B12 Demir Eksikliği

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Uğur Dilek Calap, demir eksikliği anemisi tanısında izlenmesi gereken süreç, alınması gereken önlemler ve tedavisi gibi birçok konuya dikkat çekti. Demir eksikliği anemisi tanısı için hastanın yakınmaları ve kliniği doğru şekilde değerlendirilmesi gerektiğini belirten Dr. Calap, "Değerlendirme sırasında özellikle hastanın daha önce yaşadığı sağlık sorunları, aile öyküsü, kullanmış olduğu ilaçlar ve mevcut hastalıkları dikkate alınmalıdır" dedi.

Tedavinin en etkili kısmı demir eksikliğine sebep olan etkenin tedavi edilmesi

Dr. Öğr. Üyesi Uğur Dilek Calap, "Örneğin, hastanın zaman zaman hafif kanamalarla seyreden bir peptik ülseri var ise bunun tedavi edilmesi kanamaya bağlı sindirim sistemine ait kaçağı durduracağı için aneminin tekrarlamasını engeller. Kadınlarda menstrüel sürecin kontrol altına alınması da demir eksikliği tedavisinde önemlidir. Menstrüel kanaması yoğun olan kadınların hormonal destek alıp, siklus dönemlerini düzenlemeleri önerilir, böylelikle genital sisteme ait kanama kontrol altına alınacağından anemi önlenir. Demirin yanı sıra kanda eksik olan maddeler ve mineraller de takviye edilmelidir; vitamin B12 eksikliğinde vitamin B12, folik asit eksikliğinde folik asit, kronik böbrek yetmezliğinde eritropoietin takviyeleri gibi. Eğer demir eksikliğine bağlı anemi yaşam kalitenizi düşürecek boyutta ise kan transfüzyonu da tedavinin seçeneklerinden biridir. Hemolitik anemi diye bilinen anemi tedavisinde bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar da kullanılır. Özellikle bağışıklık sisteminin alyuvarlar yapımını durdurduğu ya da parçaladığı durumlarda bu ilaçlara başvurulur. Ayrıca kemik iliğinin hastalıklarına bağlı kansızlıklarda kemik iliği nakli de seçenekler arasındadır" ifadelerini kullandı.

Korunmak için C vitamini içeren besinler tüketilmeli

Demir eksikliği tedavisinde dengeli ve sağlıklı beslenmenin yanı sıra düzenli ilaç kullanımının tedaviye yanıt yüzdesini arttırdığını söyleyen Dr. Calap, "Demir eksikliği ilaçları aç karına kullanılmalı ve kesinlikle süt ve süt ürünleri ile birlikte tüketilmemelidir. Vücutta yeterli demir depolanabilmesi için en az ay boyunca ilaç kullanımına devam edilmelidir. Demir ilaçları doktor önerisiyle kullanılmalı ve yine doktora danışılmadan bırakılmamalıdır. Demir eksikliğinden korunmak için alınacak ilaçların yanı sıra sakatat, kırmızı et, pekmez gibi gıdalar ve C vitamini içeren besinler tüketmek de faydalıdır. Demir eksikliğinin tedavisinde C vitamininin sık tüketilmesi konusu, üzerinde vurgu yapılması gereken bir konudur, zira C vitamini demirin bağırsaklardan emilimini artırır" dedi.

Kafeinli içeceklerden uzak durun

Dr. Calap, "Toplumda en çok merak edilen konulardan biri olan demir eksikliğinden korunmak için kayısı, kuru baklagiller, taze sebze ve meyve bolca tüketilmelidir. Demir eksikliğinde ne yenmemeli sorusu da oldukça önemlidir. Kafeinli içecekler, süt ve kepek demir emilimini azalttığı için sık tüketilmemelidir. Ayrıca B 12 vitamini alımı da demir eksikliğinde oldukça önemlidir. Çünkü B12 kırmızı kan hücrelerinin kemik iliğinde üretilmesini sağlar ve eksikliği kansızlığa yol açabilir" şeklinde konuştu.

