Katolik Ortodoks Bölünmesi Ne Zaman

Bugün 40&#;tan fazla farklı Hristiyan mezhebi vardır, ancak Bölünmesi ya da Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması (Skizma) Kilise tarihindeki en uzun ve en kanlı anlaşmazlık olmuştur. Hıristiyanlık tarihindeki ilk büyük bölünme[1] 16 Temmuz &#;te Konstantinopolis Patriği Michael Cerularius’un Papa IX. Leo tarafından aforoz edilmesi sonrasında Roma Katolik ve Doğu Ortodoks adlarında iki büyük mezhebin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. O zamana dek 50 milyonluk tüm Hıristiyan alemi tek bir vücut altında bulunuyor ancak Doğu&#;daki kiliseler Batıdakilerden farklı kültürel ve teolojik bir gelişim sergiliyorlardı. Zamanla iki hizip arasındaki gerilim artmış, sonunda Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması gerçekleşmiştir.  Çatışmanın merkezinde Roma’daki papanın evrensel yargı ve otorite iddiası bulunmakta olup, Doğu Kilisesi yılları arasında Roma&#;nın ilk piskoposu olan ve Papalığın kurucusu kabul edilen Aziz Petrus&#;un halefi ve İsa&#;nın halefi olarak görülen papayı ‘souverain pontife’ unvanıyla onurlandırmayı kabul etmişse de dini meselelerin bir piskopos konseyi tarafından kararlaştırılması gerektiğine, dolayısıyla tek bir kişiye tartışmasız bir hâkimiyet verilemeyeceği iddiasını savunmuştur. İki kilise düşünsel olarak ayrılsa da &#;te Dördüncü Haçlı Seferi&#;nde Haçlı ordusu Konstantinopolis&#;i ele geçirinceye kadar birbirleri ile dostça iletişim kurmuştur.

Öncesi

3. yüzyılda, Roma İmparatorluğu çok büyümüştü ve yönetilmesi zorlaşıyordu, bu yüzden İmparator Diocletian imparatorluğu doğu ve batıda iki büyük bölgeye ayırmaya karar vermişti. İmparator Konstantin () ise tebaasına &#;de Milano Fermanı ile din hürriyeti vermesi üzerine Hristiyan 3 asırdır uğradığı zulümlerden kurtulmuştur. Hristiyanlığın resmen devlet dini olmasından sonra Latince konuşulduğu için İncilleri Latin Vulgate  diliyle yazan Batı Roma İmparatorluğu ve Yunanca konuşulduğu için Eski Ahit&#;in Yunanca Septuaginta[2] çevirisini kullanan Bizans İmparatorluğu olarak da bilinen Doğu Roma İmparatorluğu‘nda teori ve pratikte küçük farklılıklar göstermeye başlamıştır.

Sezaropapizm

Sezaropapizm, Roma imparatorlarının pagan dönemdeki eski alışkanlıklarını devam ettirerek dine ve kilise yönetimine sürekli müdahale etmesine verilen isim Doğu Batı bölünmesinin de hazırlayıcı sebeplerinden birisidir. Konstantin, Milano Fermanı&#;nı yayınladıktan sonra kendisini Hristiyanların halimi ve hamisi olarak görmüş dahası devlet merkezini doğuya yani Konstantinopolis&#;e taşıdığında öncesinde pagan olan Roma İmparatorluğu&#;nu Hristiyan devlet haline dönüştürmüştür. Sözün özü imparator dini halka istediği şekliyle dayatmış halk da buna zorunlu olarak uymuştur.  Konstantin bu dönemde hem sivil hem dini lider olduğu için kilise işlerine karışmaktan geri kalmamış, İznik konsili onun talebi üzerine toplanmış bu tavrı din adamları tarafından da doğal karşılanmıştır. İlk 7 konsilin tamamı din adamları tarafından değil imparatorlarca düzenlenmiştir. Sözgelimi I. Theodos Ariusçuluğa düşman olurken özellikle Justinianus kiliseyi kendi otoritesine almak için büyük gayret sarf etmiştir. Tek, devlet, tek kanun, tek kilise görüşüne inanan imparatorun görüşüne göre Roma imparatoru hem Caesar hem de Papa olmalıydı. I. Justinianus döneminde Roma (Batı Avrupa), Konstantinopolis (Trakya ve Anadolu), İskenderiye (Mısır ve Libya), Antakya (Antakya ve Doğusu) ve Kudüs (Kudüs ve çevresi) merkezli beş patriklik (Pentarchi) ve otorite sahibi oldukları bölgeler sistemleştirilmiştir.

