Bu madde İstanbul'daki cami hakkındadır. Aynı adlı diğer camiler için Süleymaniye Camii (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Süleymaniye Camii,Kanuni Sultan Süleyman adına 1551-1557 yılları arasında İstanbul'da Mimar Sinan tarafından inşa edilen camidir.[2]
Mimar Sinan'ın kalfalık devri eseri olarak nitelendirilen Süleymaniye Camii, medreseler, kütüphane, hastane, sıbyan mektebi, hamam, imaret, hazire ve dükkânlardan oluşan Süleymaniye Külliyesi'nin bir parçası olarak inşa edilmiştir.
Yapısal özellikleri[değiştir
SÜLEYMANİYE CAMİİ
Biliyorsunuz kentlerin mutlaka görülmesi gereken yerler listesi vardır. İstanbul için bu listenin birinci sırasında Süleymaniye Camii bulunuyor. Osmanlı döneminin bu mimari şaheserini mutlaka görmeniz gerekiyor.
Dönemin Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın emriyle 1551-1558 yılları arasında dünyaca ünlü Osmanlı mimarı Mimar Sinan tarafından yapılan Süleymaniye Camii, bir mimari şaheser. Genel kanı bu caminin Sinan'ın kalfalık döneminin eseri olduğu esas ustalığının Türkiye'nin Avrupa topraklarındaki sınır kenti Edirne'de yer alan Selimiye Camii olduğu ifade edilir.
Süleymaniye Camii, Klasik Osmanlı mimarisinin en önemli örneklerinden biri. Her biri 3 şerefeli 75 metre yüksekliğinde 4 minareye sahip olan caminin kubbesi 53 metre yüksekliğindedir. Görende hayranlık duyguları yaratan bu camiye yakın bir başka camiye uğramanızda da yarar var.
Prof. Sıddık Sami Onar Caddesi üzerinde bulunan 1 numarada yer almaktadır. Osmanlı İmparatorluğun 10. Padişahı, Kanuni Sultan Süleyman'ın emriyle büyük mimar, Koca Sinan tarafından 13 Haziran 1550 yılında Muhteşem Süleymaniye Camii'nin temeli atılmış, böylece İstanbul'un en güzel yerlerinden birinde inşasına başlanan mabedin temeline ilk taşı, büyük alim Şeyhül'İslam Ebussuud Efendi koymuştur.
Cami, devrin kısıtlı imkânlarına rağmen yedi yıl gibi çok kısa bir sürede tamamlanmış, 7 Haziran 1557'de büyük bir törenle kapısı, Mimar Sinan tarafından açılarak hizmet vermeye; dünyanın her tarafından ziyaretçi celbetmeye,onların dikkatlerini çekmeye başlamıştır.
Mabedin, 59 milyon akçeye mal olduğu zikredilmekte, Hammer ise, maliyetinin 700.000 duka altını olduğunu ifade etmekte; bugünkü para ile bu meblağ tahminen iki trilyonu aşmaktadır 1.
Cami, 1660 yılında yangından zarar görmüş ve onarılmıştır. Sade bir yapıya sahip olan Muhteşem Süleymaniye, özellikle Sultan Mecid zamanında tamir yerine tahrif edilmiştir. Ayasofya'nm tamiri için dışardan getirilen Fossati adındaki mühendis, fil ayaklarından başlamak suretiyle kemerlere kadar macun kullanarak yağlı boya ile perişan etmiştir. Daha sonra bu boyalar büyük bir müşkilatla temizlenmiştir.
İç avlusu Birinci Dünya Savaşı'nda saraçhane olarak kullanılan cami, bir yangın daha atlatmış ve son olarak 1956 yılında Vakıflar tarafından, minareleri, kubbe ve kemerleri esaslı bir şekilde tamir edilmiştir.
