Rüyada Sevdiğin Erkeği Uyurken Görmek

ГЛАГОЛЫ SORUSU ПРИМЕРЫ

1 ABANMAK
Наваливаться Neye Çocuk sıraya
(чему) abanmıştı.
Nereye Adam üstüme abandı,
(куда) parayı uzattı.
2 ABARTMAK
Преувеличивать Neyi Lütfen bu konuyu
(что-в.п.) abartma!
3 ABONE OLMAK
Подписаться Neye Ben de yeni çıkan
(чему) dergiye abone oldum.
4 ABONE YAPMAK
Подписать Kimi Öğretmen beni de
(кого-в.п.) abone yaptı.
Подписать Neye Ahmet’i “A” dergisine
(чему) abone yaptım.
5 ACELE ETMEK
Торопиться, Nsz. İşe geç kalmamak için
спешить acele ediyor.
6 ACIKMAK
Проголодаться Nsz. Ahmet çok acıkmış.
Nsz. Karnım çok acıktı.
7 ACIMAK
Болеть (орган) Nsz. Elim çok acıyor.
Жалеть Kime Onun çocuklarına
(кому) acıdım.
Neye Sadece arabama
(чему) acıyorum.

10
Становиться Nsz. Bu tereyağı acımış.
горьким
8 ACINDIRMAK
Вызывать Kimi Yoldan geçen
жалость (кого-в.п.) yolcuları kendine
acındırıyordu.
Вызывать Kime Dilenci yalvararak
жалость (кому) kendine acındırıyordu.
9 ACITMAK
Ушибиться Neyi Ali dün kolunu
(что- в.п.) acıtmış.
Делать больно Neyi Mehmet elimi acıttı.
(что-в.п.)
10 AÇIKLAMAK
Разъяснить Neyi Öğretmen bu konuyu
(что-в.п.) geçen hafta
açıklamıştı.
Kime Ben bunu size
(кому) açıklamıştım.
Открыть (тайну) Neyi Gerçeği açıklarsa çok
(что-в.п.) kötü olur.
Огласить Neyi Hâkim kararı açıkladı.
(приговор, (что-в.п.)
решение)
11 AÇILMAK
Открываться Nsz. Birden odanın kapısı
açıldı.
Nsz. Okullar eylülde
açılıyor.
Отчаливать Nereye O gemi dün denize
(куда) açıldı.
Отклеиваться Nsz. Ayakkabımın altı
açılmış.

11
Проясняться Nsz. Hava akşama doğru
açıldı.
Открывать душу Kime O sadece en iyi
(кому) arkadaşına açılıyor.
Делать большие Nsz. Bu ay çok açıldık.
расходы
Разойтись Nsz. Lütfen açılın, ben
doktorum!
12 AÇMAK
Открывать Neyi Lütfen kapıyı açar
(что-в.п.) mısın?
Делать отверстие Ne (что) Hırsız duvarda bir
delik açmış.
Прорубить Ne (что) Buradan bir kapı
açabiliriz.
Говорить о чем-л. Neyi Bu konuyu bir daha
(употр. в (что-в.п.) açma.
отр.форме)
Включать Neyi Burası çok karanlık,
(что-в.п.) ışığı açar mısın?
Выкапывать Ne (что) Babam bahçeye büyük
bir çukur açtı.
Расчистить Neyi Geçen kış bu yolu tam
(что-в.п.) üç saatte açtılar.
Расцветать Ne (что) Ağaçlar ilkbaharda
(çiçek ~) çiçek açarlar.
13 ÂDET EDİNMEK
Брать за правило Neyi Adam başkalarını
(что-в.п.) dolandırmayı âdet
edinmiş.
14 AFALLAMAK
Растеряться Nsz. Adam beni karşısında
görünce birden
afalladı.

12
15 AFFETMEK
Извинять, Kimi Lütfen beni affet!
прощать (кого-в.п.)
16 AĞAÇLANDIRMAK
Озеленять Neyi Biz bu parkı
(что-в.п.) ağaçlandırmalıyız.
17 AĞARMAK
Светать Nsz. Uzun bir bekleyişten
sonra gün ağardı.
Рассветать Nsz. İki saat sonra hava
ağaracak.
18 AĞIRLAMAK
Оказывать прием, Kimi Zeki misafirlerini çok
принимать (кого-в.п.) güzel ağırlamış.
19 AĞIRLAŞMAK
Становиться Nsz. Bu çanta her gün biraz
более тяжелым daha ağırlaşıyor.
Ухудшаться Nsz. Hastanın durumu
günden güne
ağırlaşıyordu.
20 AĞLAMAK
Плакать Nsz. Suat dün çok ağladı.
21 AĞLATMAK
Доводить до слез Kimi Niçin her gün
(кого-в.п.) kardeşini
ağlatıyorsun?
22 AĞRIMAK
Болеть Nsz. Bugün başım çok
(о части тела) ağrıyor.
23 AİT OLMAK
Принадлежать Kime Bana ait olmayan
(кому) eşyaları kullanmam.

13
24 AKILLANMAK
Поумнеть Nsz. Bu adam hiçbir zaman
akıllanmaz.
25 AKMAK
Течь Nsz. Bizim apartmanda
sular akmıyor.
26 AKSATMAK
Срывать (работу) Neyi Ama sen buradaki
(что-в.п.) işini aksatıyorsun.
27 AKTARMAK
Перемешивать, Neyi Kovadaki suyu bidona
переносить, (что-в.п.) aktar.
перевозить, Neye Kovadaki suyu bidona
переливать, (чему) aktar.
пересыпать, Nereden Bu suyu bu kovadan
пересаживать, (откуда) şu bidona aktaralım.
перекладывать Neyi Söylediklerinizi aynen
(что-в.п.) aktardım.
28 ALDANMAK
Заблуждаться Nsz. Ben problem çözüldü
sanıyordum,
aldanmışım.
Ошибочно Neye Ben onun sözlerine
поверить (чему) aldandım.
29 ALDATMAK
Обманывать Kimi Mahmut beni de
(кого-в.п.) aldattı.
30 ALDIRMAMAK
Не обращать Nsz. Bırak, aldırma.
внимания, İstediğini söylesin.
не придавать Neye Sen onun
значения (чему) söylediklerine
aldırma.

14
Kime Sen Ali’ye aldırma.
(кому)
31 ALINMAK
Быть купленным Nsz. Geçen hafta ofise iki
kutu boya alınmıştı.
Обижаться Neye Dün benim
(чему) söylediklerime
alınmış.
Расстраиваться Neyden Galiba yaptığımız
(от чего) şakadan biraz alınmış.
32 ALIŞMAK
Привыкать Neye Ben bu okula çok
(чему) çabuk alıştım.
Kime Çocuk yeni
(кому) arkadaşlarına bir
haftada alıştı.
33 ALIŞTIRMAK
Воспитывать Kimi Çocuğu küçük yaşta
(кого-в.п.) alıştırmak lazım.
Приучать Neye Çocuğu küçük yaşta
(чему) temizliğe alıştırmak
lazım.
34 ALKIŞLAMAK
Аплодировать Kimi Seyirciler sanatçıyı
(кого-в.п.) ayakta alkışladılar.
Neyi En çok, adamın son
(что-в.п.) sözlerini alkışladılar.
35 ALIŞ VERİŞ YAPMAK
Делать покупки Nsz. Dün biraz alış veriş
yaptık.
36 ALMAK
Взять Neyi Bu kalemi al, abine
(что-в.п.) ver.

15
Покупать Ne (что) Dün yeni bir araba
aldım.
Вмещать Neyi Bu valiz elbiselerin
(что-в.п.) hepsini almaz.
Получать Ne (что) Dün eski bir
dostumdan mektup
aldım.
Пропускать Nsz. Gemi birden su
(воду) almaya başladı.
Приглашать Nereye Genç kız bizi misafir
(куда) odasına aldı.
Принимать (душ) Ne (что) Önce güzel bir duş al.
Вытирать (пыль) Neyi Temizlikçi önce
(что-в.п.) tozları aldı.
Забирать Kimi Polisler bir akşam
(в милицию) (кого-в.п.) gelip babamı aldılar.
Простудиться Nsz. Annem biraz soğuk
(soğuk ~) almış.
Захватить Neyi Bin dokuz yüz kırk
(что-в.п.) birde Almanlar
Moskova’yı almak
istediler.
Перенести Neyi Toplantıyı saat beşe
(что-в.п.) aldık.
Красть Neyi Komşunun parasını
(что-в.п.) almış.
37 ANILMAK
Страд. от Nsz. Ünlü şair dün büyük
вспоминать bir törenle anıldı.
38 ANLAMAK
Понимать Neyi Ben bu konuyu
(что-в.п.) anlamadım.
Kimi Türkçe öğretmenimi
(кого-в.п.) çok iyi anlıyorum.

16
Neyi O, benim
(что-в.п.) söylediklerimi yanlış
anladı.
Neyi Bulutları görünce
(что-в.п.) yağmur yağacağını
anladım.
Разбираться Neyden Arabalardan çok iyi
(от чего) anlar.
39 ANLAŞILMAK
Быть понятным Ne (что) Son ders biraz
anlaşılmamış.
Nsz. Anlaşıldı, yarın
pikniğe
gidemeyeceğiz.
40 ANLAŞMAK
Договариваться Kiminle Biz sizinle
(с кем) anlaşmıştık.
Ладить Kiminle Ben Hasan’la çok iyi
(с кем) anlaşıyorum.
41 ANLATMAK
Объяснять, Kime Ben size geçen hafta
рассказывать (кому) anlatmıştım.
Neyi Bu konuyu
(что-в.п.) anlatmıştım.
Nereden- Sen bu konuyu ikinci
Nereye paragraftan sonuna
(откуда- kadar anlat.
куда)
42 ANMAK
Вспоминать Kimi Yedinci
(кого-в.п.) cumhurbaşkanımızı
törenle andık.
Neyi Arkadaşlarla eski
(что-в.п.) günleri andık.

17
43 ARALAMAK
Приоткрывать Neyi Çocuk kapıyı araladı,
(что-в.п.) beni görünce hemen
kaçtı.
44 ARAMAK
Искать Kimi Çocuk, sokakta
(кого-в.п.) annesini arıyordu.
Neyi Sabahtan beri
(что-в.п.) defterimi arıyorum.
Позвонить Kimi Ben akşam seni
(кого-в.п.) ararım.
Nereden İstanbul’dan Remzi
(откуда) aradı.
Сожалеть Neyi Sonra bu günleri çok
(что-в.п.) arayacaksın.
Обыскивать Neyi Polisler herkesin
(что-в.п.) üstünü aradılar.
45 ARAŞTIRMAK
Изучать Neyi Adam, İngiliz tarihini
(что-в.п.) araştırıyordu.
Neyi Polis bütün olayı
(что-в.п.) araştırdı.
Разыскивать Kimi Her yeri araştırdık
(кого-в.п.) ama onu bulamadık.
46 ARITMAK
Очищать Neyi Suları arıtmadan
(что-в.п.) içmeyin.
47 ARIZALANMAK
Ломаться Nsz. Dün buzdolabı bir
daha arızalandı.
48 ARZULAMAK
Желать Neyi Bir gün onunla
(что-в.п.) tanışmayı
arzuluyorum.

18
49 ASMAK
Вешать Neyi Buraya gömleklerini
(что-в.п.) asabilirsin.
Nereye Ceketini askıya as.
(куда)
Nereden Pantolonlarını
(откуда) paçalarından as.
Ne (что) Ben geldiğimde
çamaşır asıyordu.
Вешать (казнить) Kimi Mahkûmu yarın
(кого-в.п.) asacaklar.
50 AŞAĞILAMAK
Унижать Kimi O genelde insanları
(кого-в.п.) aşağılayarak konuşur.
51 ÂŞIK OLMAK
Влюбиться Kime Güzel bir kıza âşık
(кому) oldum.
52 AŞMAK
Преодолевать Neyi Bazı zorlukları aşmak
(что-в.п.) için sabır lazımdır.
Превышать Neyi Toplantı üç saati
(что-в.п.) aşmıştı.
53 ATAMAK
Назначить Kimi Serkan’ı genel müdür
(кого-в.п.) yardımcılığına
atadılar.
Neye Serkan’ı genel müdür
(чему) yardımcılığına
atadılar.
54 ATILMAK
Бросаться Nereye Köpekler birden
(куда) üstüme atıldılar.
Увольняться Nereden Kemal kötü çalıştığı
(откуда) için işten atılmış.

19
Атаковать Nereye Askerler hücum
(куда) emriyle ileri atıldılar.
55 ATIŞMAK
Поссориться Kiminle Dün Kenan’la biraz
(с кем) atıştık.
56 ATIŞTIRMAK
Перекусить Ne (что) Sabahleyin biraz
(о еде) atıştırdım.
Ne (что) Biraz salata atıştırdım.
Моросить Nsz. Dışarıda yağmur
atıştırıyor.
57 ATLAMAK
Прыгать Nereye Kadın birden denize
(куда) atladı.
Перепрыгивать Nereden Hırsız duvardan atladı
(откуда) ve kaçtı.
Садиться Neye Çabuk bir taksiye atla,
(в транспорт) (чему) gel!
Пропускать Ne (что) Bu paragrafta iki
cümle atlamışsın.
58 ATLATMAK
Понуд. от Neyi Yaşlı adam eşeğe
прыгать (что-в.п.) hendeği atlatmaya
çalışıyordu.
Отделаться Ne (что) Sevil geçen ay büyük
bir kaza atlattı.
Пережить, Neyi Borcumuz çok ama bu
преодолевать (что-в.п.) ayı atlatırsak biraz
rahatlarız.
Надувать, Kimi Benimle görüşmemek
обманывать (кого-в.п.) için devamlı beni
atlatıyor.

20
Избавляться Kimi Onu atlatmak için
(кого-в.п.) evde olmadığını
söyledim.
59 ATMAK
Бросать, кидать Kime Birisi Ömer’e taş
(кому) atmış.
Nereye Çocuklar cama taş
(куда) atmışlar.
Добавить Ne (что) Salataya biraz daha
tuz at.
Стрелять Ne (что) Bu gece iki el silâh
attılar.
Ne (что) Babam çok iyi ok atar.
Ударить (tekme ~) Ne (что) Arkadaşına tekme
atmış.
Обвинять (suç ~) Kime Suçu arkadaşına
(кому) atıyor.
Переносить Neyi Mahkeme duruşmayı
(что-в.п.) şubatın on beşine attı.
Выбрасывать Neyi Şunları çöpe atar
(что- в.п.) mısın?
Приставать Kime Parktaki kızlara lâf
(кому) atmış.
Выгонять Nereden Dün onu okuldan
(откуда) attılar.
Биться (о сердце) Nsz. Hastanın kalbi çok
hızlı atıyordu.
Отправить Ne (что) Geçen gün anneme bir
письмо mektup attım.
Отвечать наобум Neyi Sorunun cevabını
(kafadan ~) (что- в.п.) kafadan attım.
Придумывать, Nsz. Sen bir şey anlatırken
привирать biraz atıyorsun.

21
Увольнять Kimi Babamı işten attılar.
(кого-в.п.)
60 AVLAMAK
Охотиться Ne (что) Dün büyük bir keklik
avladık.
61 AVUTMAK
Занимать чем-то Kimi Çocukları belli bir
(кого-в.п.) süre oyuncaklarla
avuttuk.
Neyle Bizi her zaman boş
(с чем) sözlerle avutuyor.
62 AYAKLANMAK
Встать Nsz. Niçin hemen
ayaklandınız? Biraz
daha oturun.
Встать на ноги Nsz. Hasta iki günde
ayaklandı.
Восстать Nsz. Halk, ihtilalden sonra
ayaklandı.
63 AYARLAMAK
Организовать Ne (что) Güzel bir gezi
ayarladık.
Ne (что) Pazara güzel bir
piknik ayarladık.
Заводить (часы), Neyi Ben dün akşam saati
регулировать (что-в.п.) ayarlamıştım.
(что-л.) Neyi Saatimi radyoya göre
(что-в.п.) ayarlamıştım.
Найти Ne (что) Yarına iki araba
(организовать) ayarlamamız lâzım.
Настроить Neyi Artık bütün kanalları
(что-в.п.) ayarladım.

22
64 AYDINLATMAK
Освещать Neyi Küçük projektörler
(что-в.п.) sahayı çok iyi
aydınlatıyorlardı.
Просвещать Kimi Hocam, bizi bu
(кого-в.п.) konuda aydınlattığınız
için teşekkür ederiz.
65 AYIKLAMAK
Перебирать Neyi Pilav yapmak için
(что-в.п.) önce pirincin taşını
ayıklamalısın.
66 AYIP ETMEK
Поступать Nsz. Onu davet etmemekle
нехорошо çok ayıp ettin.
67 AYIPLAMAK
Осуждать Kimi Ayhan’ı
(кого-в.п.) söylediklerinden
dolayı çok ayıpladılar.
68 AYIRMAK
Разделить Neyi Bizim grubu ikiye
(что-в.п.) ayırdılar.
Разлучать Kimi Bizi hiç kimse
(кого-в.п.) ayıramaz.
Выделить Kime Küçük odayı sana
(кому) ayırdık.
Оставить Kime Haydar’a da biraz
(кому) yemek ayırın.
Выбирать Neyi Bunların içinden
(что-в.п.) okuyacağın kitapları
ayır.
Разнимать Kimi Dün kavga eden iki
(кого-в.п.) çocuğu ayırdım.

23
69 AYRILMAK
Делиться Nsz. Türkçe’de yapı
bakımından fiiller
dörde ayrılır.
Увольняться Nereden Ben işten ayrıldım.
(откуда)
Расставаться Kimden Hakan kız
(от кого) arkadaşından ayrılmış.
Покидать, Nereden İki saat önce buradan
уходить (откуда) ayrıldı.
Разводиться Kimden Adam on yıllık
(от кого) karısından ayrılmış.
70 AZARLAMAK
Ругать Kimi Babam kardeşimi
(кого-в.п.) biraz azarladı.
71 BAĞIRMAK
Кричать, орать Nsz. Sen çok bağırıyorsun.
Kime Abim bana çok
(кому) bağırdı.
72 BAĞIŞLAMAK
Жертвовать Kime Şarkıcı, bütün
(кому) servetini kimsesiz
çocuklara bağışladı.
Прощать Neyi Senin bu yanlışını
(что-в.п.) bağışlayamam.
73 BAĞLAMAK
Привязывать Neyi Köpeği bağladın mı?
(что-в.п.)
Nereye Köpeği kulübesine
(куда) bağladım.
Завязывать Neyi Ayakkabısının
(что-в.п.) bağcıklarını bağlıyor.
Связать Kimi Polisler hırsızı sıkıca
(кого-в.п.) bağladılar.

24
74 BAHSETMEK
Разговаривать Neyden Dün arabalardan
(о чем-то, о ком- (от чего) bahsettik.
то) Kimden Biz de tam senden
(от кого) bahsediyorduk!

75 BAKMAK
Смотреть Neye Şu yeşil arabaya
(чему) bakıyordum.

Kime Öğretmen birden bana

25
Нажимать Neye Şu düğmeye basarsan
(чему) kapı açılır.
Исполняться Neye Lokman bugün beş
(сколько-то лет) (чему) yaşına bastı.
Наполнять Neyi Bizim bodrumu su
(что-в.п.) bastı.
Накачивать Neye Ön lâstiğe biraz hava
(чему) basmamız lazım.
80 BASTIRMAK
Подавлять Neyi Polis isyanı
(что-в.п.) bastıramadı.
Нажимать Nsz. Olayı çözmemiz için
(со стороны yukardan bastırıyorlar.
руководства)
Нагрянуть Nsz. O saatte misafirler
bastırınca çok
şaşırdık.
Издать Neyi İlk kitabını bastırmak
(что-в.п.) için çok çalıştı.
Начинаться Ne (что) Öğleden sonra birden
yağmur bastırdı.
Подавлять Neyi Heyecanını bastırmak
(что-в.п.) için şarkı söylüyordu.
Одолеть (о сне) Ne (что) Yemekten sonra uyku
bastırdı.
Наступить Ne (что) O gelene kadar
karanlık bastırdı.
Nsz. İkinci yarı bizim
takım çok bastırdı
ama gol atamadı.
81 BAŞARMAK
Завершать с Nsz. Korkma! Sen
успехом başarırsın.

26
Neyi Bu işi ancak sen
(что-в.п.) başarırsın.
82 BAŞLAMAK
Начинать Neye Bugün yeni bir
(чему) konuya başladık.
Начинаться Nsz. Dersler saat sekizde
başlıyor.
Наступать Nsz. Artık kış başladı.
(о времени года)
83 BAŞLATMAK
Дать старт Neyi Hakem maçı erken
(что-в.п.) başlattı.
84 BAŞVURMAK
Обращаться Nereye İki ay önce bir
(куда) fabrikaya başvurdu.
Kime Zam için müdüre
(кому) başvurmalısın.
Прибегнуть Neye Seninle tanışabilmek
(к способу, (чему) için bu yola
методу) başvurdum.
85 BATIRMAK
Топить Neyi Düşmanlar iki
(что-в.п.) gemimizi batırdılar.
Воткнуть Neyi Bıçağı yavaşça
(что-в.п.) tereyağına batırdı.
Запачкать Neyi Bütün elbiselerini
(что-в.п.) batırmışsın.
Разорять Neyi Bütün sermayesini bir
(что-в.п.) yılda batırdı.
Сунуть Neyi Çocuk birden elini
(что-в.п.) boyaya batırdı.
86 BATMAK
Тонуть Nsz. Titanik yirminci
yüzyılda battı.

27
Воткнуться Nereye Elime iğne battı.
(куда)
Садиться Nsz. Güneş saat yedide
(солнце) batıyor.
Застрять Nereye Araba birden çamura
(куда) battı.
Обанкротиться Nsz. Bu krizde bir çok
şirket ve banka battı.
87 BAYATLAMAK
Зачерстветь Nsz. Ekmek bayatlamış.
Устаревать Nsz. Bu haber artık
bayatladı.
88 BAYILMAK
Лишиться чувств Nsz. Genç kız birden
bayıldı.
Обожать Neye Ben bu tatlıya
(чему) bayılıyorum.
Потерять Neyden Bugün açlıktan az
сознание (от чего) daha bayılacaktım.
89 BECERMEK
Справляться Neyi Bu işi ancak o
(что-в.п.) becerebilir.
90 BEĞENMEK
Нравиться Neyi Bu şarkıyı beğendim.
(что-в.п.)
Neyi Senin bu davranışını
(что-в.п.) herkes çok beğendi.
Выбирать Neyi Bu gömleklerden
(что-в.п.) birini beğen.
91 BEKLEMEK
Ждать Ne (что) İki saattir otobüs
bekliyorum.
Kimi Dünden beri seni
(кого-в.п.) bekliyorum.

28
Ожидать Kimden Bunu senden
(от кого) beklemezdim.
92 BENZEMEK
Походить Neye Arabanın rengi şu
(чему) masanın rengine
benziyordu.
Kime Bu çocuk babasına
(кому) benziyor
93 BESLEMEK
Кормить Kimi O anda kadın çocuğu
(кого-в.п.) besliyordu.
Разводить Ne (что) Benim ailem de koyun
besliyor.
Держать Ne (что) Evde kedi, köpek
beslemek tehlikeli
olabilir.
Укреплять Nsz. Eski evi iki yanından
beslemek istiyorlardı.
Питать чувства Ne (что) Nedense bana karşı iyi
duygular beslemiyor.
94 BEZMEK
Надоедать Neyden Artık futbol
(от чего) oynamaktan da
bezdik.
Kimden Senin bu kötü
(от кого) arkadaşlarından
bezdim.
95 BIKMAK
Надоедать Neyden Yürümekten bıktım.
(от чего)
Neyden Senin bu kötü
(от чего) alışkanlıklarından
bıktım.

29
96 BIRAKMAK
Бросать Neyi Babam sigarayı
(что-в.п.) bıraktı.
Оставлять Kime Çocuğu anneme
(кому) bıraktık.
Neyi Ben kitabı masaya
(что-в.п.) bıraktım.
Отпускать Neyi Jale birden ipi bıraktı.
(что-в.п.)
Kimi Öğretmen bizi beş
(кого-в.п.) dakika erken bıraktı.
Перенести Neyi İkinci toplantıyı
(что-в.п.) gelecek haftaya
bırakalım.
Оставить Neyi Artık fotoğrafçılığı
(о профессии) (что-в.п.) bıraktım.
Отпустить Ne (что) Bu sene sakal
(усы, бороду) bırakmak istiyorum.
(не) Сдать Nerede Matematikçi on kişiyi
(экзамен) (где) sınıfta bırakmış.
Отдавать Neyi Bu ayakkabıyı son
(по какой-то (что-в.п.) olarak kaça
цене) bırakırsınız?
97 BİÇMEK
Разрубить Kimi Kılıç adamı ikiye
(кого-в.п.) biçmişti.
Кроить Neyi Terzi benim verdiğim
(что-в.п.) kumaşı yanlış biçmiş.
Жать, косить Neyi Siz ekinleri ne zaman
(что-в.п.) biçersiniz?
Определять цену, Neye Antika bir eşyaya
оценивать (чему) değer biçmek zordur.

30
98 BİLDİRMEK
Сообщать Neyi Ben onun
(что-в.п.) gelmeyeceğini
bildirmek istemiştim.
Kime Bu durumu müdür
(кому) beye bildirmeliyiz.
99 BİLGİLENDİRMEK
Оповещать, Kimi Daha sonra bu konuda
просвещать (кого-в.п.) beni bilgilendirirsiniz.
100 BİLMEK
Знать Neyi Ben bu konuyu
(что-в.п.) bilmiyorum.
Уметь Ne (что) Arkadaşım Rusça
bilmiyor.
Считать (думать) Kimi Biz seni dost
(кого-в.п.) biliyorduk!
101 BİNMEK
Садиться Neye Dün uçağa bindi ve
(о транспорте, (чему) gitti.
лифте)
Садиться Neye Sen ata binmeyi
(о животных) (чему) biliyor musun?
102 BİRİKTİRMEK
Копить Ne (что) Ev almak için para
biriktiriyormuş.
Собирать, Ne (что) Ben de küçükken pul
коллекционирова biriktiriyordum.
ть
103 BİRLEŞMEK
Соединяться Nsz. İki yol burada
birleşiyor.
Объединяться Nsz. İki parti seçimi
kazanmak için
birleştiler.

31
Объединяться Neyle “As” dergisi, “Sis”
(с чем) dergisiyle birleşmiş.
Сходиться, быть Nsz. Bazı konularda
сходным fikirlerimiz birleşiyor.
104 BİRLEŞTİRMEK
Объединить Neyi Biz de iki odayı
(что-в.п.) birleştirdik.
Neyle Biz de salonla küçük
(с чем) odayı birleştirdik.
Neyi İki şirket güçlerini
(что-в.п.) birleşrirdiler.
105 BİTİRMEK
Заканчивать Neyi Ben bu kitabı bitirdim.
(что-в.п.)
106 BİTMEK
Заканчиваться Nsz. Dersler saat beşte
bitiyor.
107 BOĞMAK
Утопить Kimi Arkadaşları onu suda
(кого-в.п.) boğmak istemişler.
Связать Neyi Çuvalın ağzını bir iple
(что-в.п.) boğduk.
Завалить, Kimi Tatilden gelince bizi
осыпать (кого-в.п.) hediyeye boğdu.
Neye Tatilden gelince bizi
(чему) hediyeye boğdu.
Душить Kimi Bu sıcaklar beni
(кого-в.п.) boğuyor.
108 BOĞULMAK
Тонуть Nsz. Ayşe’nin kardeşi
boğulmuş.
Nsz. Dün bizim köpek
boğuldu.

32
Nerede Merâl’in kardeşi gölde
(где) boğulmuş.
Отравиться Neyden Az daha dumandan
(дымом) (от чего) boğulacaktık.
109 BOĞUŞMAK
Схватиться Nsz. Sokak köpekleri her
zamanki gibi
boğuşuyorlardı.
Ссориться Kiminle Dün Ercan’la Şamil
(с кем) yine boğuşmuşlar.
110 BOMBALAMAK
Бомбить Nereyi Askerler şehri
(что-в.п. о bombalamaya
месте) başladılar.
111 BORÇLANMAK
Задолжать Kime Sedat’a 50 bin lira
(кому) borçlandım.
Nereye Bu ay markete çok
(куда) borçlandık.
112 BOŞALMAK
Опустеть Nsz. Bizim üstümüzdeki
daire boşaldı.
Опустеть Nsz. Buzdolabı iki günde
boşaldı.
Не сдержаться Nsz. Ben konuyu açınca
birden boşalıverdi,
hemen ağlamaya
başladı.
113 BOŞALTMAK
Освободить Neyi Kiracılar evi yarın
(что-в.п.) boşaltacaklar.
Высыпать, Nereye Patatesleri bu sepete
выливать (куда) boşalt.

33
Эвакуировать Neyi Çabuk bu binayı
(что-в.п.) boşaltın.
114 BOŞANMAK
Развестись Nsz. İki yıl önce boşanmış.
Kimden İki yıl önce
(от кого) kocasından boşanmış.
Хлынуть Nsz. Vurur vurmaz
çocuğun burnundan
kan boşandı.
115 BOYAMAK
Красить, Neyi Dün kapıyı boyadık.
накрасить (что-в.п.)
Neyi Genç kız önce
(что-в.п.) dudaklarını boyadı.
116 BOZDURMAK
Разменять Ne (что) Ben de dün para
bozdurdum.
117 BOZMAK
Сломать Neyi Said bizim
(что-в.п.) televizyonu bozmuş.
Разменивать Ne (что) On milyon lirayı
(деньги) bozabilir misiniz?
Вредить Neyi Salçalı yemek midemi
(что-в.п.) bozdu.
Помять Neyi Koltuğun örtüsünü
(что-в.п.) bozmayın.
118 BOZULMAK
Сломаться Nsz. Bizim televizyon
bozuldu.
Портиться Nsz. Dün akşamki yemek
bozulmuş.

34
119 BOZUŞMAK
Рассориться Kiminle Geçen gün Gazi’yle
(с кем) bozuştuk, artık
konuşmuyoruz.
120 BÖLMEK
Делить Neyi Otuzu altıya böl.
(что-в.п.)
Neyi Ekmeği üçe böl.
(что-в.п.)
121 BÖLÜŞMEK
Делиться Neyi Bir ekmeği beş kişi
(что-в.п.) bölüştük.
Kiminle Bu ekmeği siz
(с кем) Tarkan’la bölüşün.
122 BULMAK
Найти Ne (что) Bu problemi çözmek
için yeni bir yol
buldum.
Neyi Kalemimi buldum.
(что-в.п.)
Kimi Dün seni bulamadım,
(кого-в.п.) neredeydin?
Изобретать, Neyi Elektriği Edison
открывать (что-в.п.) bulmuştur.
123 BULUNMAK
Находиться Ne (что) Nihayet bu hastalığa
bir çare bulundu.
Находиться Nsz. Ben de beş yıl kadar
Paris’te bulundum.
Иметься в Ne (что) Bu dükkanda her şey
наличии bulunur.
124 BULUŞMAK
Встречаться Kiminle Yarın Meryem’le
(с кем) buluşacağız.

35
125 BUNALMAK
Сильно скучать Nsz. Ben de buralarda
bunaldım.
Задыхаться Neyden Dün sıcaktan çok
(от чего) bunaldık.
126 BUNALTMAK
Понуд. от Nsz. Bu sıcaklar beni
задыхаться bunaltıyorlar.
Надоедать Neyle O da bazen sorularıyla
(с чем) insanı bunaltıyor.
127 BUNAMAK
Выживать из ума Nsz. Yaşlı adam artık
bunamıştı.
128 BURKMAK
Вывихнуть, Neyi Top oynarken bileğini
подвернуть (что-в.п.) burkmuş.
129 BURUŞMAK
Мяться Nsz. Çok oturmaktan
pantolonum buruştu.
Морщиниться Nsz. Belli bir yaştan sonra
cildimiz buruşuyor.
Сводить (о рте) Nsz. Gök hurmadan sonra
ağzım buruştu.
130 BURUŞTURMAK
Мять Neyi Dikkat et,
(что-в.п.) pantolonunu
buruşturma.
Комкать, мять Neyi Benim verdiğim
(что-в.п.) kağıdı buruşturup attı.
131 BUYURMAK
Приказать Neyi- Fatih, bana burayı
Kime temizlememi buyurdu.
(что-в.п.-
кому)

36
Сказать Ne (что) Bir şey mi
buyurdunuz efendim?
Проходить, Nsz. Lütfen önden
следовать buyurunuz.
Пожаловать, Nereye Lütfen salona
входить (куда) buyurun.
Позволить Nsz. Müsaade buyurursanız
biz gidelim artık.
132 BÜKMEK
Скрутить Neyi Çocuk birden kolumu
(что-в.п.) büktü.
Согнуть Neyi Adam kocaman
(что-в.п.) demiri bükmüş.
Сгибать Neyi Yaşlandık, artık
(что-в.п.) dizlerimi
bükemiyorum.
Свернуть, скатать Neyi Halıları büküp
(что-в.п.) kaldırın.
Сучить (нитки) Ne (что) İhtiyar kadın ipek
bükerek geçimini
sağlıyordu.
133 BÜYÜLEMEK
Околдовать, Kimi Kocakarı genç
очаровать, (кого-в.п.) prensesi büyülemişti.
обворожить
Очаровать, Ne-Kimi Adamın konuşmaları
околдовать (что- beni büyüledi.
кого-в.п.)
134 BÜYÜMEK
Расти Nsz. Çocuklar bu yaştan
sonra çok hızlı
büyüyorlar.
Nsz. Bizim kedinin
yavruları büyüdüler.

37
Nsz. Bahçedeki domatesler
henüz büyümemişler.
Вырасти Nsz. Said bugün bir yaş
daha büyüdü.
Перерасти Nsz. Sokaktaki kavga
(о драке) birden büyüdü.
Разрастись Nsz. İstanbul çok hızlı
büyüyor.
135 BÜYÜTMEK
Расширять Neyi Ben de artık işi biraz
(что-в.п.) büyütmeyi
düşünüyorum.
Воспитывать Kimi Biz çocuklarımızı
(кого-в.п.) böyle büyütmedik.
Увеличить Neyi Bu resmi biraz daha
(что-в.п.) büyütmeniz lazım.
Преувеличивать Neyi Bence sen bu olayı
(что-в.п.) biraz büyütüyorsun.
136 CANLANDIRMAK
Оживлять Kimi Bu filmde, bir kız
(кого-в.п.) ölüleri canlandırıyor.
Возрождать Neyi Bu yeni kararlar
(что-в.п.) ekonomiyi biraz
canlandıracaktır.
Играть роль Kimi Aktör, bu filmde
(кого-в.п.) zengin bir iş adamını
canlandırıyor.
137 CAYMAK (VAZGEÇMEK)
Передумать Neyden Zehra, evi satmaktan
(от чего) caymış.
138 CESARET ETMEK
Осмелиться, Neye Ben olsaydım böyle
решиться (чему) bir şeye cesaret
edemezdim.

38
139 CEVAP VERMEK
Поддаваться Neye Hasta, tedaviye cevap
(чему) vermeye başladı.
Отвечать Neye Niçin telefonlara
(чему) cevap vermiyorsunuz?
Отвечать Neye Bu kitap bizim
(чему) gereksinimlerimize
cevap vermiyor.
140 CEVAPLAMAK (YANITLAMAK)
Отвечать, давать Neyi Aşağıdaki soruları
ответ (что-в.п.) cevaplayınız.
141 CEZALANDIRMAK
Наказывать Kimi Çocukları
(кого-в.п.) cezalandırmak doğru
mu?
142 CİLÂLAMAK
Полировать Neyi Sıraları yeniden
(что-в.п.) cilâlamamız lazım.
143 CİLTLEMEK
Переплетать Neyi Bu kitabı da
(что-в.п.) ciltleyelim mi?
144 ÇAĞIRMAK
Звать Kimi Öğretmen seni
(кого-в.п.) çağırıyor.
Пригласить Neye Betül bizi akşam
(Nereye) yemeğine çağırıyor.
чему
(куда)
145 ÇALIŞMAK
Работать Nerede Bekir fabrikada
(где) çalışıyor.
Nsz. Tuncay şimdi
çalışıyor.

39
Nsz. Bizim buzdolabı
çalışmıyor.
Учить уроки Nsz. İlker ders çalışıyor.
Стараться Neye Bilâl Türkçe
(чему) öğrenmeye çalışıyor.
146 ÇALMAK
Красть Ne (что) Bu adam bir ayda
sekiz araba çalmış.
Neyi Hırsız bankadaki
(что-в.п.) bütün paraları çalmış.
Звонить Nsz. Telefon çalıyor,
(о телефоне, bakabilir misin?
звонке)
Играть (на муз. Ne (что) Şenay çok iyi gitar
инструменте) çalıyor.
147 ÇARPMAK
Врезаться Neye Taksi birden otobüse
(чему) çarptı.
Сбить Kime Dün Osman’a bir
(кому) araba çarpmış.
Kime Mert koşarken bir
(кому) çocuğa çarptı.
Ударить, задеть Neye Biraz önce kolumu
(чему) masaya çarptım.
Neye Erol masaya çarptı.
(чему)
Биться Nsz. Hastanın kalbi çok
hızlı çarpıyordu.
Захлопнуться Nsz. Rüzgârdan kapı çarptı.
Умножать Neyi- Sekizi beşle
Neyle çarpacaksın.
(что-в.п.,
с чем)

40
148 ÇATLAMAK
Лопаться Nsz. Kahvaltıda bütün
bardaklar çatladı.
Трескаться Nsz. Soğuktan ellerim
çatladı.
Мучаться, Neyden Vedat da
страдать (от чего) kıskançlıktan çatlıyor.
149 ÇEKİLMEK
Уйти, Ne (что) Kenara çekilmek
отойти isterken düştüm.
Высохнуть Nsz. Gölün bütün suyu
çekilmişti.
Уходить Nereye Akşam olunca herkes
(куда) evine çekildi.
Быть удаленным Nereden Son anda takımlardan
(откуда) biri yarışmadan
çekildi.
Уединиться Nereye Yaşlanınca küçük bir
(куда) köye çekildi.
Отступать Nsz. O gün düşman
çekilmeye başladı.
150 ÇEKİNMEK
Стесняться, Kimden Selim senden çok
робеть (от кого) çekiniyor.
Побаиваться Kimden Bu çocuk sadece
(от кого) babasından çekiniyor.
151 ÇEKİŞMEK
Спорить, Kime Haber vermediğim
пререкаться (кому) için babam bana çok
çekişti.
Бороться Nsz. İki takımda birincilik
için çekişiyor.

41
152 ÇEKİŞTİRMEK
Теребить, дергать Neyi Evladım, paltomu
(что-в.п.) çekiştirip durma.
Сплетничать, Kimi Ayşe de her zaman
злословить, (кого-в.п.) komşularını çekiştirir.
судачить
153 ÇEKMEK
Выхватить Neyi Birden elimdeki kitabı
(что-в.п.) çekti.
Черпать Ne (что) Dün kuyudan beş
kova su çektik.
Снять (деньги) Ne (что) Yarın bankadan para
çekeceğim.
Тянуть Nereden Fuat beni kolumdan
(откуда) çekti.
Nereden Köpek adamı
(откуда) paçasından çekiyordu.
Буксировать Neyi Vinç kenardaki
(что-в.п.) arabaları çekiyordu.
Повесить Ne (что) Araya bir örtü çektik.
(шторы)
Достать Ne (что) Adam polise silâh
(об оружии) çekti.
Вдыхать (içine ~) Nereye Önce temiz havayı
(куда) içine çekti.
Впитать Neyi Pilâv suyunu çekmiş.
(что-в.п.)
Остановиться Nereye Lütfen arabanızı
(на обочине) (куда) kenara çeker misiniz?
Испытывать Ne (что) Fatma çok zorluk
(трудности) çekti.
Задернуть Neyi Perdeleri çeker
(что-в.п.) misiniz?

42
Переписать Neyi Bu yazıyı temize
(что-в.п.) çeker misiniz?
Подводить (глаза) Ne (что) Genç kız gözlerine
sürme çekmişti.
Снимать фильм Ne (что) Şu anda yeni bir film
çekiyoruz.
Фотографировать Ne (что) O çok iyi fotoğraf
çeker.
Телеграфировать Ne (что) Dün anneme telgraf
(telegraf ~) çektim.
Походить Kime Bu çocuğun cimriliği
(кому) sana çekmiş.
Состоять Nsz. Bu yıl şubat yirmi
dokuz çekiyor.
Сесть (об одежде) Nsz. Bu pantolon yıkanınca
çeker.
Вырвать (о зубах) Neyi Doktor üç dişimi
(что-в.п.) birden çekti.
Опошлить Neye Sen de her şeyi kötüye
(kötüye ~) (чему) çekiyorsun.
Допрашивать Neye Polisler onu da
(чему) sorguya çektiler.
Вздохнуть (of ~) Ne (что) Of çekme, faydası
olmaz.
154 ÇEKTİRMEK
Вытащить, Neyi Sabahleyin dişimi
удалять, (что-в.п.) çektirdim.
выдернуть
Создавать Kime Bu çocuk ailesine çok
проблемы для (кому) çektirdi.
кого-то
Понуд. от Nsz. Dün on iki tane
фотографировать vesikalık fotoğraf
çektirdim.

