Korona Olmayanlara Verilen Isim
Koronadan öğrendiklerimiz
Aralık tarihi ile hayatımıza giren yeni kavramlar var. Önce bir haber metni kadardı ve gerçekten uzaklardı; sonra bir ihtimal evimize ve şimdi belki de elimizi kalbimize her koyduğumuzda, her nefeste oradalar.
Yeni Koronavirüs (COVID), ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak ’de tanımlanan bir virüstür. Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunanlarda tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere Hubei eyaletindeki diğer şehirlere ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin diğer eyaletlerine ve diğer dünya ülkelerine yayılmıştır. Koronavirüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesidir. Koronavirüs hastalığına COVID neden olur. *
Pandemi, en basit tanımıyla dünyada eşzamanlı olarak çok yaygın bir şekilde çok fazla sayıda insanı tehdit eden bulaşıcı hastalıklara verilen isim. Bir hastalığın pandemi ilan edilmesi Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılıyor.
Karantina, tıp dünyasında kullanılan karantina kelimesinin etimolojik kökeni İtalyanca quarantina’dan gelmektedir ve anlamı ‘kırk gün’dür. Karantina, bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol altında tutulup giriş çıkışların engellenmesi biçimindeki uygulamaların genel tanımıdır. **
İzolasyon, karantinana farklı olarak hasta veya enfekte olduğundan şüphelenen kişilerin hasta olmayanlardan ayrılması anlamına geliyor. Bir kişinin veya enfekte olduğuna, bulaştığına inanılan kişilerin, hastalığın yayılmasını önlemek için enfekte olmayanlardan ayrılmasını ifade ediyor. ***********
Sosyal mesafe, hasta insanların sağlıklı insanlarla yakın temasa girmesini önlemeyi amaçlayan bir halk sağlığı uygulaması. Hastalığın yayılmasını önlemek amaçlı grupla yapılan etkinliklerin iptal edilmesi, kamusal alanların kapatılması gibi büyük ölçekli önlemler ve bireysel olarak kalabalıklardan uzaklaşmak gibi alınan kişisel kararları kapsayabiliyor. Kızılay’ın paylaşımında “Enfekte olan biri tedbir almazsa kişiye, daha dikkatli davranarak sosyal mesafeyi azaltırsa sadece 2,5 kişiye virüs bulaştırır” deniliyor.
Kavramlar hayatımıza ardı ardına sıralanırken aslında bu kavramlara oranla daha tanıdık ancak daha yoğun hissettiğimiz, fark ettiğimiz ve belki ilk defa bu denli paylaşabildiğimiz psikoloji kavramları ekleniyor listeye: Endişe, korku, kaygı, panik, öfke, çaresizlik, umutsuzluk, somatik şikayetler, psikolojik sağlamlık… Kavramlara alışmaya çalışırken sorular sıralanıyor: Psikolojik sağlığımızı korumak için ne yapacağız, çocuklara bu süreci nasıl anlatacağız, günlük rutinimiz nasıl olmalI?..
İnsanlık var olduğundan beri temel motivasyonumuz hayatta kalmak. Evrimsel olarak varlığımızı tehlikeye sokan her türlü tehdit ve tehlike bizleri alarm durumuna geçiren, bireylerin kendi gelişim öykülerine göre savaş, kaç ve don tepkileri verdiğimiz bir stres kaynağı. Dolayısıyla içinde bulunduğumuz korona pandemisi sağlığımız için global bir tehdit olduğu gibi beraberinde gelen riskler, birey olarak dışımızda gelişen ihmaller, sebep ve sonuçlar, haber kaynaklarının güvenilirliği, kulaktan kulağa yayılan söylemler, bilinçsiz sosyal medya paylaşımları ve benzeri pek çok etken birer stres kaynağı. Özellikle bilinmezlik insan zihninde git gide büyüyen bir soru işareti gibi. Öncelikli olarak bu süreçte güvenilir kaynaklardan haber almak ve bilgi edinmek çok önemli.
