Yapısına Göre Fiiller
Fiiller de isim soylu kelimeler gibi yapı bakımından üçe ayrılır: Basit, türemiş ve birleşik fiiller.
1. Basit Fiiller:
Yapım eki almamış, bir tek kelimeden oluşan, yani kök hâlindeki fillerdir. Çoğunlukla tek hecelidir. Çok heceliler de vardır. Fiil kökünden sonra bir tire işareti getirilerek ifade edilir. Fiil kökünden sonra getirilen tire (-) işareti -mak/-mek mastarının yerini tutar.
Not: Tire işareti kullanılmaz da nokta veya ünlem kullanılırsa emir çekimi olur. Bu, bütün fiiller için geçerlidir: Gel! Oku. Yaz!
Türkçede anlamları değişmeden hem isim hem de fiil olarak kullanılan kelimeler vardır ki bunlara ortak kök (ikili kök) denir.
Ayrıca bkz. ⇒ Ortak Kök nedir?
2. Türemiş Fiiller
İsim veya fiil kökleriyle yansımalardan, yapım ekleriyle türetilmiş fiillerdir. Bunlara fiil gövdesi (tabanı) denir.
Türemiş fiiller ikiye ayrılır:
a) İsim soyu kelimelerden türetilen fiiller
b) Fiil kök ve gövdelerinden türetilen fiiller
a) İsim Soyu Köklerden Fiil Türeten Eklerin Başlıcaları Şunlardır:
Not: Bu ek, k ile biten kelimelere gelince k düşer: küçü(k)-l-mek, alça(k)-l-mak, yükse(k)-l-mek
Not: Bu ekle, ünlemlerden üf-le-mek, of-la-mak; ses taklidi için kullanılan kelimelerden gür-le-mek, şar-la-mak, zır-la-mak, hav-la-mak, hor-la-mak biçiminde de fiiller türetilir.
b) Fiilden Fiil Türeten Eklerin Başlıcaları:
UYGULAMALAR
1) Şu fiillerin kök ve gövdelerini bulunuz: bilirlerdi, ilerliyorlardı, kımıldamasınlar.
2) Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin yapılarını, türemiş fiillerin hangi ekle türetildiğini gösteriniz.
3) biriktirmek, küçümsemek, gecikmek, haykırmak, yükselmek, kısalmak, başlamak mastarlarının köklerini, eklerini, köklerin çeşitlerini ayırıp gösteriniz.
3. Birleşik Fiiller
Birden fazla kelimeden oluşan fiillerdir. Birleşik fiili oluşturan kelimeler biri veya her ikisi fiil olabilir. Ama en az biri fiil olmalıdır.
Ayrıca bkz. ⇒ Birleşik Kelimelerin Yazılışı (İmlası)
Ayrıca bkz. ⇒ Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları
Yapılışına göre birleşik fiiller ikiye ayrılır:
A) Kurallı Birleşik Fiiller
Yapılış şekilleri şunlardır: Fiil + yardımcı fiil
Herhangi bir fiille yazmak, vermek, bilmek, durmak, gelmek yardımcı fiillerinden oluşur.
Bu yardımcı fiilleri kendi anlamlarını tamamen yitirir, yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma olmak üzere dört anlam ifade eder
İki fiil arasına -a, -e, -ı, -i, -o, -ö, -u, -ü zarf-fiil eklerinden biri girer.
1) Yeterlik Fiili:
Fiil + -E + bil- şeklinde yapılır.
Anlam:
Olumsuzu şöyledir:
Gücü yetmezlik anlamı katıyorsa:
Gücü yetmezlik ihtimali içeriyorsa:
İsteğe bağlı oluşta ihtimalin yüzde elli olduğu belirtiliyorsa:
2) Tezlik Fiili:
Fiil + -İ + ver- ve Fiil + -İ + gel- şeklinde yapılır.
Anlam:
Olumsuzu:
3) Sürerlik Fiili:
Fiil + -A/-E + kal-
Fiil + -A/-E + gel-
Fiil + -A/-E + dur- şeklinde yapılır.
Anlam:
Bu birleşik fiil tekrar birleşik fiil yapılabilir.
Sürerlik anlamını başka çekimler de verebilir:
Olumsuzu az da olsa yapılır: Uyuyakalmamış, yol kapalı olduğu için gecikmiş.
4) Yaklaşma Fiili:
Fiil + -E + yaz- şeklinde yapılır.