Mabedin bir ana kubbesi, iki yarım kubbesi ve iki çeyrek kubbesi ile on küçük kubbesi vardır. Ana kubbe dört filayağına; kubbe kemerleri ise, dört büyük granit sütuna istinat etmektedir. 32 pencereli kubbe 27,25 metre çapında ve yerden 53 metre yüksekliktedir. Sedanın aksini kuvvetlendirmek için kubbenin içine ve köşelere, ağızı iç tarafa açık bir şekilde yerleştirilen 50 cm. boyunda 64 küp bulunmakta, bu sayede hassas bir akustik meydana gelmektedir.
Yaklaşık 3500 metrekarelik iç alana sahip olan caminin uzunluğu 59, eni 58 metre olup238 pencereden ışık almakta, kıymetli granit ve mermer sütunlara dayanan hünkâr ve müezzin mahfili bulunmakta, minber ve mihrap ise gayet güzel mermer işçilikleriyle dikkati çekmektedir.
Müezzin mahfilinin sağında madeni şebekelerle çevrili bulunan bölüm, 1918 yılına kadar kütüphane olarak kullanılmış; mevcut kitaplar aynı tarihte, Süleymaniye Medreseleri'nde te'sis edilen Umumi Kütüphaneye nakledilmiştir. Beş kapısı bulunan camiin ön kısmında, mihrabın üstünde çok güzel renkli pencereler bulunmaktadır. Devrin tanınmış üstadı İbrahim Us-ta'nın eseri bulunan söz konusu pencere camlarından giren güneş ışığını Mimar Sinan Şehper-i Cibril'e2benzetmektedir.
Cami içinde çok kıymetli dört büyük granit sütun bulunmakta, bunlardan biri İskenderiye'den, diğeri Baalbek'ten3 hususi gemilerle getirilmiş, geri kalan iki tanesinden biri İstanbul'da Kıztaşı'ndan, diğeri Saray-ı Amire'den alınarak camiye nakledilmiş, hazırlanan yerlerine konmuştur. Her biri 9,02 metre yüksekliğinde 1,14 metre çapında ve 40-50 ton olan bu dört sütunu Mimar Sinan, Dört Halife'ye benzetmektedir.
"Oldu Kabe bu Cami-i mevzun, Çihar-yar oldu bu dört sütun"
Mabed'in zemini mermerlerle döşen-mişn ve etrafı 28 kubbeli revaklarla çevrilmiş üç kapılı geniş bir iç avlusu vardır. Mezkûr kubbe kemerleri 24 sütuna dayanmakta olup 12 tanesi granit, 10 tanesi mermer ve iki tanesi de somaki mermer sütunlardır4.
2500 metrekarelik alana sahip olan avlunun ortasında bulunan şadırvan, mermer işçiliği yanında Avrupa yakasından getirilen cami suyunu taksimatta dikkati çeker. Caminin kendi haşmetine uygun tarzda yapılan dört minaresi ve on şerefesi bulunmaktadır. Minarenin ikisi üçer şere-feli diğer ikisi ise ikişer şerefelidir. "Camii minareleri" ve "Harem Minareleri" diye adlandırılan minareler, Kanunî'nin, İstanbul'un fethiyle dördüncü padişah; on şerefe de, Osmanlı İmparatorluğunun 10. padişahı olduğuna işaret etmektedir5.Semaya doğru yükselen minareler iki elini kaldırarak dûâ eden şahsa benzemektedir. Camide, bir is odasının bulunduğunu, sağlanan düzenli bir hava akımı sayesinde burada toplanan isten külliyetli miktarda mürekkebin yapıldığını, bunun yanında örümceklerin Camiye girip ağ örmelerine engel olmak için muhtelif yerlerde deve kuşu yumurtalarının asılmış olduğunu hayretle öğrenmekteyiz.