43
155 ÇEVİRMEK
Вертеть Neyi Elindeki kalemi
(что-в.п.) durmadan çeviriyordu.
Поворачивать Neyi Şu masayı biraz
(что-в.п.) çevirelim.
Листать, Neyi Kitabın sayfalarını
переворачивать (что-в.п.) çok hızlı çeviriyorsun.
Задумать Ne (что) Galiba yine sen tuhaf
işler çeviriyorsun!
Переделать Neye Eski bir sarayı otele
(чему) çevirmişler.
Переводить Neyi Bu kitabı çevirmek
(что-в.п.) çok zamanımı aldı.
Обносить Neyle Bahçeyi duvarla
(забором) (с чем) çevirdiler.
Направлять Kime Polis silahını birden
(оружие) (кому) bana çevirdi.
156 ÇIKARMAK
Доставать Ne Çantasından bir kalem
(что) çıkardı.
Увольнять Nereden Patron beni işten
(откуда) çıkardı.
Разуваться, Neyi Ayakkabılarını burada
снимать (обувь) (что-в.п.) çıkarabilirsin.
Снимать Neyi İstersen paltonu
(одежду) (что-в.п.) çıkarma.
(не) Узнавать Kimi Bunu tanıyorum ama
(кого-в.п.) sağdakini
çıkaramadım.
Резаться (о зубах) Ne (что) Bu çocuk diş
çıkarıyor.
Срываться Kimden Başkasına kızmış
(от кого) öfkesini benden
çıkarıyor.

44
Наслаждаться Neyi Şu denizin keyfini
(keyfi ~) (что-в.п.) çıkaralım.
Рвать (тошнить) Neyi Çocuk bütün
(что-в.п.) yediklerini çıkardı.
Выводить пятно Neyi Bu deterjan bu lekeyi
(что-в.п.) çıkarır mı?
Выпускать Ne (что) Yeni bir dergi
(книгу) çıkarmak istiyorum.
Затевать (драку) Ne (что) Bu çocuk her zaman
kavga çıkarıyor.
Заносить Nereye Bütün eşyaları beşinci
(наверх), (куда) kata çıkardık.
поднимать
Вычитать Neyden- Elli sekizden kırk
Neyi dokuzu
(отчего- çıkaracaksınız.
что-в.п.)
157 ÇIKMAK
Выходить Nereden Ben şimdi sınıftan
(откуда) çıktım.
Дать (идею) Kimden Bu fikir Tolga’dan
(от кого) çıktı.
Увольняться Nereden Abim yeni işinden de
(откуда) çıkmış.
Производить Ne (что) Beş kilo sütten bir kilo
( из чего-то) yağ çıkar.
(не) Решить Neyden Bu toplantıdan da
(от чего) birşey çıkmadı.
Выходить Nereden Hapishaneden yeni
(откуда) çıkmış.
Оставаться Ne (что) Herşeyi hesapladık
(в долгу) ben borçlu çıktım.
Вычитать Ne (что) Yirmi sekizden beş
çıkınca kaç kalır?

45
Появиться Nereye Biz geziyorduk birden
(куда) karşımıza çıktı.
Сваливаться Nereden Bu ayakkabı her
(об обуви и (откуда) zaman ayağımdan
украшениях) çıkıyor.
Карабкаться Nereye Sen bu ağaca çıkabilir
(куда) misin?
Подниматься Nereye İki dakikada altıncı
(куда) kata çıktı.
Вспыхнуть Nsz. Sars hastalığı bir yıl
(об эпидемии) önce çıktı.
Выиграть Ne Ona piyangodan bir
(в лотерее) (что) araba çıktı.
Отправляться Nereye Yarın akşam yola
(куда) çıkacağız.
Отстираться Nsz. Gömleğimdeki leke
çıktı.
Вести (о дороге) Nereye Bu sokak nereye
(куда) çıkıyor?
Уходить Neye İki gün önce tatile
(в отпуск) (чему) çıktı.
Идти Neye Pazar günü alış verişe
(за покупками) (чему) çıkabiliriz.
Созреть Nsz. İki hafta sonra çilek
çıkar.
Разразиться Nsz. Birden çok büyük bir
(о буре) fırtına çıktı.
Выпускаться Nsz. Yeni bir dergi çıkmış.
(о книге)
Оказаться Nsz. Dün aldığımız elmalar
çürük çıktı.
Исполняться Nsz. Bak, benim dediğim
çıktı!

46
Шуметь (ses ~) Nsz. Bu sınıfta en çok
senin sesin çıkıyor.
Отлететь Nsz. Bu bisikletin tekeri
çıkmış.
158 ÇILDIRMAK
Сходить с ума, Nsz. Zavallı adam o
терять голову olaydan sonra çıldırdı.
Беситься, Nsz. Bu haberi duyunca
приходить в sinirinden çıldırdı.
бешенство
159 ÇILDIRTMAK
Свести с ума Kimi Bu çocuk bir gün beni
(кого-в.п.) çıldırtacak.
Ne (что) Bu adamın hareketleri
beni çıldırtıyor.
160 ÇİĞNEMEK
Жевать Ne (что) Sabahtan beri sakız
çiğniyor.
Топтать Neyi Çocuk bütün çimleri
(что-в.п.) çiğnemiş.
Пренебрегать, Neyi Sen kuralları
игнорировать (что-в.п.) çiğniyorsun.
161 ÇİZMEK
Рисовать Ne (что) Önce güzel bir uçak
çiz.
Подчеркнуть Neyi Konunun hatlarını
(что-в.п.) çizmek lazım.
Царапать Ne (что) Dikenler elimi çizdi.
Начертить Ne (что) Bir üçgen, iki kare
çiziniz.
162 ÇOĞALMAK
Увеличиться Nsz. Kulübe katılmak
isteyenler çoğaldı.

47
163 ÇÖZMEK
Решать Neyi Bu problemi çözebilir
(что-в.п.) misin?
Развязывать Neyi Önce şu sandalyedeki
(что-в.п.) ipi çözelim.
Разгадать Ne (что) Boş zamanlarımda
(кроссворд) bulmaca çözerim.
164 ÇÜRÜMEK
Сгнить Nsz. Dolaptaki bütün
sebzeler çürümüş.
Износиться Nsz. Arabanın kaportası
çürümüş.
Сгнить Nsz. Üç dişim çürümüş.
165 DAĞILMAK
Рассыпаться Nsz. Elimdeki boncuklar
birden her yere
dağıldılar.
Разрушаться Nsz. O olaydan sonra bütün
aile dağıldı.
166 DAĞITMAK
Раздавать Ne (что) Herkese hediyeler
dağıtırdı.
Neyi Bugünkü gazeteleri de
(что-в.п.) dağıttım.
Приводить в Neyi Sakın odanı dağıtma,
беспорядок (что-в.п.) daha yeni topladım!
167 DALMAK
Нырять Neye Çocuk birden suya
(чему) daldı.
Скрыться Nereye Adam kalabalığa dalıp
(куда) kayboldu.
168 DAMLAMAK
Капать Ne (что) Tavandan devamlı su
damlıyor.

48
Nereye Bütün sular masaya
(куда) damlıyordu.
169 DAMLATMAK
Капать Nereye-Ne Yere su
(куда-что) damlatıyorsun.
Закапать Nereye-Ne Gözlerime damla
(куда-что) damlatmam lazım.
170 DANIŞMAK
Советоваться, Neyi-Kime Bence bu konuyu bir
обсуждать (что-в.п.- bilene danışmalısın.
кому)
171 DANS ETMEK
Танцевать Neyle Muratın en sevdiği
(с чем) müzikle dans
ediyorlar.
Танцевать Kiminle Benimle dans eder
(с кем) misiniz?
172 DARILMAK
Обижаться Kime Özay bana darılmış.
(кому)
173 DAVET ETMEK
Приглашать Kimi Ben sadece Zeynep’i
(кого-в.п.) davet ettim.
Nereye Songül’ü bize davet
(куда) ettim.
Neye Yüksel’i akşam
(чему) yemeğine davet ettim.
174 DAVRANMAK
Действовать, Kime Büyüklere saygılı
вести себя (кому) davranmalıyız.
Доставать Neye Adam birden silâhına
(чему) davrandı.

49
175 DAYAMAK
Опирать, Neyi- Merdiveni ağaca
прислонить Nereye dayadılar.
(что-в.п.-
куда)
Опереться Neyi-Kime Sırtını ona dayamakla
(что-в.п.- kurtulucağını sanma.
кому)
Наставить Neyi- Polis, tabancayı
(об оружии) Nereye adamın başına dayadı.
(что-в.п.-
куда)
176 DAYANIŞMAK
Проявлять Nsz. Bizim dayanışmamız
солидарность lazım.
177 DAYANMAK
Опираться Neye Adam duvara
(чему) dayanmıştı.
Выдержать Nsz. Bu ayakkabı bana iki
yıl dayanır.
Терпеть Neye Bu çocuk bu soğuğa
(чему) dayanamaz.
Nsz. Lütfen, biraz daha
dayan şimdi ambulans
gelecek.
Хватать Nsz. Bu para bize sadece
on gün dayanır.
Ссылаться Neye Sen neye dayanarak
(чему) böyle söyledin?
178 DEFETMEK
Прогонять Kimi- Beni odasından
Nereden defetti.
(кого-в.п.-
откуда)

50
Отталкивать, Kimi Adamı defetmeye
прогонять (кого-в.п.) çalıştım ama olmadı.
179 DEFNETMEK
Хоронить, Kimi- Dün ünlü şarkıcı
погребать Nereye “Şebnem”i
(кого-в.п.- Zincirlikuyu
куда) mezarlığına
defnettiler.
180 DEĞDİRMEK
Понуд. от Neyi-Kime Elini bana değdirdi.
касаться (что-в.п.-
кому)
Задевать Neyi- Sakın, bidonları bir
Nereye yere değdirme.
(что-в.п.-
куда)
181 DEĞERLENDİRMEK
Оценивать Neyi Bu imkanı
(что-в.п.) değerlendirmelisin.
182 DEĞİNMEK
Касаться Neye Mithat Bey önemli bir
(чему) konuya değindi.
Касаться Neye Dün toplantıda bu tür
(чему) konulara hiç
değinmedik.
183 DEĞİŞMEK
Изменяться Nsz. Çocuğun yüzü birden
değişti.
Nsz. Öğleden sonra hava
değişti.
Nsz. Sen çok değişmişsin.
Nsz. Çok yıkanmaktan
gömleğin rengi
değişti.

51
184 DEĞİŞTİRMEK
Переставить, Neyi Haydi, şu odayı biraz
изменять (что-в.п.) değiştirelim.
Поменять Neyi Şimdi oturduğu evi
(что-в.п.) değiştirmek istiyor.
Neyi İlyas yeşil arabasını
(что-в.п.) değiştirmiş.
Neyi Bu para geçmez bunu
(что-в.п.) değiştir.
Neyi Bu gömlek defolu
(что-в.п.) bunu değiştir.
Менять (тему) Neyi Lütfen konuyu
(что-в.п.) değiştirme!
Разменять Ne (что) Benim para
(деньги) değiştirmem lâzım.
185 DEĞMEK
Касаться Nereye Masanın örtüsü yere
(куда) değiyordu.
Nereye Birden eli elime
(куда) değdi.
186 DEKLÂRE ETMEK
Декларировать Neyi Değerli eşyalarınızı
(что-в.п.) deklâre etmelisiniz.
187 DEKORE ETMEK
Украшать, Neyi Mağazayı yeniden
оформлять (что-в.п.) dekore etmeye karar
verdik.
188 DELİNMEK
Порваться,прохуд Nsz. Marketten çıkarken
иться paket birden delindi.
189 DELİRMEK
Сходить с ума, Nsz. Kadın, o olaydan
помешаться sonra delirdi.

52
Выйти из себя, Neyden Adam sinirden
вспылить (от чего) delirmişti.
190 DELİRTMEK
Свести с ума Kimi Bu çocuk bir gün beni
(кого-в.п.) delirtecek.
Вывести из себя Neyden O gün beni sinirimden
(от чего) delirtti.
191 DELMEK
Свернуть Neyi Bu matkap bu duvarı
(что-в.п.) delmez.
Делать дырку, Neyi Hırsızlar tel örgüyü
дырявить (что-в.п.) delmişler.
192 DEMEK
Означать, значить Nsz. Hoşgörü, insanları
sevmek demektir.
Nsz. Masa, Rusça ne
demek?
Говорить Kime Ben sana diyorum.
(кому)
Сказать Neye Sen buna ne dersin?
(чему)
(не) Иметь Nsz. Büyük, küçük demez
значения herkesle arkadaş
olurdu.
(не) Думать Ne (что) Sakın dışarıya
çıkayım deme, hasta
olursun!
193 DEMLEMEK
Заваривать Neyi Sen çayı demle, biz
(что-в.п.) şimdi geliyoruz.
194 DENEMEK
Попробовать Neyi Ben hızlı yazmayı
(что-в.п.) denedim ama olmadı.

53
Neyi Ben bu tatlıyı
(что-в.п.) denedim ama hiç
beğenmedim.
195 DENETLEMEK
Наблюдать, Nereyi Dün belediyeden
контролировать, (что-в.п. о bizim iş yerini
проверять месте) denetlemeye geldiler.
Наблюдать, Kimi Yeni müdür yarın bizi
контролировать, (кого-в.п.) denetlemeye
проверять gelecekmiş.
196 DEPOLAMAK
Хранить Ne (что) Adam on yıllık sigara
depolamış.
197 DERECELENDİRMEK
Оценивать Kimi Öğrencileri
(кого-в.п.) derecelendirmek
kolay değil.
Распределять, Neyi Arabaları kendi
классифи- (что-в.п.) aralarında şöyle
цировать derecelendirebiliriz...
198 DERTLEŞMEK
Жаловаться, Kiminle İnsan herkesle
сетовать (с кем) dertleşemez.
199 DESTEKLEMEK
Поддерживать Kimi Bu konuda biz her
(кого-в.п.) zaman seni
destekliyoruz.
Поддерживать Neyi Sen bizden
(что-в.п.) inanmadığımız bir
projeyi
desteklememizi
istiyorsun.

54
Подпирать, Neyi- Arka duvarı kolonlarla
укреплять Neyle destekleyebiliriz.
(что-в.п.-
с чем)
200 DEVİRMEK
Валить, сгибать Neyi Rüzgar bütün ağaçları
(что-в.п.) devirmişti.
Опрокинуть Neyi Kedi bir sürahi sütü
(что-в.п.) devirdi.
Свергать, Neyi Ülke içindeki bazı
низлагать (что-в.п.) gruplar hükümeti
devirmek istiyorlardı.
Выпить залпом Neyi Çocuk bir dikişte bir
(что-в.п.) litre suyu devirdi.
Заканчивать Nsz. Her hafta bir kitap
(разг.) deviriyor.
201 DEVRİLMEK
Повалиться, Ne (что) Bütün ağaçlar
рухнуть devrilmişti.
Опрокинуться Ne (что) Kedinin çarpmasıyla
sürahi devrildi.
Быть свергнутым Ne (что) Kısa bir süre sonra bu
hükümette devrildi.
202 DİKELMEK
Торчать, стоять Nerede Niye orada
неподвижно (где) dikeliyorsun, içeri gel.
Стоять Nerede Adam bir saattir
неподвижно, (где) durağın önünde
торчать dikeliyordu.
203 DİKKAT ETMEK
Обращать Neye Burada bazı konulara
внимание (чему) dikkat etmek
gerekiyor.

55
Быть Kime Şu adama dikkat et, ne
внимательным, (кому) yapacağı belli olmaz.
осторожным
Заметить Nsz. Ben dikkat ettim, her
akşam geç geliyor.
204 DİKMEK
Сажать Ne (что) Bu sene bahçeye
sadece çiçek diktim.
Шить Neyi Gömleğimin yakası
(что-в.п.) sökülmüş diker misin?
Ne (что) İstersen sana bir takım
elbise dikeyim?
Строить, ставить Ne (что) Sen buraya bir direk
dik.
Ne (что) Şimdi iki ayda bir
apartman dikiyorlar.
205 DİLEMEK
Желать Ne (что) İmtihanda hepinize
başarılar dilerim.
206 DİLENMEK
Просить Nsz. Yaşlı kadın dilenmek
милостыню, zorunda kalmıştı.
побираться
Выпрашивать, Kimden- Kimseyi dinlemiyor
клянчить Ne sonra da bizden
(от кого- yardım dileniyor.
что)
207 DİLİMLEMEK
Резать на кусочки Neyi Ekmeği dilimleyelim
(что-в.п.) mi?
208 DİNLEMEK
Слушать Kimi Evet arkadaşlar, sizi
(кого-в.п.) dinliyorum.

56
Ne (что) Boş zamanlarımda
müzik dinliyorum.
Neyi Doktor kalbimi
(что-в.п.) dinledi, bir şeyim
yokmuş.
Слушаться Neyi Annenin ve babanın
(birinin sözünü ~) (что-в.п.) sözünü dinlemelisin!
209 DİNLENMEK
Отдыхать Nsz. Yarın biraz
dinlenecekmiş.
Nerede İki gün evde
(где) dinleneceğim.
210 DİNMEK
Прекращаться Nsz. Abisi öldükten sonra
dinmedi göz yaşı.
Прекратиться, Nsz. Şiddetli kar yağışı
утихать öğleden sonra dindi.
Прекратиться Nsz. Ne zaman dinecek bu
çocuğun sesi?
Проходить, Nsz. O gün başımın ağrısı
ослабляться bir türlü dinmedi.
211 DİRENMEK
Упираться, Nsz. İndirim yapmamak
упрямиться, için çok direndi.
настаивать на
своем
Nsz. Kapıdaki görevli bizi
Упираться, içeri almamak için
упрямиться, çok direndi.
настаивать на
своем
212 DİRETMEK
Упираться, Nsz. Okula gideceğim diye
упорствовать çok diretti.

57
Упираться, Nsz. Onu işe almam için
упорствовать çok diretti.
213 DİZİLMEK
Выстраиваться в Nsz. Askerler sıraya
ряд, строиться dizildi.
Быть нанизанным Nsz. Bütün boncuklar ipe
dizilmişti.
214 DİZMEK
Нанизывать Neyi- Boncukları bu ipe
Nereye dizeceksin.
(что-в.п.-
куда)
Ставить, Neyi- Kitapları şu rafa
оасполагать в ряд Nereye dizelim.
(что-в.п.-
куда)
215 DOĞMAK
Рождаться Nsz. Ben bin dokuz yüz
ellide doğdum.
Вставать (солнце) Nsz. Sabah saat altıda
güneş doğuyor.
216 DOĞRAMAK
Разрезать Neyi Sen domatesleri
(что-в.п.) doğra.
Разрубить Kimi Filmde adam insanları
(кого-в.п.) doğruyordu.
217 DOĞRULMAK
Выпрямляться Nsz. Bu çivi bir daha
doğrulmaz.
Подниматься, Nsz. Adam bizi görünce
вставать doğruldu, ceketini
ilikledi.

58
218 DOĞRULTMAK
Выпрямить Neyi Sen şu çivileri doğrult.
(что-в.п.)
Направить Neyi Adam birden silahı
(что-в.п.) bana doğrulttu.
219 DOKUMAK
Ткать Ne (что) Bu köyün kızları çok
iyi halı dokuyorlar.
220 DOKUNDURMAK
Понуд. от Neyi Sakın! elini hiçbir
дотрагиваться (что-в.п.) şeye dokundurma.
Уколоть (словом) Nsz Nusret, laf
dokundurmayı çok
sever.
221 DOKUNMAK
Трогать, Neye Lütfen tablolara
прикасаться (чему) dokunmayın!
Kime Tanju’ya bir
(кому) dokundum, hemen
düştü.
Задевать (честь) Neye Ne oldu, gururuna mı
(чему) dokundu?
Вредить Nsz. Balık bana
dokunuyor.
Делать Nsz. Zamanında bana onun
(добро, зло) çok iyiliği dokundu.
Быть сотканным Nsz. Bu halı İstanbul’da
dokunmuş.
222 DOLANDIRMAK
Обманывать Kimi Bu adam herkesi
(кого-в.п.) dolandırıyor.
223 DOLANMAK
Обвиваться Nereye Bahçedeki sarmaşık
(куда) duvara dolanmıştı.

59
Кружить, бродить Nerede Akşama kadar evin
вокруг (где) etrafında dolandı.
Обматываться, Nsz. Karanlıkta ayağıma
обвиваться bir şeyler dolandı.
Путаться под Nsz. Çocuklar ayağımızın
ногами altında dolanıyorlar.
Распространяться Nsz. Sonra bu hikaye
dillerde dolanmaya
başlamış.
224 DOLAŞMAK
Гулять Nerede Dün biraz parkta
(где) dolaştık.
Kiminle Arkadaşlarla biraz
(с кем) dolaşabilir miyiz?
Кататься Neyle İstersen bugün de
(с чем) sandalla dolaşalım.
Путаться Nsz. Bu ipler birbirine
(birbirine ~) dolaşmış.
Бродить (искать) Nsz. Orayı bulmak için çok
dolaştık.
Течь (по чему-то) Nerede Kan damarlarımızda
(где) dolaşır.
225 DOLAŞTIRMAK
Водить, возить Kimi Taksici bizi boş yere
(кого-в.п.) tam iki saat dolaştırdı.
Прогулять, Kime-Neyi Halit bana şehri
показать (город) (кому- dolaştırdı.
что-в.п.)
Выгуливать Neyi Sabahları köpeğimi
(что-в.п.) dolaştırıyorum.
Запутывать Neyi Bizim küçük oğlan
(что-в.п.) bütün ipi dolaştırmış.

60
226 DOLDURMAK
Заполнять Neyi Mutfaktaki bütün
(что-в.п.) bidonları doldurdum.
Neyi Lütfen bu anketi
(что-в.п.) doldurun!
Исполняться Neyi Fatih şubatta altısını
(сколько-то лет) (что-в.п.) dolduruyor.
Заряжать Neyi Adam silahını
(что-в.п.) doldurdu ve
beklemeye başladı.
227 DOLMAK
Заполняться Nsz. Bütün bidonlar doldu.
Наполняться Nereye Bütün su odaya doldu.
(куда)
Истекать Nsz. Sayın yarışmacılar
(о времени) süreniz doldu.
228 DONATMAK
Украшать, Neyi- Odayı çiçeklerle
декорировать Neyle donatmış.
(что-в.п.-
с чем)
Сервировать Neyi- Masayı en güzel
Neyle yemeklerle
(что-в.п.- donatmıştı.
с чем)
Украшать Neyi- Bütün şehri
Neyle bayraklarla donattılar.
(что-в.п.-
с чем)
229 DONDURMAK
Заморозить Neyi Bu yılki soğuk bütün
(что-в.п.) ağaçları dondurdu.
Заставлять Kimi Bu soğuk insanı
мерзнуть (кого-в.п.) donduruyor.

61
Заморозить Neyi Adamın bütün banka
(перен.) (что-в.п.) hesaplarını
dondurmuşlar.
230 DONMAK
Замерзать Nsz. Yaşlı adam soğuktan
donmuştu.
Nsz. Bu soğukta bütün
meyveler donar.
231 DOYMAK
Наедаться Nsz. Teşekkür ederim, ben
doydum.
(не) Уставать Neye Galiba bu çocuk
(чему) hiçbir zaman oyuna
doymayacak.
232 DOYURMAK
Кормить Kimi Bebeği biraz önce
(кого-в.п.) doyurdum.
Neyi Köpek yavrularını
(что-в.п.) sırayla doyuruyordu.
233 DÖKMEK
Разлить, пролить, Neyi Bu suyu sen mi
налить (что-в.п.) döktün?
Nereye Bir bardak suyu yere
(куда) döktü.
Вылить, Nereye Tabakta kalanları çöpe
выбрасывать (куда) dök.
Сбрасывать Neyi Sonbaharda ağaçlar
(что-в.п.) yapraklarını dökerler.
Обливать, Nereye Çocuk yemeği üzerine
пачкать (куда) döktü.
Заливать Nereye Buraya beton
(куда) dökmeliyiz.

62
234 DÖKÜLMEK
Разлиться Nereye Birden su yere
(куда) döküldü..
Падать Nsz. Sonbaharda ağaçların
(о листьях) yaprakları dökülür.
Впадать Nereye Volga nehri
(куда) Karadeniz’e mi
dökülüyor?
235 DÖNDÜRMEK
Вращать, вертеть Neyi Bu mekanizma da
(что-в.п.) çarkları döndürüyor.
Заставить Kimi Telefon etti beni de
вернуться, (кого-в.п.) yarı yoldan döndürdü.
возвращать
Возвращать Kimi Küçük kızı kapıdan
(кого-в.п.) boş döndürmek
istemiyordu.
236 DÖNMEK
Вертеться Nsz. Dünya dönüyor.
Повернуться Kime Öğretmen bana döndü
(кому) ve: “Sen git” dedi.
Возвращаться Nereye Saat dörtte eve döndü.
(куда)
Nereye İşten eve dönerken
(куда) onu gördüm.
Вернуться Nereden Tatilden dönerken
(откуда) kaza yapmışlar.
Nereye Yarın eve dönüyorlar.
(куда)
Повернуться Neyi Bana sırtını dönmüştü.
(что-в.п.)
Повернуть Nereye Araba birden sağa
(куда) dönüp kayboldu.

63
Превратиться Neye Burası hababam
(чему) sınıfına dönmüştü.
237 DÖNÜŞMEK
Меняться, Neye Narın yeşil rengi
принимать (чему) zamanla kırmızıya
другой вид dönüşüyor.
Превращаться Neye Dev, istediği an bir
(чему) fareye
dönüşebiliyordu.
238 DÖŞEMEK
Стлать, застилать Nereye-Ne Yerlere halı döşedik.
(куда-что)
Облицовывать Nereye Duvara fayans
(куда) döşedik.
Обставить Neyi Yeni daireyi baştan
(мебелью) (что-в.п.) sona döşedik.
239 DÖVMEK
Бить Kimi Dün bazı çocuklar
(кого-в.п.) kardeşimi dövmüşler.
Ударяться о берег Neyi Dalgalar kıyıyı
(что-в.п.) dövüyorlardı.
Ковать Ne (что) Demirciler demir
dövüyor.
240 DÖVÜŞMEK
Драться Kiminle Dün İbrahim’le
(с кем) dövüştük.
241 DUA ETMEK
Молиться Kime Bize verdiği her şey
(кому) için tanrımıza dua
etmeliyiz.
Молиться Nsz. Bu işimin olması için
her gün dua ediyorum.

64
Молиться (в знак Kime Zavallı kadın,
благодарности) (кому) yardımlarımızdan
dolayı bize çok dua
etti.
242 DURAKLAMAK
Приостанав- Nsz. Bu ara işlerimiz
ливаться durakladı.
Nsz. Adam beni görünce
önce biraz durakladı.
243 DURDURMAK
Останавливать Ne (что)Biz de hemen bir taksi
durdurduk.
Останавливать, Kimi Dün yine beni trafik
задержать (кого-в.п.) polisi durdurdu.
Прерывать, Neyi Amerika uzay
прекращать (что-в.п.) çalışmalarını
durdurdu.
244 DURGUNLAŞMAK
Успокаиваться, Nsz. Dalgalar kesildi, göl
становиться durgunlaştı.
неподвижным,
утихать
Успокаиваться, Nsz. Jale, o olaydan sonra
становиться çok durgunlaştı.
вялым,
задумчивым
245 DURMAK
Останавливаться Nsz. Adam birden durdu ve
bana çok sert baktı.
Nsz. Araba tam önümde
durdu.
Nerede Orada birkaç gün
(где) durduktan sonra geri
döndü.

65
Вставать Nsz. İkinci motor da durdu.
Стоять Nerede Ayakta durma, şöyle
(где) geç!
Стоять (о делах) Nsz. Daha bütün işlerimiz
duruyor, yarına
bitirmeliyiz.
Nsz. A-Sen yeşil arabayı
sattın mı? B-Yok,
duruyor.
Прекращаться, Nsz. Dün gece yağmur hiç
переставать durmadı.
246 DURULAMAK
Ополаскивать Neyi Bulaşıkları
(что-в.п.) sabunladıktan sonra
durularsın.
247 DUYGULANMAK
Быть тронутым Nsz. Öğretmen, bu olay
karşısında çok
duygulandı.
248 DUYMAK
Услышать Neyi Biraz önceki
(что-в.п.) gürültüyü duydun mu?
Слышать Kimi Ben seni hiç
(кого-в.п.) duymuyorum.
249 DUYULMAK
Слышаться, быть Nsz. Bu haber duyulursa
услышанным çok kötü olur.
Слышаться, быть Nsz. Yan odadan bütün
услышанным konuştuklarınız
duyuluyordu.
250 DUYURMAK
Сообщать, Neyi-Kime Bu haberi bütün
распространять (что-в.п.- öğrencilere
кому) duyurmamız lazım.

66
Сообщать Neyi Sınav tarihini
(что-в.п.) duyurmak gerekiyor.
251 DÜĞMELEMEK
Застегивать на Neyi Çocuk gömleğin
пуговицы (что-в.п.) kolunu
düğmeleyemiyordu.
252 DÜĞÜMLEMEK
Завязывать узлом Neyi Bağladıktan sonra
(что-в.п.) ipleri çok sıkı
düğümlemişler
253 DÜŞLEMEK
Neyi Ben de onunla
Мечтать, грезить (что-в.п.) tanışacağım günü
düşlüyorum.
254 DÜŞMEK
Упасть Nereye Adam ikinci kattan
(куда) yere düştü.
Nereden Ağaçtan düştüm.
(откуда)
Nsz. Futbol oynarken
düşmüş.
Nerede Bahçede düşmüş.
(где)
Быть Kime Bunu söylemek bana
вынужденным (кому) düştü.
что-то делать
Предчувствовать Ne (что) Birden içime bir
(korku ~) korku düştü.
Излишне Neye Siz bu çocuğun üstüne
заботиться (чему) fazla düşüyorsunuz.
Быть в Kime Orada bana sadece
безвыходном (кому) susmak düştü.
положении

67
Доставаться Kime Mirastan bana sadece
(кому) iki daire düştü.
Упасть (о курсе) Nsz. Dün dolar yine düştü.
Распадаться Nsz. Bu hükümet de
(правительство) yakında düşer.
Упасть Nsz. İçerideki ısı gittikçe
düşüyor.
255 DÜŞÜNMEK
Думать Neyi Yarın kitap okumayı
(что-в.п.) düşünüyorum.
Kimi Şu anda annemi
(кого-в.п.) düşünüyorum.
256 DÜŞÜRMEK
Уронить Nereye Bütün kitapları yere
(куда) düşürdü.
Kimi Abim, ben küçükken
(кого-в.п.) beni elinden yere
düşürmüş.
257 DÜZELMEK
Быть Nsz. Tamirattan sonra
приведенным в yollar biraz düzeldi.
порядок,
улучшиться
Наладиться, Nsz. Ne zaman bu işler
поправиться düzelecek?
Улучшиться, Nsz. Artık havalar da
наладиться düzeldi.
Улучшиться, Nsz. Hastanın sağlığı
наладиться, düzelmeye başladı.
поправиться
258 DÜZELTMEK
Поправлять, Neyi Adam kırışmış
убирать (что-в.п.) pantolonunu düzeltti.

68
Neyi Ben yatağımı
(что-в.п.) düzelttim.
Прибраться Neyi Çocuklar odanızı biraz
(что-в.п.) düzeltin!
Исправить Neyi Ben sonra yanlışları
(что-в.п.) düzeltirim.
259 DÜZENLEMEK
Организовать Ne (что) Çok güzel bir parti
düzenledik.
Переставить, Neyi Bu odayı yeniden
обустроить (что-в.п.) düzenlememiz lazım.
260 EĞİLMEK
Наклониться, Nsz. Bahçenin demir
склониться korkulukları eğilmiş.
Наклониться Nsz. Çocuk eğilip yerden
parayı aldı.
Обратиться, Neye Sizin bu konulara
уделять внимание (чему) eğilmeniz lazım.
261 EĞİTMEK
Обучать Kimi İnsanları eğitmek çok
(кого-в.п.) kutsal bir görevdir.
Дрессировать Neyi Hayvanları eğitmek
(что-в.п.) çok zor.
262 EĞLENDİRMEK
Развлекать, Kimi Palyanço çocukları
веселить (кого-в.п.) çok güzel
eğlendiriyordu.
263 EĞLENMEK
Развлекаться, Nerede Dün piknikte çok
хорошо (весело) (где) eğlendik.
проводить время Kiminle Dün arkadaşlarla iyi
(с кем) eğlendik.

69
264 EĞMEK
Наклонить Neyi Bizi görünce başını
(что-в.п.) önüne eğdi.
Согнуть Neyi Çocuk bütün çatalları
(что-в.п.) eğmiş.
265 EKLEMEK
Добавлять Nereye-Ne Eve yeni bir oda daha
(куда-что) ekledik.
Наращить, Nereye-Ne Bunun ucuna küçük
надставлять, (куда-что) bir parça ekleyelim.
присоединять
Добавлять Nereye-Ne Salataya biraz daha
(куда-что) soğan ekleyelim.
266 EKMEK
Сеять Nereye-Ne Bu yıl tarlaya mısır
(куда-что) ekeceğiz.
Посыпать (солью) Nereye-Ne Salataya biraz daha
(куда-что) tuz ekin.
Обманывать, Kimi Murat dün yine beni
избавляться (кого-в.п.) ekti.
267 EKSİLMEK
Уменьшаться, Nsz. Bir baktım,
убывать çekmecedeki para
eksilmiş.
Уменьшаться, Nsz. Bu dünyanın derdi hiç
убывать eksilmez.
268 EKŞİMEK
Киснуть, Nsz. Dün yaptığımız ayran
становиться ekşimiş.
кислым
Киснуть, Nsz. Mahzendeki şıralar
становиться ekşimiş.
кислым

70
Прокиснуть Nsz. Dolaptaki bütün
yemekler ekşimiş.
Расстроиться (о Nsz. İki gündür midem
желудке) ekşiyor.
Не оставлять в Nsz. Bu adam da başımıza
покое ekşidi.
269 EL KOYMAK
Конфисковать Neye Bütün mal varlığına el
(чему) koymuşlar.
270 ELEMEK
Просеять Neyi Yeni unu bir daha
(что-в.п.) elemek lazım.
Отсеять, отбирать Kimi Mülakatta birçok
(кого-в.п.) kişiyi elediler.
Отбирать, Neyi- O takımı da kupadan
выбирать Nereden elediler.
(что-в.п.-
откуда)
271 ELENMEK
Быть Nsz. Ambardaki buğdaylar
разобранным, elendi.
выбранным
Быть Nereden Bazı takımlar
отобранным, (откуда) yarışmadan elendiler.
выбранным
Быть отсеянным Nsz. Ali de mülakatta
elenmiş.
272 ELEŞTİRMEK
Критиковать Kimi Sen her zaman herkesi
(кого-в.п.) eleştiriyorsun.
Neyi Sen de her filmi
(что-в.п.) eleştiriyorsun.

71
273 ELLEMEK
Касаться руками, Neyi Kitapları ellemeyin.
трогать (что-в.п.)
274 EMANET ETMEK
Вверять, Kime Bütün kitaplarımı
доверять, сдавать (кому) Bilâl’e emanet ettim.
на хранение
275 EMEKLEMEK
Ползать Nsz. Çocuk iki yaşında
olmasına rağmen
halen emekliyordu.
276 EMİN OLMAK
Быть уверенным Neyden Onun geleceğinden
(от чего) emin olmalıyız.
Neyden Korkma onu
(от чего) bulacağız, bundan
emin olabilirsin!
Доверять Kimden Serkan’dan emin
(от кого) olabilirsin.
277 EMRETMEK
Приказывать Kime Sen bana
(кому) emredemezsin.
278 ENDİŞELENMEK (ENDİŞE ETMEK)
Беспокоиться Neyden Senin geleceğinden
(от чего) endişeleniyorum.
Nsz. Ben senin için
endişeleniyorum.
Nsz. Ben zaten bu yüzden
endişeleniyorum.
279 ENGELLEMEK
Препятствовать Neyi Benim mesleğimde
(что-в.п.) ilerlememi Salih
engelledi.

72
280 ERİMEK
Растворяться, Nsz. Şeker, sıcak çayda
таять daha hızlı erir.
Плавиться Nsz. Altın da belli bir
ısıdan sonra erir.
Растаять (перен.) Neyden Kadın, oğlunun
(от чего) hasretinden erimişti.
Уменьшаться, Nsz. Bütün birikimimiz bir
таять (о деньгах) ayda eridi.
281 ERİŞMEK
Достигать Neye Herkes isteğine
(чему) erişmek ister.
Добираться Nereye Köye akşam üzeri
(куда) eriştik.
Достигать, Neye Hele o güne bir
добираться (чему) erişelim, o zaman
bakarız.
282 ERİTMEK
Понуд. от таять Neyi Güneş karları eritiyor.
(что-в.п.)
Плавить Neyi Demiri kızgın ateşte
(что-в.п.) eritiyorlar.
Топить Neyi Önce tereyağını
(что-в.п.) eritiyorsun.
Израсходовать Neyi Bütün mirası iki yılda
(что-в.п.) eritti.
283 ESKİMEK
Изнашиваться, Nsz. Üstündeki bütün
ветшать elbiseler eskimişti.
Устаревать Nsz. Artık bu şarkılar
eskidi.
284 ESKİTMEK
Изнашивать Neyi Yeni aldığımız
(что-в.п.) ayakkabıyı eskitmiş.

73
285 ESMEK
Дуть Nsz. Dün akşam çok
şiddetli rüzgar
esiyordu.
Взбрести в Nsz. Birden aklıma esti,
голову seni görmeye geldim.
286 ESNEMEK
Зевать Nsz. Adam ikide birde
esniyordu.
Растягиваться, Nsz. Bu ayakkabı zamanla
разнашиваться esner.
287 EŞLİK ETMEK
Сопровождать Kime Yarınki gezide bana
(кому) eşlik eder misin?
Аккомпанировать Kime Ünlü şarkıcıya büyük
(кому) bir orkestra eşlik etti.
288 EŞLEŞTİRMEK
Понуд. от Neyi Aşağıdaki kelimeleri
становиться (что-в.п.) eşleştiriniz.
одинаковым,
соединяться в
пару
289 ETKİLEMEK
Впечатлять, Kimi Onun konuşmaları
производить (кого-в.п.) beni çok etkiledi.
впечатление
Оказывать Kimi Ünlü yazar,
воздействие, (кого-в.п.) kendisinden sonraki
влиять birçok yazarı
etkilemiştir.
290 ETKİLENMEK
Оказываться под Kimden Ben de küçükken
воздействием, (от кого) öğretmenimden çok
влиянием etkilenmiştim.

74
Оказываться под Neyden Çocuklar bu tür
впечатлением (от чего) hareketlerden çok
çabuk etkilenirler.
291 EVLENDİRMEK
Выдавать замуж Kimi Geçen hafta Kezban’ı
(кого-в.п.) evlendirmişler.
Сочетать браком, Kimi- Ayla’yı Kadir’le
женить Kiminle evlendirdiler.
(кого-в.п.-
с кем)
292 EVLENMEK
Жениться, выйти Kiminle Hüseyin Gönül’le
замуж (с кем) evlendi.
293 EZBERLEMEK
Выучить, Neyi Ben sadece bu şiiri
вызубрить (что-в.п.) ezberledim.
294 EZİLMEK
Быть Nsz. Bütün domatesler
раздавленным ezilmişler.
Болеть Nsz. Midem eziliyor.
(от голода)
295 EZMEK
Задавить Kimi Araba genç kızı
(кого-в.п.) ezmişti.
Neyi Araba köpeği ezmiş.
(что-в.п.)
Раздавить Neyi Köpek bahçedeki
(что-в.п.) bütün domatesleri
ezmiş.
296 FAYDALANMAK
Воспользоваться Neyden Bu eski arabalardan
(от чего) faydalanabiliriz.
Использовать Kimden Bu çocuktan çok
(от кого) faydalanabiliriz.

75
297 FEDA ETMEK
Жертвовать Neyi Ben bütün varlığımı
(что-в.п.) onun için feda ettim.
Отдать жизнь, Neyi Ben senin için canımı
пожертвовать (что-в.п.) feda ederim.
собой
298 FENALAŞMAK
Ухудшаться Nsz. Durum hergün biraz
daha fenalaşıyor.
Nsz. Hasta birden fenalaştı.
299 FERAHLAMAK
Становиться Nsz. Koltukları çıkarınca
просторным, oda ferahladı.
свобождным
Становиться Nsz. Hasta, ameliyattan
легче sonra biraz ferahladı.
(о состоянии)
Стать легче Nsz. Maddi yönden biraz
ferahlayınca seyahate
çıkacağız.
Развеятся, Nsz. Açık havaya çıkınca
повеселеть biraz ferahladım.
300 FETHETMEK
Завоевывать Nereyi Fatih Sultan Mehmet
(что-в.п. о 1453’te İstanbul’u
месте) fethetti.
Покорять Neyi Ünlü şarkıcı son
(что-в.п.) kasetiyle bütün
gönülleri fethetti.
301 FIRÇALAMAK
Чистить Neyi Dişlerimi günde iki
(что-в.п.) defa fırçalıyorum.
Neyi Ayakkabılarını biraz
(что-в.п.) fırçalasana!

