Birleşik Kelimelerin Yazılışı (İmlâsı), Özellikleri, Örnekleri
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelime olurlar:
yer çekimi, hanımeli, ses bilgisi;
beyaz peynir, açıkgöz, toplu iğne;
eli açık, sırtı pek;
söz etmek, zikretmek, hasta olmak, gelebilmek, yazadurmak, alıvermek;
çoluk çocuk, çıtçıt, altüst;
başüstüne, günaydın;
sağ ol, ateşkes, külbastı.
Birleşik kelimeler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır:
A) Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar:
1. Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
kaynana (< kayın ana),
kaynata (< kayın ata),
nasıl (< ne asıl),
niçin (< ne için),
pazartesi (< pazar ertesi),
sütlaç (< sütlü aş),
birbiri (< biri biri).
2. Et- ve ol- yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
emretmek (<emir etmek),
kaybolmak (<kayıp olmak);
haletmek (<hal etmek=tahttan indirmek),
menolunmak (<men olunmak);
affetmek (<af etmek), reddetmek (<ret etmek).
UYARI: Sadece söyleyişte tonlulaşma biçiminde ses değişmesine uğrayanlar ayrı yazılır:
azat etmek, hamt etmek, izaç etmek, iktisap etmek. Bu örneklerde tonluluk söyleyişte belirtilir.
3. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
8. Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su vb. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır:
Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında unvan kelimesi sonda ise, gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır:
Abidinpaşa, Bayrampaşa, Gazi Osmanpaşa, Davutpaşa, Ertuğrulgazi, Kemalpaşa (ilçesi);
Necatibey (Caddesi), Mustafabey (Caddesi).
Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır:
güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu.
Bunlardan başka dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimeler de vardır: a. Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları:
d.Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır. Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır: ağır aksak, yürük aksak, yürük semai.
Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır:
İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim.
B) Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler
1. Etmek, edilmek, eylemek, kılmak, kılınmak, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller herhangi bir ses düşmesine veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır:
alt etmek, arz etmek, azat etmek, boş olmak, dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, sağ olmak, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak.
2. Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
ada balığı, ateş balığı, dil balığı, fulya balığı, kedi balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ton balığı, yılan balığı;
acı balık, bıyıklı balık, dikenli balık.
ardıç kuşu, arı kuşu, çalı kuşu, deve kuşu, muhabbet kuşu, saka kuşu, tarla kuşu, yağmur kuşu;
alıcı kuş, boğmaklı kuş, makaralı kuş.
ağustos böceği, ateş böceği, cırcır böceği, hamam böceği, ipek böceği, uçuç böceği, uğur böceği;
ağılı böcek, çalgıcı böcek, sümüklü böcek.
at sineği, et sineği, meyve sineği, sığır sineği, su sineği, uyuz sineği.
ateş çiçeği, çuha çiçeği, güzelhatun çiçeği, ipek çiçeği, küpe çiçeği, lavanta çiçeği, mum çiçeği, yayla çiçeği, yıldız çiçeği;
ölmez çiçek.
avize ağacı, ban ağacı, dantel ağacı, kâğıt ağacı, mantar ağacı, mercan ağacı, öd ağacı, pelesenk ağacı, süt ağacı, tespih ağacı;
kör ağaç.
altın kökü, boya kökü, eğir kökü, helvacı kökü, meyan kökü;
ek kök, saçak kök, yumru kök.
dağ elması, yer elması;
çalı dikeni, deve dikeni;
köpek üzümü, kuş üzümü;
çakal armudu, dağ armudu;
at kestanesi, kuzu kestanesi;
can eriği, gövem eriği;
kuzu mantarı, yer mantarı;
su kamışı, şeker kamışı;
dağ nanesi, taş nanesi;
ayı gülü, Japon gülü;
Antep fıstığı, çam fıstığı;
sırık fasulyesi, soya fasulyesi;
Amerika bademi, taş bademi;
Afrika menekşesi, deniz menekşesi;
Japon sarmaşığı, kuzu sarmaşığı;
Hint inciri, kavak inciri;
armut kurusu, kayısı kurusu;
su sarımsağı, şeker pancarı.
kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm.
UYARI : Çiçek dışında anlamlar taşıyan baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık); ot dışında anlamlar taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uğramış olan çöreotu ve yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu bitişik yazılır.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
el kitabı, Frenk gömleği, İngiliz anahtarı, İngiliz sicimi;
alt geçit, tüp geçit, üst geçit, çekme demir, çekme kat, dolma kalem, dönme dolap, kesme kaya, toplu iğne, vurmalı çalgılar, vurmalı sazlar, yapma çiçek.
afyon ruhu, katran ruhu, lokman ruhu, nane ruhu, tuz ruhu.
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler:
Arnavut kaldırımı;
çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu;
köprü yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
açık oturum, açık öğretim, ana dili, ay tutulması, baş ağrısı, baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu, çözüm yolu, dil birliği, din birliği, güç birliği, iş birliği, iş bölümü, madde başı, ses uyumu, yer çekimi.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi, yer bilimi;
dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi, şekil bilgisi.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı;
hava küre, ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre, yarım küre.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:
bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi;
ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi, limon sarısı, safra yeşili, süt kırı.
5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır:
açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil.
6. Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, orta, yukarı, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır:
Doğu Anadolu, Batı Trakya, Orta Anadolu, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Orta Asya, Orta Doğu, Yakın Doğu, Uzak Doğu, Güneybatı Anadolu, İç Asya, İç Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı.
7. Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında sondaki unvanlar hariç, şahıs adları ayrı yazılır:
Yunus Emre Mahallesi;
Gazi Mustafa Kemal Bulvarı;
Ziya Gökalp Bulvarı;
Nene Hatun Caddesi;
Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı;
Koca Mustafapaşa;
Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sultan Ahmet Camii, Sütçü İmam Üniversitesi.
8. Dış, iç, öte, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı;
ceviz içi, hafta içi, yurt içi;
fizik ötesi, kızıl ötesi, mor ötesi, sınır ötesi;
aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra.
9. Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey);
arka üstü, baş üstü, böbrek üstü bezi, tepe üstü (trafikte).
Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
alt yazı;
üst kat, üst küme;
ana bilim dalı, ana dili;
ön söz, ön yargı; art damak, art niyet; arka teker;
yan cümle, yan etki;
karşı görüş, karşı oy;
iç savaş, iç tüzük;
dış borç, dış hat;
orta kulak, orta oyunu;
büyük anne, büyük baba;
küçük harf, küçük parmak;
sağ açık, sağ bek;
sol açık, sol bek;
peşin fikir, peşin hüküm;
bir gözeli, bir hücreli;
iki anlamlı, iki eşeyli;
tek eşli, tek hücreli;
çok düzlemli, çok hücreli;
çift ayaklılar, çift kanatlılar.
Suçiçeği nasıl yazılır? TDK’ya göre ‘su çiçeği’ bitişik mi ayrı mı yazılır?
Türk Dil Kurumu (TDK) güncel yazım kılavuzu ile internet ortamında hizmet vermektedir. Birçok kelimenin nasıl yazıldığı bu güncel sözlük sayesinde online olarak sorgulanabilmektedir. Bu sayfada en çok sorgulanan sözcük tipleri bitişik ya da ayrı yazılması gerekenlerdir. Bu sözcüklerden biri de 'suçiçeği'dir. Suçiçeği mi, su çiçeği mi? Nasıl yazılır? TDK'ya göre anlamı ve doğru kullanımı ile ilgili merak ettiğiniz tüm detaylar haberimizde
funduszeue.info
Yayınlanma: - 31 Ekim Güncellenme:
Türkçede özellikle iki sözcüğün yan yana gelerek oluşturduğu yeni sözcük ya da sözcük öbeklerinin nasıl yazıldığı çok karıştırılır. Özellikle iki kelimenin yan yana gelişi ile oluşturulan yeni sözcüklerin nasıl yazıldığı en çok merak edilenler arasındadır. Türkçeyi yazım kılavuzuna uygun bir şekilde kullanmak isteyenlerin sık sık yazılışını merak ettikleri sözcüklerden biri de ‘suçiçeği’dir.
SUÇİÇEĞİ NE DEMEK: Genellikle çocuklarda görülen döküntülü, bulaşıcı, salgın hastalık.
SUÇİÇEĞİ NASIL YAZILIR?
Bu kelimenin suçiçeği mi, su çiçeği mi olarak yazıldığı sorgulanır. Bu kelimenin doğru kullanımı suçiçeği şeklinde olmalıdır. Yani birleşik yazılmalıdır.
su çiçeği (Yanlış kullanım) suçiçeği (Doğru kullanım)
Cümle içinde kullanımı:
“Çocukken suçiçeği hastalığı geçirmediğimi öğrendiğimde çok şaşırdım.”
İlginizi ÇekebilirÇok yönlü nasıl yazılır? TDK'ya göre 'çokyönlü' bitişik mi ayrı mı yazılır?