TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
TÜRK DÜNYASINDAN
PARLAMENTER BAKIŞ
Парламентский Взгляд
Тюркского Мира
SAYI : 2
OCAK-ŞUBAT-MART
ВЫПУСК : 2
ЯНВАРЬ-ФЕВРАЛЬ-MAPT
TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ KURUCUSU MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
Мустафа Кемаль Ататюрк - основатель государства Турецкой Республики
CUMHURBAŞKANI RECEP TAYYİP ERDOĞAN
Президент Реджеп Тайип Эрдоган
TBMM BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP
Председатель Великого Национального Собрания Турции
Почетный президент Союза турецких парламентариев мира
NURSULTAN NAZARBAYEV KAZAKİSTAN CUMHURBAŞKANI
ННурсултан НАЗАРБАЕВ Президент Республики Казахстан
KAZAKİSTAN MECLİS BAŞKANI NURLAN NİGMATULİN
Председатель Ассамблеи Казахстана Нурлан Нигматулин
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ DERGİSİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
ПАРЛАМЕНТСКИЙ ВЗГЛЯД ТЮРКСКОГО МИРА
Sayı: 2
Ocak-Şubat-Mart
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
Adına Sahibi
Nail ÇELEBİ
Genel Yayın Yönetmeni
Nevin BALTA
Yayın Danışma Kurulu
Prof. Dr. Orhan KAVUNCU
Anargul KYDYROVA
Nazmi ÖLMEZYİĞİT
Nail TAN
Yayın Türü
Dergi
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
tarafından üç ayda bir yayımlanır.
Yönetim Yeri
Cumhuriyet Caddesi Atatürk Bulvarı
Bulvar İş Merkezi, No: 71/23, Kat: 5
Çankaya/ANKARA
Tel : 61 60
Belgegeçer : 80 60
Genel Ağ Sayfası : funduszeue.info
E-posta : [email protected]
Выпуск: 2
Январь-Февраль -Mapt
Генеральный Директор Парламенского
Союза Тюркского мира
Наиль Челеби
Главный редактор
Невин Балта
Консультативный Совет по Публикации
Проф. др. Орхан Кавунджу
Анаргуль Кыдырова
Назми Олмезйигит
Наиль Тан
Перевод с турецкого на русский язык
Камилла Щетинина
Тир публикации
Со стороны Парламентского Союза
Тюркского Мира
Публикуется раз в 3 месяца
Адрес Журнала
Ул. Джумхурийет,
Бульвар Ататюрка
Номер 71/23, Этаж: 5
funduszeue.info
Teл : 61 60
Факс : 80 60
Официальный сайт : funduszeue.info
Э-почта : [email protected]
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
HAKKIMIZDA
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
BİZDEN SİZE
TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ’IN
KAZAKİSTAN SAYISI
SÖYLEŞİ
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ
ABZAL SAPARBEKULI İLE RÖPORTAJ
DOSYA / BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA
Nursultan NAZARBAYEV
Kazakistan Cumhurbaşkanı
“BÜYÜK BOZKIR”IN YEDİ ÖZELLİĞİ
Nail ÇELEBİ
TDPB Genel Başkanı
KAZAKİSTAN NEREYE GİDİYOR ?
FEYZULLAH BUDAK
KAZAKİSTAN’IN BÖLGE VE DÜNYA BARIŞINA
KATKILARI
DOSYA / GELECEĞE BAKIŞ-MANEVİ UYANIŞ
Prof. Dr. Orhan KAVUNCU
TÜRK DÜNYASI’NIN AKSAKALI : NAZARBAYEV
PROF. DR. KÜRŞAD ZORLU
AKADEMİSYEN / YAZAR
TARİHLE ŞEKİLLENEN, GELECEKLE BÜTÜNLEŞEN BİR
ÜLKE TASAVVURU
DOSYA / TÜRKİYE-KAZAKİSTAN ASKERÎ İLİŞKİLERİ
Serdar YILMAZ
Dr. Öğretim Üyesi
KAZAKİSTAN’IN SAVUNMA GÜCÜ VE KAZAKİSTAN-
TÜRKİYE ASKERÎ İLİŞKİLERİ
О НАС
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
ОТ НАС ВАМ
КАЗАХСТАНСКИЙ ВЫПУСК ПАРЛАМЕНТАРНОГО
ВЗГЛЯДА ИЗ ТЮРКСКОГО МИРА
ИНТЕРВЬЮ
ИНТЕРВЬЮ С ПОСЛОМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАНВ
АНКАРЕ АБЗАЛ САПАРБЕКУЛИ
ДОСЬЕ / МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ
Нурсултан НАЗАРБАЕВ
Президент Республики Казахстан
СЕМЬ ОСОБЕННОСТЕЙ «БОЛЬШОЙ СТЕПИ»
Наиль ЧЕЛЕБИ
Председатель ПАТМ
КУДА ШАГАЕТ КАЗАХСТАН ?
ФЕЙЗУЛЛАХ БУДАК
ВКЛАДЫ КАЗАХСТАНА В МИР В РЕГИОНЕ И
МИРЕ
ДОСЬЕ / ВЗГЛЯД НА БУДУЩЕЕ – НРАВСТВЕННОЕ
ВОЗБУЖДЕНИЕ
ПРОФ. ДР. ОРХАН КАВУНДЖУ
АКСАКАЛ ТЮРКСКОГО МИРА: НАЗАРБАЕВ
ПРОФ. ДОК. КУРШАД ЗОРЛУ
АКАДЕМИК / ПИСАТЕЛЬ
ОБРАЗ СТРАНЫ, СФОРМИРОВАВШИЙСЯ
ИСТОРИЕЙ, В ЕДИНСТВЕ С БУДУЩИМ
ДОСЬЕ / ВОЕННЫЕ СВЯЗИ ТУРЦИЯ-КАЗАХСТАНЕ
Сердар Йылмаз
Др, член -академик
ОБОРОННАЯ МОЩЬ КАЗАХСТАНА И ВОЕННЫЕ
СВЯЗИ ТУРЦИЯ - КАЗАХСТАН
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
DOSYA / EĞİTİM
Prof. Dr. Musa YILDIZ
Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı
AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİNİN
MİSYONU
DOSYA / EKONOMİ
KAZAKİSTAN’A YATIRIM YAPMAK İÇİN
12 NEDEN
TÜRKİYE İLE KAZAKİSTAN’IN TİCARET VE YATIRIM
İLİŞKİLERİ
DOSYA / TARIM
Doç. Dr. Mehmet Salih KARAÇALTI
KAZAKİSTAN VE TÜRKİYE ARASINDA TARIMSAL İŞ
BİRLİĞİ İMKÂNLARI
Mustafa Serdar KÖKSAL
TÜRK DÜNYASI VE DÖRDÜNCÜ SANAYİ
DEVRİMİ
DOSYA / TURİZM
Hülya ÖZKOYUNCU
UDTF Genel Sekreteri
TDPB KKTC Genel Koordinatörü
KAZAKİSTAN SEYAHAT NOTLARI
KOMEKOVA MÖLDİR
Turan Üniversitesi Öğretim Üyesi (Okutman)
Kazakistan - Almatı
ALMATI - ASTANA
DOSYA / KÜLTÜR-SANAT
KOMEKOVA MÖLDİR
Turan Üniversitesi Öğretim Üyesi (Okutman)
Kazakistan - Almatı
KÜLTÜREL BİR SİMGE ÖRNEĞİ OLAN
DAİRESEL DANSLAR
ДОСЬЕ / ОБРАЗОВАНИЕ
Проф. Др. Муса ЙЫЛДЫЗ
Университет Ахмеда Ясави
Председатель совета попечителей
МИССИЯ УНИВЕРСИТЕТА АХМЕДА ЯСАВИ
ДОСЬЕ / ЭКОНОМИКА
12 ПРИЧИН ДЛЯ ВКЛАДА ИНВЕСТИЦИЙ В
КАЗАХСТАН
ТОРГОВЫЕ И ИНВЕСТИЦИОННЫЕ СВЯЗИ ТУРЦИИ
И КАЗАХСТАНА
ДОСЬЕ / СЕЛЬСКОЕ
Доц. Др. Мехмет Салих КАРАЧАЛТЫ
ВОЗМОЖНОСТИ СОТРУДНИЧЕСТВА МЕЖДУ
КАЗАХСТАНОМ И ТУРЦИЕЙВ ОБЛАСТИ
СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА
Мустафа Сердар КОКСАЛ
ТЮРКСКИЙ МИР И ЧЕТВЕРТАЯ ПРОМЫШЛЕНЯЯ
РЕВОЛЮЦИЯ
ДОСЬЕ / ТУРИЗМ
Хулья Озкоюнчу
Генеральный секретарь УДТФ
Старший координатор Турецкой Республики
Северного Кипра ОПТМ
ЗАМЕТКИ ПУТЕШЕСТВИЙ КАЗАХСТАНА
КОМЕКОВА МОЛДИР
Преподаватель Университета Туран (либерал)
Казахстан – АлмаАты
АЛМАТЫ - АСТАНА
ДОСЬЕ / КУЛЬТУРА - ИСКУССТВО
КОМЕКОВА МОЛДИР
Преподаватель Университета Туран (либерал)
Казахстан – АлмаАты
КРУГЛОВАТЫЕ ТАНЦЫ – СИМВОЛЫ
КУЛЬТУРЫ
İÇİNDEKİLER
Содержание
YESHMANOVA GÜLMİ K.
Abai Kazak Uluslararası Pedagoji Üniversitesi
Sanat, Kültür ve Spor Enstitüsü Tasarım Bölümü
KAZAK HALKININ MÜCEVHER SANAT
DÜNYASI
FIRAT PURTAŞ
TURAN ELİNDEKİ ULU DAĞ JEZKEYİK ŞÖLENİ’NİN
DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ
GÜNDEM
KAZAKİSTAN’IN “TÜRKİSTAN” İSMİNİN TARİHÎ
ÖNEMİ KONUSUNDAKİ ÖNEMLİ KARARNAMESİ
DÖNEM TÜRKSOY DAİMİ KONSEY TOPLANTISI
TÜRKİYE İLE KAZAKİSTAN İKİLİ TİCARET HACMİ
BÜYÜYOR
KAZAKİSTAN’IN BAŞKENTİ ASTANA’DA DÜNYA
TİCARET MERKEZİ BİNASI İNŞA EDİLECEK
KAZAKİSTAN’IN İHRACATI BİN TONA ULAŞTI
HABERLER
AZERBAYCAN’DA VE TÜRK DÜNYASINDA “20 OCAK
(YANVAR) HÜZÜN GÜNÜ”
KAZAK ADIRNA FOLKLOR VE ETNOGRAFYA MÜZİK
TOPLULUĞU’NUN KAZAKİSTAN’IN
BAĞIMSIZLIĞININ YIL DÖNÜMÜ
ANKARA KONSERİ
KAZAKİSTANLI ŞAİR VE YAZAR KURAL KÖMEK
ANILDI
M. Erol EKENLEROĞLU
ЕСМАНОВА ГЮЛМИ K.
Казахстанский Международный
Педагогический Университет Абая Институт
Искусства, Культуры и Спорта Отделение
Дизайна
МИР ЮВЕЛИРНОГО ИСКУССТВА КАЗАХСКОГО
НАРОДА
ФЫРАТ ПУРТАШ
ВЕЛИКАЯ ГОРА В СТРАНЕ ТУРАН РАЗМЫШЛЕНИЯ
ЖЕЗКЕЙИК ШОЛЕН
ПОВЕСТКА ДНЯ
УКАЗ ОБ ИСТОРИЧЕСКОМ ЗНАЧЕНИИ ИМЕНИ
“TУРКИСТАН” КАЗАХСТАНА
ОЕ ЗАСЕДАНИЕ ПОСТОЯННОГО СОВЕТА
TÜRKSOY
ПОВЫШАЕТСЯ ОБЪЕМ ДВУХСТОРОННЕГО
ТОРГОВОГО ОБОРОТА МЕЖДУ ТУРЦИЕЙ И
КАЗАХСТАНОМ
В СТОЛИЦЕ КАЗАХСТАНА АСТАНЕ БУДЕТ
ПОСТРОЕНО ЗДАНИЕ МИРОВОГО ТОРГОВОГО
ЦЕНТРА
ЭКСПОРТ КАЗАХСТАНА ДОСТИГ ТЫСЯЧ ТОНН
НОВОСТИ
В АЗЕРБАЙДЖАНЕ И ТУРКСКОМ МИРЕ “20
ЯНВАРЯ ДЕНЬ ТРАУРА”
КОНЦЕРТ КАЗ АХСКОГО АНСАМБЛЯ ФО
ЛЬКЛОРНОЙ И ЭТНОГРАФИЧЕСКОЙ МУЗЫКИ
АДЫРНА В АНКАРЕ ПО СЛУ ЧАЮ ЛЕТИЯ НЕЗ
АВИСИМОСТИ КАЗАХСТАНА
ПОМЯНУТ ПОЭТ И ПИСАТЕЛЬ КАЗАХСТАНА
КУРАЛ КЁМЕК
M. ЭРОЛ ЭКЕНЛЕРОГЛУ
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ’NDEN
TBMM TÜRKİYEKAZAKİSTAN DOSTLUK GRUBU
BAŞKANI AK PARTİ ŞANLIURFA MİLLETVEKİLİ
MEHMET ALİ CEVHERİ’YE NEZAKET ZİYARETİ
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
TÜRKMENİSTAN’IN ANKARA BÜYÜKELÇİSİ
İŞANKULİ AMANLYEV’İ ZİYARET ETTİ
KİTAPLIK
TÜRK DİL KURUMU YAYINLARINDAN KAZAK
DESTANLARI
KAZAK DESTANLARI I
KÖROĞLU’NUN KAZAK ANLATMALARI
KAZAK DESTANLARI II
KAZAK DESTANLARI III
KAZAK DESTANLARI IV: KIRIM’IN KIRK BATIRI
KAZAK DESTANLARI V ŞORA BATIR
KAZAK DESTANLARI VI
KAZAK DESTANLARI VII
KAZAK DESTANLARI XIII
ALPAMIS VE KAMBAR BATIR
KAZAK DESTANLARI IX
DÜRLİGÜV - KARAŞAŞ KIZ - MAKPAL-SEGİZ
DESTANI
KAZAK DESTANLARI X
ДНОГО ДЕПУТАТА ПАРТИИ СПРАВЕДЛИВОСТИ
ИИРАЗВИТИЯ ШАНЛЫУРФА,ГЛАВЫ ДРУЖЕСКОЙ
ГРУППЫ ТУРЦИЯ-КАЗАХСТАН ОТ ОБЪЕДИНЕНИЯ
ПАРЛАМЕНТОВ ТЮРКСКОГО МИРА ТВММ
МЕХМЕТА АЛИ ДЖЕВРЕ
ОБЪЕДИНЕНИЕ ПАРЛАМЕНТОВ ТЮРКСКОГО МИРА
ПОСЕТИЛО ПОСЛА ТУРКМЕНИСТАНА В АНКАРЕ
ИШАНКУЛИАМАНЛЫЕВА
ЛИТЕРАТУРА
КАХАХСКИЕ САГИ ИЗ ИЗДАНИЙ ОРГАНИЗАЦИИ
ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ
КАЗАХСКИЕ САГИ I
КАЗАХСКИЕ РАССКАЗЫ КЁРОГЛУ
КАЗАХСКИЕ САГИ II
КАЗАХСКИЕ САГИ III
КАЗАХСКИЕ САГИ IV: СОРОК БАТЫРОВ КРЫМА
КАЗАХСКИЕ САГИ V ШОРА БАТЫР
КАЗАХСКИЕ САГИ VI
КАЗАХСКИЕ САГИ VII
КАЗАХСКИЕ САГИ XIII
АЛПАМЫС И ГАМБАР БАТЫР
КАЗАХСКИЕ САГИ IX.
САГА ДЮРЛИГИВ – КАРАСАШ КЫЗ – MАКПАЛ-
СЕГИЗ
КАЗАХСКИЕ САГИ X
HAKKIMIZDA
О НАС
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
Наша Ассамблея состоит из членов
Великого Национального Собрания Турции,
избранных членов из Парламентов,
составляющих Тюркский Мир и международных
правовых организаций, учрежденных этими
членами.
Парламентская Ассамблея Тюркского
Мира (ПАТМ) учреждена с целью:
Birliğimiz, TBMM Üyeleri ve Türk Dünyasını
oluşturan Parlamentoların Seçilmiş Üyeleri ile bu
üyelerin kurmuş oldukları uluslararası tüzel kişilikli
kuruluşlardan oluşmaktadır.
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği (TDPB);
TBMM’de ve Yasama Meclisinde üye olarak görev
yapmış ve yapmakta olan Parlamenterler ile
Türk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklarının
yaşadıkları ülkelerde, Parlamenter olma hakkını
kazanmış olan kişiler üzerinden;
* Ülkelerimiz arasında dostluk köprüsü kurmak dil,
edebiyat, tarih, etnografya ve folklor alanlarında
manevi bağları güçlendirmek,
* Diplomasi, ekonomi, turizm ve ticaretin geliştirip,
arttırılması çalışmaları içinde yer almak,
* Üyelerin bilgi, beceri ve deneyimlerinden
toplumları yararlandırmak,
* Sosyal, kültürel, sanatsal ve bilimsel konularda
ortak tarihimizden gelen dostluk ve kardeşlik
* Создания моста дружбы между нашими
странами, усиления духовных связей в сфере
языка, литературы, истории, этнографии и
фольклора;
* Участия в делах по направлению
формирования и развития дипломатии,
экономики, туризма и торговли;
* использвоания знаний, навыков и опыта
членов сообщества;
* Углубления дружеских и братских отношений,
исходящих из нашей общей истории по
социальным, культурным, художественным и
научным темам;
* Оказания содействия пропаганде культурного
богатства, поддержки деятельности
солидарности;
* Без какой-либо дискриминации в отношении
прав и свобод человека;
продвижения и развития человеческих
ценностей через общественные права и
благосостояние между народами;
* Осуществления совместной деятельности
в деле развития процессов возобновляемой
энергии с экологическими и природными
знаниями и разработки новых проектов;
14
HAKKIMIZDA
О НАС
bağlarını derinleştirmek,
* Kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına
katkı sağlamak, dayanışmayla ilgili faaliyetleri
desteklemek;
* İnsan hakları ve özgürlükleri konusunda hiçbir
ayrım gözetmeksizin; halklar arası sosyal hak ve
güvenceler ile insani değerleri her yerde koruyup
geliştirmek,
* Çevre ve doğa bilinci ile Yenilenebilir Enerji
süreçlerini geliştirmede birlikte çalışmak ve yeni
projeler üretmek,
Türk Birliğinin ve Türk İslam Birliğinin
sağlanmasına katkıda bulunmak hedef ve amacıyla
kurulmuştur.
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
(TDPB) ayrıca; Türk Dünyası ve Akraba
Topluluklarının yararına, Türk Dünyası ve Akraba
Topluluklarındaki Milletvekillerinin arasındaki
iletişimi güçlendirmek, Vekillerimizin birbirlerini
daha da yakından tanımalarına fırsatlar sunmak,
Ülkelerimiz arasındaki siyasi ve ekonomik
işbirliğini artırmak, ortak tarihimizden gelen
dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirerek,
kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına katkıda
bulunmak ve ortak değerlerimizin etrafında
birlik, beraberlik, sevgi, saygı, kardeşlik, dostluk
ve dayanışma duygularını geliştirmek gibi vizyona
sahip, Türk Dünyasındaki tüm Parlamenterlerin
üye olabileceği tek birliktir.
Hedef koyduğumuz manevi değerler
yolunda tek vücut olmuş tecrübeli, bilgili, güvenilir
ve güçlü kadromuzla, birlik ve beraberlik içinde
inançla yürürken Ülkemizde ki ve tüm Türk
Dünyasında ki Parlamenterlerimizi de yanımızda
görmek, bu erdemli çalışmada birlikte hareket
etmek istiyoruz.
Bu faaliyetlerin yanı sıra Dünya Devletleri
Parlamentolarına ait Parlamenterleri ile siyasi,
sosyal, bilimsel ve kültürel alanlarda birlikte
akademik araştırmalar yapmak, gelişim, değişim,
dönüşüm, bilgi ve kültür transferi gibi her türlü
bilimsel çalışmalarda, özel ve tüzel girişimcilerin iş
geliştirme projelerine katkı sağlamak tek amacımız
* Содействия созданию Тюркского
Единства и Тюркского Исламского Единства
посредством народных избранников ВНСТ
и Законодательного Меджлиса, бывших и
ныне действующих, а также лиц, завоевавших
право быть народным избранником в странах,
где проживают родственные Тюркскими
государствами общины.