Bu süreci herkes kendi öyküsünce ve biricik yaşıyor. Peki sen? Etrafında olan bitenle, yaşananlarla ilgili duygu ve düşüncelerinin farkında mısın? Kendini, aileni ne kadar tanıyorsun? Zaman senin için şimdi nasıl akacak? Bu hayatta kalma stresini neye yönlendireceksin? Yaşanan bu olumsuz durumdan olumlu bir tablo yaratabilirsin. Kişisel kaynaklarımıza olan ihtiyacımız her zamankinden daha fazla.
Evden çalışma, çocukların online eğitimleri, gün içerisinde her zamankinden daha fazla boşa geçen zaman hissi gibi pek çok faktör teknoloji ve ekran süremizi uzatmış durumda. Gün içerisinde haber takibine, sosyal medya kullanımına, film dizi seyredilen platformlara ara vermek hem ruh hem de beden sağlığımız için çok önemli; belirli periyodlarla teknoloji detoksu yapılabilir.
Diğer yandan hem sosyal mesafeyi korumak hem de sosyalleşebilmek için teknolojiden yararlanılabilir. Çünkü duygularımızı paylaşmak, yaşadığımız duyguların ve yaşananların sadece bizim başımıza gelmediğini, benzer şeyler yaşayan başkaları da olduğunu görmek iyi hissettirebilir.
Daha önce zaman yaratamadığın kitaplar, filmler, köşe yazıları, hobiler için iyi bir fırsat gibi görünüyor. Belki de merak ettiğin ama içselleştiremediğin yoga veya meditasyon pratiği için bir adım atabilirsin. Spor salonuna gidemiyor ya da uzun bir yürüyüşe çıkamıyor olabilirsin ama evde spor yapabilirsin. Oyun oynayabilirsin. Yabancı dilini geliştirebilir ya da yeni bir dil eğitimine başlayabilirsin. Daha önce denemediğin tarifleri mutfakta deneyebilirsin. Her zamankinden farklı bir alanda uzmanlaşabilirsin. Kendini tanıma ve kişisel gelişim yolculuğuna çıkabilirsin. Belki minimalizme veya klasik müziğe bir şans verirsin Yaratıcılığının sınırlarını zorlarsın belki, tekrar öğrenci olursun mesela pek çok farklı disiplin uzmanı online eğitim ve canlı yayınlarla evimize konuk oluyor. Pek çok öneri ve pek çok fikir var ancak evet bu noktada neler yapabileceğini düşünüp, harekete geçip günlük bir rutin veya haftalık bir plan yapabilirsin.
Bireysel ve toplumsal olarak koronavirüsten öğrendiğimiz çok şey var; sağlık çalışanlarını hatırladık mesela, 23 Nisan’ı balkonlarda kutladık, sadeleştik, birleştik, fark etmediğimiz meslek çalışanlarına evden çıkamadığımız için bize getirenlere daha çok gülümsedik, teşekkür ettik, önce panikledik tüm rafları boşalttık, sonra sadece ihtiyaca odaklandık, ben yerine biz diyebildik. Gördük ki sadece ben yetmiyor ve öğrenmeye de devam edeceğiz gibi görünüyor.
Koronavirüs pandemisi ile dünya çapında milyonlarca insanı ve devletlerin politikalarını etkileyen bir tarihe şahitlik ediyoruz. İnsanlık tarihi boyunca yaşanlar, hanedanlıkların çöküşüyle sonuçlanan, dünyayı değiştiren kara vebadan, koleraya, çiçek hastalığına tüm bu tarih birkaç roman veya film konusuydu belki de koronavirüse kadar. yılında veba Avrupa’da nüfusun yüzde 3’ünü; yy’da çiçek hastalığın nüfusun yüzde 10’unu sildi tarihten. Bugün , bir çocuk hayal kurdu, bir arkadaşı doğayla ilgili bir şarkı yazdı, bugün bir çocuk doğdu mesela, bir laboratuvarda bir bilim insanı pes etmedi, bir öğretmen tekrar tekrar anlattı, bir anne her şeye rağmen yorulmadı, bir baba var gücüyle devam etti, bir yabancı gülümsedi, birisi sokak hayvanları için bir kap daha su koydu, sokaklar daha temiz mesela… İnsan öğrenmeye devam edecek. Yaşama coşkusu insanlığın içindeki ateşi yani umut her zaman var.
funduszeue.info Kolçak
* funduszeue.info
** funduszeue.info
Koronavirüs sözlüğü: Hangi terim ne anlama geliyor?