Camideki yazılar, meşhur hattat Ahmet Karahisarî ve talebesi Hasan Çelebi'nin eseridir. Son asırda Kazasker Mustafa Efendi de bazı yazılar ilave etmiştir. Yazıların bir kaç tanesi hariç tümünün metni Kur'an-ı Kerim'den alınmış, ustalıklı bir şekilde işlenmiştir. Yazıların manaları, bulundukları yerle oldukça uyum ve aheng içinde bambaşka bir hususiyet arzeder. İç avludan camiye girilen kapının üzerinde yazılan kitabe, sağ-orta-sol olmak üzere üç bölüme ayrılır. Birinci bölümde Kanunî'nin vasıfları sayılmakta, ikinci bö lümde onun şeceresi (soyu) silsile halinde belirtilmekte, üçüncü bölümde ise, saltanatın devamına ve geçmişlerin ruhlarına duadan sonra mabedin üstün nitelikleri, ne niyetle ve ne zaman yapıldığı belirtilmektedir.
Mihrabın önündeki türbe, kendi parasıyla cami inşa ettiren Kanuni Sultan Süleyman'a, yanındaki türbe de hanımı Hürrem Sultan'a aittir. Mimar Sinan ise, cami bahçesinin dışında İstanbul Müftülüğü'nün yânında mütevazi bir türbede yatmakta, türbenin üzerinde Osmanlıca bir kitabe bulunmaktadır.
Yaklaşık 6000 metrekarelik alana sahip olan cami bahçesinin 11 kapısı bulunmaktadır. Bahçenin etrafında Süleymaniye Medreseleri diye meşhur olan beşi lise seviyesinde, biri fakülte biriside ihtisas bölümü olmak üzere yedi medrese te'sis edilmiştir.
Caminin sağ tarafında bulunan binalar, Evvel ve Sani medreseleri ile Sibyan Mektebi iken daha sonra Süleymaniye Kütüphanesine tebdil edilmiş, bir bölümü de çocuk kütüphanesi olmuştur. Köşede bulunan tıp medresesi, doğum evi olarak, onun karşısındaki bimarhane ise askeri matbaa iken son yıllarda Kız Kur'an Kursu olarak hizmet vermektedir.
Caminin kuzey cihetindeki binalar, önceleri imarethane iken daha sonra Türk-İslam Eserleri müzesi olarak kullanılmış ve 1984 yılında Süleymaniye Kütüphanesi'ne devredilmiştir. Sol taraftaki Salis ve Rabi medreseleri ile mihrap yönünde bulunan Dar'ül-hadis oldukça meşhurdur.
Böylesine güzel bir mabedin hizmetine 275 kişlik bir kadro tayin edilmiş idi. İstanbul'un en büyük camii olan Süleymaniye'yi ziyaret edenlerin çoğunluğunu yabancılar teşkil etmektedir.
Vakıflar tarafından 2007 yılında restorasyonuna alınan cami, 2010 yılında bitirilerek ibadete açılmıştır.
1.C. Esad ARSEVEN Türk Sanatı Tarihi, s.168
2.Şehper: Kuş kanadının en uzun tüyü; Cibril: Cebrail (AS.)
3.Baalbek: Suriye'de Antilübnan dağlarının garp eteklerinde Şam Humus demiryolu üzerinde bulunan ve çok eski zamanlardan beri di ni bir merkez olarak şöhret yapmış bir şehirdir.
Osmanlı dönemi mimarisinin en önemli eserlerinden biri olan Süleymaniye Külliyesi, İstanbul'da meydana gelen yüzün üzerindeki depreme rağmen hiç hasar görmedi. Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1551-1557 yılları arasında yaptırılan Süleymaniye Camisi'nin yüksekliği 53 metre, 27,5 metre çapında olan büyük kubbesi, tıpkı Ayasofya'da olduğu gibi yarım kubbe ile dayanıklaştırıldı.
Süleymaniye külliyesi
Caminin avlusunun 4 köşe noktasında yer alan birbirinden farklı boyutlardaki minarelerden avlunun kuzey bölümünde yer alanları ikişer şerefeli ve 56 metre boyunda inşa edildi.Camiye bitişik olan 76 metre yüksekliğindeki diğer iki minare ise üçer şerefeli yapıldı. Caminin ana kubbe kasnağında Mimar Sinan'ın hesaplarına göre iyi bir aydınlatma sağlamak amacıyla 32 pencere açıldı.
