Nasrettin Hoca Kim
kaynağı değiştir]
Nasreddin Hoca'ya bir sanat ve popüler kültür ögesi olarak oldukça rağbet edilmektedir. Tam tarihi bilinmeyen ancak ila arasında yazıldığı düşünülen Nasreddin Hoca'nın Mansıbı adlı eser Nasreddin Hoca'ya dair bilinen en eski oyundur.[] Bunun haricinde İkinci Meşrutiyet'in ilk yıllarında Millî Osmanlı Operet Kumpanyası yılında İzmir'de Nasrettin Hoca'nın Telaşı adlı bir oyun sergilemiştir.[] Yine aynı dönemlerde Bahâ Tevfik ve Ahmet Nebil de aynı adla revü şeklinde bir oyun yazmışlar, ilk sahnelenmesi 9 Ekim tarihinde İzmir'deki İris Sineması'nda gerçeklemiştir.[] Her iki oyun da Meşrutiyet yıllarında gerek İzmir gerekse de İstanbul'da çokça temsil edilmiştir.[]Sabahattin Bey 'larda Nasrettin Hoca adlı bir operet sahnelemiş[], aynı dönemde Ziya Şakir ile Ömer Seyfettin de Nasreddin Hoca adlı oyunlar yazmışlardır.[][]Halide Edib Adıvar yılında yazdığı Maske ve Ruh adlı oyununda Nasreddin Hoca'ya yer vermiş[][]; 'de Adnan Çakmakçıoğlu, 'te İsmail Hakkı Sunat, 'de ise Aydın Su Nasreddin Hoca ve fıkralarını tiyatro oyunu olarak ele alan diğer isimler olmuştur. Kumuk yazar Muhammed Kurbanov tarafından yılında yazılan Molla Nasreddin adlı oyun Dağıstan'da ve Sovyetler Birliği'nde; Özbekistan'daysa Xo'ja Nasriddin operası, Nasriddinning Yoshligi balesi ve Nasriddin Afandi müzikal komedisi birçok tiyatroda yüzlerce kez sahnelenmiştir.[76] Azeri yazar Yusif Ezimzade'nin 'da Nesreddin adıyla[88], Çekoslovak yazar Jiří Mahen'in Nasreddin čili Nedokonalá pomsta adıyla 'da ve Jánošík Ulička odvahy Nasreddin adıyla 'de[][], yine Çekoslovak yazar Josef Kainar'ınsa 'te Nebožtík Nasredin adıyla[][] yazdığı oyunlar bulunmaktadır.
Ermeni-Rus yazar Georgi Gürciyev 'de yayınlanan Beelzebub's Tales to His Grandson adlı eserinde Nasreddin Hoca'yı ana karakterlerden biri olarak kullanmıştır.[]Mehmet Fuad Köprülü, Orhan Veli Kanık, Nedim Uçar, Nüzhet Erman'ın aralarında bulunduğu şairler Nasreddin Hoca fıkralarını şiirleştirmişler, ilk olarak yılında Kemalettin Şükrü Orbay olmak üzere 'de Burhan Felek ve 'da da Nail Tan tarafından Nasreddin Hoca bir hikâye ve roman kahramanı olarak işlenmiştir.[46][51][] Sovyetler Birliği'nde ise Leonid Solovyov'un Nasreddin Hoca fıkralarını temel alan Povest o Hoce Nasreddine roman serisi bir buçuk milyondan fazla satış yapmış ve senaryolaştırılarak sinemaya aktarılmıştır. Fransa'da yayınlanan Vaillant dergisinin Aralık tarihli sayısında ilk kez yayınlanan çizgi roman serisi Nasdine Hodja da Nasreddin Hoca'dan esinlenilerek oluşturulmuştur.[]
Nasreddin Hoca'yı konu edinen ilk sinema filmi Stoyan Bahvarov'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Bulgaristan yapımı Nastradin Hoca i Hitar Petar[] adlı siyah-beyaz filmdir. Bulgar güldürü kahramanı Hitar Petar ile birlikte konu edinilen Nasreddin Hoca'ya dair müstakil olarak hazırlanan ilk film ise yılında çekimine başlanıp 'te gösterime giren ve Hâzım Körmükçü'nün başrolünde olduğu Türkiye yapımı Nasreddin Hoca Düğünde[][] adlı filmdir. yılında hazırlanan Evvel Zaman İçinde adlı animasyon film[], Talat Artemel'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Nasreddin Hoca[][], İsmail Hakkı Dümbüllü'nün Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Nasreddin Hoca ve Timurlenk[][], yapımı Nasreddin Hoca[][] ile yapımı Nasreddin Hoca[][], Mehmet Özden'in başrolünde olduğu yapımı Nasrettin Hoca ve Deli Oğlan[] ve Aziz Özuysal'ın başrolünde olduğu yapımı Nasrettin Hoca: Ya Tutarsa?