Çelik ve alüminyum saklama kapları kullanmayın

C vitamini demirin emilimini artırdığının altını çizen Dr. Öğr. Üyesi Uğur Dilek Calap, "Bu nedenle yumurtanın portakal suyu veya domatesle, köftenin yeşil salata ile tüketilmesi demir emilimini artırmak açısından önemlidir. Mayalı ekmekteki demir mayasız ekmeğe göre daha çok emilir. İyi pişmemiş kuru baklagiller ya da kepek ekmeği demir emilimini azaltır. Posalı gıdalarla beslenme demir emilimini azaltır. Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demir emilimini azaltır" dedi.

Çayı açık ve limon eşliğinde tüketin

Toplum olarak çay ve kahveye olan tutkumuz konusuna dikkat çeken Dr. Calap, "Demir eksikliğini önlemenin bir yolu da çay ve kahveyi yemek sırasında ya da hemen sonrasında tüketmemekten geçiyor. Çay ve kahveyi mümkün olduğunca ara öğünlerde tüketmeye özen gösterin. Ayrıca çayı olabildiğince açık ve limon eşliğinde tüketmeye gayret edin" diyerek konuşmasını sonlandırdı.

Çocuk Hematoloji ve Onkoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Sema Anak, çocuklarda sık görülen anemiye karşı toplumda doğru bilinen yanlışlara dikkati çekerek aileleri uyardı. Anak, 18 yaşına kadar süren çocukluk döneminin sürekli büyüme ve gelişmeyi kapsadığını belirterek, “Bunu sağlayacak besin ve mineraller mutlaka yeterli miktarlarda tüketilmelidir. Özellikle süt çocukluğu ve okul öncesinde demir, B12, folat gibi gıdaların yetersiz alınması büyüme-gelişim yanında zeka gelişimini de olumsuz etkiler.

Anneler büyük bir duyarlılıkla en iyisini yapmaya çalışırken bazı doğru bilinen yanlışları da ne yazık ki yapabilmektedir. Öncelikle anne sütünün eşsiz olduğunu da belirtmek gerekir. Özellikle ilk 6 ayda zamanında doğmuş bir çocuğun tüm gereksinimlerini karşılar. D vitamini, bazen demir eklenebilir. Anne sütü 2 yıla kadar verilmelidir, ancak 6’ncı aydan sonra gerekli takviyeler yapılmalıdır. Bu konuda yetersiz kalınması önemli anemilere (kansızlıklara) yol açabilir. Örneğin demir gereksinimi karşılanamazsa çocuk gece çok huzursuzdur ve uyumakta güçlük çeker” diye konuştu.

En iyi demir kaynağının kırmızı et olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Anak, şöyle devam etti:

“En iyi demir kaynağı olarak karaciğer, kırmızı et, sakatat, kümes hayvanları, koyu yeşil yapraklı sebzeler, balık, kuru baklagiller, kabuklu yemişler, taze ve kuru meyveler, yumurta sıralanabilir. B12 vitamini ile demir en çok kırmızı ette ve yumurta sarısında bulunur. Tavuk ve balık gibi beyaz ette, kırmızı et kadar B12 vitamini ve demir fazla değildir.

Folik asit daha çok yeşil yapraklı gıdalarda bulunur. Bitkisel gıdalardan da demir alabiliriz. Yeşil yapraklı bitkilerde, hububat dediğimiz mercimek, nohut, fasulye gibi gıdalarda demir bulunur. Ancak vücudumuzdan en iyi emilen demir hayvansal demirdir. Sakatatların iyi bir demir kaynağı olduğu bilinmektedir. Ancak bir yaşından küçük bebeklere karaciğer dışında hiçbir sakatat yedirilmemelidir. Özellikle beyin, böbrek, dalak, dil ve işkembe gibi besinler virüs ve bakteri gibi mikroorganizmalar açısından son derece risklidir.”