Süleymaniye Külliyesi
Mimar Sinan, cami içindeki yağ lambalarından çıkan isleri bir bölgeye toplayacak hava akımını hesaplayarak, isleri, caminin ana giriş kapısının üzerinde bir odaya topladı. Bu isler, caminin içerisini çevreleyen tezyinat işlemeleri ve hattatların kullanması için mürekkep yapımında kullanıldı. Cami avlusunun çevresinde toplamda 28 revak bulunurken, dikdörtgen bir şema üzerinde kurulan bu avlunun tam ortasında caminin şadırvanı yer alıyor. Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın türbeleri de yine Süleymaniye Camisi'nin dış avlusunda bulunuyor.
Mimarlık tarihinin şaheseri: Selimiye
Mimar Sinan'ın "ustalık eserim" dediği Edirne'deki Selimiye Camisi, Türk-Osmanlı sanatının ve dünya mimarlık tarihinin baş eserlerinden kabul ediliyor. Sultan 2. Selim tarafından yaptırılan ve 4 minaresiyle göze çarpan eser, kurulduğu yerin seçimiyle, Mimar Sinan'ın aynı zamanda usta bir şehircilik uzmanı olduğunu da gösteriyor.
Selimiye Camii
Kesme taştan yapılan cami iç bölümüyle 1620 metrekare, avlusuyla birlikte 2475 metrekarelik alana inşa edildi. Yerden yüksekliği 43,28 metre olan kubbe, 31,30 metre çapıyla dikkati çekiyor. Ayasofya'dan daha büyük olan kubbesi, 6 metre genişliğindeki kemerlerle birbirine bağlanan 8 büyük fil payeye oturuyor. Köşelerde dört, mihrap yerinde bir yarım kubbe merkezi kubbeyi destekliyor.
Selimiye Camii
Mimari özelliklerinin erişilmezliği yanında taş, mermer, çini, ahşap, sedef gibi süsleme özellikleriyle de son derece önemli olan Selimiye Camisi, mihrap ve minber mermer işçiliğinin şaheserleri arasında bulunuyor. Osmanlı ve dünya sanatında ayrı bir yeri olan sır altı tekniğiyle İznik'te yapılan çini süslemeleri, 16. yüzyıl çiniciliğinin en güzel örnekleri olarak kabul ediliyor.
"Gördüğünüz her şeyin mutlaka bir hesabı vardır"
Süleymaniye Camisi'nin mimarisi üzerine uzun yıllardır araştırmalar yürüten ve statiğini çözen İnşaat Yüksek Mühendisi Vahit Okumuş, Mimar Sinan'a, Mimar Sinan değil Filozof Sinan dediğini çünkü filozofların unvanının olmadığını dile getirdi. Mimar Sinan'ın sadece mimar değil aynı zamanda iyi bir mühendis olduğunu ifade eden Okumuş, Sinan'ın mühendisliğin her dalında hesaplar yaptığını, "birim daire metodu" adında kendine özgü matematiğinin bulunduğunu anlattı.
Sinan'ın hiç bir taşı veya şekli, hesap yapmadan yerine koymadığını aktaran Okumuş, "Gördüğünüz her şeyin mutlaka bir hesabı vardır. Sinan, zemin mühendisliğini, depremi biliyor. Topraktan camilerini ısıtıyor. Süleymaniye Camisi'nde is odası vardır. Hep sorarlar bana 'is odasını anlat' diye. Ben anlatamam diyorum. Yerini biliyorum, nasıl bir şekli olduğunu biliyorum. Bizden öncekiler sadece 'Burada is odası, isler burada toplanıyor. İslerden mürekkep yapılıyor' diye anlatıyor. Caminin her tarafında kandil yakılıyor. Bunlar is odasına nasıl gidiyor? Niye başka yerleri islemiyor. Araştırıyorum ve henüz bulmuş değilim. Bunun bir bilimi var." diye konuştu.
