Alfabeler, çeşitli dillerdeki seslerin yazı dilindeki karşılığı olan işaretleri, yani yazılı harfleri içerir. Çeşitli diller farklı alfabeler kullanır. Türkçede kullanılan Latin Alfabesi'nde, konuşma seslerinin karşılığı olan 29 harf vardır. Kullandığımız alfabede yer alan toplam 29 harften 21 tanesi sessiz (ünsüz), 8 tanesi ise sesli (ünlü) harflerdir. Yani bizim kullandığımız alfabede, yalnızca ses tellerinden kaynaklanan ve hiçbir engelle karşılaşmadan çıkan seslerin karşılığı olan 8 adet; ses tellerinde oluşmakla birlikte çıkarken engelle karşılaşan yani oluşumu sırasında ses tellerindeki titreşime ek olarak dudak, gırtlak veya dilimizin de işin içine girmesiyle oluşan seslerin karşılığı olan 21 adet harf bulunmaktadır.
ALFABEDEKİ SESLİ HARFLER
Alfabedeki sesli harfler, "a, e, ı, i, o, ö, u, ü" harfleridir. Geriye kalan harfler ise sessiz harflerdir. Dilimizde ve alfabemizde yer olan bu 8 sesli harften 4 tanesi kalın, 4 tanesi de ince sesli harflerdir.
Kalın sesli harfler, sesli harflerin içinden, söylenişi sırasında ağzın aldığı biçim daha yuvarlak olan seslere karşılık gelen seslere karşılık gelen harflerdir. Kalın sesli harfler "a, ı, o, u" harfleridir.
İnce sesli harfler ise, sesli harfler arasında bulunan ve söylenişi sırasında ağzın nispeten daha az açıldığı ve yuvarlak bir form almadığı seslere karşılık gelen harflerdir. İnce sesli harfler, "e, i, ö, ü" harfleridir.
TÜRKÇEDE SESLİ HARFLERİN ARASINDAKİ AHENK
Sesli harfler tablosu içinde yer alan toplam 4 kalın ve 4 ince sesli harfimizin dil içinde kullanımı esnasında, bunların kullanımıyla ilgili ahengi sağlayan bazı dil bilgisi kuralları mevcuttur:
Büyük ünlü uyumu, Türkçedeki bir sözcüğün ilk hecesinde kalın sesli harflerden (a, ı, o, u) biri yer alıyorsa, sonraki hecelerde yer alan sesli harflerin de kalın olmasını gerektirir. Aynı şekilde, bir sözcüğün ilk hecesinde ince sesli harflerden (e, i, ö, ü) biri yer alıyorsa sonraki hecelerde yer alan sesli harflerin de ince olması gerekir.
Küçük ünlü uyumu, Türkçe sözcükler içinde yer alan ünlü harflerin düzlük ve yuvarlaklık özellikleriyle ilgili bir kuraldır. Türkçedeki düz sesliler "a, e, ı, i", yuvarlak sesliler ise "o, ö, u, ü' harfleridir. Küçük ünlü uyumuna göre, düz sesli (ünlü) harflerden (a, e, ı, i) sonra yine düz sesli (ünlü) harfler (a, e, ı, i) gelecektir. Düz ünlü harflerden sonra, yuvarlak ünlü harfler (o, ö, u, ü) gelirse, bu sözcüğün küçük ünlü uyumuna uymadığı anlamına gelir.
Küçük ünlü uyumunda, düz seslilerin ardından yine düz seslilerin gelmesi dışında bir kural daha vardır: Türkçedeki bir sözcükte, yuvarlak ünlü harflerden sonra, düz-geniş sesli harfler (a,e)veya dar-yuvarlak sesli harfler (u, ü) gelebilir. Eğer yuvarlak ünlü harflerden sonra bunların dışında bir harf geliyorsa, bu sözcüğün Türkçe büyük ünlü uyumuna uymadığı anlamına gelir.
Ancak küçük ünlü uyumunda aranan uyumun, büyük ünlü uyumundaki kurala göre farklı bir yönü vardır: Büyük ünlü uyumunda aranan uyum, sözcüğün tüm hecelerinde yer alan ünlü harflerin, sözcüğün ilk hecesinde yer alan ünlü harfle uyumlu olmasını gerektirir. Küçük ünlü uyumunda ise, sözcüğün içindeki tüm hecelerde yer alan sesli harflerin, kendinden bir önceki hecede yer alan ünlü harfle uyumlu olması gerekir.
Büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu, Türkçe dil bilgisi kuralları içinde yer alan ve Türkçede ünlü harflerin arasındaki ahengi sağlayan kurallardır.