Парламентская Ассамблея Тюркского
Мира (ПАТМ) также является единственным
содружеством, способным укреплять связи
между народными депутатами из Тюркского
Мира и Родственных Общин в пользу
Тюркского Мира и Родственных Общин куда
могут войти все парламентарии из Тюркского
мира, обеспечивать для наших депутатов
возможность поближе узнать друг друга,
повышать политическое и экономическое
сотрудничество между нашими странами,
укрепляя дружеские и братские узы,
исходящие из нашей общей истории, внести
свой вклад в дело пропаганды культурных
богатств и иметь мировозрение, направленное
на усиление единства, равенства, любви,
уважения, братства, дружбы и единомыслия
вокруг наших общих ценностей,
На пути к моральным ценностям,
стоящим перед нами, мы, шагая вперед в
единстве и равенстве с нашим опытным,
грамотным, надежным и сильным
персоналом, ставшим одним целым, хотели
бы видеть шагающими рядом с нами наших
народных избранников из нашей страны и
всего Тюркского мира и действовать в таком
почетном деле совместно.
Наряду с указанной деятельностью, нашей
общей целью будет проведение совместных
академических исследований в политической,
социальной, научной и культурной сфере
вместе с парламентариями Парламентов
стран Мира, оказание содействия
проектам развития бизнеса физических и
юридических предпринимателей в любых
научных исследованиях, таких как развитие,
15
HAKKIMIZDA
О НАС
olacaktır.
E-Dergi’mizin kültürler arası aranan bir
değer, beklenen ve eksikliği hissedilen bir yayın
olması için büyük bir gayretin içinde olduğumuzun
bilinmesini isteriz. Yeni sayılarımızda daha zengin
içeriklerle sizlerle buluşmak dileğindeyiz. Değerli
okuyucularımız ve takipçilerimiz eksiklerimiz
konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir kalırız.
İlk sayımızdaki eksiklerimizi giderme
gayretimiz, her sayıda giderek artacaktır. Büyük
bir sorumluluk yüklendiğimizin bilincindeyiz.
Dergimizin her sayısında bilgi ve belge
havuzumuzu genişletmeye özen göstereceğiz.
Bu çerçevede okuyucularımız ve destek görevini
kabullenen ve titizlikle makaleleri inceleyen
değerli meslektaşlarımıza ve yayın kurulumuza
teşekkür ediyoruz.
Dergimizi yazıları ile zenginleştiren çok
kıymetli bilim adamlarına teşekkür ediyoruz.
Değerli katkıları ile bundan sonraki yazı yelpazemizi
daha da genişleteceğimizi umuyoruz.
Yöneticilerimiz E-Dergimizin en az hata ile
çıkması için her türlü desteği verdiler. Kendilerine
teşekkür ediyoruz. Özellikle dergi çıkarmadaki
hazırlık, yapılanma, formatlama, derleme, yazılım,
ilkeli yayın, yazı ve yayın düzeni, metinler, dipnotlar,
mizanpaj ve redüksiyon işlerinin yürütülmesinde
görev alan ve özveri ile çalışan arkadaşlarımıza da
minnettarız.
Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz
eksiklerimiz konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir
kalırız. Zahmetlerinize olan minnettarlığımızı
şimdiden kabul ediniz.
Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz
TÜRK DÜNYASINA PARLAMENTER BAKIŞ Dergimiz
üç ayda bir online olarak yayınlanmak üzere, internet
üzerinden Ocak tarihi itibari ile yayın
hayatına başlamıştır. İlk sayımızda ÖZBEKİSTAN’ a
yer verdik, takip eden sayılarımızda sırası ile Tüm
Türk Cumhuriyetleri ile Akraba topluluklarına yer
vereceğiz.
преобразование, реформы, информационные
и культурные обмены.
Хотим заявить ,что мы прилагаем
большие усилия для того, чтобы наш
Е-журнал стал искомой межкультурной
ценностью, издание превратилось в
ожидаемое с нетерпением и отсутствие
его будет чувствоваться. В последующих
номерах журнала мы хотим прийти к вам на
встречу с более насыщенным содержанием.
Уважаемые читатели и зрители, мы были бы
очень признательны вам, укажи вы на наши
недостатки.
Усилия, прилагаемые для устранения
недостатков, допушенных в первых номерах,
в каждом последующем номере будут
возрастать. Мы знаем ,что несем огромную
ответственность. В каждом номере журнала
мы постараемся расширить сферу информаций
и документов. В связи с этим мы выражаем
глубокую признательность нашим читателям и
всем, кто нас поддерживает, нашим коллегам,
внимательно рассматривающим наши статьи,
и Издательскому Персоналу.
Благодарим людей от науки, так
насыщающих наш журнал своими статьями.
Надеемся ,что вы и дальше своими ценными
вкладами еще более расширите сферу наших
статей.
Руководство представило всякую
поддержку, чтобы довести до минимума
объем ошибок в нашем Е-журнале, поэтому мы
признательны им. Мы особо благодарим наших
друзей, самоотверженно выполняющих в
процесе выпуска журнала работу по подготовке,
перестройке, форматированию, составлению,
при выполнении работ по программному
обеспечению, организации принципиального
издания, статей и публикаций, текстов, рамок,
оформлении страниц и сокращений.
Уважаемые читатели и наши зрители,
если известите нас о наших недостатках,
16
HAKKIMIZDA
О НАС
будем очень признательны. Заранее хотели бы
выразить Вам благодарность за ваши усилия.
Уважаемые читатели и зрители,
наш журнал «Парламентарный взгляд на
Тюркский Мир», который будет издаваться
раз в три месяца, уже начал печататься онлайн
через интернет страницу с 12 января
года. В первом выпуске нашего журнала
мы предоставили место Узбекистану, в
последующих выпусках по очереди будет
предоставляться место всем тюркским
государствам и родственных с нами общинам.
Перейдя через линк funduszeue.info,
можете бесплатно обратиться к нашему
журналу.
Наш журнал можете также прочитать на
нашей веб-странице с использованием
нижеуказанных линков в формате Е-журнала и
PDF.
НАЖМИТЕ ЗДЕСЬ, ЧТОБЫ ПРОЧИТАТЬ ОДИН
НОМЕР 1 И 2 НАШЕГО ЖУРНАЛА
Dergimize funduszeue.info
adresi üzerinden ücretsiz ulaşabilirsiniz.
Dergimizi birliğimiz WEB sayfasından ve
aşağıda vereceğimiz linklerden E-Dergi ve PDF
formatlarında inceleyebilirsiniz.
DERGİMİZİN 1 ve 2 SAYISINI ONLİNE OKUMAK
İÇİN YAZIYA TIKLAYINIZ
17
BİZDEN SİZE
ВAM OT HAC
TÜRK DÜNYASINDAN
PARLAMENTER BAKIŞ’IN
KAZAKİSTAN SAYISI
КАЗАХСТАНСКИЙ ВЫПУСК
ПАРЛАМЕНТАРНОГО ВЗГЛЯДА
ИЗ ТЮРКСКОГО МИРА
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği Genel
Başkanı
Dönem Trabzon Milletvekili
Nail Çelebi
Генеральный Директор Парламенского
Союза Тюркского мира
Экс-Депутат г. Трабзона
Наиль Челеби
Sizlerle, Kazakistan ve Türk Dünyasının
diplomasi, kültür, sanat, tarım, sanayi, teknoloji,
ticaret, v.d. faaliyet alanlarındaki gelişmeleri paylaşmak,
tanıtmak, duyurmak ve talepler doğrultusunda
yeni köprüler kurmak, karşılıklı ilişkileri
sürdürmek amacıyla, yeni bir dergi çıkarmanın heyecanını
paylaşmaktayız.
İlk sayısını çıkardığımız “Türk Dünyasına
Parlamenter BAKIŞ” E-Dergimizi siz değerli okurlarımıza
sunuyoruz. Günlük hayattan, edebiyata,
sanattan kültüre aradığınız her şeyi bu dergide bulabileceksiniz
Ülkelerimizde hemen her gün yüzlerce kitap
yayımlanıyor. Yazılı, görsel ve işitsel medya da
yoğun bilgi akışı yaşanıyor. Tüm bilgileri yakinen
takip etmek her geçen gün daha da zorlaşıyor. Bu
nedenle siz değerli site takipçilerimiz için E-Dergimizde
“Haftalık Özetler” başlığı altında yeni bir
Мы разделяем с Вами волнение
разделения, распространения, объявления
новшеств дипломатии, культуры, искусства,
сельского хозяйства, промышленности,
технологий, торговли и других сфер Казахстана
и Тюркского Мира, выпуска нового журнала,
соответствующего для создания новых мостов
и продолжения взаимных отношений.
Вам, нашим ценным читателям,
представляем наш электронный журнал
«Парламентарный из Тюркского Мира»,
первый номер которого уже funduszeue.info вы
найдете всё, начиная от повседневной жизни,
литературы, мира искусства до культуры.
В наших странах, можно сказать , ежедневно
издаются сотни книг. Существует поток
интенсивной информации в письменной,
визуальной и аудио медиа. Просматривать
всю информацию с каждым днем все сложнее.
Поэтому, дорогие читатели, для вас в нашем
электронном журнале мы создали новый
раздел под заголовком «Еженедельные
резюме». Уже посредством нашего сайта вы
можете спокойно просматривать новости
и информации в большом количестве и
воспользоваться ими в любое время. Будем
очень рады помочь Вам.
18
BİZDEN SİZE
ВAM OT HAC
bölüm oluşturduk. Artık çok rahat bir şekilde sizler
de sitemiz aracılığıyla birçok haberi ve bilgiyi
özetinden inceleme şansına sahip olacak, istediğinizde
istifade edebileceksiniz. Sizlere yardımcı
olmaktan mutluluk duyacağız.
Kurulduğumuz günden bu güne kadar
elde ettiğimiz birikimle, nitelikli, çağdaş, sürekli
kendini yenileyebilen, donanımlı ve seçilmiş yönetici
kadromuzla çalışmalarımızı hızlandırdık.
Amacımız, dostluk ve kardeşlik üzerine
TDPB olarak; Türk Dünyası ve Akraba Topluluklarının
gerçek bilgiye doğru zamanda ulaşmalarına,
rehberlik etmektir.
İşimizi asla ödün vermeden, ilk günkü heyecan,
inanç ve sevgiyle sürdürmekte kararlıyız.
Halen yürütmekte olduğumuz diğer projelerimizi
de, sizlerin fikirlerine sunarak, yapacağınız
çok değerli öneriler doğrultusunda değiştirip,
geliştirmeyi de çok arzuluyoruz.
Bu günden sonra Türk Dünyası Parlamentoları,
Türk Devletleri ve Akraba Toplulukları
arasında bilgi alışverişinde bulunmak, bu konuda
yaptığımız akademik çalışmalarımızı, proje ve uygulamalarımızı
sizlere tanıtmak ve geleceğe birlikte
yürümek istiyoruz.
Dergimizin ilk sayısından itibaren, tüm
parlamenterlerimizin ve yönetici kadrolarımızın
gelecekle ilgili bilimsel çalışmalarına, hazırlayacakları
projelere ve geleceğe yön verecek görüşlerine
de yer vereceğiz.
Geçmişteki kararlı ve ilkeli adımlarımız,
bugünkü nitelikli ve güvenilir çalışmalarımızın temelini
oluşturmaktadır.
Türk Dünyasına Parlamenter BAKIŞ E-Dergimizin
ortaya çıkmasında emeği geçen herkese
katkılarından dolayı teşekkür eder, Dergimizin ilk
ve gelecek sayılarında buluşmak dileğiyle, sevgi ve
saygılarımı sunarım.
Начиная со дня своего основания,
мы, приобретенным нами опытом, вместе
с специализированным, современным,
регулярно обновляемым, оснащенным и
избранным правлением ускорили свою работу.
Будучи ПАТМ, созданной для дружбы и
братства, нашей целью является осуществление
руководства за своевременным получением
Тюркским Миров и Родственными Общинами
достоверных информаций.
Мы решительны продолжать свою работу без
каких -либо уступок, с волнением, которое
пережили в первый день, верой и любовью.
Также в соответствии с вашими
ценными предложениями, мы намерены
изменить и развивать и другие проекты,
которые продолжаем осуществлять.
Начиная с сегодняшнего дня, хотим
осуществить обмен информациями между
Парламентами Тюркского Мира и Родственных
Общин, ознакомить вас с академическими
исследованиями, проектами и применениями
в этом направлении и вместе с вами шагнуть в
будущее.
Начиная с первого номера нашего журнала,
в будущем мы таке включим в наш
журнал научные исследования всех наших
парламентариев и правлений, связанные с
будущим, разработанные ими проекты и их
видения относительно направления будущего.
Решительные и принципиальные
шаги в прошлом составляют основу
квалифицированного и надежного дела
сегодня.
Благодарю всех и каждого, кто оказал
помощь в создании электронного журнала
«Парламентарный Взгляд на Тюркский
Мир», выражаю свою и любовь и уважение,
с желанием встретиться с Вами в первом и
последующих номерах нашего журнала.
19
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ
ABZAL SAPARBEKULI İLE RÖPORTAJ
ИНТЕРВЬЮ С ПОСЛОМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В АНКАРЕ
АБЗАЛ САПАРБЕКУЛИ
Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Abzal Saparbekulı
Посол Республики Казахстан в Анкаре Абзал Сапарбекули
16 Aralık’ta Kazakistan’ın “Bağımsızlık
Günü” kutlandı. Bağımsızlığının yıl
dönümünün kutlandığı bugünlerde bölgesinin
en istikrarlı ve gelişmiş ülkesi hâline gelen
Kazakistan’ın Türkiye ile stratejik ortaklığını nasıl
değerlendiriyorsunuz?
Kazak ve Türk halkları kadim tarihi
olan Türk ulusunun aynı mensuplarıdır. Siz
Anadolu Türkleri, biz Kazak Türkleriyiz. Türkiye,
Kazakistan’ın bağımsızlığını 30 dakika sonra tanıdı.
Turgut Özal aradı ve uluslararası arenada Kazak
Devletini tanıdıklarını söyledi. Bağımsızlığımızı
kazandığımızdan beri kalkınma projelerinden
eğitime, siyasi ilişkilerden kültürel iş birliğine kadar
16 декабря отмечали день независимости
Казахстана. В эти дни, когда отмечается летие
Независимости, как вы оцениваете стратегическое
сотрудничество Казахстана, ставшего самым
спокойным и развивающимся государством
региона и Турции?
Казахский и турецкий народы - это одни
и те же представители древнетюркского народа.
Вы турки Анатолии, мы казахские турки. Турция
признала независимость Казахстана за 30 минут.
Тургут Озал связался и сообщил, что признает
Казахское Государство на международной арене. С
момента обретения нами независимости мы видим
поддержку братской Турции от проектов развития
20
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
tüm alanlarda kardeş Türkiye’nin desteklerini
görmekteyiz. Ülkelerimizin işbirliği potansiyelinin
hepsini kullanamıyorsak ta iki ülkenin ilişkileri
stratejik vizyon çerçevesinde sürmekte.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan
Nazarbayev’in Ekim ayında Türkiye’ye
gerçekleştirdiği ziyaret sırasında ülke arasındaki
ilişkilerin stratejik ortaklık seviyesine çıkarılması
amacıyla “Stratejik Ortaklık Anlaşması” imzaladı.
“Stratejik Ortaklık Anlaşması” ile ilişkilerimiz
yeni bir boyuta taşınmıştır. Recep Tayyip
Erdoğan’ın Başbakan sıfatıyla Mayıs ’de
Kazakistan’a yaptığı resmi ziyarette Yüksek Düzeyli
Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) kurulmuş ve
Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in Ekim ’de
Türkiye’ye gerçekleştirdiği resmi ziyaret sırasında
YDSK’nın ilk toplantısı düzenlenmiştir.
YDSK mekanizmasıyla birlikte iki ülke
arasındaki ilişkiler stratejik düzeye yükselmiş,
kurumsal bir çerçeveye oturtulmuştur. YDSK 3.
Toplantısı 13 Eylül ’de Sayın Nazarbayev’in
Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret kapsamında
gerçekleştirilmiştir. Birçok Bakan ve yetkiliden
oluşan kalabalık Kazak Heyetiyle düzenlenen
ziyaret esnasında Kazakistan ve Türkiye toplam
değeri 1,7 milyar dolar olan yatırım ve ticaret
anlaşmalarına imza atmıştır.
Özetle, bugün Devlet Başkanlarımız
karşılıklı ziyaretler, farklı uluslararası zirveler
ve diğer vesilelerle yılda birkaç defa bir araya
gelmektedirler. Bu örnek tek başına ikili
ilişkilerimizin stratejik düzeyde olduğunu
göstermeye yeterlidir.
Kazakistan-Türkiye dostluğu ve ikili ticari
ilişkileri konusunda neler söylemek istersiniz?
Kazakistan ve Türkiye dünyaya yön vermiş
şanlı bir medeniyetin mirasçılarıdır. Bugün de
bölgemizin ve dünyanın barış, adalet, eşitlik,
hakkaniyetli refah dağılımı ve insani değerler
esasında yapılandırılması g e r e k t i ğ i n e
inanmaktadırlar.
Bu yüzden, ortak geçmişleri asırlara
до образования, политических отношений и
культурного сотрудничества. Несмотря на то, что мы
не можем в полной мере использовать потенциал
сотрудничества двух наших стран, отношения между
двумя странами подвергаются стратегическому
пересмотру.
Во время визита президента Казахстана
Нурсултана Назарбаева в Турцию в октябре
года было подписано «Соглашение о стратегическом
партнерстве» с целью выведения отношений
между двумя странами на уровень стратегического
партнерства. Наши отношения с Соглашением о
стратегическом партнерстве поднялись на новый
уровень. Во время его официального визита в
Казахстан в мае года в качестве премьерминистра
Реджепа Тайипа Эрдогана был создан
Совет стратегического сотрудничества высокого
уровня (YDSK), а первое заседание Совета
стратегического сотрудничества высокого уровня
состоялось в ходе официального визита президента
Назарбаева в Турцию в октябре года.
Совместно с Советом стратегического
сотрудничества высокого уровня отношения между
двумя странами вышли на стратегический уровень
и были институционализированы. Третье заседание
Совета стратегического сотрудничества высокого
уровня (YDSK) состоялось в рамках официального
визита Назарбаева в Турцию 13 сентября года.
Казахстан и Турция подписали инвестиционные
и торговые соглашения на сумму 1,7 миллиарда
долларов США во время визита группы казахских
министров и полномочных лиц.
Одним словом, мы можем сказать, что
сегодня наши президенты встречаются несколько
раз в год для взаимных визитов, различных
международных саммитов и других целей. Только
этого примера достаточно, чтобы показать, что
наши двусторонние отношения находятся на
стратегическом уровне.
Что Вы можете сказать на тему
дружбы Казахстан-Турция и двухсторонних
торговых связей?
21
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
dayanan, ilke ve çıkarları bu kadar örtüşen
halklarımızın ve devletlerimizin arasındaki bağların
artarak güçlenmeye devam edeceği şüphesizdir.
İşbirliğimizin ekonomik boyutuna gelecek olursak,
’de 30 milyon dolarla başlayan ikili ticaretimiz
günümüzde 2 milyar dolar seviyesine ulaşmış, 4
milyar doları yakalamıştır. Bu arada ortak hedefimiz
yıllık ikili ticaret hacmimizin önce 5, sonra 10 milyar
dolara yükseltilmesidir.
İhracat ve ithalat konularında birbirimizi
tamlayabiliriz. Kazakistan dünyanın ilk beş tarım
ülkesinden biridir. Türkiye organik ve kaliteli
tarım ürünlerini Kazakistan’dan alabilir. Türkiye
Kazakistan’a tarım makineleri ihraç edebilir, hatta
yerinde gidip üretim yapabilir. Kazakistan’ın 17 bin
traktörünü yenilemesi gerekli. 15 seneyi doldurmuş
traktör vb. tarım makinelerinin Türkiye’den
alabilmemiz mümkün. Kazakistan hammadde,
doğalgaz, petrol ihraç ediyor. Tarım, ham madde,
doğalgaz ve petrol alanları dahil tüm alanlarda 10
milyar dolar ticaret hacmine ulaşabiliriz.
Kazakistan’da Türk girişimcilerin özellikle
gıda sektörü, ilaç-kimya sanayi, inşaat, otelcilik ve
imalat alanlarında öne çıktığı görülmektedir.
Hâlihazırda Kazakistan’da faaliyet gösteren
Türkiye menşeli şirket sayısı ’den fazladır.
Kazakistan’da otelcilik, inşaat gibi alanlarda Türkiye
2. sırada ve 2 bin kişi Kazakistan ekonomisinde
faaliyet gösteriyor. Enerji, doğalgaz ve petrol
sektöründe ilk sırada Türkler var. Bunların başında
Eczacıbaşı, Yıldız Holding, Çalık Holding, Alarko
Holding, YDA, Aselsan, Yıldırım Holding, Abdi
İbrahim, Anadolu Grubu, Yıldızlar SSS Holding ve
diğerleri gelmektedir.
Ülkelerimiz arasındaki işbirliği eğitim,
kültür, sanat gibi alanlarda da gelişmektedir. Zaten
tarih ve dil ortaklığı bunun en sağlam temelini
oluşturur. ’den beri binlerce Kazak genci
Türkiye’de, binlerce Türk genci de Kazakistan’da
eğitim gördü. Şu anda da Türkiye Kazak öğrenciler
için her yıl yaklaşık burs tahsis etmektedir.
Türkiye’den gelen öğrenciler de başta Hoca
Ahmet Yesevi Üniversitesi ve Al Farabi Kazak
Millî Üniversitesi olmak üzere, Kazakistan’ın
Казахстан и Турция являются преемниками
славной цивилизации, которая управляет миром.
И сегодня они верят, что регион и мир должны
основываться на равном распределении мира,
справедливости, равенства, благосостояния и
гуманных ценностей.
Поэтому нет сомнений в том, что отношения
между нашими народами и государствами,
основанные на многовековой истории и чьи
принципы и интересы схожи друг с другом, будут
еще более укрепляться. Двусторонняя торговля,
начавшаяся в году с 30 млн. долл. США, сегодня
выросла до 2 млрд. долл. И достигла 4 млрд. долл.
США. Однако следует отметить, что нашей общей
целью является увеличение годовой двусторонней
торговли до 5 долларов в год вначале, а потом и до
10 миллиардов долларов в год.
Мы можем дополнить друг друга по
вопросам экспорта и импорта. Казахстан входит
в пятерку ведущих аграрных стран мира. Турция
может покупать натуральную и высококачественную
сельскохозяйственную продукцию из
Казахстана. Турция может экспортировать
сельскохозяйственную технику в Казахстан, даже
пойти и произвести ее. Казахстан должен обновить
свой парк из 17 тракторов, которые завершили
свой летний срок эксплуатации и т.д. Мы можем
купить сельскохозяйственную технику из Турции.
Казахстан экспортирует сырую нефть, природный
газ и нефть. Мы можем достичь объема торговли
в 10 миллиардов долларов во всех областях,
включая сельское хозяйство, сырье, природный газ
и нефтяные месторождения.
В Казахстане видно, что турецкие
предприниматели выделяются в пищевой
промышленности, особенно в химической,
строительной, гостиничной и перерабатывающей
промышленности. В настоящее время число
турецких компаний, работающих в Казахстане,
превышает Турция находится на 2-м месте
по туризму и строительству гостиниц в Казахстане,
и в экономике Казахстана работают человек.
Турки являются одними из первых в энергетическом,
газовом и нефтяном секторах. Ранее Eczacıbaşı, Yıldız
22
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
yükseköğretim kurumlarında eğitim görmektedir.
Bu kişiler ülkelerimiz arasındaki ilişkileri
güçlendiren gönüllü elçiler vazifesini üstlenmiş
durumdalar.
Kazakistan ile Türkiye’nin bölgesel ve
uluslararası plandaki işbirliği de hızla gelişmektedir.
Ülkelerimizin Avrasya coğrafyasında barış ve
istikrarın tesisi yönünde sürdürdükleri faaliyetlerin
somut bir sonucu iki devlet öncülüğünde
Türk Konseyi’nin kurumsallaşması olmuştur.
Bugün ülkelerimiz arasındaki diyalog ve
münasebetler o kadar kapsamlı ki, her yönünü
kısa bir konuşmada ihata etmek mümkün
değildir. Önemli olan ise bu işbirliğinin dostluk ve
kardeşlik ruhu içinde seyrettiğini vurgulamaktır.
Türkiye ve Kazakistan tarihi İpek Yolu
için önemli konuma sahiptir. Bu konuda neler
düşünüyorsunuz?
Kazakistan kilometre karelik
yüzölçümüyle büyüklük bakımından dünyanın
dokuzuncu, İslam Âlemi ve Türk Dünyasının
birinci devletidir. Petrol, doğalgaz, uranyum,
kömür, altın, demir vs. gibi madenleriyle ve
tarım ve hayvancılığa elverişli topraklarıyla doğal
kaynaklar bakımından dünyanın en zengin ülkeleri
arasındadır.
Kazakistan Avrasya’nın kalbinde, Avrupa,
Çin, Rusya ve İslam Âlemi arasında yer almaktadır.
Dolayısıyla, doğudan batıya ve kuzeyden
güneye doğru ana geçiş koridorları için doğal
bir kavşak hâline gelmiştir. Türkiye de jeopolitik
ve jeoekonomik açılardan oldukça stratejik bir
konuma sahiptir. Son dönemde gerçekleştirilen
Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Avrasya
Tüneli, TANAP, Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu gibi
projeler Türkiye’nin stratejik önemini daha da
güçlendirmiştir.
Buradaki en önemli husus ise Avrasya’daki
yeni ulaştırma yapılanması konusunda
Kazakistan’ın ve Türkiye’nin ulusal
çıkarlarının çok büyük ölçüde örtüşmesidir.
Holding, Чалык Холдинг, Alarko Holding, YDA, Aselsan,
Yıldırım Holding, Абди Ибрагим, Anadolu Group, Yıldızlar
SSS Holding и другие.
Сотрудничество между нашими странами
также развивается в сфере образования, культуры
и искусства. Уже сейчас история и языковое
партнерство являются для него самой прочной
основой. С года тысячи молодых казахов
обучаются в Турции и тысячи молодых турок в
Казахстане. В настоящее время в Турции ежегодно
выделяется около государственных стипендий
для казахстанских студентов. Студенты из Турции
также учатся в университетах Казахстана, в том числе
в университете Ходжа Ахмеда Йесеви и в Казахском
национальном университете им. Аль-Фараби. Они
играют роль добровольного посла для укрепления
связей между нашими странами.
Сотрудничество между Казахстаном и
Турцией на региональной и международной арене
также активно развивается. Конкретным итогом
деятельности наших стран по установлению мира
и стабильности в евразийской географии стало
создание Совета Турции под руководством двух
государств.
Сегодня диалог и контакты между нашими
странами настолько обширны, что невозможно
кратко объяснить все вопросы. Важно подчеркнуть,
что это сотрудничество в рамках дружбы и братства.
Турции и Казахстан имеют важную
стратегическую позицию по историческому
Шелковому funduszeue.info Вы думаете по этому поводу?
Казахстан является девятым в
исламским миром и первым государством
турецкого мира по размерам с площадью
поверхности 2 квадратных километров..
Казахстан является девятым по величине страной
в мире с размером квадратных километров
и первым в мусульманском и Тюркском мире
по нефти, природному газу, урану, углю, золоту,
железу и так далее, шахтам и плодородным
землям, пригодным для сельского хозяйства и
животноводству, а также среди самых богатых
23
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
Tarihî İpek Yolu’nu koruma ve işletme konusunda
atalarımızın büyük rol oynadıkları bilinmektedir.
Bugün ise bu tarihi mirasın devamı olarak,
Kazakistan ve Türkiye yeniden örülmekte
olan İpek Yolu’nda iki temel ülke hâline gelmiş
durumdalar. Bilindiği gibi, Kazakistan’ın açık
denizlere sınırı bulunmamaktadır. Bu yüzden dış
politikamızın temel önceliklerinden biri
Kazakistan’ı mümkün olduğu kadar farklı
istikametlerdeki hatlarla dünyaya bağlamaktır.
Bunlara kara ve demir yolları, petrol ve doğal gaz
boru hatları, deniz limanları, kuru limanlar ve
diğer lojistik altyapı unsurları dahildir.
Bu arada Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in
Kuşak ve Yol projesini ilk olarak yılında
Astana’daki Nursultan Nazarbayev Üniversitesinde
yaptığı bir konuşmada ilan ettiğini hatırlamak
lazım. Hâlihazırda Çin sınırındaki Khorgos kuru
limanı; Hazar denizindeki Aktau ve Kurık limanları;
Orta Asya ülkelerini İran’ın g ü n e y i n d e k i
Bender-Abbas limanı ve Basra Körfezi’ne bağlayan
Kazakistan- Türkmenistan- İran demiryolu
koridoru; Lianyungang’tan (Çin) St. Petersburg’a
(Rusya) yük taşımacılığı süresini 10 güne kadar
düşüren Batı Çin-Batı Avrupa transit koridoru
vb. gibi bir dizi altyapı projeleri uygulanmaktadır.
Batı Çin-Batı Avrupa arası 8 bim funduszeue.info yolun
3 bin funduszeue.info Kazakistan’dan geçiyor. Bu koridor
rekabet güzergâhına dönüşebilir. Türkiye coğrafi
konumu itibarıyla Çin ürünlerini Hazar üzerinden
Avrupa’ya ulaştırabilir.
Kazakistan, Çin ve Avrupa arasındaki
kıtalararası bağlantıda kilit bir öneme sahiptir.
Kazakistan için tıpkı Türkiye için olduğu gibi
Kuşak ve Yol projesi büyük önem arz etmektedir.
Örneğin, Hollandalı nakliye ve lojistik şirketlerinin
yük trenleri sadece günde yaklaşık
kilometre yol katediyor. Bu güzergâhın yaklaşık
kilometresi Kazakistan topraklarından
geçmektedir. Bunun yanı sıra, yılına
gelindiğinde, Avrupa Birliği’nden Çin’e giden yük
arabalarının sayısı yılda ’e ulaşacaktır. Son
10 yılda 30 milyon tona, ’de milyon tona
yükselecektir.
стран мира с точки зрения природных ресурсов.
Казахстан находится в самом сердце Евразии,
между Европой, Китаем, Россией и исламским
миром. Другими словами, он стал естественным
соединением с основными переходными
коридорами с востока на запад и с севера на
юг. Турция, с точки зрения геополитической и
геологической экономики имеет стратегическую
позицию. Недавний нефтепровод Баку-Тбилиси-
Джейхан, Евразийский тоннель, TANAP, железная
дорога Баку-Тбилиси-Карс еще более усилили
стратегическое значение Турции.
Важнейшей особенностью здесь
является очень высокая степень национальных
интересов Казахстана и Турции в организации
новых перевозок в Евразии. Хорошо известно,
что наши предки играли важную роль в защите
и эксплуатации исторического Шелкового пути.
Сегодня, как продолжение этого исторического
наследия, Казахстан и Турция стали двумя
главными странами в возобновлении Шелкового
пути. Как известно, у Казахстана нет границ
для выхода в открытое море. Поэтому один из
главных приоритетов нашей внешней политики -
максимально связать Казахстан с миром в разных
направлениях. К ним относятся наземные и
железные дороги, нефте- и газопроводы, морские
порты, сухие порты и другая логистическая
инфраструктура.
Напомним, что президент Китая Ши
Цзиньпин объявил о запуске трубопровода
и дорожного проекта впервые в Астане в
году в Университете имени Назарбаева
в Астане. В настоящее время китайский порт
Хоргос; Порты Актау и Курик в Каспийском
море; Железнодорожный коридор Казахстан-
Туркменистан-Иран, соединяющий страны
Центральной Азии с портом Бендеры-Аббас и
южной частью Персидского залива; Транзитный
коридор Западный Китай-Западная Европа,
который сократил время доставки в Ляньюньган
(Китай) для Санкт-Петербурга (Россия) на 10
дней,реализуется ряд инфраструктурных проектов.
Около 3 тыс. км дороги из 8 тысяч километров,
соединяющей Западный Китай и Западную Европу,
24
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
Kazakistan Yeni İpek Yolunu inşa etme
çerçevesinde ulusal projelerini de gerçekleştiriyor.
Nurlu Yol adlı ulusal program kapsamında toplam
maliyeti 9 milyar dolar olan yol, demiryolu, limanlar,
IT altyapısı, kamu hizmetlerini geliştirmeye yönelik
projeler hayata geçmektedir.
Yeni İpek Yolu ve Avrasya Ekonomik
Birliği gibi projeler sayesinde hâlihazırda ana
transit güzergâhları, yollar, demir yolları, petrol
ve doğal gaz boru hatları Kazakistan üzerinden
geçmektedir. Örneğin, şu anda Kazakistan’da
kilometreden fazla yeni demir yolu ve
kilometreden fazla yeni yol yapılmıştır veya inşa
edilmektedir. Buna Batı Çin – Batı Avrupa yolu da
dahildir.
Neticesinde Asya-Pasifik’ten Avrupa’ya
mal nakliyatının süresi iki haftaya düşmüş
durumda. Teknolojilerin gelişmesiyle önümüzdeki
yıllarda bu süre daha da kısalacaktır.
Kazakistan, ulaştırma, lojistik alanda 30 milyar
dolar yatırım yaptı, yollar ve lojistik merkezler
kuruldu. Yük taşımacılığı için gerekli lojistik
altyapının geliştirilmesiyle birlikte sadece ve
yılları arasında Kazakistan vasıtasıyla Çin’e ve
Avrupa’ya doğru giden konteyner trafiği kat
arttı.
Bu bağlamda Kazakistan Hazar Denizi
üzerinden Bakü-Tiflis-Kars demiryoluna da
bağlanmış durumdadır ve bu koridorun aktif bir
şekilde kullanılmasını teşvik etmektedir.
Geçtiğimiz Ağustos ayında Aktau’da 20
yıl süren bir çalışmadan sonra Hazar’ın statüsünü
belirleyen anlaşmanın imzalanmasının bölgedeki
ekonomik işbirliğini hızlandıracağını umuyoruz.
Kazakistan Cumhuriyeti, topraklarındaki
Semipalatinsk’teki (Semey) nükleer poligonu
kapattı, Mayıs ’de Stratejik Saldırı Silahların
Azaltılması Antlaşması’nı ve buna ek olarak
Lizbon Protokolü’nü imzaladı. Nursultan
Nazarbayev’in nükleer silahların yayılmasını
önleme uluslararası girişimleri, terör ve
проходит через территорию Казахстана. Этот
коридор может стать конкурентным маршрутом.
Согласно географическому положению Турции,
китайские товары могут быть доставлены из
Каспийского моря в Европу.
Казахстан играет решающую роль в
трансконтинентальных отношениях между
Китаем и Европой. Для Казахстана, как и для
Турции, проект «Мост и дорога» имеет большое
значение. Например, грузовые поезда от
голландских транспортных и логистических
компаний проходят всего около 11 километров
в течение дней. Примерно км этого
маршрута проходит через Казахстан. Кроме этого,
к году количество грузовых автомобилей
из Европейского Союза в Китай достигнет в
год. За последние 10 лет он увеличится до 30 млн
тонн, а в году этот показатель увеличится до
8,4 млн тонн.
Казахстан также осуществляет
местные проекты в рамках нового Шелкового
пути. В рамках национальной программы
«Нурлу йол» реализуются новые проекты по
улучшению автодорог, железных дорог, портов,
инфраструктуры информационных технологий и
коммунального обслуживания на общую сумму 9
миллиардов долларов.
Благодаря таким проектам, как Новый
Шелковый Путь и Евразийский экономический
союз, в настоящее время через Казахстан проходят
основные транзитные пути, автомобильные
и железные дороги, нефте- и газопроводы.
Например, в настоящее время в Казахстане
строится или построено более км новых
железных дорог и более км новых дорог. Это
включает в себя Западный Китай - Западная Европа.
В результате время доставки из Азии в
Тихий океан было сокращено до двух недель. С
появлением технологий этот период еще больше
сократится в ближайшие годы.
Казахстан вложил 30 миллиардов долларов
в транспорт и логистику, созданы дорожные и
25
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
aşırılıklarla mücadele alanındaki “Dünya
Yüzyıl” manifestosu hakkındaki düşüncelerinizi
öğrenebilir miyiz?
Bilindiği gibi Sovyetler ilk ve en
önemli nükleer deneme alanını Kazakistan’da
kurmuşlardır. yılları arasında Semey
Nükleer Test Alanında nükleer deneme
yapıldı. Denemelerin yerel halka ve çevreye olan
korkunç etkileri toplumdan gizlenerek ancak
’de açıkça ortaya çıkarılmaya başlandı.
’de Kazakistan henüz bağımsızlığını
ilan etmeden Sayın Nazarbayev Semey Nükleer
Test Alanı’nı kapattırmıştır. Daha sonra ise
bağımsız Kazakistan barışçıl gelişim yolunu tercih
ederek gücü bakımından dünyada dördüncü olan
nükleer silahlarından gönüllü olarak vazgeçmiştir.
Dolayısıyla, bugün ülkemiz nükleer
silahsızlanmaya yönelik uluslararası çabalara
haklı olarak öncülük etmektedir. Bu bağlamda
’da ABD başkenti Washington’da düzenlenen
4. Nükleer Güvenlik Zirvesi sırasında ele alınan
Cumhurbaşkanımızın “Dünya Yüzyıl”
manifestosu büyük önem arz etmektedir.
Söz konusu manifestoda Sayın Nazarbayev
dünya liderlerinin gelecek nesiller karşısındaki
sorumluluklarını vurgulamış, nükleer silahlar başta
olmak üzere, kitle imha silahlarını kademeli olarak
azaltma, askerî bloklaşmaların önüne geçme
ve savaşsız bir dünya inşa etme gibi konuları ele
almıştır.
Özetle, bugün Kazakistan’ın uluslararası
arenada sözü dinlenen bir ülke hâline gelmesi
ve ekonomik bakımdan kalkınmasına etki eden
faktörlerden biri ülkemizin zamanında nükleer
silahlardan vazgeçmesi ve bu sayede uluslararası
kamuoyunun güvenini kazanması olmuştur.
Kazakistan’ın yılında BM Güvenlik
Konseyi Dönem Başkanlığı süresince “uluslararası
güvenlik, kitle imha silahlarının yayılmaması,
arabuluculuk, çatışma sonrası barışın inşası”
konularında Kazakistan Cumhurbaşkanı
Nursultan Nazarbayev’in yüksek öngörüsü ve
логистические центры. Контейнерные перевозки в
Китай и Европу через Казахстан, через логистическую
инфраструктуру, необходимую для перевозки грузов,
увеличились в раз в период с по год.
С этой точки зрения Казахстан
присоединяется к железной дороге Баку-Тбилиси-
Карс через Каспийское море, что ведет к активному
использованию этого коридора.
После 20 лет работы в Актау в августе прошлого
года подписание соглашения, определяющего статус
Каспия, ускорит экономическое сотрудничество в
регионе.
Республика Казахстан закрыла ядерный
полигон на территории Семипалатинска (Семей)
и в мае месяце года подписала договор
о сокращении стратегических наступательных
вооружений и Лиссабонский funduszeue.info не
могли бы поделиться с нами своими мыслями
относительно международных инициатив
Нурсултана Назарбаева по пути предотвращения
распространения ядерного оружия, о «Манифесте
XXI века» в сфере борьбы против терроризма?
Как известно, СССР построил свое первое
и самое важное место для ядерных испытаний в
Казахстане. В гг. на Семейском Ядерном
полигоне были проведены ядерных испытаний.
Ужасные последствия, оказываемые испытаниями на
местный народ и окружающую среду, скрывались от
народа и только в году стали известны.
Перед объявлением независимости в
году Назарбаев закрыл Семипалатинский ядерный
полигон. Впоследствии независимый Казахстан
добровольно отказался от четвертого ядерного
оружия, выбрав путь мира.
Поэтому сегодня наша страна по праву
возглавляет международные усилия против ядерного
разоружения. В этом контексте большое значение
имеет заявление нашего Президента, озвученное
на четвертом Саммите по ядерной безопасности в
Вашингтоне, в г., относительно обсуждаемой
темы «XXI век»
26
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
vizyonu sayesinde neler yapıldı?
Kazakistan’ın dönemi için
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi
olmayan üyeliğine seçilmesi Kazak diplomasisinin
bir başka başarısı olarak değerlendirilmektedir.
Ocak ’de ise Kazakistan bir ay süreyle BMGK
Başkanlığı görevini ifa etmek suretiyle söz konusu
başarının zirvesine ulaşmıştır.
Her şeyden önce, Kazakistan BMGK’de
sadece kendini değil, tüm Orta Asya’yı
temsil etmeye gayret göstermiştir. Nitekim,
Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 1
Ocak ’de BMGK’de daimi olmayan üyeliğin
başlaması dolayısıyla yayımladığı bildiride şu
ifadeler geçmektedir: “Kazakistan BMGK’ye
seçilen ilk Orta Asya devletidir. Biz üyeliğimizi
hepimizin çıkarlarını geliştirmek için kullanmak
istiyoruz. Bölgemizde yer alan ülkelerin istikrarı
ve güvenliğini sağlamak, bölgesel zorluklara
ve tehditlere etkin bir şekilde cevap vermek
ve işbirliğini güçlendirmekle birlikte kalkınma
ve gelişmeyi teşvik etmek amacıyla bu üyeliği
kullanmak istiyoruz.”
Kazakistan’ın inisiyatifi ile BMGK çatısında
bir dizi faaliyet gerçekleştirilmiştir. Örneğin,
18 Ocak ’de gerçekleştirilen “Kitle İmha
Silahlarının Yayılmasını Önleme: Güven Arttırma
Tedbirleri” temalı brifingin sonucunda BMGK
Başakanı’nın S/PRST//1 Nolu bildirisi kabul
edilmiştir.
19 Ocak ’de ise Kazakistan’ın
inisiyatifi ile BMGK, “Afganistan ve Orta Asya’da
Bölgesel İşbirliğinin İnşası” konulu Dışişleri
Bakanları müzakerelerini gerçekleştirmiştir.
Müzakerelere bir dizi ülkenin Dışişleri Bakanlarının
yanı sıra BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de
iştirak etmiştir. Sonucunda BMGK Başkanı’nın “S/
PRST//2” nolu bildirisi kabul edilmiştir
Kazakistan’ın BMGK çerçevesinde
ortaya koyduğu en önemli inisiyatiflerinden
biri de “Terörden Arındırılmış Bir Dünya İçin
Davranış Kodeksi”nin hazırlanması olmuştur.
В этом заявлении президент Назарбаев подчеркнул
ответственность мировых лидеров в будущих
поколениях, обсуждая пути сокращения оружия
массового уничтожения, предотвращения военных
блоков и построения мира без войны.
Короче говоря, сегодня это один из факторов,
который способствовал тому, что Казахстан стал
выдающейся страной на международной арене
и своевременно отказался от ядерного оружия, и
таким образом завоевал доверие международной
общественности.
Чего удалось достичь, благодаря высокой
дальновидности и стратегическому взгляду
Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева
в теме «Международной безопасности,
нераспространения оружий массового поражения,
посредничеству, восстановлению мира после
противостояния» за время, когда Казахстан в
году был временным председателем в Совете
Безопасности ООН?
Избрание Казахстана непостоянным
членом Совета Безопасности ООН на период
годов рассматривается как еще один
шаг в казахстанской дипломатии. В январе
года Казахстан выполнил свою задачу в качестве
председателя ООН на месяц и достиг пика своего
успеха.
Прежде всего, Казахстан пытался
представлять весь Центрально-Азиатский регион
не только в Совете Безопасности ООН. В результате
непоколебимого членства Президента Нурсултана
Назарбаева в Совете Безопасности ООН, 1 января
года были сделаны следующие заявления:
«Казахстан является первым государством в
Центральной Азии, которое будет избрано в
Совет Безопасности ООН, и мы используем его
для улучшения интересов всех funduszeue.info хотим
использовать это членство для содействия
стабильности и безопасности в нашем регионе,
для эффективного реагирования на региональные
вызовы и угрозы и для укрепления сотрудничества,
для содействия развитию и развитию ».
По инициативе Казахстана в Совете Безопасности
27
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
N. Nazarbayev’in teklifi üzerine hazırlanan söz
konusu belge Eylül ’de gerçekleşen BM Genel
Kurul çalışmaları sırasında kabul edildi.
Sadece Kazakistan’ın değil, Orta Asya’nın
ve tüm Türk Dünyası’nın istikrarı ve güçlü geleceği
için büyük gayretler sarf eden Sayın Nazarbayev,
bölge barışı için Türkiye-Rusya uçak krizinde
ve Suriye krizinin çözümüne yönelik “Astana
Süreci”nde ne tür adımlar atmıştır?
Sayın Nazarbayev başından beri inşa ettiği
Kazak dış politikasının en önemli boyutlarından
biri olarak Türk bütünleşmesini tespit etmiştir.
Nazarbayev kardeş ülkelere ve bir bütün olarak
Türk Dünyası’na büyük ehemmiyet atfeden bir
lider.
Nitekim, uçak krizinden sonra
bozulan Türk-Rus ilişkilerinin düzeltilmesi için
Nazarbayev’in arabuluculuk yapması bunun
göstergelerinden biridir. Nursultan Nazarbayev
daha önce de Azerbaycan ve Ermenistan
arasındaki Karabağ meselesinin çözümü için çaba
sarf etmiş, Kırgızistan’daki devrimler sırasında da
arabuluculuk rolünü üstlenmiştir.
Çok boyutlu bir dış politikanın
uygulanması Astana’nın kriz yaşayan taraflar
arasında arabulucu ya da en azından diplomatik
kanal rolü üstlenmesini sağlamaktadır. Özellikle,
Kasım ayında yaşanan uçak krizi sonrasında
Sayın Nazarbayev Türkiye ve Rusya arasında
diyalog mekanizmasının tekrar kurulması için çaba
göstermiş, iki ülke arasındaki anlaşmazlıkların
giderilmesi için tarihi arabulucu rolünü
üstlenmiştir. Bu süreç içinde Ağustos ayında
Nursultan Nazarbayev Türkiye’ye resmi bir ziyaret
gerçekleştirmiş, bu ziyaret çerçevesinde hem
Türkiye-Rusya ilişkileri değerlendirilmiş, hem de
Türkiye’de yaşanan 15 Temmuz darbe girişimi ile
ilgili görüşmeler yapılmıştır. Böylece, Nursultan
Nazarbayev Türkiye’yi 15 Temmuz’dan sonra
ziyaret eden ilk yabancı Devlet Başkanı olmuştur.
Sayın Nazarbayev arabuluculuk rolünü
Ortadoğu’da yaşanmakta olan insanlık dramını
ООН был принят ряд мер. Например, доклад Совета
Безопасности ООН S / PRST / /1 был принят
во время брифинга «Предупреждение оружия
массового уничтожения: меры безопасности» 18
января года.
А 19 января го года по инициативе
Казахстана Совет Безопасности Организации
Объединенных Наций реализовал обсуждения
Министерства Иностранных дел по теме »Построение
регионального сотрудничества в Афганистане и
Центральной Азии» .В обсуждениях приняли участие
Министры Иностранных Дел ряда стран и также
Генеральный Секретарь ООН Антонио Гуттерес. В
результате было принято заявление Президента
Совета Безопасности Организации Объединенных
Наций №S / PRST / /2.
Самой важной инициативой , выдвинутой
Казахстаном в рамках СБ ООН стала подготовка
“Кодекса Поведения для очищеного от терроризма
мира». Эта мысль, подготовленная по предолжению
Н. Назарбаева, была принята на Генеральной
Ассамблее ООН в сентябре го года.
Какие шаги в вопросах урегулирования
кризиса между Турцией и Россией из- за сбитого
самолета и «Астанинского вопроса», направленного
на разрешение сирийского кризиса, предпринял
господин Назарбаев, который старается не только
для Казахстана, но и стабильности и будущей силы
Центральной Азии и всего Тюркского Мира?
Г-н Назарбаев назвал интеграцию Турции
одним из важнейших аспектов внешней политики
Казахстана. Назарбаев - великий лидер, который
придает большое значение братским странам и
тюркскому миру в целом.
Фактически, посредничество Назарбаева
в коррекции турецко-российских отношений,
разразившихся после авиакатастрофы в году,
является хорошим примером. Ранее Нурсултан
Назарбаев пытался урегулировать Нагорно-
Карабахский конфликт между Азербайджаном
и Арменией и выступал посредником во время
революции в Кыргызстане.
28
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
sona erdirmek amacıyla da devreye sokmuştur.
Neticesinde, Suriye meselesinin çözümü
bağlamındaki en başarılı girişim olan “Astana
Süreci ortaya çıkmıştır. En önemlisi, bugün “Astana
Süreci” Suriye’deki kanlı savaşın büyük ölçüde
sonlanmasına vesile olmuştur.
Geçtiğimiz günlerde Kazakistan’ın
bir operasyon düzenleyerek Suriye’den 30’u
çocuk 47 Kazakistan vatandaşını tahliye etmesi
Nazarbayev’in birkaç yıldır Suriye özelinde
sürdürdüğü diplomasi çabalarının etkili bir
neticesidir.
Tüm bu girişim ve inisiyatifler
göstermektedir ki, Sayın Nursultan Nazarbayev’in
çabalarının hem Avrasya bölgesindeki istikrara
hem de küresel güvenliğe büyük katkısı olmaktadır.
Bu nedenledir ki, Kazak Cumhurbaşkanı
çoktandır Türk Dünyasının Bilge Kağan’ı
ve Aksakalı unvanını kazanmış durumda.
Bugün Türkiye Cumhurbaşkanı R. T. Erdoğan,
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İ. Aliyev, Kırgızistan
Cumhurbaşkanı S. Jeenbekov, Özbekistan
Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyayev ve diğer liderlerin
Nursultan Nazarbayev’den “Aksakalımız” diye
bahsetmeleri Kazakistan Devlet Başkanı’nın Türk
bütünleşmesi için verdiği büyük emeklere olan
saygının tezahürdür.
Реализация
многосторонней
внешней политики позволяет Астане принять
посреднический или хотя бы дипломатический путь
между кризисными людьми. В частности, после
авиакатастрофы в ноябре года г-н Назарбаев
предпринял попытку восстановить диалог между
Турцией и Россией и сыграл историческую роль в
качестве исторического посредника для устранения
споров между двумя странами. В этот период
Нурсултан Назарбаев совершил официальный
визит в Турцию в августе года, в ходе которого
были оценены турецко-российские отношения и
проведены переговоры о попытке государственного
переворота 15 июля в Турции. Таким образом,
Нурсултан Назарбаев стал первым иностранным
президентом, который посетил Турцию после 15
июля.
Г-н Назарбаев стал посредником в
прекращении трагической человеческой трагедии
на Ближнем Востоке. В результате «Астанинский
процесс» стал самой успешной инициативой с
точки зрения решения сирийского вопроса. Самое
главное, что процесс «Астана» сыграл важную роль
в существенном исходе кровавой войны в Сирии.
Тот факт, что в последние дни Казахстан
эвакуировал более 47 граждан Казахстана, в том
числе 30 детей из Сирии, продемонстрировал
эффективность дипломатических усилий Назарбаева
в Сирии в течение нескольких лет.
Все эти инициативы и усилия показывают, что усилия
г-на Назарбаева способствовали стабильности как в
Евразии, так и в глобальной безопасности.
По этой причине казахстанский президент
издавна известен как Билгке Каган и Акасакал
Тюркского мира. Сегодняшние обращения
Президента Турции Р.Т. Эрдогана, Президента
Азербайджанской Республики funduszeue.info,
Президента Кыргызской Республики funduszeue.infoкова,
Президента Республики Узбекистан funduszeue.infoева
и других лидеров Нурсултану Назарбаеву как
«Аксакалу», является проявлением уважения трудов
Президента Казахстана в деле интеграции Тюркского
Мира.
29
DOSYA
BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA
МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ
ДОСЬЕ
“BÜYÜK BOZKIR”IN YEDİ ÖZELLİĞİ
СЕМЬ ОСОБЕННОСТЕЙ «БОЛЬШОЙ СТЕПИ»
Nursultan NAZARBAYEV Kazakistan Cumhurbaşkanı
Нурсултан НАЗАРБАЕВ Президент Республики Казахстан
Kazakistan
Mekân her şeyin, zaman tüm olayların
ölçüsüdür. Mekân ile zamanın kesiştiği yerde
millî tarih başlar. Bu, sıradan bir özdeyiş
değildir. Almanların, İtalyanların ya da
Hindistanlıların geçmişini incelediğimizde,
haklı olarak onların binlerce yılı kapsayan
tarihlerindeki büyük başarıları ile yaşadıkları
topraklar arasındaki bağlantıyla ilgili
soruların meydana gelmesi doğaldır. Tabii
ki, Eski Roma günümüzdeki İtalya değildir,
ancak İtalyanlar kendilerinin tarihî kökleriyle
övünürler. Eski Gotlar ile günümüzdeki
Almanlar da bir değildir, ancak onlar da
Казахстан
Пространство - мера всех вещей, время
- мера всех событий. Когда смыкаются горизонты
пространства и времени, начинается национальная
история. И это не просто красивый афоризм.
В самом деле, если задуматься об истории
немецкого, итальянского или индийского народов,
то вполне справедливо возникает вопрос о
соотношении территории и великих достижений
этих народов в ходе тысячелетней истории. Конечно,
Древний Рим и современная Италия - это не одно
и то же, но итальянцы заслуженно гордятся своими
корнями. Древние готы и современные немцы также
30
DOSYA
BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA
МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ
ДОСЬЕ
Almanya’nın tarihî mirasının bir parçasıdır.
Çok etnik zengin kültüre sahip Eski Hindistan
ile günümüzdeki Hintlileri tarihin kesintisiz
akışında gelişimini sürdürmekte olan özgün
bir uygarlık olarak incelemek mümkündür.
Bu, tarihe karşı sergilenen doğru yaklaşım
olmakla birlikte köklerimizi tanımaya, millî
tarihimizi derinden inceleyerek çözülmemiş
düğümlerini aydınlatmaya imkân sağlar.
Kazakistan tarihi de ayrı ayrı parçalar
halinde değil, çağdaş bilimin yöntemleriyle
bütün olarak anlaşılmalıdır. Bunun için net
delillerimiz de mevcuttur.
Birinci olarak katkılarından daha sonra
söz edilecek Protodevlet Birliklerinin büyük
bir kısmı bugünkü Kazakistan topraklarında
kurulup Kazak milletinin etnik kökeninin
temel unsurlarını oluşturmuştur.
İkinci olarak sözünü edeceğimiz
önemli kültürel başarılar bozkırlara dışarıdan
gelmedi, aksine, büyük bir kısmı bizim
topraklarımızda icat edildi ve daha sonra Batı
ile Doğuya, Güney ile Kuzeye yayıldı.
Üçüncü olarak son yıllarda
bulunan tarihî abideler atalarımızın kendi
dönemlerindeki en ileri ve en iyi teknolojik
yeniliklerle doğrudan bağlantılı olduğunu
göstermektedir. Bu abideler dünya
tarihindeki Büyük Bozkırın önemine farklı
bakmamızı sağlamaktadır.
Kazaklar arasındaki bazı boy isimleri
“Kazak” etnoniminden çok daha önce ortaya
çıkmıştır. Bütün bunlar millî tarihimizin
bugüne kadar söylenegelen dönemden çok
öncelere dayandığına işaret eder. Avrupa
merkezli bakış açısı, Sakalar ile Hunların ve Eski
Türk boylarının milletimizin tarihî kökeninin
ayrılmaz bir parçası olduğu olgusunu
görmemizi engellemiştir. Bununla birlikte
burada üzerinde duracağamız konu uzun
не являются одним и тем же народом, но все они -
часть огромного исторического наследия Германии.
Древняя Индия с ее богатой полиэтничной культурой
и современный индийский народ заслуженно
рассматриваются как одна уникальная цивилизация,
продолжающая свое развитие в непрерывном
потоке истории.
И это правильный подход, позволяющий
понять свои истоки, да и всю национальную историю
во всей глубине и сложности.
История Казахстана также должна быть
понята с высоты современной науки, а не по
ее отдельным фрагментам. И для этого есть
убедительные аргументы.
Во-первых,
большинство
протогосударственных объединений, о вкладе
которых пойдет ниже речь, образовались на
территории Казахстана, став одним из элементов
этногенеза казахской нации.
Во-вторых, те выдающиеся культурные
достижения, о которых пойдет разговор, не были
привнесены в степь, а в большинстве случаев
родились именно на нашей земле и лишь затем
распространились на Запад и Восток, Север и Юг.
В-третьих,исторические находки последних
десятилетий отчетливо подтверждают неразрывную
связь наших предков с самыми передовыми
технологическими новациями своего времени и
позволяют по-новому взглянуть на место Великой
степи в глобальной истории.
Наконец, названия некоторых казахских племен и
родов на многие сотни лет старше этнонима«қазах»,
что, бесспорно, свидетельствует о совершенно
ином горизонте национальной истории, нежели
предполагалось ранее. Европоцентристская точка
зрения не позволяла увидеть того реального факта,
что саки, гунны, прототюркские этнические группы
были частью этногенеза нашей нации.
К тому же принципиально важно отметить,
31
DOSYA
BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA
МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ
ДОСЬЕ
zamandan beri yaşamlarını topraklarımızda
sürdüren etnik gruplar için ortak olan
Kazakistan tarihidir. Bu tarih, farklı etnik grup
temsilcilerinin katkıda bulundukları ortak
bir tarihtir. Bugün tarihimiz olumlu bakış
açısına ihtiyaç duymaktadır. Ancak herhangi
bir tarihî olay seçmeli ve konjonktör bakış
açısıyla aydınlatılmamalıdır. Beyaz ile siyah
birbirinden ayrı düşünülemez. İkisi birlikte
hem bireyin, hem bütün bir halkın hayatına özel
bir renk katar. Tarihimizde kaygı dolu sayfalar
ile trajediler, şiddetli savaşlar ve çatışmalar,
tehlikeli deneyler ile siyasi sürgünler yaşandı.
Bunu unutamayız, unutmamalıyız. Çok yönlü
ve hacimli tarihimizi doğru algılayıp kabul
etmemiz gerek. Niyetimiz diğer halkların
rolünü küçümsemek suretiyle kendimizi
yüceltmek değildir. En önemlisi net bilimsel
olgu ve verilere dayanarak küresel tarihteki
rolümüzü soğukkanlı ve objektif bir biçimde
algılamaktır. Büyük Bozkırın yedi özelliği
nedir?
І. MİLLÎ TARİHTEKİ MEKÂN VE ZAMAN
Topraklarımızın maddi kültüre ait
birçok eşyanın meydana geldiği bir yer
olduğunu söylersek abartmış olmayız.
Günümüzdeki modern toplum hayatının
ayrılmaz parçası hâline gelen birçok eşya,
o dönemde bizim topraklarda üretilmiştir.
Büyük bozkırda yaşayan insanlar gelişimi
sırasında birçok teknik keşifler yaparak daha
önce kullanılmayan yeni aletler üretmişlerdir.
İnsanoğlu bunları dünyanın dört bir yanında
hâlen kullanmaktadır. Eski vakayinameler
bugünkü Kazakların atalarının uçsuz bucaksız
Avrasya kıtasındaki siyasi ve ekonomik
tarihin yönünü defalarca değiştirdiğini
kaydetmektedir.
1. Аta Binme Kültürü
Tarihten bilindiği gibi ata binme
kültürü ile at yetiştiriciliği bütün dünyaya
что речь идет об истории Казахстана, которая
является общей для многих этносов, проживающих
на нашей территории длительное время. Это
наша общая история, вклад в которую внесли
многие выдающиеся деятели разной этнической
принадлежности.
Сегодня нам необходим позитивный взгляд
на собственную историю. Однако он не должен
сводиться лишь к избирательному и конъюнктурному
Ни для кого не является откровением, что Кавказ, в силу этнического и религиозного многообразия своего населения, является довольно-таки сложной территорий в плане создания единого информационного пространсва, которое является одним из неоспоримых позитивных достижений глобальной эпохи, обеспечивающих информационное взаимодействие организаций и граждан, а также удовлетворение их информационных потребностей. Учитывая поляризацию в регионе, когда, сохраняя нормальные отношения с Россиией, Азербайждан более тяготеет к Турции, Грузия, несмотря на формальные попытки улучшения взаимоотношений с северным соседом, привержена идее вступления в Евросоюз и НАТО, а Армения, по словам главы аналитического бюро «Alte et Certe» Андрея Епифанцева, ведет комплементарную политику, пытаясь угодить и России, и Западу, а «в нашем полярном мире, который поляризуется все больше, достичь этого невозможно» . Таким образом, на сегодняшний день для Закавказья практически не осталось тем, освещая которые средства массовой информации могли бы способствовать восстановлению диалога и постепенному снятию напряжения между соседними народами. Поэтому, тема нового глобального проекта, способного свести воедино экономические интересы закавказских государств, могла бы консолидировать информационную политику средств массовой информации закавказских государств, способствовать зарождению единого информационного пространства региона и таким образом стать шагом если не к восстановлению нормальных отношений, то, по крайней мере, к началу кооперации между вовлеченными в этот проект структурами. «Решение по конфликтным ситуациям не будет найдено до тех пор, пока мы не будем воспринимать регион как единое экономическое пространство. То, что происходит в данном регионе, сразу отражается на соседях» , - сказал бывший министр иностранных дел Грузии funduszeue.infoришвили в одном из интервью и подчеркнул, что установление региональных структурных рамок позволит обеспечить стабильность и снизить риски.
Azerbaycan siyaset ve edebiyat yapsnda büyük etkileri bulunan Halil Rza Ulutürk, 32[i] ylnda Salyan▓n Pirebbe köyünde dünyaya gelmitir.
Bütün Azerbaycan▓da gittikçe arlaan Rus basksndan Halil Rza▓nn ailesi de payn almtr. Büyük dedesi Rüstem Bey, ▓de rkç Ermeni Tanaklar tarafndan Azerbaycan▓da yürütülen bölgesel etnik temizleme faaliyeti srasnda ehit edilmitir. Dedesi Halil Bey, ▓lu yllarda Sovyetler Birlii▓nde gerçekletirilen köylülerin ahsi mülkiyetine son veren kolektifletirme sebebiyle ▓te köyünden sürülür. ▓de de milliyetçi düünceleri sebebiyle tutuklanarak Sibirya▓ya sürülür. Mal varl elinden alnan aile, ▓da Salyan▓a tanmak zorunda kalr. Muhasebecilik ve müfettilik yapan babas Rza Bey de II. Dünya Sava▓nda askere alnr, savatan on yedi yara ile döner. Uzun yllar iyilemeyen bu yaralar yüzünden ▓de Salyan▓da ölür.[ii] air, yetimesinde ve kiiliinin ekillenmesinde büyük etkisi olan babasndan öyle söz eder: ⌠Babam benim için hâlâ tükenmez bir hazinedir. Fuzulî, Raci, Sabir, Tevfik Fikret, Nevaî, Ziya Gökalp, Yunus Emre gibi airlerin adn, ben, ilk defa babamn dilinden duydum. Bu airleri yank, etkili bir sesle okurken bazen gözyalarn silen babam 47 yanda vefat etse de benim gözümde büyük, ulu geçmiin sembolüdür.■ Rza Bey güçlü millî duygularn vasiyetinde de yanstmaktadr: ⌠Cenazemi slâmî kurallara göre kaldrn. Be yüz kiinin, bir cenaze arkasnda yürümesi, ayn dilde düünmesi, ayn ruhla yaamas millî birlik vastalarndan biridir.■[iii]
Millî duygular bakmndan güçlü bir aileden gelen Halil Rza▓nn ilk iir denemeleri ortaokul yllarnda balar.[iv] Bu iirlerinde Lenin, geni yer tutar. lk iiri Kitab ▓de Azerbaycan Pioneri gazetesinde yaynlanmtr.[v]
Halil Rza, ▓te Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Gazetecilik Bölümü▓nden mezun olur. Üniversite yllarnda,═ onun bir air olarak tecrübe kazanmasnda önemli yeri olan Cafer Handan ve Bahtiyar Vahabzade▓nin rehberlik ettii Edebiyat Dernei▓ndeki faaliyetlere ve Azerbaycan Yazarlar Birlii▓nde halk yazar Mirza brahimov▓un rehberliindeki ⌠Gençler Günü■ faaliyetlerine katlr.[vi]
▓te SSR Yazarlar Birlii üyesi seçilmi olan Halil Rza,[vii] yllarnda Moskova▓da M. Gorki Dünya Edebiyat Enstitüsü▓nde yazarlar için açlan iki yllk Yüksek Edebiyat Programna gönderilir. Burada Rus Edebiyat▓nn görkemli sanatkâr Pavel Antokolski▓nin rehberlik ettii bölümde iirin nazarî esaslarn örenmekle birlikte dünya halklarnn medenî kültüleri ile yakndan tanmtr. Moskova▓da büyük Rus airi Samuil Morak▓n evini ve Yasnaya Polyana▓da Lev Tolstoy müzesini ziyaret etmesi, Leningrat▓ta Ermitaj hazinesini gezmesi ve Nazm Hikmet ve Mihail olohov▓la görümeleri airin anlarnda derin izler brakmtr.[viii] Bu dönemde N. Tusi Pedagoji Üniversitesi▓nde ders verir.[ix]
▓da,═ ⌠ayrlmaz parças ve mücadele meslekta■[x], hiç yanndan ayrmad bu yüzden═ ⌠Halil▓in valizi■[xi] olarak zarif bir ekilde nitelenen Firengiz Hanm[xii] ile evlenir.
yllarnda Azerbaycan KP Merkez Komitesi▓nin yayn organ Azerbaycan Kadn, yllarnda da Göyercin dergilerinin redaksiyonunda çalr.[xiii]
▓da asistan olarak Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓ne alnr.[xiv]V. . Lenin AP▓de ders verdii dönemlerde örencilerinden biri olduunu söyleyen Fazil Rehmanzade, Halil Rza▓nn yazl olarak sorduu sorularn hâlâ aklnda olduunu belirtir:[xv] ⌠1. dealin, amacn nedir ve sen ne için çalyorsun? 2. Bu gün ne yaptn? 3. Evinizin ve okulunuzun en iyi ve en kötü yönleri nelerdir? 4. En çok sevdiin hoca kimdir, onu neden seviyorsun? 5. Salkl msn? Sporun hangi türü ile urayorsun? 6. En çok kimden ve neden nefret edersin? 7. Ana dilinin nispî temizliini ve zenginliini korumak için bu gün ne yaptn? 8. Azerbaycan halk dünyann medenî halklarna ulaabilir mi? 9. En çok sevdiin air, ressam, bestekar, âlim, yazar kimdir? Kendi eksiklerini biliyor musun? Tamamlayabilmek için çalyor musun? Azerbaycan dilinin güzel yönleri ve kusurlar hangileridir? Dakikann deerini biliyor musun? Baba evi, kendi evin, baban, annen ve deer verdiklerinle ilgili unutulmaz hangi anlarn var?■[xvi]
▓ta, Türk sözünden korkulduu dönemde, ⌠Buras uzak olsa da bizim geçmiimizi hatrlatr.■ düüncesiyle Türkan▓dan bir ba yeri alr. Halil Rza burada yazd iirlerin sonuna ⌠Türkan■═ yazar. Yaynclar bu sözü silerler, Halil yeniden yazar.[xvii]
Halil Rza▓nn ▓l yllardaki mücadelesi ile ilgili olarak smail hl u bilgileri verir: ⌠▓l yllarda gençler arasnda garip davranlar göze çarpyordu. Bir eyler aryor, bekliyor ve bir ey için hazrlk yapyorlar, bir eyler söylemek istiyorlard. Bazen denize açlp haftalarca kalyor, yüzme, kürek çekme, öreniyorlard. Sebebini sorulduunda ⌠belki gerekli olur■ diye cevaplyorlard. Karl, frtnal havalarda denize giriyor, buzlar üzerinde yaln ayak kouyor, birbirlerini kara sokuyorlard. Bir soru karsnda, gülümseyerek, ⌠belki gerekli olabilir■ diye cevaplyorlard. Kendilerine eziyet ediyor, günlerce aç susuz kalyorlard. ⌠Böyle zorluklarla karlaabiliriz■ diyorlard. Bir ey için hazrlandklar belliydi. Halil de bunlardan biriydi. Halil de hazrlanyordu O da bu yolun yolcusu idi.■[xviii]
Halil Rza, ▓te ⌠Müharibeden Sonraki Azerbaycan Sovet Edebiyatnda Poema Janr ()■ adl tezini baaryla savunur ve Filoloji Bilimleri Uzman unvan alr.
Verdii dersler, özgürlük, bamszlk için insanlar yüreklendiren konumalara dönütüünden dersinin dinleyicileri sürekli artar.[xix] Bu konumalar srasnda Halil Rza, Azerbaycan Türkçesi ile ilgili düüncelerini de belirtir. Dilin gelimesi urundaki mücadelesini, airliinin bir parças olarak görmektedir. O, Azerbaycan dilini güçlendirmek, yabanc sözlerden, yaama hakkn kaybetmi Arapça, Farsça tamlamalardan temizlemek yolunda daima çalmtr. lk defa ⌠çimerlik■ sözünü kullanm, ⌠doma■ sözüne ⌠biçim■, ⌠televizor■a ⌠telegüzgü■, ⌠fortoçka■ya ⌠nefeslik■, ⌠istigamet■e ⌠yön■ demiir.[xx]
air, Azerbaycan Türkçesi▓nin, özellikle Rusça kaynakl sözlerden temizlenmesi için konumalar yapm, konumalarnn bir ksm, Parti Tekilat tarafndan engellenmitir.[xxi]
Halil Rza, dil savan baka ekilde de sürdürür: Yabanc söz kullananlara 5 Kepik[xxii] ceza, düzgün konuanlara da 1 Manat ödül verir. Bu durum baz Ruslam aydnlara hiç ho gelmez. Yazarlar Birlii▓nde de eletirilir. Fakat o, bu eletirilere meydan vermez.■[xxiii]
Halil Rza, Azerbaycan▓n yaz tarihinde çok alfabe deitirmesinin olumsuz etkilerini öyle dile getirir: ⌠Derse Latin alfabesini örenmekle balamtk ki, üç-dört ay geçmeden alfabenin deimesi haberi geldi. Hayli sonralar anladm ki, alfabenin durmadan deitirilmesi halk için büyük felâkettir, millî-medenî bütünlüün krlmas demektir. Orhon-Yenisey alfabesinden Arap alfabesine, ondan Latin alfabesine, ondan da Rus grafii temelli alfabeye, daha sonra bunun esasnda en yeni alfabeye geçilmesi ilmî, medenî inkiafmza ar darbeler indirmitir. Bunun neticesinde biz hem Türkmenlerden, Özbeklerden, Krgzlardan, Kazaklardan, Bakurtlardan, Gagauzlardan, Karaimlerden, Tatarlardan, Kumuklardan, Altaylardan, Uygurlardan ve baka karde halklardan hayli uzaklatrlmz ki, bu da aslnda sosyalist milletlerin gittikçe birbirine yaknlamas kanununa aykrdr.[xxiv]
Azerbaycan▓da Rusça▓nn hâkim durumunun takviyesine yönelik pek çok resmî tedbir alnd bir zamanda, airin büyük bir azimle kendi ana dilini korumas ve ⌠Sabir▓in bir satrn içinde yaad komünist dünyas da dahil bin dünyaya deimeyeceini■ söylemek cesaretini göstermesi, kzl münekkitleri çileden çkarr. Azerbaycan K.P. Merkez Komitesi▓nin birinci sekreteri Ahundov, Merkez Komitesi▓nin Austos ▓de toplanan genel kuruluna sunduu raporunda, Halil Rza▓nn Ana Dili iiri bata olmak üzere, baz iirlerini eletirerek ⌠millî gurur hislerinin zebunu■ olmakla suçlam; ayn sebeple air, Azerbaycan Yazarlar Birlii bakan Mehti Hüseyin▓in de iddetli hücumlarna hedef olmutur. Mehti Hüseyin tarihli Edebiyat ve ncesanat gazetesinde çkan yazsnda Halil Rza▓nn ⌠zararl millî gururundan■ bahseder.[xxv] KP Merkez Komite sekreteri Hasay Vezirov,═ ⌠Daha önce kendisine tevcih edilen tenkitlerden hiç ders almadan arka arkaya kaba hatalar! ileyen air Halil Rza■dan söz açarak tarihli Edebiyat ve ncesanat gazetesinde onu eletirir: ⌠Halil Rza yazd Deli Da balkl sembolik iirinde kendisini yldrmn altn oklarna göüs germi bir daa benzetmitir ki, bu açkça yolunu armaktr.■
DTK, bir önlem olarak Halil Rza▓y iten çkarmak ve partiden uzaklatrmak üzere ona doktora tezini bitirmesi için izin verip evde çalmasn salar. Üstelik maa da kesilir. Telefonlar dinlenmekte, evi izlenmektedir, yapaca konumalar engellenmektedir.[xxvi] Halil Rza, resmî dairelerde ⌠suçlu ahs■ saylmakta ve takip edilmektedir. DTK▓da hakknda cilt cilt kaytlar bulunmaktadr. Sabir Eliyev▓e göre: ⌠Bu kaytlar, fitneci Moskova▓nn istei dorultusunda mankurt boleviklerin, eli sap kendimizden olan baltalarn az ile hazrlanmtr! Fakat Halil, vatan, halk, istiklâl yolunda her eye boyun emitir. O halknn istiklâli urunda Hataî▓nin dedii gibi ⌠ilii eriyip kemii kalm■ yenilmez bir savaçdr.■[xxvii]
Halil Rza, devlet kart konumalarndan dolay Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓nden uzaklatrlr, bir süre isiz kalr. Onun defalarca MK▓ya telefon ederek i talep etmesi hep sonuçsuz kalr, hatta telefona bile çkmak istemezler.[xxviii]Halil Rza, M.K. ube Müdürü Cafer Caferov▓un evini arar; ei Caferolu▓nun uyuduunu söyler, bunun üzerine Halil Rza u sözleri sarf eder: ⌠Cafer deil onun vicdan uyuyor, git onu uyandr, benim çocuklarm aç, o, tokluundan uyuyor, benim çocuklarmsa açlndan uyuyamyor. Yarn beni ie almazsa, benimle konumasn.■[xxix] Bu konumann ertesi günü, ylna kadar çalaca Nizami Edebiyat Enstitüsü▓ne ⌠Ba Elmi çi■ kadrosuyla kabul edilir. Doktora tezini alr. Defalarca baka ehirlere gönderilir. Fakat airin de farknda olduu üzere sürekli izlenmektedir.[xxx]Halil Rza, burada bütün gücünü bilim aratrmalarna ve edebî eser yazmaya harcar. Azerbaycan-Özbek Edebî likileri, Maksud eyhzade▓nin Hayat ve Eserleri, gibi çalmalar yapar. Bu durum dikkate alnmayarak yine de ⌠üpheli ahs■ olarak takip edilir, imkânlar daraltlr, yolundan döndürülmeye çallr.[xxxi]
▓de ⌠özellikle verilmi■ doktora tezi Maksud eyhzade hakknda materyal toplamak üzere Takent▓e gider.[xxxii] Böylece ⌠devlet kart■ çalmalarndan uzaklatrlmtr.
▓te, Eziz Mirehmedov önderliinde Akademi▓de Halil Rza▓nn yl toplants yaplr.[xxxiii] ylnda, M.F. Ahundov Kütüphanesi▓nde, ⌠Ömürden Uzun Geceler■ ve ⌠Kardalk Çelengi■ kitaplarndan dolay Devlet Ödülü verilmesini teklif etmek üzere karar alnr. Fakat Ramiz Duyun▓un yazd dilekçe üst makamlarda taklr. Aradan uzun bir zaman geçmeden bu kez, Gorki Merkezi Seyyar Kütüphanesi Azerbaycan Yazarlar Birlii iir Bölümü, ⌠Genclik■ ve ⌠Maarif■ adl yaynlarndan dolay Devlet Ödülü teklifi için toplanr. Halil Rza▓nn devlet ödülüne teklif edilmesi için yaplan toplantlara katlanlar ve katkda bulunanlar hemen iten çkarlrlar. Halil Rza tekrar ie alnmalar için elinden gelen çabay göstermi, çok azna muvaffak olmutur. Hatta bu insanlar kendi ilerinden daha düük seviyelerde çalmak zorunda braklmlardr. Bunlar onu yldrmak için yaplmaktadr.[xxxiv]
▓te ⌠Maksut eyhzade▓nin Bedii Yaratcl ve Azerbaycan-Özbek Edebî likilerinin Aktual Problemleri■ konulu doktora tezini savunur.[xxxv]Filoloji Bilimleri Doktoru unvan alr.[xxxvi]Bir ay sonra Halil Rza▓nn maa artar, ⌠Emekdar ncesenet Hadimi■ unvan verilir. Daha sonra Azerbaycan Millî Akademisi▓ne profesör olarak atanr.[xxxvii]
Halil Rza meydanlarda konumalar yapmaya devam eder. Azadlk Meydan▓ndaki konumalarnda, Sovyet hükümetinin Azerbaycan▓n yeralt ve yerüstü zenginliklerini yllar boyu hesapsz bir ekilde yamalayarak Rusya▓nn içlerine kadar tadn, halkn on binlerce seçme evladn Sibirya▓da ve Uzak ark▓ta çürüttüünü, bunlar yetmezmi gibi aktif bir ekilde anti Azerbaycan ve anti Türk siyaseti yürüttüünü, vaktiyle topraklarmzda yerletirilmi Ermenilerin ⌠denizden denize■ amaçlarna yardm ettiini her üç halkn tarihinden, edebiyatndan verdii etkileyici örneklerle anlatr.[xxxviii]
Halil Rza, Azerbaycan Cumhuriyeti önderlerinin halkna hizmet etmediklerini görür ve bunlarla da açkça mücadele eder. Azerbaycan▓n petrolünün, pamuunun, balnn, havyarnn, altnnn, gümüünün ve dier yerüstü ve yeralt servetlerinin yabanc ceplere aktn gördükçe susamaz. Okullarda, enstitülerde, fabrikalarda, ziraî üretim çiftliklerinde, tarm iletmelerinde, bütün toplantlarda bu konuda açkça konuur, halkn gözünü açp onun siyasî ve ekonomik bamszl urunda onlar aktif mücadeleye çarr.[xxxix]
Bütün idarelerin, tekilat ve kurulularn personel ubelerinden Ermenilerin listesini isteyerek onlarn iten çkarlmalarn salayan Bakû▓lülerin önünde Halil Rza vardr. Hastalna aldrmadan bütün gününü meydanlarda geçirmektedir.[xl] Olu Tebriz, iirleri ve konumalar yüzünden babasn öldürmelerinden korktuundan sürekli yanndadr. Azerbaycan▓da skyönetim ilân edilse de seferberlik ilan edilmemitir. Bu dönemde Rus birlikleri Bakû▓ya girer. Halk tehdit etmeye balar. Bakû▓da su yerine kan akar. Bu, Gorbaçov▓un emridir. Ordu, cinayetin izini yok etmek için ölenleri denize atar. Halil Rza, bir gün sonra cinayetin ilendii yerdedir, alamaktan gözleri kan çanana dönmütür.
Bu olaydan sonra, tarihinde ehitlerin kabrinde konuma yaparken biri yaklap tutuklamann baladn, kaçmas gerektiini söyler. Halil Rza bunu dikkate almaz. Mikayil Mirza▓nn arabasnda evine dönerken RAF marka bir araba onlar takip eder ve Gençlik Meydan▓na çkar çkmaz yollarn keser, silah zoruyla dört kii onlar DTK▓ya götürür. Mikayil Mirza braklr,[xli] Halil Rza, ayn uçakla Moskova Lefortova Hapishanesi▓ne götürülür. Ei, Halil Rza▓dan haber alabilmek için günlerce dilekçe ile Azerbaycan Devlet Tehlükesizlik Komitesi▓ne bavurur, haber alamaz. Basknlardan korumak için Halil Rza▓nn bütün günlüklerini Hrdalan▓da yaayan Lülüfer Hanm▓n evine götürür. Einden ancak ubat▓n ortalarnda, televizyonda bir röportajn yaynlanmasyla haber alr.
═Halil Rza yaad hapishanedeki zorluklarn balangcn öyle anlatmaktadr: ⌠Ben yal olduumdan oturuyordum. Etibar da benim dizlerimde oturuyordu. Dönmek mümkün deildi. Sonra bizi pis kokan bir hücreye gönderdiler. Oray iyice temizledim. Fakat bizi, yine kara arabayla trene götürdüler. Bütün emeim boa gitti. Nihayet bizi kara trenden indirip kara arabalara bindirdiler. Bakû▓nun rüzgâr bizi mest ediyordu. Sonra bizi DTK binasna getirdiler, bir odaya çkardlar. Duvarlar kan içindeydi, içerisi sivrisinek doluydu. Orada durmak mümkün deildi.■[xlii] Halil Rza, hapishaneye girdiinde cesaretini kaybetmemi aksine kendisini canl silâh olarak ifade etmitir.[xliii]
Halil Rza, ▓da, SSR DTK▓nn Tahkikat ubesi▓ne bir itirafname yazar: ⌠Bir ekilde sizin tutsanzm ve tahkikat devam ediyor. sterdim ki son yllardaki faaliyetlerimin tam manzaras ve mahiyeti size beyan edilsin. ylnn balangcndan itibaren Azerbaycan▓ yeniden saran alevler benim varlmda alev alev yanan cehennem hükmündedir. Size açktr ki, Azerbayan▓n Kuzey bölümünü yeniden bölmek, Ermeni igalcilerinin azna atmak, millî bamszlk hareketini bomak uruna ak ve kzl emperyann son iki yüz yldan beri yürüttüü kanl siyaset kendisinin yeni ve en alçak merhalesine dâhil olmutur. imdi Azerbaycan▓da, özellikle Bakû▓da döne döne Moskova▓nn gösterisi esasnda ilân edilen harp durumu, skyönetim ve takipler neticesinde halk prangaya vurularak, dilerine kadar silahlanm düman karsnda silahsz braklmtr. Hâkim dairelere sokulan millî satknlar bu ite kendi Kremlin aalar ile ibirlii içindedir. Fakat halk artk buna tahammül edemiyor. O, hem açk dümanlarn hem de onun arkasnda duranlar boyun edirmek, mukaddes topran pisliklerden temizlemek azmindedir. Bugün Azerbaycan▓ saran mitingler, gösteriler, grevler, yürüyüler vatanmza kar bitmez tükenmez ihanetlerin, cinayetlerin aksi sedasdr. Ben, ▓nin bandan beri devam eden bu bakaldrlarn çouna katldm. Koynunda yaadm Bakû▓dan baka Azerbaycan▓n Lenkeran, Astara, Celalabad, Salyan, Sabirabad, Sumgayt, Gence, Hanlar, Ada, Adam, ua, Hocal, Laçn, Kelbecer, Gubadl, Beylegan gibi ehir ve bölgelerinde defalarca bulundum, hakikati halka anlatmaya, dostu düman tanmaya, zorbala, zorbalk ideolojisine teslim olmamaya çardm.■[xliv]
Bu dönemde Azerbaycan Yazarlar Birlii, özel bir Savunma Komitesi kurar. Komitenin ortak bakanlar yazar . hl, hukukçu H. Süleymanl, kâtibi ise R. Duyun▓dur.[xlv] Halil Rza▓nn serbest kalmas için imza toplanr. Ayn zamanda SSRI savcs A.Y. Suharevin için bir milyon iki yüz binden fazla dilekçe, mektup, telgraf ve ikâyet gönderilmitir. Bu kampanya için Halil Rza▓nn evinin yanna çadr kurulur. Üzerinde ⌠Halk airine Özgürlük■ yazl pankartlarla sokak yürüyüleri yaplmakta, metro duvarlarna airin resmi yaptrlmakta, otobüs ve özel araçlardan ⌠Halk airine Özgürlük■ sözleriyle haykrlmaktadr. Azadlk Radyosu, Azerbaycan▓n deerli olunun nice zamandr Lefortova Hapishanesi▓nde tutuklu olduunu açklar. Bu çarlara, haykrlara ancak bir ay sonra cevap gelir: ⌠Einiz maddeden suçlu bulunup Moskova▓ya gönderilmitir.■[xlvi] Halil Rza, Azerbaycan SSR CM▓nin maddesi 3. bendine göre rkçlkla ve milletler arasnda bölücülük yapmakla itham edilmitir. Bu, hiç bir hakka, adalete uymayan bir ithamdr.[xlvii]
Halil Rza, smail hl▓ya hitaben yazd mektupta: ⌠Ben, Azerbaycan Devleti Ceza Kanunu▓nun maddesi ile itham ediliyorum. Bu, halklar arasnda millî dümanl kztrmak, baka milletlerin temsilcilerini tehkir etmek derecesinde devlet cinayeti saylr. Suç, üç aydan on yla kadar hapis cezas kesilmesini göz önünde tutuyor. Benim bütün hayat yolumun, airlik yolumun, ilmî faaliyetimin en balcas karakterimin bu ithamla taban tabana zt olduunu siz elbette, iyi bilirsiniz.■[xlviii]
Halil Rza▓nn zindan hayat, onu sabrnn snrna getirse de sarslmaz iradesini kramam belki daha da güçlendirmitir.[xlix] Halil Rza tarihli kaydnda öyle der: ⌠ki saat krk dakikalk yol benim için be, on dakika gibi gelip geçti. Çünkü iir yazmakla megulüm. Günler, haftalar, aylar dönecek. Moskova, Rostov, Voronej, Bakû hapishanelerinde sekiz ay on günümün de nasl gelip geçtiinden haberim olmayacak. Çünkü iir yazmakla gazete, kitap okumakla megulüm. Sen ne büyük mucizesin ey yaratc kudret. Sen ne azametlisin, ey zulmet gecelerime k salan iir mealesi!■ tarihli kaytta: ⌠Kudretliyim. Bütün gücümü Lermontov▓un çevirisine sarf ediyorum. Talihli ve kudretli olduunu kendine telkin Mikayl Müfik▓in yolunu tutmakla ve yalnz bu yolda ilerlemeliyiz. Baka yol yoktur. Aksi halde zindan duvarlar insan yutar.■[l]
Halil Rza, Lefortova Hapishanesi▓nde sürekli çarld sorgularda bile gururunu yitirmemi, düman önünde ba ememitir. Ona uzatlan Rus gazetesindeki yazlara bakarak ⌠Kanla sulanm cinayeti sözle maskelemek çabasdr. ki yüzlüdür Gorbaçov. Bir yandan ▒Azerbaycan▓n arazi bütünlüü▓ ifadesini kullanmaktadr ve sanki bununla yaralarmza merhem sürer, bir yandan da damlayan dilerine kadar silahlandrd Ermeniler karsnda Azerbaycan▓n ku tüfeini, kasap bçan da elinden alyor. Aganbekyan, ahnazarov, Danilyans, Brutyans, Garagözyan, Elihanyan, Ambarsumov, Balayan ve baka ⌠yan■ lar yeniden kurma liderinin kafasn Ermeni kafas ile deitirmilerdir. Bu iliki aslnda Griboyedov ile Yakup Markaryan, Lenin ile aumyan, Stalin ile Mikoyan, Beriya ile Sarkisyon ortaklnn dünyada en irenç, en murdar i birliinin devamdr.■ demektedir.[li]
Bakû, Moskova, Voronej, Rostov hapishanelerinde 8 ay 13 gün kaldktan sonra Bakû ehir Mahkemesi tarafndan[lii] Halil Rza Müdafaa Komitesi▓nin talebi ile tam beraat kararyla özgürlüüne kavuur.[liii] Serbest brakld günden itibaren yine Azerbaycan▓n bamszl urunda mücadele meydanna atlr.[liv]═
Halil Rza, Lefortova▓dan üç paket ile gelir. Bunlardan biri, hapishanede yazd iirler, ikincisi, Pukin▓den, Lermontov▓dan tercümeler, üçüncüsü ise, orada yaadklarn yazd günlüklerdir.[lv] Lefortova▓dan geldikten sonra Refik Zeka ve Ahmet Elburus▓la birlikte Korkut Yaynclk▓ kurar. Makalelerinden meydana gelen ⌠Addmlayan Ensiklopediyamz■ adl eseri burada yaynlanmtr.[lvi]
ylnda ⌠Davam Edir- iiri ile M. F. Ahundov Onur Ödülü▓ne layk görülür. ▓de ⌠Türk Milleti Onur Ödülü■ alr. Azerbaycan Devleti Halk airi unvan verilir.[lvii]
Parlamentoda seçimler baladnda ▓da Bakû- rayonundan, S. Lazo seçim dairesinden milletvekilliine aday gösterilir.[lviii]Seçimlerde önce 79, sonra 87 oy fark ile milletvekili seçilir fakat yönetim tarafndan ⌠çounluk salanamamtr■ bahanesi ile kabul edilmez.[lix] oy says ile ilk srada olmasna ramen seçilemeyen Halil Rza, Devlet Bakan Mütellibov▓a, Yüksek Danma Kurulu Bakan▓na, Seçim Komisyonu▓na, Azerbaycan Halk Cephesi▓ne, Devlet Savcl▓na, Bakû Kirov kasabas savcs Ylmaz Ahundzade▓ye ve baka pek çok ahsa, hem uygulamaya itiraz hem de seçim srasnda dier bölgelerde de yaplan yolsuzluklar belirten bir telgraf çeker. Fakat cevap alamaz. [lx]
Bu olaydan sonra, Ebülfez Elçibey, Halil Rza ve eini temsilcilerle birlikte Ankara▓ya gönderir. Oradan stanbul▓a geçen Halil Rza, ▓de Türk Kültür Dernei▓nde konuma yapar. Ayn dönemlerde Halil Rza▓ya Bat Trakya Dergisi tarafndan Bat Trakya ve Dünya Türklüü adna Türkiye Onur Ödülü,[lxi] ylnda Azerbaycan Cumhuriyeti tarafndan Halk airi unvan verilir.[lxii]
Ayn yl,═ Azerbaycan Millî Kahraman olu Tebriz Halilbeyli, Karaba▓da ehit olur.═ Sabir Aliyev, Tebriz▓in ehit oluunun ancak Halil Rza▓ya yaktn ifade eder: ⌠Tebriz, er imparatorluunun Kzl Ordu saflarndan kaçm fakat millî orduya gönüllü gitmitir. ki yl hapiste yatmay iki yl er ordusunda hizmet etmekten üstün tutmutur. Öyle bir ordudan kaçmak ona eref getirmi, tutsaklk ise onun yenilmez, yiit Türk tabiatnn dorudan ifadesi olmutur. Bu ölüm, sadece bir oul facias deil ayn zamanda baba kaderidir. Bu ölüm, Halil Rza▓ya ne kadar güzel yakr, onun hayatn ne kadar güzel tamamlar. Millî varlmzn ölüm kalm savanda, olu Tebriz▓in sava alannda kahramanca ehit olmas Halil▓in ömrünün mânâ mührüdür.■[lxiii]
Halil Rza Ulutürk, ▓te çkmaya balayan Günay gazetesinde Ba Redaktör olarak çalr. Yaynna devam gazetenin her saysndaki künyede ⌠ Gazetenin ilk Ba Redaktörü Azerbaycan▓n halk airi Halil Rza Ulutürk olmutur.■ ibaresi yaynlanmaktadr.[lxiv]
Halil Rza, 22 Haziran ▓te Azerbaycan▓n bamszlna adad hayatn kaybetmitir.[lxv]
Halk airi Halil Rza Ulutürk, ylnda, Azerbaycan halknn millî mücadelesindeki özel hizmetlerinden dolay stiklâl Madalyas ile onurlandrlmtr ylnda, Azerbaycan Cumhuriyeti Gazeteciler Birlii Yönetim Kurulu, Halil Rza▓ya, Araz Yüksek Edebi Ödülü verilmesini uygun bulur.[lxvi]
Bugün Azerbaycan▓da Ulutürk Dünyas adn tayan çtimaî-Siyasî Edebî Gazete çkarlmaktadr. Redaktör heyetini, Firengiz Ulutürk, Bekir Nebiyev, Memmed Araz, Gabil, Fikret Goca, Zelimhan Yagub, Akif Kerimov, mamverdi Ebilov, Salman Abdullayev, Elibala Selimov, Olcas Süleymanov (Kazakistan), Cengiz Aytmatov (Krgzistan), Enver Uzun (Türkiye), Cevad Heyet (ran) oluturmaktadr.[lxvii]
Halil Rza▓nn filoloji çalmalar, dünya edebiyatçlarndan çevirileri ve edebî eserleri ile birlikte siyaset sahnesinde de varln sonuna kadar göstermesi bakmndan gerçek bir vatandalk örneidir. Nasl bir vatanda olunmal sorusu ancak onun u sözlerinde gerçek cevabn bulmaktadr: ⌠Ekmeini yeyip suyunu içtiin, temiz havasn göüs dolusu soluduun, çimeninde yürüyüp gülünden, çiçeinden kopardn marur ve kudretli vatann kadrini bilmelisin. Onun adi çöpünü bile göz bebei gibi korumalsn. Daha dorusu âlimden, airden önce gayretli ve namuslu vatanda olmalsn.■[lxviii]
Ksaltmalar:
AP: Azerbaycan Devlet Pedagoji nstitutu
CM: Cinayet Mecellesi
DTK: Dövlet Tehlükesizlik Komitesi═
KP: Komünist Parti
SSR: Sovet Sosialist Respublikalar
SSR: Sovet Sosialist Respublikalar ttifak
Okt.═══ Gökmen MOR*
NEVRUZ TÜRK BAYRAMIDIR
ÖZET
══════════ Türk Kültürü dünyann en zengin kültür hazinelerinden birisidir. Yeter ki bu kültüre sahip çkalm. Bu makalede, Türk Kültürü Nevruz (Ergenekon) bayramnn, millî bir Türk bayram olduu görülmektedir. Yüzyllarca Ergenekon▓da esir kalan Türkler, esaretten kurtulunca kavuma sevinci olarak bu bayram Ergenekon adyla kutlamlardr. Nevruz, dostluun, kardeliin, güzelliin bayramdr. Tarihte olduu gibi bugün de Türkiye▓de ve karde Orta Asya Türk devletlerinde Nevruz mart aynda Türkler tarafndan bir bahar bayram olarak kutlanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Türk Kültürü, millî bayram, Ergenekon, Nevruz, Türkiye. Orta Asya Türk Devletleri.
ABSTRACT
NEVRUZ S A TURKSH FESTVAL
Turkish culture is one of the richest cultural sources of the world. In this article it has been shown that Nevruz (Ergenekon) festival is of the Turkish origin. Turks who freed them selves from slavery celebrated this festival for the joy of freedom. Nevruz is the festival of fraternity and friendship. Turks have been celebrating this festival in the March of every year just as they did in the history. Today, in Türkiye and other Middle Asia Turkic countries Nevruz has been celebrated as a festival fort he coming of the spring.
Key words: Turkish culture, National festival,═ Ergenekon, Nevruz, Turkiye, Middle Asia Turkic countries.
═══════════ Nevruz, millî birlik ve beraberliin, güzelliin, kardeliin simgesidir. Türk tarihinin derinliklerinden zamanmza kadar gelen, kültürel bir miras olarak karmza çkan ⌠Nevruz■, Türk dünyasnn millî geleneklerinden birisidir. Nevruz Bayram nee günüdür. Dostlarn bulutuu, kaynat, küslerin bart, güzelliklerin paylald, insanlarn birbirlerine sevgi ile yaknlat gündür. Türk topluluklar arasnda görülen bu bayram eskiden olduu gibi bu günde büyük bir cokuyla kutlanmaktadr. Nevruz, baharn müjdecisi, tabiatn uyan, bereketli yamurlarn görüldüü bir dirili ve yeniden dou bayramdr. Türk dünyasnda Bahar Bayram, yeni bir yla, salkl, bereketli balamann bayramdr.
⌠Yeni gün. Günein koç burcuna girdii gün olup eski Mart▓n dokuzu (imdiki 21 Mart) olarak bilinir. ran▓da eskiden beri iki ayr güne bu ad verilir. Bunlardan biri, güne takviminin ilk ay olan Ferverdin aynn ilk günüdür ki ⌠nevruz-u amme■ olarak bilinir. Bugünde güne, koç burcuna girer. Efsaneye göre Allah kâinat ve insanlar bu günde yaratm ve bütün yldzlar bugün dönmeye balayp koç burcundan geçmilerdir. Baka bir söylentiye göre Cem, bütün dünyay dolatktan sonra Azerbaycan▓a gelmi ve burasn beenip taht kurmutur. Gerek taht, gerekse mücevherlerle süslü elbise ve tac, doan günele birlikte etraf a bomutur. Bu hali görenler ⌠Bu günde bir bakalk var, bu dier günlere benzemiyor, yeni bir gün■ demiler. Bu güne ⌠Nevruz■ , Cem▓e de ⌠id (k)■ kelimesini ekleyerek Cemid demiler. Nevruz adyla anlan dier bir gün ise yine Ferverdin aynn yedinci günüdür. Buna da ⌠nevruz-u hasse■ denir. Yine efsaneye göre Cemid, bugünde halk toplam ve onu, Tanr▓ya ükür ve ibadet günü olarak ilan etmi. Eski ran ahlar nevruz- u amme ile nevruz-u hasse arasndaki alt günde ihtiyaç sahiplerinin bütün ihtiyaçlarn gidermek üzere tahta oturur ve herkese yardm ederlermi. Mahpuslar serbest brakr, içki ve elenceyle vakit geçirirlermi. Bu günler de macunlar yenir, krlara çklrm. Bütün bu inanlar Zerdüt dininden geçmedir. 21Mart günü gece ile gündüz eittir. Nevruz- sultanî deyimi sultan Celaleddin Melikah tarafndan hazrlatlan takvimin ylba gününe verilen addr.■
Türkler, ranllardan önce Nevruz Bayram▓n Ergenekon Bayram adyla kutlamlardr. Bu bayram ranllara veya dier milletlere mal etmek yanl olur. Nevruz bir Türk bayramdr.
⌠Türk tarihinde ⌠Ergenekon▓dan Çk■ günü olarak kutlanan Nevruz, Türklerin Ergenekon▓dan çklarn hatrlatr. Ergenekon bayramnn sadece türeyi deil, ayn zamanda Ergenekon▓da yl mahsur kalan Türklerin bir bozkurdun yol göstermesi ve demirden dalarn eritilip yol bulunmas ve ortaya çkmasnn sonucu vardklar yerlerde akarsular, türlü otlar ve av hayvanlar ile karlamalar, böylece yeni bir güne kavuma sevinci olarak Tanr▓ya ükretmeleri, daha sonra ise her yl bunu birgelenek ve bayram haline getirmek suretiyle kutlamalar ve o yere Ergenekon ad vermeleri eklinde izah edilmitir.■
Türk tarihine baktmz zaman Kagarl Mahmud▓un Divanü Lugati▓t √Türk adl eserinde bahar bayramn görmekteyiz.
■ Divandaki dörtlüklerde ikinci derecede önem tayan konu bahardr. Baharn gelii ve tabiatn canlan fevkalade renkli ve cokun bir üslûpla anlatlr. Karlar erir, seller akar, mavi bulutlar gökyüzünde kayk gibi yüzerler. Dalar, ovalar yeerir, sanki yeryüzüne yeil döek yaylr. Tomurcuklar birbirlerine dolanp patlarlar; inci kab açlm gibi olur. Bin bir çiçek al, sar, mor renkleriyle dünyay doldurur. Misk kokular etrafa saçlr, kurtlar kular çifter çifter etrafa yaylr. Yeryüzü adeta cennete döner. Bu manzaray görenler, k bir daha gelmeyecek, hayvanlar artk inlerine girmeyecek sanr. Gökyüzünde parlak ay yükselir, etrafnda haleler dolanr. Ara sra rüzgar eserek gelir, bulutlar kümelenir, beyaz alarndan yamur yadrrlar. Sular iyice kabarr, göller köpürür, dünya iyice snr. Da keçileri, ceylanlar, geyikler zplayp oynaarak yaylaya doru koarlar. Srlar, boalar böürüür. Atlar ksrak sürülerinin içine dalp kinerler, sürüdeki hayvanlar sevinç içinde birbirlerini srp oynarlar.
Kar buz kamug erü
Taglar suv akd
Kökin bulut örüdi
Kayguk bolup egriür
Kaklar kamug kölerdi
Taglar ba ilerdi
Ajun tn ylrd
Tü tü çeçek çerkeür
Çada Türkçesi:
Kar buz hepsi eridi
Da sular yürüdü
Mavi bulut yükseldi
Kayk gibi salnr
Bütün sular kabard
Dalar ba belirdi
Dünya âlem snd
Bin bir çiçek dizilir■
═ Türklerin Nevruz Bayram▓n çok eskiden beri kutladn eski eserlerde de görmekteyiz. Günümüze kadar gelmi olan eserlerden hareketle Türklerde bahar (Nevruz) bayram çok eski zamandan beri Türklerin kutlad millî bayramdr. Türkler bu bayram kültür alveriiyle bütün Asya▓ya ve Avrupa▓ya yaymlardr. Yukardaki iirdeki ifadeler, eski Türklerde baharn muhteem bir cokunlukla kutlandn göstermektedir.
Türklerin slamiyeti edii döneminden sonra, ölümsüz bir deer ortaya koyan Yusuf Has Hacib▓in ⌠Kutadgu Bilig■ adl ünlü eserinde aada yaplan bahar tasviri, Türklerin baharn geliini bir bayram havasyla kutladklarn göstermektedir:
⌠Doudan estirdi bahar yelleri; dünyaya açld, cennet yollar. Topraa saçld, güzel kokular; dünya güzelleip, bezenmek diler. K sürdü att,═ mevsim rüzgâr; tahtna oturttu. Güne döndü tekrar,kendine yurduna; balk kuyruundan, kuzu burnuna. Kurumu aaçlar, yeil donand; kzl, sar, mavi, alaboyand. Yeil ipek giydi, yaz yeryüzü; Çin kuma serdi, sanki bir sürü. Yaylp döendi, yeil bir yana; süslendi, da, ova, vadi ve yayla. Binlerce çiçekler, gülerek açt; etrafa kâfur, misk kokusu saçt. Karanfil kokulu, bahar rüzgâr; misk ile doldurdu, bütün dünyay. Keklik ötüüyle, ister eini; âk bir kz gibi sevgilisini. Kara Çumguk öter, gagas uzun; genç kz sesi gibi, çok cana yakn. Çiçeklikte bülbül, öter bin sesle; sanki güzel okur, gündüz ve gece.■
═══════════ Baharn geliiyle toprak kendini gösterir. Souk kn gitmesiyle yüce bahar tahtna oturur. Aaçlar filizlenir, doa türlü renklerle kendini bir gelin gibi süsler. Çiçekler insann yüzüne güler ve o güzel kokularn tabiata yayar.
Eski edebiyatmzda bahar bayramnn, mevsimlerin, Türk milleti için önemli olan günlerin iirlere konu olduu görülür. airlerimiz, bahar içerikli duygu ve düüncelerini, Nevruz Bayram▓nn insanlar arasndaki güzelliini, tabiatn yeniden douunu, diriliini iirlerine konu edinmilerdir.
yüzyl airlerinden Kad Burhaneddin, Nevruz▓un geliini ⌠cihann aydnland yeryüzünün enlendii gün■, ⌠dileklerin edildii gün■ eklinde yorumlar.
⌠Nevruz olal cihan görsen
Bu kevnile bu mekân görsen■
⌠Nevruz olal cihan bir görmelisin, var olan meydana gelen, çkan ve görülen her eyle onlarn bulunduu bu varlk duran, yeryüzünü görmelisin■
air, bir baka iirinde;
⌠Meer nevruz gelmidür musavver
Ki olmdur cihan yine münevver■
⌠Meer nevruz gelmi, kendini göstermi, cihan yine nurlanm, her yer aydnlanm■
Edebiyat tarihimiz içerisinde önemli bir yere sahip olan, iirleriyle millete cokulu bir ekilde hitap ve kendi adyla ve çevresinde Kad Burhaneddin Devleti▓ni kuran airimiz, nevruzu cokun bir ekilde iirlerine konu edinmitir.
Osmanl Devleti döneminde de Nevruz Bayram canl biçimde kutlanm ve iirlere konu olmutur.
⌠Nevruz Osmanl saraynda da kutlanmtr. Nevruz▓da müneccimba o yln talihini gösteren yeni yl takvimini padiaha sunar, airler Bahariye ve Nevruziyeler yazarak padiaha ve devlet büyüklerine sunarlar, karlnda câize alrlard. Bugün Nevruziye adnda bir tatl da hazrlanp yenilirdi.■
═══════════ yüzyl Osmanl divan airlerinden Nâilî▓nin iirlerinde de Nevruz Bayram▓na rastlamaktayz.
⌠âh- nevrûzdan old yine mülk-i çemene
Gonce tûmârnn îsâline pervane sabâ■
⌠ rüzgâr yine nevruz ahndan çemen ülkesine gonca mektubunu eritirmek için postac oldu■
⌠Nevruziye, nevruzdan bahseden kasidelere verilen addr. Nevruz günü sunulmak üzere yazlm iirlerdir. Nevruzu kutlanan kii övülür ve bahar tasvirleri yaplr. Yine bu yüzyln ünlü hiciv airlerinden Nefî▓nin bir nevruziyesi u beyitle balar:
Eridi bahar oldu yine hemdem-i nevruz
ad etse nola dilleri câm- cem-i nevruz■
⌠Nevruzun arkada olan bahar yine geldi eriti, gönülleri Cem▓in kadehi ad etse ne olur.■
⌠Esdi nesîm-i nevbahar açld güller subhdem
Açsun bizim de gönlümüz sakî meded sun câm- Cem■
⌠lkbahar rüzgâr esti, sabah vakti güller açld. Saki imdadmza yeti, Cem▓in kadehini sun, bizim de gönlümüz açlsn.■
Osmanl Türkleri de barn ve kardeliin sembolü olan bahar bayramn sevinçle kutlamlardr. Nailî, Nefî gibi airler iirlerine Nevruz bayramn konu edinmilerdir. Dier Türk devletlerinde kutland gibi Osmanlda da kutlanmtr. Tarih bir daha gösteriyor ki nevruz bir Türk bayramdr.
⌠ yllk tarihimiz içinde bu tür miraslar anlatmakla bitirmemiz mümkün deildir. Ancak son zamanlarda, manevi cepheden biri ⌠Hoca Ahmet Yesevî■═ tekrar gündeme geldii gibi, efsanevi cepheden bir ⌠Ergenekon■, ⌠Ouz Destan■,■Dede Korkut■ ve ⌠Manas Destan■ yannda bir ⌠Nevruz Bayram■ da Türk milletinin unutmad ve tekrar canlandrd deerler olarak kutlanmaya balanmas kültürel mirasmzn unutulmadnn bir ispat olmutur. Kültür unsurlar içinde bayramlarn yeri inkar edilemez. Her millette görülen ve toplumun bütün fertleri tarafndan benimsenen, bütün halkn katld ortak deerler olarak telakki edilen bayramlarmz, anma günlerimizi, efsane ve destanlarmz anlamsz ve bo eyler olarak görmek mümkün deildir. Çünkü bu gibi önemli noktalar toplumumuzun dünya görüüne, inancna yani maddi ve manevi deerlerine yön verdikleri gibi, millî kimliklerin belirginlik kazanmasna, birlik ve beraberliin salanmasna yardmc olmu deerlerdir.■
Dünyann en eski, en çada ve en köklü tarihi Türk milletinindir. Yeter ki Türk insan kültürel deerlerine sahip çksn ve kendi köklerine dönmesini bilsin. Türk▓ün kültürü Asya▓dan Avrupa▓ya yaylmtr. Dier milletler bile kültürümüze, tarihimize hayranlkla bakmlardr. Ahmet Yesevî▓miz, , Hac Bekta Veli▓miz, Mevlana▓mz, Yunus Emre▓miz v.b. dünyaca beeniyle tannmlardr. Türk insan dünyann neresine gitmise bar, sevgiyi, kardelii, dostluu da götürmütür. Türk bayram nevruz da bütün insanlara Yunus Emre▓nin dedii gibi ⌠Yaratlan ho gördük, yaratandan ötürü■, düüncesiyle kaplarn açmtr.
Nevruzun Türk tarihinde çok eski bir yeri vardr. Türklerin Ergenekon▓dan çkna kadar dayanr. Türk dünyas corafyasnda yllardan beri büyük bir cokuyla kutlanmaktadr. Türkiye▓de resmi olarak kutlanmas daha yenidir. Türkiye▓mizin acilen bu ⌠Türk Bayram■n millî bir bayram olarak ilan etmesi lazmdr. Tpk dinî bayramlar olan Kurban bayram, Ramazan bayram gibi. Türk dünyasnda 21 Mart▓ta kutlanmas bir gelenek haline gelmitir.
⌠stiklal Sava▓nn karanlk günlerinde Yüce Atatürk, milletimizi birlik beraberlik içinde tutmak, halkn moralini yükseltmek için sk sk at yarlar, güre, müsamere gibi etkinlikler düzenletiyor, dinî bayram günlerinden, Nevruz gibi kutlamalardan yararlanyordu. 23 Nisan tarihinde T.B.M.M. açldktan sonra ilk Nevruz 21 Mart tarihinde kutland. II. nönü Muharebeleri öncesinde bu kutlama enlikleri çok sönük geçti. Çünkü Bursa-Bilecik yöresinden Yunan birliklerinin taarruza geçtikleri haberleri Ankara▓ya ulamaktayd. nönü Zaferi kazanlmt ama henüz güçlü bir ordumuz yoktu. stiklal Sava srasnda Ankara▓da en görkemli Nevruz kutlamas Büyük Taarruza hazrlk yapld günlerde 22 Mart tarihinde yapld. O gün Tahan Meydan(Hâkimiyet-i Milliye Meydan) ▒nda örencilerin katld bir geçit töreni düzenlendi.■
════════════ Kurtulu Sava▓mzn o buhranl ve o acl dönemlerinde Ulu Önderimiz Atatürk▓ün önderliinde Türk milleti, Nevruz bayramn çeitli enlikler düzenleyerek kutlamlardr. Amaç hem geleneklerimizi yaatmak hem de yüce milletimizin moralini yüksek tutmak┘ Her nedense Atatürk▓ten sonra milli olan bu Türk bayram Nevruz, unutulmaya yüz tutmutur. Ne olursa olsun kültürümüze sahip çkmal, kültürümüzü nesilden nesle aktarmalyz.════
⌠Yeni gün, yeni bir hayat demektir. Sovyet sisteminin karanlndan kurtulan Türkler, Nevruz▓u yeniden dirilttiler. imdi Sovyetlerin yetmi yl süren uydurma bayramlarna inat, cokuyla Nevruzlarn kutluyorlar. Egemenlikle, erkinlikle, bamszlkla gelen ⌠Yeni gün■lerini┘ Nevruz, Türk dünyasnn ⌠Ergenekon■ bayramdr. Binlerce yl önce demir da eritip yeniden dünyaya yaylan Türk milleti bu ilk çk gününü, ancak birkaç yldr bayrak eklinde kutluyordu. imdi demir perdeyi ykp yeniden hürriyete kavuan milletimiz, Nevruz▓a bir baka heyecanla sarlyor┘ Azerbaycan▓da, Türkmenistan▓da, Özbekistan▓da, Kazakistan▓da ve Krgzistan▓da en büyük resmi bayram büyük Nevruz▓dur. Tataristan▓da,═ Bakurdistan▓da, Kafkasya ve Altaylarda Nevruz büyük törenlerle kutlanr. Türkiye unutulmaya yüz tutmu Nevruz▓u yeniden hatrlyor. Dousuyla batsyla ülkemizde Nevruz heyecan kprdanmaya balad. Yetkililerimiz Nevruz▓a sahip çktlar. Nevruz Türk Dünyas▓n birletiren ortak medeniyet deeri olarak gittikçe önem kazanacak.■
⌠Nevruz kavram olarak baz az farkllklaryla; Azerbaycan Türkçesinde (Novruz-Noruz), Krgzistan Türkçesinde (Nooruz), Özbekistan Türkçesinde (Növroz), Bakurt Türkçesinde (Nevruz), Tatar Türkçesinde (Navruz), Uygur Türkçesinde (Noruz), Çuva Türkçesinde (Naurus), Krm Türklerinde (Nevrez), Bat Trakya Türklerinde (Mevris), Gagauz Türklerinde ise (Babu Marta-Kürklü Marta) eklinde telaffuz edilmitir. Yalnz burada nevruz kavramnn etimolojik anlam ⌠yeni yl- ylba■ olarak deil de genelde ⌠yeni gün■ olarak ifade edildii belirtilmitir.■
Bütün Türk Dünyasnda Nevruz Bayram, farkl adlarla kutlanmaktadr. Hemen hemen hepsinde kutlamalar çok büyük benzerlik göstermektedir. Kültürümüzün bir olmas, bu benzerliin iaretidir.
Baharn gelii tabiatn bir yeil renge bürünmesi, havann snmas, serin sularn ak Türk insannda büyük bir mutluluk uyandrmtr. nsanlar üzerlerindeki, yorgunluu ve suskunluu bu bayramla atmaktadrlar. Maddi ve manevi yönden Türk insannn birbirine yaklat, küskünlüklerin ortadan kalkt, dargnlarn bart, sevginin bir sel gibi akt bayram olarak kutlanmaktadr. Nevruz▓da insanlk ak vardr. Türkler dünden bu güne kadar bu bayram ak ile kutlamlardr.
⌠Yeni kün, Yengi Kün, Yeni Yl, Çaan Navrz, Ergenekon gibi 25▓e yakn isim altnda, Dou Türkistan▓dan Anadolu▓ya, oradan Balkanlara kadar uzanan geni bir corafyada, tabiatn canlanmas ile birlikte yeniden diriliin, birlik ve beraberliin sembolü olarak kutlanan Nevruz, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri▓nde yüzyln balarndan ▓l yllara kadar baz siyasî sebeplerden dolay yasaklanm, unutturulmaya çallm, hatta yok saylmtr.■ ═════════
════════════ Sovyet diktas Stalin ve dier liderler zamannda bütün Türk devletlerinde, Nevruz Bayram geni manasyla Türk kültürü yasaklanmtr. Yasaklara uymayanlar ölümü tercih etmek zorunda kalmlardr. Stalin Türk topluluklarna asimilasyon politikasn uygulatmtr. Buna karn Türk topluluklar gizlice bu bayram kutlamaya çalmlardr. Azeriler, Kazaklar, Krgzlar, Özbekler, Türkmenler, Tatarlar, Krm Türkleri, Çuvalar, Yakutlar v.s┘
ylnda Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra karde Türk devletleri ve topluluklar bu bayram daha rahat ve güzel bir ekilde kutlama yoluna gitmilerdir. Postsovet mekânnda nevruz kutlamalar geleneklerine ksaca bir göz atalm.══════════════════════════════════════
TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ BAYRAMI
═══════════════ ═ Azerbaycan:■ Nevruz kültürü, önce Nevruz merasimleri demektir. Kn bitmesi, souun sona ermesi, insanlara sevinç ve yeni bir ruh getiriyor. Tabiatn uyan, insanlara yeni bir yln, yeni bir hayatn mutluluunu veriyor. Semeni yeillendirmek, yumurta boyamak, temizlik yapmak, yedi tür yemek piirmek, kulak falna çkmak, Nevruz suyu götürmek, türlü türlü Nevruz oyunlar oynamak Nevruz törenlerinden bir ksmdr. Azerbaycan▓n baz bölgelerinde nevruzda ▒Bey Vezir▓ veya ▒ah Vezir▓ ile arkaik zamanlardan kalma ▒Adil ah▓ oyunlar oynanr.
═══════════════ Nevruz enliklerinde ▒kosa kosa▓ adl bir halk dram vardr. Bu dramaya, kosa onun yardmcs olan keçi katlyor. Kosa k, keçi de yazn sembolüdür. Kosann ölümü, ilkbaharn sembolü olan keçinin zaferi ile biten bu oyun u msralarla sonuçlanr:
═══════════════ Arn uzun bez ksa
═══════════════ Kefensiz öldü koca┘
═══════════════ Nevruz bayramlarnda oynanan ▒Han Bezeme▓ ve ▒Bey-Vezir▓ oyunlar da eski Türk inanlarn yanstan halk dram örnei olarak bilinmektedir. Verimlilik, bereket kültürünü yaatan Nevruz bayram, zengin semantii olan gelenek ve görenekleri de canl olarak içinde tamaktadr.■
══════════ Bütün Türk Dünyasnda olduu gibi Azerbaycan▓da da Nevruz görkemli bir ekilde kutlanmaktadr. nsanlarn neesini, sevinç çlklarn, yeni bir yla giriin heyecann, Türklere özgü Nevruz oyunlarn karde Azerbaycan Türk Devleti▓nde de görmekteyiz. Corafyann birbirine yakn olmasnn çok büyük bir önemi vardr. Türkiye ▒mizin ve Idr yörelerindeki kutlanan Nevruz bayram Azerbaycan▓da kutlanan Nevruz bayramyla ayn özellikleri tamaktadr.
Kazakistan:■Kazaklar mart ayna ⌠Navrz■ 22 Mart▓ta kutlanan ylba bayramna da ⌠Ulstn Ul Küni ⌠veya ⌠navrz merakesi/meyram■ demektedirler. Nevruz bayramnda her evde ⌠navrz köje■ (nevruz yemei) piirilir. Herkes bu yemekten yer; büyükler her zaman olduu gibi dua okur, iyi dileklerde bulunurlar. SSCB zamannda bu Türk Bayram yasaklanmtr. 60 yl sonra, ▒da Kazaklar Nevruz Bayramna kavutular. Bu tarihten sonra Kazakistan ▒da devaml olarak kutlanmaktadr. ylndan bu yana Kazak takviminde 22 Navrz (Mart) bayram ve resmi tatil günüdür. Kazakistan▓da 22 Mart günü, Nevruz bayramnda ⌠Navrz Köje■, ⌠elpek■ ve ⌠Bavrsak■═══════════════ piirilir. Evin içi, d, avlu ve her yer temizlenir. Aaç fidanlar dikilir. nsanlar imkânlar ölçüsünde güzel giysiler giyerler. Nevruz bayramnda akrabalar arasndaki küskünlükler, dargnlklar, eski kavga ve krgnlklar unutulur; bar salanr. nsanlar birbirlerine sevgi ile sarlrlar. Kötülükler tamamyla unutulmaya çallr. nsanlar, Nevruz bayramn iyi niyetle, duru ve temiz gönülle karlamaya hazrlanrlar.■
═══════════ Karde Türk Cumhuriyetlerinden biri olan Kazakistan▓da da Nevruz barn hâkim, sevginin akt, kötülüklerin, dargnlklarn son bulduu güzellik bayramdr. Bu bayramda at yarlar düzenlenir ve cirit sporu oynanr. nsanlar yiyecek ve içeceklerini bugünde daha çok paylarlar. Sokaklar ve caddeler ve de evler bir bayram havasna dönüür. Nevruz bayram her sene milî bir duyguyla ve heyecanla Kazakistan▓da kutlanmaktadr.
Özbekistan:■Türk devletleri arasnda en muhteem ve görkemli Nevruz kutlamalar Özbekistan▓da yaplmaktadr. Burada da ancak ▓l yllardan itibaren ilgi gösterilmeye baland, ▓li yllarda tekrar baz yasaklamalarn balad, yllarndan itibaren ise tartmalarn balad Nevruz bayramnn eskiden beri kutlanan bir halk bayram olduu, mahiyetinin din ile deil tabiat ile ilgisi olduundan gelenekler açsndan düzenlemenin gerektii vurguland. Bunun neticesi ⌠Nevruz■ hakiki bir halk bayram sfatyla resmi bir bayrama ylndan itibaren dönütürüldü ve kutlanmaya baland. Özbekistan Cumhurbakan slam Kerimov çkard bir kararla ylnn 21 Mart▓ndan itibaren Nevruz Özbekistan▒da resmi bir bayram olarak kutlanmaya balanmtr. Nevruz bayram yaplan etkinlikler ile tam bir ölene dönmekte, bu büyük kutlama devlet saray ve meydanda gelenek ve göreneklerin tüm örnekleri sergilenmektedir.■
═══════════════ ⌠Bu kutlamalar her kent baz deiiklikler ile kendine özgü bir üslupla yapmaktadr. Dier karde Türk Cumhuriyetlerinde olduu gibi ie temizlik ile balarlar. Avlular, evler, sokaklar her taraf büyük bir özen ile temizlenir ve süslenir. Akam olunca akrabalar, tandklar birbirlerine misafirlie giderler. Yallar, anne ve babalar, akrabalar ziyaret edilir. Küskünler, dargnlar barr, fakir insanlara yardm edilir. Bayram günü ⌠Bahar hanm■ ve etrafnda onun tarznda giyinmi hanmlar birlikte davul zurna ve klarnet eliinde sokaklar dolalp baharn geldii müjdesi verilir. Daha sonra oyunlar sunulur, ark ve türküler söylenerek bayram kutlanr.■
════════════ Yaplan bask ve zulüme ramen Türk milletinin yine de mili deerlerine ve kültürüne ne kadar bal olduunu bir kez daha görmekteyiz. Özbekler▓ de de temizlie önem verildiini, yal insanlara, anneye ve babaya saygnn olduunu, çocuklara sevginin yüceliini görüyoruz. Türk milleti her ne olursa olsun kötülüklere son veren bir düünceye sahiptir. Nevruzun gelii, baharn kendini gösterdii ve tabiatn yeniden canlandn Özbekler de kutlamaktadrlar. Türk milletinin devletlerine ne kadar bal olduklar görülmektedir.
═══════════ Krgzistan: ⌠ Türk Cumhuriyetinin eski Cumhurbakan, 1 ubat tarihinde, 21 Mart▓ Millî Nooruz Bayram ilan etti. Bu zamandan beri 10 yldr Türk Halk, atalarmzn gelenekli bayramn tekrar canlandrp, kutlamaya baladlar.═ Her eye ramen bu bayram, bugüne kadar halk tarafndan kutlanla gelmitir. Hatta airler, bu bayramla ilgili iirler yazmlardr. Örnein Ömer Hayâm, ▒Yeni Mevsim▓ hakknda yazd ⌠Nevruz-Name■ sinde, lirik tarzda, ran ▒ da saltanatl bir ekilde kutlanan bayram tasvir eder.
═══════════════ El Harezmî,■Muhabbet-Name■ sinde;
═══════════════ ▒Peri bu güzellikten meydana gelen bir da m?