76
Ругать Kimi Dün babam beni biraz
(кого-в.п.) fırçaladı.
302 FIRLAMAK
Выбежать Nereye Çocuk birden arabanın
(куда) önüne fırladı.
Вылететь Nsz. Kalem elimden fırladı
(о предмете) ve cama çarptı.
Взлететь (о цене) Nsz. Yine fiyatlar fırladı.
303 FIRLATMAK
Метнуть, кинуть Kime Bu çocuk bana taş
(кому) fırlattı.
Швырнуть Nereye Birden elindekileri
(куда) yere fırlattı.
304 FISILDAMAK
Шептать Ne (что) Bana baktı sonra ona
birşeyler fısıldadı.
305 FISILDAŞMAK
Шептаться, Nsz. Kızlar, bana bakıp
шушукаться kendi aralarında
fısıldaşıyorlardı.
Kiminle Arif’le Ramazan bir
(с кем) şeyler fısıldaşıyorlar.
306 FIŞKIRMAK
Бить ключом Nsz. En son darbede
yerden petrol fışkırdı.
Бурно расти Nsz. Bu toprağa ne eksen
fışkırır.
307 GARANTİLEMEK
Обеспечивать Neyi Bu işe girmekle
(что-в.п.) geleceğini garantiledi.
Обеспечивать, Neyi Bizim görevimiz
гарантировать (что-в.п.) ülkenin güvenliğini
garantilemek.

77
308 GECELEMEK
Ночевать Nerede Dün amcamlarda
(где) geceledik.
309 GECİKMEK
Опаздывать Nsz. Bu otobüs her zaman
gecikiyor.
Nereye Yine işe geciktim.
(куда)
310 GEÇİNDİRMEK
Содержать, Nsz. Biz de aile
обеспечить geçindiriyoruz.
средствами к Nsz. Günümüzde ev
существованию geçindirmek çok zor.
311 GEÇİNMEK
Добыть средства Nsz. Yaşlı adam çok zor
к существованию geçiniyordu.
Ладить, Kiminle Haydar hiç kimseyle
уживаться (с кем) geçinemiyor.
Жить за чей-либо Kimden Adem devamlı benden
счет (от кого) geçiniyor.
Считать себя кем- Nsz. İlker de şarkıcı
то, выдавать себя geçiniyor.
за кого-то
312 GEÇ KALMAK
Опаздывать Nsz. Otobüs beş dakika geç
kaldı.
Nsz. Bu adam her zaman
geç kalıyor.
Nereye İşe geç kaldım.
(куда)
313 GEÇİRMEK
Вдевать Neye Önce ipliği iğneye
(чему) geçir.

78
Провожать Kimi Misafirleri geçirmek
(кого-в.п.) için dışarı çıktı.
Протянуть Nereden Kabloyu masanın
(откуда) altından geçirebiliriz.
Переносить Ne (что) Bundan iki yıl önce
(болезнь) büyük bir hastalık
geçirmiş.
Проводить Ne (что) Beraber çok güzel
vakit geçirdik.
Nerede Bu sene tatilimi
(где) İstanbul’da geçirmek
istiyorum.
314 GEÇMEK
Проходить Nerede Bütün zamanım
(где) okulda geçiyor.
Neyi Evet, bu konuyu
(что-в.п.) geçiyoruz.
Nsz. Saat beşi on geçe
geldi.
Nereye Çabuk hepiniz
(куда) yerinize geçin!
Nereden Volga nehri tam
(откуда) şehrin ortasından
geçiyor.
Nereden O sokaktan geçmek
(откуда) istemiyorum.
Nereden Hergün bu yoldan
(откуда) geçiyor.
Обогнать Kimi Arkamızdaki taksi bizi
(кого-в.п.) geçmek için çok
uğraştı.
Kimi Yarışmada Selma’yı
(кого-в.п.) geçtim.

79
Заразить, Kime Bu hastalık size de
перекинуться (кому) geçebilir.
Напекать Ne (что) Galiba başıma güneş
(güneş ~) geçti.
Перейти Neyi Bu sene de sınıfımı
(что-в.п.) geçtim.
Использовать Nsz. Artık madenî elli bin
liralar geçmiyor.
315 GELİŞMEK
Расти Nsz. Çocuk bu yaşlarda
çok hızlı gelişir.
Развиваться Nsz. 1950’den sonra ülke
hızla gelişmeye
başladı.
316 GELİŞTİRMEK
Развивать Neyi Bu tür faliyetler
(что-в.п.) insanın beynini
geliştiriyor.
Расширять, Neyi Ömer işini çok
развертывать (что-в.п.) geliştirmiş.
317 GELMEK
Приходить Nereye Yarın bize gelir
(куда) misin?
Nereden İşten geliyorum.
(откуда)
Приближаться Neye Saat üçe geliyor.
(о времени) (чему)
Попасть Kime Topa bir vurdum,
(кому) çocuğa geldi.
Neye Topa bir vurdum,
(чему) cama geldi.
(не) Получить Neyden Bu işten sana fayda
(пользу, вред) (от чего) gelmez.

80
Ехать Nereden Arkamızdan iki araba
(от чего) geliyor.
Привозиться Nereden Meyve, İstanbul’a
(откуда) Adana’dan gelir.
Быть (полезным) Nsz. Sabahları koşmak çok
iyi geliyor.
Течь (о крови) Nsz. Adamın ağzından kan
geliyordu.
Казаться Nsz. Bana, bu adam bizi
kandırıyormuş gibi
geliyor.
Приехать Neyle İstanbul’dan buraya
(с чем) trenle gelmiş.
318 GENELLEMEK
Обобщать Neyi Bu konuyu
(что-в.п.) genelleyemeyiz.
Neyi-Kime Bu konuyu herkese
(что-в.п.- genelleyemeyiz.
кому)
319 GENİŞLETMEK
Расширять Neyi Geçen yıl bütün
(что-в.п.) yolları genişlettiler.
Neyi Arkadaş çevremizi
(что-в.п.) genişletmeliyiz.
320 GERÇEKLEŞMEK
Сбываться, Nsz. ... ve adamın söylediği
осуществляться, herşey gerçekleşti.
притворяться в Nsz. En sonunda bu
жизнь isteğim de gerçekleşti.
321 GERÇEKLEŞTİRMEK
Притворять в Neyi Adam bütün
жизнь, (что-в.п.) düşüncelerini
осуществлять, gerçekleştirmiş.

81
реализовывать Neyi Bu projeyi
(что-в.п.) gerçekleştirmek için
çok para lazım.
322 GEREKMEK
Быть Nsz. Önce izin almanız
необходимым, gerekiyor.
надлежать
323 GETİRMEK
Приносить Ne (что) Bana bir bardak su
getirir misin?
Kime O yeşil kitabı yarın
(кому) bana getir.
Ne (что) Sence bu iş para
getirir mi?
324 GEZDİRMEK
Прогуливать Kimi Dün çocukları biraz
(кого-в.п.) gezdirdim.
Выводить гулять Neyi Sabahları köpeğimi
(что-в.п.) gezdiririm.
Показывать Kime Sonra da bana
(кому) fabrikayı gezdirdiler.
Копаться Neyi- Önce elini üst
Nerede çekmecede gezdirdi.
(что-в.п.-
где)
Поливать, Neye Salataya biraz daha
заправлять (чему) yağ gezdir.
Содержать Kimi Sultan, çocuklarını
(кого-в.п.) çok temiz gezdirir.
325 GEZMEK
Гулять Nerede Dün biraz sahilde
(куда) gezdik.
Kiminle Dün arkadaşlarla
(с кем) gezdik.

82
Осматривать Nereyi Bu sene İstanbul’u
(о месте) (что-в.п. о gezdik.
месте)
Находиться, Ne (что) Bu kitaplar burada ne
делать geziyor?
Ходить (с чем-то) Neyle Hâlen o eski
(с чем) ayakkabılarla geziyor.
326 GICIRDAMAK
Скипеть, Nsz. Salonun kapısı çok
скрежетать gıcırdıyor.
327 GIDIKLAMAK
Щекотать Kimi Abim her zaman beni
(кого-в.п.) gıdıklıyor.
328 GIDIKLANMAK
Боятся щекотки Nsz. Benim babam çok
gıdıklanıyor.
329 GIPTA ETMEK
Завидовать Kime Ben her zaman
(кому) Hüseyin’e gıpta
etmişimdir.
330 GİDERMEK
Устранять Neyi Bazı pürüzleri
(что-в.п.) gidermemiz lazım.
Утолять (о голоде Neyi Açlığımızı biraz
и жажде) (что-в.п.) giderdik.
331 GİRMEK
Заходить Nereye Saat üçte öğretmen
(куда) sınıfa girdi.
Пробираться Nereden Hırsız eve camdan
(откуда) girmiş.
Заносить Nereye Notları henüz
(куда) bilgisayara girmedim.
Пролезать Nsz. Bu kazağın boğazı
dar, kafam girmiyor.

83
Приступить Neye Ben hemen konuya
(к теме) (чему) girmek istiyorum.
Войти (о войсках) Nereye Bin dokuz yüz kırk
(куда) dörtte Ruslar Berlin’e
girdiler.
Исполняться Neye Oğlum yarın yedi
(о возрасте) (чему) yaşına giriyor.
Поступать Nereye Tıp fakültesine girmek
(куда) istiyorum.
Прихватить Ne (что) Birden mideme bir
(о боли) ağrı girdi.
Вмешаться Neye Sonra biz de kavgaya
(в драку) (чему) girdik.
332 GİTMEK
Уходить Nereye Kemâl eve gitti.
(куда)
Покинуть, Nereden İki ay önce buradan
уходить (откуда) gitti.
Идти Nsz. İşler nasıl gidiyor.
Nsz. Bu yemeğe üç kilo et
gitti.
Nerede Küçük kız yolda
(где) gidiyordu.
Вести (о дороге) Nereye Bu yol İstanbul’a
(куда) gider.
Подходить Neye Bu kravat bu gömleğe
(чему) gitmemiş.
Хватать Nsz. Bu para bize iki ay
gider.
333 GİYDİRMEK
Одевать Kimi İlk önce çocuğu
(кого-в.п.) giydirdi.

84
Заставить надеть Kime-Neyi Çocuğa montunu
(кому- giydirdi.
что-в.п.)
334 GİYİNMEK
Одеваться Nsz. Çabuk giyin, hemen
çıkıyoruz!
Nereden Her zaman bu
(откуда) dükkândan giyinirim.
335 GİYMEK
Одевать Neyi İstersen montunu giy!
(что-в.п.)
Ne (что) Hergün takım elbise
giyer.
336 GİZLEMEK
Прятать Nereye Bu parayı iyi bir yere
( куда) gizlemelisin.
Скрывать Ne (что) Galiba sen birşeyler
gizliyorsun!
Kimden Bunu bizden
(от кого) gizlemene gerek yok.
337 GÖÇ ETMEK
Переезжать Nsz. Bu olaydan sonra göç
etmişler.
Иммигрировать, Nereye İlk önce Almanya’ya
переселяться (куда) göç etmişler.
Nereden- Almanya’dan da
Nereye Türkiye’ye göç
(откуда- etmişler.
куда)
Летать Nereye Leylekler sonbaharda
(куда) sıcak yerlere göç
ederler.

85
338 GÖMMEK
Хоронить Kimi- Ünlü yazarı buraya
Nereye gömdüler.
(кого-в.п.-
куда)
Прятать в земле Neyi- Devekuşu da bazen
Nereye başını toprağa
(что-в.п.- gömüyor.
куда)
Зарывать, Nereye-Ne Zamanında buraya
закапывать в (куда-что) büyük bir hazine
землю gömmüşler.
339 GÖNDERMEK
Отправить Kime Ben onu sana
(послать) (кому) gönderdim.
Nereye Ben Ayten’i markete
(куда) gönderdim.
Ne (что) Sana İstanbul’dan
güzel bir tablo
gönderirim.
340 GÖREVLENDİRMEK
Поручать, Kimi Bu iş için en iyi
уполномочивать (кого-в.п.) adamımızı
görevlendirdik.
341 GÖRMEK
Видеть Kimi Ben dün Tamer’i
(кого-в.п.) gördüm.
Neyi Bu filmi daha önce
(что-в.п.) görmüştüm.
Ne (что) Dün çok güzel bir
rüya gördüm.
342 GÖRÜNMEK
Быть видным Nsz. Ama yine de alttaki
renk görünüyor.

86
Показываться Nerede Uzakta bir ev
(где) göründü.
Выглядеть Nsz. Bugün çok halsiz
görünüyorsun.
Казаться Nereden Uçaktan arabalar
(откуда) oyuncak gibi
görünüyor.
Показываться Kime İlk bakışta bana çok
(кому) güzel göründü.
Kime Sen çocuklara bir
(кому) görünsen iyi olur.
343 GÖRÜŞMEK
Видеться Kiminle Dün eski
(встречаться), (с кем) arkadaşlarımla
увидеться görüştüm.
Nsz. Tamam o zaman,
yarın görüşürüz.
344 GÖRÜŞÜLMEK
Быть предметом Nsz. Bu konu gelecek
беседы toplantıda bir daha
görüşülecek.
345 GÖSTERMEK
Показать Kime Şimdi git,
(кому) arkadaşlarına göster!
Neyi Yarın sana yeni
(что-в.п.) arabamı gösteririm.
Kimi Yarın sana o güzel
(кого-в.п.) kızı göstereceğim.
Говорить о том Neyi Bu, senin yalan
… (что-в.п.) söylediğini gösteriyor.
Выглядеть Nsz. Siz yirmi beş yaşında
gösteriyorsunuz.

87
346 GÖTÜRMEK
Отводить Nereye Dün çocukları
(куда) hayvanat bahçesine
götürdüm.
Kime Yarın Cemâl’i doktora
(кому) götüreceğim.
Относить Ne (что) Yarın hastaya yemek
götürmemiz lâzım.
347 GÖZETLEMEK
Следить, Kimi Galiba birileri bizi
шпионить (кого-в.п.) gözetliyor.
348 GÖZLEMEK
Наблюдать, Kimi Çocuğu gözle, sakın
смотреть (кого-в.п.) düşmesin!
Ждать Nsz. Bu adam sadece fırsat
gözlüyor.
Всматриваться, Kimi Bundan sonra biz de
обводить (кого-в.п.) onu gözlemeye
взглядом başladık.
349 GRUPLANDIRMAK
Группировать, Kimi Öğrencileri
делить на группы (кого-в.п.) gruplandırmamız
lazım.
Neyi Oyuncakları da
(что-в.п.) fiyatlarına göre
gruplandırın.
350 GURUR DUYMAK
Гордиться Kiminle Babam benimle gurur
(с кем) duyuyor.
Neyle Mustafa her zaman bu
(с чем) özelliği ile gurur
duyuyor.

88
351 GÜCENDİRMEK
Обижать, Kimi O gün beni çok
расстраивать (кого-в.п.) gücendirdi.
352 GÜÇLENDİRMEK (KUVVETLENDİRMEK)
Укреплять Neyi Ülkeyi bu alanda
(что-в.п.) güçlendirmeliyiz.
Делать сильным Kimi Öğrencilerimizi
(кого-в.п.) matematik de
güçlendirmeliyiz.
353 GÜLDÜRMEK
Смешить, Kimi Levent her zaman bizi
забавлять (кого-в.п.) güldürüyor.
354 GÜLMEK
Улыбаться Nsz. Sen çok gülüyorsun.
(смеяться) Neye Hepimiz bu olaya çok
(чему) güldük.
Смеяться Kime Herkes Murat’a çok
(кому) güldü.
355 GÜNEŞLENMEK
Загорать Nsz. Dün plajda çok iyi
güneşlendik.
356 GÜREŞMEK
Бороться, Nsz. Erhan çok iyi
состязаться güreşiyor.
Kiminle Yarın Erol’la Serkan
(с кем) güreşecek.
357 GÜVENMEK
Доверять Kime Ben her zaman sana
(кому) güveniyorum.
358 HABER VERMEK
Сообщать Kime Bana da Tarık haber
(кому) verdi.

89
359 HABERDAR ETMEK
Известить Kimi Sonra sonuçtan beni
(кого-в.п.) de haberdar eder.
360 HABERLEŞMEK
Сообщать друг Nsz. Arasıra ara beni,
другу о чем-либо haberleşelim.
Kiminle Biz Burak’la
(с кем) çoktandır
haberleşemiyoruz.
361 HAKARET ETMEK
Оскорблять, Kime Bana çok hakaret etti.
унижать (кому)
362 HAK ETMEK
Заслужить Neyi Seyfi bu hediyeyi
(что-в.п.) çoktan hak etti.
363 HALLETMEK
Решить, принять Neyi Lütfen bu meseleyi en
меры (что-в.п.) kısa zamanda hallet.
364 HALLOLMAK
Быть Nsz. O mesele çoktan
разрешенным, halloldu.
улаженным
(о вопросе,
проблеме)
365 HAPSETMEK
Арестовывать, Kimi Daha sonra adamı
сажать под арест (кого-в.п.) hapsettiler.
Запирать, Nereye Adamı evin
держать под (куда) bodrumuna
замком hapsettiler.
366 HARCAMAK
Тратить Ne (что) Bu arabaya çok para
harcadım.

90
Вложить Ne (что) Babam benim için çok
emek harcadı.
367 HAREKET ETMEK
Отправляться Nereye Tren biraz sonra
(куда) istanbul’a hareket
edecek.
Nereden Otobüs Ankaradan
(откуда) saat 5’te hareket
etmiş.
Двигаться Nsz. Biraz hareket et, hep
böyle yerinde oturma.
Вести себя Nsz. Bu çocuk her zaman
kafasına göre hereket
ediyor.
368 HASTALANMAK
Заболеть Nsz. Geçen hafta da Filiz
hastalanmış.
369 HAŞLAMAK
Варить Neyi Önce patatesleri haşla.
(что-в.п.)
370 HATIRLAMAK
Вспоминать Kimi Dün eski
(кого-в.п.) arkadaşlarımı
hatırladım.
Neyi Şimdi o eski günleri
(что-в.п.) hatırlıyorum.
371 HATIRLATMAK
Напоминать Kime Yarın bana hatırlatın.
(кому)
Neyi Yarın bana bunu da
(что-в.п.) hatırlatın.
372 HAVALANDIRMAK
Освежать, Neyi Bu odayı biraz
проветривать (что-в.п.) havalandırın.

91
373 HAYRET ETMEK
Удивляться, Nsz. Misafirlerin hepsi
изумлятся, hayret etti.
поражаться Neye Bu olaya herkes
(чему) hayret etti.
374 HAZIRLAMAK
Готовить Nereye Öğretmenimiz bizi
(куда) üniversiteye
hazırlıyor.
Neyi Arkadaşlar gezi
(что-в.п.) paralarını hazırlayın.
Neyi Akşam yemeğini
(что-в.п.) hazırladın mı?
Подготовить, Ne (что) Misafirlere çok güzel
приготовить bir program
hazırladık.
375 HEDİYE ETMEK
Дарить Ne Babam gömlek hediye
etti.
Kime Babam bana hediye
(кому) etti.
376 HESAPLAMAK
Подсчитать Neyi Tamirat için kaç para
(что-в.п.) gideceğini
hesaplamalıyız.
377 HESAPLAŞMAK
Рассчитываться Kiminle Biz Kemal’le
друг с другом (с кем) hesaplaştık. Kimsenin
kimseye borcu yok.
Kiminle Bir gün onunla da
(с кем) hesaplaşacağız. Çok
saygısızca davranıyor.

92
378 HEYECANLANDIRMAK
Волновать Kimi Bu haber beni de çok
(кого-в.п.) heyecanlandırdı.
379 HEYECANLANMAK
Волноваться Nsz. Dün çok
heyecanlandım.
Nerede Dün imtihanda çok
(где) heyecanlandım.
380 HIÇKIRMAK
Икать Nsz. Çocuk yemekten
sonra hıçkırmaya
başladı.
381 HIRPALAMAK
Трепать кого-то Kimi O akşam serseriler
(кого-в.п.) beni çok hırpaladılar.
382 HIZLANDIRMAK
Ускорять Neyi Tempoyu biraz
(что-в.п.) hızlandırmalıyız.
383 HIZLANMAK
Набирать Nsz. Otobüs birden
скорость hızlandı.
Усиливаться Nsz. Öğleden sonra yağmur
hızlandı.
384 HİDDETLENMEK
Рассердиться, Nsz O konu açılınca
прийти в ярость hemen hiddetlendi.
Kime O akşam bana çok
(кому) hiddetlendi.
385 HİSSETMEK
Чувствовать Neyi Peki şimdi elimi
(что-в.п.) hissediyor musun?
Nsz. Kendimi çok kötü
hissediyorum.

93
386 HİSSETTİRMEK
Понуд. от Neyi-Kime Kavga ettiğini bize
чувствовать, (что-в.п.- hissettirmemeye
ощущать кому) çalışıyordu.
387 HİTAP ETMEK
Обращаться Kime Adam bana “abi” diye
(кому) hitap ediyordu.
388 HİZMET ETMEK
Оказывать услуги Kime Fabrikamız yirmi
(кому) yıldır halkımıza
hizmet etmekte.
389 HORLAMAK
Храпеть Nsz. Babam her zaman
horluyor.
390 HOŞLANMAK
Нравиться Kimden Bu öğrencilerden çok
(от кого) hoşlandım.
Neyden Ben sadece resimli
(от чего) kitaplardan
hoşlanırım.
391 HÜCUM ETMEK
Атаковать Nsz. Askerler son bir kez
daha hücum ettiler
Штурмовать Nereye Kaleye ikinci defa
(куда) hücum ediyorlardı.
Нападать, Kime Birden dört kişi
набрасываться (кому) üstüme hücum ettiler.
392 HÜRMET ETMEK
Чтить, почитать, Kime Büyüklerimize hürmet
уважать (кому) etmeliyiz.
393 HÜZÜNLENMEK
Грустить, Nsz. Çocuk bu haberi
печалиться duyunca birden
hüzünlendi.

94
394 ILIŞTIRMAK
Разбавлять Nsz. Su çok soğuk, biraz
теплой водой ılıştırın.
395 ISINMAK
Греться, Nsz. Kalorifere yaklaş,
согреться biraz ısınırsın.
Разогреться Nsz. Bu çorba ısınmış.
396 ISIRMAK
Кусать Kimi Birden köpek beni
(кого-в.п.) ısırdı.
Neyi Köpek bacağımı
(что-в.п.) ısırdı.
Откусить Neyden Senin ekmeğinden
(от чего) biraz ısırabilir miyim?
397 ISITMAK
Греть, согреть Neyi Ellerini kaloriferde
(что-в.п.) ısıtabilirsin.
Разогреть Neyi Çorbayı biraz
(что-в.п.) ısıtmalıyız.
398 ISLATMAK
Намочить Neyi Yer ıslakmış,
(что-в.п.) çoraplarımı ıslattım.
Промочить, Kimi Yağmur bizi iyice
намочить (кого-в.п.) ıslattı.
399 ISMARLAMAK
Заказать Ne Çin’deki amcama bir
(что) kitap ısmarladım.
Kime Ben de arkadaşlarıma
(кому) ısmarladım.
400 ISRAR ETMEK
Настаивать Nsz. Kız, kendisini işe
almam için çok ısrar
etti.

95
Упорствовать Neyde Bu konuda çok ısrar
(у чего) etti.
Настаивать Kime Beraber çalışmamız
(кому) için bana da çok ısrar
etti.
401 IŞIKLANDIRMAK
Освещать Neyi Yeni futbol sahasını
(что-в.п.) ışıklandırmadılar.
402 İCAT ETMEK
Изобретать Neyi Elektriği Edison icat
(что-в.п.) etti.
403 İÇERMEK
Включать Nsz. Bu ilaç zararlı
(в состав) maddeler içeriyor.
404 İÇİRMEK
Понуд. от пить Kime-Ne Kadın, çocuğa
(кому- devamlı meyve suyu
что) içiriyordu.
405 İÇMEK
Пить Ne (что) Biraz su iç, kendine
gelirsin!
Курить (sigara ~) Ne (что) Bu kadar çok sigara
içmemelisin.
Выпивать Ne (что) Bu adam her akşam
(içki ~) içki içer.
406 İDAM ETMEK
Казнить Kimi 1925’te onu idam
(кого-в.п.) ettiler.
407 İDDİA ETMEK
Утверждать, Neyi Adam beş litre süt
настаивать (что-в.п.) içebileceğini iddia
ediyordu.
Neyi Betül, parayı onun
(что-в.п.) çaldığını iddia ediyor.

96
408 İDDİALAŞMAK
Спорить Kiminle Süleyman devamlı
(с кем) benimle iddialaşıyor.
409 İFLAS ETMEK
Обанкротиться, Nsz. Mustafa son işinde de
разориться iflas etmiş.
410 İHANET ETMEK
Изменять Kime En yakın
(кому) arkadaşlarına ihanet
etmiş.
Предавать Neye Vatanına ihanet etmiş.
(чему)
411 İHBAR ETMEK
Уведомлять, Kime Gelir gelmez polise
извещать (кому) ihbar etmiş.
Доносить Kimi Beni polise o ihbar
(кого-в.п.) etti.
412 İHMAL ETMEK
Пренебрегать, Neyi Okulunu ihmal etme.
относиться (что-в.п.)
небрежно Kimi Sakın bu arada aileni
(кого-в.п.) ihmal etme!
413 İHTİYARLAMAK
Стареть, Nsz Babası zaten çoktan
состариться ihtiyarladı.
414 İKRAM ETMEK
Предлагать, Ne (что) Yemekten sonra
угощать meyve ikram ettiler.
Kime Bana da yaş pasta
(кому) ikram etti.
415 İLAÇLAMAK
Опрыскивать Neyi Bütün ağaçları
(что-в.п.) ilaçladık.

97
Neyi Mutfaktaki böcekleri
(что-в.п.) ilaçladık.
416 İLÂN ETMEK
Объявлять, Neyi Yarışma tarihini ilan
сообщать, (что-в.п.) etmeliyiz.
обнародовать Kime Sınav sonuçlarını
(кому) öğrencilere ilan
etmeliyiz.
417 İLÂVE ETMEK
Добавлять, Neyi Bunu da ilave edin.
дополнять (что-в.п.)
Nereye Bu konuyu da oraya
(куда) ilave edin.
418 İLERLEMEK
Двигаться вперед, Nsz. Otobüs ağır ağır
продвигаться ilerliyordu.
Nsz. Arkadaşlar biraz
ilerleyelim.
Развиваться, Nsz. Teknoloji her gün
прогрессировать biraz daha ilerliyor.
Продвигаться Nereye Arkaya doğru
(куда) ilerleyin.
Спешить Nsz. Saat epey ilerlemişti.
(о часах)
Прогрессировать Nsz. Malesef hastalık
(о болезни) ilerlemiş.
419 İLETMEK
Доставлять, Neyi-Kime Bu paketi amcama
передавать (что-в.п.- iletir misin?
кому)
Отводить, Kimi- Çocuğu okula iletmem
отвозить Nereye lazım.
(кого-в.п.-
куда)

98
Доставлять Neyi- Elektriği evlere bu
Nereye kablolar iletiyor.
(что-в.п.-
Куда)
Передавать, Neyi Ben selamınızı ilettim.
сообщать (что-в.п.)
420 İLGİLENDİRMEK
Интересовать, Kimi Beni ilgilendirmez,
касаться кого-то (кого-в.п.) kendiniz karar verin.
Ne-Kimi Bu iş sizi
(что-кого- ilgilendirmez.
в.п.)
421 İLGİLENMEK
Обслуживать Kiminle Ben müşterilerle
(с кем) ilgilenirim.
Интересоваться Neyle Banu sporla
(с чем) ilgileniyor.
422 İLİKLEMEK
Застегивать Neyi Çocuk gömleğin
(что-в.п.) düğmelerini
ilikleyemiyordu.
423 İMA ETMEK
Намекать, дать Kime-Ne Adam bana bir şeyler
понять, давать (кому- ima etmeye çalıştı.
знак что)
424 İMAL ETMEK (ÜRETMEK)
Производить, Ne (что) Bu fabrikada ayakkabı
выпускать imal ediyorlar
425 İMRENMEK
Подражать Kime Biz öğretmenimize
(кому) çok imreniyoruz.
426 İMTİHAN (SINAV) ETMEK
Проверять, Kimi Onu işe alabilmek için
испытывать (кого-в.п.) imtihan etmeliyiz.

99
427 İMTİHAN (SINAV) OLMAK
Экзаменоваться, Neyden Yarın matematikten
подвергаться (от чего) imtihan olacağız.
испытанию
428 İMTİHAN (SINAV) VERMEK
Сдавать экзамен Neyi Dün matematik
(что-в.п.) imtihanını veremedim.
429 İMZALAMAK
Подписывать, Neyi En sonunda anlaşmayı
ставить подпись (что-в.п.) imzaladık.
Kiminle Nermin’le bir anlaşma
(с кем) imzaladık.
Neyi Ressam bütün
(что-в.п.) tablolarını
imzalıyordu.
Neyi En son kitabını
(что-в.п.) imzalayıp bana hediye
etti.
430 İNANDIRMAK
Уверять, Kimi Beni inandırmak için
убеждать, (кого-в.п.) çok çalıştı.
уговаривать
Заставлять Neye Bizi bu yalanlara
поверить (понуд. (чему) inandıramazsın.
от верить)
431 İNANMAK
Верить Kime Ben Allah’a
(кому) inanıyorum.
Neye Ben fala inanmam.
(чему)
432 İNAT ETMEK
Упрямиться, Nsz. Kardeşine vermemek
упорствовать, için inat ediyor.
настаивать

100
433 İNATLAŞMAK
Проявлять Kiminle Her zaman bizimle
взаимное (с кем) inatlaşıyor.
упорство
434 İNCELEMEK
Изучать, Neyi Uzun zamandır
исследовать (что-в.п.) Osmanlı tarihini
inceliyor.
435 İNCİNMEK
Ушибиться, Nsz. Dünkü maçta ayağım
подвернуться, incindi.
растянуться
(о ноге)
Обижаться, Nsz. İsmail o gün çok
огорчаться incinmiş.
Чувствовать себя Neyden Onun
задетым (от чего) söylediklerinden ben
de incindim.
436 İNCİTMEK
Ушибить Neyi Dün kolumu incittim.
(что-в.п.)
Ранить Kimi Bak, arkadaşını çok
(перен. знач.) (кого-в.п.) incittin!
437 İNDİRMEK
Спускать, Neyi Eşyaları ikinci kattan
сносить (что-в.п.) birinci kata indirdik.
Снимать Neyi İşçiler bütün eşyaları
(что-в.п.) yarım saatte indirdiler.
Снизить, Neyi Hakim son anda
уменьшить (что-в.п.) cezayı biraz indirdi.
Закрываться Ne (что) Çarşıda bütün esnaflar
kepenk indirmişti.

101
Разбивать, Neyi Top oynarken bütün
разрушать (что-в.п.) camları aşağı
indirmiş.
Снимать Neyi Kitapları raftan aşağı
(что-в.п.) indirdi.
Спускать Kimi Çocuğu merdivenden
(кого-в.п.) aşağı indiriyordu.
438 İNMEK
Слезать Nereden Otobüsten indim ve
(с траспорта), (откуда) eve gittim.
спускаться Nereden Çabuk merdivenden
(откуда) in.
Nereden Attan inerken ayağımı
(откуда) acıttım.
Пропускать Ne (что) Tekerin havası inmiş.
воздух
439 İPTAL ETMEK
Отменять Neyi Son anda yarışmayı
(что-в.п.)
iptal ettiler.
Аннулировать, Neyi Bir yıl sonra o
расторгать (что-в.п.)
anlaşmayı da iptal
ettiler.
440 İSPAT ETMEK (İSPATLAMAK)
Доказывать Neyi Sen bunu ispat
(что-в.п.) edebilir misin?
Kime Bunu bize ispat etmen
(кому) lazım.
441 İSRAF ETMEK
Тратить, Neyi Bütün parayı israf
транжирить (что-в.п.) etmiş.
442 İSTEMEK
Хотеть Ne (что) Seninle biraz
konuşmak istiyorum.

102
Neyi Şu yeşil gömleği
(что-в.п.) istiyorum.
Kimi Bu sene Galatasaray
(кого-в.п.) Tuncay’ı istiyor.
443 İSTİFADE ETMEK
Извлекать пользу Neyden Ben bu kitaptan çok
(от чего) istifade ettim.
Kimden Bu konuda Tahsin’den
(от кого) de istifade
edebilirsiniz.
444 İSTİFLEMEK
Упаковывать, Neyi Gece geç saatlere
складывать в (что-в.п.) kadar kutuları
определенном istifledik.
порядке
Рааставлять Nereye Kitaplarını rafa
(куда) istifledi.
Ставить Neyi Bütün malları depoya
(что-в.п.) istiflemiş.
445 İSTİRAHAT ETMEK
Отдыхать Nsz. Eve git, biraz istirahat
et.
446 İŞARETLEMEK
Помечать, делать Neyi Çocuk bütün kitapları
знаки (что-в.п.) işaretlemiş.
447 İŞGAL ETMEK
Захватить, Neyi Sonra askerler o şehri
оккупировать (что-в.п.) de işgal ettiler.
Занимать место Nsz. Sen burada boşuna yer
işgal ediyorsun.
448 İŞİTMEK
Слышать Nsz. Yaşlı adam çok zor
işitiyordu.

103
Neyi Çocukların seslerini
(что-в.п.) işitmiyorum.
Kimi Sen beni işitiyor
(кого-в.п.) musun?
449 İŞKENCE ETMEK
Мучать, истязать, Kime Adama çok işkence
подвергать (кому) etmişler.
пыткам
450 İŞLEMEK
Выделывать Ne (что) Bakır üstüne değişik
resimler işliyordu.
Работать, Ne (что) O zamanlar bizim
функционировать dükkan iyi işliyordu.
Обрабатывать Neyi Deriyi işleyerek bu
(что-в.п.) şekle getiriyorlar.
Перерабатывать Neyi Hammaddeyi burada
(что-в.п.) işliyorlar.
Вышивать Ne (что) Kumaşa çok güzel
nakışlar işlemiş.
Делать добро Ne (что) Babam da hayır
işlemeyi severdi.
Провиниться Ne (что) Yine büyük bir suç
işledi.
Запасть в душу Nereye Adamın söyledikleri
(куда) ruhuma işledi.
Находиться в Ne (что) Bütün makineler aynı
эксплуатации, anda işliyordu.
работать
Рассматривать Neyi Biz bu konuyu
тему (что-в.п.) işlemedik.
Совершать Ne (что) Bu hatta sadece bu
рейсы, minibüsler işliyor.
курсировать

104
451 İTELEMEK
Толкать, Kimi Otobüse binerken
рассталкивать (кого-в.п.) herkes birbirini
iteliyordu.
452 İTİMAT ETMEK
Доверять, верить, Kime Sedat’a itimat
положиться (кому) edebilirsin.
453 İTİRAZ ETMEK
Возражать, Neye Hemen buna itiraz
перечить, (чему) ettiler.
протестовать Kime O bana itaraz edemez.
(кому)
454 İTMEK
Толкать Neyi Çamura batan arabayı
(что-в.п.) beş kişi birden
itiyordu.
Neyi Pencereyi eliyle iterek
(что-в.п.) açtı.
Отталкивать Nsz. Eksi ve artı kutuplar
birbirini iter.
455 İYİLEŞMEK
Выздоравливать, Nsz. Babam yavaş yavaş
поправляться iyileşiyor.
Зажить Nsz. Ayağımdaki yara
iyileşti.
456 İYİLEŞTİRMEK
Исцелять, Kimi Bu ilaçlar beni
вылечивать (кого-в.п.) iyileştirdi.
Kimi En sonunda o doktor
(кого-в.п.) beni iyileştirdi.
Улучшать, Neyi Buradaki çalışma
совершенствовать (что-в.п.) şartlarını
iyileştirmeliyiz.

105
457 İZAH ETMEK
Освещать, Neyi Bu konuyu bir daha
объяснять, (что-в.п.) izah eder misiniz?
пояснять Kime Ben size bu konuyu
(кому) izah etmiştim.
458 İZLEMEK
Следить Kimi Polisler iki gün
(кого-в.п.) boyunca onları
izlemişlerdi.
Смотреть Ne (что) Çocuk her zaman
televizyon izliyor.
Проводить Ne (что) Müdürünün yanında
değişik bir politika
izliyordu.
459 KABARMAK
Становиться Nsz. Deniz gittikçe
бурным (о море) kabarıyordu.
Увеличиваться Nsz. Bu ay bakkalın hesabı
çok kabarmış.
Надуваться Nsz. Kümesteki tek hindi
(об индюке) durmadan
kabarıyordu.
Отходить, Nsz. Duvarların boyası
отставать kabarmış.
Подниматься Nsz. Hamur kabarmaya
(о тесте) başladı.
Важничать, Nsz. Yarışmada birinci
гордиться olduğu için kabarıyor.
Nsz. Beni küçük görünce
kabarmaya,
diklenmeye başladı.
460 KABUL ETMEK
Соглашаться, Neyi Oğuz bu fikri kabul
принимать (что-в.п.) etmez.

106
Neyi Bu fotoğrafları kabul
(что-в.п.) etmediler.
461 KABULLENMEK
Принимать, быть Neyi Ben bu durumu
вынужденным (что-в.п.) kabullenemiyorum.
согласиться
462 KAÇINMAK
Избегать, Neyden Bu tür davranışlardan
уклоняться (от чего) kaçınmalısın.
463 KAÇIRMAK
Пропускать Neyi Dün otobüsü
(что-в.п.) kaçırdım.
Украсть Kimi Adamlar küçük
(кого-в.п.) çocuğu kaçırdılar.
Торговать Ne (что) Bu adamlar deniz
незаконно, yoluyla silâh
провозить kaçırıyorlar.
Переедать Neyi Yemeği galiba biraz
(что-в.п.) fazla kaçırdım.
Пропускать Nsz. Ön lastikler hava
(воздух) kaçırıyor.
464 KAÇIŞMAK
Разбегаться Nsz. Çocuklar bizi görünce
kaçıştılar.
465 KAÇMAK
Убежать Nereden Hırsızlar
(откуда) hapishaneden
kaçmışlar.
Kimden Köpek benden
(от кого) kaçıyor.
466 KALDIRILMAK
Быть Nsz.- O kanun yürürlükten
отмененным, Nereden kaldırıldı.
упраздненным ( - откуда)

107
Быть снятым с Nsz.- Mavi otobüsler
эксплуатации Nereden seferden kaldırılmış.
( - откуда)
Быть Nsz.- Madenî paralar
выведенным из Nereden tedavülden kaldırıldı.
обращения ( - откуда)
Быть отмененным Nsz. Bütün izinler
kaldırılmış.
Быть Nsz.- Kazadan hemen sonra
отправленным в Nereye hastaneye kaldırılmış.
больницу ( - куда)
467 KALDIRMAK
Поднимать Neyi Bilenler elini
(что-в.п.) kaldırsın.
Neyi Adam iki tonluk
(что-в.п.) arabayı kaldırdı.
Kimi Ercan sevincinden
(кого-в.п.) beni havaya kaldırdı.
Убирать Neyi Kitapları masadan
(откуда-то) (что-в.п.) kaldırın.
Neyi Bu sene bu bölümü
(что-в.п.) kaldırmak istiyorlar.
Разбудить Kimi Beni saat dörtte
(кого-в.п.) kaldırın, biraz
dinlenmek istiyorum.
468 KALKIŞMAK
Затевать, Neye Onun böyle bir işe
задумывать, (чему) kalkışacağını hiç
приниматься за düşünmemiştim.
что-либо
469 KALKMAK
Вставать Nereden Oturduğu yerden
(откуда) kalktı ve yaşlı kadına
yer verdi.

108
Nsz. Her sabah erken
kalkarım.
Уходить Nsz. Misafirler çok çabuk
kalktılar.
Отправляться Nsz. Otobüs saat beşte
kalkıyor.
Набухать Nsz. Bu kapının boyası
kalkmış.
Отклеиваться Nsz. Bütün duvar kağıtları
kalkmış.
Быть Nsz. Madenî elli liralar
недействитель- kalktı artık.
ным
(не) Думать Neye Sakın beni aldatmaya
(чему) kalkma.
470 KALMAK
Оставаться Nerede Emine iki gün
(где) İstanbul’da kaldı.
Kime Arkadaşlar bu iş bize
(кому) kaldı.
Kimde Suzan dün gece bizde
(у кого) kaldı.
Nsz. Yaz tatiline bir hafta
kaldı.
Остаться на Nerede Bu yıl sınıfta kaldı.
второй год (где)
(sınıfta ~)
Доставаться Kimden Bu araba bana
(от кого) babamdan kaldı.
471 KANAMAK
Кровоточить Nsz. Dün parmağım çok
kanadı.