Kaynak, Getty Images
Filyasyondan sürü bağışıklığına, koronavirüs günlük hayatımıza pek çok yeni kelime ve kavram kattı. Peki bütün bunlar ne anlama geliyor?
Merak ettiğiniz kavramların anlamlarına koronavirüs sözlüğümüzden bakabilirsiniz.
Terimler ne anlama geliyor?
Türkiye'deki koronavirüs danışma hattının telefon numarası. Hattı arayanlara sağlık durumlarıyla ilgili sorular soruluyor ve koronavirüs şüphesine göre hastaneye gitmeleri talep edilebiliyor. Hastanın aciliyet durumuna göre ambulans gönderilmesi için 'ye talep iletilebiliyor.
Anamnez
Hastanın, hastalığı ve çevresi hakkında verdiği bilgi. Koronavirüs gibi bulaşıcı bir salgın döneminde, doktorların veya paramediklerin hastaya yaklaşmadan önce doğru anamneze sahip olmaları, uygulayacakları ilk müdahaleyi ve alacakları önlemi bilmek açısından kritik öneme sahip.
Antikor testi
Bir kişinin koronavirüse yakalandıktan sonra bir miktar bağışıklık geliştirip geliştirmediğini gösteren bir test. Bu testte insan vücudunda virüsle mücadele eden antikorların varlığı inceleniyor.
Asemptomatik
Koronavirüsün bulaştığı fakat hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen kişi. Araştırmalara göre bazı kişilerde öksürük ve ateş gibi hastalığın yaygın semptomları ortaya çıkmıyor.
Aşı
Bedenin bir virüse karşı antikor üretmesini ve böylece o virüsün yol açtığı hastalığa yakalanmamasını sağlayan bir tedavi.
Bulaş
Bulaşma kelimesinin yanlış kullanımı, bulaşmak fiilinin mastarsız hali. Son dönemde uzmanlar tarafından "bulaş riski" gibi kavramlar kullanılsa da TDK'de bulaş sözcüğü bulunmuyor.
Covid
İlk olarak Çin'in Vuhan kentinde insanlara bulaştığı tespit edilen SARS-COV-2 virüsünün insanlarda yol açtığı hastalığın adı. Genellikle akciğeri etkileyerek solunum güçlüğüne yol açıyor. Virüs ve hastalık adları arasındaki farkı, HIV virüsünün yol açtığı AIDS hastalığı gibi düşünebilirsiniz.
Eğriyi düzleştirmek
Hastalığın nüfustaki yayılım hızını yavaşlatmak. Böylece kısa sürede çok sayıda kişinin hastalanması yerine bu kişilerin uzun vadede azar azar hastalanması, aynı anda hasta olan insan sayısı azalacağı için sağlık sistemi kapasitesinin aşılmaması hedefleniyor.
Entübe/ekstübe
Solunum cihazı bağlanan kişiye entübe, solunum cihazı çıkartılan kişiye de ekstübe deniyor. Bu kavramlar isimlerini, hastanın ciğerlerine hava ileten tüpten alıyor.
Filyasyon
Bir hastalığın kaynağını bulmak ve bu hastalığın yayılma zincirini takip etmek. Bu incelemeyi yapan sağlık çalışanları hastanın temas ettiği herkesi bulup, onların sağlığını denetlemeyi, ayrıca hastaya virüs bulaştıran kişiyi bulmayı da hedefliyor.