Anlam:
B) Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller
Birleşik fiili oluşturan kelimelerden birinin veya tümünün anlam kaybetmesi ve kelimelerin anlamca kaynaşarak tamamen yeni ve farklı bir anlam kazanmaları sonucu oluşan birleşik fiillerdir.
Şu yollarla yapılır:
» Gerçek anlamında bir isim + gerçek anlamının dışında bir fiil
» Gerçek anlamının dışında bir isim + gerçek anlamında bir fiil
» Tümü gerçek anlamının dışında
* Bu birleşik fiillerin bir kısmı deyimleşmiş olduğu için burada deyimlerden bahsetmek yerinde olacaktır.
Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan mecazlı sözlerdir. Kelimelerden biri veya her ikisi anlam kaybına uğrar.
Deyimlerin Özellikleri
1. Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, herhangi biri atılamaz, yerlerine başka kelimeler konulamaz.
* Araya başka kelimeler girebilir:
2. Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır. Az sözle çok şey anlatırlar:
3. Bazı deyimler kelime öbeği ve mastar şeklinde olurlar:
4. Bazı deyimler ise cümle şeklinde olurlar ki bunların bir kısmı gerçek olaylara ya da öykücüklere dayanır.
5. Deyimlerin çoğunda kelimeler gerçek anlamından çıkarak mecaz anlam kazanmışlardır.
Bazı deyimler ise kendi anlamlarından çıkmamışlardır:
C) Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller
Tek başlarına da fiil olarak kullanılabilen, ama daha çok isim soylu kelimelerle ve asıl fiillerle birlikte birleşik fiil oluşturan fiillere yardımcı fiildenir.
etmek, olmak, eylemek, kılmak, bilmek, durmak, gelmek, yazmak, buyurmak, bulmak, yapmak
Verilen örneklerde görüldüğü üzere, buradaki yardımcı fiilin işlevi somut veya soyut bir nesneye ad olan bir ismi bir fiil durumuna, bir oluş ve kılış hâline getirmektir. Bu kuruluşa birleşik fiil denmesinin sebebi de iki farklı gramer biriminin kendi özel anlamlarını devam ettirmekle birlikte birleşip kaynaşma yoluyla yeni bir kavrama karşılık olmalarındandır. (Prof. Dr. Zeynep Korkmaz)
» Tek başlarına da kullanılabilirler
» İsimlerle ve asıl fiillerle birleşirler:
* Yardımcı fiillerle yapılan fiillere birleşik fiil denir. Bunların bir kısmı ayrı, bir kısmı bitişik yazılır. (Ses düşmesi ya da türemesi olur ise birleşik yazılır.) Her iki durumda da çekim ekleri en sona getirilir.
Ayrıca bakınız:
FİİLLER (EYLEMLER)
Yapısına göre filler üçe ayrılır. Bunlar basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiillerdir.
Kısaca fiilin ne demek olduğunda da bahsetmek gerekirse; iş, oluş veya durum bildiren sözcüklere fiil denir. Ayrıca bkz: Fiil Nedir? Fiil Çeşitleri
Basit Fiil Nedir? : Yapım eki almamış, bir tek kelimeden oluşan, yani kök hâlindeki fillerdir.
Basit fiiller çoğunlukla tek hecelidir. Aynı zamanda çok heceliler de vardır. Fiil kökünden sonra bir tire işareti getirilerek ifade edilir.
Örnek: Aşağıda koyu yazılan kelimeler basit fiillere örnektir.
Böyle der, gözü yukarı bakardı,
Gözyaşı durmaz, sel gibi akardı.
Türemiş Fiil Nedir?: İsim veya fiil kökleriyle yansımalardan, yapım ekleriyle türetilmiş fiillerdir.
Türemiş fiiller ikiye ayrılır:
a. İsim soylu kelimelerden türetilen fiiller
Örnek: Sabırla doğrulur insan.
b. Fiil kök ve gövdelerinden türetilen fiiller
Örnek: Sabır, ne işin var ise bitirir.
Birleşik Fiil Nedir?: Birden fazla kelimeden oluşan fiillerdir. Birleşik fiili oluşturan kelimelerden biri veya her ikisi fiil
olabilir. Ama en az biri fiil olmalıdır.