109
472 KANATMAK
Понуд. от Neyi Elimde bir yara çıktı.
кровоточить (что-в.п.) Krem sürerken
kanattım.
473 KANDIRILMAK
Быть обманутым Nsz. O dükkanda bir defa
da ben kandırıldım.
474 KANDIRMAK
Обманывать Kimi Aykut beni de
(кого-в.п.) kandırdı.
475 KANITLAMAK
Доказывать Neyi Sen onun yalan
(что-в.п.) söylediğini
kanıtlayabilir misin?
Kime Bunun doğru
(кому) olduğunu bana
kanıtlayabilir misin?
476 KAPANMAK
Закрываться Nsz. Bu saatte dükkanlar
kapanmıştır.
Запираться Nsz. Bu kapı kapanmıyor.
Прикрывать Nereye Polis hemen çocuğun
(куда) üstüne kapandı.
477 KAPATMAK
Закрывать Neyi Ben kasabın hesabını
(что-в.п.) kapattım.
Neyi Lütfen kapıyı kapat.
(что-в.п.)
Занести Neyi Bütün gece yağan kar
(о снеге) (что-в.п.) yolları kapatmıştı.
Закопать Neyi Bu çukuru
(что-в.п.) kapatmamız lazım.
Закрыть Neyi Lütfen bu konuyu
(что-в.п.) kapatalım.

110
Отключить Neyi Dün yine bir
(что-в.п.) televizyon kanalını
kapattılar.
Покупать Neyi Defolu malları ucuza
(со скидкой) (что-в.п.) kapattık.
478 KAPILMAK
Увлекаться, Neye Delikanlı kara
влюбляться (чему) sevdaya kapılmıştı.
Поддаваться Neye Ben onun sözlerine
(чему) kapıldım.
Быть Neye Küçük çocuk sonunda
подхваченным (чему) azgın dalgalara
волнами kapıldı.
479 KAPIŞMAK
Набрасываться на Neyi İndirimden sonra
что-либо (что-в.п.) müşteriler hemen
gömlekleri kapışmaya
başladılar.
Схватиться, Kiminle Dün yine Şahin’le
сцепиться, (с кем) kapıştık.
драться
480 KAPLAMAK
Обернуть Neyi Kitaplarımı kaplamam
(что-в.п.) lâzım.
Затягивать Ne (что) Gökyüzünü yine
bulutlar kapladı.
Постелить Neyle Bütün odaları halıyla
(ковер, паркет) (с чем) kapladık.
Покрывать Ne (что) Bütün yolları kar
kaplamıştı.
Наступать Ne (что) Birden ortalığı bir
(о тишине) sessizlik kapladı.

111
481 KAPMAK
Хватать, Neyi Adam birden elimdeki
выхватывать (что-в.п.) paketi kaptı.
Садиться на Neyi Biz en güzel yeri
самое лучшее (что-в.п.) kaptık.
место
Заполучить Kimi Bizim hemen bu
(кого-в.п.) futbolcuyu kapmamız
lazım.
Схватывать на Neyi Çocuk çok akıllı,
лету, быстро (что-в.п.) anlatılanları hemen
усваивать kapıyor.
Простудиться Ne (что) Geçen gün biraz
soğuk kaptım.
482 KAPSAMAK
Охватывать, Neyi İmtihan bütün
заключать, (что-в.п.) konuları kapsıyor.
содержать в себе Kimi Bu kanun sadece lise
(кого-в.п.) öğrencilerini kapsıyor.
483 KAPTIRMAK
Понуд. от Neyi Eşim de geçen hafta
хватать, (что-в.п.) çantasını kaptırmış.
выхватывать
Дать увлечь себя, Neye Kendini televizyona
втянуться во что- (чему) kaptırmış, hiç ders
либо çalışmıyor.
484 KARALAMAK
Зачеркнуть, Neyi Kitabın her yerini
начеркать (что-в.п.) karalamış.
Neyi Kompozisyondaki
(что-в.п.) yanlışları karalamıştı
485 KARAR VERMEK
Решать Neye Bu kitabı bitirmeye
(что-то делать) (чему) karar verdim.

112
486 KARARLAŞTIRMAK
Решать, Nsz. Biz böyle
принимать kararlaştırmamıştık.
решение, Kiminle Biz sizinle böyle
договариваться (с кем) kararlaştırmamıştık.
Neyi Bu hafta pikniğe
(что-в.п.) gitmeyi
kararlaştırmıştık.
487 KARARMAK
Темнеть, Nsz. Buralarda hava çok
смеркаться geç kararıyordu.
Меркнуть, Nsz. O beni terk edince
гаснуть bütün dünyam karardı.
Сойти с ума от Nsz. Adamın gözü
злости kararmış, hiç kimseyi
dinlemiyor.
Потемнеть в Nsz. Ayağa kalkmak
глазах isterken birden
gözlerimin önü
karardı ve düştüm.
488 KÂR ETMEK
Получать Nsz. Bu yıl çok iyi kâr
прибыль ettik.
Neyden Son gelen
(от чего) gömleklerden hiç kâr
edemedik.
Быть полезным Kime Benim söylediklerim
(кому) ona hiç kâr etmiyor.
489 KARIŞMAK
Смешаться Nereye Hırsız birden
(куда) kalabalığın arasına
karıştı.

113
Neye Burada sıcak su ile
(чему) soğuk su birbirine
karışıyor.
Поменяться Nsz. Çantalarımız karıştı
galiba.
Вмешиваться Neye Sen bu işe karışma.
(чему)
490 KARIŞTIRMAK
Мешать Neyi Çorbayı kaynayıncaya
(что-в.п.) kadar karıştırmalısın.
Neyi Önce şeker at sonra
(что-в.п.) çayını karıştır.
Рыться Neyi Birileri benim odamı
(что-в.п.) karıştırmış.
Neyi Bunu eski defterlerimi
(что-в.п.) karıştırırken buldum.
Переключать Neyi Sabahtan beri
(что-в.п.) kanalları
karıştırıyorsun.
Путать Kiminle Afedersiniz, ben sizi
(с кем) başka birisiyle
karıştırdım.
Вмешаться Kimi Lütfen beni bu olaya
(кого-в.п.) karıştırmayın.
491 KARŞILAMAK
Встречать Kimi Misafirleri kapıda
(кого-в.п.) karşılamalıyız.
Хватать, быть Neyi Bu para bizim
достаточным (что-в.п.) ihtiyaçlarımızı
karşılamaz.
492 KARŞILAŞMAK
Встречаться Kiminle Dün Okan’la
(с кем) karşılaştık.

114
Столкнуться Neyle İkinci defa böyle bir
(с ситуацией) (с чем) olayla karşılaşıyorum.
493 KARŞILAŞTIRMAK
Сравнить Neyi Matematikle tarihi
(что-в.п.) karşılaştırmak doğru
olmaz.
Kimi Sinan’la Yeşim’i
(кого-в.п.) karşılaştırma.
Neyi İki kitabı
(что-в.п.) karşılaştırdım.
494 KASTETMEK
Иметь в виду, Neyi Ben bunu
подразумевать (что-в.п.) kastetmemiştim.
Kimi Ben Ercan’ı
(кого-в.п.) kastetmiştim.
495 KAŞIMAK
Чесать Neyi Çocuk durmadan
(что-в.п.) başını kaşıyordu.
496 KAŞINMAK
Чесаться Nsz. Devamlı elimin içi
kaşınıyor.
497 KATILMAK
Участвовать Neye Ben bu yarışmaya
(чему) katılmıyorum.
Соглашаться, Neye Ben sizin bu fikrinize
быть согласным (чему) katılmıyorum.
Kime Ben Burcu’ya
(кому) katılıyorum.
Разбавить Neye Galiba bu benzine su
(чему) katılmış.
Присоединиться Nerede Öbür grup bize
(где) İstanbul’da katılacak.

115
498 KATLAMAK
Складывать Neyi Şu çamaşırları katlar
(что-в.п.) mısın?
Засучить Neyi Pantolonumun
(что-в.п.) paçalarını katlar
mısın?
499 KATMAK
Разбавить Ne (что) Galiba benzine su
katıyorlar.
Добавить Ne (что) Yemeğe tuz kattın mı?
500 KAVGA ETMEK
Драться Kiminle Dün Cengiz’le kavga
(с кем) ettik.
501 KAVRAMAK
Схватывать на Neyi Çocuk, anlatılanları
лету, быстро (что-в.п.) hemen kavrıyor.
усваивать
502 KAVURMAK
Жарить Neyi Senin getirdiğin etleri
(что-в.п.) kavurduk.
Жечь, иссушать Kimi Çölün sıcaklığı insanı
(кого-в.п.) kavuruyordu.
503 KAVUŞMAK
Встречаться, Kime Nihayet anneme
соединяться (кому) kavuştum.
Достигать Neye Delikanlı en sonunda
(чему) isteğine kavuşmuştu.
504 KAYBETMEK
Потерять Neyi Dün kalemimi
(что-в.п.) kaybettim.
Kimi Çocuk pazarda
(кого-в.п.) annesini kaybetmişti.

116
505 KAYBOLMAK
Потеряться Nsz. Dün kalemim, bugün
defterim kayboldu.
Nsz. Komşumuzun küçük
oğlu kaybolmuş.
506 KAYDETMEK
Записать Neyi Sen şu hesapları da
(что-в.п.) deftere kaydet.
Kimi Salih’i bizim okula
(кого-в.п.) kaydetmediler.
Ne (что) Bu teyp ses
kaydediyor.
Neye Bu kasete
(чему) kaydedebiliriz.
507 KAYDIRMAK
Переносить Kimi Çocukları yokuştan
(кого-в.п.) aşağı kaydırıyordu.
Сдвигать Neyi Sayfayı kaydırmışsın.
(что-в.п.)
508 KAYDOLMAK
Записаться Nereye Ben de iki hafta önce
(куда) bu kursa kaydoldum.
509 KAYIRMAK
Заботиться о ком- Kimi Annem her zaman
либо (кого-в.п.) kardeşimi kayırıyor.
Защищать Kimi Mert, devamlı
(кого-в.п.) fakirleri kayırırdı.
510 KAYMAK
Скользить, Nerede Çocuklar buzlu yolda
кататься (где) kayıyorlardı.
Nereden Yokuştan aşağı
(откуда) kayıyorduk.
Выскользнуть Nereden Birden bardak
(откуда) elimden kayıverdi.

117
Поскользнуться Nsz. Ayağım kaydı,
düştüm.
511 KAYNAMAK
Кипеть Nsz. Su kaynamış, fırını
kapatabilirsin.
512 KAYNATMAK
Кипятить, Ne (что) Önce su
вскипятить kaynatmalıyız.
Сварить Neyi Şu demirleri birbirine
(металл) (что-в.п.) kaynat.
513 KAZANDIRMAK
Давать Nsz.-Kime Bu iş bana çok
возможность ( - кому) kazandırdı.
выиграть, Ne-Kime Bu bize çok zaman
получить (что- kazandıracak.
прибыль кому)
514 KAZANMAK
Сдать (экзамен) Neyi Üniversite imtihanını
(что-в.п.) kazandım.
Выиграть Ne (что) Piyangodan bir araba
(победить) kazanmış.
Neyi Bu yarışmayı
(что-в.п.) kazanmalıyım.
Neyi Bu davayı
(что-в.п.) kazanmamız lâzım.
Приобрести Ne (что) Burada çok iyi
( друга) arkadaşlar kazandım.
Заработать Ne (что) Bu işten çok para
kazanacağız.
515 KAZMAK
Вырыть Ne (что) Şuraya bir çukur
(выкопать) kazalım.

118
516 KEFİL OLMAK
Ручаться, Kime Ben Cüneyt’e kefil
поручаться (кому) olmam.
517 KEKELEMEK
Заикаться Nsz. Çocuk biraz
kekeliyordu.
518 KESİNLEŞMEK
Окончательно Nsz. Toplantının saati
определяться, kesinleşti.
устанавливаться
519 KESİŞMEK
Пересекаться Nsz.- İki çizgi belli bir
Nerede noktada kesişiyorlar.
( - где)
Nsz.- Yollarımız burada bir
Nerede daha kesişti.
( - где)
520 KESMEK
Резать Neyi Sen şu karpuzu kes.
(что-в.п.)
Порезать Neyi Traş olurken yüzümü
(что-в.п.) kestim.
Стричь (saç ~) Neyi Bu berber de saçımı
(что-в.п.) güzel kesemedi.
Спилить Neyi Ormandaki bütün
(что-в.п.) ağaçları kesmişler.
Зарезать Ne (что) Ben tavuk bile
kesemem.
Отключить Neyi Yine suları kestiler.
(что-в.п.)
Замедлять Neyi Rüzgâr topun hızını
(что-в.п.) kesiyor.
Перекрыть Neyi Trafik polisleri yolu
(что-в.п.) kesmişlerdi.

119
Уменьшать Neyi Çay harareti keser.
(что-в.п.)
Вырезать Neyi Bu filmdeki bazı
(что-в.п.) sahneleri kesmişler.
Прекратить Neyi Kes şu gürültüyü!
(что-в.п.)
521 KEŞFETMEK
Открыть Neyi Amerika’yı Kristof
(что-в.п.) Kolomb keşfetti.
522 KIMILDAMAK
Шевелиться, Nsz. Sakın kımıldama,
двигаться sırtında böcek var!
Nsz. Kımıldamayın,
çekiyorum.
523 KIMILDATMAK
Шевелить, Neyi Başını kımıldatma!
двигать (что-в.п.)

1 FOLKLOR AKADEMİ DERGİSİ Folklore Academy Journal 2018 Cilt:1 Sayı:1 e-issn: X

2 Sahibi/Owner Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarları Derneği adına Bican Veysel YILDIZ Baş Editör/Chief Editor Prof. Dr. Işıl ALTUN (Kocaeli Üniversitesi) Editörler/Editors Prof. Dr. Hanife Dilek BATİSLAM (Çukurova Üniversitesi) Doç. Dr. Sibel TURHAN TUNA (Muğla Üniversitesi) Dr. İsmail ABALI (Iğdır Üniversitesi) Dr. Çiğdem AKYÜZ (Gazi Üniversitesi) Dr. Şakire BALIKÇI (Mardin Artuklu Üniversitesi) Dr. Erhan SOLMAZ (Uşak Üniversitesi) Yayın Kurulu/Editorial Board Doç. Dr. Abdullah ACEHAN (Dumlupınar Üniversitesi) Dr. Zülfikar BAYRAKTAR (Bandırma On Yedi Eylül Üniversitesi) Dr. Özgür ERGÜN (Kocaeli Üniversitesi) Bican Veysel YILDIZ (Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarları Birliği) Sabri KOZ (Yapı Kredi Yayınları) Redaksiyon/Dizgi M. Tekin KOÇKAR Ersin ÇELİK

3 BU SAYININ HAKEMLERİ Prof. Dr. Tamilla ALİYEVA Prof. Dr. Hanife Dilek BATİSLAM Doç. Dr. Abdullah ACEHAN Doç. Dr. Rysbek ALIMOFF Doç. Dr. Necdet Yaşar BAYATLI Doç. Dr. Sibel TURHAN TUNA Dr. İsmail ABALI Dr. Erdal ADAY Dr. Çiğdem AKYÜZ Dr. Şakire BALIKÇI Dr. Demet AYDINLI GÜRLER Dr. Hülya ÇEVİRME Dr. Didem ÇETİN Dr. Uğur DURMAZ Dr. Şenel GERÇEK Dr. Cemile KINACI Dr. Yavuz KÖKTAN Dr. Orhan Fatih KUŞDEMİR Dr. Derya ÖZCAN Dr. Soner SAĞLAM Dr. Erhan SOLMAZ Dr. Gürkan YAVAŞ Muş Alparslan Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Bağdat Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Gazi Üniversitesi Mardin Artuklu Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi Gazi Üniversitesi Sakarya Üniversitesi Amasya Üniversitesi Uşak Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Uşak Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi

4 Tasarım ACT Reklam Ajansı, Eskişehir Folklor Akademi Dergisi, dört ayda bir elektronik ortamda yayımlanan uluslararası ve hakemli bir dergidir. Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarına ait olup yayın hakları ise Folklor Akademi Dergisi ne aittir. Yayıncının yazılı izin belgesi olmaksınız dergide yayımlanan yazıların bir kısmı ya da tamamı basılamaz ve çoğaltılamaz. Yayın kurulu dergiye gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamama hakkına sahiptir. Folklor Akademi Dergisi İDEALONLINE, RESEARCHBIBLE, SINDEX ve CITEFACTOR veritabanları tarafından dizinlenmektedir. İletişim E-posta: ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI YAZARLARI DERNEĞİ Bağdat Cad. No:385/B Maltepe-İSTANBUL

5 İÇİNDEKİLER / CONTENTS ARAŞTIRMA MAKALELERI / RESEARCH ARTICLES BOZCİGİT HİKÂYESİNDE OLAĞANÜSTÜLÜK MOTİFLERİ... 1 İsmail ABALI THE EXTRAORDINARINESS MOTIFS IN THE STORY OF BOZCİGİT BERDEL EVLİLİĞİ ÜZERİNE KALİTATİF BİR ARAŞTIRMA MARDİN ÖRNEĞİ Çiğdem AKYÜZ A QUALITATIVE RESEARCH ON BERDEL MARRIAGE SAMPLE OF MARDİN KIRGIZ KAHRAMANLIK DESTANI MANAS IN İKİDİLLİ AKADEMİK SERİSİ SSCB HALKLARININ DESTANLARI Alla I. ALIEVA KYRGYZ HEROIC EPIC "MANAS" IN A BILINGUAL ACADEMIC SERIES "THE EPIC OF THE PEOPLES OF THE USSR" ŞAHMERAN EFSANESİ VE YILAN TILSIMLARININ PSİKANALİTİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Şakire BALIKÇI CONSIDERATION OF ŞAHMERAN LEGEND AND THE SNAKE TALISMANS FROM THE VIEW OF PSYCNOANALYTIC KİMLİK OLUŞTURMA SÜRECİNDE TÜRK VE MOĞOL ULUSAL SEMBOLLERİNİN TARİHSEL İZDÜŞÜMÜ Songül ÇAKMAK IN THE PROCESSING OF CREATING HISTORICAL PROJECTION OF SYMBOLS TURKISH AND MONGOLIAN IDENTITY DİASPORADA YAŞAYAN KARAÇAY-MALKARLILARIN NİNNİ SÖYLEME GELENEKLERİ VE KÜLTÜREL DEĞİŞİM M. Tekin KOÇKAR, Roza KOÇKAR, A. Abrek KOÇKAR CULTURAL CHANGE AND THE TRADITION OF SINGING LULLABIES AMONG KARACHAY- MALKARS IN DIASPORA KIBRIS TÜRK KÜLTÜRÜNDE AZERBAYCAN VE AZERÎ TÜRKÜ İMGESİ Emin ONUŞ AZERBAIJAN IN CYPRUS TURKISH CULTURE AND AZERBAIJANI TURKISH IMAGE ÖZBEK HALK KÜLTÜRÜNDE DOĞUM İLE İLGİLİ PRATİKLER

6 Erhan SOLMAZ THE PRACTISES ABOUT THE BIRTH IN UZBEK FOLK CULTURE TÜRKLERDE MİLLİ DEĞERLERDEN BİRİSİ: ANA- BABA SEVGİSİ Sibel TURHAN TUNA ONE OF THE NATIONAL VALUES OF TURKS: LOVE FOR MOTHER AND FATHER KİTAP İNCELEME/BOOK REVIEW AYNUR, H., ÇAKIR, M., KONCU, H., KURU, S.S. & ÖZYILDIRIM A.E., ESKİ METİNLERE YENİ BAĞLAMLAR: OSMANLI EDEBİYATI ÇALIŞMALARINDA YENİ YÖNELİMLER Yağmur BULUT

7 EDİTÖRDEN Saygıdeğer okur! Folklor Akademi Dergisi, Nisan 2018 de 1. sayısı ile e-dergi olarak yayın hayatına başlamıştır. FAD olarak sizlerle buluşmaktan mutluyuz. Dört ayda bir çıkacak olan FAD, sosyal ve beşeri bilimlerin her alanında; Türkçe ve Türkçenin lehçeleri, İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca ve Rusça yayın yapmaktadır. Dergimizin odak noktası folklor olmakla birlikte sosyal bilimler alanında nitelikli, özgün ve akademik yaklaşıma sahip, tarihsel veya güncele dair dikkate değer, uluslararası ölçekte farkındalık yaratabilecek yazıları yayınlamayı hedeflemektedir. Dergimizin 2018/1 sayısında halkbiliminin çeşitli konularına ve Türk dünyası araştırmalarına yönelik yazılar yer almaktadır. Dokuz makalenin yer aldığı bu sayıda, bir adet de kitap incelemesi bulunmaktadır. Makalelerden birisi Manas destanı üzerine olup Rusçadır. Dört makale, saha araştırması temelinde, kaynak kişilerden derlenen bilgiler ışığında, folklora katkı sağlamayı ve ele aldıkları konulara dair farkındalık oluşturmayı amaçlamakta; Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri adlı çalışma ise Bozcigit hikâyesinin Kırgız versiyonun ilk defa Türkiye Türkçesine aktarılması ve incelenmesini içermektedir. Bir çalışmada Karaçay-Malkar ninnilerinin tarihsel süreçte geçirdiği değişim, geleneksel müzik yapısı açısından ele alınmakta; bir diğer

8 çalışmada ise aile kavramı etrafında literatür taramasına dayanan nitel bir inceleme olarak Türk toplumunda ana-baba sevgisi konu edilmektedir. Dergimiz, Metinlere Yeni Bağlamlar: Osmanlı Edebiyatı Çalışmalarında Yeni Yönelimler adlı kitap tanıtımı/inceleme ile sonuçlanmaktadır. 2018/1 sayımızda yazılarıyla yer alan değerli yazarlarımıza çok teşekkür ederiz. Eksik olmayınız. Bizlerden desteğini esirgemeyen bu sayının hakemlerine de içten teşekkürler Folklor Akademi Dergisi ailesi olarak henüz yolun başındayken, bizimle yürüyecek olan arkadaşlarımıza, meslektaşlarımıza, yazarlarımıza ve okurlarımıza bundan sonraki sayılarımıza değerli katkıları için şimdiden teşekkür ederiz. Ağustos 2018 de yayımlanacak olan ikinci sayımızda görüşmek üzere Saygılarımızla Prof. Dr. Işıl ALTUN Baş Editör

9 Abalı, İ. (2018). Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, Makale Bilgisi / Article Info Geliş / Recieved: Kabul / Accepted: Araştırma Makalesi/Research Article BOZCİGİT HİKÂYESİNDE OLAĞANÜSTÜLÜK MOTİFLERİ İsmail ABALI * Öz Ortaya çıktığı ilk andan itibaren sözlü anlatılar, nesilden nesle aktarıldığı her dönemde mensubu olduğu toplumun fikir, düşünce, dünya görüşü, yaşayış tarzı, dini inancı ve sosyo-kültürel yapısı gibi unsurlarından olabildiğince etkilenmiştir. Sözlü ürünlerini kuşaktan kuşağa devam ettiren toplum, var olduğu her çağda gerek toplumsal belleğinde mevcut bulunan gerekse hayal ve imge dünyasında yarattığı bazı motifleri bu anlatılarına yansıtır. Söz konusu bu motiflerden biri de olağanüstülük motifleridir. Gerek mitik anlatılardan kalan bir hatıra özelliği göstermesi gerek de eski inanış unsurlarının kültür öğelerine yansıması neticesinde bu olağanüstülük motifleri, birçok halk anlatmasının temel yapı taşı niteliği haline gelmiştir. Bu çalışma nitel bir araştırma olup doküman analizi ve metin incelemesine dayanmaktadır. Çalışmada, Kırgız halk edebiyatı ürünlerinden biri olan Bozcigit hikâyesi ele alınmıştır. Anlatıdaki olağanüstülük motifleri ise metnin tamamının Türkiye Türkçesine aktarılarak okunması sonucu ve sadece ilgili kısımlar alıntı gösterilerek tespit edilmiştir. İçeriğinde epik unsurlar barındırmasına rağmen bir halk hikâyesi özelliği gösteren anlatı, Bozcigit adlı kahraman ile Sayıpcamal ın arasındaki büyük aşkı konu edinmektedir. Hikâye, ihtiva ettiği dini motifler ve değerler ile de dikkati çekmektedir. Giriş bölümünde anlatı ile ilgili bazı bilgilerin verildiği makalenin inceleme kısmında ise hikâyede tespit edilen olağanüstülük motifleri alt başlıklar halinde incelenmiş, farklı anlatılarda mevcut bulunan motiflerle karşılaştırılmış ve hikâyeden aktarılan alıntılarla zenginleştirilmiştir. Sonuç bölümünde ise anlatı ile ilgili genel bir değerlendirme ve birtakım öneriler sunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Halk Hikâyesi, Bozcigit hikâyesi, Motif, Olağanüstülük * Dr. Öğr. Üyesi, Iğdır Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, [email protected] 1

10 İSMAİL ABALI THE EXTRAORDINARINESS MOTIFS IN THE STORY OF BOZCİGİT Abstract From the very first moment of its emergence, verbal explanations have been influenced as much as possible by the elements of society, such as ideas, thoughts, worldview, lifestyle, religious belief and socio-cultural structure. The society, which continues its oral products all along, contradicts some of the motives that it creates in its social memory and in the world of dream world and imagination. In fact, one of these motifs is the motif of extraordinary. Although it has a memento feature from mythical accounts, these extraordinary motifs have become the basic element of many folk narratives in the sense that the elements of old beliefs are reflected in the cultural elements. This study is a qualitative research based on document analysis and text analysis. In the study, the story of Bozcigit, one of the products of Kyrgyz folk literature, was taken up. The results are extraordinary narrative motifs in to read the complete text transferred to Turkey Turkish and citations were identified only by showing relevant parts. Despite the fact that it contains epic elements in its content, the narrative which shows the feature of a folk story is the subject of great love between Bozcigit hero and Sayıpcamal. The story draws attention with the religious motifs and values it contains. In this work, one of the rich Kyrgyz folk literature products, the narrative of Bozcigit, tried to determine the extraordinary motifs in it. In the introduction section, some of the information about the narrative have given in the examination section of the article and the extraordinary motifs found in the story have examined in subheadings, compared with the motifs available in different discriptions and enriched with quotations from the story. In the conclusion section, a general evaluation of the narrative and some suggestions have presented. Keywords: The Folk Story, The Story of Bozcigit, Motif, Extraordinariness 2

11 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri Giriş Motif; mitoloji, masal, efsane, destan ve halk hikâyesi gibi türlerde yaşama gücüne sahip en küçük öğedir. Halk anlatılarının temelini oluşturan motifler, içinde bulunduğu metinde önemli fonksiyonlar icra eder ve metne doğrudan güç kazandırır. Ait olduğu toplumun milli kimliğini de tayin etmede belirleyici bir rolü olan motifler; Türk halk anlatılarında ad verme, sayı, renk, ışık, kuyuya atılma, mağara, bilge kişi, Hızır, bozkurt, at vb. şekilde karşımıza çıkmaktadır. Motiflerin bir türden başka bir türe aktarılması gibi bir özelliği mevcut olup bu niteliğini ise olağanüstülüğe borçludur (Kaya 2007, 532). Eski Türk inanç unsurlarının mitolojik metinlere yansıyıp bunların da masal ile destanlara aks etmesi ve toplumun değişen sosyokültürel ve dini özelliklerine uyum sağlayarak sonraki süreçte epikoromanesk anlatılara aktarılması neticesinde, halk hikâyelerimizde de yukarıda bahsedilen motiflere rastlamak mümkündür. Destancılık geleneğinden miras kalan unsurlarla ortaya çıkan halk hikâyeleri, masalsı ve epik motiflerden de izler taşır. Yani halk hikâyesi, masal/destan kaynaklı ise motif yönünden zengindir (Alptekin 2005, 289). Örneğin Kerem ile Aslı hikâyesi; barındırdığı elma ile hamile kalma, rüyada âşık olma, dağın ve suyun yol vermesi, hayvan ve cansız varlıkların konuşması ve sihirli elbise gibi olağanüstülük unsurları ile zengin bir motif yapısına sahiptir (Bars 2010, 13-22). Türk halk hikâyelerinin motifler yönünden gösterdiği niteliğe paralel olarak aşağıda incelemeye aldığımız ve bir Kırgız poeması (manzume) olan Bozcigit hikâyesi de bünyesinde birçok motif barındırmaktadır. İncelemede söz konusu motiflerden yalnızca olağanüstülük motifleri ele alınacaktır. 1. Bozcigit Hikâyesi Halk hikâyeleri, Türk halk edebiyatının en önemli anlatı türlerinden biridir. Mitten masala, masaldan destana dek süren sözlü anlatıların sürekliliği bağlamında halk hikâyesi, toplumun yaşayış ve düşünce tarzına bağlı olarak destan dönemi anlatmalarının son halkası olarak ortaya çıkmıştır. Konar-göçer yaşam tarzı ve bunun getirdiği savaşçı toplum yapısını terk edip İslam dinini tercih eden ve yerleşik hayata geçen Türk boylarının sözlü edebiyatı da bu sosyal değişimden etkilenmiş; epik anlatıların yerini epikoromanesk hikâyeler almaya başlamıştır. Bundan hareketle halk hikâyeleri; manzum-mensur bir yapıda olmakla beraber genellikle aşk, kahramanlık ve 3

12 İSMAİL ABALI din konularını işlemektedir. Ayrıca diğer türlerden farklı olarak halk hikâyeleri; türkü, atasözü, bilmece gibi çeşitli sözlü edebiyat ürünlerini de bünyesinde barındırabilmektedir. Bozcigit hikâyesi, epik anlatılara dayanan lirik bir poema (manzume) olup aşk, kahramanlık, sosyal hayat ve dini özellikleri bünyesinde barındıran destansı kıssa türündeki anlatılardan biridir. Arap, Fars ve diğer Orta Doğu toplumlarının mitolojik anlatılarıyla yoğrulmuş olan Bozcigit hikâyesi, ilk defa 1842 yılında Radloff tarafından derlenmiş ve 1870 yılında yayımlanmıştır yılında Kırgızistan a ulaşan kitabın nüshasıyla birlikte hikâye, akıncılar ve ırcılar tarafından ezberlenmiş; ırcıların halk arasında şifahen anlatmasıyla da Kırgız dili ve kültürünün birtakım özelliklerini bünyesine katarak yeniden yazılmıştır. Kırgız Respublikasının Uluttuk İlimder Akademiyası nın Eldik Poemalar (2012) serisinin 31. sayısında sekiz hikâye ile birlikte yayınlanan hikâyenin iki nüshası da Kriuva El Yazmanları bölümünde numarasıyla muhafaza edilmektedir (Kırgız Adabiyatı Entsiklopediyalık Okuu Kuralı, 2004: 60). Bozcigit hikâyesi, diğer Türk boyları tarafından da bilinmektedir. İçerik ve şekil olarak farklılıklar gösterse de özünde aynı olan bu hikâyelerin Dobruca, Kazak ve Uygur Türkleri arasında anlatılan varyantları da bulunmaktadır. Kazak varyantı 2010 yılında bir yüksek lisans teziyle (Direk, 2010) çalışılmışken Dobruca varyantı da yine yüksek lisans tezleriyle dilbilgisi açısından incelenmiştir (Arvas, 2017: ). Aşk ve kahramanlık hikâyeleri başlığı altında değerlendirilen Uygur varyantı (İnayet, 2005: 16) ise Kırgızlara ait Bozcigit metnine en çok benzeyenidir. Olay örgüsü ve epizot yapısının neredeyse aynı olduğu hikayedeki kişi ve yer isimleri de çok küçük farklılıklarla ayrılmaktadır (Direk, 2010: ): Kırgız Varyantı Bozcigit Sayıpcamal Kimin Abdalla han Tahmas han Uygur Varyantı Boz Yiğit Sahipcemal Kimen Abdullah han Tammas han 4

13 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri Zeytun Meymun şehri Milatiye şehri Ziytun Maymunlar şehri Mulatiye şehri İncelememize esas olan Kırgızlara ait bu Bozcigit hikâyesinin ilgili bölümleri ilk defa tarafımızca Türkiye Türkçesine aktarılmış ve metin, Türkiye sahasında ilk kez halkbilimsel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur 1. Söz konusu anlatının epizot yapısı şu şekildedir 2 : HAZIRLIK BÖLÜMÜ: a. Ailelerin Tanıtımı: 1. Kahramanın babasının adı Abdalla handır ve Bagdad şehrinin hükümdarıdır. 2. Sayıpcamal ın babasının adı Tahmas handır ve Milatiye şehrinin hükümdarıdır. b. Kahramanların Tanıtımı: 3. Bozcigit, görenin bir daha görmek istediği akıllı ve yiğit bir delikanlıdır. 4. Sayıpcamal, babasının kimseye göstermeye kıyamadığı akıllı ve güzel bir kızdır. KAHRAMANIN MACERASI BÖLÜMÜ a. Aşık Olma: 5. Sayıpcamal ile Bozcigit, birbirlerini rüyalarında görerek aşık olurlar. 6. Sayıpcamal aşkından yataklara düşer ve Bozcigit i yanına çağırır. 1 Tespit etmeye çalıştığımız olağanüstülük motifleri ve çalışmada verilen hikâye ile ilgili diğer bilgiler, hikâye metninin tamamının okunması ve Türkiye Türkçesine aktarılması sonucunda tespit edilmiştir. Çalışmada yalnızca olağanüstülük motifleri ile ilgili kısımlar metinden alıntılar halinde gösterilmiştir. Söz konusu alıntılar, yalnızca Bozcigit metnini kapsamakta olup sayfa numaraları (Metin, ) olarak ifade edilmiştir. 2 Epizot modeli, Nerin Yayın ın ilgili çalışmasındaki (1996: 42-64) modelinden esinlenilerek oluşturulmuştur. 5

14 İSMAİL ABALI b. Gurbete Çıkma: 7. Bozcigit, rüyasında aşık olduğu Sayıpcamal ı bulmak için can dostu Kimin ile yollara düşer. 8. Bozcigit ile Kimin, Meymun şehrine gelir fakat burada tutsak edilir. Ancak birkaç denemeden sonra sal yaparak kurtulurlar. 9. Tekrar yola koyulan Bozcigit, Milatiye şehrine gelir ve burada dinlenmeye başlar. 10. Bozcigit in rüyasına aksakal bir kişi girer ve aradığı kızın bu şehirde olduğunu söyler. 11. Sayıpcamal, şehirde yabancıların olduğunu öğrenir ve kırk kızı, Sayıpcamal ın emriyle yabancıları saraya getirir. 12. Bozcigit ile Sayıpcamal şiirlerle söyleşerek hasret giderirler. 13. Sayıpcamal ın babası Tahmas han, kızının bir yabancı ile birlikte olduğunu öğrenir ve Bozcigit in üzerine asker salar. 14. Yapılan savaşta Bozcigit, Tahmas hanın birçok askerini öldürür ve ona kızını vermesi için dostu Kimin i elçi gönderir. 15. Bunu kabul etmeyen Tahmas han tekrar savaş ilan etse de sonunda Bozcigit i savaşla yenemeyeceğini anlayarak hile yapmaya karar verir ve kızını verdiğini ilan edip sahte bir toy düzenler. 16. Bunun üzerine Bozcigit ortaya çıkar ve toyda sarhoş olur. Kimin ile Sayıpcamal ın yardımıyla ayılan Bozcigit tekrar kaçar ve Tahmas han ardından Zeytun adlı askerini gönderir. 17. Bozcigit ile savaşından sonra Zeytun, onu mağlup edemeyeceğini kabul eder ve şehre geri döner. 18. Bozcigit galip gelse de her tarafı yara içindedir. Allah a dua eder ve gökyüzünde bir bahçe belirir. Bu bahçeye sığınan Bozcigit burada sıçanların yardımıyla iyileşir ve Milatiye şehrine geri döner. 6

15 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri c. Ölüm: 19. Evinde kaldığı bir ihtiyarın ihanetine uğrayan Bozcigit, Tahmas hanın askerleri tarafından yakalanır ve türlü eziyetlere rağmen öldürülemese de en sonunda kendi kılıcıyla idam edilir. 20. Bozcigit in öldüğünü gören Sayıpcamal da sarayını bir türbe haline getirir ve kırk kızı ile helalleşerek intihar eder. 21. Bozcigit ile Sayıpcamal aynı mezara, koyun koyuna gömülürler. SONUÇ BÖLÜMÜ a. Memlekete Dönüş: 20. Dostu Bozcigit i kaybeden Kimin, haberini Abdalla hana ulaştırmak için Bagdad şehrine gelir. 21. Abdalla han ve karısı, oğullarının gurbette ölmüş olmasından dolayı büyük üzüntü duyarlar. b. Kahramanın Kabrine Ziyaret: 22. Abdalla han, karısı ve Kimin; Bozcigit in mezarını görmek için Milatiye şehrine gelirler. 23. Bozcigit ve kızı Sayıpcamal ın ölümünden sonra yaptıklarından pişman olan Tahmas han, her türlü cezaya razı olduğunu Abdalla hana bildirse de Abdalla han, cezasını Allah a bırakır. 24. Bozcigit in annesi oğlunun mezarı başında ağıtlar yakar ve yüzünü son bir kez görmesi için mezarı açılır. Bozcigit ile Sayıpcamal sanki yaşıyormuşçasına birbirlerine sarılmış bir halde mezarda yatmaktadır. 25. Kimin de onlarla birlikte olmak istediği yönünde Allah a dua eder. Duası kabul olur ve o da mezara girerek şehit olur. Lirik formel ifadeler ve semboller açısından zengin bir profil çizen anlatı, halk hikâyesi türünde Kırgızlara ait önemli bir eserdir. Hikâye; Bozcigit ile Sayıpcamal arasındaki büyük aşkı işlemekte ve rüyada sevgilinin suretini görme ile âşık olma, sevgiliye kavuşmak için türlü cefalara katlanma, 7

16 İSMAİL ABALI aksakal bir dervişin yardımına nail olma ve ölen âşıkların aynı mezara gömülmesi gibi birçok halk hikâyesi unsurunu da içermektedir. Trajik bir sonla biten hikâye, aynı zamanda, birtakım epik motifler de içermektedir. Türler arası ayrışmanın henüz tam manasıyla gerçekleşmediği İdil-Ural ve Sibirya anlatılarında olduğu gibi (Aça, 2006: 85) Kırgız halk edebiyatında da görülen bu durum, Bozcigit hikâyesinde de kendini göstermektedir. Nitekim Bozcigit, her ne kadar bir âşık olsa da düşmanla baş edecek kadar da yiğit bir kahramandır. Sayıpcamal ile görüştükten sonra Tahmas hanın askerleriyle çarpışan Bozcigit, tek başına yüzlerce askeri öldürebilmiştir. Tahmas hanın en güçlü askerlerinden biri olan Zeytun u bile korkutan Bozcigit, bir destan kahramanı hüviyetinde corgo ata binen, cesur bir bahadırdır. Bozcigit, aynı zamanda, sıradan silahlarla öldürülemeyen bir yiğittir. Tahmas hanın cellâtları onu ancak kendi kılıcı ile öldürebilmiştir. Bozcigit anlatısında dikkati çeken unsurlardan biri de hikâyenin bolca İslami değer ve unsurlara yer vermesidir. Hikâye boyunca sabretmenin, kadere boyun eğmenin, vefakâr olmanın ve tevekkül etmenin önemi sık sık vurgulanmaktadır. Öyle ki Bozcigit in babası Abdalla han, oğlunun katili Tahmas hanın cezasını ahrete bırakmıştır. Sayıpcamal da sevgilisini cellâtlara teslim eden ihtiyarı, günaha girmemek için öldürmemiştir. Dua etmenin faziletleri de bolca vurgulanan hikâyede bu durumun getirdiği keramet ve mucizelere de yer verilmiştir. Nitekim Tahmas hanın askerleri ile savaşından sonra yaralanan Bozcigit, Allah a dua etmiş ve gökyüzünde cennete benzeyen bir bahçeye girerek burada iyileşmiştir. Bozcigit in annesi de gurbette ölen oğlunun yüzünü son bir defa görebilmek için dua etmiş ve duası kabul olmuştur. Manzum ve mensur bir yapıda olan Bozcigit anlatısında, vakayı tahkiye etme bölümleri nesirle yapılırken karşılıklı konuşmalar ile dua, beddua, dilek, üzüntü, aşk ve sitem bildiren ifadeler ise manzum olarak ele alınmıştır. Sayıpcamal ın Bozcigit i yaşadığı şehre çağırması, Bozcigit in can dostu Kimin e gurbete çıkacağını anlatması ve sevgilisine kendini tanıtması, Tahmas hanın kızına akıl vermesi, Bozcigit in yaralandıktan sonra iyileşmek için Allah a dua etmesi, Sayıpcamal ın sevgilisini öldüren babasına ilenmesi, Kimin in can dostunun cesedinin başında ağıt yakması, oğlunun ölüm haberini alan Abdalla hanı bir ihtiyarın teselli etmesi ve yüzünü son bir kez görmeyi dileyen Bozcigit in annesinin Allah a dua etmesi gibi durumlar 8

