Dolaylı Dolaysız Vergi Oranları

Dolaylı ve Dolaysız Vergi Ayrımı Nedir? Niçin Önemlidir?

Bir ülkenin vergi yapısının analizinde ülkenin dolaylı ve dolaysız vergilerinin bileşimi önem kazanır. Dolaylı ve dolaysız vergiler vasıtalı ve vasıtasız vergiler olarak da anılmaktadır.

Dolaylı vergiler, yansıtılması kolay vergilerdir. Vergiyi yüklenen ile vergi dairesine karşı mükellef olan kişiler birbirinden ayrılır. Katma değer vergisi (KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV), gümrük vergileri, banka ve sigorta muameleleri vergisi (BSMV), dolaylı vergiler içerisinde yer almaktadır. Kazanç veya gelir yerine, harcamalar üzerinden alınırlar. Verginin şahsileştirilmesi güçtür. Başka bir deyişle, dolaylı vergilerde vergiyi yüklenenin gelir düzeyi, medeni durumu ve benzeri şahsi özellikleri dikkate alınamaz. Bu haliyle gayrişahsi niteliklidir.(1) Alt gelir grubundaki kişilerin elde ettikleri gelirlerin neredeyse tamamını harcamaları nedeniyle, tüm gelirleri üzerinde dolaylı vergi öderler. Bu ise alt gelir gruplarının gelirlerine oranla daha yüksek dolaylı vergi yükü altında kalması anlamına gelir.

Dolaysız vergiler kişilerin gelir veya kazançları üzerinden alınan vergilerdir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi dolaysız veya doğrudan vergilere örnektir. Bu vergilerin yansıtılması dolaylı vergilere nispeten güçtür. Vergilerin dolaylı-dolaysız vergiler şeklinde sınıflandırılmasının en önemli yararı, ülke vergi sisteminin vergi adaleti bakımından değerlendirilebilmesine imkan sağlamasıdır.

Genel olarak dolaysız vergilerin, dolaylı vergilere kıyasla daha adil oldukları kabul edilir. Bunun nedeni ise; dolaysız vergilerin, yükümlünün ekonomik gücüne göre vergilendirme olanağının daha fazla olmasıdır. Ancak dolaylı vergilerin yükümlüsü anonim olduğu için, bu vergilerin şahsileştirilebilmesi mümkün değildir.

Dolaylı ve Dolaysız Vergilerde Türkiye&#;de Durum Nedir?

Dolaylı vergiler adaletsiz olmasına rağmen, vergi idareleri için tahsilatı kolay ve hızlı olan, verimliliği yüksek vergilerdir. Mal ve hizmetlerin içine gömüldükleri için anestezik vergilerdir aynı zamanda. Bu yüzden dolaylı vergiler, kolay vergicilik yapan vergi idarelerinin gözdesidir.

Dolaysız vergilerin toplanması emek ister. Kişilerin şahsi durumlarının dikkate alınmasını gerektirir. Beyanname verilmesini, idarece de bu beyannamelerin analizini gerektirir. Gerektiğinde vergi iadesi yapılması söz konusu olur. Tüm bunlar gelişmemiş vergi idarelerinin sevmediği hususlardır.

Bu kısa girişten Türkiye&#;nin vergi yapısı ile ilgili ipuçları edinmişsinizdir. Zaten her gün yaşadığımız bir olgu vergiler. Ama bazı gerçekleri rakamlarla somut bir şekilde ortaya koymak önemlidir. Aşağıda, yılından yılına kadarki 23 yıllık dönemde vergi yapımızda dolaylı ve dolaysız vergilerin toplam vergiler içindeki yerine yer verdim. Aşağıdaki veriler, dolaysız ve dolaylı vergiler ayrımından yaygın kullanımı olan sosyal güvenlik primleri hariç toplam vergi gelirleri dikkate alınarak oluşturulmuş verilerdir.

Grafik: Türkiye&#;de Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Toplam Vergiler İçindeki Payları

Görüldüğü üzere yılında vergi yapımız %56,2 dolaylı, %43,8 dolaysız vergilerden oluşmakta iken, yılında dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki payı %66,8 olmuştur. döneminde dolaylı vergilerin oranının yüzde 70&#;in üzerine çıktığı yıllar da olmuştur. Dolaylı ve dolaysız vergi ile ilgili uzun vadeli eğilimin ise dolaylı vergi oranlarının toplam vergiler içindeki payının artış, dolaysız vergilerin ise azalış yönünde olduğudur.