Grip
İnsanlarda her yıl görülen, öksürük ve ateşe yol açabilen bir hastalık. Kış aylarında daha sık görülür. Grip virüsü hızlı bir şekilde evrim geçirdiği için kalıcı bir aşısı henüz bulunamadı. Fakat her yıl, o yıl görülen virüs türlerini hedef alan aşılar piyasaya çıkıyor.
Hidroksiklorokin
Belirli sıtma türlerinin önlenmesi ve tedavisi için kullanılan bir ilaç. Bunun SARS-COV-2'ye karşı da etkili olabileceği düşünülüyor. Henüz kanıtlanmamış olsa da bazı ülkeler bunu tedavide kullanıyor. Öte yandan bazı uzmanlar da ilacın Covid hastalarına olumlu etkisinin az olduğunu, iyileşmiş olsalar bile bir yıl sonra kalp sorunları ve körlüğe yol açabileceğini söylüyor.
İmmün
Bağışıklık. Bir kişinin virüse maruz kaldıktan sonra vücudunun virüsü yok etmeyi öğrenmesi. Covid hastalığına yakalanan kişilerin iyileştikten sonra en azından bir süre boyunca bu hastalığa tekrar yakalanmayacağı düşünülüyor. Öte yandan çeşitli ülkelerden Covid'u atlatmış hastaların tekrar hastalandığına dair haberler geliyor. Fakat bunun test sonuçlarındaki hatalardan veya o kişilerin bağışıklık sistemlerine özgü sorunlardan olup olmadığı henüz netlik kazanmadı.
Karantina
Bulaşıcı bir virüse maruz kalan insanların, hastalığın yayılmasını engellemek amacıyla izole edilmesi.
Kendini izole etmek
Hastalığın yayılmasını yavaşlatmak için evlerde kalıp diğer tüm insanlarla teması kesmek.
Koronavirüs
Hayvanlarda ağır veya hafif hastalıklara yol açabilen bir virüs grubu. Daha önce SARS ve MERS virüsleri insanlar arasında salgına yol açan bu virüs ailesinde yer alan SARS-COV-2 türü koronavirüs 'de tüm dünyada hızla yayılmaya başladı. Nezle ve grip virüsleri de koronavirüs ailesinde yer alıyor.
Kuluçka dönemi
Virüsün bulaşması ile hastalık belirtileri göstermek arasında geçen, insanların farkında olmadan virüsü bulaştırabildikleri dönem.
Olağanüstü hâl
Devletlerin kriz dönemlerinde günlük hayatı kısıtlaması. Bunlar ülkeden ülkeye değişiklik göstermekle birlikte okulların ve işyerlerinin kapatılması, seyahatlerin yasaklanması, özgürlüklerin kısıtlanması ve ordunun polislere, doktorlara yardım etmek için sokağa çıkması gibi önlemler içerebiliyor.
Pandemi
Birden fazla ülkede aynı anda ciddi bir hastalığın salgın halinde yayılması.
PCR testi
Açılımı Polimeraz Zincir Reaksiyonu (Polymerase Chain Reaction) olan bu testte, Covid şüphelilerinin burun ve boğazlarından alınan örneklerde SARS-COV-2 olup olmadığı inceleniyor.
Pik
İngilizce zirve anlamına gelen peak kelimesinin Türkçe okunuşu. Hastalığın tespit edilebilen yayılma hızının zirveye ulaşması anlamında kullanılıyor. Çoğu ülkede önlemler sayesinde tespit edilen günlük yeni hasta sayısı belli bir noktadan sonra azalmaya başlıyor.
Plazma tedavisi
Covid geçirdikten sonra koronavirüse bağışıklık kazanmış kişilerden alınan kandaki antikorların Covid hastalarına enjekte edilerek virüse karşı savaşmalarının kolaylaşması ve bağışıklık kazanmalarını hedefleyen tedavi. SARS, MERS ve Ebola'nın tedavisinde de denenen bu tedavinin koronavirüs hastalarındaki etkisi yüzde yüz incelenmiş olmasa da umut vadediyor.