17 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri hikâyede manzum olarak ifade edilmiştir. Ağıt, ır, car-car ve dua örneklerini bolca barındıran hikâyenin bu manzum bölümleri hece ölçüsünün genellikle 7 li, 8 li ve 11 li kalıpları ile oluşturulmuştur. 2. Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri Rüyada Âşık Olma Türk halk edebiyatında rüya motifi, sıkça karşımıza çıkan bir unsurdur. Özellikle halk hikâyeleri ve halk ozanlarının âşıklık vasfını kazanmasını ihtiva eden anlatılarında karşılaştığımız rüya motifinin bu ve benzeri anlatmalarda birçok işlevi bulunmaktadır. Âşık biyografileri etrafında teşekkül eden halk hikâyelerindeki rüyalar ise aşığa, âşık olacağı kişinin suretini zihnine kaydetme işlevini barındırmaktadır (Günay, 1999: 89). Bozcigit hikâyesinde de kahramanımız, âşık olacağı Sayıpcamal ın suretini rüyasında görmüş ve onunla söyleşme imkânını yine rüyasında bulmuştur (Metin, 11-12): Kündördün birinde Bozcigit catıp tüş köröt. Tüşündö bir suluu kızdın sürötün köröt. Kız acayıp baktın içinde kırk kızı menen cüröt. Bulbul, çabalekey, kuştar sayrap baktın içi kudu beyiştey. Bozcigit munu körüp tañ kaldı. Kız nazik obon menen Bozcigitke karap ırdaganı: (Günlerden bir gün Bozcigit uykusunda rüya görür. Rüyasında güzel bir kızın suretini görür. Kız heybetli bir bahçede kırk kızı ile yaşamaktadır. Bülbül, kırlangıç ve türlü kuşların ötüşüp durduğu bahçe tıpkı cennet gibidir. Bozcigit bunu görüp hayran kalır. Kız Bozcigit e bakıp güzel bir ezgiyle ır söyler) Cañı coldoş can cigit Cigit mintip catabı? Men coluñda ıntızar Makul bolsoñ maga bar. Cici eşim, can yiğidim Yiğit böyle durur mu? Ben yolunda çektim intizar Kabul edersen bana var. Oşol cılda Bozcigit on segiz caşka çıktı. Ekinçi cılı dagı tüş kördü. Kız ölgüdöy bolup, zarlap ıylap bir nuska aytkanı: (O sene Bozcigit on sekiz yaşına basar. Sonraki yılda da rüya görür. Kız ölüm döşeğindedir ve ağlaya ağlaya bir ır söyler) Tört cıl boldu kütömün Kelebi dep coktoymun Kabarıñ cok, özüñ cok Dört yıl oldu bekliyorum Gelir mi diye soruyorum Haberin yok, sen yoksun 9

18 İSMAİL ABALI Anda Bozcigittin coop bergeni: Bir ukmuş suluu nazırsıñ Keç bolgondo hazırsıñ Ne armanduu mazarsıñ Kay cerliksiñ ceriñ ayt. O zaman Bozcigit şöyle cevap verir: Ne acayip, hoş bakışlısın Akşam olunca hazırsın Ne kutsal bir yerdesin Neredesin, yerini söyle. Hikâyede yalnızca Bozcigit değil Sayıpcamal da âşık olacağı kişiyi rüyasında görmüştür. Hatta rüyasında Sayıpcamal ile Bozcigit in nikâhı bile kıyılmıştır (Metin, 10): Sayıpcamal attuu suluu, akılduu calgız kızı bar eken. Apası anı eç kimge körsötpöy çoñ sarayda bakçu. Sayıpcamal on beş caşka tolgondo bir acayıp tüş köröt. Tüşündö bir suluu cigit kelet. Kız menen taanışıp atım Bozcigit deyt. Bir kişi kız menen cigittin nikesin kıyat. Bulardı tegerektegen el bul eköönün cüzdörünön nur tamgan suluuluktarına tañdışat (Sayıpcamal adlı güzel, akıllı bir kızı vardır. Annesi onu hiç kimseye göstermeden büyük bir sarayda büyütmüştür. Sayıpcamal on beş yaşına bastığında garip bir rüya görür. Düşünde yakışıklı bir yiğit gelir. Kız ile tanışıp adım Bozcigit der. Bir kişi kızla yiğidin nikâhını kıyar. Etrafındaki insanlar bu ikisinin güzelliklerine ve yüzlerinin nur gibi parlamasına hayran kalır) Rüyada Gaipten Haber Alma Türk halk anlatılarında rüyanın en önemli işlevlerinden biri de kehanette bulunma ya da gelecekten/gaipten haber vermedir (Günay, 1999: 89). Bu tip rüyalar, Dede Korkut Hikâyelerindeki Salur Kazan ın evinin yağmalamasını haber veren rüya (Ergin, 1997: 99) gibi felaketleri anlatabilir ya da Oğuz Kağan ın gördüğü rüya (Ögel, 1998: 126) gibi bir zaferin habercisi de olabilir. Bozcigit hikâyesindeki rüya motifi ise Bozcigit in sevdiğini bulacağını müjdelemektedir. Hikâyede Bozcigit, dostu Kimin ile Meymun şehrindeki esaretten kurtulduktan sonra beraber Milatiye şehrine gelir ve burada konaklamaya başlar. Bir gece rüyasında aksakal bir adamın kendisine, aradığı kızı bu şehirde bulacağına dair bir nasihat verdiğini görür (Metin,14-15): Oşentip baldar kırk kün Milatie şaarında cürüştü. Közdörünö eç nerse körünbödü. Bozcigit bir künü caratkanga munacat aytıp ıyladı. Al catıp uktap ketet. Tüşündö bir ak sakalduu kişi: Ay baykuş, bul şaardan çıkpagın, tabasıñ deyt (O zaman çocuklar kırk gün boyunca Milatiye şehrinde kalırlar. Gözlerine hiçbir şey görünmez. Bozcigit bir gün yaratana dua edip ağlar. Yatıp uyuyuverir. Rüyasında aksakallı bir kişi: Ey zavallı! Bu şehirden ayrılma, bulacaksın der.) 10

19 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri Sıçan Aracılığıyla Bulunan Şifalı Ot Türk halk anlatılarında görülen hekimlik uygulamalarından biri de bir sıçan vasıtasıyla şifalı otlardan faydalanmaktır. Örneğin Malçı Mergen destanında, ayakları Albıçı Bay tarafından kırılan Çoban Malçı Mergen, yaralı bir sıçanın yeşil otu yedikten sonra iyileştiğini görür ve kendisi de bu ottan yiyerek eskisinden sağlam hale gelir (Dilek. 2002: ). Canış- Bayış destanında da Kalmuklarla yaptığı savaş sonucunda ağır şekilde yaralanan Canış, kardeşi Bayış ın yokluğu sırasında Kara Üñkür mağarasına sığınır ve burada bir sıçandan öğrendiği yöntemi kullanarak iyileşmeye başlar (Abalı, 2016: 205). Bozcigit hikâyesinde de Bozcigit, Tahmas hanın Zeytun adlı yiğidi ve askerleri ile vuruştuktan sonra yaralanır ve Allah a dua eder. Duası kabul olan Bozcigit, başını gökyüzüne kaldırdığında cennet gibi bir bahçe görür ve burada yaşamaya başlar. Bozcigit bu bahçede, bir sıçanı yaralar ve sıçanın şifalı bir otu yedikten sonra iyileştiğini görür. Bozcigit de aynı ottan yedikten sonra iyileşmeye başlar (Metin, 26): Añgıça alla taala munacatın kabıl kıldı. Başın cogoru kötördü ele bir bak köründü. Al baka bardı. Bulbul, sandugaç kuştar sayrap turat. Başka eç nerse körünböyt. Bozcigit türdüü cemişterdi terip cep, toydu. Bir çıçkandı bıçak menen caralap kuyruguna cip baylap, ciptin bir uçun koluna karmap, çıçkandı koyo berdi. Üymök çöptü çukup bir çöptü cedi. Karan otursa çıçkandın carası ayıga baştayt. Bozcigit oyloyt: Bul çıçkandın kudaydın caratkan makulugu. Biz dagı makulukbuz. Çıçkanga kuday şıpa berdi dep, özü da oşol çıçkan cegen çöptön tobokelge salıp cedi. Bozcigittin dagı caraattarı ayıga baştadı. (Bunun üzerine Allah Teala duasını kabul eder. Başını yukarı kaldırır ve bir bahçe görünür. O bahçeye varır. Bülbül ve sığırcık kuşları ötüşmekte. Başka hiçbir şey görünmemekte. Bozcigit türlü meyvelerden yiyip karnını doyurur. Bir sıçanı bıçakla yaralar ve kuyruğuna ip bağlayarak ipin bir ucunu elinde tutup sıçanı salıverir. Sıçan bir kök ot kazıp birini yer. Oturup baksa sıçanın yarası iyileşmeye başlar. Bozcigit şöyle düşünür: Bu sıçan Allah ın yarattığı bir mahlûk. Biz de mahlûkuz. Sıçana Allah şifa verdi, deyip o da sıçanın yediği o ottan tevekkül edip yer. Bozcigit in yaraları da iyileşmeye başlar.) Taşı Delen Ok Epik anlatılarda abartma ve büyütme, zincirlemeli olarak genişletilmiştir. Düşmanın abartılması ve gereğinden güçlü gösterilmesi, aslında, kahramanın yüceltilmesi amacını taşımaktadır (İbrayev, 1998: 304). Yani düşman ne kadar güçlüyse kahramanın göstereceği cesaret ve yiğitlik de o denli gösterişli bir durum arz etmektedir. Örneğin Küsek Bey destanında 11

20 İSMAİL ABALI Babsak, obaya musallat olan bir aslana ok atar ve ok, aslanı delip geçtikten sonra bir kayaya saplanarak kayanın içinde kaybolur (Ergun&İbrahimov, 2000: 47). Bozcigit hikâyesinde de Tahmas hanın Zeytun adlı askerinin zeki ve güçlü olduğunu ifade etmek ve Bozcigit in ne kadar yaman bir yiğitle karşılaşacağını belirtmek için anlatıcı, Zeytun un okunun taşa saplandığını tahkiye eder. Fakat Zeytun dan daha yiğit bir özellikte olan Bozcigit in oku ise onunkinden daha derine saplanır. Bu sayede de Zeytun, Bozcigit in kendisinden daha güçlü ve kahraman olduğunu kabul eder (Metin, 24): Tahmas handın bir ubadalaşıp cürgön hanzadası bar ele. Atı Zeytun. Al eki cüz kişini alıp cana kuudu. Zeytun baatır, akılduu, daana cigit ele. Bozcigit kaçıp baratıp çoñ taşka ok attı. Al ogu carımına kirdi. Zeytun dagı oşol taşka ok attı. Anın ogu da carımına çeyin kirdi. Cigit oylodu. Bozcigittin küçü meni menen barabar eken. Birok menin askerim artık eken. Bozcigitti kiripter kılabız dep artınan toktoboy kuudu. Bozcigit taşka cana ok attı, ogunun carımçası battı. Zeytun da ok attı, anın da ogunun carımı battı. Cigittin öltürörünö közü cetpedi. Al mintip oylodu: Bozcigit menden küçtüü eken. Meni dagı, eki cüz kişimdi da ceñet. Abdan uyat bolup şaarga kirgençe, con ele kaytayın. Zeytun cigitteri menen Milatieke kaytat (Tahmas hanın kızını vermek için vaat ettiği- bir hanzadesi vardır. Adı Zeytun. O iki yüz kişiyle kovalamaya başlar. Zeytun bahadır, akıllı ve zeki bir yiğittir. Bozcigit kaçarak uzaklaşıp bir kayaya ok atar. Oku yarısına kadar saplanır. Zeytun da o kayaya ok atar. Onun oku da yarısına kadar saplanır. Yiğit şöyle düşünür: Bozcigit in gücü benimki kadarmış. Hem benim askerim de daha fazla. Savaşıp Bozcigit i yakalayabiliriz. diyerek ardından kovalar. Bozcigit kayaya yine ok atar. Okun yarısından fazlası kayaya saplanır. Zeytun da ok atar, onunki ancak yarısına kadar saplanır. Yiğidi öldürebileceğine aklı kesmez. O zaman şöyle düşünür: Bozcigit benden güçlü imiş. Beni de iki yüz askerimi de yener. Çok utanır ve şehre geri döneyim der. Zeytun yiğitleriyle birlikte Milatiye şehrine geri döner.) Kahramanın Ancak Kendi Silahıyla Öldürülebilmesi Epik geleneğimizde anlatı kahramanının öldürülmesi ya da etkisiz hale getirilmesi çok zor bir durumdur. Hatta bazı anlatılarda kahraman, tutsak edilse dahi öldürülemez. Örneğin Canış-Bayış destanında Bayış, Kıtaylara esir düştüğünde türlü işkencelere rağmen bir türlü öldürülemez ve bir zindana hapsedilir (Abalı, 2016: 205). Destanlarda kahramanın yiğitliği, ona ait silahlara atfedilen özelliklerle de anlatılmaya çalışılır. Güçlü ve ölümsüz olan kahraman, ancak kendisine ait bir nesne ile öldürülebilir. Er Samır destanında Kara Bökö, işkencelerle kanı yeryüzünü kaplamasına rağmen bir türlü ölmez ve ancak kendi çelik bıçağı ile öldürülebilir (Dilek, 2002: 80-82). Aynı durumu Dede Korkut Hikâyelerinde de görmek mümkündür. Obaya musallat 12

21 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri olup Oğuz a türlü zararlar veren Tepegöz ü de Basat ancak kendi kılıcı ile öldürebilmiştir (Ergin, 1997: 215). İncelememize esas olan hikâyede de Bozcigit, Sayıpcamal ın babası Tahmas hana esir düşmüş ve türlü eziyetlere rağmen ölmemiştir. Hikâyede bunun sebebi olarak da Bozcigit in daima dua okuması ve gusül abdesti alması olarak gösterilmiştir. Nihayetinde de Bozcigit, ancak kendi kılıcı ile öldürülebilmiştir (Metin, 28): Baş keser celdet bir kança colu Bozcigittin başına kılıç çabat. Birok kesilbeyt. Kılıç kespegen sebebi: Bozcigit dayıma Hızır valiyas haaliya alsalam dubasın okur ele. Gusul kılar ele. Akırı özünün kılıçı menen çaap öltürüşöt (Başını kesecek olan cellât birçok kez Bozcigit in başına kılıç çalar. Biraz olsun bile kesilmez. Kılıç kesmemesinin nedeni Bozcigit in daima Hızır valiyas haaliya alsalam duasını okuması, gusül abdesti almasıdır. En sonunda kendi kılıcı ile öldürebilirler.) Kahramanın Mezarının Açılması Allah a dua etmenin bir mükâfatı olarak gösterilen kahramanın mezarının kendiliğinden açılması durumu, hikâyede; Kimin in, can dostu Bozcigit in ölümünün ardından yaşayamayacağını bildirmesi ve ölmek istemesi neticesinde ortaya çıkmaktadır. Bozcigit ile aynı gün doğan ve hayatı boyunca yanından hiç ayrılmayan Kimin, Allah a Bozcigit ile aynı mezarda yatmak istemesi yönünde bir dua eder. Duası kabul olan Kimin, mezarın açılması üzerine Bozcigit ve Sayıpcamal ın yanında yatarak sonsuz bir uykuya dalar (Metin, 49): Oşol çakta kudaanın rayımı menen eşik açıldı. Kimin dosu Bozcigittin canına kirip şeyit boldu. Üçöösü birge bolup maksat muradına cetişti. A düynödö bolso da çoguu boluştu (O zaman Allah ın izniyle kapı açılır. Kimin, dostu Bozcigit in yanına girip şehit olur. Üçü de kavuşup muradına ererler. Öbür dünyada da olsa birleşirler.) Sonuç Bozcigit hikâyesinde tespit edilen olağanüstülük motiflerinin tümü Türk sözlü ürünlerinde var olan motiflerle aynı özelliği taşımaktadır. Hikâyede saptadığımız motiflerin özellikle destan ve halk hikâyesi menşeli olduğu açıkça görülmektedir. Rüyada âşık olma ve gaipten haber alma motifleri, Anadolu ve diğer Türk coğrafyalarında anlatılan halk hikâyeleri ile paralellik göstermektedir. Bunun yanında sıçan aracılığıyla şifalı ot bulma, taşa saplanan ok ve kahramanın ancak kendi silahıyla öldürülebilmesi motifleri de epik geleneğimize ait ve birçok Türk destanında mevcut olan 13

22 İSMAİL ABALI motiflerdir. Açıkça görülmektedir ki halk anlatıları bağlamında türler arası ayrışmanın tam olarak gerçekleşmediği Kırgız halk edebiyatında, Bozcigit poeması (manzume), destan ve halk hikâyesi özelliklerini bünyesinde barındıran bir anlatmadır. Dobruca, Uygur ve Kazak varyantları bulunan Bozcigit hikâyesi ile ilgili Türkiye sahası ve diğer coğrafyalarda birçok araştırma yapılmış olmasına rağmen söz konusu anlatının Kırgız varyantı ile ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Hikâyenin tamamının Türkiye Türkçesine aktarılıp yayımlanması sayesinde ihtiva ettiği birçok halkbilimsel özelliğinin gün yüzüne çıkarılabileceği ve çeşitli inceleme yöntemleriyle irdelendiğinde kültür dünyamızdaki yerinin tam olarak saptanabileceği kanısında olduğumuzu ifade etmek yanlış olmayacaktır. 14

23 Bozcigit Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri KAYNAKLAR Bozcigit, (2012). Eldik Poemalar, (Redaksiya: A. A. Akmataliyev), Bişkek: Kırgız Respublikasının Uluttuk İlimder Akademiyası. ABALI, İ. (2016). Canış ve Bayış ın Sonsuz Yolculuğu, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 1., AÇA, M. (2006). Tıva Destan ve Masallarının Araştırılmasında Tür Sorunu, Milli Folklor, S. 72, ALPTEKİN, A. B. (2005). Türk Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları. ARVAS, A. (2017). Türkiye de Kıpçak Sahası Türk Destanları Üzerine Yapılan Tezler ( ), Türkiye de Bir Kurmancan Datka Prof. Dr. Nerin Yayın Armağanı, Ankara: Sage Yayıncılık, BARS, M. E. (2010). Kerem İle Aslı Hikâyesinde Olağanüstülük Motifleri, JASSS, C. 3, S. 1, DİLEK, İ. (2002). Altay Destanları I. Ankara: TDK Yayınları. DİREK, H. (2010). Kazaklarda Bozcigit Anlatması, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi. ERGİN, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları. ERGUN, M. Ve İBRAHİMOV, G. (2000). Başkurt Halk Destanları, Ankara: Türksoy Yayınevi. GÜNAY, U. (1999). Türkiye de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ Yayınları. İBRAYEV, Ş. (1998). Destanın Yapısı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. İNAYET, A. (2005). Uygur Halk Hikâyeleri Üzerinde İncelemeler, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi. KAYA, D. (2007). Ansiklpedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları. Kırgız Adabiyatı Okuu Kuralı, (2004), (Redaktor: Ü. Asanov), Bişkek: Mamlekettik Til Cana Entsiklopediya Borboru. ÖGEL, B. (1998). Türk Mitolojisi I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. YAYIN, N. (1996). Sürmeli Bey Hikâyesi İnceleme-Metin, Ankara: Milli Folklor Yayınları. 15

24 16 İSMAİL ABALI

25 Akyüz, Ç. (2018). Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, Makale Bilgisi / Article Info Geliş / Recieved: Kabul / Accepted: Araştırma Makalesi/Research Article BERDEL EVLİLİĞİ ÜZERİNE KALİTATİF BİR ARAŞTIRMA MARDİN ÖRNEĞİ 1 Çiğdem AKYÜZ ** Öz Temeli karşılıklı dünür olma (garsıkuda) esasına dayanan geleneksel bir evlilik türü olan berdel, günümüzde hâlâ uygulanmaktadır. Türkiye de berdel evliliklerinin yaygın olduğu illerden biri de Mardin dir. Aynı anda iki gelinin, aynı düzen içerisinde değiştirildiği bu evliliklerde, her iki taraf da gelin almanın sevincini ve kızını göndermenin hüznünü bir arada yaşar. Berdel evliliği, beraberinde bazı sorunları getirse de sağladığı birtakım toplumsal faydalar neticesinde yerleşmiş bir uygulama hâline gelmiştir. Yıllar içerisinde bölgenin sosyal hayatı ile diyalektik bir etkileşime giren bu pratik, özellikle kadın kimliğini şekillendiren referanslardan birisi hâline gelerek bölgenin sosyolojik yapısına tesir etmiştir. Bu çalışmada, Mardin bölgesinde berdel usulü evlilik yapan bireyler ile mülakatlar gerçekleştirilmiş ve bölge dinamikleri ile gelenekselleşen ve sosyal hayatı düzenleyen unsurlardan biri olan bu evlilik türünün, toplumsal boyutu üzerinden bireylerin, özellikle kadınların, toplumsal konumlandırılma ve tanımlanmalarına (sosyal kimliklerine), birlikte yaşama kültürlerine, sosyal statü ve rollerine tesiri üzerinde durularak toplumsal cinsiyet konusu çerçevesinde geleneksel evlenme biçimleri içerisinde berdel türü evliliğin işlevi ve güncelliği sorgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Berdel evliliği, Mardin, toplumsal cinsiyet. 1Bu çalışma, Berdel of Women In The Southeast Of Turkey (Sample Of Mardin) adı ile 1st International Women s Congress toplantısında (14-16 Kasım; Ankara 2016) sunulan bildirinin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş şeklidir. ** Dr. Öğr. Üyesi, Gazi Üniversitesi Polatlı Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, [email protected] 17

26 ÇİĞDEM AKYÜZ A QUALITATIVE RESEARCH ON BERDEL MARRIAGE SAMPLE OF MARDİN Abstract This sudy discusses berdel marriage, based on garsikuda in other words being each others childs father-in-law or mother-in-law still preserves its vitality, as a social problem in Southeast of Turkey by sample of Mardin. The aim of the study is to present the role of traditional practices regarding berdel marriage using narrative of women who participated in the research. In this context, the importance of culture in the presence and maintenance of berdel marriage was sampled over Mardin. The research data was collected by in-depth interviews with ten women who married by berdel, lived in Mardin. In-depth interviews allowed us to obtain the history of the berdel marriage of the women who participated in the research; narrative analysis was used to analyze the narrative of women concerning berdel marriage. According to research results, Mardin is one of the cities in Turkey which berdel marriages have still being experienced. In this process, in which two brides being exchanged at the same time, both sides have the happines of having a new bride and on the other hand they have the sadness of sending his/her own girl to a new family. Though berdel marriages bring some problems within its nature, in accordance with Mardin case we can say that it has been a stable custom in the terms of social benefits it provides. Berdel tradition, interacted with the social life of the region in a dialectical manner. In particular it has been one of the references of female identity and gender of that region. Therefore we are in the opinion of this custom experienced in the region generally preferred for economic reasons and mostly affects the place of women in society. This study based on field survey and in that context interviews were carried out in Mardin with individuals who made berdel marriage. And berdel marriages was handled within the framework of gender issues and focused on social positioning and identifing of women. The actuality and function of berdel marriage was be questioned and tried identify the place of berdel among traditional forms of marriage. Keywords: Berdel marriage, Mardin, gender. 18

27 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği Giriş Bireyin yaşama ilişkin konumlanışını belirleyen geçiş dönemleri içerisinde doğum ve ölüm olmak ve ölmek- arasında gerçekleşen medeni dünyaya ilişkin statünün değiştiği evlenme, yaşamın geri kalanına tesir eden bir süreci işaret eder. Evlilik, iki bireyi toplumca kabul edilebilir bir düzende bir araya getiren bir kurum olarak en temel işlevi ile iki farklı hayatı, yeni bir hayat kurmak koşuluyla birleştirir. Evlilikle birlikte gelin ve damat sıfatları karı-koca, eş, anne-baba gibi tanımlamalara evrilir (Altun, 2004: 89). Tarihin ilk çağlarından modern dönemlere dek insanlar, evliliği belirli kalıplar içerisinde değerlendirir ve sosyal, antropolojik ve iktisadi gerekçelerle evliliği bazı kaidelere bağlarlar. Modern hayat deneyimlerine uzak iptidai dönemlerde, kurulacak yeni ailenin düzeni ve aile kurma sürecinde olan çiftler, töre olarak adlandırılan katı kurallar ağı ile çevrelenir. Bu bağlamda, toplum ihtiyaçlarına dayalı farklı evlilik türleri ortaya çıkar. Bazı gruplar, sadece kendi çevreleri dışından kız alırken (exogamy) bazı gruplar da, sadece kendi içlerinde kız alıp verirler (endogamy). İç evlilik ve dış evlilik olarak da tanımlanabilecek olan exogamy ve endogamy, ilerleyen zaman içerisinde farklı uygulamalara dönüşse de temel bileşenlerini saklayarak günümüze dek ulaşır. Abdülkadir İnan ın il içinden ve kişinin kendi boyu dışında belli bir boydan evlenmesi (1998: 341) olarak tanımladığı exogamynin kaynağı daha önceki kız kaçırma yoluyla evlenmelerin sebep olacağı öç almayı engellemek ve tazminatı peşin olarak ödeme amacıyla başvurulan, bir çeşit mübadele/değiş-tokuş sayılan evleneceği kızın ailesinden birine kendi kız kardeşini veya akrabalarından birini verme (Gökalp, 2007: 305) geleneğine dayanır. Çin kaynakları M.Ö. I. asırda (dahi) Hunlarda, söz konusu karşılıklı dünür olma geleneğinin oldukça yaygın olduğunu belirtir (İnan, 1998: 341). Modern zamanlarda da geçerliliğini koruduğu bilinen karşılıklı dünür olma esasına dayanan evlilik türü, Anadolu nun çeşitli bölgelerinde farklı adlarla hâlâ uygulanır: Hakkâri yöresinde kepir, Denizli ve Aydın da değişik yapma, Maraş, Sivas ve Tunceli de guherandın veya berdel, bu evlilik türüne verilen isimlerdir. Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa gibi Güneydoğu Anadolu illerinde ise bu evliliğe berdel dendiği belirtilebilir (Yücel, 2008: 2; Köse, 1996: 101). Berdel, evlenecek iki erkeğin, gelinlik çağındaki kız kardeşlerini veya akrabalarını değiştirmesi şeklinde gerçekleşir. Başlık, takı, ev eşyası vb. 19

28 ÇİĞDEM AKYÜZ düğün giderlerinin taraflara vereceği ekonomik yükümlülükleri, asgari düzeye indirmek maksadıyla yapılan bu evlilik türü, bazı hususların gözetilmesi sebebiyle tercihli evlilikler sınıfına girer (Sayın, 1990: 83; Balaman, 1982: 42-43). Eşit şartlardaki ortaklığın birlik ve dirlik içerisinde sürdürülmeye çalışılmasına dayanan ve geleneksel kır hayatının bir gereği olan bu evlilik, sadece yakın akrabalar değil arkadaşlar arasında da görülebilir (Köse, 1996: 101). Ayrıca evlenecek bireylerden çoğu zaman kadının, nadiren de erkeğin tercih veya söz hakkı olmaması bu evliliği, toplumsal cinsiyet bağlamında da irdelemeyi gerektirir. Araştırma Yöntemi, Veri Toplama ve Analiz Süreci Berdel evliliğinin güncel uygulamaları hakkında çeşitli nesnel verilere ulaşmanın saha araştırması yapmakla mümkün olabileceğinden hareketle, söz konusu geleneğin uygulandığı Mardin bölgesinde Çobanoğlu nun (2002: 63) ve Goldstein in (1983: 12) görüşleri esas alınarak bir saha araştırması yapılmıştır. Yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak soru türleri ile görüşülen kişilerin verdiği cevaplar üzerinden berdel olgusu irdelenmeye çalışılmıştır. Örnek olay ve değişim monografilerinden vaka metodu seçilmiş, incelenen olayların ayrıntılı olarak tanıtılması ve elde edilen verilerin geçerli kavramsallaştırmalara ulaşması sağlanmaya çalışılmıştır. Araştırmada berdel türü evlilik yapan on bir kişi ile görüşülmüş, bu bakımdan yirmi iki berdel örneklem olayı incelenmiştir. Aynı etnik şablonda yer alan örneklem gurubundaki yaş aralığı ise 56 ile 32 arasında olup yüz yüze görüşülen kadın sayısı 7, erkek sayısı 4 tür. Özellikle kadınlar, isimlerinin çalışmada yer almamasını, erkekler de anlatıları içerisinde zikrettikleri kadınların isimlerinin, çalışmada belirtilmemesini istemişlerdir. Bu bakımdan çalışmada tutarlı bir yol izlenmesi açısından kaynak kişilerin ve anlatılarda isimleri geçen kişilerin, açık kimlik bilgileri kullanılmamıştır. Görüşmeler, ses kaydı yöntemi ile yapılmış ve daha sonra ses çözümlemesine gidilmiştir. Kaynak kişiler, berdele ilişkin deneyimlerini ve öznel fikirlerini tahkiye ederek sunmuşlardır. Bu bağlamda verilerin çözümlenmesinde hikâye analizi yöntemi (Lawler, 2002: 242) kullanılmıştır. Anlatılar, bireylerin kendi perspektiflerinden gördükleri ve göstermek istedikleri öznel fikirleri yanı sıra dâhil oldukları toplulukça ortak olarak benimsenen kolektif görüşleri de içerir. Görüşülen kişilerin metne aktarılmamasını istedikleri kısımlar, çalışmaya dâhil edilmemiştir. Kaynak 20

29 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği kişilerin çoğunun ana dili Türkçe olmadığından derlemeler, Kürtçe (ağırlıkta olmak üzere) Arapça ve Türkçe yapılmış; Türkçe olmayan kısımlar daha sonra Türkçeye çevrilmiştir. Saha araştırması 2013 yılında yapılmış, verilerin toplanması sekiz ay, verilerin analizi ise yedi ay sürmüştür. Çalışmanın şekillenmesinde, farklı hayat hikâyeleri ve bölgesel faktörler de göz önünde tutulmuştur. Güney Doğu Anadolu bölgesinde ve Mardin de şehir merkezinde çok yaygın olmamakla birlikte taşra kesimde uygulanmaya devam eden bir pratiktir. Dünyanın çeşitli ülkelerinde de görülen bu uygulama, kadının toplumdaki statüsünün belirlendiği bir değer mübadelesi olarak algılanır. Ödenen bedelin düşük olduğu ya da alınmadığı durumlarda, kadının bir kusuru olduğu düşünülür 21

30 ÇİĞDEM AKYÜZ (Wells, 1994: 86). Ailenin kızı için toplumca az olduğu düşünülen bir başlık parası istemesi, aile için bir onur meselesidir ve tercih edilen bir durum değildir. Zira başlık parası, zamanla maddi zenginlik üzerinden toplumda güç ve saygınlık gösterme aracına dönüşür. Bazı antropologlar tarafından birtakım toplumsal faydaları olduğu ileri sürülse de (Tezcan, 1993: 424) çağdaş toplumbilim açısından bu uygulamanın, hem kadını değersizleştirdiği hem de toplumsal sorunlar ürettiği ifade edilebilir. Hindistan, İrlanda ve Polonya gibi dünyanın çeşitli yerlerinde bu uygulamanın tam tersi şekilde erkek için ödenen drahoma olarak adlandırılan başlık parası mevcuttur (Tezcan, 1993: 416). Ancak araştırma sahasında böyle bir uygulama görülmez. Sadece kadının değil ailesinin değeri de, kendisi için ödenen başlık parası ile belirlenir. Bu durum, yalnızca yakın akraba evliliklerinde ve berdel yolu ile evlenmelerde göz ardı edilebilir. Bu bakımdan berdel türü evliliğin birincil işlevi olarak başlık parası başta olmak üzere, evliliğin maddi yükünü hafifletmesi gösterilebilir. Zira iki bireyin yuva kurmaları esasına dayanması gereken evlilik kurumu, zamanla tüm akrabaları kapsayan bir boyuta ulaşır. Bu çerçevede, toplumun kendi yarattığı geleneksel başlık uygulamasının soruna dönüşmesine, kendince bir çözüm bulma yoluna gittiği ve başka bir sorun olan berdel evliliğini icat ettiği belirtilebilir. Konu ile ilgili yapılan bir çalışmada, başlık parasından kurtulmak gibi maddi kazançlar sağlamak üzere insanların bir mal gibi alınıp verilmesi durumu; insan ticareti/kaçakçılığı bağlamında değerlendirilir ve insan ticareti ile mücadele politikalarının, berdel için de uygulanması gerekliliği vurgulanır (Bolat, 2003: ). Bölgenin özellikle kırsal kesimlerinde berdel dışındaki evlilik türleri, yüklü bir maddi külfet gerektirir. Genel olarak başlık parası uygulaması şu şekilde gerçekleşir: kızın babası, erkek kardeşi, dayısı, kız kardeşi ve amcasına yüklü bir miktar para (yul) ödenir. Yukarıda zikredilen akrabaların dışında hala ve teyzeye, diğerlerine ödenen miktarın yarısı ödenir. Kızı istenen aşirete veya aileye nevmal denen bir hayvan kurban olarak takdim edilir. Gelin el açtırma bedeli kefhanne olarak gelinin üzerine kapı açtırma bedeli deri olarak adlandırılır, ayrıca evlenen erkek kendi akrabalarına da hil at olarak tanımlanan hediyeler verir (Bozkurt, ty: 87). Tüm bunların, bölgede evliliği maddi yükümlülüğü ağır bir pratiğe dönüştürdüğü değerlendirilebilir. 22

31 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği Başlık parası uygulamasının, bölgede bugün de devam etmesi, berdel evliliğinin tercih edilme oranını artıran en belirgin etkendir. Zira ekonomik nedenler, saha araştırması kapsamında görüşülen on bir kişiden dört çiftin berdel yolu ile evlenmelerinin birincil nedeni; diğer çiftler açısından da önemli bir sebep olarak görülür. Kadın ve erkeğin, herhangi bir eşya hükmünde değerlendirildiği berdel usulü evlilikte, geleneksel düzende gerekli görülen (yukarıda zikredilen) maddi masrafların ortadan kalkması, uygulamayı aktif tutan başlıca gerekçedir. Bu duruma örnek teşkil edebilecek bir evlilik, şu koşullarda gerçekleşir: 23 yaşına gelmiştim. Bir sevdiğim vardı. Onunla evlenmek istiyorduk. Babası on bilezik, altın kemer, para vb. ne bileyim bir sürü şey istedi. Bende para yok. Babama desem o benden bekler. En iyisi dedim büyük şehre gideyim Gittim. Ailemin durumu iyi değil, para isterler. Okumamışım. Düzgün iş yok. Geri döndüm. Ne olmuş, dedim Çalışayım tarlada. Sevdiğimin bekâr bir ağabeyi var, benim de bekâr bir kız kardeşim var. Babam dedi, sizi berdel edelim. Bir bilezik aldım ben, onlar da kardeşime aldı. Başka da bi şey etmedik. Biz Z. ile birbirimizi seviyoduk ve mutlu olduk, kardeşim de mutludur n olacak. (KK-5). Çalışma kapsamında görüşülen bir başka kişinin (KK-4) berdel hikâyesi, birincil olarak ekonomik nedenlerden kaynaklanmakla birlikte, kadının erkek kardeşi için kurban edilmesi gibi toplumsal bir sorunu da içerir. KK-4, kendisi için istenen başlık parası verilebilseydi, ya da böyle bir para isteme durumu hiç olmasaydı, evlenip mutlu olabileceğini düşünür. Şu anki mutsuzluğunu, hem kendisi için istenen hem de abisinin vermek zorunda bırakıldığı başlık parasına bağlar. Kadının bu duruma karşı koyma ya da itiraz etme hakkı yoktur. Hayatının en önemli kararlarında dahi bir birey olduğu düşünülmeyen kadının, çoğu zaman fikri alınmaz. Ancak bu durum, zamanla kadınların da onayladığı bir sürece dönüşür. KK-4 ün istemediği bir kişi ile evlenmesine ailenin kadın üyeleri de onay verirler ve onun bu duruma itiraz etmesini yersiz bulurlar. Toplumun kadın cinsiyetini bastırması, etkisizleştirmesi ve ona hudutlar çizmesi, kadın tarafından da kabul edilen öğrenilmiş bir çaresizlik olarak onu çevreler. KK-4 ün berdel hikâyesi şu şekildedir: Ben on altı yaşıma geldim. Bizim buralara yabancılar (yabancı olarak kast ettiği başka köyden) gelmişti. Beni görmüş, beğenmişler. Dediler, 23

32 ÇİĞDEM AKYÜZ seni istemeye gelecek bunlar. Ben evlilik falan istemezdim o zaman. Babam dedi, kızım güzeldir, çalışkandır. On beş bin lira versinler, altın, bilezik yapsınlar, kızımı vereyim. Ben oğlanı gördüm, hoşuma gitti. Şimdi yalan nasıl diyem. Ama bana kimse sormadı. O zamanlar abim de bir kızı istemişti, bizim paramız yoktu, evlenememişti. Abim dedi, bunlar sana başlık parası versin, ben de o parayla evleneyim. Babam, abimle tartışırdı çok. Vermem, dedi sana para, kendin kazan başlık paranı Abim sinirliydi çok. Biz ondan çok korkardık. Birgün geldi, babama demiş, o zaman M. yi vereceksin. A. nın (evlenmek istediği kız) abisi var, iyidir, hoştur berdel yapacaz. Amcamgiller hep karıştı. Annem, teyzem evlensin dediler, karar verdiler. Beni V. ye verdiler. Ben tabi kimseye diyemedim, ben öbür oğlanı isterim diye. Anneme dedim V. yi istemem. Annem dedi, evlenince seversin, abin gitmiş konuşmuş, iyi adammış. Ve biz berdel yaptık. (KK-4). Bu hikâyede görüldüğü üzere erkek kardeş, kız kardeşinin iyiliğini istediğini ve onun mutluluğu adına bu kararın verildiğini kabul etmek ister. Kadının düşünmesine veya karar vermesine gerek yoktur, zira erkek, onun adına da düşünür. Bu örnek özelinde görülen ağabeyinin başlık parası için kurban edilen kız kardeş vakası, bölgede sık rastlanan bir olay değildir. Ancak genel olarak abisi ve babası evlenebilsin diye kendi fikri sorulmadan berdel yapılan kadınlar ile ilgili trajik hikâyeler, azımsanmayacak oranda mevcuttur. Çalışma kapsamında görüşülen KK-6 da babası için istemediği birisi ile berdel yapılmıştır. (Çalışmanın devamında bu olay detaylandırılmıştır.) Berdel ve Akrabalık İlişkisi Berdelle yaratılmak istenen bir diğer olgu; güçlü sosyal bağlardır. Evlenecek kişilerin ailelerinin görece daha fazla müdahale hakkı olan bu uygulamayı şekillendiren önemli hususlardan birisi de, geleneksel değerler hiyerarşisidir. Örneğin amca oğlu, amca kızını alma önceliğine sahiptir. Güney Doğu Anadolu bölgesinde sıklıkla görülen bu duruma göre, amca kızı ile evlenme hakkı, öncelikle amca oğluna aittir. Yaygın olarak kabul gören bu uygulama sonucu, bir kadını amcasının oğlu istediğinde kadının başka bir tercihte bulunma hakkı yoktur. Amca oğlunun kan bağı, muhtemel bir kan davasında diğer akrabalardan önce gelir. Bu kabul, siyasal ve ekonomik bir dayanışmayı içerir. Amca kızı ile evlenme, ailenin bölünmesini engeller. Ailenin mevcut ekonomik ve siyasal ilişkileri düğünden önce nasıl ise düğünden sonra da aynı biçimde devam eder. İktidar, soyağacından gelir ve 24

33 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği soyağacına başka kanların karışmasıyla, birlik bozulabilir (Yücel, 2008: 14-15). Bu yüzden amca kızıyla evlenmek de amca kızını dışarı vermek de, amca oğlunun onayına bağlıdır. Daha çok feodal kanunlar çerçevesinde yaşayan toplumlar, akrabalık ilişkisinin, evlilik ile güçlenmesini öngörürler. Araştırma sahası olan Mardin ve genel olarak Güney Doğu Anadolu bölgesinde akrabalık ilişkilerine verilen önem, evlilik konusunda da görülür. Bu tür evlenmede karşılıklı her iki ailede de diğer evlenmelere göre daha sağlam temelli bir akrabalık tesis edilir. Zira her evli çiftten doğan çocuklar, birbirlerinin dayı ve hala çocukları olurlar. Bu olaya örnek teşkil eden bir kadının berdel hikâyesi şu şekildedir: 17 yaşındaydım. Biz köyde oturuyorduk, amcamlar şehir merkezinde. Amcamın oğlunu pek gördüğüm yoktu. Küçükken birkaç defa gelmişti, bize. Bir gün babam geldi ve seni Amcanın oğluna berdel yapacağız. Dedi. Ağabeyim de onların kızını alacaktı. Seçme şansım ya da hayır deme şansım var mıydı, bilmiyorum. Sustum. Ancak benim gönlüm başkasındaydı. Bunu babama söyleyemezdim. Anneme zor güç söyleyebildim. Annem Sevda da neymiş, amcanın oğlu bizim kanımızdandır, yabancıya mı gitmek istiyorsun? Sakın baban duymasın! dedi. Ağabeyime Amcamın oğluyla evlenmek istemiyorum., dedim. Bağırdı. Sevdiğin mi var yoksa? dedi, sustum. Babam anladı, istemediğimi sürekli Töremiz var, örfümüz var, kardeşimin oğlu seni alacak. diyordu. Köyde amcamlarla ortak büyük arazilerimiz varmış, bu araziler dağılmasın diye... Tüm bunlara karşı gelemedim, kaderim dedim, kabullendim. Yaşım resmî nikâh için uygun değildi. Karşı taraf bir yıl beklemek istemedi. Amcamlar babama para ödeyerek bu işi hallettiler. Sonra evlendik. Amcam, kayınpederim oldu aynı zamanda. Bu aramızdaki akrabalık bağını daha güçlendirdi ve ailelerin evliliklerimize daha çok karışmasına neden oldu. Ben şehre gelin gittim ve amca kızım köye Tarlalar da bölünmemiş oldu. (KK-8). Berdel ve Toplumsal Cinsiyet (?) Bireyin kendi seçimi dışında gerçekleşen kadın ya da erkek olarak dünyaya gelmek; hangi kültürde, ya da çağda olursa olsun tıpkı ölümlü olmak gibi, insan biyolojisinin bir niteliğidir (Cornell, 1998: 24-37). Ancak daha doğum öncesinde kız bebeklerin eşyaları için pembe, erkek bebeklerin eşyaları için mavi rengin tercih edilmesiyle başlayan süreç, erkeklerin ve kadınların yapabileceği işler konusunda yapay ayrımlar üretir. Tarihin farklı 25

34 ÇİĞDEM AKYÜZ anlarında, farklı coğrafyalarda ve farklı kültürlerde kadınlara ve erkeklere toplumsal olarak yüklenen roller ve sorumluluklar, toplumsal cinsiyet olgusunu belirler (Keller, 2007: 13). Toplum hayatını ve toplumsal ilişkileri düzenlerken sosyal yönden kadına ve erkeğe verilen roller ve sorumluluklar bütünü, birincil olarak onların cinsiyetleri ile ilişkilendirilir. Toplumsal cinsiyet algısı, bireyin toplum ile ilişkisini belirler. Saha çalışması kapsamında bölgede erkek cinsiyeti ile kadın cinsiyeti arasında sosyal yaşama katılma düzeyi açısından farklılıklar öne çıkmıştır. İki cinsin, toplumsal alanda temsiliyetleri de farklıdır. Kadın cinsiyeti, daha çok ev gibi özel alanlarda kalırken, erkek cinsiyeti, dışarıda her alanda kendini ifade edebilir. Çalışma yaşamından, siyasete, sivil toplum örgütlenmesinden, eğitime kadar her türlü kamusal alanda iki cins temelindeki bu farklı görünüm, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini oluşturur ve kadının haklarını, oldukça sınırlı bir düzeye indirir. Görüşülen kişiler içerisinde kadınların eğitim hayatına neredeyse hiç katılmadığı; erkeklerin ise bölgenin imkânları elverdiği ölçüde sınırlı düzeyde eğitim aldıkları görülmüştür. Toplumdaki kadın cinsiyeti algısına göre, ailenin en üretken/aktif üyesi, kadın olmalıdır. Fakat kadının aile içindeki ve toplumdaki statüsü, ailesi için yaptıkları ile doğru orantılı değildir. Geleneksel toplumlarda kadının aile ve toplum içindeki yeri, çocukların sayısı ve yaşlılık ile yükselir (Ortaylı, 2007: 63). Kısır olması veya kız çocuğu doğurması ise kadının evliliği için sürekli bir tehdit arz eder. Bölgedeki kadınların evlendikten sonra sadece kendilerine ait olan bir hayatın, hayalini dahi kuramadıkları tespit edilmiştir. Kadınlar, varlık amaçlarının çocuk doğurmak, onlarla ve eşi ile ilgilenmek olduğuna inanarak yaşamayı kabullenmişlerdir. Butler (2014: 45-47), feminizm üzerine tarihsel bir sorgulama yaparken yönetilmeye rıza gösteren ve böylece toplumsal sözleşmenin meşruiyetini sağlayan kişilere ilişkin, toplumsallık öncesi bir ontolojiyi gündeme getirir. Söz konusu ontik bağıntı, kadının biyolojik farklılıkları dolayısı ile ataerkil düzeni öncelemesi ve kabullenmesi ile kültürel ve kümülatif bir birikim ile toplumsal cinsiyet rollerini şekillendirir. Kadınların erken evliliği üzerine yapılan bir araştırmada da (Burcu vd., 2015: 80), kadınların erken evlilikten ziyade, istedikleri kişi ile evlenememekten şikâyet ettikleri ve kendileri ile ilgili başkalarının verdikleri kararlara uymayı, kaderleri kabul ettikleri görülür. Başlık parası kapsamında yukarıda verilen 26

35 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği KK-4 ün berdel hikâyesinde annenin Evlenince seversin. ; yine akrabalık ilişkisi bakımından berdel hikâyesi aktarılan KK-8 in annesinin Sevda da neymiş Sakın baban duymasın. şeklindeki yaklaşımları, kendi fikri sorulmadan berdel yapılmak durumunda bırakılan kadının, hemcinsinden dahi destek göremeyişine ve çaresizliğine dikkat çeken, önemli bir gösterge olarak değerlendirilebilir. Kadının kendi hayatını feda etmeye razı olduğu evliliği, toplumun beklentilerini karşılayamadığı durumlarda tehlikeye girer. Bölgede kadının çok doğum yapması gurur kaynağı olarak görülürken özellikle erkek çocuk doğuramayan kadının, boşanma ya da kuma tehdidi ile karşılaştığı görülür. Araştırmaya kaynaklık edenlerden çocuğu olmayan bir kadının üzerine ikinci eş olarak ve babası için berdel yapılarak evlendirilen KK-6 nın anlattıkları şu şekildedir: Kocam beni kuma aldı, ikinci karısıyım. Bunun çocuğu olmamış. Geldi beni istedi babamdan. Babam dedi, benim de karım ölmüştür. Kızımı kuma almak istersen bir şartla olur: Sen de bana bacını vereceksin. Babam onun bacısını aldı. Ben de bu adama kuma oldum. 8 tane çocuğumuz oldu. Kumam da baktı, büyüttü, sağ olsun Ama kumalık hoş değildir. kaderdir n apalım. (KK-6). Bölgede, toplumsal sorunların çözümünde kadın-erkek cinsiyetleri açısından genellikle kadın cinsiyeti aleyhine çözümler üretildiği tespit edilmiştir. Kan davalarını sonlandırmak için kadın, başkalarına sunulabilecek bir meta gibi görülebilir ve kendi rızası aranmaksızın, ailedeki erkeklerden birinin işlediği cinayeti örtbas etmek için öldürülen kişinin ailesine bedelsiz olarak verilebilir. Yapılan görüşmelerde ailesinde annesi, iki kız kardeşi ve kendisi berdel usulü evlenen KK-9 un evliliği bu şekilde gerçekleşmiştir. Abisinin işlediği cinayetin kan davasına dönüşmemesi için KK-9, hiç tanımadığı birisi ile rızası aranmadan evlendirilmiştir. (Kaynak kişinin isteği üzerine söz konusu vakanın detayları, metne aktarılmamıştır.) Nadiren görülen bir durum olmakla birlikte, araştırmada erkeğin kadın için berdel evliliği yaptığı bir örneklem olay, tespit edilmiştir. Erkeğin, söz konusu vaka kapsamında bölgede yaratılmış olan toplumsal düzenin bozulmaması için denge unsuru olarak işlev gördüğü düşünülmektedir. Evlilik, şu şekilde gerçekleşmiştir: 27

36 ÇİĞDEM AKYÜZ Evliliğimin ablam için olacağını hiç düşünmemiştim. Ablamın yaşı ilerlemişti. Aslında çok da yaşlı sayılmazdı. Fakat etraf öyle düşünmüyordu. Ablam evde kalmıştı. İsteyenleri yoktu. Ne akraba ne de komşular. Kimse Ablam hep üzgündü. Annem ve babam da öylelerdi. Hayırlı bir kısmet çıkacak diye çok bekledi annem, fakat çıkmadı. Ablamı genelde dul erkekler istiyorlardı ve babam dul birine onu vermek istemiyordu. Bir adam, ben de kız kardeşimi senin oğluna vereyim deyince, babam benim düğün bedavaya gelecek diye kabul etti. Sonra berdel yaptık işte. Ablamın ve benim çocuklarımız oldu. Ablam mutlu. (KK-11). Berdel evliliklerinde kadın, pasif katılımcı olarak kabul edilirken erkeğin sahip olduğu birtakım haklar mevcuttur. Kadın, genellikle alınan kararlara uymakla yükümlüdür. Erkek, berdel yapılan karısının ölmesi halinde baldızını alma hakkına sahip olduğu gibi eşinin ailesinden başlık parası talep etme hakkına da sahiptir. Diğer yandan berdel sırasında eğer erkek ölür ise kadın, erkeğin küçük kardeşiyle evlendirilir. Evlendirilecek kimse çocuk ise, kadın bekler. Eğer evlendirilecek kimse yoksa veya evlenebilecek durumda olan kardeş evliyse, kadın kayınbiraderine ikinci eş olarak verilir. KK-7, berdel usulü 18 yaşında evlendiği eşi ölünce, berdel bozulmasın diye eşinin küçük erkek kardeşi ile evlendirilmiştir. (1990 yapımı Atıf Yılmaz ın yönettiği, Türkan Şoray ve Tarık Akan ın başrollerini paylaştığı Berdel isimli film, benzer bir olayı konu alır.) Berdelde Eşitlik ilkesi Berdelin en temel kuralı, çiftlerin azami ölçüde benzer şartlarda evlilikler kurmasıdır. Ev eşyalarından, evin büyüklüğüne, düğünün mekânından, takılacak takılara, kıyafetlere ve taraflara verilen hediyelere kadar her şeyin aynı sayıda ve nitelikte olması beklenir. Berdel yapılan kadınlar, aynı intizam içerisinde gelinlik kıyafetleri ile giydirilir, aynı zamanda düğünleri yapılır ve aynı anda değiştirilir. Evlenecek kişilerden yaşı küçük olanın düğünü bir süre sonra yapılacaksa bunun bir karşılığı olmalıdır. O da yaşı küçük olanın ailesine para veya mal vermek şeklinde gerçekleşir. KK-8, evlendiğinde 17 yaşında olduğundan berdel ile evliliği imam nikâhı ile gerçekleşmiştir ve bunun karşılığında ailesine bir miktar para ödenmiştir. Maddi beklentilerin yanı sıra gelinlerin aynı zamanda evlerden alınması ve kararlaştırılan yere aynı anda getirilmesi beklenir. Gelinlerden birinin geç kalması durumunda taraflar arasında sorunlar yaşanması hatta berdelin 28

37 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği bozulması muhtemeldir. Saha araştırması kapsamında görüşülen KK-6, düğün merasimleri esnasında gecikme nedeni ile sorunlar yaşandığını ancak berdelin bozulmadığını aktarmıştır. İki evliliğin psikolojik dinamiklerinin de, benzer şekilde yapılandırılmaya çalışılması söz konusudur. Bir tarafta kadına karşı şiddet uygulanırsa diğer taraf, kadını geçici süre ile geri çağırma veya olay ile alakası bulunmayan diğer kadına, şiddet uygulama hakkına sahiptir. İki taraf da, kız kardeşlerinin mutluluğu için kendi eşine iyi davranmak mecburiyetindedir. Böylelikle berdel yolu ile kurulan ailelerin korunduğu düşünülür. Aşağıya alıntılanan olay, benzer bir durumu örnekler niteliktedir: Kız kardeşime bir genç talip olmuştu. Kız kardeşim onu seviyordu, vermezsek kaçacaktı. Kız kardeşimi ona vermenin şartı olarak onun da kız kardeşini bana vermesini istedim. Güzel bir kız kardeşi vardı. Biz mutlu olduk ama bacım mutsuzdu. Kocası sebepli sebepsiz dövüyor, ona kötü davranıyordu. Kız kardeşimin o halini gördükçe ailem de bana, karıma kötü davranmam konusunda baskı yapıyordu. Damadı çağırdım ve böyle devam etmemesi konusunda uyardım. Bir süre beni dinlemiş gibi görünse de eski hâline döndü. Artan şiddet üzerine kız kardeşim babamın evine gitti, ben karımı seviyordum ancak babası da onu benden aldı. Uzun tartışmalar sonucu A. hizaya getirildi ve eşlerimiz evlerine döndü. Böylelikle kız kardeşimin kötü giden evliliği düzeldi. (KK-1). Ancak eşitlik ilkesi her zaman evlilik kurumunu desteklemeyebilir. Bazı durumlarda bir tarafın evliliğinin kötü gitmesi veya sonlanması nedeni ile sorunu olmayan diğer çift de boşanmak durumunda kalabilir. Berdel yöntemi ile evlenen KK-2 ve KK-3 kendi evlilikleri yolunda gitmesine rağmen diğer çiftin sorunları nedeni ile boşanmak durumunda bırakılmışlardır. KK-2 nin söz konusu berdel ve boşanma hikâyesi şu şekildedir: Berdelle A. ile evlendim. Onu ilk gördüğüm anda âşık oldum, diyebilirim. O da beni seviyordu. Ancak kız kardeşim eşini çok sevmiyordu ve ona karşı görevlerini yapmıyordu. Kız kardeşim biraz asi yaratılışta birisi idi. Sürekli eşiyle tartışıyor ve babamlar da damadı haksız bularak ona yükleniyorlardı. Bu durum bizim evliliğimize de yansıyor, A. erkek kardeşine kötü davranıldığı için benimle tartışıyordu. Ailelerin bir arada bulunduğu bir ortamda ağabeylerim A. nın erkek kardeşine kız kardeşimin eşi- saldırdılar 29

38 ÇİĞDEM AKYÜZ ve damat yaralandı. Çıkan kavga sonucu, aileler birbirine girdi ve berdel bozuldu, biz boşandık yani. (KK-2). KK-3 ün berdel ve boşanma hikâyesi ise şu şekilde gerçekleşmiştir: "Ben kocamla berdelle evlendim. Kocamın kız kardeşi A. da benim ağabeyim ile evlendirildi. Şu an benimle birlikte olan oğullarım D. ve Ö. nün haricinde eski eşimde kalan ve yaşlarını bile bilmediğim bir kızım ve bir oğlum daha var. Ağabeyim evlendikten sonra askere gittiği sırada karısından babamların bulunduğu yer olan Kızıltepe ye gitmesini ve askerlik dönüşüne kadar orda kalmasını istedi. Aslına bakarsanız A. çok iyi bir insandı. Fakat o, kendi babasında kalmak istiyordu. Aralarında çıkan sorunlar yüzünden boşandılar. Onlar boşandığı için biz de boşandık. İki çocuk bir de hamile iken Ş. beni boşadı. Yalnız ağabeylerimin resmi nikâhları vardı. Ben ise imam nikâhlıydım, ağabeylerimin de bir kız çocukları vardı." (KK-3) yılının Mayıs ayında Mardin Bilge Köyü nde yaşanan 44 kişinin öldüğü katliam da burada hatırlatılabilir. Katliamın gerçekleştiği gece, Bilge Köyü nde berdel usulü Habib ve Sevgi nin yanı sıra Halil ve Emine de nişanlanır. Olayın ardından söylenenler, bu katliamın, sevdiği kızın başkasıyla nişanlanması üzerine çıktığı yönündedir. Ayrıca bu olaydan sonra köyde berdel usulü evlenmiş çiftler, berdeli bozarak boşanırlar ( Sonuç Bu çalışmada, berdel evliliğinin güncel uygulamaları, konunun öznesi olan kişilerin anlattıklarından yola çıkılarak incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan görüşmeler, berdel evliliğinin Mardin de hâlâ sürdürülen bir uygulama olduğunu göstermiştir. Berdelin, bugün de uygulanmasının en belirgin nedeni, feodal toplumların kendi paradigmaları açısından birtakım işlevleri haiz olmasıdır. Saha araştırması sonuçları, bu evliliğin tercih edilme sebebinin ekonomik parametreler etrafında yoğunlaştığını gösterir. Ancak temelde başlık parası ve düğün masraflarını ortadan kaldırmasından ötürü tercih edilse de, yerel dinamiklerin katı bir biçimde savunduğu töre kıskacıyla çerçevelendiği de belirgindir. Yapılan saha araştırması, toplumsal cinsiyet algısı bağlamında kadın haklarının, yok sayıldığını göstermiştir. Kadın, evleneceği kişiyi veya evlenme şeklini seçemez. Evliliğini devam ettirme veya sonlandırma 30

39 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği konusunda da özgür değildir. Ayrıca kadın bedeni, süregelen bir kan davasını bitirmek için aracı kılınabilir ve karşı tarafa verilen bir kadın, kan davasını sonlandırabilir; cinayet veya kız kaçırma gibi adli vakaların çözümü için de karşı tarafa bir kadın verilebilir. Katı geleneksel kurallar, kendini kadın üzerinden dayatır ve sürekliliğini uyguladığı ritüeller aracılığı ile sağlamlaştırır. Çalışmaya kaynaklık eden erkeklerin anlattıklarından hareketle, nispeten güçlü olduklarını düşünen erkeklerin de, denge unsuru olarak kuralların pozitif tarafında yer alsalar dahi, özgür birey kimliklerinin imkânının, toplumsal kabuller ile sınırlı olduğu görülür. Nitekim berdel evliliğinde, kadının görüşünün hiç sorulmadığı; erkeğin görüşünün ise bazen sorulduğu, genellikle evlenecek bireylerden daha çok onların ailelerinin beğeni ve görüşlerinin önemli olduğu görülmüştür. Gelenekleşmiş kurallara uymakta görece daha istekli olan aile büyükleri, işlevsel nedenlere dayandırdıkları bu kuralların, uyum süreci ile pekişmesine hizmet ederler. Zira berdel aracılığı ile toplum, kendini bireyler üzerinden yeniler. Hâkim yaşam biçimine uymamakta direnenler, cezalandırılır ya da baskı altına alınır. Böylece birey ya uyum sürecine girip toplumsal kuralları kabul eder ya da dışlanır. Berdel türü evlilik; kadın, erkek, zaman ve para kavramsallaştırmaları ve bunların hepsini kapsayan yerel dinamikler/töre etrafında gerçekleşir. Kadın ve erkek cinsiyetlerinin üzerinde toplum kuralları vardır. Hayatının en önemli kararlarından birini vermek kişinin kendi beklenti, istek ve tercihleri dışında, toplumsal gereklilikler kapsamında karara bağlanır ve hayatının devamını buna göre yaşaması dayatması karşısında, bireyleşme süreci neredeyse tamamen kaybolur. Kişi, sosyal normların öngördüğü şekilde düşünmeye ve hareket etmeye zorlanır. Özellikle kadının, aile kurumu içerisindeki yeri göz önünde tutulduğunda bu şartlarda kurulan ailede yetişen çocukların da, farklı perspektife sahip olmaları zorlaşır. Bir yığın hayat hikâyesi ile örülü bu pratik, sosyal gerilimleri, psikolojik süreçleri ve duygusal travmaları beraberinde getirir ve bu bağlamda güncelliği ve işlevselliği sorgulanmalıdır. Bireysel çabaların yeterli olmadığı durumlarda, toplum anomi süreçleri yaşar. Berdel evliliği etrafında oluşan bu sorunların çözümü için kentleşme ve modernliğin bütün araçları ile bölgeye hâkim olması gerekliliği belirginlik kazanır. Bölgenin genelinde 31

40 ÇİĞDEM AKYÜZ görülen bir durum olarak yetersiz eğitim, berdel türü evlilik yapan kişilerin de birincil sorunudur. En temel insan haklarından özgür iradenin önündeki engeller, yeterli düzeyde eğitim, bilinçlenme ve farkındalık ile kaldırılabilir. Böylelikle baskın geleneksel söylem parçalanabilir. Bunun için ise üçüncü sınıf teknolojik imkânlara sahip bir kültürel transferden ziyade yerel unsurların dikkate alındığı ve tedavi edici epistemolojik yapılanmaların sürdürülmesi gerekliliği ortaya çıkar. 32

41 Berdel Evliliği Üzerine Kalitatif Bir Araştırma Mardin Örneği KAYNAKLAR ALTUN, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm. İzmit: Yayıncı Yayınları. BALAMAN, A. R. (1982). Evlilik, Akrabalık Türleri. İzmir: Karınca Matbaacılık. BOLAT, G. A. (2013). Berdel Töresi ve İnsan Ticareti. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü. BOZKURT, İ. (ty.). Aşiretler Tarihi. İstanbul: Kitap Matbaası. BURCU, E. vd. (2015). Çiçeklerin Kaderi: Türkiye de Kadınların Erken Evliliği Üzerine Nitel Bir Araştırma. Bilig. Bahar. S. 73, BUTLER, J. (2014). Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. (Çev. Başak Ertür). İstanbul: Metis Yayıncılık. CONNELL, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar Toplum, Kişi ve Cinsel Politika, (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. ÇOBANOĞLU, Ö. (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları. GOLDSTEIN, K. S. (1983). Sahada Folklor Derleme Metotları. (Çev. Ahmet E. Uysal). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. GÖKALP, Z. (2007). Türk Medeniyet Tarihi, Ankara: Elips Yayınları. İNAN, A. (1998). Türk Düğünlerinde Exogami İzleri. Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: TTK Basımevi KELLER, E. F. (2007). Toplumsal Cinsiyet ve Bilim Üzerine Düşünceler. İstanbul: Metis Yayınları. KÖSE, N. (1996). Karşı Dünür Olma Âdeti ve Halk Hikâyeleri. Araştırmalar I. Ankara: Milli Folklor Yayınları LAWLER, S. (2002). Narrative in Social Research. Qualitative Research in Action. (Ed. T. May) United Kingdom: SAGE Publications ORTAYLI, İ. (2007). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayınları. SAYIN. Ö. (1990). Aile Sosyolojisi. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları. TEZCAN, M. (1993). İlkel Toplumlarda Başlık Parası Geleneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. C. 9 S WELLS, C. (1994). Sosyal Antropoloji Açısından İnsan ve Dünyası. (Çev. Bozkurt Güvenç). İstanbul: Remzi Kitabevi. YÜCEL, M. (2008). Berdel. İstanbul: Agora Yayınları. 33

42 ÇİĞDEM AKYÜZ Elektronik Kaynak: Bilge Köyü Katliamı (Erişim: 10 Ağustos 2013) Sözlü Kaynaklar: KK-1: Mustafa Mutlu, İstanbul 1935, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: ) KK-1: S. B., Mardin 1957, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: ) KK-2: C. A., Mardin 1977, İlkokul Mezunu, İşçi. (Görüşme: ) KK-3: V. H., Mardin 1975, Okula Gitmemiş, Ev Hanımı. (Görüşme: ) KK-4: M. L., Mardin 1978, Ortaokul Mezunu, İşçi. (Görüşme: ) KK-5: Ş. T., Mardin 1957, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: ) KK-6: İ. A., Mardin 1967, İlkokul Mezunu, İşçi.(Görüşme: ) KK-7: A. S., Mardin 1993, Okula Gitmemiş, Ev Hanımı. (Görüşme: ) KK-8: A. K., Mardin 1973, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: ) KK-9: S. T., Mardin 1981, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: ) KK-10: A. A., Mardin 1959, Okula Gitmemiş, Ev Hanımı. (Görüşme: ) KK-11: M. Ö., Mardin 1978, Ortaokul Mezunu, Tır Şoförü. (Görüşme: ) 34

43 Alieva, A.I. (2018). Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi SSCB Halklarının Destanları. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, Makale Bilgisi / Article Info Geliş / Recieved: Kabul / Accepted: Araştırma Makalesi/Research Article KIRGIZ KAHRAMANLIK DESTANI MANAS IN İKİDİLLİ AKADEMİK SERİSİ SSCB HALKLARININ DESTANLARI Alla I. ALIEVA * Öz Makale, sadece Slavları değil, aynı zamanda Türk, Moğol, Fin-Ugur, Kafkasya, Sibirya, Uzak Kuzey, Uzak Doğu nun ve Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan farklı halkların folklorunun tespiti, yayın ve araştırma tarihini kısaca anlatmaktadır. Bu gelenek, yirminci yüzyılın ilk yarısında, Sovyetler Birliği'nin çeşitli cumhuriyetlerinde 1930'ların başlarında devlet tarafından cömertçe finanse edilen araştırma enstitülerinin kurulmasından sonra devam etti. Bu kurumların çalışanları, folklorun farklı türlerine ait eserleri toplamak için folklor keşiflerini sistemli bir şekilde yürüttüler ve paha biçilemez folklor arşivleri yaptılar. Makaledeki bu tez, Kırgız halkının dâhice yazmış olduğu Manas Destanı nın toplanması, saklanması, yayınlanması ve okunmasının tarihini kısa özellikleri ile açıkça göstermektedir. Sovyetler Birliği'ndeki 40-50'li yıllarda bir dizi destanın derlenmesi ile her şeyden önce Kırgız destanı Manas ın bilimsel olarak ele alınması ve sosyolojik yorumların periyodik olarak incelenmesine başlandı. 60 lı yıllarda bu tür anıtsal eserlerin rehabilitasyonu başlamış, SSCB Bilimler Akademisi tarafından düzenlenen bir dizi bilimsel konferans gerçekleştirilmiş ve bu eserlere nesnel bir bilimsel değerlendirme yapılmıştır. SSCB halklarının epik mirasındaki ilklerden biri Kırgız destanı Manas ın geri getirilmesidir. Manas destanı 1952'de Kırgızistan'ın başkenti Frunze'de (şimdi Bişkek) düzenlenen ülke folklorunun ilk bilimsel konferansına adanmıştı. Sonrasında dört ciltlik Manas Destanı nın yayınlandığı iki dilli bir akademik bilimsel dizi SSCB halklarının Destanı olarak yaratıldı. Anahtar kelimeler: İki dilli akademik seri SSCB Halklarının Destanları, Kırgız Kahramanlık Destanı Manas * Ph. D. of Philology (Doctor of Philological Sciences), Chief Research Associate, Department of Folklore, Gorky Institute of World Literature of RAS (Moscow, Russian Federation). [email protected] 35

44 ALLA I. ALIEVA KYRGYZ HEROIC EPIC "MANAS" IN A BILINGUAL ACADEMIC SERIES "THE EPIC OF THE PEOPLES OF THE USSR" Abstract The article briefly describes the history of fixation, publication and research of folklore of different peoples who were part of the Russian Empire, not only Slavic, but also Turkic, Mongolian, Finno-Ugric, numerous peoples of the Caucasus, Siberia, the Far North and the Far East. This tradition was continued in the first half of the twentieth century, after the establishment of research institutes in various republics of the Soviet Union in the early 1930s, generously financed by the state. Employees of these institutions systematically conducted folklore expeditions to collect works of different genres of folklore they made invaluable folklore archives. This thesis in the article clearly illustrates the brief characteristics of the history of collecting, storing, publishing and studying the heroic epic created by the genius of the Kyrgyz people the epic "Manas". In ies in the Soviet Union a series of epic monuments first of all, the Kyrgyz epic "Manas" began to get in the scientific community and in the periodicals of the vulgarsociological interpretation. In the 60s of the twentieth century began the "rehabilitation" of such monuments was held a number of scientific conferences organized by the Academy of Sciences of the USSR, giving these monuments an objective scientific assessment. One of the first in the epic heritage of the peoples of the USSR returned Kyrgyz epic "Manas". It was dedicated to the first scientific conference of the country's folklore, held in 1952 in the Kyrgyz capital city of Frunze (now Bishkek). Soon a bilingual academic scientific series "the Epic of the peoples of the USSR" was created, in which the publication of the epic "Manas" in four volumes was published. Keywords: bilingual academic series "The Epic of the peoples of the Soviet Union", Kyrgyz national epos "Manas". 36

45 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları КИРГИЗСКИЙГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС «МАНАС» В ДВУЯЗЫЧНОЙ АКАДЕМИЧЕСКОЙ СЕРИИ «ЭПОС НАРОДОВ СССР» Аннотация В статье кратко охарактеризована история фиксации, публикации, исследования фольклора разных народов, входивших в состав Российской империи, не только славянских, но и тюркоязычных, монголоязычных, финно-угорских, многочисленных народов Кавказа, Сибири, Крайнего Севера и Дальнего Востока. Эта традиция была продолжена в первой половине ХХ века, после того, как в разных республиках Советского Союза в начале 30-х годов были созданы научноисследовательские институты, щедро финансировавшиеся государством. Сотрудники этих институтов систематически проводили фольклорные экспедиции для сбора произведений разных жанров фольклора они составили бесценные фольклорные архивы. Этот тезис в статье наглядно иллюстрирует краткая характеристика истории собирания, хранения, публикации и изучения героического эпоса, созданного гением киргизского народа эпоса «Манас». В е гг. в Советском Союзе ряд эпических памятников прежде всего киргизский эпос «Манас» стал получать в научной среде и в периодической печати вульгарно-социологическое толкование. В 60-е годы ХХ века началась «реабилитация» таких памятников был проведен ряд научных конференций, организованных Академией наук СССР, давших этим памятникам объективную научную оценку. Одним из первых в эпическое наследие народов СССР вернулся киргизский эпос «Манас». Ему была посвящена первая научная конференция фольклористов страны, проходившая в 1952 г. в столице Киргизии городе Фрунзе (ныне Бишкек). Вскоре была создана научная двуязычная академическая серия «Эпос народов СССР», в рамках которой и было опубликовано издание эпоса «Манас» в четырех томах. Ключевые слова: двуязычная академическая серия «Эпос народов СССР», киргизский народный героический эпос «Манас». Исследователям полиэтнической устной народной поэзии, бытующей на территории бывшей Российской империи, бывшего Советского Союза, ныне Российской Федерации хорошо известно, как много сделала многонациональная отечественная фольклористика для фиксации, публикации, исследования богатейшего фольклора, созданного многочисленными народами, в течение ряда веков проживающих в пределах нашей страны. 37

46 ALLA I. ALIEVA Российская фольклористика вступила в ХХ столетие, располагая значительным фактическим материалом, зафиксировавшим состояние фольклорной традиции всех без исключения народов, входивших в состав Российской империи не только славянских, но и тюркоязычных, и монголоязычных, и финно-угорских, и многочисленных народов Кавказа, Сибири, Крайнего Севера и Дальнего Востока, и серьезным опытом его исследования. Этот материал был существенно дополнен в первой половине ХХ столетия, ставшего поистине «золотым веком» в истории отечественной фольклористики, прежде всего эпосоведения. Созданные в начале тридцатых годов во всех республиках Советского Союза научноисследовательские институты регулярно проводили научные экспедиции для фиксации фольклорных материалов, издавали произведения фольклора разных народов страны и на языках оригинала, и в переводе на русский язык. Решительный перелом в развитии советского эпосоведения произошел в е годы ХХ столетия, когда в оценке ряда произведений устной народной поэзии разных народов страны стало преобладать вульгарно-социологическое толкование их идейнохудожественного значения. Культурная общественность Советского Союза, ведущие ученые исследователи литературы и фольклора народов СССР (академики В.В. Виноградов, В.М. Жирмунский, И.А. Орбели, М.Ф. Рыльский, А.П. Окладников, доктора наук В.М. Чичеров, В.М. Абаев, М.Я. Чиковани, Б.М. Юнусалиев, Х.Т. Зарифов и многие другие именитые ученые), поддержанные и партийным руководством страны, и Президиумом Академии наук СССР, сделали одним из главных научных направлений в стране крупномасштабное и координированное исследование эпического наследия народов СССР, аналогов которому нет в мире. Это направление включало освобождение «из зиндана» эпических памятников, подвергшихся в е годы ХХ века преследованию, и их исследователей. Начало новым подходам к изучению эпоса народов СССР положила научная конференция, организованная Президиумом Академии наук СССР, Институтом мировой литературы им. А.М. 38

47 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları Горького АН СССР, Президиумом Киргизского филиала АН СССР в июне 1952 года в столице Киргизской Республики городе Фрунзе (ныне Бишкек), посвященная великому созданию гения киргизского народа эпосу «Манас». После этой конференции в 1954, 1956, 1957, 1958 годах были проведены конференции, посвященные эпосу славянских народов, «Алпамышу», нартскому эпосу народов Кавказа и что самое главное Президиумом Академии наук СССР на Институт мировой литературы была возложена задача координации «исследования фольклора народов Советского Союза с учетом того, что изучение русского фольклора должно быть сосредоточено главным образом в ИРЛИ АН СССР (Пушкинский дом» [Петросян 1958: 177]). В 1967 году Редакционно-издательский совет АН СССР утвердил двуязычную академическую серию «Эпос народов СССР». На республиканские институты возлагалась подготовка томов эпоса, на Институт мировой литературы научная и научно-координационная работа, на главную редакцию восточной литературы издательства «Наука» выпуск томов в свет. Это решение не только подводило итог многолетней борьбы советских фольклористов за возвращение в мировой эпический фонд ряда эпических памятников народов СССР и их исследователей, но и на многие годы определило пути развития многонациональной советской фольклористики. Более того работа исследователей эпоса разных народов нашей страны над подготовкой и публикацией томов двуязычной академической серии «Эпос народов СССР», приобретшая невиданный размах во второй половине ХХ века, во многом определила не только пути развития многонациональной советской фольклористики, но и оказала существенное влияние на развитие эпосоведения во всем мире. И прежде всего потому, что в научный оборот было введено значительное число замечательных эпических памятников, подготовленных на самом современном уровне и представляющих богатейшие эпические традиции целого ряда народов нашей страны. 39

48 ALLA I. ALIEVA Программа издания томов в двуязычной академической серии «Эпос народов СССР» была составлена так, чтобы с максимальной полнотой представить все богатство и разнообразие эпического наследия народов нашей страны. Она включала выдающиеся эпические памятники, представлявшие эпическую традицию всех народов страны. С особенной полнотой в серии представлен эпос тюркоязычных народов Средней Азии, Казахстана, Поволжья и Южной Сибири. В серии «Эпос народов СССР» были опубликованы памятники узбекского народного эпоса («Алпамыш. Узбекский народный героический эпос», 1999), «Рустамхан. Узбекский героико-романический эпос», 1972), казахского («Кобланды-батыр. Казахский героический эпос», 1974); «Козы- Корпеш и Баян-Сулу. Кыз-Жыбек. Казахский романический эпос», 2003), туркменского («Хурлукта и Хелера. Саят и Хемра. Туркменский романический эпос, 1971); «Гёр-оглы. Туркменский героический эпос, 1983), башкирского («Башкирский народный эпос, 1977); алтайского («Алтайский героический эпос «Маадай-Кара», 1973); якутского («Строптивый Кулун Кулустуур», 1985); хакасского («Алтын-Арыг. Хакасский героический эпос», 1988). Самое значительное место в двуязычной академической серии и не только по объему (4 тома, 2505 страниц) занимает киргизский героический эпос «Манас». Выше уже было сказано, что решение судеб этого эпического памятника в 1952 году во многом определило пути развития советского эпосоведения во второй половине ХХ века. Но главное это исключительные особенности этого уникального памятника. В эпическом творчестве киргизов, где эпический жанр получил значительное развитие (здесь представлены и лиро-эпические поэмы «Коджоджаш», «Олджобой и Кишимджан», «Кедейкан» и др., и «малый» эпос героические поэмы «Курманбек», «Эр-Табылды», «Эр-Тештюк», «Джаным-Мырза» и др.), грандиозная эпопея о трех поколениях богатырей Манасе, его сыне Сейтеке и внуке Семетее (около полумиллиона строк) занимает центральное место. «Манас» превосходит по объему все мировые эпосы в 20 раз «Илиаду» и «Одиссею», в 5 раз «Шахнамэ», в 2,5 раза индийский «Махабхарата». Но трилогию о Манасе отличает не только уникальный 40

49 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları объем, но и сложный сюжетный состав, многоплановость повествования, разветвленная образная система, стихотворная (от начала до конца) форма. В этом эпическом памятнике получили высокое художественное воплощение многовековая и многотрудная история киргизского народа, его мифология и религиозные верования, быт и нравы, этические и эстетические представления. Именно исключительный характер и художественные достоинства «Манаса» вызывали к нему необыкновенный интерес и постоянное внимание на протяжении последних полутора столетий. В его собирании, публикации и исследовании принимали самое активное участие выдающиеся представители отечественной науки второй половины ХIХ ХХ вв. академики В.В. Радлов, В.В. Бартольд, Ф.Е. Корш, В.М. Жирмунский, М.О. Ауэзов, К.К. Юдахин, казахские ученые прежде всего Ч.Ч. Валиханов, киргизские фольклористы, сформировавшиеся в годы советской власти И. Абдырахманов, К. Рахматуллин, Б.М. Юнусалиев, С.М. Мусаев и многие другие, а также зарубежные исследователи Н.М. and u N.K. Chadwick [Chadwick H.M. & N.K., 1940], C.M. Bowra [Bowra, 1953], K. Reichl [Reichl K., 1992] и особенно A.T. Hatto [Hatto A.T., 1969, 1969a, 1972, , 1971a, 1974, 1977, 1990 и др.]. Работы последнего получили высокую оценку киргизских фольклористов [Ботояров, 1982]. История записи и публикаций «Манаса» началась в 1851 году, особенно активно эта работа велась, начиная с 30-х годов ХХ века. С тех пор от разных киргизских сказителей-манасчи записано более 4 миллионов строк сказаний трилогии о Манасе, Семетее и Сейтеке; запись эпоса продолжается и в наши дни. В рукописных фондах Института языка и литературы Республики Кыргызстан хранятся все материалы по эпосу «Манас», собранные в ХХ веке на территории Киргизии. Среди них центральное место занимают варианты Сагымбая Орозбакова (по причине его болезни и ранней смерти от него была зафиксирована только первая часть трилогии «Манас») и Саяки-бая Каралаева от него записана вся трилогия. Варианты этих двух исполнителей «Манаса» манасчи общепризнанно считаются классическими. Здесь же хранятся записи «Манаса» и от других крупных сказителей Тоголока Молдо 41

50 ALLA I. ALIEVA (Байымбет Абдырахманов), Молдобасана Мусулманкулова, Шапака Ырысмендиева, Багыша Сазанова, Ибрагима Абдырахманова, Мамбета Чекморова, не всегда отличающиеся такой глубокой и высокохудожественной разработкой всех сюжетов, эпизодов и образов, как варианты Орозбакова и Каралаева. Все эти записи и стали основой для различных изданий эпоса «Манас». К сожалению, при подготовке издания эпоса «Манас» в академической серии «Эпос народов СССР» никак не учитывались (и даже не упоминаются) версии этого эпоса, бытующие у киргизов, проживающих в Китае, в Синьцзяне. Между тем синьцзянские киргизские исполнители «Манаса» манасчи и сегодня не только исполняют, но и «развивают» эпопею об этом богатыре они создали сказания уже о семи поколениях богатырей из рода «Манаса». Во время поездки в Китай в 1992 г. мне довелось слушать исполнение «Манаса» одним из таких сказителей. Начиная с 1935 г., предпринимались многократные попытки опубликовать «Манас» полностью, но именно уникально огромный объем эпоса и не позволял это сделать без ущерба для воссоздания его во всей аутентичности. Свидетельство тому десять книг «Серии Манаса», изданных в гг. на киргизском языке. В этом издании, как свидетельствует один из ведущих современных киргизских исследователей «Манаса» проф. С.М. Мусаев, нарушена сюжетная канва повествования, допущены перестановка эпизодов, замена оригинала в стихах кратким прозаическим пересказом, неточности в передаче отдельных важных деталей, стилистическая правка эпического текста, исключения разных по форме, но одинаковых по смыслу слов [Мусаев С ]. Сходных принципов придерживались и создатели сводного варианта «Манаса», изданного в четырех томах на киргизском языке в гг. Крупнейший киргизский исследователь «Манаса» проф. Б.М. Юнусалиев подробно описал, как готовилось это издание, где «смонтированы» отрывки из вариантов, записанных от С. Каралаева, С. Оразбакова, М. Мусулманкулова, Б. Сазанова [Юнусалиев, С ]. Но, как свидетельствует Б.М. Юнусалиев, составителями 42

51 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları этого свода приходилось решать и идеологические задачи: «Для сводного сокращенного варианта были выбраны наиболее удачные в идеологическом и художественном отношениях песни Отобранные эпизоды были усилены отрывками из других вариантов, более отработанными и художественными, сходными по стилю и содержанию. Сокращены были повторения Почти все варианты первого цикла, при сохранении народной основы со всеми ее историческими, этнографическими, мифологическими, географическими элементами, оказываются сильно засоренными различного рода идеологическими наслоениями» [Юнусалиев, С. 285]. В дальнейшем киргизские фольклористы отказались от создания сводных текстов эпоса. В гг. на киргизском языке был опубликован вариант С. Орозбакова в четырех томах и в гг. вариант С. Каралаева в пяти томах. Естественно, что и в данном случае невозможно было воспроизвести все сказания, записанные от выдающихся манасчи: содержание эпизодов, которые не вошли в основной корпус текстов, было кратко изложено. Благодаря этому читатель может составить достаточно цельное представление о сюжетном составе вариантов двух выдающихся сказителей «Манаса». Опыт, обретенный киргизскими фольклористами при составлении всех названных (и многих неназванных здесь публикаций «Манаса») был учтен при подготовке издания этого эпоса в академической серии. В гг. были опубликованы четыре тома, в которых представлены все этапы эпической «биографии» Манаса от рождения до смерти в записи от С. Орозбакова [«Манас», , кн. 1 4], от которого, как говорилось выше, был записан только первый цикл, о Манасе. Текст эпоса на киргизском языке был подготовлен к печати учеными сектора манасоведения, созданного в 1956 г. в Институте языка и литературы АН Киргизии, уже участвовавшими в подготовке ряда изданий эпоса на киргизском языке. Это проф. Б.М. Юнусалиев (руководитель проекта), С.М. Мусаев, К.К. Кырбашев, Ж. Мусаева, Р. Сарыпбеков, О. Сооронов, А. Абдылдаев, Р. Кыдырбаева, 43