Grafiğin anlamı şu: Türkiye KDV ve ÖTV başta olmak üzere dolaylı vergilere dayalı bir vergi sistemine sahiptir. Bu haliyle de vergi sistemimiz genel olarak adaletsizdir. Vergi anestezisine fazlasıyla başvurulmaktadır. Kolay vergicilik tercih edilmektedir.

Cumhurbaşkanının Dolaysız Vergi Gelirlerinin Toplam Vergi Gelirlerine Oranının %61 olduğu İddiası Doğru mu?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN&#;ın 5 Temmuz tarihli kabine toplantısı sonrasında yaptığı konuşmada dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı ile ilgili verdiği rakamlar kamuoyunda tartışmaya neden oldu.

Vergi ile ilgilenen pek çok uzmanın dile getirdiği Türkiye&#;de dolaylı vergilerin oranının yüksek olduğu tezinin tam tersi şeyler söyledi Sayın Cumhurbaşkanı. Pek çok kişinin aklından, Cumhurbaşkanı yanlış bilgi mi verdi? Maliye idaresi veya metin yazarları Cumhurbaşkanının önüne hatalı veriler mi koydular? soruları geçti. Elbette bu sorular benim de aklımdan geçti ve bu nedenle işin aslını araştırma ve sizlere aktarma gereği duydum.

Önce, konuyu hatırlatma adına Sayın Cumhurbaşkanının 5 Temmuz tarihinde konuyla ilgili konuşmalarının basına yansımasına bakalım:

Sözcü Gazetesi&#;nin 5 Temmuz tarihli Kabine Toplantısı sonrası Cumhurbaşkanı Sayın Tayyip Erdoğan&#;ın konuşmasına ilişkin haberinin ilgili bölümü:

* Birileri ülkemizde gelir vergileri, sigorta primleri yüksek diyor. Bunların her söyledikleri gibi bu da yalan. Türkiye’de dolaysız vergi gelirlerinin toplam vergilerine oranı yüzde 53’ten yüzde 61’e çıkardık. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya, Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#;

Anadolu Ajansı yukarıdaki konuyu aşağıdaki şekilde okuyucu ve abonelerine duyurdu:

&#;&#;

Erdoğan, mahalli idare gelirleri ve sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergi gelirlerinin, toplam vergi gelirlerine oranını yüzde 53&#;ten yüzde 61&#;e çıkardıklarını belirterek, &#;Aynı dönemde dolaylı vergilerin payını yüzde 47&#;den yüzde 39&#;a düşürdük. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya ve Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#; dedi.&#;

Cumhurbaşkanlığı sitesinde 5 Temmuz tarihli konuşma metninde ilgili kısım aşağıdaki gibi yer almaktadır:

&#;Aziz Milletim,

Birileri ülkemizde Gelir Vergileri yüksek, sigorta primleri yüksek, dolaylı vergilerde dünya şampiyonuz diyor. Tabii bunların her söyledikleri gibi bu da yalan. Türkiye’de mahalli idare gelirleri ve Sosyal Güvenlik Primleri dahil dolaysız vergi gelirlerinin toplam vergi gelirlerine oranını yüzde 53’den yüzde 61’e çıkarttık. Aynı dönemde dolaylı vergilerin payını yüzde 47’den, yüzde 39’a düşürdük. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya ve Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#;

Sayın Cumhurbaşkanının 5 Temmuz tarihli konuşma videosu izlendiğinde aslında konuşma metnine sadık kalındığı aşağıdaki videonun dakika saniyeden itibaren izlendiğinde görülecektir.

Cumhurbaşkanının Konuşma Metninde Yer Alan Dolaysız Vergi Oranı Açıklamasından Çıkardığım Sonuçlar:

1- Cumhurbaşkanı tarafından dolaylı-dolaysız vergi ayrımında farklı bir tanımlama metodolojisine ait veriler kullanılmıştır. Sosyal güvenlik primleri dahil toplam vergi üzerinden dolaylı ve dolaysız vergi ayrımına gidilmiştir. Sosyal güvenlik primlerini vergilere dahil edip, bunları da dolaysız vergilere ekleyince ülkenin dolaylı-dolaysız vergi komposizyonu &#;rakamsal&#; anlamada çok farklı bir hal alıvermiştir.

2- Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan dolaysız vergilerin oranına ilişkin rakamlar sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergiler tanımı açısından doğru olmakla birlikte, Türkiye&#;deki çarpık vergi yapısının gerçekliğini yansıtmaktan uzaktır.

3- Cumhurbaşkanının önüne konulan ve Türkiye&#;nin vergi yapısının iyi olduğu konusunda kamuoyunu iknayı amaçlayan sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergilerin toplam vergilere oranı şeklinde bir ayrımın Cumhurbaşkanlığına bağlı Strateji ve Bütçe Başkanlığı sitesinde dahi kullanılmadığını belirtmek isterim. Nitekim;

• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı,
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
• Hazine ve Maliye Bakanlığı

internet sitelerinde yer alan &#;Dolaylı-Dolaysız&#; vergi ayrımında sosyal güvenlik primi dikkate alınmamıştır. Yukarıda sayılan üç kurumun internet sitesinde de dolaylı-dolaysız vergilerin oranı yukarıda bizim sunduğumuz grafikle uyumludur.

4- Birileri Cumhurbaşkanına şirin gözükmek adına sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergi oranlarını konuşma metnine koymuştur. Bu veriler &#;şekli&#; anlamda doğrudur, ama konunun özünü yansıtma anlamında işlevsizdir. Yapılan bu &#;son veri bükücülüğü&#;, özellikle sorunun doğru tespitini ve soruna çözüm bulunmasını engelleyen bir husus olmuştur.

5- Yapılması gereken, sorunları görmezden gelmek, farklı tanımlar kullanmak, verileri oraya buraya bükerek konuyu olduğundan farklı göstermek değil; sorunu anlamak, kavramak ve çözüm bulmak için çaba göstermek olmalıdır.

6- Türkiye&#;de vergi yapımız bozuktur. Adaletsizdir. Öngörülemez niteliktedir. Bunun tek nedeni olmasa da önemli nedenlerinden birisi dolaylı vergi ağırlıklı vergi yapımızdır. Ekonomi reformunun hataya geçirilmesinin, yatırım ortamının iyileştirilmesinin, dar gelirli vatandaşın, asgari ücretlinin, esnafın üzerindeki vergi yükünün hafifletilmesinin birinci şartı, mevcut ve yaşanan sorunları en doğru şekilde anlamak, anlamlandırmak, tespit ve teşhis etmektir. Sonrasında da uygun reçete ve çözümler üretmek aşamasına geçilebilir.

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

Dergi:  

Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi

DOI:  

/vizyoner

Özet:

Turkey has implemented reforms in many areas during its EU membership process. However, the desired adjustment in the taxation field has not yet been achieved and the share of indirect taxes in tax revenues has not been reduced to the desired level. In this study, the structure of indirect and indirect taxes in the EU tax system is examined and compared to the Turkish tax system. The aim of the study is to compare the tax policies implemented in the EU countries with the policies implemented in Turkey, to evaluate the strong and weak aspects and to reveal the faults in the field of indirect taxes in Turkey. The study compares the EU and Turkey in terms of income tax, institutional tax, value added tax and private consumer tax revenues. The study found that indirect tax revenues in the EU countries are generally higher than indirect tax revenues, while in Turkey there is the exact opposite situation. In the Turkish tax system, making indirect taxes a more important source of income is important in terms of the principles of justice and equality in taxation.

Anahtar Kelimeler:

Ekonomik kalkınmaya etki eden en önemli unsurlardan birisi kamu harcamalarıdır. Bu harcamaların kaynağını ise büyük ölçüde vergiler oluşturmaktadır. Hangi kaynaklardan ne tür vergiler alınacağı kararı ise siyasi otoritenin siyasal, sosyal ve ekonomik hedeflerine yönelik tercihlerine bağlıdır.

Modern bir vergi sisteminin taşıması gereken temel özellikler vergilendirmeye ilişkin evrensel ilkelerle belirlenmiştir. Bu ilkelere göre oluşturulacak bir vergi sisteminin, vergilendirmede adaleti sağlaması olmazsa olmaz koşullardan biridir.

Vergi sistemi içinde dolaylı ve dolaysız vergiler arasında makul bir denge kurulması gereği vergilendirmede adaletin sağlanması bakımından çokça tartışılan konulardan biri olagelmiştir.