Pnömoni
Pek çok dilde zatürre anlamına gelen kelime, akciğer yangısı.. Ateş, öksürük ve balgamla beliren, tehlikeli bir akciğer hastalığıdır.
SARS
Açılımı Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome) olan hastalık. 'te Asya'da yayılan bir koronavirüsten kaynaklanmıştı. 'de yayılan koronavirüs de solunum yolunda benzer sorunlara yol açtığı için onun adı da SARS ile başlıyor: SARS-COV-2
Semptom
Bir hastalığa yakalanan kişinin gösterdiği hastalık belirtileri. Bunlar virüsten dolayı ortaya çıkabileceği gibi bağışlıklık sisteminin, enfeksiyonu yok etmek için verdiği çaba sonucu ortaya çıkan belirtiler de olabilir. Covid'un semptomları arasında ateş, kuru öksürük ve solunum yetmezliği yer alıyor.
Sokağa çıkma kısıtlaması
İnsanların günlük hayatına müdahale eden, sokağa çıkmayı belli kurallara bağlayan uygulama. Bu, yaşlılar gibi belli grupların sokağa çıkmamasının tavsiye edilmesi şeklinde olabileceği gibi kent veya ülke genelinde kritik işleri yürütenler dışında herkesin sokağa çıkmasının yasaklanması şeklinde de uygulanabilir.
Solunum cihazı
Akciğerin solunum yapamayacak hâle geldiği durumlarda, hastanın ciğerine oksijen pompalayıp ciğerlerden salınan karbondioksiti de geri çeken cihaz.
Sosyal mesafe
İnsanlara fiziksel olarak yakınlaşmamak. Amacı, bir kişiden diğerine virüs geçişini azaltmak. Kuralları ülkeden ülkeye değişim gösterse de genelde birlikte yaşadığınız insanlar dışında kimseyle görüşmeme, evden çalışma, toplu taşımayı kullanmama gibi önlemleri içerir.
Sürü bağışıklığı
Nüfusun büyük bir kısmının virüse maruz kalıp hastalığa bağışıklık kazanmasından sonra hastalığın yayılma hızının yavaşlaması.
Temaslı takibi
Covid hastalarıyla temas etmiş kişilerin bulunması, sağlıklarının incelenmesi ve takip edilmesi.
Temel Bulaşıcılık/Üreme Katsayısı (R0 Değeri)
Virüsün bulaştığı her bir kişinin ortalama kaç kişiye bulaştırdığını gösteren sayı. Alınan sosyal önlemlere göre ülkeden ülkeye değişebiliyor. Londra'daki Imperial College, dünya genelinde ortalamasının 1,5 ile 3,5 arasında olduğu tahmin ediliyor. Bazı yoğun nüfusa sahip bölgelerde bu sayı artabiliyor. Örneğin Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, İstanbul'da Nisan başında bu sayının 16 olduğunu söylemişti. Alınan önlemlerle bu sayının 1'in altına düşürülmesi, salgının yavaşlaması ve yok olmasını sağlayabiliyor.
Triyaj
Türkçesi öncelikleme olan, hastaları sağlık durumlarına göre önceleme yöntemi. Bugün aile hekimleri ve hastanelerde, koronavirüs taşıdığından şüphelenilen hastaları diğer hastalardan ayırmak ve öncelikli olarak tedaviye ihtiyacı olanları tespit etmek için kullanılıyor.
Virüs
Canlıların hücrelerine girerek kendi kopyasını yaratan bir nesne. Virüslerin canlı olup olmadığı tartışılsa da bilim dünyasındaki genel kanı, cansız oldukları yönünde. Bunun nedeni ise canlıların kendilerini yeniden üretebilirken virüslerin üremek için bir canlı hücreye ihtiyaç duyması. Canlılar bulundukları ortama göre değişim geçirirken virüsler bir hücreye girmedikleri müddetçe hiçbir hareketlilik göstermiyor.