52 ALLA I. ALIEVA А. Джайнакова, С. Бегалиев, М. Мамыров, А. Усенбаев. Обратимся к составу этого издания. Текст «Манаса», исполненный С. Орозбаковым, составляет 190 тысяч стихотворных строк и складывается из следующих циклов: I. Рождение и детство Манаса. Первые столкновения юноши Манаса с врагами. Избрание Манаса ханом. II. Битва Манаса и богатыря катаганцев Кошоя против врагов. III. Поход Манаса на Алатооо для освобождения земель своих предков. IV. Перекочевка киргизов во главе с Манасом с Алтая на Ала- Тоо. Победа над Алооке-ханом, битва и победа над Шооруком. V. История Алмабета сподвижника Манаса. VI. Женитьба Манаса на Каныкей. VII. Заговор родственников Манаса Кёзкаманов. VIII. Поминки по Кёкётею одному из старших соратников Манаса. IХ. Большой поход Манаса на Бейджин. Х. Малый поход Манаса против Конурбая. Смерть Манаса. Перед составителями издания стояла сложная задача: при ограниченном объеме издания, включающего и текст на киргизском языке, и его русский перевод, и обширный научный аппарат, дать читателю возможность составить максимально полное и точное представление о содержании варианта эпоса, исполненного одним из лучших манасчи. Было решено воспроизвести всю сюжетную канву эпоса в исполнении Орозбакова, поместив наиболее значительные эпизоды в основном корпусе текстов, а остальные охарактеризовать в комментариях (на уровне сюжетов, эпизодов, мотивов). В первый том полностью вошел первый цикл, повествующий о рождении Манаса, его детстве, первых столкновениях с врагами и избрании его ханом. Здесь же в разделе «Приложения» помещена статья С.М. Мусаева «Киргизский народный эпос Манас», где воссоздана 44

53 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları историография этого эпоса, освещаются проблемы его генезиса и формирования, характеризуется творчество его создателей и исполнителей манасчи, сюжетный состав, образная система и поэтика. Самостоятельный интерес представляет раздел «Обзор записей вариантов эпоса «Манас» (авторы Мирбадалева А.С., Кидайш- Покровская Н.В., Мусаев С.М.) [«Манас», , кн Кн. 1. С ]. Он включает перечень всех записей трилогии о Манасе, хранящихся в рукописных фондах киргизского Института языка и литературы. В описании каждой записи приводятся максимально полные сведения об исполнителе сказания и записавшем его, о месте и времени фиксации, о характере рукописи и ее объеме. Особенно ценным в этом разделе представляется подробное изложение и анализ сюжетной канвы вариантов С. Орозбакова и С. Каралаева. Это позволило авторам, с одной стороны, выявить общие принципы объединения в одну сюжетную линию эпизодов, состоящих из однотипных мотивов и сюжетов, а с другой проследить расхождения в развитии основной сюжетной линии этих вариантов и выявить различия в трактовке многих сюжетов, мотивов, эпизодов, традиционных для этого эпоса. При обзоре всех остальных вариантов «Манаса» подробно перечисляются составляющие их сюжеты, мотивы, эпизоды. Таким образом, читатель уже первого тома «Манаса» может составить довольно полное представление об ареале бытования этого эпоса в нем приводятся места фиксации всех текстов, записанных на протяжении второй половины ХХ века. В статье «Напевы Манаса» известный музыковед В.С. Виноградов характеризует наблюдения своих предшественников (академика В.В. Радлова, П. Фалева, А.В. Затаевича, В. Кривоносова, В. Беляева) над самобытной манерой исполнения «Манаса» и предлагает свое объяснение и характеристику всего многообразия и богатства музыкальной интерпретации этого эпоса, прослеживает значительные изменения, которые происходят в манере его исполнения в наши дни. Статью сопровождают нотные приложения записей эпоса в исполнении С. Каралаева. В комментариях дается объяснение специфических выражений, 45

54 ALLA I. ALIEVA в которых воплотилась этноспецифика художественного мышления киргизов, своеобразная образность киргизского эпоса, во многом идущая от архаических фольклорных традиций, выражения, характеризующие исторические, этнографические, бытовые реалии. В словаре содержится объяснение имен собственных, этнонимов, эпиномов, гидронимов. Первый том ключевой ко всему изданию: по такой же схеме подготовлены тома II, III, IV. Для второй книги составителями отобраны основные традиционные сюжеты, определяющие сюжетную линию эпоса «Поход Манаса на Ала-Тоо для освобождения земель своих предков». «Перекочевка киргизов во главе с Манасом с Алтая на Ала-Тоо», «Женитьба Манаса на Каныкей», части циклов о соратниках Манаса Алмамбете и Кошое. Эпизоды из этих сюжетов, не вошедшие в основной корпус, кратко характеризуются в комментариях (с необходимыми ссылками на архивные данные). В третьем томе в основном корпусе текстов опубликован один из самых значительных в эпосе «Манас» и по содержанию, и по художественным достоинствам эпизод «Поминки по Кёкётею»; сюжетный состав предшествующего ему эпизода «Заговор родственников Манаса Кёзкаманов» кратко охарактеризован в комментарии. В четвертом томе помещен также один из главных эпизодов эпопеи о Манасе «Большой поход» о борьбе Манаса и его сподвижников с кытаями и калмаками, о походе на Бейджин, о победе дружины Манаса, его ранении и смерти. В силу того, что эпизод «Большой поход» записывался от тяжело больного манасчи С. Орозбакова, сюжет здесь «изложен непоследовательно, сбивчиво, порою со смешением действий героев, что явилось следствием провалов в памяти тяжело больного сказителя. Поэтому фабулу концовки эпизода пришлось подробно изложить в комментарии» [Манас. Киргизский героический эпос. Кн. 4. С. 716]. Составители издания первоначально планировали представить эти эпизоды записями от другого манасчи Саякбая Киралаева, но при 46

55 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları подготовке четвертого тома приняли более правильное решение как и в первых трех книгах, привести в комментариях перечень пропущенных мест и назвать сюжеты и эпизоды, входящие в концовку эпизода «Большой поход». Таким образом, в четырех книгах киргизского героического эпоса «Манас», изданного в академической серии, впервые представлен на языке оригинала и в русском переводе от начала до конца вариант С. Орозбакова, исполнившего весь цикл сказаний о главном герое этого эпоса Манасе, частично в основном тексте, большей частью в комментариях: из 190 тысяч строк Орозбаковского варианта в четырех книгах напечатана почти четверть строк. Необходимость искать наиболее «безболезненный» путь адекватного представления варианта С. Орозбакова в серии была ясна составителям с самого начала работы: «Огромный объем Манаса не позволяет издать его целиком. Это и вынуждает составителей при подготовке эпоса к печати производить значительные сокращения текста. Само собой разумеется, сокращения не должны нарушать идейно-художественной целостности эпоса. Необходимо сохранить традиционную сюжетику древнего памятника, отсекая не только поздние привнесения, но и многочисленные повторения, обусловленные устным бытованием эпоса и многодневным его исполнением перед аудиторией. Сокращая тот или иной отрывок эпизода, мы стремились исключить такие места в тексте, без которых не прерывается сюжетная линия повествования. Кроме того, мы стремились к тому, чтобы сокращение в одном эпизоде не повлияло на другие эпизоды [Мусаев, С ]. Это свидетельство одного из составителей томов «Манаса» для издания в серии чрезвычайно важно. Как явствует из его слов, отсекались не только «многочисленные повторения», но и «поздние привнесения» в текст эпоса. А что именно составители считали «поздними привнесениями»? К сожалению, ни в одном из томов «Манаса» в академической серии не сформулированы принципы исключения тех или иных частей эпоса, т.е. не обозначена мера и степень вмешательства составителей в публикуемый текст, что не позволяет составить достаточно четкое 47

56 ALLA I. ALIEVA представление о том, насколько точно воспроизведен текст С. Орозбакова. Читателю было бы полезно знать, за счет чего произошло такое сокращение текста только за счет исключения целых сюжетов, мотивов, эпизодов, или производились купюры и внутри публикуемых частей? К сожалению, в тексте эпоса «изъятия» никак не обозначены. Однако даже это не снижает высокой оценки издания эпоса «Манас» в академической серии. Прежде всего, это первый не сводный текст, представляющий один из лучших вариантов первой части трилогии о Манасе. Киргизский текст и научный аппарат к нему подготовлены с учетом состояния советского языкознания и фольклористики, каким оно было к началу 90-х годов началу издания этого памятника. Четырехтомное издание киргизского героического эпоса «Манас» по праву занимает достойное место в истории двуязычной академической серии «Эпос народов СССР». БЛАГОДАРНОСТИ Статья подготовлена в рамках проекта РФФИ «История российского академического кавказоведения в очерках и биографиях». LITERATURE BOTOJAROV K. (1982) Anglijskoje izdanije eposa Manas (Tekstologicheskije aspekty) // Folklor. Poetyka i tradicija. M.: Nauka, S BOTOJAROV K. (1982) English edition of the epic "Manas" (Textual aspects) // Folklore. Poetry and tradition. M.: Science, P MANAS. M.: Gl. red. vost. lit-ry, Kn MANAS. M.: Chief ed. of east. lit Book 1-4. MANAS Kirgizskij geroicheskij epos. Sost. i podgot. teksta A.S. Sadykov i dr. Per. Mirdabaleevoj i dr. Redkol. A.S. Sadykov i dr. M.: Gl. red. vost. lit-ry,. Kn s. MANAS. (1984) Kyrgyz heroic epic. Comp. a. prep. of text B.M. Unusaliev a. other. Transl. A.S. Mirbadaleeva a.o. Eitorial board A.S. Sadykov a.o. M.: Ch. ed. of east. liter., Book s. MANAS. (1988) Kirgizskij geroicheskij epos. Tekst podg. B.M. Unusalijev i dr. Per. i komm. A.S. Mirbadaleevoj i dr. Redkol. A. Sadykov i dr. M.: Gl. red. vost. lit-ry, Kn s. 48

57 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları MANAS. (1988) Kyrgyz heroic epic. Prep. of text B.M. Unusalijev a.o. Transl. a. comment A.S. Mirbadaleeva a.o. Eitorial board A.S. Sadykov a.o. M.: Ch. ed. of east. liter. Book s. MANAS. (1990) Kirgizskij geroicheskij epos. Sost. i podgot. teksta B.M. Unusalieva i dr. Per. A.S. Mirbadaleevoj i dr. Komm. i pojasn. slovar A.S. Mirbadaleevoj i dr. M.: Nasledije, Kn s. MANAS. (1990) Kyrgyz heroic epic. Comp. a. prep. of text B.M. Unusaliev a.o. Transl. A.S. Mirbadaleeva a.o. M.: Heritage, Book s. MANAS. (1995) Kirgizskij geroicheskij epos. Sost. i podgot. teksta B.M. Unusalijeva i dr. Per. A.S. Mirbadaleevoj i dr. Redkol. A.A. Akmatalijev i dr. M.: Nasledije, 766 s. MANAS. Kyrgyz heroic epic. Comp. a. prep. of text B.M. Unusaliev a.o. Transl. A.S. Mirbadaleeva a.o. Edit. board A.A. Akmataliev a.o. M.: Heritage, s. MUSAJEV S.M. (1974) Problemy nauchnoj publikaciji tekstov Manasa // Folklor. Izdanije eposa. M.: S MUSAJEV S.M. (1974) Problems of scientific publication of Manas s texts // Folklore. Publication of epos. M.,. S PETROSJAN A.A. (1958) Izuchenije problem natsionalnoj literatury i fol klora narodov SSSR. // Izvestija AN SSSR. Otdelenije literatury i jazyka. M.: Izd-vo AN SSSR, T. XVIII. Is. 2. S PETROSJAN A.A. The investigation of national literature s and folklore problems of people in USSR // News of Academy of Sciences of SSSR. The branch of literature and language. M.: Publish. house of Acad. of science SSSR, V. XVIII. Is. 2. S UNUSALIEV B.M. (1961) Ob opyte sozdanija svodnogo varianta eposa Manas // Voprosy izuchenija eposa narodov SSSR. Kirgizskij geroicheskij epos Manas. M.: Izd. AN SSSR, S UNUSALIEV B.M. (1961) About the experience of creation of summary variant of the epos "Manas" // Questions of study the USSR people s epic. Kyrgyz heroic epic "Manas". M.: Publ. house of AN SSSR, S BOWRA C.M. (1953) Heroic poetry. London, CHADWICK H.M. & CHADWICK N.K. (1940) The Growth of Literature. Cambridge, Vol. III. HATTO A.T. Almambet, Er Kökçö and Ak Erkeš (1969) An Episode from the Kirgiz heroic cycle of Manas // Central Asiatic Journal. Wiesbaden, XIII. HATTO A.T. (1969) The Birth of Manas. A confrontation of two branches of heroic epic poetry in Kirgiz // Asia Maior. London, Vol. XIV. Part 2. HATTO A.T. (1971) The Kirgiz original of Kökötay found // Bull of the Oriental and African Studies University of London Vol. 34. P. 2. HATTO A.T. (1972) Köz-Kaman // Central Asiatic Journal Part I (XIV); Part II (XV). 49

58 ALLA I. ALIEVA HATTO A.T. (1974) Semetéy // Asia Major Part I (XVIII); Part II (XIX). HATTO A. (1974) The memorial feast for Kökötöydün aši). A Kirgiz Epic poem. Edited for first time from a photocopy of the unique manuscript with translation and commentary by A.T. Hatto. Oxford University Press. London, Proben der Volksliteratur der Türkischen Stämme Süd-Sibiriens und Übersetzt von Dr. V. Radloff. Spb., T. 1. REICHL K. (1992) Turkic oral epic poetry. Traditions, Forms, Poetic, Structure. New-York London,

59 Kırgız Kahramanlık Destanı Manas ın İkidilli Akademik Serisi Sscb Halklarının Destanları ЛИТЕРАТУРА Ботояров К. Английское издание эпоса «Манас» (Текстологические аспекты) // Фольклор. Поэтика и традиция. М.: Наука, С Манас. М.: Гл. ред. вост. лит-ры, Кн Манас. Киргизский героический эпос. Сост. и подг. текста А.С. Садыков и др. Пер. А.С. Мирбадалевой и др. Редколл. А.С. Садыков и др. М.: Гл. ред. вост. лит-ры, Кн с. Манас. Киргизский героический эпос. Текст. подг. Б.М. Юнусалиев и др. Пер. и комм. А.С. Мирбадалевой и др. Редколл. А. Садыков и др. М.: Гл. ред. вост. лит-ры, Кн с. Манас. Киргизский героический эпос. Сост. и подг. текста Б.М. Юнусалиева и др. Пер. А.С. Мирбадалевой и др. Комм. и поясн. словарь А.С. Мирбадалевой и др. М.: Наследие, Кн с. Манас. Киргизский героический эпос. Сост. и подг. текста Б.М. Юнусалиева и др. Пер. А.С. Мирбадалевой и др. Редколл. А.А. Акматалиев и др. М.: Наследие, с. Мусаев С.М. Проблемы научной публикации текстов «Манаса» // Фольклор. Издание эпоса. М., С Петросян А.А. Изучение проблем национальной литературы и фольклора народов СССР // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. М.: Изд-во АН СССР, Т. ХVIII. Вып. 2. С Юнусалиев Б.М. Об опыте создания сводного варианта эпоса «Манас» // Вопросы изучения эпоса народов СССР. Киргизский героический эпос «Манас». М.: Изд-во АН СССР, С Bowra C.M. Heroic poetry. London, Chadwick H.M. & Chadwick N.K. The Growth of Literature. Cambridge, Vol. III. Hatto A.T. Almambet, Er Kökçö and Ak Erkeš. An Episode from the Kirgiz heroic cycle of Manas // Central Asiatic Journal. Wiesbaden, XIII. Hatto A.T. The Birth of Manas. A confrontation of two branches of heroic epic poetry in Kirgiz // Asia Maior. London, Vol. XIV. Part 2. Hatto A.T. The Kirgiz original of Kökötay found // Bull of the Oriental and African Studies University of London Vol. 34. P. 2. Hatto A.T. Köz-Kaman // Central Asiatic Journal Part I (XIV); Part II (XV). Hatto A.T. Semetéy // Asia Major Part I (XVIII); Part II (XIX). 51

60 ALLA I. ALIEVA Hatto A. The memorial feast for Kökötöydün aši). A Kirgiz Epic poem. Edited for first time from a photocopy of the unique manuscript with translation and commentary by A.T. Hatto. Oxford University Press. London, Proben der Volksliteratur der Türkischen Stämme Süd-Sibiriens und Übersetzt von Dr. V. Radloff. Spb., T. 1. Reichl K. Turkic oral epic poetry. Traditions, Forms, Poetic, Structure. New-York London, УДК, Киргизский героический эпос «Манас» в двуязычной академической серии «Эпос народов СССР». 52

61 Balıkçı, Ş. (2018). Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, Makale Bilgisi / Article Info Geliş / Recieved: Kabul / Accepted: Araştırma Makalesi/Research Article ŞAHMERAN EFSANESİ VE YILAN TILSIMLARININ PSİKANALİTİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ * Şakire BALIKÇI ** Öz Anadolu da uzun yıllardır halk arasında yaşayan Şahmeran Efsanesinde amansız bir hastalığa yakalanan kralın derdinin dermanı yalnızca Şahmeran ın etinin kaynatılarak yenmesidir. Şahmeran ın âşık olduğu genci tuzağa düşürerek kral ın isteğini yerine getirmek için harekete geçen vezirin amacı ise bambaşkadır. O Şahmeranın etini yiyip dünyanın bütün sırlarına hâkim olmak istemektedir. Fakat ne kral ne de vezir amacına ulaşamaz. Şahmeran ın şifalı kısmı olan başı yerine zehirli kısmı olan kuyruğunu yiyen vezir ölür ve layığını bulur. Şahmeranın başını ısıran Tahmasb ise dünyanın tüm sırlarına hâkim lokman hekim olarak bir başka efsane kahramanına dönüşür. Burada dünyanın bütün sırlarına hâkim bir varlığın sırlarına erme çabası insanoğlunun ölümsüzlük ab-ı hayat suyunu bulma saplantısını hatırlatmaktadır. Bu çalışmada Şahmeran Efsanesi ve yılan tılsımlarının yukarıda bir örneği verilen psikanalitik açıdan değerlendirilmesi yapılacak ve yılanın mitik düşüncedeki yeri üzerinde durulacaktır. Çalışma Anadolu nun çeşitli yerlerinden ve çoğunlukla araştırmacının ikamet ettiği şehir olan Mardin yöresinden derleme yöntemiyle elde edilen Şahmeran efsaneleri ve yılan tılsımları temel alınarak hazırlanmıştır.. Anahtar Kelimeler: Şahmeran, Psikanalik, Yılan, Tılsım, Anadolu * 7-10 Aralık tarihleri arasında gerçekleştirilen I. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresinde kısa bir özeti sunulan bu çalışma Mardin Şahmeran ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi adlı bildirinin genişletilmiş halidir. ** Dr. Öğr. Üyesi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. 53

62 ŞAKİRE BALIKÇI CONSIDERATION OF ŞAHMERAN LEGEND AND THE SNAKE TALISMANS FROM THE VIEW OF PSYCNOANALYTIC Abstract King s remedy of trouble, who is caught in a relentless disease which has been told in Anatolia for many years in Sahmeran Legend is only eating Sahmeran s meat by boiling. Vizier s aim, taking action fort o perform King s request by entraping Sahmeran s fall in love young, is completely different. He wants to dominate all mysteries of the World by eating Sahmeran s meat. But neither king nor vezier can not reach purpose. Vizier dies because of eating tail with poisonous part instead of head with curtive part and gets his deserts. Tahmasb who bite the head comes across in another legend as lokman hekim who dominate all mysteries of World. Hereby, efford of getting to the secrets of o presence which is dominate all secrets reminds the finding obsession of mankind s immortality namely abı hayat water. In this study, consideration of Sahmeran Legand and snake talismans from the view of psycoanalytic as exemplified above will be done and will focus on the place of snake in mythical tought. Study is prepared on the basis of Sahmeran Legends and snake talismans obtained with compilation method from Anatolia s various places and mostly researher s city of residence Mardin region. Keywords: Sahmeran, psycoanalytic, snake, talisman, Anatolian 54

63 Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi Giriş Yılan kutsal anlatıların çoğunda şeytanın yardımcısı, insanoğlunun ebedi cezasının müsebbibi, yaratıcı tarafından ömür boyu sürünmeye mahkûm edilmiş bir mahlûk olarak karşımıza çıkmaktadır. Yılanın bu kötü ünü binlerce yıldır devam etmekle birlikte onun mekruhluğunun bir nişanesi olan zehri tam aksine insanlık için bir şifa kaynağı olmayı sürdürmektedir. Kısacası yılan, düalist bir yaklaşımla değerlendirilecek olursa hem düşman, hem ilaç olarak insanoğluyla kimi zaman mücadele kimi zaman ise bir ittifak içinde olmuştur. Bu mücadelenin kaynağını hem Semavi dinlerde hem de mitik anlatılarda aramak gerekmektedir. Kutsal kitaplar ele alındığında yılan Kur an da sadece Musa kıssalarının (Taha,20/40; Neml, 7/10; Kasas 28/31) anlatıldığı âyetlerde geçmekle birlikte, İslamî literatüre ait rivayetlerde Adem ve Havva nın cennetten kovulmasına sebep olan şeytana yardımcı bir hayvan olduğu ve Allah tarafından ömür boyu sürünmeye mahkûm edildiği rivayet edilir. (Bayat, 2011: ; Schmidt, 1989: 35). Yine Tevratta yılan, Adem e yardımcı olsun diye Adem in kaburga kemiklerinden yaratılan kadını kandırarak onun cennetten kovulmasına sebep olmuştur (Yaratılış:2/18-25). Mitik anlatılarda cennetten kovulma motifine bakıldığında yılanın rolünün çok fazla değişmediği görülür. Türk mitolojisinde yılan, semavi kaynaklardaki imgesine paralel olarak yeraltı tanrısı olan Erlik ile ilişkilendirilir (Çoruhlu, 2011: 183). Buna göre ilk yaratılan insanlar iki değil dokuz kişidirler. Fakat cennetten kovulma olayı bir kadın ve bir erkek arasında cereyan eder. Bu çift Törüngöy ve Ece dir. Kovulma motifinde Ece, Erlik in sözleri üzerine yasak meyvelerden birini ısırır ve kocasının da bu meyveden yemesini sağlar. Her ikisinin de yasak meyveyi yedikten sonra tüyleri dökülür, çıplak kalırlar ve cennetten kovulurlar. İnsanları yasak meyveden koruyamayan yılan ise lanetlenir (Bayat, 2011: 112). Mitik anlatılara ek olarak kimi efsanelerde de yılanın insanoğlunun yaratılış serüveninde rolü olduğu görülmektedir. Bir Altay yaratılış efsanesinde tanrının dünyayı yaratmasına yardım eden şeytan Tanrıdan mükâfat olarak küçük bir çukur ister. Tanrı şeytanın iyiliğine karşılık isteğini geri çevirmez. Bunu fırsat bilen şeytan ise bu çukura yılan başta olmak üzere tüm zararlı hayvanları doldurur (Ögel, s. 2014: 531). 55

64 ŞAKİRE BALIKÇI Türklerin inanç sistemlerinde önemli bir yeri olan Şamanizmde de yılanın rolüne rastlamak mümkündür. Ruhlarla iletişim kurabilme yeteneğine sahip şamanın görevini icra ederken yardımcısı kuşlardır. Şamanın kuşların dilini öğrenebilmesi için ise yılanı yemesi gerekmektedir (Eliade, 2014: 139). Şamanın göğe yolculuğu sırasında kullandığı gökkuşağı da bir yılan şeklinde tasvir edilmiştir (Eliade, 2014: 181). Aynı zamanda Türk kozmolojisinde yer unsurunun ve kuzeyin simgesi olan yılan, on iki hayvanlı Türk takviminin de yıl simgelerinden biridir (Çoruhlu, 2011: 183). Yılan, birçok mitik anlatıda dişil bir sembol olarak ortaya çıkar. Havva nın İbrani öncesi biçimlenişinde yılanın eşi olduğu ifade edilir. Bu inanca Yunan Mitolojisinde de rastlanır. Buna göre yılan saçlı Medusa nın adı, hanım, yönetici, kraliçe anlamındadır (Campbell, 2003: ). İbrani dönemde hahamların bazıları, zaman zaman, Havva nın insan ırkını yılanla zehirlemesindeki payından söz ederler (Campbell, 2003: 111). Bu yaklaşım Yezidi inancında da mevcuttur. Onlar da Havva nın soyundan yılanlar ve akreplerin zahir olduğuna inanmaktadırlar (Yalkut, 2002: 49). Sümer Mitolojisinde de aynı şekilde yılanın kadını kandırmasından ve tanrının yılanı lanetlemesinden bahsedilir (Çığ, 2010: 53). Bir başka ilginç örnek on üç kuşak ensest evlilik halkasının son temsilcisi olan Kleopatra nın kardeşiyle evlenmemek için kendini yılanlara sokturarak öldürmek istemesidir (Köse, 1996:149). Örneklerin çoğunda yılan Adem ile Havva nın ilk günahı işlemesine vesile olmuşsa da son anlatıda ensest ilişkiyi engelleyici rolde karşımıza çıkarak insanoğlunun sonsuz nefretinin bir nebze önüne geçmiştir. Yılanla ilgili mitler değerlendirildiğinde mitlerin onları yaratan toplumların ilkellik dönemindeki ruhsal bastırılmışlıklarının tezahürüdür (Ekici, vd., 2007: 76) düşüncesinden hareketle yılanın mitik dünyadaki izlerinden psikanalitik yorumuna gidilmesi mümkündür. Psikanalitik Bağlamda Şahmeran ve Yılan İnsanoğlunun aklını ve bilinçaltını hiçbir hayvan yılan kadar meşgul etmemiştir. İnsanoğlu hem yılandan nefret etmiş tüm günahlarını onun boynuna yüklemek istemiş, hem korkmuş hem de yeryüzündeki yaşamlarının kaynağı olarak ona saygı duymuştur. Psikanalitik açıdan bu durum değerlendirilecek olursa Freud un Yaratıcı Yazarlar ve Gündüz Düşleri adlı eserine bakmak gerekir. Freud, bu eserde her ne kadar yazarın bireysel yaratılarda gündüz düşlerinin ve fantezilerinin eserlerine yansıması (Cebeci, 56

65 Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi 2009: 177) üzerinde durmuşsa da kolektif yaratılarda da aynı durumdan söz etmek mümkündür. Bu bağlamda toplum gündüz düşleri ve ortak fantezilerini kolektif bilinçaltı yoluyla mitik anlatılara aktarmayı başarmıştır. Bu bağlamda Şahmeran Efsanesi ve yılan tılsımları Anadolu halkının toplumsal hafızasında ve ritüellerinde geniş bir yer tutan iki halkbilim unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Şahmeran ve yılan ile ilgili efsaneler yalnızca Anadolu sahasında değil dünyanın birçok bölgesinde geçmişten günümüze bilinmekte ve anlatılagelmektedir. Şahmeran Efsanesi hem de yılan tılsımları yerel anlatılar olmaktan çıkıp ulusal hatta evrensel kültür temellerine dayanmaktadır ve psikanalitik yorumu da buna göre yapılmalıdır. Efsanenin psikanalitik okumasına kısa bir giriş yapmak gerekir ise bir nevi yamyamlık sayılabilecek Şahmeranın yenmesi durumu ilkel kabilelerde görülen yamyamlık fenomeninin, ölen kişinin sırlarına ve ruhundan bir parçaya sahip olma (Freud, 2014:10) düşüncesinin yeni bir yorumudur. Kral şifa bulmak için, vezir ise Şahmeran ın bilgeliğine sahip olmak için onu yemeyi arzulamaktadırlar. Gizli bir mağarada yaşayan Şahmeran ın mağara, çukur (Dorson, 2011: 42) gibi dişil bir sembolün içinde yaşaması mağara kültünün mitolojik ana ve kadınların, çocukların hamisi olan Umay kültü (Bayat, 2012: 33) ile bağlantısını hatırlatmaktadır. Tüm bu ifadeler Şahmeran ın dişil bir sembolün içinde yılanların ana/atası ve Tahmasb ın âşığı rolünde karşımıza çıkışını temellendirmektedir. 1 İnsani özellikler gösteren kahramanın etinin kaynatılarak yenmek istenmesi zamanla totemciliğe (Bayat, 2007:58; Freud, 2014:10 ) evrilen ve insanların yenilen kişinin ilminin ve ruhunun bir parçasının kendilerinde yaşayacağına olan inançtan (Freud, 2014:10) kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu durum, ilkel kabilelerdeki yamyamlık ritüellerinin mitik temelleriyle örtüşmektedir. Tüm bunların yanı sıra insanoğlunun cennetten kovulmasına sebep olan yılan, yaratılmışların günahlarını sırtlamasıyla tüm insanlığın gölge arketipi (Jung, 2012:13-15) durumundadır. Efsanenin bir yerinde Tahmasb, gördükleri karşısında yaşadığı dehşeti ve şaşkınlığı üzerinden atmaya çalışarak olduğu yerde kıvrılıp uyumuş 2 tur. Uykunun ölümün kardeşi olması düşüncesiyle Tahmasb ın sembolik anlamda ölüp yeni 1 Kk2 2 Kaynak kişi2 57

66 ŞAKİRE BALIKÇI bir hayata uyanışını bir çeşit erginlenme olarak düşünmek mümkündür. Efsanenin son bölümü de yılanın tıbbın ve şifanın sembolü olarak düşünülmesini açıklar niteliktedir. Efsanenin sonunda kötü kalpli vezirin Tahmasb ı zorlayarak Şahmeran ın yerini öğrenmesi üzerine kaynak kişi 2 nin aktardığı Ey sevdiğim, üzülme. Biliyorum ki sen bana kendi canın için ihanet etmedin. Sen üzülme ne olur. Şimdi size sırrımı vereceğim. Kim ki benim kuyruğumdan bir parça koparıp yerse o bütün dünyanın sırrına ve gizemine vakıf olacak. Her kim ki benim kafamdan bir parça yerse o da o anda öte dünyayı boylayacak Şahmeran daha sözlerini bitirmeden kötü kalpli vezir elinde kocaman kılıcı ile atılıp Şahmeran ın bedenini iki parçaya ayırmış. Kuyruğundan bir parça koparmış. Tahmasb da duyduğu acı ve utancın etkisi ile fırlayıp oracıkta ölmek için sevdiğinin kafasından bir parça ısırıvermiş. Kötü kalpli vezir kuyruktan kopardığı parçayı ağzına atar atmaz oracıkta can vermiş. Tahmasb a ise hiçbir şey olmamış. Şahmeran son anda yaptığı planı ile bütün bilgisinin sevdiğine geçmesine sebep olmuş. Ancak Tahmasb sevdiğini kaybetmenin acısına dayanamayarak kendisini dışarı atmış ve dağ, bayır, ülke ülke dolaşmaya başlamış. O günden sonra da Lokman Hekim efsanesi almış başını yürümüş şeklindeki bölümden anlaşılacağı üzere Lokman Hekim Efsanesi de Şahmeran efsanesine bağlanarak tıbbın doğuşunu anlatan bir etioloji mitine dönüşmüştür. Anadolu da özellikle yılan ve akrepten korunmak için yapılan bir çeşit psikolojik önlem niteliği taşıyan tılsımlar da aşağıda örnekleri verileceği üzere kırmızı renk ve kutsal mekânlarla ilişkilendirilmesi açısından insanoğlunun yılan ile ilgili bilinçaltını ortaya koyar niteliktedir. Şahmeran Efsanesinin yanı sıra derleme çalışmaları neticesinde ortaya çıkan yılan tılsımlarının varlığı da oldukça dikkat çekicidir. Tılsımların kaynağını Semavi dinlerin ortaya çıkış süreçlerinde ilkel insanların yaşam pratiklerinden kalma izlerde aramak gerekmektedir. İlkel insan her şeyden önce pratik nedenlerden ötürü doğa süreçlerini denetimi altına almaya çalışır, bunu da doğrudan doğruya ayinler ve büyü aracılığıyla yapar; bunlar aracılığıyla rüzgarı, fırtınayı, hayvanları ve bitkileri denetim altına almak ister (Malinowski, 2000:9). Bu denetimi yılan üzerinde uygulamak isteyen Anadolu halkı Mardin Ulu Camiyi ziyaret edenlere akrep ve yılanın yaklaşmaması ve akrep sokmalarına karşı özel okutulmuş şeker yenmesi; 3 3 Kaynak kişi3 58

67Burada en çok dikkat çeken unsurlar yılanın psikanalitikte şehveti temsil eden kırımızı rengi sevmemesi olarak karşımıza çıkar. Bu durumu yılanın Adem ile Havva nın günahının kendine bağlanmasına karşı bir tepkisi olarak düşünmek mümkündür. Bir diğer nokta ise kutsal mekânların ve mekânlarla ilişkili nesnelerin yılanı uzaklaştırmasıdır. Burada kutsalı ve rahmanı temsil eden mekânların yılanı rahatsız etmesi insan bilinçaltının hala yılanı şeytanla ilişkilendirmesinden kaynaklanmaktadır. Derleme metinlerinde öne çıkan yılanın soktuğu kişinin tükürüğünün şifalı olması Şahmeran Efsanesindeki gibi bize yılanın ilminin aktarılması motifini hatırlatmaktadır. Yılanın Ev İyesi Rolüyle Olumlulanması İnsanoğlunun yılandan çok korkmasına rağmen onda bir hikmet arama çabası insanlığın yılanla ittifak kurma isteği olarak yorumlamak mümkündür. Bu duruma Anadolu nun birçok bölgesinde rastlanan yılanın ev iyesi olma özelliği örnek gösterilebilir. Ev-eşik iyeleri genel anlamıyla ikiye ayrılmaktadır. Birincisi evi koruyan iyelerdir ki çeşitli adlar altında aynı işlevi yürütmektedirler. Birinci grup evin iç mekânlarında veya döşemenin altında yaşarlar diğer grup ise evin dışında olup genellikle eşikte veya bahçede yaşarlar (Bayat, 2007: 262). Konuyla bağlantılı olan ev iyeleri ikinci gruptaki iyelerdir. Genelde bulundukları evin insanlarına iyilik yapan söz 4 Kaynak kişi4 5 Kaynak kişi5 6 Kaynak kişi6 7 Kaynak kişi7 8 Kaynak kişi8 59

68 ŞAKİRE BALIKÇI konusu ruhlar küstürülüp incitilirse, eve hastalık, bela, çeşitli rahatsızlık vs. geleceğine inanılır (Bayat, 2012: 262). Bir çeşit ev/eşik iyesi olarak ortaya çıkan yılan Göktürk asilzadelerinin her yıl atalar mağarasına giderek onlara kurban sunmaları ve Türklerde koruyucu ata ruhlarının çok yaygın olması (Bayat, 2012, s.80) ile bağlantılı olarak evin koruyucu ruhu olarak düşünülür. Şahmeran Efsanesinde kutsal ataların mağaralarda kutsanması boyut değiştirerek kutsal dişi Şahmeran ın yine kutsal bir mağarada diğer yılanların atası şekline dönüşmesine evrilmiştir. Ev iyelerinin evin temelinde yaşadığı inanışına paralel olarak yılanın yeraltında yaşaması onun ev iyesi olarak düşünülmesindeki temel nedendir. Evin bahçesinde yaşayan yılanın ev iyesi olmasından dolayı ona karşı tabular ve yasaklar geliştirilmiş bir dizi kaçınmalar uygulanmıştır. Ev iyesi olan yılana saygı duyulur, zarar verilmez, öldürülmez (Tursun, 2014: ). Yılanın ev iyesi şeklinde olumlulanmasını kaynak kişi 1 in aktardığı Mardin Savur Köyünde gerçekleşen bir olaydır bu. Olayı anlatan da olayı yaşayan Seyran Ergin in oğludur. Mahmut Ergin indir. Olay şu şekilde açıklanmıştır: Bir gün annesi Seyran Hanım köyde bahçede çalışırken bir yılanın ona yaklaştığını fark etmiş. Tabi kendisi bu olaydan çok korkmuş; fakat yılan ona hiç zarar vermiyormuş. Sadece durup onu izliyormuş. Günler geçmiş yılan tekrar onun karşısına çıkmış. Seyran Hanım bu olayı anlatmış fakat kimsenin ona inanmayacağını düşünmüş çünkü yılan insana zarar verir. Bir zaman sonra olayı anlatmış. Bir gün o uyurken yılan tekrar gelmiş ve onu izlemiş. Tam bu sırada o yılanı kayınpederi fark etmiş. O an kayınpederi eline aldığı sert bir cisimle yılanı öldürmüş. Aradan çok uzun bir zaman geçmeden ailede ölümler olmuş ve kan davası olmuştur. Ve hatta aile köyden ayrılmak zorunda kalmışlardır. Bu olayların sebebi olarak yılanın öldürülmesi ve bunun uğursuz sayılması gösterilmiştir şeklindeki hikâyede açık bir şekilde görmek mümkündür. Yılanın ev iyesi olarak düşünülmesine bir başka örnek kaynak kişi 10 un aktardığı Mardindeki eski evlerde devasa yılanlardan bahsedilir. Özellikle yaşlılar, o yılanlara dokunulmaması gerektiğini, onların zararsız olduğunu çocuklarına ve torunlarına anlatırlar. Bu yılanların duvarların içerisinde gezdiklerini de ifade ederler şeklindeki aktarımdır. Anlaşılacağı üzere yılan ev halkına zarar vermek şöyle dursun evin manevi koruyuculuğunu üstlenir niteliktedir. Ev halkından birinin evin koruyucu 60

69 Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi ruhu olan yılanı öldürmesi sonucu evin üyelerinin başına türlü felaketler gelmiştir. Halk arasında yılanın öldürülmesinin uğursuz sayılması oldukça yaygındır. Anadolu halkı yılanı öldürmekten yılanların eşleri olduğuna olan inançtan dolayı imtina ederler. Bu eşin ev halkından intikam alacağı düşünülür. Tüm bunlara ilaveten nazarlık olarak yılan kavı taşıma 9, yılan ağzından çıkmış gibi 10 deyiminin güzel kadınlar için kullanılması yılan motifinin olumlulanmasına örnek teşkil etmektedir. Sonuç Yılan ve yılan eşlerin Semavi dinlerde ve dünya mitolojilerindeki yerleri ele alındığında yılanın Adem den çok Havva yla Tanrıdan çok şeytanla ittifak kurmuş, çoğu zaman dişil kötülüğün bir sembolü olduğu görülmüştür. Yılan tılsımlarında yılanın şehveti temsil eden kırmızı rengi sevmemesi, kutsal yerlerden uzak durması gibi durumlar bize şeytanla ittifakını hatırlatmaktadır. Yılan eş kavramı günümüz halk anlatılarında Şahmeran şeklinde yeniden üretilmiş ve efsaneleşmiştir. Efsanede her ne kadar Tahmasb adlı gençle Şahmeran ın evlilik akdini yerine getirdiği görülmüyorsa da bir ilişkiden söz etmek mümkündür. Efsanede bir mağarada karşımıza çıkan Şahmeran ın şeytanın, yılanlar için tanrıdan istediği çukurda yaşamaya devam ettiği anlaşılmaktadır. Ama bu defa kötülüğün değil şifanın, güzelliğin ve bilgeliğin sembolü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumla bağlantılı olarak yılanın kötü imajının ev iyesi olması, olumlu deyim ve atasözlerine konu olması ve öldürülmesinden imtina edilmesi de Şahmeran efsanesinde olduğu gibi yılanın insanoğlunun zihnindeki olumlu yönünü temsil etmektedir. Sonuç olarak yılanı dünyevi yaşamın sembolü olarak düşünmek mümkündür. O, öte dünyadaki sonsuzluğun ve tekdüzeliğin aksine yeryüzündeki yaşam döngülerinin bir sembolüdür. İnsanoğlunun yeryüzüne gönderilmesine vesile olması da bu sebeptendir. Hiçbir şeyin sebepsiz hâsıl olmayacağı bilindiğinden yılana tarih boyunca böyle bir görev yüklenmiştir. Yılan dünyevi hayata ait her şeyin; hastalığın ve şifanın, yaşam ve ölümün ve son olarak insanoğlunun bilinçaltının bir yansımasıdır. 9 Kaynak kişi 9 10 Kaynak kişi 9 61