Dolaysız vergiler genellikle gelir ve servet üzerinden alınırken, dolaylı vergiler harcamalar üzerinden alınmaktadır. Dolaylı vergiler; işlem vergisi, tüketim vergisi, gider vergisi veya üretim vergisi olarak da adlandırılabilmekte olup genellikle bir mal veya hizmetin satın alınması esnasında satın almayı gerçekleştirenler tarafından ödenmektedir.

Dolaylı vergiler ile dolaysız vergiler ayrımının yapılmasında genellikle üç kriter esas alınmaktadır. Bu kriterlere göre:

1. Dolaylı vergiler yansıtılabilirken dolaysız vergiler yansıtılamaz.
2. Dolaysız vergiler mali güce göre alınırken dolaylı vergiler herkesten eşit oran veya miktarda alınır.
3. Dolaylı vergilerden, vergiye tabi işlem yapılmayarak kaçınılması mümkünken dolaysız vergilerden bu şekilde bir kaçınma söz konusu olamaz.

Sağlıklı bir vergi sistemine sahip olmayan ve bu nedenle de kayıt dışılığın yüksek olduğu gelişmekte olan ülkelerde toplam vergi gelirleri içinde genellikle dolaylı vergilerin payı yüksektir. Bu durum ise bu ülkelerde zaten bozuk olan gelir dağılımının alt gelir grupları aleyhine daha da bozulması sonucunu doğurmaktadır.

Gelir dağılımının nispeten dengeli olduğu ülkelerde vergilerin dolaylı veya dolaysız vergi kaynaklarından sağlanmasının gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkilerinin sınırlı kalacağı söylenebilir. Ancak gelir dağılımının bozuk olduğu ülkelerde vergilerin ağırlıklı olarak dolaylı vergilerden sağlanması halinde bu tercihin gelir dağılımını daha da kötüleştireceğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Ülkemizde dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı oldukça yüksek sayılabilecek bir seviyede bulunmaktadır. Bu durum ise vergi sistemimizin adaletli olup olmadığı konusunda tartışmalara neden olmaktadır. Dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı % 70 seviyesine yaklaşmıştır. Gelişmiş ülkelere bakıldığında bu oranın % 50’den daha düşük olduğu görülmektedir.

Bu çerçevede mali idarenin vergi kaynaklarına ilişkin tercihlerini belirlerken sadece gelir elde etme amacını değil aynı zamanda vergilemenin sosyal ve ekonomik etkilerini de dikkate alması önümüzdeki dönemde daha rasyonel bir vergi sisteminin oluşturulabilmesine imkân sağlayacaktır.

Tamer Aksoy

ByDr. Hasan AYKINon

Vergi Yapısı Nedir?

Vergi yapısı kavramı, bir vergi sisteminde dolaylı ve dolaysız vergilerin bileşimi ve ağırlıkları anlatılmak istenir.

Dolaylı Dolaysız Vergi Ayrımı

Dolaylı vergiler, yansıtılması kolay vergilerdir. Vergiyi yüklenen ile vergi dairesine karşı mükellef olan kişiler birbirinden ayrılır. Katma değer vergisi (KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV), gümrük vergileri, banka ve sigorta muameleleri vergisi (BSMV), dolaylı vergiler içerisinde yer almaktadır. Kazanç veya gelir yerine, harcamalar üzerinden alınırlar. Verginin şahsileştirilmesi güçtür. Başka bir deyişle, dolaylı vergilerde vergiyi yüklenenin gelir düzeyi, medeni durumu ve benzeri şahsi özellikleri dikkate alınamaz. Bu haliyle gayrişahsi niteliklidir.

Dolaysız vergiler kişilerin gelir veya kazançları üzerinden alınan vergilerdir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi dolaysız veya doğrudan vergilere örnektir. Bu vergilerin yansıtılması dolaylı vergilere nispeten güçtür.

Bir ülkenin vergi yapısı veya başka bir deyişle, vergilerin dolaylı ve dolaysız vergiler arasındaki dağılımı niçin önemlidir? Bu sınıflandırmanın en önemli yararı, vergi adaleti bakımından topluca değerlendirilebilmesine olanak sağlamasıdır. Genel olarak dolaysız vergilerin, dolaylı vergilere kıyasla daha adil oldukları kabul edilir. Bunun nedeni ise; dolaysız vergilerin, yükümlünün ekonomik gücüne göre vergilendirme olanağının daha fazla olmasıdır. Ancak dolaylı vergilerin yükümlüsü anonim olduğu için, bu vergilerin şahsileştirilebilmesi mümkün değildir.

Ancak şunu da unutmamak gerekir: vergi adaleti açısından dolaylı dolaysız vergi ağırlıkları sadece öncü gösterge niteliğindedir. Dolaysız vergilemede, örneğin emek gelirlerinin sermaye gelirlerine göre daha az bir vergi yükü altında olması vergi adaletini sağlamada kullanılan &#;ayırma prensibi&#;nin bir gereğidir. Ancak uygulamanın bunun tersi yönde olması durumunda, vergi sisteminin ağırlıklı olarak dolaysız vergilerden teşekkül etmesi, ilgili sistemi daha adil yapmaz.

Türkiye&#;de Vergi Yapısı

Türkiye’de vergi yapısı son 50 yılda büyük bir değişim göstermiştir. Bu dönemde temel olarak gelir ve kazanç ile mülkiyet üzerinden alınan vergilerin payı azalırken, dolaylı vergilerin payı artmıştır. Mal ve hizmetler üzerinden alınan vergilerin payı ise, ’te % 54 iken, – arasındaki dönemde bütçe dışı fonların yoğun bir şekilde kullanılması nedeniyle % 28 seviyelerine kadar düşmüş, bu fonların kaldırılmasından sonra ise, tekrar artarak yılında % 59 a ulaşmıştır. Vergi yapısında görülen bu genel trend – yılları arasındaki dokuz yıllık dönemde de devam etmiştir. Bu dönemde toplam vergi gelirleri içerisinde dolaysız vergilerin payı % 35 olmuştur.

Tablo: Türkiye&#;de Çeşitli Vergilerin Toplam Vergi Gelirleri İçindeki Payı (%)

OECD Geneli ile Türkiye&#;deki Vergi Yapısı Kıyaslaması

Türkiye&#;nin vergi yapısı OECD ülkelerinin genelindeki vergi yapısından önemli farklılıklar göstermektedir.

yılları arasındaki dönemde OECD ülkeleri vergi yapısında sosyal güvenlik primleri ile genel tüketim vergilerinin payı artarken, özel tüketim vergilerinin ve mülkiyet üzerinden alınan vergilerin payı azalmış, diğer vergilerde ise değişiklik olmamıştır. Buna karşılık, Türkiye&#;de sosyal güvenlik primlerinin payı benzer bir şekilde artarken, gelir vergileri ve mülkiyet üzerinden alınan vergilerin payı azalmış; tüketim vergileri ise, yaklaşık %45 oranındaki yüksek seviyelerini korumuştur.

Tablo: OECD Ülkelerinde Vergi Yapısına İlişkin Göstergeler (Vergi/Toplam Vergi, %)

OECD ülkeleri ile Türkiye arasındaki tüketim vergilerinde de farklılıklar görülmektedir. Farklılık hem bu vergilerin içeriğinde hem de toplam vergiler içindeki payında yaşanmaktadır. OECD ülkelerinde tüketim vergilerinin ağırlığı özel tüketimden genel tüketime kaymıştır. Ülkemizde ise, &#;te KDV&#;nin yürürlüğe girmesiyle özel tüketim vergilerinin payı azalmaya başlamış; ancak, &#;li yılların başından itibaren hızla artarak %24 seviyelerine kadar yükselmiştir. Diğer taraftan, OECD ülkeleri ortalamasında tüketim vergilerinin toplam vergiler içindeki payı son 40 yıllık dönemde istikrar kazanarak %31 seviyesinde gerçekleşirken, Türkiye&#;de genel olarak %40 seviyelerinde seyretmiş ve yılı itibarıyla %44,3&#;e kadar yükselmiştir. Ülkemizde yılı sonrasında tüketim vergilerinin payının hızla artmasının temel nedeni, gelir etkisinin kısa sürede ortaya çıkması ve tahsilât kolaylığı nedenleriyle tüketim vergilerinin tercih edilmesidir. Nitekim yılı itibariyle dolaylı vergiler Toplam vergilerin % 65’ini oluşturmaktadır.

Dr. Hasan AYKIN

funduszeue.info

KONUYLA İLGİLİ YAZILAR