═══════════════ Ki nevruz, bahar yüzlü, hilal kal bir güzel mi?
diye sevgilisine hitap etmektedir.
═══════════════ Krgzlar, Nooruzu, mevsimin deimesiyle ilgili bayram, yeni ylba bayram olarak etmiler. Çünkü baharn gelmesiyle dünyaya canllk gelir. Yeil dünya kendini yeniden gösterir. Yamurun yamas, doann filizlenmesi insanlarda yeni bir hayata balyormu gibi bir duygu uyanr. Nooruz bayramnn lirik mahiyeti, toprak anann gösü kabarp, ta memelerinin gevedii gün, yeryüzünde saadetin yuva yapt gün, bitkilerin gözünü açt gün, gibi ifadelerden de anlalmaktadr. Krgzlar ▓da bu mevsim buzlarn çözüldüü, hayvanlarn harekete geçtii, bitkilerin canland, eski ve yeni iki yln bulutuu günde yeni yl bayram Nooruz kutlanr. Bu gün 21 Mart▓a rastlamaktadr. Bununla ilgili halknn edebi eserlerinde aadaki gibi deyilere rastlamaktayz:
═══════════════ ⌠Betogool═ Nooruzun
═══════════════ Eski yl ile yeni yln
═══════════════ Parlak bir ada sahip
═══════════════ Bütün beeri âlemi yeniler
═══════════════ Allah▓tan Nooruz yenilenir
═══════════════ Nooruzlamada kar çiçei
═══════════════ Kar delerek çkagelir
═══════════════ Kar çiçei bayram
═══════════════ Kazan yourtla doldur
═══════════════ Kaynatr herkes sümölök
═══════════════ Bayram eder genci, yals
═══════════════ Batogool▓ da bahar geldi
═══════════════ Geri dönüp, ördek, kaz geldi.■════════════════════════
Bu günde bütün halk toplanr ,■köçö■ (dardan yaplan bir nevi yarma) ,■sümölök ⌠ (aureye benzer bir tarzdan yaplan bir nevi tatl çeidi) kaynatr çeitli yemekler yaparlar. Tüm canllarn salk shhatine tabiatn bereketliliine yönelik dileklerde dua ve temennilerde bulunurlar. Dolaysyla Krgzlar Nooruzda hep birbirlerine iyi niyet ve dualarda bulunmakla birlikle, yeni yla yönelik temennilerini de söylerler.■
═════════ Krgzlar da milli Türk bayram Nevruzu büyük bir nee ile kutlamaktadrlar. Yaants doaya bal olan Türkler sürekli olarak dünyann gizemi hakknda bilgi toplayarak kuaktan kuaa aktarmaya çalmlardr. Destanlarnda, efsanelerinde, iirlerinde, gelenek ve göreneklerinde bunlar görebiliriz. Çocuu, genci, yals, zengini yoksulu bütün herkes Krgzlara özgü yemekler yerler. Nevruz bayramnda Krgzlar bereketlilie yönelik, doadan daha fazla verim almak için Allah▓a dua ederler. Bu bahar bayramnda zengin insanlar, yoksul, gariban insanlar düünürken toplumsal bir dayanma salanmas için Nevruz bir vesile olmutur. Bayram boyunca ailelerin birbirlerini ziyaret etmeleri, bayramlamalar bir gelenek haline gelmitir.
Türkmenistan: ⌠Türkmenistan halk kendi bamszln ilan ettikten sonra, ylndan itibaren 21 Mart tatil edilmi, Nevruz bayram resmi olarak kutlanmaya balanmtr. Devlet bakan Nevruz▓u öyle tarif ediyor:■ Nevruz tüm Müslüman dousunun kutsal bayramlarndan birisi olmakla o dounun en eski haklarnn biri olan Türkmen halknn da ruhunu bugünden itibaren tamamen yenileyen duruma dönüür. Her bir Nevruz bizi yeni güne, yeni devre götürür.■ Devlet seviyesinde bir bayramn yaplmas için neler gerekirse her ey seferber edilmi, atalarndan miras kalan milli geleneklerini, adetlerini, çeitli oyunlar ile canlandrmak suretiyle coku ile kutlamaya çalmaktadrlar. Türkmenler için de ▒taze bir gün▓ ,▓yeni bir gün▓═ anlamnda edilip tabiatn insanlara emrettii bir bayram telakki edilmitir. Nevruz öncesi akamdan yeni elbiseler giyilir, geleneksel tatl ⌠semene■, yemek olarak ⌠yarma■ ,■noybal erite■ , ⌠buluma■ gibi yemekler hazrlanr.■
═══════════ Türk kültürü zengin ve çeitli olduu için Nevruz bayramnn özellikleri hemen hemen hepsinde ayn ekilde görülmektedir. Baharn gelmesiyle soyda Türkmen halk bu bayram nee, sevinç, kardelik, arkadalk, yoksul insanlara yardm, bar, salk ve esenlik içerikli duygularla kutlamaktadr. Türkmenler bu bayramda yoksul insanlara daha fazla yardm etme gerei duyarlar.═ Zaten bu Türk milletinin yapsnda vardr. Türkmenlerin ne kadar çada, medeni bir millet olduunu görmekteyiz. Dün ve bugün de olduu gibi Türkmenler kültürlerini devam ettireceklerdir.
Uygur Türkleri (Dou Türkistan):■En görkemli kutlanan yeni yl bayramdr. 22 Mart▓ta kutlanr. Bir ara ylnda kutlanmak istenmi; Çin diktatörü in Sisey▓in emri ile yasaklanm, ancak ylnda Urumçi▓de kutlama yaplm, son on yldan beri gayr resmi olarak Dou Türkistan▓da, geni krsal kesimlerde il ve ilçelerde kutlamalar yaplmtr. Dou Türkistan Türklerinde bahar bayram olarak ⌠Novroz■ olarak telaffuz edilir. Özellikle Uygur ve Türklerinde nevruz günü çeitli etkinliklerin yannda ⌠Ergenekon Destan■ okunur. Nevruz günü Uygur Türklerinde evler yeniden boyanr, insanlar yeni elbiselerini giyerler, sokaklar temizlenir, Nevruz alanlarnda büyük bir hazrlk yaplr. Sabahtan itibaren karlkl birbirlerinin bayramn kutlarlar ve hediyeler alnp verilir.■)
⌠Gagauzlar▓da Nevruz bayram ⌠ilkyaz yortusu■, Krm Türklerinde ⌠nevrez■ olarak isimlendirilen, Bat Trakya ve Balkanlarda ⌠mevriz■ adyla kutlanmaktadr.■
═══════════ Sonuç: Bugün Nevruz adyla kutladmz bu bayram, Türkler için ⌠Ergenekon Bayram■dr. Fars dilinden aldmz Nevruz kelimesi çok eskiden beri Türk kültüründe Ergenekon Bayram olarak bilinmekte idi ve canl bir ekilde kutlamaktayd. Atein yaklmas ve üzerinden atlanmas Türklerin aman kültürü ile yaadklarnn kantdr. Eski Türklerin geleneklerini, göreneklerini bugün Orta Asya Türk Devletleri▓nde ve Türkiye▓mizde görmekteyiz. Nevruz (Ergenekon), Türkler tarafndan dier milletlere geçmitir. Türkler bu bayram bir kurtulu bayram olarak kabul etmiler ve günümüze kadar çeitli adlarla (Bozkurt, Çaan, Ergenekon, Nevruz, Sultan Nevruz, Mart Dokuzu, Novruz v.s.) kutlamlardr.
Nevruzun gelmesiyle insanlar bayramlk elbiselerini giyer, akrabalar, aileler, tandk insanlar ve kutsal yerler ziyaret edilir. Meydanlarda iir atmalar olur, millî oyunlar oynanr.(cirit, güre, at yar, yumurta tokuturmak v.s.) Ayrca bu bayramda yoksul insanlara yiyecek yardmnda bulunulur. Millî birliimizin ve beraberliimizin sembolü Nevruz; umudun, bereketin, barn, sevginin, kardeliin ve hogörülüün bayramdr.
═══════════ KAYNAKLAR:
1-AKÇORA, Erginöz, Tarihimizde ve Kültürümüzde Nevruz, Elaz Eitim, Sanat, Kültür, Aratrma, Tantma ve Hizmet Yay. , Elaz,
2-ALPARSLAN. Ali, Kad Burhaneddin Divan▓ndan Seçmeler, T. C. Kültür Bakanl Yay. , Ankara,
3-Büyük Türk Klasikleri, Tarih- Antoloji-Ansiklopedi, Ötüken- Söüt, stanbul,
4-PEKTEN, Haluk, Nefî-Hayat-Sanat-Eserleri, Akça Yay. , Ankara,
5- PEKTEN, Haluk, Nailî-Hayat-Sanat-Eserleri, Akça Yay. , Ankara,
6-PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, Akça Yay. , Ankara,
7-SLAHDAROLU, Fikri, Günümüz Türkçesi le Kutadgu Bilig Uyarlamas, T. C. Kültür Bakanl Yay. , Ankara,
8-Türk Dünyasnda Nevruz Dördüncü Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Bakanl Yaynlar, Ankara, ,s√24/√
9-ZEYBEK, Namk Kemal, Türk Olmak, Ocak Yay. , ,
TAN, Nail,■Atatürklü Nevruz Bayramlar■ , Türksoy, Mays , S:9,s√41
EROL, Ali, ⌠Nevruz Üzerine Bir Yaz■, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Mart-Nisan , S, s√31
═
Prvan Bkirqz (sayeva)
MÜASR AZRBAYCAN ROMANINDA
STRUKTUR DYMLR
XX srd Azrbaycan dbiyyatnda mifik obraz v süjetlr, mif motivlrin tez-tez müracit olunmudur. srin vvllrind .Haqverdiyev, A.aiqin yaradclnda, daha sonralar funduszeue.infon srlrind mifologizmlr geni yer verilmidir. Dram srlrind istifad olunan bu elementlr onunu strukturunda ciddi dyiikliy yol verms d, eyni vziyyti roman janrnda müahid ed bilmirik. Roman bir janr kimi zaman-zaman istr mövzu, istrs d struktur baxmndan deformasiyalara uramdr. XX srin vvllrind bir sra tdqiqatçlar roman janrnn tnzzül urayaca haqqnda mülahizlr irli sürürdülr. Proseslrin gediat mslnin bu kild qoyulmasnn dqiq olmadn göstrdi. Msl ondadr ki, bir janr kimi romann özünü qoruma instinkti çox güclüdür. funduszeue.infotesin ⌠Don Kixot■ sri cngavrlik romanlarnn son nümunsi, hm d bu üsluba qrib bir istehzas v kinaysi olan bir romandr. Lakin bu yanama roman kiçiltmdi, ksin janrn daxilind özünü yenidn tnzimlm, yenidnqurma, bir sözl sinergetik proseslr tkan verdi. Bu baxmdan XX sr Azrbaycan romannda da dyiikliklr nzr çarpr. Bu ilk növbd mifik obraz v süjetlr arlq vern srlrd müahid olunur. Mif v roman janr arasnda brabrlik iarsi qoymaq qeyri dqiq olard. Mif bir harmoniya yaradcsdr, tarixi konkret faktlarla ks etdirmir, romanda is tarixilik müasirlikl yana addmlayr. Ancaq XX srin balancnda roman v mif süjetlri arasnda ninki bir yaxnlq, ballq göründü, htta onlarn paralel addmlamas müahid edildi. Bu proseslr yeni janr hadissin tkan verdi. Dünya dbiyyatnda roman-mif janrnn ilk nümunlrini funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info v b. yaratmlar. Mslnin nzri yönlrini aradran funduszeue.info, funduszeue.infonski v b. roman-mif janrn yeni janr hadissi kimi qbul etmilr. Bdii dbiyyat nümunlrind hmi mif motivin müracit olunmudur. Ancaq XX srd bu proses yeni skil alr, ninki dbiyyata, hmçinin mdniyytin digr sahlrin d nüfuz edir.
═Azrbaycan dbiyyatnda roman-mif janrna M.Süleymanlnn ⌠Köç■ srini aid ed bilrik. srin mövzusu, dili, obrazlarn ilnm strukturu arasndak ballq, mlum epos mtnin yaradc münasibt, thkiynin canll v yüyrkliyi, n sas is üurlu kild deyil, thtlüur hadissi kimi bdii mtn oturan mifik tfkkür elementlri, aman ayinlrinin, tsvvüf elementlrinin ilnm mexanizmi ⌠Köç■ srinin janrn roman-mif adlandrmamza sas verir. Klassik roman janrnn ölçülrin gör ⌠Köç■ d hadislr n bir qhrmann trafnda cryan edir, n d sovet roman kimi kütlnin maran ks etdirir. Bu bir etnosun tarixn keçdiyi yolunu, dünyagörüünü, mdniyytini, dil-ifad znginliyini ks etdirn mdni abidy çevrilir. Hadislrin verilm tezliyi epik thkiyni deyil, dramatik hrkti xatrladr. Yen hadislr glinc, srd hadislrin düzxtli deyil, spiralvari hrkti roman texnikas il deyil, mhz mifl balanr. Mifd tarix dön-dön tkrarlanr, qhrmanlar taleyin hökmün tabe olur v ya qzavü-qdr boyun yir. Bu struktur ⌠Köç■ srind d saxlanlr. Bdii mtind obrazlarn adlar bel tkrarlanr. Müllif sr ⌠Kitabi-Dd Qorqud■ qhrmanlarndan Domrulu, Beyryi, Bkili gtirir, amma bu obrazlar sadc proyeksiya olunmurlar, bzi mqamlarda frqli funksiyalar icra edirlr. Nzr alsaq ki, epos yaradcl mifoloji strukturla hmi ballqda olmudur, onda klassik epos nümunlrindki mifoloji qat ⌠Köç■ srind axtarmaq chdimiz yanl olmazd. Qhrmanlq dastanlarnn struktur v obraz sisteminin roman janrna nüfuz etmsi dbi nnnin v genetik yaddan qorunmasna xidmt edir. Bu is arxetipik strukturlarn, mifik motivlrin, obraz v süjetlrin dövrviliyini tmin edir. ■Köç■ romannda ⌠janrn yadda■ problemi qorunur, ilkin elementlr √ arxetipik strukturlar müasir romann nzri postulatlar il çular. Dünya dbiyyat nümunlrind roman-mif janrnda yazlan srlrin ksriyytind karnaval texnikas saxlanr, bu da genetik yaddaa söyknn msldir. Son illrin populyar dbi nümunlri içrisind rq klassik nnsin saslanaraq yazlan roman nümunlrin d rastlanr. Bunlarn içrisind funduszeue.infoun srlri daha çox diqqt mrkzinddir. rq-islam mdniyyti nnsinin dairsini genilndirmsi özlüyünd yax hadisdir. Msln, müllifin müracit etdiyi materiala yanama trzindn v onu dünya oxucusuna çatdrmasndan gedir. slind, funduszeue.infoun romanlar janrn srhdlrin parametrlri baxmnda çox uzaqdfunduszeue.info is populyarlq problemi yaratmasa da, materiala yarmçq yanama problemini qabardr. Bir Latn Amerikal v ya Avropal oxucu bel mtnlri maraql, cazibdar qbul ets d rq-islam-türk mdniyytin mnsub oxucu üçün klassik dbiyyatn tamdeyilmzlik prinsipinin gözlnilmmsi mntiqsizlik tssürat yaradr. Mif mtni v bdii dbiyyat arasndak müvazint mslsind hr iki trf eyni arlq qazand halda maraql nticlr ld etmk olur. M.Süleymanlnn ⌠Köç■ romannda bu müvazint saxland üçün srin roman-mif texnikasnda yazlmasna bir daha min ola bilirik. srd mif thtlüur hadissi kimi roman strukturuna nüfuz edir. Mif mtninin v ya mifik obrazlarn bir çox bdii srlrd düünülmü kild istifad olunmas zaman mif mtind srbst kild mövcudluunu qoruya bilir. Bel olan halda mifoloji model mifik obrazlar, mif süjeti klind çx etdiyi üçün srin strukturunda mif v romann birlmsini gör bilmirik. Azrbaycan dbiyyatnda son illrin mhsulu olan ⌠A qoç, qara qoç■ romannda bu mnzrnin ahidi oluruq. sr mlum nal mtninin dekonstruksiya olunmu yeni variantdr. Müllif bu bdii üsulla müasiri olduu zamann normal insan mntiqin smayan deformasiyalarn göstrmk üçün bilavasit hamnn bildiyi nal qhrmanlarna müracit edir. Müllif ideyasnn çatdrlmasnda yalnzca model kimi ilnn nal motivi srl tam kild qaynayb-qara bilmir. Bu kild roman-mif janrndan danmaq olmaz. ⌠A qoç, qara qoç■ srind mif mtninin romanda özünü büruz vermsi situasiya il baldr, individual xarakter dayr, müllif fikrinin çatdrlmasnda vasitdn baqa bir ey deyildir.
XX sr dbiyyat adresat daima mifik situasiya içrisind saxlamaa çalr. Bir sözl, mif müasir düünc trzinin özün çevrilir. O artq poetikann bir hisssi olmaqdan çxb, ontoloji mahiyyt qazanr. Bellikl, mif özünd iki dünyagörüünü empirik v qeyri-empirik reall bütövldirir. Buna baqa sözl fiziki v metafiziki realln birlmsi d demk olar. Problem bel baxanda mifik dünyagörüünün çox layl, çox qatl proses olduuna min oluruq. Bu çox qatlln n üst √ empirik qbul ediln hisssind insanlarn real hyat trzi, muliyyti dayanr. Biz bu qat üurlu kild qbul v izah ed bildiyimiz halda, qeyri-empirikliyi anlamaqda çtinlik çkirik, bu da tbii prosesdir, çünki bu halda thtlüur hadissi il qar-qarya glirik. Müasir elm thtlüur hadislrini izah etmkd maraql olmasa da insan canl orqanizm kimi tbitin bir parças olduunu öz genetik faktoru il hiss edir. Thtlüur hadissi zaman informasiyann verilmsi somatik strukturlarla laqlidir. Mhz bu sbbdn d thtlüur anlay bioloji, geoloji, kosmik v s. faktorlarla laqlidr. Burada hmçinin informasiyann ötürülmsi prosesi d gedir ki, bunun da daycs mhz insandr. Genetik yaddada minillik tarixl müasir dünya arasnda el bir böyük msaf qoyulmur. XX srin böyük möcüzlrindn saylan Vanqa, Cuna fenomeni haqqnda dandmz thtlüur hadissinin, mifik yaddan göstricisidir. funduszeue.infovker ⌠Mifin mntiqi■ srind yazrd: ■txyyüldn ötrü salam düünc dünyasndan frqli gerçklik sistemi mövcuddur.■
Müasir dbiyyat nümunlrind mif dramaturgiyann, lirikann, epik thkiynin janr xüsusiyytlri il üzvü kild birlir. XX srin vvllrind olduu kimi hm srin sonlarnda, hm d XXI srin balancnda mif strukturunun digr janrlara nisbtd daha çox romanla birlmsinin sbbi yqin ki, epik thkiy il laqdardr. Müasir thkiynin strukturunda mifoepik süjet müxtlif funksiyalar yerin yetirir. Bzi mülliflr üçün mifoloji süjet v obrazlar arxaik tfkkürl laq qurman yoludur.
dbiyyatda roman-mif janrnn yaran XX srin mhsuludur. Bu dövrd yaranan srlrd mif süjet, kompozisiya, zaman√mkan anlaylar, obrazlar sistemind d dyiikliklr yol açd. Mifoloji süjet v obrazlar XIX srd yaranan dram srlri v lirika nümunlrind d yox deyildi. Bu msl trafnda bir çox tdqiqatçlarn müxtlif qnatlri il rastlarq. Mif poetikas il uzun müddt mul olan funduszeue.infonskiy gör, ümumiyytl XIX srd yazlan heç bir romanda mifoloji süjet v motiv rast glmk olmaz. Znnimizc, bu iddiada tdqiqatç yanlla yol verir. XIX sr rus dbiyyatnda funduszeue.infoevskinin yaradclnda, elc d dünya dbiyyatnn nümunlrini aradrarkn görürük ki, mifik tfkkür, mifoloji obrazlar sistemi hmi müracit olunan bir sah olmudur.
Roman janrnn klassik strukturunun pozulmas v yeni roman-mif janrnn tkkülü yeni tfkkür trzi, yeni dünyagörüünün tzahürüdür. Digr janrlardan frqli olaraq roman daha çox dyi bilmk qabiliyytin malikdir. Bu xüsusiyyti ona daima müasir qala bilmk imkan verir. Yuxarda sadalanan chtlr romann mövzu, ideya, obrazlar sistemind d ciddi dyiikliy yol açr.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası