÙÂð ÊËÁÌË ËÁ-ÔÓ‰ ÔðflÏÓ„Ó Ë ÊÂÒÚÍÓ„Ó ÏÓð‡Î¸ÌÓ„Ó ‰ËÍÚ‡Ú‡, ‰ÂÚ‡Û·ËðÓ‚‡ÌË ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ı ÙÓðÏ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË, ˜ÚÓ ËÏÂÎÓ, ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÔÓÁËÚË‚ÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ – Ì ÔðÓ˜Âð˜ÂÌ˚ Ò Ú‡ÍÓÈ flÒÌÓÒÚ¸˛, Í‡Í ð‡Ì¸¯Â, ÌÓ‚˚ ÍÓÓð‰Ë̇Ú˚ ‰Ó·ð‡ Ë Á·». àÌÚÂðÂÒÌ˚ ‰‡ÌÌ˚ ÔÓÎÛ˜ËÎ ÇÒÂðÓÒÒËÈÒÍËÈ ˆÂÌÚð ËÁÛ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl (Çñàéå), ÍÓÚÓð˚È ÔðÓ‚Ó‰ËÎ

48

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÓˆËÓÎӄ˘ÂÒÍÓ ËÒÒΉӂ‡ÌË ÔÓ ‚ÒÂÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰Âð‡ˆËË ‚ ÔÂðËÓ‰ Ò flÌ‚‡ðfl ÔÓ Ë˛Î¸ „. чÌÌÓ ËÒÒΉӂ‡ÌË ·˚ÎÓ Ì‡ˆÂÎÂÌÓ Ì‡ ‚˚fl‚ÎÂÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ðÓÒÒËflÌ Í ÏÓð‡Î¸ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ ÊËÁÌË. êÂÒÔÓ̉ÂÌÚ‡Ï ·˚ÎÓ Ôð‰ÎÓÊÂÌÓ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸ ̇ ‚ÓÔðÓÒ: «ä‡ÍË ÔÓÒÚÛÔÍË Ë ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl β‰ÂÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl ̇˷ÓΠ·ÂÁÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË?». àÌÚÂðÂÒÌ˚Ï Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ðÓÒÒËflÌ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜Âð‰¸ ̇Á‚‡ÎË ·ÂÁð‡Á΢ˠ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û

R

usya son 10 – 15 y›lda çok büyük de¤ifliklikler yaflad›. Bu de¤iflikliklerin vatandafl›n kifliler aras› iliflkilerine etki etmemesi mümkün de¤il. Kimi uzmanlar durumu “benzeri görülmemifl, emsalsiz bir ahlaki çöküntünün” yaflanmas› ve etik koordinatlar›n yitirilmesiyle aç›kl›yor. Kimileri ise bu durumu, bir yönden olumlu bir geliflme fleklinde ifade edilebilecek “Rus toplumsal hayat›nda birçok alan›n gerçek ve ac›mas›z bir moral diktas›ndan kurtulmas›”, di¤er bir yönden ise “iyi” ve “kötü”nün s›n›rlar›n›n eskiye nazaran tam olarak belirlenmemifl olmas›yla aç›kl›yorlar. Rusya Kamuoyu Araflt›rmalar› Merkezi (VTS‹OM) Ocak ve Temmuz aylar› aras›nda Rusya çap›nda yapt›¤› sosyal araflt›rmada ilginç veriler elde etti. Söz konusu araflt›rma günümüz Rusyal›lar›n›n moral ve ah-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

26

Безразличие людей друг к другу ‹nsanlar›n birbirlerine ilgisizli¤i

25

Ложь, лицемерие, подлость Yalan, ikiyüzlülük, sahtekarl›k

17

Бытовое хамство, мат Günlük hayatta kabal›k, küfür Безразличие власти к людям, бюрократия Hükümetin insanlara ilgisizli¤i ve bürokrasi

8

Разврат, пошлость Ahlak bozuklu¤u, baya¤›l›k

8

Зависть, злоба Haset, kin

6

Неуважение к старшим Büyüklere sayg›s›zl›k

6

Распределение ответов на вопрос: «Какие поступки и действия людей являются наиболее безнравственными?» (в % от общего числа опрошенных)

5

Агрессия, жестокость Agresiflik, fliddet Жадность, погоня за деньгами Cimrilik, para h›rs›

3

Аморальное поведение Ahlaka uygun olmayan davran›fllar

3

Неуважение к Родине Vatana sayg›s›zl›k

3

Бескультурье Kültürsüzlük

2

Насилие, унижение fiiddet, hakaret

2

Безнравственность в СМИ Kitle iletiflim araçlar›ndaki ahlaks›zl›k

1

Безверие ‹nançs›zl›k

1

Другое Di¤er Затрудняюсь ответить Çekimser

“‹nsanlar›n en çok hangi davran›fllar› ahlaka ayk›r›d›r?” sorusuna verilen cevaplar›n da¤›l›m›.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Русские жалуются на безразличие в обществе Ruslar ilgisizlikten flikayetçi