[] Türkiye'de gösterime giren diğer Nasreddin Hoca filmleridir. Bunların yanı sıra Münir Özkul'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yılına ait TGRT yapımı Nasreddin Hoca[] ile Sönmez Atasoy'un başrolünde olduğu TRT yapımı Nasreddin Hoca[][] adlı diziler çekilmiştir. Ayrıca 'te gösterime giren Keloğlan Kara Prens'e Karşı adlı filmde Nasreddin Hoca Osman Yağmurdereli tarafından yan rol olarak canlandırılmış[], TRT yapımı Bizi Güldürenler adlı televizyon dizisinin bir bölümü Aydemir Akbaş tarafından canlandırılan Nasreddin Hoca'ya ayrılmış[] olup yine televizyonda yayınlanması için çeşitli Nasreddin Hoca hikâyesi canlandırılarak çocuklara yönelik çizgi filmler de yapılmıştır.[]
Sovyetler Birliği yapımlarında Nasreddin Hoca tiplemesi ideolojik bir malzeme olarak ele alınmış ve buna uygun söylemlerle sinemaya aktarılmıştır.[76] Sovyetler Birliği'nde çekilen ilk Nasreddin Hoca filmi olan Lev Sverdlin'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Nasreddin v Buhare'de[] Nasreddin Hoca'nın Sovyet toplumunun gelişmişliğini hayretle karşılaması işlenmektedir.[76]Razzak Hamrayev'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Pohojdeniya Nasreddina[] Sovyetlerin ikinci Nasreddin Hoca filmi olup bazı fıkralara göndermelerde bulunulmaktadır.[76]Gurgen Tonunts'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Nasreddin v Hocente, ili Oçarovannyi prints[], Beşir Seferoğlu'nun Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı 12 mogil Hoci Nasreddina[], Rifat Musin'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Vkus halvi[][], Sokrat Abdukadirov'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Pervaya lyubov Nasreddina[], Marat Aripov'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Glyadi veseley ve Ramaz Çhikvadze'nin Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı yapımı Vozvraşteniye Hoci Nasreddina[] Sovyetler Birliği döneminin hocayla ilgili diğer filmleridir. Gerek Sovyetler Birliği döneminde gerekse de bağımsızlık sonrası dönemde Özbekistan Nasreddin Hoca filmlerinin dikkat merkezini oluşturmuştur. Nasreddin Hoca ile ilgili Sovyetler Birliği'nde çekilen birçok filmin Özbek yapımı olmasının yanı sıra ülkenin bağımsızlığını kazanmasının sonrasında da Nasriddinning Yoşligi, Nasriddin Hojand'da, Afandining Beş Hotini gibi filmler çekilmiştir.[76]
Türkiye ve Sovyet Birliği'nin ardından en çok Nasreddin Hoca filmi çekilen ülke olan Çin'de ise yapımı Afanti animasyon filmi[][], aynı adlı kitaptan uyarlanan yapımı Afanti de gu şi animasyon filmi[][], yapımı Afanti[][], yapımı Zhen Jia Afanti animasyon filmi[], yapımı Afanti er şi[] ve yapımı Şaonian Afanti animasyon filmi[] konuya dair filmlerdir.
Türkiye, Sovyetler Birliği ve Çin'in haricinde İrec Dustdar'ın Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı İran yapımı Molla Nasreddin[] ile yapımı Molla Nasreddin[], Peter-Paul Goes'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Doğu Almanya yapımı Nasreddin und der Wucherer[], Leo Konforti'nin Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Bulgaristan yapımı Hitar Petar[], Zdenek Junák'ın Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Çekoslovakya yapımı Nasredin[], Raghubir Yadav'ın Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Hindistan yapımı Molla Nasreddin[], Jean-Pierre Sentier'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Fransa yapımı Faits et dits de Nasreddin[] ve Luis Rego'nun Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı Fransa-Portekiz ortak yapımı Feitos e Ditos de Nasreddin II[] sinema ve televizyon dünyasında Nasreddin Hoca'nın işlendiği diğer yapımlardır.