Bilinenin aksine ıspanakta demirin az bulunduğunu ifade eden Anak, “’lü yıllarda ıspanaktaki demirin hesaplamasında yapılan bir virgül hatası 'lu yıllarda ortaya çıktı, ancak hala ıspanak yenmeli diye öneriler sürüyor. Ispanak sadece folik asit, magnezyum, fosfor gibi mineraller açısından zengindir. Ayrıca içerdiği nikotin nedeniyle süt çocuklarında önerilmemektedir.

Brokolide ıspanağa nazaran daha fazla demir vardır. Aynı şekilde demir kaynağı olarak çok önerilen pekmezin içindeki demir de yine bir hayvansal protein kadar fazla değildir. Pekmez, demir, kalsiyum, fosfor, potasyum içerir, kolay ve besleyici bir enerji kaynağıdır. Demir gereksinimi yüksek olan bebek ve çocuk beslenmesinde tatlandırıcı alternatifi olarak kullanılabilir.

Ancak kan şekerini hızlı yükseltmesi sebebiyle porsiyon kontrolüne dikkat edilmeli, glukoz-fruktoz içermemelidir. Ülkemiz gibi Akdeniz kuşağında yer alan ülkelerde Akdeniz Anemisi de sıktır. Gerek taşıyıcılık gerekse hastalıkta demir birikimi söz konusudur. Sadece demir eksikliği anemisi ve Akdeniz taşıyıcılığı bir arada olduğunda doktor kontrolünde demir kullanılabilir” şeklinde konuştu.

Son yıllarda anne sütüne benzerliği nedeniyle keçi sütü önerildiğine de dikkati çeken Anak şu uyarılarda bulundu

“Hiçbir şey anne sütünün yerini tutamaz. Ayrıca tek başına kullanımı sorun yaratabilir. Keçi sütünün de eksik yönleri vardır. Bebek, sadece keçi sütüyle beslenirse kansızlık ortaya çıkar. Demir, bakır, folik asit ve vitamin B12 eksikliği kansızlığa sebep olabilir. Ayrıca D vitamini açısından da yetersizdir. İnek sütü kullanımı da demir eksikliğinin bir başka önemli nedenidir. İnek sütü zaten yeterli demir içermez. Fazla miktarda inek sütü tüketmek demirin emilimini bozmasının yanı sıra bağırsaktan ince ince kanamalara sebep olarak demir eksiliği gelişimine de yol açabilir. Tercihen ilk bir yıl inek sütü tüketilmemelidir. Bir yaşından küçük bebeklerde süt yerine yoğurt ve peynir gibi formlarını tüketebilir. Bir yaş sonrası inek sütü tüketilebilir, fakat günlük mililitreyi (2 su bardağı) geçmemelidir.”

Son yıllarda hızla kullanımı yayılan kefir için de açıklamalarda bulunan Anak, “Kefir çok yararlı olmakla beraber, bazı kaynaklarda yer aldığı gibi içerisinde tüm vitaminler fazlasıyla bulunmaz. Kefir; A, B2 ve B12 vitamini içerir. A ve B2 vitaminlerini çok yüksek miktarda içermiyor olsa da son derece önemli bir vitamin türü olan B12’yi yüklü miktarda içerir. Her gün bir buçuk bardak kefir, ihtiyacınız olan tüm B12’yi alabilmenizi sağlar. Bunun üzerindeki miktarların birikime neden olduğu gözlenir.

Ayrıca kefir; tek başına tüketilebilecek bir ürün değildir, destek bir gıda olarak önerilebilir. Bazı yiyecekler de vücutta demirin emilimini zorlaştırabilir. Bunlar çay, kahve, lif, soya proteini ve yumurta beyazıdır. Demir eksikliği tedavisi gören çocuklarda, çok çay içirilmesi içindeki teinin demiri bağlaması nedeniyle emilimi bozabilir. Benzer şekilde süt, yoğurt ve peynirle beraber alımında kalsiyum, demiri bağlayarak emilimini azaltır. Demirin midede emilmesi için ortamın asidik olması gerekiyor. Bu nedenle portakal suyu ile içilen demir ilacının emilimi daha fazla olabilir” ifadelerini kullandı.