8 15

Табл. 1 / Tablo 1

lakla ilgili tutumlar›n› nas›l ortaya koyduklar›na yönelikti. Araflt›rmaya kat›lanlardan “insanlar›n en çok hangi davran›fllar› ahlaka ayk›r›d›r?” sorusuna cevap vermeleri istendi. ‹lginç olan, Rusya halk›n›n buna ilk s›rada “insanlar›n birbirlerine kay›ts›z kalmalar›” (%26) fleklinde cevap vermeleriydi. Yalan, ikiyüzlülük, sahtekarl›k (%25), günlük hayatta kabal›k, küfür (%17), alkolizm, uyuflturucu ve ahlaka ayk›r› di¤er davran›fllar ancak son s›rada yer ald›lar (bkz. Tablo 1). Yani insanlar ilk önce bireyler aras› iliflkilerin de¤iflmesiyle ilgililer, düflünce standartlar› de¤iflime u¤rad› ve insanlar bireyselcilik yolunda davran›fl flekillerini ve hedeflerini de¤ifltirdiler. Araflt›rmaya kat›lanlar›n görüfllerine göre, reformlar döneminde insanlar›n kendileri ve karfl›l›kl› iliflkileri büyük de¤iflikliklere u¤rad›. Bu de¤iflim özellikle iyilikseverlik, içtenlik, dürüstlük, ç›kar beklememe, karfl›l›kl› güven gibi özellikleri etkiledi. Bununla beraber kat›l›mc›lar sald›rganl›¤›n ve hayas›zl›¤›n fark edilir bir flekilde büyüdü¤ünü belirtiyorlar (bkz Tablo 2).

Табл. 2 Распределение ответов на вопрос: «Как, на ваш взгляд, изменились люди и отношения между ними за последние лет?» (в % от общего числа опрошенных) Tablo 2 “Size göre son 10 – 15 y›lda insanlar ve insanlar aras› iliflkiler nas›l de¤iflti?” sorusuna verilen cevaplar›n yüzde olarak da¤›l›m›. Усилились Güçlendi

Ослабли Zay›flad›

Не изменились De¤iflmedi

Цинизм/Hayas›zl›k

57

13

19

Агрессивность/Sald›rganl›k

51

21

18

Образованность/E¤itim

37

36

23

Активность, целеустремленность/Aktiflik, Kararl›l›k

30

43

21

Способность к сотрудничеству/‹flbirli¤i kabiliyeti

25

38

26

Трудолюбие/Çal›flkanl›k

25

45

25

Бескорыстие/Ç›kar beklememe

13

59

19

Патриотизм/Vatanseverlik

12

65

17

Верность товарищам/Arkadafllara vefa

12

52

30

Душевность/‹çtenlik

11

62

23

Доброжелательность/‹yilikseverlik

11

63

23

Взаимное доверие/Karfl›l›kl› güven

10

65

21

Искренность/Samimiyet

8

67

21

Честность/Dürüstlük

6

66

23

Качества людей/‹nsan Özellikleri

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

49

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

The paper attempts to identify historical characters of the Yenisei Qïrqïz people of the 9th century documented in Chinese written sources, by reconstructing the pronunciation of the names and titles cited and comparing them with the data of Old Turkic runic writing monuments found on the territory of the Yenisei River basin. The undertaken reconstruction of the Middle Chinese pronunciation builds on the system of the Canadian sinologist E.G. Pulleyblank. Drawing from previous research, the author suggests formal correspondences for eight out of the ten Qïrqïz characters mentioned in Chinese sources in the onomasticon of Yenisei runic epitaphs. For the most part, these correlations rely on personal names matching, either exact or partial, that is, manifested in combinations of individual elements. In some cases, the correspondences between the data in Chinese sources and certain biographical episodes in Yenisei epitaphs suggest full equivalence of the mentioned historical figures. On some occasions, particularly those related to the dating of inscriptions, the arguments are backed by archaeological findings. The author also notes the prospects of dating the Yenisei runic monuments based on an integrated approach to their further exploration / Статья посвящена попытке идентификации исторических персонажей енисейских кыркызов IX в., упоминаемых в китайских письменных источниках, на основе реконструкции оригинального звучания зафиксированной в них личной ономастики и его сопоставления с данными памятников древнетюркской рунической письменности енисейского бассейна. В основе реконструкции среднекитайской фонетики лежит система канадского синолога Э. дж. пуллиблэнка. учитывая опыт предшественников, автор статьи предлагает возможности для формального сопоставления наименований восьми из десяти персонажей из китайских источников с ономастиконом мемориантов енисейских рунических эпитафий. Значительная часть сопоставлений основана только на факте совпадения наименований исторических деятелей — полного или частичного, т.е. комбинации отдельных элементов. для некоторых персоналий предложена возможность прямых соответствий, что, по мнению автора, может быть сделано за счет выявления соответствий данных китайских источников и отдельных эпизодов биографии мемориантов енисейских эпитафий. кроме того, в отдельных случаях в качестве дополнительной аргументации — прежде всего касательно датировок надписей — привлекаются результаты изысканий археологов. Также автор отмечает перспективы датировки енисейских рунических памятников, основанных на комплексном подходе к их исследованию.