Nasreddin Hoca mobil platform oyunlarında da yer edinmiş olup[][][] yılı UNESCO tarafından Nasreddin Hoca yılı olarak kutlanmıştır.[] Günümüzde de Nasreddin Hoca adına Uluslararası Akşehir Nasreddin Hoca Anma ve Mizah Günleri[], Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması[], Altın Eşek Komedi Filmleri Festivali[], Nasreddin Hoca Gülmece Öyküsü ve Çizgi Film Yarışması[] ve Uluslararası Nasreddin Hoca Sempozyumu[] gibi eğlence, sanat ve akademi alanlarında etkinlikler düzenlenmektedir. Ayrıca bilimsel alanda sayısız Nasreddin Hoca çalışması bulunmaktadır.[][][]
Fıkraların mahiyeti[değiştir kaynağı değiştir]
Nasreddin Hoca'nın doğum yeri konusu üzerine çalışan İbrahim Hakkı Konyalı, Nasreddin Hoca'nın Şehri Akşehir adlı kitabında II. Mehmed'in çağdaşı Hızır Çelebi'nin olduğu kabul edilen şecerede Hızır Çelebi'nin Sivrihisar kadısı olan babasının Nasreddin soyundan olmasını hocanın Sivrihisar doğumlu olduğuna kaynak olabilecek bir bilgi olarak ele almıştır. Bu şecere yüzyıl sonlarında yazılan kaynaklarda ortaya çıkmıştır. En eski Nasreddin yazmalarından birinin müellifi olan Lâmiî Çelebi de Hızır Çelebi'nin oğullarından Sinan Paşa için aynı şecereyi vermektedir. Buna göre Sinan Paşa Nasreddin Hoca'nın altıncı göbekten torunudur.[26]
Nasreddin Hoca'nın hayatına dair çıkarımlar yapılabilmesini sağlayan önemli verilerden biri Nasreddin Hoca Türbesi'ni ziyaret eden I. Bayezid'in bir sipahisi olan Mehmed'in türbeyi çevreleyen sütunlara tarih atarak kazıdığı altı satırlık yazıdır:[5]
| Orijinal | Çeviri |
|---|---|
|
|
Sipahi Mehmed'in not düştüğü yılı hicri takvime göre olup miladi takvimde ya da yılına denk gelmektedir ve Nasreddin Hoca'nın yaşadığı tarih aralığının belirlenmesine dair önemli bir belge olarak ele alınır.[5]
Nasreddin Hoca Türbesi'nin bir kitabesi bulunmamakla birlikte sonradan dikilen mezar taşında hicri yılı yer almaktadır. Miladi yılına denk gelen bu yılda Oğuzlar henüz Anadolu'ya gelmemiş olduğundan bu yılın hatalı olduğu bilinmektedir. Çeşitli araştırmacılar tarafından yılın Nasreddin Hoca'nın nüktedanlığına uygun biçimde ters yazıldığı ve aslen olduğuna dair görüşler ortaya atılmıştır. Saim Sakaoğlu ve Ali Berat Alptekin ise mezar taşındaki yazının anlam hataları barındırmasına atıfta bulunarak harflerin sağdan sola fakat rakamların soldan sağa yazıldığı Arap alfabesi ile yazılmış olan mezar taşını hazırlayan ustanın bu kuralı bilmemesi ve Nasreddin Hoca'nın ölüm yılını kasten değil bu kuralı bilmemesi üzerine ters yazdığını öne sürmüşlerdir. Halkbilimci Mehmet Önder, mezar taşındaki yazının anlam hataları barındırdığını dile getiren ilk kişi olmakla beraber aşağıdaki şekilde düzenlendiğinde anlamlı hale geldiğini belirtmiştir:[30]
| Orijinal | Düzenlenmiş | Çeviri | Düzenlenmiş |
|---|---|---|---|
|
|
|
|
Halkbilimciler mezar taşındaki yılın bilerek ya da bilmeyerek ters yazıldığı konusunda hemfikir olup miladi ya da yılına denk gelen yılının doğru olduğuna dair ortak kanaattedirler.
Bunlarla birlikte 'de bulunan, Nasreddin Hoca'nın kızına ait olan ile oğlu Ömer'in olduğu sanılan mezar taşları yılında tekrar incelemeye alınarak yeni bilgiler elde edilmiştir ve bu bilgiler Mehmet Mahur Tulum tarafından "Sivrihisar'da Nasreddin Hoca ve Ailesine Ait Yeni Bulgular" konu başlıklı konferansta kamuoyu ile paylaşılmıştır.[1] Buna göre Nasreddin Hoca'nın kızının adı olduğu sanılan[31] Fâtıma'nın yanlış olduğu ve gerçek adının Hatun olduğu öne sürülmüş, ayrıca oğlu Ömer'in olduğu sanılan mezar taşının Nasreddin Hoca'ya ait olduğu tespit edilmiştir.[1] Mezar taşlarında yapılan okumalarda Nasreddin Hoca'nın gerçek adının Nasrüddin Nusrat olduğu ve Abdullah olduğu sanılan[30][32] babasının adının da Şemseddin olduğu belirlenerek Sivrihisar doğumlu olduğu da kesinleşmiştir.[1] Nasreddin Hoca'nın babasının ve kızının adına dair öne sürülen bu yeni bilgiler diğer araştırmacılar tarafından teyit edilmemiş olup tartışmaya açıktır.[33]
Nasreddin Hoca'nın Akşehir'deki türbesinin ayak ucunda kızı Dürrü Melek'e ait mezar kitabesinin bulunması, yılına ait ilyazıcı defterinde Nasreddin Hoca Türbesi'ne dair kayıtların bulunması hocanın gerçekten yaşadığına dair diğer deliller olarak kabul edilmektedir.[34]