70 ŞAKİRE BALIKÇI KAYNAKLAR Bayat, F. (2007). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Bayat, F. (2011). Türk Mitolojik Sistemi 1 (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi). İstanbul: Ötüken Neşriyat. Bayat, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi, Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler, İyeler ve Demonoji). İstanbul: Ötüken Neşriyat. Campbell, J. (2003). Batı Mitolojisi, Tanrının Maskeleri. (Çev.:Kudret Emiroğlu). İstanbul: İmge Kitabevi. Cebeci, O. (2009). Psikanalitik Edebiyat Kuramı. İstanbul: İthaki. Çığ, İlmiye, M. (2010). Kur an, İncil ve Tevrat ın Sümerdeki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınları. Çoruhlu, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Dorson, R. M. (2011). Günümüz Folklor Kuramları. (Çev.: Selcan Girçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. Ekici, M. (2007). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. Eliade, M. (2014). Şamanizm.(Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi. Freud, S. (2014). Uygarlığın Huzursuzluğu. (Çev.: Haluk Başaran), İstanbul: Metis Yayınları. Jung, C. G. (2012). Dört Arketip. (Çev.: Mehmet Bilgin Saydam), İstanbul: Metis Yayınları. Köse, N. (1996). Türk Halk Hikayelerinde Ensest Evliliğin İzleri. Tarih İncelemeleri Dergisi XI. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını hikayelerindeki_izleri.pdf Erişim: Kutsal Kitap, (Tevrat, Zebur, İncil). (2016). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi. Küçük Tursun, F. (2014). Ceyhan Halk Kültürü ve Edebiyatında Yılan.Yılan Kitabı. Editör: Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi. ss ru_ve_edebiyatinda_yilan_snake_in_ceyhan_folk_culture_and_folk_literature_fat magul_kucuk_tursun. Erişim: Malinowski, B. (2000). Büyü, Bilim ve Din. (Çev.: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı. Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I, (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) Ankara: Türk Tarih Kurumu. Schmidt, J. (1989). Sophokles, König Ödipus: Das scheitern des aufklarers an der aalten religion, Aufklarung und gegenaufklarung in der europaischen literatür: Philosophie und politik von der antike bis zur gegenwart, Yalkut, (2002). Melek Tavus un Halkı Yezidiler. İstanbul: Metis Yayınları. 62

71Derleme Tarihi: Kaynak Kişi 10 Adı: Barış Balıkçı Yaş: 35, Doğum Yeri: Mardin. Mesleği: Öğretmen. Derleme Tarihi:

72 64 ŞAKİRE BALIKÇI

73 Çakmak, S. (2018). Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:1, Makale Bilgisi / Article Info Geliş / Recieved: Kabul / Accepted: Araştırma Makalesi/Research Article KİMLİK OLUŞTURMA SÜRECİNDE TÜRK VE MOĞOL ULUSAL SEMBOLLERİNİN TARİHSEL İZDÜŞÜMÜ Songül ÇAKMAK * Öz İnsanlık var olduğundan bu yana kendini bir yere bir gruba ait hissetme ve güvende olma hissiyatıyla yaşamış, bulunduğu sosyo/coğrafik yapıda yer edinmeye çalışmıştır. Bu durum kimlik oluşumunu zorunlu hale getirmiştir. Kimlik ve devlet sembolü oluşturma beraberinde bir çok sorunu da getirmiştir. Bu sorunların başında yeni anayasa düzenlemesi sonucu yeniden yapılanmanın herkes tarafından aynı şekilde kabul görmemesi, fikir ayrılığına düşülmesidir. Dolayısıyla yapılan değişiklikte halkın fikirlerinin de yer alması devlet-vatandaş yakınlaşmasında etkili ve yapıcı sonuçlar doğurmuştur. Kimlik oluşumunun sembolleşmesi sürecinde birçok düşünce ve yapı etkin rol oynamış ve sonuçta kimlik, insan varlığının yegane ifadesi olan; bayrak, mühür, marş gibi sembollerin ulusal birliğin ve beraberliğin kavrandığı, aidiyet hissinin çeşitli simgelerle ifade edildiğinin fenomenleri olarak kullanılmaya başlamıştır. Türk-Moğol devletlerinde kullanılan bu sembollerin hangi aşamalardan geçtiğiyle ilintili bu mukayeseli çalışmada, sembollerin devlet olma sürecinde neden önemli olduğu tarihsel desen yöntemi kullanılarak açıklanmıştır. Bu amaç doğrultusunda bayrak, arma, mühür, marş oluşumu irdelenerek konuyla ilgili yazılı ve görsel materyallere başvurulmuştur. Anahtar kelimeler: Kimlik oluşturma, ulusal semboller, Türk-Moğol, tarihsel izdüşüm. * Yüzüncüyıl Üniversitesi, Türk Müziği Devlet Konservatuarı, Öğretim Görevlisi VAN/Turkey. [email protected] 65

74 SONGÜL ÇAKMAK IN THE PROCESSING OF CREATING HISTORICAL PROJECTION OF SYMBOLS TURKISH AND MONGOLIAN IDENTITY Abstract Since mankind has existed, has lived with a sense of belonging to one group and feeling secure And tried to get a place in the socio/geografhic strucrure. This situation made identity formation mandatory. Creating identity and State symbols has brought with it many problems. At the beginning of these problems is the fact that the final restructuring of the new constitution is not accepted in the same way by everyone. Therefore, the inclusion of the opinions of the public in the change made in the State-Citizen rapprochment resulted in effective and constructive consequences in the process of symbolization of identity formation, many structures played an active role and as a result, identity was started to be used as the phenomenon that the symbol of nationality and co-existence, symbol of flag seal and anthem, which is the only expression of human existence, is expressed by various symbols. İn this comparative study related to which phases passed these symbols used in the Turkish-Mongolian States, it is explained why the symbols are important in the process of being a state, historical pattern method. Fort this purpose, the flag, the emblem, the seal, and the formation of the anthem were examined and the written evidence and visual materials related to the subject were consulted. Keywords: Creating identity, National symbols, Turkish-Mongol, Historical projection. 66

75 Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü Giriş Semboller toplumsal ve kültürel kimliğimizin merkezinde yer alırlar. Doğadan alınma ya da insan icadı, canlı ya da cansız olabilir ve imgelerden ritüellere öykü anlatımına kadar pek çok biçim alabilirler. Bizlerin birbirimize bağlanmamıza yardımcı oldukları statü, milliyet, kültürel faaliyetler ve çok daha fazlasını yansıtan ortak şifreli bir sistem yarattıkları için yaşamsal bir işlevi yerine getirirler (Wilkinson, 2011: 214). Sembollerin maddi güç haline gelmesi toplumları birleştiren ve birarada yaşamayı kolaylaştıran önemli gelişmeleri beraberinde getirmiştir. Toplumlar geliştikçe, sembolizm ve sanal karışımı da sosyal kimliğin niteliklerini aktarmak üzere daha çok kullanılır olmuştur. Örneğin belirli bir kavim ya da grubu temsil eden sembollerin sergilenmesiyle kolektif kimlik işaret edilmiştir (Gibson, 2013: 13). Kollektiv kimlik, güvende hissetmenin yegane aracı olmakla birlikte bir gruba ve yere ait olmanın huzurunu da beraberinde getirmiştir. Bir ülküye ve devlete sahip olduğunu belirleyen en önemli unsur da ulus varlığını milliyetçilik birleştirmekle mümkün olmuştur. Bir ulusun, kendi varlığını "kendisi için" kılabilmesinin zorunlu koşulu, ulusal bir kurtuluş ideolojisinin ve politikasının maddi güç haline gelmesidir. Her ulusal kurtuluş mücadelesi, ulusun kendisini yeniden bulması, bir anlamda uluslaşmasının başlaması anlamına gelir. Bir ulusun kimliğinden sözedebilmenin olanağı ancak bu tamamlanma süreciyle doğabilmektedir. Ulus olmanın ortak bir özelliği de; birlikte aynı inançlar ve kutsallık etrafında yapılan ortak hareketler ve davranış biçimlerinin sistemli olarak var olabilmesidir.bireyler devlete teslim olur, devlet de onlardan bir ulus çıkarır (Seymour, 1999: ). Bu oluşum sürecinde ulusal kimlik; hukukun ve hukukun üstünlüğüne saygının hakim olduğu, sınırları çizilmiş bir toprak parçasında hissedilen bir siyasi topluluk duygusudur. Bu anlayışa göre, tek bir siyasi irade altındaki toprak ve millet bütünlüğü, millet olmanın bir ön şartı sayılır. Milli onur, vatandaşlıktan kaynaklanır. Vatandaşlık milli topluluğu tanımlar. Dolayısıyla ulusal kültür bilincinin pekişmesi için bazı düzenlemeler yasalar yoluyla yerine getirilir. Bu düzenlemelerde ulusal kültür, belli bir coğrafyada yaşayan tüm insanların ortak maddi ve manevi değerlerini içerir. Bu durumda söz konusu semboller de, bir topluluğun, toplumsal bir varoluşun ortak özlem, beklenti 67

76 SONGÜL ÇAKMAK ve inançlarının göstergesi hâline gelir (Alp, 2009: 16). Bayrak, ulusal marş, para, davranış biçimleri, inançları, ortak tutum ve alışkanlıkları, ortak tarihleri ve ortak geçmişleri ulusal kültürü kapsar (Çobanoğlu, 2012: 33),Türkiye de ulusal kültürü yaşatmaya çalışanlar bu sürecin sonucu olarak Atatürk milliyetçiliği olarak vücut bulmuştur. Ulusal kimlik konusunda yapılan tartışmalardan biri de ulusların mı ulus-devleti inşa ettiği ya da devletlerin mi ulusları inşa ettiği yönündedir. Bu konuda birçok teori bulunmakla birlikte Türkiye de mevcut yapının devlet tarafından inşa edildiğidir. Smith e göre ethnie ler dış bir tehdit ile karşılaşınca modern ulusa dönüşür (Smith, 1989:55). Osmanlı dan cumhuriyete geçiş döneminde yaşanan toprak kayıpları bir tehdit olarak görülmüş ve bunun sonucunda yükselen bir bilinç söz konusudur. Toprak kayıpları sonucunda ayrılan toplulukların çoğunluğunun gayr-i Müslim olması sonucu Anadolu ve diğer bölgelerde kalan nüfus Müslüman ağırlıklıdır. Müslüman ethnie si Türk ulusal kimliği için belirleyici olmuştur. Örneğin Cumhuriyet erken dönemde, Osmanlı millet sistemi sonrasında, sivil-etnik milliyetçiliğin ötesinde farklı milliyetçilik türlerini tartışarak bir alternatif arayışı olarak vuku olmuştur. Dönemin siyasi, sosyal ve kültürel çerçevesini betimleyerek- Turancılık, Pan-Türkizm, Misak-ı Millî, Anadolu Milliyetçiliği gibi siyasi akımlara da kısmen atıflarla, Türkiye nin ulus inşası sürecinde ulusal kimlik, laik devlet-toplum, ulusçuluk, vatandaşlık, milliyet gibi kavramları ele alarak yeni Türkiye ulus devlet modelinin tek, homojen bir millet, tek devlet, tek dil ve siyasi aidiyet oluşturmak için izlediği politikaları uygulamaya çalışmıştır.milliyetçilik siyasi bir gruba aidiyet bilinci olarak tarif edilmektedir. Ulus inşası ve bunun sonucu olarak ulus devlet milliyetçiliğin siyasi uygulaması, duygunun güce tercümesi dir. Milliyetçilik üzerine çalışan bilim adamları yaptıkları analizlerde sivil ve etnik milliyetçilik ikiliğini temel almayı adet edinmiştir (Özkırımlı, 2009: 11-80). Milliyetçiliğin türleri ile ilgili farklı sınıflandırmalar da vardır: Örneğin; ilkçi, modernist, doğulu, Batılı, siyasi- kültürel, iradeci, ırkçıdışlayıcı, kapsayıcı- asimilasyoncu- entegrasyoncu, ayrılıkçı- reformcu milliyetçilikler gibi.şüphesiz milliyetçilik literatürü çok zengin ve sürekli gelişen bir sahadır ve bu kavramın, devlet, ulus, ideoloji, tarih, dünyevileşme, çok kültürlülük, bölgeselleşme, ulusüstü, çokuluslu, sosyal psikoloji, din, dil, 68

77 Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü kültür, kimlik, etnik, terör, şiddet, ayrımcılık, ırkçılık ve daha birçok kavram ve konuyla karmaşık bir ilişkisi vardır. Türkiye sosyal milliyetçilik ilkesi doğrultusunda hareket etmiş, dolayısıyla ortak kökene değil ortak kültüre dayanan milliyetçiliği benimseyerek ideolojisini bu doğrultuda sürdürmüştür. Sosyal milliyetçilik, etnik ulusun üyesi olmayan herhangi birinin de bu kültürü benimseyip ulusa katılabilmesi anlamında kapsayıcıdır ( Özkırımlı, 2009: 75-80). Moğollarla ortak kültüre dayalı bu ideolojinin dayanağını ilk büyük Türk imparatorluğunu kuran Hun ların, Orhun-Selenga ırmakları ile bu ırmakların batısındaki Ötüken ve daha aşağıda kalan Ordos yakınlarında yerleştiklerinden kaynaklandığı belirtiliyor. Bu bölge bugün Moğolistan ı ve kuzey Çin i içine alan bir bölgedir. Ulus Devlet Kapsamında Semboller Türkler ulus kavramı ve yürürlükteki amaçları ile Moğol devlet yapısına benzer yapılar sergilemişlerdir. Türk ve Moğollar zaman farkıyla da olsa benzer nedenlerle ulus-yaşam temelinde bazı düzenlemeler gerçekleştirerek özellikle devlet sembolleri hususunda önemli bir yer teşkil etmişlerdir. Ulusal sembollerin oluşum süreci ve 1992 Moğol Anayasasına uyarlanışı sürecinde devletin ve halkın görüş birliği içerisinde olduğu, ilgili makale sonucunda görülmüştür (Boldbaatar and Humphrey, 2007: 21). Yalnız ulus kavramı tarihsel açıdan dönüşümler geçirmiş ve konuyla ilgili birçok teorik yaklaşımlar geliştirilmiştir Moğol Anayasası kapsamında hükümetin, toplumsal ideoloji sembollerini meydana getirirken kamuoyu yoklaması ve halkın düşünce yapısına verdiği değerle Sosyal milliyetçilik kapsamında değerlendirilen tarihçesi kısaca şöyledir: Moğol ulusunun kararı piyasa ekonomisi ve demokrasiye doğru geçişiyle 1980' nin sonu ve 1990' ın başlarında yeni bir yol almak için yeni bir anayasa yazmayı gerektirdi. 17 mayıs 1991'in üçüncü oturumunda, SBKH komiteden bir rapor aldı ve ön hazırlık görüşmelerine başladı. İlk başta, Devlet sembollerinin (Devletin amblemi, Devletin bayrağı, Ulusal marş.vb.) yalnızca anayasaya ile uyumlu olarak düzenlenmemesi gerektiği aynı zamanda gelecekteki Anayasa ile uyum içerisinde ortak bir kanun olarak da düzenlenmesi gerektiği düşünüldü. Ancak, çok geçmeden delegeler fikirlerini değiştirdiler ve yeni Moğol Devlet sembollerinin İkh Tsaaz (Büyük 69

78 SONGÜL ÇAKMAK yasa-anayasa) ın temelinde sunulması gerektiğini yasal bir önerge ile kabul ettiler. Ancak, sorun bu sembollerin basite indirgenmemesi gerektiği idi. Görüşmeler, Politik değişime dair fikirlerin çeşitli olduğunu ve dahası, nüfusun genç ve eğitimli olan kentsel yaşamın olduğu bölgeler arasında önceliğinin olması gerektiği gerçeğini yansıttı. Yaşlı ve kırsal bölgede yaşayan insanların herhangi bir değişikliğe karşı talepleri çok değildi. Bu nedenle, Moğol Sosyoloji Bilimler Akademisi (MAS) ve Felsefe Enstitüsü tarafından yürütülen bir araştırmaya göre, tam olarak herhangi bir değişikliği isteyenlerin sayısı %29,5 iken, Moğol nüfusunun büyük bir çoğunluğu eski devlet sembollerinin korunması taraftarıydı. Yine de, halkın ilgisi hızlı bir şekilde ivme kazandı. Moğol Anayasasının (İkh Tsaaz) ilk taslağı 1991 haziran döneminden eylüle kadar medyada tartışıldı ve bu süre zarfında çocukları da içine alan 52 sıradan yurttaş tarafından oluşturulan yeni devlet sembolleri için kendine has önerilerini sundular (Devletin Büyük Khural Arşivi 1991 XH110). Bu arada sanatçı ve milletvekili olan Norovragchaa, yeni kurulmuş olan devlet sembol idare komitesine aday gösterildi ve çok geçmeden sanatçılar birliğinde devlet sembollerini tasarlamak için bir yarışma düzenledi. Çeşitli temelleri olan yaklaşık 2000 sanatçı ve yaratıcı birey yarışmaya kabul edildi. Ressam Choijil' in kişisel teşebbüsü ve en iyi sergi örnekleri devlet sarayında yer aldı ve organize edildi. Yaz oturumu boyunca, Büyük Khural Halkı (PGKH' den sonra, parlamentonun alt meclisi) devlet sembollerinin konusu ile ilgili sonuçlar için 1000 den fazla öneri, talep, tavsiye, telgraf ve mektuplar aldı. İnsanların bu aktif katılımı devlet ambleminin imgesel versiyonları, bayrak, ulusal marş, mühür ve çok çeşitli standartlar ifade edildi. Bazı insanlar kişisel önerilerini PGKH ye sunmak için kırsal bölgelerden gelmişlerdi. Devlet sembolleri konusunda halkın tutumlarını öğrenmek için çeşitli sosyolojik araştırma projeleri yürütüldü. Bunlar arasında milletvekillerinin görüşlerini öğrenmek için Moğol Sosyoloji Akademi Bilimi ve Felsefe Enstütüsü araştırmacıları tarafından bir araştırma yürütüldü. Bu proje üst meclis (SBKH) tartışmalarındaki prosedürleri optimize etmeyi amaçlıyordu(boldbaatar, Humphrey, 2007:3-22). 70

79 Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü 1991'de piyasa ekonomisine geçiş yolunda ilk adımlar atılırken, ülke önemli ekonomik sorunlarla karşı karşıya kaldı. 1992'de yürürlüğe giren yeni anayasayla ülkenin adındaki "Halk Cumhuriyeti" sözcüğü kaldırıldı.1992 Moğol Anayasası devlet sembollerini oluşturma sürecini SSCB den ayrıldıktan sonra başlatmış, dolayısıyla bu anayasa değişikliği zorunlu ve kaçınılmaz bir durum olarak görülmektedir. Halkın eski sistemi ve sembolleri devam ettirmek istemesi, hak ve özgürlüklerini sosyalist devlet imajını devam ettirerek, sembollerdeki ideolojinin aktarılacağına duyulan derin bir algıdan kaynaklanıyor olsa gerek. Moğolistan 1990'da Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ile diplomatik ilişki kurması sonucunda kominist rejimi hatırlatan Halk Cumhuriyeti ibaresinin anayasa taslağında kaldırılmış, buna rağmen 1992 anayasındaki sembollerin oluşturulma sürecinde halkın her kesiminden öneri alması ve önerileri dikkate aldığını gösteren hareketlerde bulunulması halkın yeni anayasa teklifine göstereceği tepkiyi azaltmak için olduğu görülmektedir. Moğolistan Anayasa üyesi Amarsanaa: Kanunlar ve diğer hukuk kuralları insan hakları perspektifinden değerlendirilir ve insani kriter yasama faaliyetinde belirleyici olur. Çağdaş hukuk devletinin trendi bu yöndedir diyerek aslında kominist rejimin Yasama sürecinin demokratikleşmesinin bir sonucu olarak, insan hakları bir anlamda devletin ideolojisi haline geleceğini belirtir. Bazı sınırlamalar getirilmiş fakat sınırlama kriterleri ülkeler arasında farklılık göstermekle birlikte bu konuda uluslararası camianın kabul ettiği bazı ortak kriterler de bulunmaktadır. Günümüzde,uluslararası hukukta kabul gören sınırlama ölçütü demokratik bir toplumda gerekli olma kriteridir. Devlet olma sürecinde gerekli anayasal düzenlemeler halkın desteği ile sağlandığı sürece dış baskılar ve muhalif güçlerin baskısı minimal düzeyde zararsız aksiyomlar ötesine geçemeyeceği, anayasa üyeleri tarafından bilinmektedir. Benzer bir durumun Türkiye Cumhuriyeti Anayasa değişikliği sürecinde meydana geldiğini Karpat şöyle dile getirmiştir: Bir Türk milleti yetiştirmek için düzenli ve sistemli bir hareket uyguladılar. Ayrıca diğer milletler tarafından Türk milleti olarak tanınmak için de uğraştılar. Cumhuriyet elitleri; zihniyet, davranış ve felsefi bir değişimi öngören yani Osmanlıya ait olan eski dini, siyasi, sosyal, millet kurumlarının lağvedilmesiyle oluşabilecek olan modern Batı tarzı ulus devlet kimliğini benimsedi (Karpat, 2011: 33). 71

80 SONGÜL ÇAKMAK Osmanlı dan hızlı bir kopuşu sağlamaya çalıştıkları için, modernleşmeden huzur, güven ve özgürlük beklentisi içinde olan geleneksel Anadolu toplumunda bir reaksiyona neden olmuştur.halkın dirayeti sıkı bir homojenlik yaratmış ve Türkçe reformu milli kimliğin başlıca göstergelerinden biri olarak yaygın kabul görmüştür. Türk milliyetçiliği Fransız devriminden etkilenerek-ernest Renan çizgisinde, milli kimlikte maddi öğelerden ziyade soyut, moral ve manevi öğeleri ön plana çıkaran sivil milliyetçilik unsurlarını benimsemiştir. Aynı şekilde daha sonra Alman ve İtalyan etnik milliyetçiliklerinden de etkilenerekzamana göre bu iki farklı milliyetçilik modelinin karışımına da sahip olmuştur. Cumhuriyet anayasası, Türklüğü siyasi bir vatandaşlık olarak tanımlar ve Türkçe konuşan Müslüman unsurlar etnik merkez olarak görülür. Milli bilinç etnik-kültürel motiflerle siyasal semboller güçlendirilir. Pan- Türkizm yadsınmıştır; Yeni Türk tarihinde Orta Asya kökene, Anadolu geçmişine ve İslam tarihi öncesine de yer verilmiştir. Ziya Gökalp; kapsayıcı siyasal, iradeci, tarihsel ve kültürel anlamda organik dayanışmacı bir millet şeklinde Türklüğü betimlemiştir. Sosyal devlet anlayışı kapsamında halkçılığa yönelişin ilk tohumları böylece atılmıştır. Türkiye; sivil, siyasi, sosyal dinamiklerinin yardımıyla demokratik yapısını güçlendirmek için yeni bir anayasa hazırlamıştır. Bu yeni anayasada, evrensel ve demokratik bir standardı sağlayarak,1922'de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından saltanatın kaldırılması üzerine halifeye mahsus olarak, yeşil zemin ortasında sekiz suali beyaz bir güneş içindeki saltanata mahsus bayrak kaldırılmış ve kırmızı zeminde beyaz ay yıldızı ihtiva eden sancak kabul edilmiştir. 29 Mayıs 1936 tarih ve 2994 sayılı Kanunla Türk Bayrağı nın şekli ve ölçüleri kesin bir şekilde tespit edilmiştir. 28 Temmuz 1937 tarih ve 2/7175 sayılı Kararnameye ilişik 45 maddelik bir tüzük (Türk Bayrağı Nizamnamesi) ile de Türk Bayrağı'nın kullanılışı kural altına alınmıştır. 72

81 Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü Şekil 1: 1922 Osmanlı saltanat bayrağı Şekil 2: Osmanlı ihtişamını gösteren otuz ayrı sembolün yer aldığı arma 1 Türk Bayrağı ve Moğol Bayrağı Sembolik Oluşum Süreci Her ülkenin bayrağı kutsaldır ve bir anlam ifade eder.bugüne kadar değişmeden gelen en eski ülke bayrağının 1279 yılından bu yana kullanılan Litvanya bayrağı olduğu sanılmaktadır. Orta doğu ve Asya gibi kıtalardaki savaşların hala devam etmesi, ülke bayraklarının renklerinde ve armalarında değişiklik yapılmasına neden olmuştur. Bazı siyaset bilimciler, tarihçiler ve sosyologlar bayrakları, belli zaman ve yere özgü kültürleri ifade eden, insan ürünü simgeler olarak kabul ederler. Başlangıçta genel olarak savaşlarda kullanılan bayrak, dostla düşmanı ayırt etmeye ve toparlanma noktalarını belirlemeye yarayan önderlik alâmetiydi; giderek devletin hakimiyetini, bağımsızlığını ve şerefini temsil eder duruma geldi (Akyol, 2016: 5/12). Genel olarak bayrak için; bir ulusun birliğini simgeleyen, belli bir topluluğun ya da bir kurtuluşun simgesi olarak kullanılan, renk ve biçimi özel olarak tasarlanmış, çoğunlukla dikdörtgen biçiminde olan ve genellikle bir göndere çekilen, bir yere asılan kumaş olarak tanımlar mevcut olmakla birlikte bayrak sözcüğünün ideolojik anlamda tanımlanması ülkelere göre farklılık arz etmektedir. Tarihi belgelerde, çok eski devirlerde kavimler ya da devletlerin, bayrak veya bayrağa benzer semboller kullandığına rastlıyoruz. Bayrağı ilk defa kimlerin kullandığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, bayrak veya 1 Osmanlı Arması sembollerin anlamları için bkz; Semboller, Günlük hayatımızı, dünyamızı değiştiren, etkileyen, belirleyen, yön veren semboller, İstanbul 2009 DHARMA Ansiklopedi Dizisi Cilt I,Editör: Halil Gökhan 73

82 SONGÜL ÇAKMAK bayrağa benzer sembolleri ilk defa Hintlilerin ya da Çinlilerin kullandığı inancı kabul görmüştür. Önceleri putları süslemek için kullanılan şeritlerin, sonradan bayrak biçiminde bu putlarınyerine aldığına inananlar da bulunmaktadır. Çin deki Çu hanedanı döneminde (İÖ y 1122) beyaz bayrak taşındığı; ayrıca Çin de, İS 660 ta düşük rütbeli bir subayın, üstü durumundaki birsubay karşısında bayrağını indirmediği için cezalandırıldığı da bilinmektedir. Eski dönemlerde Çinlilerin bayraklarında kırmızı kuş, beyaz kaplan ya da mavi ejderha gibi armalar olduğu ve bu bayrakları ele geçirdikleri kentlerin surlarına hükümdar alameti için diktikleri sanılmaktadır. Hükümdarlarda bulunduğu kabul edilen bütün özellikler,gücün sembolü olan bayrağa da taşınır ve bayrak hükümdarla özdeşleştirilerek benzer bir biçimde saygı görürdü. Bu yüzden bayraklara dokunmak bile suçtu. Eski Hindistan da da bayrağa büyük önem verilirdi. Bayrak Hintliler ve Çinlilerden Birmanya, Siyam ve Güneydoğu Asya ya yayılmıştır. Savaşı konu alan bir Siyam yazısında savaş yürüyüşüne bayrak açılarak başlandığı belirtilir. Türklerin savaşçı niteliğini bayrak renginde kullandıkları kırmızı renkten aldıklarını Bahaeddin Ögel şöyle açıklamıştır: Eski Türk kaynaklarında kırmızı bayrak daha çok, kızıl bayrak diye söyleniyor. Ancak bu kızıl bayrak, yalnızca Türklerindir. Bağımsızlık, şehadet ve kan dökmenin, bir sembolüdür. Kırmızı bayrak Türklerde, bir savaş bayrağı idi. Kırmızı sözü Türkçemize, oldukça geç çağlarda, dışarıdan girmiştir. Bundan dolayı eski kaynaklarda hep, kızıl bayrak söylenişiyle geçer diye açıklamıştır (Ögel, 2000: 38). Moğol Bayrağı Bu bayrak, 5 yıl kullanılmış ve Amerika Sovyetler Birliği, Büyük Britanya, Fransa ve Çin gibi ülkelerin liderleri tarafından tanınmıştır. Bu durumun Moğolların gelişmesi için onları heveslendirdiğini göstermektedir çünkü 1945 in Temmuz başlarında Moğol lideri Moskova da Stalin ile bağımsızlık konularını tartışıp döndükten sonra başbakanlık heyetine devlet bayrağı tartışmasını sunmuştur. Bu yasa teklifi tam bağımsızlık düşünen Moğolları büyük arayışlara sürüklemiştir. 17 mayıs 1991'in üçüncü oturumunda, SBKH komiteden bir rapor aldı ve ön hazırlık görüşmelerine başladı. İlk başta, Devlet sembollerinin 74

83 Kimlik Oluşturma Sürecinde Türk ve Moğol Ulusal Sembollerin Tarihsel İzdüşümü (Devletin amblemi, Devletin bayrağı, Ulusal marş.vb.) yalnızca anayasaya ile uyumlu olarak düzenlenmemesi gerektiği aynı zamanda gelecekteki Anayasa ile uyum içerisinde ortak bir kanun olarak da düzenlenmesi gerektiği düşünüldü. Ancak, çok geçmeden delegeler fikirlerini değiştirdiler ve yeni Moğol Devlet sembollerinin İkh Tsaaz (Büyük yasa-anayasa) ın temelinde sunulması gerektiğini yasal bir önerge ile kabul ettiler(boldbaatar, Humphrey, 2007:3-22). Kabul edilme sürecinde birçok önerge dikkate alınmış, kamuoyu düşüncesinin önemi vurgulanmış ve taslak herkesin hemfikir olacağı bir şekilde hazırlanmıştır. Bayrak, kırmızı çizgili, ülkenin sarsılmaz gücünün yanı sıra, bu inatçı ve iradeli insanların yaşamak için zor koşullarını temsil etmektedir.onların kültürel ve siyasi düşünce tarzına uygun olan renkler ve semboller belirleyici olmuştur. Mavi çubuk, gökyüzünü ve umudu temsil ettiği için Moğolistan bayrağını süslüyordu. Sembolü "Soyombo", aynı zamanda gizli bir anlam taşıyordu.yani resim o alev - servet ve Moğol halkının refahını simgeleyen bir işaretiydi.alevin dili, bunların her üçünde dünü, bugünü ve geleceği ile Moğolistan olduğunu söylüyor, güçlü ve müreffeh bir ülkeolduğunu Moğol Halk Cumhuriyeti sürecinde gösteriyordu.ayrıca, bu ülkenin ebedi varlığı da sembolün bir parçası olan Ayın, yarısından fazlası güneş "Soyombo işareti hakkında öyle bir tasvir yapılmıştır.1940 yılından bu yana, Moğolistan bayrağı zaten modern ana hatlarını satın almıştı: iki tarafta mavi merkezi kırmızı çizgiler vardı."soyombo" zaten "doğru yerde" ve üstünde sosyalist yıldız vardı 1992 de bu yıldız kaldırılmıştır. Türk Bayrağı Mitsel düşünce yapısına göre; Ay, dişi sembolü yani annelik, duygular ve geçmişi temsil eder. Anavatan kelimesi bu simgeden türemiş olabilir.egemenlik ve vakar anlamını taşıyan hilal ve yıldız 14.yy da İslamın sembolü olarak benimsendi. Ay-yıldız İslami yaşamı düzenleyen ay takviminin de hatırlatıcısıdır. Osmanlılar zamanında da çeşitli renk ve şekillerde bayraklar kullanılmıştır. Osmanlılarda bayrak; padişahı, dolayısıyla devleti temsil ederdi. Kırmızı zemin üzerine hilal ve yıldız bulunan bayrak, Osmanlılarda İlk defa 1793'de devletin resmi bayrağı olarak kabul edildi. Ancak bu bayraktaki yıldız, sekiz köşeli idi. Bu bayrak Osmanlı Devleti'nin resmi ve umumi sembolü olarak kullanıldı. Sultan I. Abdülmecit 75

84 SONGÜL ÇAKMAK zamanında 1842'de yıldızın beş köşeli olması kararlaştırıldı ve Osmanlı bayrağının şekli kesinleşti. 2 Ay yıldız genelde İslamiyet in bir sembolü olarak görüldüğü için daha çok İslam ülkelerinin bayraklarında görülmektedir. Bayraklarda ayın hilal biçimi kullanılmıştır. Bu amblem, genelde aynı biçimde ve yönde fakat farklı renklerde kullanılmıştır. Bu gruba; Türkiye, Tunus, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti,Azerbaycan, Singapur, Cezayir, Pakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Malezya bayraklarını dâhil edebiliriz. Şekil 3: 1991 Öncesi Sosyalist Dönemde Moğolistan Bayrağı Döneminde SOYOMBO KullanılanTürk Bayrağı Şekil 4: 1793 Osmanlı Son Türk bayrağıyla ilgili bir çok tanım ve sözlü, yazılı anlatı mevcuttur. En çok bilineni Hilal, İslamiyet i; Yıldız, Türklüğü; Kırmızı, Şehit Kanlarını temsil etmektedir. 2 Bkz. 76

85

Romantik bir şeyler yazmak istiyorum

İhaleden çok ihale

• İyi geceler aşkım. Bırak şimdi benden uzaktasın ama kalbim her zaman seninle.
• Bugün birbirimizi göremedik ama yine de rüya gibi bir randevumuz var. Hemen yat!
• Gökyüzünde bir sürü parlak yıldız var ve ay bugün alışılmadık bir şekilde parlıyor. Yatmadan önce birlikte bu güzelliğe hayran olalım mı?
• En tatlı rüyalar dilerim. Belki de benim katılımımla.
• Farklı yataklarda ama aynı gökyüzünün altında uyumaya zorlanıyoruz. Yıldızların en parlakını bul – bu sana olan aşkım.

• Sesini hatırlıyorum. Beni sakinleştiriyor ve uyumama yardımcı oluyor. Yarın görüşürüz. İyi geceler!
• Bu gece bana bakışın kadar şefkatli rüyalar görmeni dilerim.
• Gözler kapanıyor ama seni geceye bir mesajsız bırakamazdım. Seni seviyorum.
• Yatağa seni düşünerek gidiyorum. İyi geceler aşkım.
• Senden bir iyilik isteyebilir miyim? Bugün beni hayal ettirmeye çalış. Gülümsemenizi tekrar görmek için bir sonraki randevuma kadar beklemek istemiyorum.

1. Beni en mutlu edensin, beni her zaman neşelendiren ve beni özeninle saran. Her gün. Bunun için teşekkür ederim aşkım. İyi uykular ve güç kazanın.
2. Tatlı rüyalar diliyorum ve sabahleyin tekrar zihninizi ve düşüncelerinizi ele geçireceğimi umuyorum.
3. İyi geceler, dünyanın en iyi adamı!
4. Seni hayal bile edemeyecek kadar çok seviyorum. Tatlı rüyalar!
5. Gülümseyerek yatıyorum çünkü yine düşüncelerimi ele geçirdin. Ama aldırmıyorum. İyi geceler.
6. Bu gece beni kollarına almanı istiyorum. Bunu yapmak için hala zamanımız var. Tatlı rüyalar!
7. Sen kalbimde belirdiğinde kabus görmeyi bıraktım. İyi geceler, gecenin şövalyesi.
8. Ay bu gece ışıl ışıl parlıyor. Ama aşkımız kadar parlak değil.
9. Bu sessiz yıldızlı gece, benden affedilemez bir şekilde uzakta olmanla bozuluyor. Rüyalarıma geleceğine söz veriyor musun?
10. Bugün gece serin ama içimi ısıtan battaniye değil, yakında karşılaşacağımız buluşmanın düşünceleri.
11. En güzel rüyaları görebilmek için yatmadan önce fotoğrafına bakıyorum.

li>

12. Mükemmel bir dünyayı nasıl hayal ettiğimi biliyor musun? İçinde sen, her gün birlikte uyuyakaldığım ve uyandığım kişisin. Bu gece ikimiz de rüyalarımızda bu dünyaya taşınalım.

1. Bu romantik akşam için teşekkürler. İyi geceler.
2. Bir an önce rüyalarına girmek için yatmaya gidiyorum. Yakında görüşürüz.
3. Bu gece çok sessiz, sanırım kalp atışlarını duyabiliyorum.
4. Uyumadan önce sesli mesajlarını dinliyorum. Onlar benim en sevdiğim ninni.
5. Uyuyamadığım zamanlarda yatmadan önce ne sayıyorum biliyor musun? Bana yaşattığın o mutluluk anlarının ta kendisi.
6. En tatlı hayallerim senin katılımın olmadan yapamam.
7. Mümkün olduğunca çabuk yatağa gidin, böylece ayrı geçirilen zaman çok fazla olmaz. Seni seviyorum.
8. Gece gökyüzündeki yıldızlar ne kadar parlak olursa olsun, gözlerinin ışıltısıyla kıyaslanamaz.
9. Bu gece sana sarılamıyorum, o yüzden gönderiyorum. aşkım uzaktan , bu mesajla.
10. En lezzetli tatlı bile öpücüklerinle kıyaslanamaz. Yatmadan önce onları hatırlayacağım. İyi geceler.
11. Bu gece güzel bir uyku çekelim ve yarınki randevumuzda tamamen çözülme gücü kazanalım.
12. Yatmadan önce Evren'e size verdikleri için teşekkür etmenin faydalı olduğunu söylüyorlar. Bu durumda ona her gece senin için teşekkür edeceğim.
13. Rüyaların güçlü ve tatlı olsun ve bu gece aşkım seni saracak ve ısıtacak.

<şekil class= "fulwidth-img"> < /figure >

1. İyi geceler aşkım. Unutma, düşünceleri her zaman dudaklarıma tatlı bir gülümseme getiren kişi sensin.
2. Güzel ellerini hayal ediyorum ve tekrar onlarda olmayı hayal ediyorum. İyi uykular aşkım.
3. Mesajımı oku ve telefonunu bırak. Ne kadar erken uykuya dalarsak, o kadar erken tekrar birlikte olacağız.
4. Size uzaktan öpücükler ve nazik kucaklar gönderiyorum. Hızla hayaller dünyasına dalmanıza yardımcı olacaklar.
5. Ay bugün çok parlıyor, sanki birbirimizden uzakta ona hayran olduğumuzu biliyormuş gibi.
6. Hatıralarınız bir fincan sıcak çikolata gibi – hoş bir tatlılıkla sarmalanmış. Huzurla uyuyalım ve güçlenelim de yarın bir iki tane yenisini yaratalım?
7. Güzel rüyalar dilerim. Senin kadar güzel aşkım.
8. Bir an önce yat ve rüyalarıma gel. Seni hayal ettiğimde buna bayılıyorum.
9. Taze çarşaflar, sıcak bir battaniye ve yumuşak bir yastık bana sarılmalarının verdiği mutluluğu veremez. İyi uykular aşkım.
10. Senin yüzünden aşka “filmlerdeki gibi” inanan kızdan iyi geceler.

1. Bana neyi kazandırdığını biliyor musun? Dış güzelliğin mucizevi bir şekilde iç güzelliğine uyuyor. Sana tatlı rüyalar gönderiyorum, dünyanın en güzel erkeğim.
2. Gülüşün üzüntümü iyileştiriyor ve aptalca endişeleri ortadan kaldırıyor. Güçlü ol aşkım.
3. Hayatımda senden daha çok kimseyi öpmek istemedim. Yarın için sabırsızlanıyorum. Tatlı rüyalar.
4. Her seferinde daha güçlü sevmenin imkansız olduğunu düşünüyorum. Ama sonra seni görüyorum ve tüm argümanlarım gülümsemenle paramparça oluyor. Toplantımızı bekliyorum. İyi geceler.
5. Çok tatlı uyuyorum çünkü dünyanın en iyi erkeğine sahip olduğumu biliyorum. Tatlı rüyalar aşkım.
6. Seninle tanışmadan önceki her gece, doğum gününden önceki gece gibidir. Ve sen benim en büyük hediyemsin.
7. Bana iyi geceler dilediğinde, kendimi dünyanın en mutlu kızı gibi hissediyorum. Tatlı rüyalar aşkım.
8. Keşke rüyalar dünyası seni bir an önce kollarına alsa. Yarın benim sıram.
9. Yarın birçok maceramız olacak. İyi uyuyun ve güç kazanın.

1. Seni uyurken görmeyi çok isterim. Güzel profiline ve kabarık kirpiklerine bak. Ama şimdilik daha azıyla yetinmek zorundayım ve sana mesajlarla tatlı rüyalar diliyorum.
2. Yapabilirim. Seni gece öpmem, ama yarın yapacağım.Birazdan yat ve seninle tanışmak için sabırsızlanıyorum.
3. Sana bir rüyada gelip birkaç öpücük çalsam sorun olur mu? ? seninle geçirdiğim günler. İyi geceler aşkım.
4. Seni aya kadar seviyorum. İyi geceler.

Bir erkeğe sevineceği SMS. Erkek psikolojisi