Benzer şekilde III. Leon, inanç konusu gibi görünmesine rağmen ’da İstanbul’da toplanan bir konsilde ikonlara tapınmayı putperestlik alameti olarak görüp yasaklarken tam tersine Roma’da yılında toplanan bir konsil ikonlara karşı olanları aforoz etmiştir. Leon’un dine sert müdahalesinin bir sebebi de bu dönemde manastır hayatı ve keşişliğin sosyal hayatı bozacak derecede büyük rağbet görmesi, gençlerin bile çalışmak yerine manastır hayatını tercih etmesiydi. Leon ile aynı derecede olmasa da oğlu Konstantin’de halktan topladığı yardımlarla büyük bir güç olan kilisenin kudretini kırmak, imparatorun otoritesine tehdit oluşturmasını önlemek için ikonları bahane ederek manastırlara bile el koymuştur. İkon karşıtlığı konusunda ’de İstanbul’a dek ilerleyen Müslümanların, Hristiyanları ikonalar yüzünden putperestlikle suçlamasıdır ki Leon’un bu adet ile mücadele etmezse tebaasının İslam’a geçmesinden korktuğu ya da İslam ile arasını bu şekilde düzelteceği gibi tezlerde bazı yazarlarca ileri sürülmüştür.

Leon ve sonrasında oğlunun ikon karşıtlığı Papa tarafından şiddetle kınanmıştır. İmparator, papanın kendisine gönderdiği mektubunu umursamadığı gibi görüşünü paylaşmayan Konstantinopolis patriği Germain’i görevden alarak yerine III. Gregoir’i atamış, halkı büyük oranda Yunanlı olan Calabriya ve Sicilya piskoposluklarının gelirlerine el koymuş, Illyiria ve Selanik’teki papalık naipliklerini de İstanbul’a bağlamıştır. Görüleceği gibi ’den çok öncesinde Batı kilisesi ile Bizans imparatorlarının güdümündeki Doğu kilisesi arasındaki nüfuz mücadelesi iki kilisenin ayrılmalarında büyük rol oynamıştır. İkon karşıtlığı İmparatoriçe İrene döneminde sona ermişse de Bizans’ın Batı hâkimiyetine darbe vurmuştur. ’de Papa’nın elçisinin Frenk kralı Pepin’e taç giydirmesi, yılı Noel’inde ise Papa’nın Charlemagne’ye taç giydirerek ‘Kutsal Roma İmparatoru’ ilan etmesi, Doğu Kilisesince affedilmez bir ihanet olarak görülmüştür.

Erken Dönem Bölünmeleri

Germen ve Frank kabileleri Batı Avrupa&#;yı ele geçirmiş, &#;da Odoacer İtalya&#;yı fethettiğinde Batı Roma İmparatorluğu tarihe karışmıştır. Yönetimsel olarak bölünen imparatorlukta bu dönemden itibaren kiliseler de bağlantıyı kesmeye başlamış, Roma, İskenderiye, Antakya, İstanbul ve Kudüs’de 5 ayrı patrikhane ortaya çıkarken, diğer patrikler üzerinde otoriteye sahip olmayan Roma patrikliği ‘eşitler arasında ilk’ kabul edilme onuruna sahip olmuştur. Bu 5 patrikhane arasında zaman zaman görüş farklılıkları yaşanmış olup, ’teki Büyük Bölünme’ye dek 3 önemli olayı anmak gerekir:

Aryanizm (Ariusçuluk)

arasında Doğu Kilisesi&#;nde pek çok kişi tarafından kabul edilen İsa&#;nın Tanrı ile aynı maddeye sahip olduğunu veya Tanrı&#;ya eşit olduğunu inkâr eden ve bu nedenle kutsal olmadığını iddia eden bir inanç olan Aryanizm[3]  üzerinden yaşanmıştır. İmparator Konstantin&#;in isteği üzerine &#;de İznik (Nicea)&#;de toplanan ilk konsil hızla gelişen Arius ve taraftarlarını sindirmek amacıyla toplanmıştır. İskenderiyeli Arius (öl. ), İmpratorun da teşrif ettiği bu toplantıda düşüncelerini ortaya koymuş, isaa’nın Tanrı’nın oğlu değil sadece insan olduğunu iddia ettiğinde kendisine karşı çıkan Ankaralı Markellos ile İskenderiyeli Athanasius () görüşleri benimsenmiş, Arius ve taraftarları afaroz edilmiştir. Bununla birlikte tartışma son bulmayınca ’de Konstantinopolis’te ikinci bir konsil toplanmış, Rühu&#;l-Kudüs&#;ün, Baba ve Oğul ile aynı cevherden olduğu kabul edilmiş, benzer şekilde &#;de toplanan Efes Konsili&#;nde ‘İsa&#;nın, Tanrı değil, ilahi vasıflar taşıyan bir insan olduğu’ görüşünü savunan Nestorius (öl. ), afaroz edilmiştir. Aryanizm Batı Kilisesi tarafından şiddetle reddedilmiştir. Bu konsilde ‘Konstantinopolis’in Yeni Roma olmasına atfen’ protokol yönünden Roma piskoposundan sonra birinci sırada yer alması gerektiği fikrinin kabul edilmiştir.