"Nargileyi akustik için içmedi"
Mimar Sinan'ın caminin ortasında akustiği ölçmek için nargile içtiği hikayesinin anlatıldığını hatırlatan Okumuş, şöyle devam etti:
"İs nereye gidiyor? Onun sistemini öğrenmek istiyor. Ama uyduruyoruz. Uyduruk, uyduruk laflarla Sinan'ın asıl değerini kaybediyoruz. 'Üç minaresi var, minaresinde üç de şerefesi var, bunlar da padişahları temsil eder' gibi hikayeler, rivayetler uyduruyoruz. Onun asıl gerçeğini, matematiğini, mimarisini bulamıyoruz. Sinan'ın mimarisine yetişilmez, bugün de kimse yetişemez.
Çünkü Sinan'ın kendi matematiği, doğal matematiktir. Geometriyi kullanarak çözümler üretir. Geometri insanı yanıltmaz, matematik yanıltır. Geometri yanıltmadığı için de doğal statiği bulmuş, bu statik sonucunda da doğal mimariyi bulmuştur. Önce onun matematiğini bilmeniz lazım, ondan sonra o matematik sizi yönlendirecek."
Süleymaniye Camisi'ndeki kubbesinde küpler olduğunu hatırlatan Okumuş, bu küplerin sadece akustik için değil statik onu oraya koymaya mecbur ettiği için yerleştirildiğini, onu oraya koyarken bütünü düşündüğü için akustik için de kullandığını aktardı.
"Sinan öyle bir akustik oluşturmuş ki, hoca konuştuktan 3 saniye sonra sesi en sona geliyor. Bu ne demektir biliyor musunuz? Havada sesi asmak demektir. Bunu nasıl asıyor, bilmiyoruz." diyen Okumuş, sözlerini şöyle sürdürdü: Sinan'ın akustiğinin, mimarisinin, vefatının üzerinden 430 yıl geçmesine rağmen hala çözülemediğini belirten Okumuş, Sinan'ın eserlerinin korunmasına ilişkin ise şunları dile getirdi:
"Bilmediğiniz bir şekilde eserlerine müdahale etmeyin, eklentiler yapmayın, değişik malzemeler kullanmayın. Bunu söylüyoruz ama minarelerin boylarını uzatmışlar, betondan duvarlar örmüşler hatta basamak yapmışlar. İnsanın içi acıyor. Restorasyonlarda bilmeden değişik malzeme kullanıyorlar ve değiştiriyorlar. Gördüğünüzü en azından değiştirmeyin. Onarırken bir yerini bozuyorlar. Akustik öyle bir şey ki caminin içinde bir yeri değiştirirseniz, örneğin dolaplar yaparsanız, ayakkabılar koyarsanız strüktür bozulur."
"Matematiği karmaşık değil ancak ulaşabilmek zor"
Okumuş, Sinan'ın matematiğinin çok karmaşık olmadığını ancak ulaşabilmenin zor olduğunu ifade ederek, "Bugünün bütün yapılarını bu sistemle çözebilirsiniz ve doğru çözersiniz. Köprüleri dünya çözemez, sadece Sinan çözmüştür. Sinan sıfır hata ile çözmüştür. İstediğiniz yükü taş köprünün üzerinden geçirebilirim. Sinan'ın yaptığı minareler büyük bir depremde yıkılırsa, İstanbul'da taş taş üstünde kalmaz.
Sinan bu kadar iyi hesap yapar ve çok iyi deprem bilgisi vardır. Bütün büyük eserleri taneli dolgu zemin üzerine yapılır. Mühendislikte denilir ki dolgu zemin üzerine bina yapılmaz. Sinan özellikle yapıyor. Niye yapıyor? En büyük deprem, kayma depremidir. Aşağıda toprak kayar, kayarken taneli olduğu için yavaş yavaş üstü harekete geçirir. Deprem ivmesi falan uydurmadır ama Sinan biliyor ve bundan ders çıkaracağız. Dünyaya mimarisinden çok bilimine ulaşmamız ve tanıtmamız lazım." dedi.