Birleşik fiiller yapılışına göre ikiye ayrılır:
Kurallı bileşik fiiller, iki fiilin aralarına (a, e) ünlülerinden veya (ı, i, u, ü) ünlülerinden birini alacak şekilde birleşmesi ile oluşur. Kurallı birleşik fiiller adından da anlaşılacağı üzere tamamı bitişik yazılır. Fiiller arasındaki ünlü, ilk fiilin son hecesi ile büyük ünlü uyumuna uyar:
Kurallı birleşik fiiller dörde ayrılır. Bunlar;
a. Yeterlik Fiili
b. Tezlik Fiili
c. Sürerlik Fiili
d. Yaklaşma Fiili
a. Yeterlik Fiili: Fiil kök ve gövdelerine getirilen -a, -e + bil- yardımcı fiili ile yapılır. Bir işi yapmaya yeterlilik düzeyini belirtir. Yeterlik fiilinin olumlu biçimlerinde olduğu gibi olumsuz biçimlerinde de kip ekleri olumsuzluk ekinden sonra gelir. -a, -e zarf fiil ekinden sonra -ma, -me olumsuzluk eki getirilerek yapılır.
Örnek:
Bin defa söyleyebilseydim bu güzel sözü.
O buralardan kolay kolay ayrılamaz.
Canı sıkıldı ne yapacağını bilemedi
b. Tezlik Fiili: Fiillere -ı, -i, -u, -ü + ver- fiili getirilerek yapılır. Çabukluk anlamı katar. Tezlik fiilinin olumsuzu yardımcı fiil ver-den sonra -ma, -me olumsuzluk eki getirilerek yapılır.
Örnek:
Yunus sözün söyleyiverdi böylece.
Yarın sabah erkenden gelivereceğim.
Sen de ortalıkta dolaşan sözlere hemen inanıvermemelisin.
c. Sürerlik Fiili: Sürerlik fiili fil kök ve gövdelerine -a, -e + kal-, gel-, dur- yardımcı filleri getirilerek yapılır. Devamlılık anlamı bildirir. Süreklilik fiilinin olumsuz şekli yoktur.
Örnek:
Sen hele geledur, sonra bu hikmete bakakal öyle.
Günlerden bir gün batağı yırtıp çıkagelmiş.
d. Yaklaşma Fiili: Fiillere getirilen -a, -e + yaz- yardımcı fiili ile yapılır. Olumsuz şekli yoktur.
Örnek:
“Çeşmimden akan hun ile sagar dolayazdı
Mecliste geçen gece yine kan olayazdı” (Baki)
Birleşik fiili oluşturan kelimelerden birinin veya tümünün anlam kaybetmesi ve kelimelerin anlamca kaynaşarak tamamen yeni ve farklı bir anlam kazanmaları sonucu oluşan birleşik fiillerdir. Bu birleşik fiillerin bir kısmı deyimleşmiştir.
Örnek:
Bu sözler çok hoşuma gitti.
Ağzını bıçak açmıyor.
Kalır sabırsız, çene çal içinde.
O parlak siyah gözler, onları bir daha elde edemeyecek miydi?
Tek başlarına da fiil olarak kullanılabilen, ama daha çok isim soylu kelimelerle ve asıl fiillerle birlikte birleşik fiil oluşturan fiillere yardımcı fiil denir.
Bu yardımcı fiiller et-, ol-, bul-, kıl-, bulun-, buyur-, eyle-, yap- yardımcı fiilleri ile yapılır. Bu fiiller kendinden önce gelen isimle birleşirken ses düşmesi veya türemesi olursa birleşik yazılır.
Örnek:
Sabredenin nasibi fazla olur.
Ulu sabırla yüce devlet buldu.
Beni buna mecbur kılamazsın.
Onayım der isen sabrı meslek et.
Zamanla alıştım, bu bakışlara aldırış etmedim.
Sponsorlu Bağlantılar
Bilge
Dilimiz için önemli bir yere sahip fiiller, yapısına göre üçe ayrılmıştır. Bu fiiller; basit, birleşik ve türemiş olarak ayrılmıştır. Türemiş fiiller, bir veya daha fazla yapım eki almış fiillerdir. Birleşik fiiller ise, iki fiilin birleşmesi sonucunda oluşur. Basit fiil ise bunlardan farklı olmakla birlikte sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Okul yıllarında öğrencilerin sınavda karşılaştığı bu tür kalıplar, örneklerle rahatlıkla öğrenilebilir. Bu konuyu bilmeyenler, basit fiil nedir ve örnekleri nelerdir sorularıyla karşı karşıya kalırlar. Dilimizde büyük yer kaplayan basit fiiller, son derece önemli bir yere sahiptir.