Monofizitler

İkinci önemli ayrışma &#;de yaşanan Acacius Bölünmesi olup, Konstantinople Patriği Kayserili Acacius’un enkarne Mesih&#;in doğası, özellikle de İsa Mesih&#;in bir kutsal-insan doğası mı yoksa iki farklı doğası mı (tanrısal ve insan) olduğu üzerine bir tartışma ile ilgiliydi. Kadıköy’de (Khalkedon) ’de toplanan dördüncü konsilde İsa&#;da tek tabiat gören Monofizitler hedef alınmıştır. Yine bu konsilde İstanbul konsilinde alınan ve Konstantinopolis patriğinin Roma’dan sonra mevkiinin onaylanması dahası Pontus, Asya ve Trakya papazlarını tayin hakkı tanınmıştır. Roma’dan gelen delegeler bu karara itiraz etmişlerse hatta piskopostan ancak ’ü kararı imzalamışsa da imparator baskısı ile karar çıkmıştır.

Photia

9. Yüzyılda ortaya çıkan Photia bölünmesi ise din adamlarının bekârlığı, oruç, kutsal yağ kullanımı ve geçit alayları gibi çeşitli alanlarındaki görüş farklılıklarından kaynaklanmaktaydı. yılında İstanbul&#;da toplanan konsil Ruhu&#;l-Kudüs, Baba ve Oğul&#;dan neş&#;et ettiği, Hıristiyanlık akideisiyle ilgili hüküm mercii, Roma Kilisesidir ve Roma&#;nın aldığı kararlar bütün Hıristiyanlar için geçerlidir kararlarını almıştır. Bu konsilde Patrik Photius aforoz edilmişse de Photius &#;da İstanbul&#;da yeni bir konsil toplamış ve bu konsilde Rühu&#;l-Kudüs’ün, sadece Baba&#;dan doğduğunu kabul etmiştir. Konsilinde Latin Batı Konsili, Konsiline ise Yunan Doğu Konsili denilmiştir. Böylece bölünme fiiliyata geçmiş olup, iki kilise, öbürünü geçersiz saymış ve kâfirlikle itham ederek kendi konsilinin geçerli olduğunu ileri sürmüştür.

Latin ve Yunan Kiliseleri

Teolojik açıdan ayrı yollar izleyen Doğu ve Batı arasındaki bu tür ayrılıklar Hıristiyanlığın iki ayrı kolda ayrılmasına ve sorunların büyüyerek ilişkilerin bozulmasına sebep olmuştur. Latin düşüncesi Roma hukuku ve skolastik teolojiden etkilenirken, daha mistik ve spekülatif Yunan düşüncesi felsefeye dayanmış, ayrıca uygulama farklılıkları da çatışma noktası olmuştur. Sözgelimi Latinler din adamlarının bekâreti konusunda ısrar ederken Doğu kiliseleri rahiplerinin evlenmesine izin vermiş, cemaat törenlerinde Latinler mayasız ekmek, Yunanlılar ise aşai rabbani ayininde mayalı ekmek kullanmıştır. İskenderiye, Antakya ve Kudüs’te ’den sonra Monofizitlik[4] hâkim olmuş, ’de Antakya Patrikliği bir yıl sonrasında ise Kudüs Patrikliği Müslümanların hakimiyetine girmiş, böylece Antakya, Kudüs ve İskenderiye patrikleri zayıflarken dolayısıyla beş patriklik anlayışı önemini kaybederken, Roma ve Konstantinopolis iki güç merkezi olarak öne çıkmıştır.

Bunların dışında Ortodoks geleneğinin temelini teşekkül ettiren gerçek sebep ikinci Roma olarak görülen Konstantinopolis&#;in, doğu Hıristiyanlarının kafasında Petrus ve Pavlus&#;un Roma&#;sının yerine geçmiş olmasıdır. ’den sonra Bizans patrikliği Roma&#;daki papaya karşı ikinci derecede hiyerarşiye sahip olarak kabul edilmişse de &#;den itibaren patrik, ‘Konstantinopolis Yeni Roma Bapiskoposu ve Dünya Patriği’ unvanını taşımıştır. Günümüzde Doğu Kilisesi&#;nin en büyük patriği, İstanbul Fener Patrikhanesinin ruhani lideri olup sadece Yunanlılar değil Balkan ülkelerinin çoğu, Ruslar, Mısırlı Hıristiyanlar, Gürcüler, Suriye, Filistin ve Ermenistan&#;daki Hıristiyanlar da Ortodoks’tur.

Diğer Tartışmalar

İkonoklazm Tartışması

yüzyıllarda ibadette dini resimlerin kullanımı konusunda da şiddetli tartışmalar yaşanmış tartışmalar ortaya çıkmış, Bizans İmparatoru III. Leo, dini imgelere tapınmanın sapkın ve putperest olduğunu açıklamıştır. Doğu piskoposlarının çoğu imparatorun ile iş birliği yapmışsa da Batı Kilisesi dini sembollerin kullanımını desteklemek için sağlam durmuştur.

Filioque Tartışması

Filioque, Doğu ve Batı Hıristiyanlığı arasında büyük tartışmalara konu olan Latince bir terim olup, Hristiyan doktrininde Tanrı&#;nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh&#;tan oluşan üçlü doğası olan Teslis veya Üçleme (Trinity) doktrininde Kutsal Ruh&#;un yalnızca Baba Tanrı&#;dan mı, yoksa Baba ve Oğul&#;dan mı ilerlediği üzerine bir ayrılma gerçekleşmiştir.  Filioque “ve oğlu” anlamına gelen Latince bir terim olup, Kutsal Ruh&#;un hem Baba&#;dan hem de Oğul&#;dan geldiğini göstermek için Batı Kilisesi tarafından inançlara eklenirken, Doğu Kilisesi bu kelimeyi dışarda bırakmak için büyük çaba sarf etmiştir. Doğu’nun patrikleri Batı&#;nın Doğu Kilisesi&#;ne danışmadan Hıristiyanlığın temel inancını değiştirme hakkının olmadığını yüksek sesle savunmuş, iki taraf da filioque konusunda tartışmayı reddetmiş ve önce birbirlerini suçlamaya başlamış ardından iki kilise de diğer kiliselerin ayinlerinin kullanımını yasaklamıştır.

Doğu kilisesine Konstantinopolis Patriği Michael Cerularius (), Roma kilisesine Papa IX. Leo’nun () önderlik ettiği dönemde Bizans İmparatorluğu&#;nun bir parçası olan Güney İtalya&#;da sorunlar ortaya çıktığında Norman savaşçıları bölgeyi fethetmiş ve Yunan piskoposlarının yerini Latin piskoposlarıyla değiştirmiştir. Patrik Cerularius, Normanların Güney İtalya&#;nın kiliselerinde Yunan ayinlerini yasakladığını öğrendiğinde, Konstantinopolis&#;te ayin yapılan Latin kiliselerini kapatarak misilleme yapmıştır. Papa Leo, baş danışmanı Kardinal Humbert&#;i bu sorunu çözmek için çeşitli talimatlarla Konstantinopolis&#;e gönderdiğinde uzun süredir birikerek devam eden anlaşmazlık patlak vermiştir. Humbert, Cerularius&#;un eylemlerini ağır ifadelerle sert bir şekilde kınarken, Cerularius da papanın taleplerini görmezden gelmiştir. Bunun üzerine Humbert, 15 Temmuz günü Ayasofya’ya giderek patriğin önceden hazırlanmış aforoz belgesini bırakmış ertesi gün de papa, Konstantinopolis Patriğinin sapkın olduğunu açıklayarak, resmen aforoz etmiştir. Böylece Doğu-Batı Kiliselerinin ayrılması resmen kesinleşmiştir.

 Sonrası

yüzyılda Bizans imparatoru I. Manuel, Antakya Maria bir Katolik kadınla evlenmiş, &#;de öldüğünde, Maria naip olarak tahtı devraldığında Konstantinopolis&#;te yaşayan Venedikli Katolik tüccarları kayırmaya başlamıştır. 2 yıl sonra öfkeli kalabalık tarafından devrildiğinde 60 bin Latin sakininin tamamı katledilmiş, köle olarak satıldı veya kaçmaya zorlanmıştır. &#;te ise Katolik Norman şövalyeleri Yunanistan&#;ı istila edip Selanik şehrini ele geçirdiklerinde Bizanslıların sırası gelmiş, kentte yaşayan 7 bin kadar sivil Yunanlı öldürülmüştür. En kötüsü &#;te, 4. Haçlı Seferi sırasında yaşanmıştır. Haçlılar Konstantinopolis&#;i acımasızca yağmalayıp, Bizans İmparatoru’nu gözlerini oyarak öldürmüş, rahibelere tecavüz etmiş, ikonaları tahrip edip, Konstantinopolis’in kutsal hazinelerini İtalya’ya kaçırıp üstüne bir de Ayasofya&#;daki büyük Bizans Kilisesi&#;ni Latin katedrali olarak kullandığında ipler iyice kopmuştur. Bölünme kalıcı hale geldikten çok sonra &#;te Lyon İkinci Konsey&#;de uzlaşma girişimi yapılmış ancak anlaşma Doğu piskoposları tarafından kesin olarak reddedilmiştir.

Yüzyılda Doğu’daki Patrikliklerin tümü Osmanlı hakimiyetine girmişse de Türkler Hristiyanların iç işlerine karışmamış, her türlü vergiden muaf tutulan İstanbul Patriği Osmanlı coğrafyasında yaşayan tüm Hristiyanların temsilcisi sayılmıştır. Yüzyıla kadar Doğu-Batı arasındaki farklılıkların düzeltilmesine dair bir gelişme sağlanamamışsa da ancak &#;te Roma&#;daki İkinci Vatikan Konseyi ve Konstantinopolis&#;te özel bir törenle Katolik-Ortodoks Ortak Bildirgesi kabul edilmiştir. Deklarasyon ile Papa, Doğu kiliselerindeki törenlerin geçerliliğini kabul etti, karşılıklı aforozlar kaldırıldı ve iki kilise arasında uzlaşma arzusu dile getirilmiştir. yılında İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi patriği ve İstanbul Başpiskoposu I. Bartholomeos dinler arası barış için dua gününe katılmak üzere Vatikan&#;ı ilk kez ziyaret etmiş, yılında ise diğer Doğu Ortodoks Kilisesi liderleriyle birlikte Papa II. John Paul&#;ün cenazesine katılmıştır.

Son önemli gelişme olarak ise yılında ise Papa Francis ve Patrik Bartholomeos, kiliseleri arasında birlik arama taahhüdünü teyit eden bir Ortak Deklarasyon imzalamışlardır. Bununla birlikte Katolik papaz ve kardinaller arasında da Ortodoksluğa yaklaşmak için geleneklerden taviz verilmesine karşı çıkanlar da bulunmaktayken Ortodoks kilisesi daha ılımlı bir yaklaşım içerisindedir. İleride Kiliselerin birleşmesi kararı çıkarsa Papa’nın rolünün de yeniden tanımlanması, Katoliklerin de ikinci evlilik, boşanma, cemaatin yönetimi gibi konuları yeniden düşünmeleri gerekecektir. Ortodoksluk günümüzde, inanç ve kilise yapılanması konusunda görüş birliği içindeki 15 bağımsız Patrikhane’den oluşmaktaysa da Rus Ortodoks Kilisesi, Yunan Ortodoks Kilisesi ve Türk Ortodoks Kilisesi ile Bartholomeos’un Fener-Rum Patrikhanesi arasında milli yaklaşımlar nedeniyle kısmen ayrılıklar bulunmaktadır.

Katolik ve Ortodoks Hristiyanlık Arasındaki Farklar

Katolik Kilise teşkilatı papa otoritesine dayanırken, Ortodoks Kilisesi özellikle ruhani meclis ile idare edilir.

Katolikler, &#;de Papanın, inanç ile ilgili konularda yanılmazlığını ilan etmişlerse de Ortcdokslar, sadece ekumenik konsilin inanç He ilgili kararlarında Ruhu&#;I-Kudüs&#;ün yanılmazlık bahşettiğine inanırlar.

Katoliklere göre Kutsal Ruh, hem Baba ve hem de Oğul&#;dan çıkarken, Ortodokslar onun, yalnız Baba&#;dan çıktığına inanırlar.

Katolikler &#;de papalık kararıyla Meryem&#;in de İsa gibi günahsız doğduğuna inanırken, Ortodokslar da bu konuda bir görüş birliği yoktur.

Papa&#;nın &#;deki kararıyla Meryem&#;in Göğe Yükselmesi’ne Katolikler inanırken, Ortodokslar bu inanca katılmakla birlikte bir dogma olarak görmezler.

Katolikler, Araf&#;a inanırlar. Ortodokslar için, yalnız cennet ve cehennem vardır.

Yukarıdakiler dışında dini ayinler ve cemaat duası bakımından da iki mezhep arasında farklılıklar bulunmaktadır.

Takdis için Katolikler mayasız, Ortodokslar mayalı ekmek kullanırlar.

Katolik çocuk, Komünyon&#;da yalnız birini alabilirken, Ortodoks hem ekmek hem de şarabı alabilir.

Katoliklerde vaftiz edilecek kimsenin üzerine su dökülür; Ortodokslarda o kimse tamamen suya daldırılarak bu işlem yapılır.

Katolik papazları bekâr kalmaya mecburken, Ortodokslarda papazlar evlenebilmekte yalnız keşişler ve ruhani liderler bekâr kalırlardı.

Katolik Kilisesi boşanmaya izin vermemekte, Ortodoks Kilisesi ise vermektedir.

Batıda ruhban sınıfı sakal bırakmamakta, Doğuda ise bırakmaktadır.

Katolikler İsa’nın doğuşunu 25 Aralık’ta Ortodokslar ise 6 Ocak’ta kutlamaktadır

Kaynakça

Vasiliev, Aleksandr. Bizans İmparatorluğu Tarihi. Çev. Arif Müfid Mansel. Ankara,

Büyük Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi. Akşam Matbaası. İstanbul,

Dinler Tarihi Ansiklopedisi. Gelişim Yayınları, 3 cilt. İstanbul

Dvornik, Francis. Konsiller Tarihi. İznik&#;ten Vatikan&#;a.Çev. Mehmet Aydın. TTK Basımevi. Ankara,

Eroğlu, Ahmet Hikmet. Doğu Batı Kiliselerinin Ayrılış Sebepleri. Dini Araştıralar, Eylül-Aralık c. 2, s.5 ss

Lemerle, Paul. Historie de Byzance. PUF, Paris,

Mending the Great Schism: The Pope Takes a Second Step. Christianity Today, 24(1),

Pocket Dictionary of Church History: Over Terms Clearly and Concisely Defined

Şahin, Süreyya. Doğu-Batı Kiliseleri, Ayrılmaları ve Sebepleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4. İstanbul,

The Oxford Dictionary of the Christian Church,

Notlar

[1] Yunanca skizma (σχίσμα) &#;bölünme&#; kelimesi batı dillerince de ödünçlenmiş Latince schisma, Fransızca scisme ve İngilizce&#;ye schism olarak geçmiştir. Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması İngilizce ‘En Büyük Bölünme’ anlamında Great Schism veya Doğu-Batı Bölünmesi Anlamında East-West Schism olarak anılmaktadır.

[2] Septuaginta, Tanah&#;ın elde mevcut olan en eski Antik Yunanca çevirisi. 70 anlamına geldiği için LXX şeklinde kısaltılır. Dil analizleri, Tevrat kısmının MÖ 3. yüzyılda, geri kalan kısmın MÖ 2. yüzyılda çevrildiğini göstermektedir.

[3] Aryanizm veya Ariusçuluk, 4. yüzyılda İskenderiye&#;de yaşamış olan Arius&#;un geliştirdiği kuramsal öğretidir. Aryanizmin en tartışmalı tarafı Hristiyanlıktaki baba-oğul ilişkisiyle ilgilidir. Kısaca İsa&#;nın tanrısallığının inkârıdır.

[4] İnanç farklılığından dolayı diğer Hıristiyanlarca dışlanan ve baskı altında tutulan Monofizitler, Müslümanları kurtarıcı olarak görmüştür.

Hristiyanlığın üç büyük mezhebinden biri.

Ortodoks (yunanca "orthos" doğru ve "doksa" inanç kelimelerinin birleşmesiyle meydana gelmiş "doğru inanç" anlamını ifade eder. "Doğu kilisesinin güttüğü mezhep, bu mezhebe uyan kişi" demektir. Ortodoksluk dışındaki diğer iki mezhep, Katoliklik ve Protestanlık'tır. Ortodoksluk yılında Roma'dan ayrılmıştır. Herhangi bir alanda geleneklere sıkı sıkıya bağlı olan, vahye ve meşru kilisenin kararlarına uygun doktrin ve düşüncelerin tümüne de Ortodoksluk adı verilir.

Batı dillerinde Sünnî Müslümanlar için de doğru inanç sahibi anlamında "ortodoks" terimi kullanılır. Hristiyan dünyasında hatalı olduğunu ve doğru görüşten saptığını kabul etmeyen hemen her kilise, bir bakıma kendisini "ortodoks" diye tanıtır (Bertholet, Wörterbuch der Religionen, Stuttgart , s. ).

Ortodoksluk, kuruluşunu Hz. İsa'ya kadar götürür. Ortodoksluk, IX. funduszeue.info sonra Islavlar arasında yayılmaya başlamıştır. Aynı yüzyılda Bulgarlar ve Sırplar da Ortodoksluğu kabul etmişlerdir. Rus Ortodoks kilisesi İhtilâli'nden sonra Patriklik haline getirilmiştir. Doğu ve Batı kiliseleri arasındaki ilişkilerin bozulması da bu döneme rastlar (Meydan Larousse, İstanbul , IX, ).

Ortodoksluğun en büyük ruhanî lideri, Ortodoks Cihan Patrik'i (Patrik Ökümenik) İstanbul (Fener)'da oturur. te Bizans İmparatorluğu Türklerin eline geçince, Patriklik Ortodoks-Osmanlı münasebetlerinin resmî kurumu olarak görev yapmıştır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettiği zaman () Patrik'i de himayesine almış, böylece bir Katolik-Ortodoks ittifakını ve iki kilisenin Osmanlı İmparatorluğu'na karşı tek cephe oluşturmasını önlemiştir.

Ortodoksluğun diğer patriklikleri İskenderiye, Kudüs ve Antakya'dır. Zamanla cemaatler arasında baş gösteren dini anlaşmazlıklar Doğu Ortodoks Kilisesi'nde de bölünmelere yol açmıştır. İstanbul Ortodoks Kilisesi de, Rum Ortodoks; Ermeni Ortodoks; Süryani Ortodoks olmak üzere başlıca üç kola ayrılmıştır. Rumlar İstanbul'u; Ermeniler, Erivan'ı; Süryaniler de Mardin'i merkez edinmişlerdir.

Tanzimat Fermanı ()'nın ilânı üzerine, Osmanlı İmparatorluğu hudutları içinde yaşayan Ortodoks azınlıklara da diğerlerine tanınan haklar fazlasıyla verilmiştir. Ancak bunlar, Osmanlı imparatorluğunun toleransını kötüye kullanarak özellikle I. Dünya Savaşı'ndan sonra müslümanlar aleyhine faaliyet göstermişler; din perdesi altında, Anadolu'da Büyük Yunanistan'ın kurulması yolunda gayret göstermişlerdir.

Papa XXIII'in Johannes gayretiyle () Ortodoks ve Katolik kiliselerinin birleştirilmesi cihetine gidilmiş, Rodos'ta toplanan (Eylül I) Ortodoks kiliseleri konferansında bu görüş benimsenmiştir. Neticede Ortodoks kiliseleri baş patriği Athenagoras ile Papa VI. Paulus Kudüs'te buluşarak (Ocak , Aralık ) yıl önce konan aforozu geri almışlardır. Bununla beraber her iki kilise de, biri diğerine bağlı olmaksızın varlığını bağımsız olarak sürdürmektedir (Orhan Hançerlioğlu, İnanç Sözlüğü, İstanbul , s. ).

Son Fener Rum Patriği'nin ölümü üzerine boşalan Patriklik makamına Dimitri Bartalameos (Ekim ) seçilmiştir.

Ortodoksluğun başlıca özellikleri şöylece sıralanabilir:

l. Patrik ruhânî başkandır.

2. Papa, Hz. İsa'nın vekili değildir, insan olduğu için yanılabilir.

3. Rühul-kuds, Oğul yoluyla Baba'dan çıkmıştır.

4. Hristiyanlık tarihinde ancak ilk yedi Konsil () geçerlidir.

5. Hz. Meryem, Hz. İsa ve azizlerin kutsal tasvirleri (İkona) saygıya değerdir.

6. Her ülke kendi diliyle ibadet edebilir.

7. Haç sağdan sola doğru çıkarılır, kolları eşit uzunlukta olmalıdır.

8. Evharistiya âyininde ekmeğe maya, şaraba su katılır.

9. Vaftizden hemen sonra Konfirmation yapılmalıdır.

Keşiş, piskopos ve patrikler evlenemez. Buna karşılık papazlar evlenebilir.

A'raf, ahiret hayatına geçişte, günahkâr kişinin kısa süreli bir bekleme yeridir (G. Tümer, A.Küçük, Dinler Tarihi, Ankara , s. ).

Ortodokslar ibadetlerinde ikonalara saygı göstermekle beraber onlara tapmazlar. İbadet yalnız Allah'a yapılır. İkonaların bazı zamanlar ibadet vasıtası olarak kullanıldığı olmuştur. İkonası olmayan Ortodoks kilisesi yoktur, denilebilir. İnançlarına göre kilisenin başında İsa Mesih yer alır. O, yerlerin ve göklerin sahibi sayılır. Ortodokslara göre Kitab-ı Mukaddes ve Kilise geleneği, imanın kaynağı ve rehberidir (Türk Ansiklopedisi, İstanbul , XXVI, 40).

Günlük, haftalık ve yıllık olarak düzenlenen dualar, yortular ve oruçlar, inanan kişilere Hz. İsa'nın hayatını daima hatırlatma gayesini taşır.

Osman CİLACI

Doğu kiliseleri ve Batı kiliseleri olarak yılında ikiye ayrılan Ortodoks ve Katolikler arasında temelde çok büyük farklılıklar bulunmuyor.

Katolik ve Ortodoksların bölünmesinde doktrinsel ve teolojik ihtilafların yanı sıra tarihi, idari, siyasi ve sosyal kültürel tartışmalar etkili oldu.

İki kesim arasındaki farklılardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

İnançta farklılıklar

Kutsal Ruh

• Katoliklerde Kutsal Ruh hem Baba’dan hem de Oğul’dan çıkar. Ortodokslar ise yalnızca Baba’dan, İsa aracılığıyla çıktığını iddia eder.

Papanın yanılmazlığı konusundaki anlaşmazlık

• Katolikler Papa’nın dünya üzerinde Tanrı’yı temsil ettiğine inanırlar. Papaya “yanılmazlık” ve hatadan muafiyet gibi nitelikler atfedilir.

• Ancak Protestan ve Ortodokslar bu fikre karşı çıkar. Peygamberlerin bile hata yapabileceği kabul edilirken Doğu Ortodoks Hristiyanları ve Protestanlar için Papanın yanılmazlığı iman konuları arasında yer almaz.

Tanrı: Affeden/ Cezalandıran

• Ortodoks ve Protestanlarda Tanrı’ya “seven ve affeden” gözüyle bakılarak, O’nun “hakim rolü” oynamasına karşı çıkılır.
  Hz. İsa’nın affedici rolü ön planda bulundurulur ve Tanrı “sevgi” olarak tanımlanır.

• Katolikler Roma imparatorluğunun eski düşünce tarzına dayanarak hukuku esas alır. Katolikler Tanrı’yı büyük bir hakim olarak görür. Tanrı adil olanı, doğruyu yanlışı ayırt eden, gerektiğinde ceza verendir.

Uygulamada farklılıklar

İdarede farklılıklar :

• Ortodoks kiliseleri halk tabakasının da idarede yer almasını teşvik eder. Yani Patrik ve Baş Piskopos halktan seçilebilir. Ancak bu kural Türkiye’de uygulanmaz. Ayrıca Ortodoks kiliseleri, Katolik kiliseleri gibi devlete karşı tam bağımsız bir statüye uzun süre sahip olamamışlardır.

• Katoliklerde ise tayin “yukarıdan aşağıya” yapılır.

Hz. İsa’nın doğum tarihi konusundaki anlaşmazlık

• Katolikler İsa’nın doğuşunu 25 Aralık’ta kutlar. Ortodokslar ise 6 Ocak’ta.

Evlilik konusu

• Katoliklerde rahiplerin evlenmeleri yasaklanırken Ortodoks kiliseler rahiplerin evlenmesine izin verir.

Vaftiz uygulaması

• Katoliklerde vaftiz uygulaması sadece su serpmekle yapılır, Ortodokslarda ise tamamen suya daldırılır.

Yunanca/Latince

• Katolikler ayinlerde Latinceyi kullanırken Ortodokslar ise özellikle Yunancayı tercih eder.

Resim/Heykel

• Ortodokslar kiliselerde resimleri tercih eder, Katolikler ise özellikle batı kiliselerinde heykel veya statülere de yer verir.