Basit fiiller, yapım eki almamış fiillerdir. Bu fiiller, fiil köklerine gelen çekim ekleri fiillerin anlamını değiştirmediği için basit fiillerdir. Aynı zamanda bu fiiller, yapım eki almadıklarından dolayı, daima kök durumunda kalırlar. Basit fiiller birden fazla çekim eki alabilir. Bu fiiller emir kipli, geniş zamanlı, görülen ve duyulan geçmiş zamanlı basit fiiller olarak karşımıza çıkar.
Basit fiilleri anlayabilmek için, basit zamanlı fiil örneklerini bilmek gerekir.
Emir kipli basit fiil örnekleri;
Geniş zamanlı basit fiil örnekleri;
Duyulan geçmiş zamanlı basit fiil örnekleri;
Görülen geçmiş zaman basit fiil örnekleri;
Basit yapılı fiil genel olarak, herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir. Bu fiiller kök halinde kullanılabilir veya çekim eki alabilir. Bu fiiller; geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş fiillerdir.
Basit çekimli fiiller, yapılarında şekil ve zaman kavramı taşıyan tek kip bulunan fiillerdir. Bir diğer anlamda, tek bir haber veya dilek kipi almış olan fiiller, basit çekimli fiiller olarak karşımıza çıkacaktır.
Basit Türemiş Birleşik Fiillere Örnek Cümleler Nelerdir?
A- Basit Filler:
Duyulan Geçmiş Zaman:
1- O da yakın zamanda sizi görmeye ''gelecekmiş.''
2- Geçerken uğradığı için fazla ''kalmayacakmış''
3- Bu akşam müsait isen seninle ''konuşacakmış.''
Görülen Geçmiş Zaman:
1- Ben de ondan çok ''hoşlandım.''
2- Dün ablamla sinemaya ''gittik.''
Gelecek Zaman:
1- İleride çok başarılı bir müzisyen ''olacak.''
2- Seni en yakın arkadaşımla ''tanıştıracağım.''
Şimdiki Zaman:
1- İki saattir odasını ''temizliyor.''
2- Şu an ben de müzik ''dinliyorum.''
B- Türemiş Filler
İsimden Türetilmiş Filler
1- Annen günlerce yolunu ''gözledi.'' (Göz - Gözlemek)
2- Bu hayatta rakiplerini ve düşmanlarını da ''küçümseme.'' (Küçük - Küçümseme)
3- Elinizde delil olmadan hiç kimseyi suçlayamazsınız. (Suç - Suçlamak)
4- Onunla sabaha kadar mesajlaştık. (Mesaj - mesajlaşmak)
5- Sorularımın hepsini doğru yanıtladı. (yanıt - yanıtlamak)
Fiilden Türetilmiş Fiiller
1- Birbirlerine yılların özlemiyle ''sarıldılar.'' (sar - sarılmak)
2- Yıllar sonra ilkokul arkadaşlarımla ''görüştüm.'' (gör - görüşmek)
3- Birbirleriyle hiç konuşmadan uzun uzun bakıştılar. (bak - bakışmak)
C - Birleşik Fiiller
Yeterlilik Fiili
1- Bu işi sonuna kadar ''sürdürebilecek misin?''
2- Aramızda geçen o tatsız tartışmayı ''unutabilir misin?''
3- Ona bilmediği konularda yardımcı ''olabilir.''
4- Sizin için bu masanın yerini ''değiştirebiliriz''
Not: Yeterlilik fiili bazı cümlelerde ihtimal bildirir.
1- Amcamlar yakında bize ''gelebilir.''
2- O da senden hoşlanıyor ''olabilir.''
Tezlik Fiili
1- Her şey rüya gibi bir anda olup ''bitiverdi.''
2- Karşıma bir anda ''çıkıverdi''
Yaklaşma Fiili
1- Ayakkabıları ıslak olduğu için ''düşeyazdı.''
2- O feci kazada ''öleyazdı.''
Süreklilik Fiili
1- Hızla uzaklaşan arabanın arkasından ''bakakaldık..''
2- Anlattığı şeyler karşısında öylece ''kalakaldım.''
3- Yemekler ''pişedursun'', biz seninle laflayalım.
4- Bu tür rivayetler her ülkede ''süregelmektedir.''
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası