isveç ortalama maaş / Sahil Güvenlik Muhafız Maaşları - Marinos Bet Dersi5

Isveç Ortalama Maaş

isveç ortalama maaş

Journal of Economic Growth and Social Welfare, 2021, 2

0 ratings0% found this document useful (0 votes)
96 views214 pages

Description:

Journal of Economic Growth and Social Welfare publishes original scientific papers, scientific information, up-to-date reviews, and case studies. Only the authors are responsible for the content and writing of the manuscript. The content of the manuscript must be original and compiled in accordance with the guidelines of the journal. Papers are published in Azerbaijani, English, Russian and Turkish.

Original Title

JOURNAL OF ECONOMIC GROWTH AND SOCIAL WELFARE, 2021, №2

Copyright

Available Formats

PDF, TXT or read online from Scribd

Share this document

Share or Embed Document

Did you find this document useful?

Description:

Journal of Economic Growth and Social Welfare publishes original scientific papers, scientific information, up-to-date reviews, and case studies. Only the authors are responsible for the content and writing of the manuscript. The content of the manuscript must be original and compiled in accordance with the guidelines of the journal. Papers are published in Azerbaijani, English, Russian and Turkish.

Copyright:

Available Formats

Download as PDF, TXT or read online from Scribd
0 ratings0% found this document useful (0 votes)
96 views214 pages

Original Title:

JOURNAL OF ECONOMIC GROWTH AND SOCIAL WELFARE, 2021, №2

Description:

Journal of Economic Growth and Social Welfare publishes original scientific papers, scientific information, up-to-date reviews, and case studies. Only the authors are responsible for the content and writing of the manuscript. The content of the manuscript must be original and compiled in accordance with the guidelines of the journal. Papers are published in Azerbaijani, English, Russian and Turkish.

Copyright:

Available Formats

Download as PDF, TXT or read online from Scribd

İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU

AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES


INSTITUTE OF ECONOMICS

ISSN 2707-9309 (print)


ISSN 2707-9317 (online)

İQTİSADİ ARTIM
VƏ İCTİMAİ RİFAH
Journal of Economic
Growth and Social Welfare
2021 № 2
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU

ISSN 2707-9309 (Print)


ISSN 2707-9317 (Online)

İQTİSADİ ARTIM VƏ
İCTİMAİ RİFAH
ELMİ JURNAL

2021, № 2
JOURNAL OF ECONOMIC GROWTH AND SOCIAL
WELFARE
Jurnalın indekslənməsi / Indexed by
İqtisadiyyat İnstitutu

İQTİSADİ ARTIM və İCTİMAİ RİFAH


Elmi jurnal. 2011-ci ildən nəşr edilir.
ISSN 2707-9309 (Print)
ISSN 2707-9317 (Online)

Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyində mətbu nəşrlərin reyestrinə daxil edilmişdir.


Reyestr № 3402

"İqtisadi Artım və İctimai Rifah" jurnalı iqtisadiyyat sahəsində elmi-nəzəri məqalələrin,


araşdırma materiallarının müasir dövrün tələblərinə uyğun formatda nəşrini həyata keçirir.
Jurnalda Azərbaycanda və dünyada mikroiqtisadiyyat, makroiqtisadiyyat, iqtisadi siyasət,
regionların sosial-iqtisadi inkişafı, ətraf mühitin iqtisadiyyatı, aqrar iqtisadiyyat, bank işi, vergi,
audit, menecment, marketinq, mühasibat uçotu, gömrük və digər iqtisadi məsələlər elmi-nəzəri
baxımdan təhlilə cəlb olunur. Azərbaycanın, eləcə də dünyanın aparıcı iqtisadçı alimlərinin elmi
nəzəriyyələrinə, bu nəzəriyyələrin həyatımızın müxtəlif sahələrinə tətbiqinin fundamental
nəticələrinə, təklif və tövsiyələrinə geniş yer verilir. Məqalələr Azərbaycan, rus, türk və ingilis
dillərində, ildə 4 dəfə dərc olunur. Jurnalda müəlliflərin şəxsi maraqlarını əks etdirən, elmi-
nəzəri, praktik nəticəsi olmayan məqalələr qəbul edilmir. Jurnal Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tövsiyə etdiyi elmi nəşrlər sırasındadır.

© 2021 İqtisadi Artım və İctimai Rifah

ECONOMIC GROWTH and SOCIAL WELFARE


Scientific journal. This journal has been published since 2011.
ISSN 2707-9309 (Print)
ISSN 2707-9317 (Online)

The journal is included in the register of publications in the Ministry of Justice of the Republic of
Azerbaijan. Register № 3402

Journal of “Economic Growth and Social Welfare” publishes scientific and theoretical articles,
research materials in the field of economics in a format in accordance with modern
requirements. The journal analyzes microeconomics, macroeconomics, economic policy, socio-
economic development of the regions, environmental economics, agrarian economy, banking,
taxation, audit, management, marketing, accounting, customs and other economic issues in
Azerbaijan and the world from a scientific and theoretical point of view. This journal covers the
scientific theories of leading economists of Azerbaijan, as well as the world, the fundamental
results, proposals and recommendations for the application of these theories to various areas of
our lives. Articles are published in Azerbaijani, Russian, Turkish and English 4 times a year. The
journal does not accept articles that reflect the personal interests of the authors and do not have
scientific-theoretical or practical results. The journal is one of the scientific publications
recommended by the Supreme Attestation Commission under the President of the Republic of
Azerbaijan.

© 2021 Economic Growth and Social Welfare

www.informa.az 3
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Təsisçi
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI İQTİSADİYYAT
İNSTİTUTU

Baş redaktor
Nazim Müzəffərli (İmanov) − iqtisad elmləri doktoru, professor

Baş redaktorun müavini


Müşfiq Atakişiyev − iqtisad elmləri doktoru, professor

Məsul katib
Nəsimi Əhmədov − iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Redaksiya heyəti
Abdullayeva R.S. – dosent (Azərbaycan)
Aykaç A.E. − professor (Türkiyə)
Əliyev T.N. – professor (Azərbaycan)
Gülalıyev M.G. – dosent (Azərbaycan)
Hacıyev Ş.H. – professor (Azərbaycan)
Hüseynov T.H. – professor (Azərbaycan)
İsmayılov E.M. − professor, Gürcüstan MEA-nın xarici üzvü (Gürcüstan)
Meznik İvan − professor (Çex Respublikası)
Muradov A.N. – dosent (Azərbaycan)
Muradov Ə.C. – professor (Azərbaycan)
Muradov Ş.M. − professor, AMEA-nın müxbir üzvü (Azərbaycan)
Musayev A.F. − professor, AMEA-nın müxbir üzvü (Azərbaycan)
Müslümov S.Y. – professor (Azərbaycan)
Novruzov V.T. – professor (Azərbaycan)
Nuriyev Ə.X. − professor, AMEA-nın müxbir üzvü (Azərbaycan)
Pey Chanqhonq − professor (Çin Xalq Respublikası)
Petr Stepanoviç − professor (Ukrayna)
Satıbaldin A.A. – akademik (Qazaxıstan)
Səmədzadə Z.Ə. − akademik, AMEA-nın həqiqi üzvü (Azərbaycan)
Sultanova R.P. – professor (Azərbaycan)
Tsvetkov V.A. – professor, Rusiya EA-nın müxbir üzvü (Rusiya)
Vladimir Papava − akademik (Gürcüstan)
Yüzbaşiyeva G.Z. – professor (Azərbaycan)

Dizayner və texniki redaktor: i.f.d., dos. Nəsimi Əhmədov

Redaksiyanın ünvanı:
AZ 1143, Bakı şəhəri, H. Cavid prospekti, 115
E-mail: [email protected]
http://www.economics.com.az

4 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, № 2


İqtisadiyyat İnstitutu

Founder

NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN


INSTITUTE OF ECONOMICS

Editor-in-Chief
Nazim Muzaffarli (Imanov) − doctor of economic sciences, professor

Deputy Editor-in-Chief
Mushfig Atakishiyev − doctor of economic sciences, professor

Executive Secretary
Nasimi Ahmadov − PhD in Economics, associate professor

Editorial Board
Abdullayeva R.S. − associate professor (Azerbaijan)
Aykach A.E. − professor (Turkey)
Aliyev T.N. − professor (Azerbaijan)
Gulaliyev M.G. − associate professor (Azerbaijan)
Hajiyev S.H. – professor (Azerbaijan)
Huseynov T.H. – professor (Azerbaijan)
Ismayilov E.M.− professor, Foreign Member of the Georgian NAS (Georgia)
Meznik Ivan − professor (Czech Republic)
Muradov A.N. − associate professor (Azerbaijan)
Muradov A.J. – professor (Azerbaijan)
Muradov S.M. − professor, Corresponding member of ANAS (Azerbaijan)
Musayev A.F. − professor, Corresponding member of ANAS (Azerbaijan)
Muslimov S.Y. – professor (Azerbaijan)
Novruzov V.T. – professor (Azerbaijan)
Nuriyev A.K. − professor, Corresponding member of ANAS (Azerbaijan)
Pei Changhong − professor (People's Republic of China)
Petr Stepanovich − professor (Ukraine)
Satibaldin A.A. − academician (Kazakhstan)
Samadzade Z.A. − academician, Full Member of ANAS (Azerbaijan)
Sultanova R.P. – professor (Azerbaijan)
Tsvetkov V.A. – professor, Corresponding member of the Russian AS (Russia)
Vladimir Papava − academician (Georgia)
Yuzbashiyeva G.Z. – professor (Azerbaijan)

Designer and technical editor: Assoc. Prof. Nasimi Ahmadov

Address:
115 H. Javid avenue, Baku, Azerbaijan 1143
E-mail: [email protected]
http://www.economics.com.az
www.informa.az 5
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

MÜNDƏRİCAT / № 2, 2021

Akif Musayev, Rəvanə Davudova


Postneft dövründə Azərbaycan Respublikasında makroiqtisadi göstəricilərin
əlaqələrinin Covid-19 pandemiyası və neft qiymətlərinin nəzərə alınması
ilə dinamik modelləşdirilməsi 10

Ramil Əliyev, Sevda Mahmudova


İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın inkişafı istiqamətləri 31

Ənvər İsmayıllı
Avrasiya geoiqtisadi məkanında regional iqtisadi birliklərin formalaşmasında
əsas tendensiyalar 41

Emin Məmməd-zadə
Azərbaycanda innovasiyalı iqtisadiyyatın inkişafı və bu prosesə təsir edən amillər 54

Vüqar Bayramov
İnkişafin dayanıqlılığı fenomeni: nəzəri interpretasiya 67

Yunus Sadıqov
Azərbaycanda pambıq istehsalı və emalı 81

Akifə Ağayarova
Miqrasiyanın əsas determinantları 91

Kamran Abdullayev
Beynəlxalq müqayisəli reytinqlərdə Azərbaycan Respublikasının dəmir yol 99
nəqliyyat sektorunun mövqeyinin yüksəldilməsi istiqamətləri

Təbriz Yadigarov
Azərbaycan iqtisadiyyatında dəniz nəqliyyatının inkişafının qiymətləndirilməsi 111

Dağbəyi Allahverdiyev
Dünyanın geoiqtisadi əlaqələri kontekstində Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisi 126

6 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, № 2


İqtisadiyyat İnstitutu

Aida Əliyeva
Azərbaycanda hava nəqliyyatının inkişafının proqnozlaşdırılması 137

Rəsmiyyə Şirinova, Vüsalə Abbasova


Mülkiyyət hüququnun idarə olunması göstəriciləri üzrə Azərbaycanın
mövqeyinin yaxşılaşdırılması istiqamətləri 148

Ülkər Məmmədova
Azərbaycanda turizmin tələb funksiyasının sinxron tənliklər
metodu ilə müəyyən edilməsi 157

Айтен Мехралиева
Основные направления государственного регулирования экспортной
деятельности малого и среднего предпринимательства в Азербайджане 166

Lətif Zeynallı, Gülyaz Rzayeva, Səidə Hüseynzadə


İstedadların idarəolunması sənayedə insan kapitalının inkişaf üsulu kimi 180

Leyla Yusifova
Biznesdə keyfiyyəti idarəetmə sistemlərinin tətbiqinin səmərəliliyinin artırılması 192

Zeynəb Qiyasova
İnnovasiyali inkişafin təmin edilməsinin maliyyə mexanizmləri 201

www.informa.az 7
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

CONTENTS / № 2, 2021

Akif Musayev, Revana Davudova


Dynamic modeling of macroeconomic indicators taking into account
the consequences of the Covid-19 pandemic and oil prices in the
Republic of Azerbaijan in the post-oil period 10

Ramil Aliyev, Sevda Makhmudova


Directions of entrepreneurship development in the territories liberated
from occupation 31

Anvar Ismayilli
Main trends in the formation of regional economic unions in the
geoeconomic space of Eurasia 41

Emin Mammad-zadeh
Development of an innovative economy in Azerbaijan and factors
affecting this process 54

Vugar Bayramov
Development sustainability phenomenon: theoretical interpretation 67

Yunus Sadigov
Cotton production and processing in Azerbaijan 81

Akifa Aghayarova
The main determinants of migration 91

Kamran Abdullayev
Directions for improving the position of the railway transport sector of the
Republic of Azerbaijan in international comparative rankings 99

Tabriz Yadigarov
Assessment of the development of maritime transport in the economy 111
of Azerbaijan Republic

Daghbeyi Allahverdiyev
Socio-economic development of Azerbaijan in the context of geoeconomic
relations of the world 126

8 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, № 2


İqtisadiyyat İnstitutu

Aida Aliyeva
Forecasting the development of air transport in Azerbaijan 137

Rasmiyya Shirinova, Vusala Abbasova


Directions to improve Azerbaijan's position in property rights
management indicators 148

Ulker Mammadova
Determination of the demand function of tourism in Azerbaijan by the
method of synchronous equations 157

Ayten Mekhraliyeva
Main directions of state regulation of export activities of small and
medium-sized businesses in Azerbaijan 166

Latif Zeynalli, Gulyaz Rzayeva, Saida Huseynzade


Talent management as a way to develop human capital in industry 180

Leyla Yusifova
Improving the efficiency of the application of quality management
systems in business 192

Zeynab Giyasova
Financial mechanisms to ensure innovative development 201

www.informa.az 9
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Dynamic modeling of macroeconomic indicators taking


into account the consequences of the Covid-19 pandemic
and oil prices in the Republic of Azerbaijan in the post-
oil period
Akif Musayev
Correspondent Member of ANAS, Professor, Doctor of Economics, Head of the Center
"Reconstruction of Post-Conflict Territories", Institute of Economics of ANAS. Azerbaijan.
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-8318-5834

Revana Davudova
PhD in Mathematics, Associate Professor, Head of the Department "Mathematical
Provision of Economic Research", Institute of Economics of ANAS. Azerbaijan.
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0003-4206-2114

Abstract. The study focuses on the dynamic modeling of the relations of


macroindicators, such as the paid services to the population norm, the public
spending norm, the investment norm, the import norm, export norm, exchange
rate, inflation, interest rates in the Republic of Azerbaijan in the post-oil period
based on monthly statistics for the period 2015-2020, taking into account the
impacts of the devaluation that occurred twice in 2015, the COVID-19
coronavirus pandemic and oil prices. A fourth-order vector error correction
model (VECM (4)) has been developed, and impulse responses of variables to
positive shocks of model variables are analyzed, and decompositions of forecast
variance is studied.
Keywords: macroeconomic norms, VEC model, impulse response function,
forecast error variance decomposition, devaluation, COVID-19 pandemic.

JEL B16; UDС 338.001.36


To cite this article: Musayev A., Davudova R. (2021). Dynamic modeling of
macroeconomic indicators taking into account the consequences of the covid-19
pandemic and oil prices in the Republic of Azerbaijan in the post-oil period.
Economic Growth and Social Welfare, Issue II, pp. 10-30
Article history: Received – 19.04.2021; Accepted – 23.06.2021.

10 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Postneft dövründə Azərbaycan Respublikasında makroiqtisadi


göstəricilərin əlaqələrinin Covid-19 pandemiyası və neft
qiymətlərinin nəzərə alınması ilə dinamik modelləşdirilməsi
Akif Musayev
AMEA-nın müxbir üzvü, i.e.d., professor, AMEA İqtisadiyyat İnstitutu, “Post-Konflikt
Ərazilərin Bərpası” Elmi Mərkəzinin rəhbəri. Azərbaycan.
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-8318-5834

Rəvanə Davudova
r.f.d., dos., AMEA İqtisadiyyat İnstitutu, “İqtisadi tədqiqatların riyazi təminatı”
şöbəsinin müdiri. Azərbaycan.
E_mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0003-4206-2114

Annotasiya. Məqalə postneft dövründə Azərbaycan Respublikasında əhaliyə


ödənişli xidmətlər norması, dövlət xərcləri norması, investisiya norması, idxal
norması, ixrac norması, məzənnə, inflyasiya, faiz dərəcəsi kimi makroindika-
torlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin 2015-ci ildə iki dəfə baş vermiş devalvasi-
yanın, COVID-19 koronovirus pandemiyasının və neft qiymətlərinin təsirlərini
nəzərə almaqla 2015-2020-ci illəri əhatə edən dövrün aylıq statistikası əsasında
dinamik modelləşdirilməsinə həsr edilmişdir. Xətaların korreksiyasının 4-tərtibli
vektorial modeli (VECM(4)) qurulmuş, Model dəyişənlərinin müsbət şoklarına
impuls reaksiya funksiyaları və dəyişənlərin proqnozunun dispersiyasının de-
kompozisiyası təhlili edilmişdir.
Açar sözlər: makroiqtisadi normalar, VEC modeli, impuls reaksiyaları funksi-
yası, proqnoz xətasının dispersiyasının dekompozisiyası, devalvasiya, COVID-
19 pandemiyası.

JEL B16; UDС 338.001.36


To cite this article: Musayev A., Davudova R. (2021). Postneft dövründə Azərbaycan
Respublikasında makroiqtisadi göstəricilərin əlaqələrinin covıd-19 pandemiyası və neft
qiymətlərinin nəzərə alınması ilə dinamik modelləşdirilməsi. İqtisadi Artım və İctimai
Rifah, № 2, səh. 10-30.
Məqalə tarixçəsi: göndərilib – 19.04.2021; qəbul edilib – 23.06.2021.

Giriş /Introduction
Müstəqillik dövrü Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatını üç mərhələyə ayırmaq olar:
müstəqilliyin elan edildikdən neft kontraktlarından gəlir əldə edilməsinə qədər olan “keçid
dövrü” (1991-2004), neft kontraktlarından əldə edilən gəlirlərin büdcəyə daxil olmağa
başlamasından, devalvasiyaya qədərki “böyük neft gəlirləri dövrü” (2005-2014) və
devalvasiyadan sonrakı müddəti əhatə edən “post-neft gəlirləri” dövrü.

www.informa.az 11
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

2016-cı ildə İsveçrənin Davos şəhərində keçirilən Dünya iqtisadi Forumu çərçivəsində 21
yanvar tarixində «The New Energy Equation» mövzusunda panel müzakirələrində çıxış edən
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev neft qiymətlərinin aşağı düşməsini
dəyərləndirərkən “Azərbaycan iqtisadiyyatı post-neft dövrü üçün 20 il sonraya hazırlanırdı. Bu,
bizim üçün gözlənilməz oldu və iqtisadiyyatımız üçün çətin bir vəziyyət yaratdı.“ şəklində
münasibət bildirdi. Bu isə Azərbaycan Respublikasının postneft dövrünü yaşadığının siqnalı idi.
2020-ci ildə qlobal iqtisadiyyat koronavirus pandemiyası kimi görünməmiş bir şokla
qarşılaşdı. İnfeksiyanın sürətlə yayılması kütləvi karantin məhdudiyyətlərinə və sərhədlərin
bağlanmasına gətirib çıxardı və bu, son on ildə ən böyük qlobal ÜDM çöküşü ilə nəticələndi.
Bundan əlavə, COVID-19-un nəticələri qlobal borcun rekord dərəcədə artımı, mənfi neft
qiymətləri, zəifləyən dollar; həmçinin qızıl və kriptovalyutaların qiymətinin kəskin artması ilə
müşayiət olundu. 2020-ci ilin ikinci rübündə
Pandemiya, iqtisadiyyatı, əsasən kiçik müəssisələrə və xidmətlərə əsaslanan ölkələrə ən
böyük ziyan vurdu. Beləliklə, ikinci rübdə AB ölkələrinin ÜDM-i 2019-cu ilin eyni dövrü ilə
müqayisədə 11,3%, İngiltərə - 20,8%, ABŞ - 31,4%, Azərbaycanda isə 10.63% azalmışdır.
JP Morgan Beynəlxalq İnvestisiya Bankı və IHS Markit Analitik Agentliyinin qiymətlən-
dirmələrinə görə, aprel ayında dünyada işgüzar aktivlik səviyyəsi 2008-2009 maliyyə
böhranından sonra minimuma enmişdir. May ayında pandemiyanın zəifləməsi və bəzi ölkələrdə
məhdudiyyətlərin qismən aradan qaldırılması ilə bəzi iqtisadi göstəricilər orta dərəcədə
yaxşılaşmağa başladı. Lakin payızda COVID-19-un ikinci dalğasının başlaması ilə iqtisadi
fəallığın bərpası yavaşladı.
Ekspertlər 2020-ci ili neft sahəsinin ən ağır ili kimi qiymətləndirirlər, belə ki, pandemiya
başlayana qədər xam neftin 1 barelinin qiyməti 65$-dan 71$-a qədər artmışdı. Bununla birlikdə,
dünyada koronavirus yayıldıqca, qapanma və sərhədlərin bağlanması ilə bütün dünyada yanacaq
istehlakı sürətlə azalmağa başladı. Bu fonda, fevral ayının sonunda bir barel Brent markalı xam
neftin qiyməti psixoloji hədd hesab edilən 50 dollardan aşağı düşdü. Asiyada və daha sonra
Qərbdə ölkələrin qapanması və sərt nkarantin tədbirləri qlobal istehsal və logistik zəncirləri
pozdu. Bunlar isə neftə olan tələb çökdürdü və nəhayət, neft qiymətlərinin enməsi ilə
nəticəlləndi. 2020-ci il aprelin ikinci ongünlüyündə Brend markalı nefin qiyməti son 21 ildə
minimuma (16$/barel-dan aşağı) endi. Öz növbəsində, WTI markalı ABŞ neftinin qiyməti bütün
ticarət dövrü ərzində ilk dəfə mənfi dəyərlərə düşdü. Həmin ilin 1 mayında OPEK və neft ixrac
edən bəzi ölkələrin neft hasilatına müdaxilələri, bir sıra ölkələrdə karantin məhdudiyyətlərinin
azaldılması sayəsində, artıq iyunun əvvəllərində Brend markalı neftin bir barelinin qiyməti 40$,
dekabrda isə 50$-ı aşdı (İvanov, Svinova, 2020).
Bütün bu çalxalanmaların neft ixracatçısı və iqtisadiyyatında neftin əhəmiyyətli yeri olan
Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirinin araşdırılması aktuallıq kəsb edir. Bu tədqiqat işi bu
istiqamətdə aparılmışdır.
Balanslaşdırılmış (Musayev, Davudova, Musayeva, 2018; Musayev, Davudova, Musaye-
va, 2019)-və balanslaşdırılmamış iqtisadi sistemin fəaliyyətini xarakterizə edən ictimai istehlak
norması, dövlət xərcləri norması, investisiya norması, ÜDM-in struktur effektivliyi, iqtisadi artım
tempi və s. kimi makroiqtisadi göstəricilər sisteminin qarşılıqlı əlaqələrini ifadə edən
münasibətlərdən ibarət riyazi aparat işlənmiş və bu riyazi münasibətlərdən istifadə edilməklə
Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı interval riyaziyyatı və nöqtəvi hesablamalar
çərçivəsində təhlil olunmuşdur (Davudova, 2019; Davudova, 2020).
Bu məqalə isə postneft dövrü − 2015M1-2020M08 aylıq statsitikası əsasında Azərbaycan
Respublikası üçün əhaliyə ödənişli xidmətlər, dövlət xərcləri, investisiya, ixrac, idxal normaları,
məzənnə, inflyasiya, faiz dərəcəsi arasındakı asılılıqların beynəlxalq neft qiymətinin (Brend
markalı), 2015-ci ildə iki dəfə baş vermiş devalvasiyanın və Azərbaycanda 2020-ci ilin
əvvəllərindən hiss edilməyə başlayan COVID-19 pandemiyasının təsirləri nəzərə alınmaqla
dinamik modelləşdirilməsi məqsədi ilə xətaların korreksiyasının 4-tərtibli vektorial modelin
(VECM(4)) qurulmasına və onun təhlilinə həsr edilmişdir.

12 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Tədqiqat dövrünə aid məlumatlar Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin


ölkənin iqtisadi və sosial inkişafının makroiqtisadi göstəricilərinin aylıq statistikasından
(ARDSK AMG, 2015-2020), Azərbaycan Milli Bankının statistik bülletenlərindən (ARMB SB,
2015-2020) və TradingEconomics iqtisadi bazasından (TE, 2015-2020) götürülmüşdür. Qeyd
edək ki, modelə əhaliyə ödənişli xidmətlər −𝑐𝑜𝑛𝑠_𝑛-, dövlət xərcləri −𝑔_𝑛, investisiya−𝑖_𝑛,
ixrac−𝑒𝑥_𝑛, idxal normaları−𝑖𝑚_𝑛, məzənnə−𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, inflyasiya−𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, faiz
dərəcəsi−𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 endogen; Brend markalı neftin qiyməti−𝑂𝑃, COVID-19 pandemik
vəziyyəti−𝑃𝑎𝑛𝑑𝑒𝑚𝑖𝑐 və devalvasiya −𝐷𝑒𝑣𝑎𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 isə ekzogen faktorlar kimi daxil edilmişdir.
Dinamik VEC modeli EVieWs 11 SV Lite ekonometrik paketində qurulmuş və təhlil edilmişdir.
Qeyd edək ki, tədqiq edilən makrogöstəricilərin qarşılıqlı təsirlərini ifadə edən modeli seçmək
üçün bu indikatorların statistik qiymətlərinə uyğun zaman sıraları üçün stasionarlıq şərtləri
yoxlanmışdır. Belə ki, sıralar genişlənmiş Diki-Fuller (ADF) testi, onların 1-ci tərtib sonlu
fərqlərindən düzəlmiş sıralar isə Filipps-Perron vahid kök testləri; dəyişənlər arasında
kointeqrasiya münasibətləri isə Johansen testi vasitəsi ilə yoxlanılmışdır. Aparılmış testlərin izah
və nəticələri aşagıda verilmişdir.

Əsas hissə / Main Part

Ədəbiyyatların təhlili
Müəyyən iqtisadi göstəricilərə uyğun zaman sıralarının təhlilinə struktur yanaşmada
iqtisadi dəyişənlər arasındakı əlaqələrin modelləşdirilməsi üçün iqtisadi nəzəriyyəyə əsaslanmaq
olar. Lakin iqtisadi nəzəriyyə bütün bu əlaqələrin identifikasiyası üçün lazım olan dinamik
spesifikanı müəyyən edə biləcək qədər zəngin deyil və bu, bir neçə iqtisadi dəyişən arasındakı
əlaqələrin modelləşdirilməsi zamanı qeyri-struktur və alternativ yanaşmalara gətirir. VAR və
VEC modelləri qarşılıqlı əlaqədə olan zaman sıralarının proqnozlaşdırılması və dəyişənlər
sisteminə təsadüfi amillərin dinamik təsirlərini nəzərə almaq üçün istifadə edilir. VAR modelləri
hər bir dəyişəni bütün endogen dəyişənlərin lag qiymətlərinin funksiyası kimi nəzərdən keçirir.
(Bannikov, 2006, s.96).
Engle və Granger tərəfindən makrodəyişənlərə uyğun sıraların stasionar olmayıb, vahid
kökə malik olduqları aşkarlandıqdan və qeyri-stasionar sıraların təhlili üçün kointeqrasiya
münasibətlərinin öyrənilməsi yeni modelləşdirmə istiqamətinin –VEC modelləşdirmənin əsası
oldu (Engle , Granger, 2015).
Cologni A., Manera M. (2008) G-7 ölkələrində neft qiymətlərinin şokunun istehsalın
həcminə və qiyçətlərə birbaa təsirləri kointeqrasiyalı VAR modeli ilə tədqiq etmiş, a) Yaponiya
və Böyük Britaniyadan başqa, Böyük Yeddiliyə daxil olan digər ölkələrdə neftin qiymətinin
inflyasiya səviyyəsinə təsiri haqqında sıfır hipotezdən imtina etmək olmadığını göstərmişlər; b)
İnflaysiya şokunun real iqtisadiyyata faiz dərəcəsinin artması hesabına təsir etdiyi; c) impuls
reaksiyaları vasitəsi ilə ölkələrin əksəriyyəti üçün neft qiymətinin şokunun qiymətlərə qısa və
uzunmüddətli təsirlərinin olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Davudova (2020) Azərbaycan
Respublikasında CPİ, PPİ, adambaşına düşən ÜDM və məzənnə arasındakı əlaqələri neft
qiymətlərinin və COVİD-19 pandemiaysının nəzərə alınması ilə dinamik VECM çərçivəsində
öyrənmişdir.
Humbatova və başqaları (2019) Azərbaycanın ÜDM, ÜMG, CPİ və məzənnə kimi əsas
makroiqtisadi göstəricilərini 2000-2016-cı illərin statistikası əsasında araşdırmış, Azərbaycan
manatının ABŞ dolları və CPİ-dən asılılığını ifadə edən reqressiya modelləri qurmuşdur.

Metodologiya
Bu məqalə postneft dövründə Azərbaycan Respublikasında əhaliyə ödənişli xidmətlər,
dövlət xərcləri, investisiya, ixrac və idxal normaları, məzənnə, inflyasiya, faiz dərəcəsi makroiq-

www.informa.az 13
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

tisadi indikatorlarının qarşılıqlı əlaqələrinin neft qiymətlərinin, 2015-ci ildə iki dəfə baş verən
devalvasiynın və COVID-19 pandemik vəziyyətinin nəzərə alınması ilə ekonometrik modelləşdi-
rilməsinə həsr edilmişdir. Bu məqsədlə modelə əhaliyə ödənişli xidmətlər, dövlət xərcləri,
investisiya, ixrac və idxal normaları, məzənnə, inflyasiya, faiz dərəcəsi makrogöstəricilərinin
endogen; neft qiymətləri, pandemiya və devalvasiya isə ekzogen dəyişənlər kimi daxil edilməklə,
xətaların korreksiyasının vektorial modeli (VECM) metodologiyasından istifadə edilmişdir.
Qeyd edək ki, neft qiyməti olaraq, Brend markalı neftin qiyməti götürülmüşdür ( TE, 2015-2020).
Burada istifadə edilən metodologiya ədəbiyyatda (Engle, Granger, 2015; Johansen, 1991,
Johansen, 2000; Davudova, 2019; Davudova, 2020 və b.) geniş təsvir və istifadə edildiyindən,
onu qısa olaraq, addımlar şəklində verək:
I.Tədqiq edilən sıraların stasionar olub-olmadığı müəyyənləşdirilir. Bu məqsədlə ADF,
PP, KPSS, KS və s. vahid kök testlərindən istifadə etmək olar.
II. Sıraların inteqrasiya oluna bilmə tərtibi müəyyən edilir. Bunun üçün sıraların 𝑘 = 1, 𝑛
tərtibə qədər sonlu fərqlərindən düzəldilmiş sıraların stasionarlığını araşdırmaq kifayətdir.
III.Sıraların stasionar olduğu halda VAR, əks halda isə onlar arasında kointeqrasiya
əlaqələrinin mövcudluğu (bu məqsədlə Johansen və ya Granger testlərindən istifadə edilir)
şərtində VEC modeli qurmaq olar.

Empirik analiz
Modelin spesifikasiyasının müəyyənləşdirilməsi.
Dinamik VAR və VEC modelləşdirmə metodologiyasına əsasən, əlaqələri tədqiq edilən
iqtisadi göstəricilərin Əlavə 1-də verilmiş zaman sıralarının stasionar olub-olmadığını
müəyyənləşdirmək məqsədi ilə hər bir sıra üçün sabitə və trendə malik olmayan modeldən
istifadə etməklə genişlənmiş Dikki-Fuller testindən Akaike informasiya meyarı (AIC) nəzərə
alınmaqla istifadə edək. Testin nəticələri Cədvəl 1-də verilmişdir.

Cədvəl 1. ADF vahid kök testinin nəticələri


ADF Fisher Unit Root Test on POSTNEFT
Series: INFLATION, EX_RATE, G_N, CONS_N, IM_N, INT_RATE, EX_N,, I_N

Method Statistic Prob.**


ADF - Fisher Chi-square 11.1113 0.8026
ADF - Choi Z-stat 0.32198 0.6263

** Probabilities for Fisher tests are computed using an asymptotic Chi


-square distribution. All other tests assume asymptotic normality.

Intermediate ADF test results UNTITLED

Series Prob. Lag Max Lag Obs


INFLATION 0.3814 0 5 67
EX_RATE 0.9037 0 5 67
G_N 0.6244 4 5 63
CONS_N 0.3309 2 5 65
IM_N 0.6060 2 5 65
INT_RATE 0.5503 1 5 66
EX_N 0.5919 4 5 63
I_N 0.2750 4 5 63

Mənbə: Müəllif tərəfindən aparılmış hesablamalar.

Cədvəl 1-dən göründüyü kimi, tədqiq edilən zaman sıralarının hər biri seçilmiş tənlik
üçün

14 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

𝑃𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 = 0.3309 > 0.05; 𝑃𝐺_𝑁 = 0.6244 > 0.05; 𝑃𝐼_𝑁 = 0.2750 > 0.05;
𝑃𝐸𝑥_𝑁 = 0.5919 > 0.05; 𝑃𝐼𝑚_𝑁 = 0.6060 > 0.05; 𝑃𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 = 0.9037 > 0.05;
𝑃𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝚤𝑜𝑛 = 0.3814 > 0.05; 𝑃𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 = 0.5503 > 0.05
olduğundan, bütün sıralar 𝛼 = 0.05 əhəmiyyətlilik dərəcəsi ilə vahid kökə malikdir, bu
isə həmin sıraların stasionar olmadığını göstərir. İndi sıraların hansı tərtibdən inreqrasiya edə
bildiklərini araşdıraq. Bunun üçün sıraların hədlərinin 𝑘 −tərtib fərqlərindən düzəlmiş sıraların
stasionarlığını tədqiq edək. Əvvəlcə, sadəlik üçün, 𝑘 = 1 qəbul edək və elementləri I tərtib
sonlu fərqlərdən ibarət sıralar üçün Fillips-Perron vahid kök testindən istifadə edək. Aparılmış
testin nəticələrini Cədvəl 2-də verək:

Cədvəl 2. Filipps Perron vahid kök testinin nəticələri


Phillips-Perron Fisher Unit Root Test on D(POSTNEFT)
Series: INFLATION, EX_RATE, G_N, CONS_N, IM_N, INT_RATE, EX_N, I_N

Method Statistic Prob.**


PP - Fisher Chi-square 1524.73 0.0000
PP - Choi Z-stat -36.5233 0.0000

** Probabilities for Fisher tests are computed using an


asymptotic Chi-square distribution. All other tests
assume asymptotic normality.

Intermediate Phillips-Perron test results D(UNTITLED)

Series Prob. Bandwidth Obs


D(INFLATION) 0.0000 1.0 66
D(EX_RATE) 0.0000 1.0 66
D(G_N) 0.0000 32.0 66
D(CONS_N) 0.0000 2.0 66
D(IM_N) 0.0000 0.0 66
D(INT_RATE) 0.0000 1.0 66
D(EX_N) 0.0000 65.0 66
D(I_N) 0.0000 22.0 66

Mənbə: Müəllif tərəfindən aparılmış hesablamalar.

Cədvəl 2-dən bütün sıraların I tərtib fərqlərindən düzəlmiş sıralar üçün uyğun ehtimalın
0.05-dən kiçik olması bu sıraların hamısının sabitə və trendə malik olmayan model üçün birinci
tərtib inteqrasiyaedəbilən olduğunu, başqa sözlə:
𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐺_𝑁, 𝐼_𝑁, 𝐸𝑥_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝑂𝑃 sıralarının hər biri I tərtib
inteqrasiyaedəbilən sıraların 𝐼(1) ailəsindən olduğunu deməyə əsas verir.
İqtisadi göstəricilərə uyğun sıralar üçün vektor modellərinin qurulma metodologiyasına
görə, 𝐼(1) ailəsindən olan sıralar üçün kointeqrasiya münasibətləri olduqda VEC, əks halda isə
VAR modeli qurulur (Davudova (2019). Odur ki,
𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐺_𝑁, 𝐼_𝑁, 𝐸𝑥_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒
sıralarının kointeqrasiya münasibətlərini nəzərdən keçirək. Bu məqsədlə maksimal məxsusi
qiymət və iz testləri əsasında Johansen testindən istifadə edə bilərik (Davudova, 2020; Engle,
Granger, 2015).

www.informa.az 15
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Cədvəl 3. Kointeqrasiya münasibətlərinin yoxlanılması üçün


Johansen testinin nəticələr
Series: INFLATION EX_RATE G_N CONS_N IM_N INT_RATE EX_N I_N
Exogenous series: OP D_DEVAL D_PAND

Unrestricted Cointegration Rank Test (Trace)

Hypothesized Trace 0.05


No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**

None * 0.915685 400.3448 143.6691 0.0000


At most 1 * 0.796518 244.5333 111.7805 0.0000
At most 2 * 0.504709 144.2262 83.93712 0.0000
At most 3 * 0.478013 99.96177 60.06141 0.0000
At most 4 * 0.413632 59.00472 40.17493 0.0003
At most 5 * 0.207703 25.37482 24.27596 0.0362
At most 6 0.129026 10.70725 12.32090 0.0918
At most 7 0.031313 2.004264 4.129906 0.1848

Trace test indicates 6 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level


* denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level
**MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values

Unrestricted Cointegration Rank Test (Maximum Eigenvalue)

Hypothesized Max-Eigen 0.05


No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**

None * 0.915685 155.8115 48.87720 0.0000


At most 1 * 0.796518 100.3071 42.77219 0.0000
At most 2 * 0.504709 44.26441 36.63019 0.0053
At most 3 * 0.478013 40.95705 30.43961 0.0017
At most 4 * 0.413632 33.62990 24.15921 0.0020
At most 5 0.207703 14.66757 17.79730 0.1392
At most 6 0.129026 8.702983 11.22480 0.1343
At most 7 0.031313 2.004264 4.129906 0.1848

Max-eigenvalue test indicates 5 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level


* denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level
**MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
Mənbə: Müəllif tərəfindən aparılmış hesablamalar.

Cədvəl 3-dən göründüyü kimi, tədqiq edilən sıralar üçün


n

H2 : ∆yt =A*B'yt-1 + ∑ Bi ∆yt-i + 𝜀𝑡


i=1
modeli və lag=4 olduqda kointeqrasiya ranqı və ya kointeqrasiya tənlikləırinin sayı maksimal
məxsusi ədəd testinə əsasən 5, iz testinə əsasən isə 6-dır.
Seçiləcək dinamik modelin tərtibini, yəni lag uzunluğunu təyin edək (Cədvəl 4):

16 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Cədvəl 4. Dinamik modelə daxil ediləcək gecikmə sayının müəyyən


edilməsi
VAR Lag Order Selection Criteria
Endogenous variables: INFLATION EX_RATE G_N CONS_N IM_N INT_RATE EX_N I_N
Exogenous variables: C D_DEVAL D_PAND

Lag LogL LR FPE AIC SC HQ

0 177.4175 NA 1.06e-12 -4.870398 -4.053965 -4.549291


1 446.9341 444.9163 1.60e-15 -11.39473 -8.401149* -10.21734
2 519.6334 101.5482 1.38e-15 -11.67090 -6.500163 -9.637224
3 612.3939 106.0120 7.60e-16 -12.58393 -5.236043 -9.693972
4 727.7183 102.5106 2.88e-16 -14.21328 -4.688238 -10.46703
5 891.4904 103.9823* 4.40e-17* -17.38065* -5.678453 -12.77812*

* indicates lag order selected by the criterion


LR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)
FPE: Final prediction error
AIC: Akaike information criterion
SC: Schwarz information criterion
HQ: Hannan-Quinn information criterion
Mənbə: Müəllif tərəfindən aparılmış hesablamalar.

Cədvəl 4-dən Akaike informasiya meyarının ən kiçik qiyməti 𝐴𝐼𝐶 = −17.38065∗


gecikmə sayının 𝑙𝑎𝑔 = 5 qiymətinə uyğun olduğundan və VAR(k) modeli VEC(k − 1)
modelinə uyğunluğu nəzərə alınmaqla, lag uzunluğunun 𝑙𝑎𝑔 = 4 olduğu sabit və trendi olmayan
H2 şəkilli modeldir.
Axtarılan dinamik münasibətlər
n

H2 : ∆yt =A*B'yt-1 + ∑ Bi ∆yt-i + 𝜀𝑡


i=1
model götürülməklə Əlavə 1-də verilmiş iqtisadi göstəricilər üçün kointeqrasiya ranqı iz testinə
görə 𝑐_𝑟𝑎𝑛𝑘 = 6, maksimal məxsusi qiymət testinə görə isə 𝑐_𝑟𝑎𝑛𝑘 = 5-dir. Aparılmış
hesalamalar 𝑐_𝑟𝑎𝑛𝑘 = 6 götürülmüş modelin xarakteristik tənliyinin köklərinin bəzilərinin
vahidi aşdığını göstərir və bu həmin modelin stabil olmadığının göstəricisidir. Lakin 𝑐_𝑟𝑎𝑛𝑘 = 5
götürdükdə isə stabil H2 şəkilli VEC(4) modeli qurmaq olur. Qurulmuş model Əlavə 2-də
verilmişdir.
Bu dinamik modelin stabillik şərtini yoxlamaq Inverse Roots of AR Characteristic Polynomial
məqsədi ilə modelə uyğun xarakteristik tənliyin 1.5
köklərinin 𝜆𝑖 ≤ 1, 𝑖 = 1, 𝑚, şərtini yoxlamaq olar 1.0
(Əlavə 3, Şəkil 1), belə ki, burada 𝑚 − qurulmuş
dinmaik VAR və ya VECmodelinə uyğun 0.5
xarakteristik tənliyin tərtibidir). Əlavə 3 və şəkil 1-
0.0
dən xarakteristik tənliyin köklərinin vahidi
aşmaması, Əlavə 2-də verilən VEC(4) modelinin -0.5
stabil olduğunu göstərir.
-1.0
Qurulmuş VEC(4) modelinin Granger səbəb-
nəticə-blok-ekzogenlik əlaqələrini öyrənmək olar. Bu -1.5
məqsədlə Vold testindən istifadə etmək olar. -1 0 1
Aparılmış təhlillər Əlavə 2-də verilmiş modeldə Şəkil 1. VEC(4) modelinin xarakteristik
𝐷(𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁), 𝐷( 𝐺_𝑁), 𝐷(𝐼_𝑁), 𝐷(𝐸𝑥_𝑁), çoxhədlisinin kökləri
𝐷(𝐼𝑚_𝑁), 𝐷(𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒), 𝐷( 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛),

www.informa.az 17
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

𝐷(𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒), 𝐷(𝑂𝑃) dəyişənləri üçün qurulmuş uyğun ifadələri üçün


𝑃𝐷(𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁) = 0.0000 < 0.05; 𝑃𝐷𝐷(𝐺_𝑁) = 0.0000 < 0.05; 𝑃𝐷(𝐼_𝑁) = 0.5176 > 0.05
𝑃𝐷(𝐼𝑚_𝑁) = 0.0008 < 0.05; 𝑃𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 = 0.0000 < 0.05;
𝑃𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 = 0.0000 < 0.05; 𝑃𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 = 0.0056 < 0.05
olduğundan bütün dəyişənlər qrupunun 𝐷(𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁), 𝐷(𝐺_𝑁), 𝐷(𝐸𝑥_𝑁), 𝐷(𝐼𝑚_𝑁),
𝐷(𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒), 𝐷(𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛) və 𝐷(𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒) dəyişənləri üçün səbəbiyyət təşkil etdiyini,
𝐷(𝐼_𝑁), 𝐷(𝐸𝑥_𝑁) üçün isə səbəbiyyət təşkil etmədiyini müəyyən etmək olur.

Nəticələr və müzakirə
Model dəyişənlərinin şoklara qarşı impuls reaksiyalarının tədqiqi.
Dinamik vektor modellərdə dəyişənlərin qarşılıqlı təsirlərinin öyrənilməsinin mühüm
vasitələrindən biri dəyişənlərin impulslarına− şoklarına özünün və digər dəyişənlərin impuls
reaksiyaları funksiyalarının (İRF) tədqiqidir (Engle, Granger (2015)); Davudova(2020);
Davudova(2019)). İRF − dəyişənlərdən birinin innovasiyasına –şokuna bütün dəyişənlərin cavab
reaksiyalarıdır.
VAR və VEC modellərində öyrənilən dəyişənlər arasında qısa, orta və uzunmüddətli
asılılıqlarının interpretasiya vasitəsi kimi əsas dəyişənlərin şoklarına (innovasiyalara) göstərdiyi
impuls reaksiyalarıdır. “Şok” və ya “innovasiya” bütün müşahidə dövrü üzrə izahedici dəyişənin
onun standart meylinə bərabər olan ani dəyişməsidir. İmpuls cavab funksiyası sərbəst dəyişənin
vahid şoku baş verdikdə, asılı dəyişənin tarazlaşmış trayektoriyaya qayıtma vaxtını xarakterizə
edir.
𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐺_𝑁, 𝐼_𝑁, 𝐸𝑥_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 makroiqtisadi göstəricilə-
rinin 2015M01-2020M08 aylıq göstəriciləri əsasında xətaların düzəldilməsinin vektor
modellərinin qurulması metodologiyası əsasında qurulmuş H2 şəkilli sabitə və trendə malik
olmayan VEC(4) modelinin dəyişənlərinin şoklarına qarşı impuls reaksiyalarının təhlilini verək.
Bu məqsədlə, U dəyişəninin müsbət şokuna W dəyişəninin təsirini 𝝆𝑾 𝑼 kimi işarə edək:
A1) İnflyasiya dəyişəni istər qısa, orta və uzaq dövrdə özünün, məzənnənin müsbət
şokuna müsbət reaksiya göstərir. Belə ki, özünün təsirinin minimal qiyməti şokdan sonrakı 5-ci
ayda (0.14), maksimal reaksiya isə 20-ci ayda (1.49) müşahidə edilir. Məzənnənin şoku
başlanğıcda hiss edilməsə də, cavab reaksiyası 14-cü aya doğru maksimal 1.06 qiymətinə qədər
artmış və sonra azalaraq, təxminən 0.75 səviyyəsində tarazlaşmışdır. İxracın müsbət şoku isə
qısa dövrdə inflyasiyanın mənfi istiqamətdə dəyişməsinə səbəb olsa da, orta və uzaq
perspektivdə isə bu reaksiya müsbət istiqamət alır. Orta və uzaq dövr üçün təsirləri
nizamlamaqla
𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 Response of INFLATION to Innovations
𝜌𝐸𝑥_𝑁 < 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛
2
münasibətini yaza bilərik . Orta və uzaq
perspektivdə isə dövlət xərcləri, əhaliyə ödənişli 1
xidmətlər, idxal və investisiya normalarının müsbət
şoku inflyasiyanın mənfi cavablarına gətirir. Bu 0
reaksiyaları
-1
𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛
𝜌𝐼𝑚_𝑁 < 𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 < 𝜌𝐼_𝑁 <
-2
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛
< 𝜌:𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌𝐺_𝑁
INFLATION EX_RATE G_I CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
kimi nizamlamaq olar . Bütün bu münasibətlər Şəkil
Şəkil 2. İnflyasiynın dəyişənlərin
2-dən aydın görünür.
impulslarına cavab reaksiyaları

18 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

A2) Model dəyişənlərinin müsbət şokuna məzənnənin reaksiyalarına baxaq. Şokdan


sonrakı V-IX aylar istisna olmaqla, inflyasiyanın şokuna cavab müsbət işarəlidir və maksimal
qiymətə 15-ci ayda (0.026) çatır və 25-ci aya doğru nisbətən azalaraq təxminən 0.013
səviyyəsində qərarlaşır. Məzənnənin artıımı özünün ən yüksək reaksiyalarını (UMP-də 0.034)
doğurur. Şəkil 3-dən ixrac normasının şokunun da məzənnənin müsbət şokuna səbəb olduğu
görünür. Müsbət reaksiyaları
𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒
𝜌𝐸𝑥_𝑁 < 𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 < 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒
kimi nizamlaya bilərik. Uzunmüddətli perspektivdə 𝐺_𝑁, 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁 dəyişənlərinin müsbət
şoku isə məzənnədə mənfi reaksiyaya səbəb olur və
𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒
𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 < 𝜌𝐺_𝑁 < 𝜌𝐼𝑚_𝑁

nizamını yaza bilərik (Şəkil 3).


A3) Dövlət xərcləri norması- 𝐺_𝑁 qısamüddətli dövrə şoklara reaksiya göstərsə də,
uzunmüddətli dövrdə isə 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 və 𝐼𝑚_𝑁 dəyişənləri istisna olmaqla, digər dəyişənlərin
şoklarına, demək olar ki, reaksiya göstərmir. 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 − əhaliyə ödənişli xidmətlər və 𝐼𝑚_𝑁-
idxal normalarının müsbət şoku isə, 𝐺_𝑁 − nin, uyğun olaraq, zəif müsbət və mənfi
reaksiyalarına səbəb olur (Şəkil 4) .
A4) Əhaliyə ödənişli xidmətlər norması özünün, inflyasiyanın, məzənnənin və cüzi də
olsa, dövlət xərcləri normasının müsbət impulslarına müsbət uzunmüddətli cavab reaksiyası
göstərir və bu reaksiyalar üçün
𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁
𝐺_𝑁
𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁
< 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁
< 𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁
< 𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛

münasibətini yazmaq olar (Şəkil 5). Qeyd edək ki, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐺_𝑁 və 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 dəyişənlərinin
müsbət şokuna qarşı 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 dəyişəninin müsbət reaksiyasını şok anından etibarən müşahidə
edirik. İdxal norması və faiz dərəcəsinin çüsbət impulslarına Cons_N dəyişəninin cavab
reaksiyaları isə mənfi işarəlidir və İdxal normasının şokuna cavab reaksiyası daha kiçikdir və
investisiya normasının şokuna əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının cavabı isə çox cüzi
qiymətlər alır:

𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁


𝐼𝑚_𝑁 < 𝜌𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌 𝐼_𝑁 .

Əhaliyə ödənişli xidmətlər norması ixrac normasının şokuna, demək olar ki, reaksiya göstərmir.

Response of EX_RATE to Innovations Response of G_I to Innovations


.08 .08
.06 .06
.04
.04
.02
.02
.00
.00
-.02
-.04 -.02

-.06 -.04
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

INFLATION EX_RATE G_I CONS_N INFLATION EX_RATE G_I CONS_N


IM_N INT_RATE EX_N I_N IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 3. Məzənnənin model dəyişənlərinin Şəkil 4. Model dəyişənlərinin müsbət impulslarına


impulslarına cavab reaksiyaları dövlət xərcləri normasının cavab reaksiyaları

www.informa.az 19
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

A5) Müsbət şoklara idxal normasının 𝐼𝑚_𝑁 reaksiyalarını təhlil edərkən, idxal
normasının uzunmüddətli proqnozda məzənnə şokuna cüzi olmaqla, inflyasiya, idxal və
investisiya normalarının şoklarına mənfi; 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 cüzi olmaqla 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐼_𝑁
dəyişənlərinin müsbət şoklarına müsbət reaksiya göstərdiyini müşahidə etmək olar (Şəkil 6) .
Buradan reaksiyaları azdan çoxa doğru
𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁
𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 < 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌𝐸𝑥_𝑁 < 𝜌𝐺_𝑁 ≈ 𝜌𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 <

𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁 𝐼𝑚_𝑁


< 𝜌𝐼𝑚_𝑁 ≈ 𝜌𝐼_𝑁 < 𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁
kimi nizamlaya bilərik.
A6) Faiz dərəcəsinin tədqiq edilən dəyişənlərin şoklarına reaksiyalarını nəzərdən keçirək
(Şəkil 7). Buradan görünür ki, inflyasiyanın müsbət şoku faiz dərəcəsinin qısamüddətli dövrdə
mənfi, orta və uzunmüddətli dövrdə isə müsbət işarəli reaksiyasına səbəb olur. Şokun təsiri ilə
faiz dərəcəsinin impuls reaksiyası təxminən 28-ci aydan etibarən 0.48 ətrafında tarazlaşır.
Məzənnənin müsbət şoku ilk iki ayda mənfi, daha sonra isə Faiz dərəcəsinin müsbət
reaksiyalarını doğurur və reaksiyalar təxminən 20-ci aydan etibarən 0.80 ətrafında stabilləşir.
Reaksiyanın maksimal qiyməti şokdan sonrakı 18-ci ayda 0.95 olaraq müşahidə edilir.
Response of CONS_N to Innovations Response of IM_N to Innovations
.015 .04

.010 .03

.02
.005
.01
.000
.00
-.005
-.01
-.010 -.02
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

INFLATION EX_RATE G_I CONS_N INFLATION EX_RATE G_I CONS_N


IM_N INT_RATE EX_N I_N IM_N INT_RATE EX_N I_N
Şəkli 5. Əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının Şəkli 6. İdxal normasının dəyişənlərin
dəyişənlərin impulslarına cavab reaksiyaları impulslarına cavab reaksiyaları

Dövlət xərclərinin müsbət şoku 1-ci Response of INT_RATE to Innovations


ayda müsbət (0.05) reaksiya törətsə də, qalan 3
bütün dövrdə bu şoka olan cavab mənfi işarəli
2
olmuşdur və şokdan sonrakı 13-cü aydan
etiibarən təxminən -0.5 ətrafında 1
qərarlaşmışdır. 0
Faiz dərəcəsi əhaliyə ödənişli
xidmətlər normasının müsbət şokuna bütün -1
proqnozlaşdırma dövrlərində mənfi reaksiya -2
göstərmişdir. Qiymətcə ən böyük mənfi təsir -3
şokdan sonrakı 9-cu ayda -1.83 kimi müşahidə 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
edilmiş, 24-cü aydan etibarən təxminən -1.17
INFLATION EX_RATE G_I CONS_N
ətrafında tarazlaşır. IM_N INT_RATE EX_N I_N
İdxal normasının şokunun faiz
dərəcəsinə təsirinə baxsaq, bu reaksiyanın zəif, Şəkli 7. Faiz dərəcəsinin dəyişənlərin
maksimal qiymətinin 10-cu ayda 0.19, mini- impulslarına cavab reaksiyaları
mal qiymətinin isə 17-ci ayda -0.37 olduğu
diqqət çəkir və təxminən 23-cü aydan başlaya-

20 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

raq -0.25 ətrafında sabitləşir.Faiz dərəcəsinin özünün müsbət şoku maraqlı bir nəticə
doğurmuşdur ki, özünün şoku qısa və ortamüddətli proqnozlaşdırma dövründə müsbət cavab
reaksiyası doğursa da, bu uzunmüddətli perspektivdə , demək olar ki, təsirsiz olmuşdur.
Faiz dərəcəsinin ixrac normasının şokuna cavabı, bütün dövrlər üçün, demək olar ki,
müsbət olmuşdur və təxminən 17-ci aydan etibarən 0.34 ətrafında stabilləşmişdir.
İnvestisiya normasının şoku 2-ci ay (-0.09) istisna olmaqla, qısa dövr üçün müsbət, orta
və uzunmüddətli dövrdə isə faiz dərəcəsinin mənfi cavab reaksiyaları göstərməyə səbəb
olmuşdur. Bu reaksiyalar Orta və uzunmüddətli dövrdə, uyğun olaraq, -0.36 və -0.23 ətrafında
olmuşdur.
Uzunmüddətli perspektiv üçün bu təsirləri (Şəkil 7)
𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒
𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 < 𝜌𝐺_𝑁 < 𝜌𝐼_𝑁 < 𝜌𝐼𝑚_𝑁 < 𝜌𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 <

𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒


< 𝜌𝐸𝑥_𝑁 < 𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 < 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒
kimi yazmaq olar.
Beləliklə, əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının şoku faiz dərəcəsinin daha mənfi,
məzənnə isə daha müsbət reaksiyalar göstərməsinə gətirdiyini söyləyə bilirik.

A7) Aparılmış hesablamalar digər makroamil- Response of EX_N to Innovations


lərin şoklarının ixrac normasının çox zəif .03
reaksiyalarına səbəb olduğunu göstərir. Təfər-
rüatına varsaq, görərik ki, ixrac normasının .02
inflyasiyanın müsbət şokuna cavabı 2-ci ayda .01
maksimal 0.0118, 5-ci ayda isə minimal -0.0274
olmuş, orta müddətli dövrdə [−0.25, 0.01] .00
ətrafında, uzunmüddətli dövrdə isə təxminən - -.01
0.007 ətrafında olmuşdur. Məzənnənin müsbət
şoku qısamüddətli dövrdə mənfi reaksiyalar -.02
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
yaratsa da, orta (≈ 0.013) və uzunmüddətli
proqnoz üçün zəif müsbət (≈ 0.007) INFLATION EX_RATE G_I CONS_N
reaksiyalar göstərmişdir. İxrac normasının IM_N INT_RATE EX_N I_N
dövlət xərcləri normasının innovativ şokuna Şəkli 8. İxrac normasının dəyişənlərin
qarşı qısamüddətli dövrdə tərəddüdlü impulslarına cavab reaksiyaları
reaksiyalar müşahidə edilsə də, uzunmüddətli
dövrdə bu
reaksiyalar çox zəif (≈ −0.0031) gözlənilir. Əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının şokuna
qısamüddətli dövrdə ixrac normasının müsbət reaksiya göstərməsinə baxmayaraq, orta və
uzunmüddətli perspektivdə bu reaksiyalar mənfidir və uyğun olaraq, ≈ −0.011 və ≈ −0.0029
kimidir. İdxal normasının şoku elə başlanğıcda ixrac normasının minimal mənfi (−0.025)
reaksiyasına səbəb olur, lakin qalan bütün dövrlərdə bu reaksiyalar zəif və müsbətdir;
uzunmüddətli dövrdə ≈ 0.0085 ətrafında tarazlaşır.
İxrac normasına faiz dərəcəsinin şokunun təsiri də, demək olar ki, idxal normasının
təsirini xatırladır. Belə ki, başlanğıcda reaksiya -0.05, orta və uzunmüddətli dövrdə, uyğun
olaraq, ≈ 0.01 və zəif ≈ 0.0042 kimidir.
İxrac normasının öz şokuna cavabı, qısamüddətli dövrdə tərəddüdül olsa da, uzunmüddətli
proqnoz üçün bu reaksiyanın sıfır ətrafında dövr etdiyini müşahidə edirik.
İdxal normasının şokuna ixrac normasının cavab reaksiyasının qiyməti 2-ci ayda −0.017
olsa da, qalan bütün dövr üçün reaksiyalar müsbət işarəlidir. Orta dövr üçün reaksiyaların qiyməti
daha böyük, üçün müddətli dövrdə isə zəif olaraq, 0.0065 ətrafındadır (Şəkil 8).
A8) Nəhayət, müxtəlif şoklara qarşı investisiya normasının reaksiyalarına nəzər salaq

www.informa.az 21
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

(Şəkil 9). İnflyasiyanın müsbət şoku şok anında investisiya normasının ən böyük mənfi (≈
−0.033) reaksiyasına səbəb olmuş, daha sonra bu mənfi təsir
tədricən azalaraq, şokdan sonrakı 14-cü aydan Response of I_N to Innovations
etibarən maksimal qiyməti 0.012 olmaqla, müsbət .06
işarəli reaksiyalar doğurmuş və 25-ci aydan etibarən
≈ 0.003 ətrafında tarazlaşmışdır. Məzənnənin şoku .04
qısa və orta dövrdə investisiya normasının müəyyən .02
tərəddüdlərə malik reaksiyalarına səbəb olsa da,
uzunmüddətli dövrdə, demək olar ki, bu reaksiyalar .00
sönür. Dövlət xərcləri normasının müsbət şoku elə -.02
şok anında investisiya normasının müsbət
maksimal, sonrakı ayda isə minimal mənfi -.04
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
reaksiyasını doğurur. İnvestisiya normasının
reaksiya funksiyası (RF) təxminən 22-ci aydan INFLATION EX_RATE G_I CONS_N
etibarən , ≈ 0.008 ətrafında qərarlaşır. Əhaliyə IM_N INT_RATE EX_N I_N
ödənişli xidmətlər normasının innovativ şoku şok Şəkli 9. İnvestisiya normasının dəyişənlərin
anında investisiya normasına müsbət maksimal (≈ impulslarına cavab reaksiyaları
0.042) reaksiya verməsinə və
daha sonra bu reaksiyanın tədricən azalmaqla, 20-ci aydan etibarən ≈ 0.014 ətrafında
sabitləşməsi ilə nəticələnir. İdxal normasının şoku şok anında investisiya normasına maksimal
mənfi (≈ −0.018), 3-cü ayda müsbət (≈ 0.005) reaksiyasına səəbəb olsa da, 17-ci aydan
etibarən İRF mənfi işarəli qiymətlər alaraq, qiymətləri ≈ −0.006 ətrafında stabilləşməyə
başlamışdır.
Faiz dərəcəsinin şoku başlanğıcda investisiya normasının müsbət (≈ 0.019) İRF –na
səbəb olur və bu İRF-in şokdan sonrakı 12-ci aydan etibarən ≈ −0.003 ətrafında tarazlaşdığı
müşahidə olunur.
Faiz dərəcəsinin innovasiyası başlanğıcda investisiya normasının müsbət 0.019, orta və
uzunmüddətli perspektivdə isə mənfi işarəli zəif dərəcəli ≈ −0.002 qiymətli impuls reaksiya
funksiyasına (İRF) səbəb olur.
İxrac normasının şoku başlanğıcda investisiya normasının mənfi işarəli (≈
−0.014) reaksiyasına səbəb olsa da, sonradan o, tədricən sıfır ətrafında sabitləşir.
İnvestisiya normasının şoku orta və qısa dövrdə (−0.017; 0.014) intervalında fərqli
istiqamətli reaksiyalar doğurşa da, uzun müddətli perspektivdə bu cavab reaksiyasının sıfır
ətrafında və çox zəif dalqalandığını müşahidə edə bilirik.
İnvestisiya normasının şoklara qarşı impuls reaksiya funksiyalarının (İRF) qiymətləri
üçün, A8)-də uzunmüddətli perspektiv üçün verilmiş mühakimələrə və Şəkil 9-a əsasən,
ümumiləşdirərək
𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁 𝐼_𝑁
𝜌𝐼𝑚_𝑁 < 𝜌𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌𝐸𝑥_𝑁 ≈ 𝜌𝐼_𝑁 < 𝜌𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒 < 𝜌𝐺_𝑁 ≈ 𝜌𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 < 𝜌𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁

münasibətini yaza bilərik.

Model dəyişənlərinin proqnozlarının xətalarının dispersiyasının dekompozisiyasının


tədqiqi
Dinamik vektor modellərdə dəyişənlərin qarşılıqlı təsirlərinin öyrənilməsinin mühüm
vasitələrindən biri də dəyişənlərin xətalarının-kənarlaşmalarının dispersiyasının dəyişənlər üzrə
dekompozisiyasıdır (FEVD) və dəyişənlərə hər bir şokun təsirlərinin nisbi əhəmiyyəti barədə
məlumatı ifadə edir.
Dispersiyanın dekompozisiyası dedikdə, tədqiq edilən asılı dəyişənin proqnozunun digər
dəyişənlərin şok və ya innovasiyalarından asılı olaraq əmələ gələn xətasının (qalıqlarının)

22 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

dispersiyasının tərkib hissələri başa düşülür. Başqa sözlə, dispersiyanın dekompozisiyası tədqiq
olunan göstəricinin proqnozunun dispersiyasında bu dəyişənlərin hər birinin payının ifadəsidir.
Proqnozun dispersiyasının dekompozisiyası ümumi cəmdə toplananlardan hər birinin faizlə
ifadə edilmiş payı və ya uyğun qrafiklə təsvir edilir. Başqa sözlə, dispersiyanın dekompozisiyası
dəyişənlərdən birinin şokunun digərinin proqnozunun xətasına (dispersiyasına) nə qədər təsir
göstərdiyini ifadə edir.
𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐺_𝑁, 𝐼_𝑁, 𝐸𝑥_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒 makrodəyişənlərinin
2015M01-2020M08 aylıq göstəriciləri əsasında qurulmuş sabitə və trendə malik olmayan H2
şəkilli VEC(4) səhvlərin düzəldilməsinin vektor modelinin dəyişənlərinin şətalarının
dispersiyasının dekompozisiyalarını nəzərdən keçirək. Bu məqsədlə aparılmış hesablamalrın
nəticələrini Şəkil 10−17 kimi verə bilərik. Bunlar əsasında qısa -6-12 ay, orta -12-24 ay və
daha uzunmüddətli (36 ay və daha çox) perspektiv üçün aşağıdakıları söyləyə bilərik.
B1) İnflyasiya makroindikatorunun xətasının dispersiyasının dekompozisiyası göstərir ki,
qısamüddətli dövrün sonunda (12-ci ay) inflyasiyanın dəyişməsinə 33.5% əhaliyə ödənişli
xidmətlər norması, 20.24% idxal norması, 19.13% inflyasiya, 16.02% məzənnə təsir göstərir və
digər dəyişənlərin təsiri isə 6%-i aşmır. Orta dövrdə bu təsirlər, uyğun olaraq, 26.92%, 15.53%,
28.41% və 15.57% təşkil edir. 60 ayın sonunda isə inflyasiyanın dəyişməsində özündən başqa ən
çox (23%) əhaliyə ödənişli xidmətlər norması təsir edir. Onun dəyişməsinə idxal norması və
məzənnənin təsirləri, uyğun olaraq, 17.07% və 15.53%-dir. Digər faktorların təsiri isə 10%-i
aşmır.
Variance Decomposition of INFLATION Variance Decomposition of INFLATION
100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 10. İnflyasiyanın xətasının dispersiyasının dekompozisiyası


Hesablamalar və Şəkil 11 əsasında məzənnənin xətasını təhlil edərkən onun dəyişməsinə
bütün tədqiqat boyu daha çox özünün təsirinin ≈ 55% olduğunu aşkar etmək olur.
Qısamüddətli dövrdə faiz dərəcəsinin təsiri (5-ci ayda 17.05%) olsa da, orta və uzunmüddətli
dövrdə onun təsiri azalmağa və əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının təsiri isə artmağa və 14-cü
ayda 26.11%-ə çatır. Bu tendensiya uzunmüddətli dövrdə də davam edir. İnflyasiya və dövlət
xərcləri normasının təsirləri isə orta və uzunmüdddətli dövrdə təxminən 7-9% təşkil edir.

www.informa.az 23
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Variance Decomposition of EX_RATE Variance Decomposition of EX_RATE
100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 11. Məzənnənin xətasının dispersiyasının dekompozisiyası


Dövlət xərcləri normasının dəyişməsinə özünün təsiri ən böyük olmuşdur. Lakin
qısamüddətli dövrün sonlarından etibarən inflyasiya (≈ 16%), əhaliyə ödənişli xidmətlər norması
(≈ 18%), idxal norması (≈ 11%) və faiz dərəcəsinin (≈ 11%) təsirləri artmış, uzunmüddətli
dövrdə 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 dəyişəninin payı ≈ 25% təşkil edir (Şəkil 12).
Əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının özünə təsiri bütün tədqiqat ərzində üstünlük təskil
etmişdir (≈ 36%). Qısamüddətli dövrdə dövlət xərcləri normasının təsiri (≈ 15%) çox olsa da,
orta və uzunmüddətli dövrdə inflyasiya (≈ 18%) və idxal normasının təsirləri (≈ 24%) daha da
artmışdır (Şəkil 13.).

Variance Decomposition of G_N Variance Decomposition of G_N


100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 12. Dövlət xərcləri normasının xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

İdxal normasının xətalarının proqnoz qiymətinin dəyişməsində (Şəkil 3.22) 15-ci aya
kimi özünün təsiri ən böyük olsa da, bu dövrdən sonra 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 və 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛
makrogöstəricilərinin təsirləri artmış və 𝐼𝑚_𝑁 −i üstələmişlər, belə ki, ilk proqnoz ayında, uyğun
olaraq, bu göstəricilərin təsirləri ≈ 0% və ≈ 4% , 36-cı ayda isə bu təsirlər ≈ 26% və ≈ 31%
həddində müşahidə edilir; 𝐺_𝑁 −in təsiri 1-ci proqnoz dövründə ≈ 19% olsa da, 36-cı ayda
azalaraq ≈ 4% ; 𝐼_𝑁 −in təsiri 1-ci proqnoz dövründə ≈ 0% , 36-cı ayda isə artaraq ≈ 14%
olmuşdur.

24 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Variance Decomposition of CONS_N Variance Decomposition of CONS_N


100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 13. Əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

Faiz dərəcəsinin xətasının proqnozunun dispersiyasının dekompozisiyası 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁 −in


təsiri 6-cı aydan etibarən xeyli yüksəlir və ≈ 60%-ə çatır. Məzənnənin təsirlərinin payı isə ≈
20% tərtibindədir (Şəkil 15).
İxrac normasının proqnozunun xətasının dispersiyasında özünün payı həm qısa, həm də
uzunmüddətli perspektivdə daha böyükdür. Qısamüddətli dövrdə faiz dərəcəsinin payı ≈ 13% ,
inflyasiyanın payı ≈ 3% olsa da, uzunmüddətli proqnozda bu paylar, uyğun olaraq, ≈ 10% və
≈ 15% ətrafında qiymətləndirilir (Şəkil 16).

Variance Decomposition of IM_N Variance Decomposition of IM_N


100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 14. İdxal normasının xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

İnvestisiya normasının qısamüddətli proqnozunun xətasının dispersiyasında


𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐺_𝑁, 𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐼_𝑁 −in payları, uyğun olaraq, ≈ 15%, 21%, 25% və 20% təşkil
edir. Uzunmüddətli proqnozda isə bu makroindikatorların payları, uyğun olaraq, ≈
12%, 16%, 40% və 11% olmuşdur ki, bu investisiya normasının uzunmüddətli proqnoz
qiymətlərində əhalaiyə ödənişli xidmətlər normasının təsirinin maksimal təsirini göstərir (Şəkil
17).

www.informa.az 25
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Variance Decomposition of INT_RATE Variance Decomposition of INT_RATE
100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 15. Faiz dərəcəsinin xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

Variance Decomposition of EX_N Variance Decomposition of EX_N


100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 3.16. İxrac normasının xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

Variance Decomposition of I_N Variance Decomposition of I_N


100 100

80 80

60 60
40 40
20
20
0
5 10 15 20 25 30 35 0
5 10 15 20 25 30 35
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
INFLATION EX_RATE G_N CONS_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N
IM_N INT_RATE EX_N I_N

Şəkil 17. İnvestisiya normasının xətasının dispersiyasının dekompozisiyası

Nəticə / Conclusion
Postneft dövrü üçün Azərbaycan Respublikasında əhaliyə ödənişli xidmətlər, dövlət
xərcləri, investisiya, ixrac və idxal normaları, məzənnə inflyasiya, faiz dərəcəsi kimi

26 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

makroiqtisadi göstəriciləri endogen; neftin qiyməti, COVID-19 pandemik vəziyyəti və


devalvasiya kimi amilləri isə ekzogen faktorlar götürməklə, 2015M01-2020M08 aylıq statistikası
əsasında dəyişənlər arasındakı kointeqrasiya münasibətlərini nəzərə alan sabit və trendi olmayan
dinamik VEC(4) qurulmuş və bu model üçün aparılmış təhlilləri ümumiləşdirərək, makroiqtisadi
göstəricilərə qısa- Short-run və uzunmüddətli-Long-run nəzərəçarpan təsirləri
müəyyənləşdirmək olar:
C1) İnflyasiyanın ∆ ( 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 ) ≈ 4.6228-ə bərabər şokuna olan cavab reaksiyaları:
C1.1) Inflation : a) Short-run –≈ 0.4 ; b) Long-run – ≈ 1.1 ;
C1.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ 0.005 ; b) Long-run – ≈ 0.023 ;
C1.3) cons_n : a) Short-run – ≈ −0.0005 ; b) Long-run – ≈ 0.016 ;
C1.4) im_n : a) Short-run – ≈ −0.007 ; b) Long-run – ≈ −0.008 ;
C1.5) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −0.08 ; b) Long-run – ≈ 0.78 ;
C1.6) ex_n : a) Short-run – ≈ −0.013 ; b) Long-run – ≈ −0.004.
C2) Məzənnənin ∆ (𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒) ≈ 0,2631-ə bərabər şokuna olan cavab reaksiyaları:
C2.1) Inflation : a) Short-run –≈ 1 ; b) Long-run – ≈ 1.55 ;
C2.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ 0.035 ; b) Long-run – ≈ 0.053 ;
C2.3) g_n : a) Short-run – ≈ 0.015 ; b) Long-run – ≈ −0.006 ;
C2.4) im_n : a) Short-run – ≈ −0.007 ; b) Long-run – ≈ −0.0086 ;
C2.5) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ 0.8 ; b) Long-run – ≈ 1.75 ;
C2.6) ex_n : a) Short-run – ≈ −0.006 ; b) Long-run – ≈ 0.004;
C2.7) i_n : a) Short-run – ≈ 0.01 ; b) Long-run – ≈ −0.0032.
C3) Dövlət xərcləri normasının ∆ (𝑔_𝑛) ≈ 0,0949-a bərabər şokuna olan cavab
reaksiyaları:
C3.1) Inflation : a) Short-run –≈ −0.4 ; b) Long-run – ≈ −0.7 ;
C3.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ −0.015 ; b) Long-run – ≈ −0.013 ;
C3.3) g_n : a) Short-run – ≈ 0.002 ; b) Long-run – ≈ 0.006 ;
C3.4) cons_n : a) Short-run – ≈ 0.002 ; b) Long-run – ≈ 0.0014 ;
C3.5) im_n : a) Short-run – ≈ 0.0095 ; b) Long-run – ≈ 0.0085 ;
C3.6) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −0.5 ; b) Long-run – ≈ −0.83 ;
C3.7) i_n : a) Short-run – ≈ 0.009 ; b) Long-run – ≈ 0.007.
C4) Əhaliyə ödənişli xidmətlər normasının ∆ (𝑐𝑜𝑛𝑠_𝑛) ≈ 0,0274-ə bərabər şokuna olan
cavab reaksiyaları:
C4.1) Inflation : a) Short-run –≈ −1.3 ; b) Long-run – ≈ −1.09 ;
C4.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ −0.039 ; b) Long-run – ≈ −0.029 ;
C4.3) g_n : a) Short-run – ≈ 0.002 ; b) Long-run – ≈ 0.006 ;
C4.4) cons_n : a) Short-run – ≈ 0.0076 ; b) Long-run – ≈ 0.0035 ;
C4.5) im_n : a) Short-run – ≈ 0.0113 ; b) Long-run – ≈ 0.0121 ;
C4.6) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −1.54 ; b) Long-run – ≈ −1.79 ;
C4.6) ex_n : a) Short-run – ≈ 0.005 ; b) Long-run – ≈ −0.007;
C4.7) i_n : a) Short-run – ≈ 0.017 ; b) Long-run – ≈ 0.013.
C5) İdxal normasının ∆ (𝑖𝑚_𝑛) ≈ 0,0588-ə bərabər şokuna olan cavab reaksiyaları:
C5.1) Inflation : a) Short-run –≈ −1.13-ə qədər enir; b) Long-run – ≈ −0.63 ;
C5.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ −0.008 − ə qədər enir; b) Long-run – ≈
−0.001 ;
C5.3) g_n : a) Short-run – ≈ −0.0204 ; b) Long-run – ≈ −0.0056 ;
C5.4) cons_n : a) Short-run – ≈ −0.0046 ; b) Long-run – ≈ 0.0032 ;
C5.5) im_n : a) Short-run – ≈ 0.009 ; b) Long-run – ≈ 0.006 ;
C5.6) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −0.072 ; b) Long-run – ≈ 0.12 ;
C5.6) ex_n : a) Short-run – ≈ 0.016 ; b) Long-run – ≈ 0.011;
C5.7) i_n : a) Short-run – ≈ 0.008 ; b) Long-run – ≈ −0.006.

www.informa.az 27
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

C6) Faiz dərəcəsinin ∆ (𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒) ≈ 4,1379-a bərabər şokuna olan cavab reaksiyaları:
C6.1) Inflation : a) Short-run –≈ −0.22; b) Long-run – ≈ −0.47 ;
C5.3) g_n : a) Short-run – ≈ 0.001 ; b) Long-run – ≈ 0.01 ;
C6.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ −0.049; b) Long-run – ≈ −0.0063 ;
C6.3) im_n : a) Short-run – ≈ 0.0021 ; b) Long-run – ≈ 0.052 ;
C6.4) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −0.01 ; b) Long-run – ≈ −0.39 ;
C6.5) ex_n : a) Short-run – ≈ 0.0031 ; b) Long-run – ≈ 0.0017;
C6.6) i_n : a) Short-run – ≈ 0.006 ; b) Long-run – ≈ 0.002.
C7) İdxal normasının ∆ (𝑖𝑚_𝑛) ≈ 0,0588-ə bərabər şokuna olan cavab reaksiyaları:
C5.1) Inflation : a) Short-run –≈ −1.13-ə qədər enir; b) Long-run – ≈ −0.63 ;
C5.2) Exchange_Rate : a) Short-run – ≈ −0.008 − ə qədər enir; b) Long-run – ≈
−0.001 ;
C5.3) g_n : a) Short-run – ≈ −0.0204 ; b) Long-run – ≈ −0.0056 ;
C5.4) cons_n : a) Short-run – ≈ −0.0046 ; b) Long-run – ≈ 0.0032 ;
C5.5) im_n : a) Short-run – ≈ 0.009 ; b) Long-run – ≈ 0.006 ;
C5.6) Interest_Rate : a) Short-run – ≈ −0.072 ; b) Long-run – ≈ 0.12 ;
C5.6) ex_n : a) Short-run – ≈ 0.016 ; b) Long-run – ≈ 0.011;
C5.7) i_n : a) Short-run – ≈ 0.008 ; b) Long-run – ≈ −0.006.

Yuxarıdakı qiymətlədirmələri ümumiləşdirməklə, qeyd etmək olar ki, əhaliyə ödənişli


xidmətlər normasının ( ixrac norması istisna olmaqla) və məzənnənin şokları (əhaliyə ödənişli
xidmətlər və investisiya normaları istisna olmaqla) makrogöstəricilərə uzunmüddətli horizontda
daha böyük təsirə malikdir. Məzənnənin 2017-ci ilin aprelindən bəri elə bir ciddi dəyişikliyə
məruz qalmadığını nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasında əhaliyə ödənişli xidmətlər
normasının balanslaşdırılmış şəkildə tənzimlənməsi ilə tədqiq edilən makroiqtisadi göstəricilər
sistemini (𝐶𝑜𝑛𝑠_𝑁, 𝐺_𝑁, 𝐼_𝑁, 𝐸𝑥_𝑁, 𝐼𝑚_𝑁, 𝐸𝑥_𝑅𝑎𝑡𝑒, 𝐼𝑛𝑓𝑙𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, 𝐼𝑛𝑡_𝑅𝑎𝑡𝑒) tənzimləmək olar.

İstifadə edilmiş ədəbiyyat / References


ARDSK AMG (2015-2020) . Aylıq makroiqtisadi göstəricilər. Azərbaycan Respublikası Dövlət
Statistika Komitəsi. https://www.stat.gov.az/news/macroeconomy.php?page. İstinad tarixi:
aprel, 2021.
ARMB SB (2015-2020) Statistik Bülleten. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı. https://
uploads.cbar.az/assets/. İstinad tarixi: aprel, 2021.
Bannikov V.A. (2006). Vektornyye modeli avtoregressii i korrektsii regressionnykh ostatkov
(EVIEWS) // Prikladnaya ekonometrika, 3, 96-129. https://cyberleninka.ru/ article/n/ vector
nye-modeli-avtoregressii-i-korrektsii-regressionnyh-ostatkov-eviews
Bushin P. YA.(2013). Ekonometrika. Analiz vremennykh ryadov. Khabarovsk: RITS KHGAEP.
96 s.
Cologni A., Manera M. (2008). Oil Prices, Inflation and Interest Rates in a Structural
Cointegrated VAR Model for the G-7 Countries// SSRN Electronic Journal 30(3):856-888 .
February doi: 10.2139/ssrn.843505.
Davudova R.I. (2020) Investigation of Unbalanced Open Economy System by Using Interval
Mathematics for the Case of Azerbaijan Republic. In: Aliev R., Kacprzyk J., Pedrycz W.,
Jamshidi M., Babanli M., Sadikoglu F. (eds) 10th International Conference on Theory and
Application of Soft Computing, Computing with Words and Perceptions - ICSCCW-2019.
ICSCCW 2019. Advances in Intelligent Systems and Computing, vol 1095. Springer,
Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-35249-3_72
Davudova R.İ. (2019). Azərbaycan Respublikası nümunəsində ev təsərrüfatlarının istehlakı,
ÜDM və dövlət gəlirləri arasında qarşılıqlı əlaqələrin vec modeli vasitəsi ilə

28 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

qiymətləndirilməsi. / AMEA İİ Xəbərləri.4, 8-30. http://economics.com.az/ images/fotos/


xeberler_ pdf/ 2019_ 4/3.Revane.pdf. İstinad tarixi: fevral, 2021.
Davudova R.I.(2020) A VECM Analysis of the Relations the CPI, PPI, GDP Per Capita,
Exchange Rate in the Republic of Azerbaijan. Asian Journal of Economics, Business and
Accounting, 22-46. https://journalajeba.com/index.php/AJEBA/article/view/30306. Retrie-
ved: Aprel, 2021.
Engle R. F., Granger C. W. J.(2015). Co-integration and error correction: Representation, estima-
tion, and testing. Applied Econometrics, 2015, 39 (3), pp. 107–135 (translation in Russian
from Econometrica, Vol. 55, 2 (March, 1987), 251–276). https://cyberleninka.ru/
article/n/kointegratsiya-i-korrektsiya-oshibok-predstavlenie-otsenivanie-i-testirovanie. Re-
trieved: February, 2021.
EViews 7 User’s Guide II. Quantitative micro Software, LLC (2010). http://schwert.ssb.
rochester. edu /a425/ev72.pdf. Retrieved: Aprel, 2021.
Humbatova S.İ., Garayev A.İ., Tanriverdiev S.M., Hajiyev N.Q.(2019). Analysis of the oil, price
and currency factor of economic growth in Azerbaijan. Entrepreneurship and sustainability
ISSUES ISSN 2345-0282. Volume 6, 3 (March), 1335-1352. http://jssidoi.org/jesi/, http://
doi.org/10.9770/jesi.2019.6.3(20).
Ivanov V., Svinova Ye. (2020). Virusnyye vyzovy: kakim stal 2020 god dlya mirovoy
ekonomiki. https://russian.rt.com/business/article/816217-mirovaya-ekonomika-itogi-2020.
Retrieved: February, 2021.
Magnus Y.R., Katyshev P.K., Peresetskiy A.A. (2007). Ekonometrika. Nachal'nyy kurs. M.:
Delo. 576 s.
Johansen S. (1991). Estimation and Hypothesis Testing of Cointegration Vectors in Gaussian
Vector Autoregressive Models. Econometrica, 1991, № 59, pp. 1551-1580.
Johansen S.(2000). Modelling of cointegration in the vector autoregressive model. Economic
Modelling, 17, 359-373. https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi= 10.1.1.457.
35 21&rep=rep1&type=pdf. Retrieved: February, 2021.
Musayev A.F., Davudova R.İ., Musayeva A.A. (2018). Makroiqtisadi göstəricilərin qarşılıqlı
təsirlərinin interval analizinin tətbiqi ilə qiymətləndirilməsi. AMEA İİ Xəbərləri, 4, 5-18.
http://economics.com.az/images/fotos/xeberler_pdf/2018_4/1.Akif.pdf. İstinad tarixi: aprel,
2021.
TE (2015-2020). https://tradingeconomics.com/. Retrieved: Aprel, 2021.
Verbik M. (2008). Putevoditel' po sovremennoy ekonometrike. M.: Nauchnaya kniga. 616 s.
Wooldridge J. M. (2013) Introductory Econometrics: A Modern Approach. 5th ed., Cengage
Learning, 912 р.

ДИНАМИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ МАКРОЭКОНОМИЧЕСКИХ


ПОКАЗАТЕЛЕЙ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ В ПОСТНЕФТЯНОЙ
ПЕРИОД C УЧЕТОМ ПАНДЕМИИ COVID-19 И ЦЕН НА НЕФТЬ

Акиф Мусаев
Член-корреспондент НАНА, профессор, доктор экономических наук, руководитель Центра
“Восстановление Постконфликтных Территорий”, Институт Экономики НАНА.

Ревана Давудова
доктор философии по математике, доцент, Институт Экономики НАНА заведующий
отделом «Математическое обеспечение экономических исследований».
E-mail: [email protected]

www.informa.az 29
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Аннотация. Статья посвящена динамическому моделированию взаимосвязи макроиндика-


торов, как норма платных услуг населению, норма государственных расходов, норма
инвестиций, норма импорта, норма экспорта, обменный курс, инфляция, процентные
ставки в Азербайджанской Республике в пост-нефтяной период на основе ежемесячной
статистики за период 2015-2020 гг с учетом влияний дважды произошедшей в 2015 году
девальвации, пандемии коронавируса COVID-19 и цен на нефть. Разработана векторная
модель коррекции ошибок 4-го порядка (VECM (4)), и были проанализированы
импульсные реакции переменных на положительные шоки переменных модели, изучены
декомпозиции дисперсии прогнозов.
Ключевые слова: макроэкономические нормы, VEC модель, функция импульсного
отклика, декомпозиция дисперсии ошибки прогноза, девальвация, пандемия COVID-19.

30 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Directions of entrepreneurship development in the


territories liberated from occupation
Ramil Aliyev
Doctor of Philosophy in economics, Associate Professor,
leading research fellow, Institute of Economics of ANAS. Azerbaijan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-9128-4111

Sevda Makhmudova
Senior research fellow, Institute of Economics of ANAS. Azerbaijan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-7318-2736

Abstract. The article notes that the development of the Azerbaijani economy
and its successful integration into the world economy largely depends on the
presence of highly developed effective entrepreneurship. As a result of
successful reforms, the business sector today plays a key role in the moder-
nization of the national economy. The article also notes that for the further
development of entrepreneurship in our country, it is necessary to ensure a more
efficient use of available material, financial and labor resources, natural
resources, achievements of scientific and technological progress. Our liberated
territories are rich in natural resources, and the implementation of specific
measures for the formation and development of entrepreneurship in these
territories can create opportunities and grounds for the effective use of these
resources and thereby accelerate the economic development of our country. For
this, the article offers appropriate proposals and recommendations for the
formation and development of entrepreneurship in our liberated territories.
Key words: liberated territories, natural resources, analysis, entrepreneurship,
problems, directions of development.

JEL M21,R10; UDС 334.012


To cite this article: Aliyev R., Makhmudova S. (2021). Directions of entrepreneurship
development in the territories liberated from occupation. Economic Growth and Social
Welfare, Issue II, pp. 31-40.
Article history: Received – 29.03.2021; Accepted – 22.06.2021.

www.informa.az 31
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın


inkişafı istiqamətləri

Ramil Əliyev
İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, aparıcı elmi işçi,
AMEA İqtisadiyyat İnstitutu. Azərbaycan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-9128-4111

Sevda Mahmudova
Böyük elmi işçi, AMEA İqtisadiyyat İnstitutu.Azərbaycan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0002-7318-2736

Annotasiya. Məqalədə qeyd edilir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı və


dünya iqtisadiyyatına uğurlu inteqrasiyası böyük ölçüdə yüksək səviyyədə
inkişaf etmiş səmərəli sahibkarlığın mövcudluğundan bilavasitə asılıdır. Uğurla
həyata keçirilmiş islahatlar nəticəsində sahibkarlıq sektoru bu gün ölkəmizin
milli iqtisadiyyatının modernləşdirilməsində əsas rol oynayır. Məqalədə
həmçinin qeyd edilir ki, ölkəmizdə sahibkarlığın gələcək inkişafı üçün mövcud
maddi, maliyyə və əmək ehtiyatlarından, təbii sərvətlərdən, elmi və texnoloji
tərəqqinin nailiyyətlərindən daha səmərəli istifadə təmin edilməlidir. İşğaldan
azad edilmiş ərazilərimiz təbii sərvətlərlə zəngindir və bu ərazilərdə
sahibkarlığın formalaşması və inkişafı üçün məqsədyönlü tədbirlərin həyata
keçirilməsi bu sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsinə, beləliklə də, ölkəmizin
iqtisadi inkişafının sürətlənməsinə imkan və zəmin yarada bilər. Bu məqsədlə
məqalədə işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə sahibkarlığın formalaşması və
inkişafı üçün müvafiq təklif və tövsiyələr irəli sürülmşdür.
Açar sözlər: işğaldan azad edilmiş ərazilər, təbii sərvətlər, təhlil, sahibkarlıq,
problemlər, inkişaf istiqamətləri.

JEL M21,R10; UDС 334.012


Məqaləyə istinad: Əliyev R., Mahmudova S. (2021). İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə
sahibkarlığın inkişafı istiqamətləri. İqtisadi Artım və İctimai Rifah, № 2, səh. 31-40.
Məqalə tarixçəsi: göndərilib – 29.03.2021; qəbul edilib – 22.06.2021.

Giriş / Introduction
Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatının gələcək inkişafı və dünya iqtisadiyyatına uğurlu
inteqrasiyası böyük ölçüdə yüksək səviyyədə inkişaf etmiş səmərəli sahibkarlığın
mövcudluğundan bilavasitə asılıdır. Uğurla həyata keçirilmiş islahatlar nəticəsində sahibkarlıq
sektoru bu gün ölkəmizin milli iqtisadiyyatının modernləşdirilməsində əsas rol oynayır. Ona görə

32 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

də, respublikamızda iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasına, bazar prinsiplərinin və idarəetmə


mexanizmlərinin tətbiqinə, xüsusi mülkiyyətin və sahibkarlığın inkişafına xüsusi diqqət yetirilir.
Ancaq, bununla yanaşı, sahibkarlığın inkişafı bir çox problemlə üzləşir. Bu problemlər əsas
etibarı ilə informasiya, maliyyə, institusional, bürokratiya, korrupsiya ilə bağlıdır, lakin bütün bu
problemlər həll edilə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, sahibkarlıq sinfinin formalaşması bazar
iqtisadiyyatına yönəlmiş hər bir cəmiyyətin sabitliyi üçün vacibdir. İnkişaf etmiş özəl sahibkarlıq
hər kəsə sahibkarlıq şansının verilməsini, hamı üçün bərabər başlanğıc imkanlarının
yaradılmasını nəzərdə tutur və tələb edir.
Sahibkarlıq cəmiyyətin bütün sahələri ilə sıx əlaqədədir, buna görə də onun formalaşması
və inkişafı:
• iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmalıdır;
• istehsal münasibətləri sisteminə məntiqi olaraq uyğunlaşdırılmalıdır;
• planlı iqtisadiyyat və digər təşəbbüskar olmayan idarəetmə metodları üzərində
üstünlükləri nümayiş etdirilməlidir;
• maddi, maliyyə və əmək ehtiyatlarından, təbii sərvətlərdən, elmi və texnoloji tərəqqinin
nailiyyətlərindən daha səmərəli istifadəni təmin etməlidir;
• əmək məhsuldarlığının artımına nail olmalıdır.
Sahibkarlığın formalaşması və inkişafı sosial sahədə uğurla ifadə olunmalıdır: əhalinin
rifahının yüksəlməsinə, insanların ehtiyaclarının daha dolğun ödənilməsinə imkan və zəmin
yaratmalıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, sahibkarlığın inkişafında mühüm cəhət onun cəmiyyətin siyasi
həyatı ilə əlaqədə olmasıdır. Ona görə də, xüsusilə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə, sahibkarlıq
fəaliyyətinə dövlətdən, yerli idarəetmə orqanlarından dəstəyi təmin etmək lazımdır. Bunsuz işğal
edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli şəraitin yaradılması mümkün
olmayacaqdır.

Əsas hissə / Main Part

Ədəbiyyatların təhlili
Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində infrastrukturun bərpası, əhalinin
köçürülməsi, normal yaşayışın təmin olunması və iş yerlərinin yaradılması məsələlərinə həsr
edilmiş “Azərbaycanın post-konflikt ərazilərinin bərpası (konseptual əsaslar)” adlı ilk
fundamental əsər tanınmış iqtisadçı alimlər Nazim Müzəffərli və Eldar İsmayılov tərəfindən
2010-cu ildə nəşr edilmişdir. İ.e.d., professor, Tərbiz Əliyevin “Azərbaycanın işğaldan azad
edilən ərazilərində sahibkarlığın mütərəqqi menecment formaları əsasında inkişaf istiqamətləri”
(Əliyev, 2021) adlı məqaləsi də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın formalaşması və inkişafı
nöqteyi-nəzərindən təqdirə layiqdir. İqtisadçı alimlər V.Niftullayevin (2002), T.Q. Əliyevin
(Əliyev 2017), Ş.T.Əliyevanın (Əliyeva 2005) əsərlərində sahibkarlığın formalaşması və inkişafı,
kiçik və orta sahibkarlığın xüsusiyyətləri, Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafının mövcud
vəziyyəti və inkişafna dair təqdirə layiq fikir və mülahizələr, təkliflər irəli sürülür. Ancaq qeyd
edilən əsərlərdə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın formalaşması və inkişafına dair
təklif və tövsiyələr nəzərdə tutulmamışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan
Respublikasının Baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 10 noyabr, 2020-ci il tarixli
Bəyanatı (AERB 2020) işğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulmasına və pərpasına şərait
yaratsa da, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 oktyabr 2020-ci il tarixli “Azərbaycan
Respublikasının işğaldan azad olunmuş ərazilərində müvəqqəti xüsusi idarəetmənin təşkili
haqqında” Fərmanı (MXİT 2020) bu ərazilərdə idarəetmə orqanlarının yaradılmasını nəzərdə
tutsa da, sahibkarlığın formalaşması və inkişafına dair konkret tədbirlər öz əksini tapmamışdır.

www.informa.az 33
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Metodologiya
Tədqiqat prosesində analitik təhlil, sistemli yanaşma metodlarından istifadə olunmuşdur.
Tədqiqatın informasiya bazasını Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin və
İnternet şəbəkəsinin məlumatları təşkil edir.

Nəticələr və müzakirə
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın inkişafı üçün potensial imkanlar
XX əsrin 90-cı illərində SSRİ-də mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi milli münasibətlərin
kəskinləşməsinə, nəticədə keçmiş Sovet respublikalarının əksəriyyətində mərkəzdən qaçma
meyllərinin güclənməsinə səbəb olmuşdu. Bəzi respublikalarda bu proseslər qansız baş versə də,
təəssüf ki, başda SSRİ-nin birinci və sonuncu prezidenti M.Qorbaçovun birbaşa dəstəyi ilə
Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını irəli sürməsi və keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etməsi, bu iki respublika arasında
müharibəyə səbəb olmuşdu. Ermənistan istəklərinə nail olmaq üçün, Dağlıq Qarabağda yaşayan
ermənilərlə birlikdə, Rusiyanın, İranın və xristian həmrəyliyindən çıxış edən bəzi Qərb
dövlətlərinin birbaşa dəstəyi ilə, silahsız Azərbaycan əhalisinə qarşı, uşaq, qadın, qoca bilmədən
silahlı mübarizəyə qalxmış, olara qarşı misli görünməmiş vəhşilklər, cinayətlər törətməklə,
minlərlə vətəndaşımızı qətlə yetirmiş, dogma torpaqlarından qovmuş, onları öz vətənlərində
məcburi köçkün həyatı yaşamağa vadar etmişdir. Ermənistan bununla kifayətlənməmiş, etnik
zəmində cinayət törədərək Ermənistanda yaşayan 250 mindən çox azərbaycanlını zorla
deportasiya etmişdir.
Keçən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanın formalaşmış milli ordusunun olmamasından,
ölkəmizdə sosial-siyasi sabitliyin pozulmasından, hakimiyyət uğrunda gedən mübarizənin
doğurduğu çaşqınlıqdan istifadə edən erməni birləşmələri, nəinki Dağlıq Qarabağı, eləcə də,
onun hüdudlarından kənarda olan Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Kəlbəcər, Ağdam, Laçın
rayonlarını da işğal etməyə nail olmuş, nəticədə bir milyona yaxın azərbaycanlılar qaçqın və
köçkün vəziyyətinə düşmüşdü. Yenə də xarici havadarlarının dəstəyi ilə Ermənistan işğal
etdikləri Azərbaycan ərazilərini 30 ilə yaxın öz əlində saxlamağa “nail olmuşdu”. Bütün bu
müddət ərzində Azərbaycan hümanizm nümayiş etdirərək işğal edilmiş ərazilərinin, beynəlxalq
hüquq normalarına uyğun olaraq, sülh yolu ilə azad edilməsinə üstünlük vermişdi.
Ancaq bu istiqamətdə çoxillik təşəbbüslərinin heç bir nəticə vermədiyini görən
Azərbaycan, yenə də beynəlxalq hüquq normalarına, BMT-nın Nizamnaməsinə, ATƏT-in
prinsiplərinə tam uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan
İlham Əliyevin əmri ilə, 27 sentyabr 2020-ci ildə torpaqlarının işğaldan azad edilməsi üçün hərb
yolunu seçmək qərarına gəldi. Azərbaycan xalqının, dövlətinin, bütün siyasi qüvvələrin tam və
yekdil dəstəyinə arxalanan qəhrəman Azərbaycan əsgər və zabitləri 44 gün ərzində torpaqlarımızı
yağı düşməndən azad etməyə, dövlətimizin ərazi bütövlüyünü təmin etməyə nail oldu! İndi
dövlətimizin qarşısında duran ən vacib problemlərdən biri erməni vandallarının xarabaya
çevirdiyi ərazilərimizi bərpa etməkdən, bu ərazilərdən köçkün düşmüş vətəndaşlarımızı dogma
yurdlarına qaytarmaqdan ibarətdir. Təqdirəlayiq haldır ki, artıq bu işlərə start verilmiş, bu
məqsədlə 2021-ci ildə ilkin olaraq 2,2 milyartd manat vəsait ayrılmışdır. Qəti əminik ki,
Azərbaycan dövləti qısa müddət ərzində erməni vandallarının xarabalığa çevirdiyi ərazilərimizin
bərpa edilməsinə, köçkünlərin doğma yurdlarına qayıdışına nail olacaqdır. Ancaq, təbiidir ki,
köçkünlərin işğaldan azad edilmiş doğma yurdlarına qaytarılması ilə iş bitmir. Ən əsas
problemlərdən biri bu ərazilərə köçürülmüş əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluğunun təmin
edilməsidir. Əks təqdirdə onlar iş axtarmaq məqsədi ilə doğma yurdlarını tərk etmək
məcburiyyəti ilə üzləşə bilərlər. Ona görə də, hesab edirik ki, köçkünlərin işğaldan azad edilmiş
ərazilərə köçürülməsi, həmin ərazilərdə müvafiq iş yerlərinin yaradılması ilə paralel
aparılmalıdır. Fikrimizcə, bu problemin müvəffəqiyyətlə həll edilməsi üçün qeyd edilən

34 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

ərazilərdə sahibkarlığın formalaşmasına və inkişafına nail olunmalı, müvafiq istehsal və ya


xidmət sahələri yaradılarkən bu ərazilərdə olan təbii sərvətlərin mövcudluğu və təbii şərait
nəzərə alınmalıdır.
Araşdırmalar göstərir ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərimiz sahibkarlığın formalaşması və
inkişafı üçün təbii sərvətlərlə zəngindir. Belə ki, Füzuli rayonunun ərazisində:
- ehtiyatları 58858 min m3 -ə bərabər və mişar daşı istehsalında istifadə edilən iki
(Dövlətyarlı, Dilağar) əhəngdaşı yatağı;
- ehtiyatları 13053 min m3 olan Quruçay qum-çınqıl qarışığı yataqları;
- kərpic-kirəmit istehsalında istifadə edilən və 11211 min m3 ehtiyatlara malik olan
Kürdmahmudlu gil yatağı mövcuddur (FTE, 2011).
Cəbrayıl rayonu da təbii sərvətlərlə zəngindir. Bu rayonda:
- mişar daşı istehsalına yararlı və ehtiyatları 2937 min m3 olan Tulus tuf; ümumi
ehtiyatları 5434 min m3-ə bərabər Çaxmaqçay, Soltanlı tikinti qumu;
- ehtiyatları 296 min m3 olan və kərpic istehsalında istifadə edilən Qaracallı gil;
- ümumi ehtiyatları 6644 min tona bərabər, sement istehsalında istifadə edilən, Göyərçin-
Veysəlli vulkan külü;
- ümumi ehtiyatları 1325 min ton təşkil edən Minbaşlı gəc;
- ümumi ehtiyatları 5226 min ton təşkil edən əhəng istehsalında istifadə edilən Ağtəpə
əhəngdaşı;
- cəmi ehtiyatları 4130 min m3 olan Cəfərabad qum-çınqıl qarışığı;
- ehtiyatları 504 ton olan Sahverdi yəşəm və ümumi ehtiyatları 1348 ton olan
Çaxmaqqaya xalsedon yataqları mövcuddur (CTE, 2010).
Zəngilan rayonunun ərazisi zəngin təbii ehtiyatlara malikdir. Bu rayonda:
- ehtiyatları 6,5 ton qızıl və 3 min ton mis olan “Vecnəli” qızıl yatağı;
- ümumi ehtiyatları 6.618 min m3 -ə bərabər olan üzlük daşı istehsalına yararlı “Oxçuçay”
mərmərləşmiş əhəngdaşı yatağı;
- hesablanmış ehtiyatları 129 min ton olan “Daşbaşı-Esgurum” əhəngdaşı yatağı;
- ehtiyatları 28.943 min m3 olan Bartaz-I və Bartaz-II porfirit yataqları;
- ümumi ehtiyatları 1.102 min m3 -ə bərabər və kərpic istehsalında istifadə edilən gil və
ehtiyatları 17.367 min m3 olan qum-çınqıl yataqları vardır (ZTS, 2020).
Qubadlı rayonunda:
- ümumi ehtiyatları 6 mln 247 min kub metr olan mişar daşı üçün yararlı Hacılı tuf
yatağı;
- cəmi ehtiyatları 990 min kub metrə bərabər tikintiyə yararlı, Xanlıq kəndində yerləşən
gil yatağı;
-ümumi ehtiyatları 1,1 min ton təşkil edən Eyvazlı bəzək-əlvan (əqiq) daşı yatağı
mövcuddur. Əqiq daşı yatağı dünyada nadir yataqlardan hesab olunur. Əqiq daşından xüsusilə
kimya sənayesində və bəzək sahəsində istifadə edilir(QTS, 2020).
Təbii sərvətləri ilə zəngin olan Ağdam rayonunda:
- ehtiyatları 64.863 min m3olan mişar daşı;
- 140.464 min tona bərabər Çobandağ əhəngdaşı;
- ehtiyatları 44.708 min ton olan Boyəhmədli və 25.197 min ton olan Şorbulaq gil
yataqları mövcuddur (ATS, 2013).
Kəlbəcər rayonu qiymətli təbii sərvətlərlə zəngin olan təbiətə malikdir. Bu rayonda:
- ehtiyatları 130 ton qızıla;
- 190,33 ton gümüşə;
- 45,82 ton tellura;
- 248,89 ton selenə;
- 939 ton civəyə;
- 10.927 min kub metr mişar daşına;

www.informa.az 35
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

- 1.312 min kub metr gilə;


- 2.540 min kub metr qum-çınqıla;
- 5.189,6 ton əlvan daşa;
- 12.428 min kub metr tikinti daşına;
- 1 901 min kub metr üzlük daşına;
- 4 473 min kub metr sement xammalına malik olan zəngin yataqlar vardır (KTS, 2020).
Laçın rayonda:
- ehtiyatları 1124 tona bərabər civə (Narzanlı, Çilgəzçay, Sarıbulaq);
- ehtiyatları 4457 min tona çatan və əhəng istehsalında istifadə edilən Laçın əhəngdaşı;
- ehtiyatları 2533 min m3 -ə bərabər və üzlük daşı istehsalında istifadə edilən Qoçaz
mərmərləşmiş əhəngdaşı;
- cəmi ehtiyatları 5125 min m3 olan və mişar daşı istehsalına yararlı tuf (Ağoğlan,
Əhmədli);
- ümumi ehtiyatları 998 min m3 olan və kərpic-kirəmid istehsalında istifadə edilən
Novruzlu gil;
- ehtiyatları 2144 min m3 olan Quşçu pemza;
- ehtiyatları 15794 min m3 olan Yuxarı Həkəriçay qum-çınqıl qarışığı;
- hesablanmış ehtiyatları 10 ton əqiq və 0,9 ton jad olan 2 əlvan bəzək daşı;
- ehtiyatları 10449 min tona bərabər 3 vulkan külü yataqları mövcuddur (LTS, 2011).
Xocavənd rayonu da zəngin təbii ehtiyatlara malikdir. Bu rayonda:
- ehtiyatları 2034 min kub metrə bərabər və üzlük daşı istehsalına yararlı Ediş qabbro;
- ümumi ehtiyatları 989 min ton olan və əhəng istehsalına yararlı Xocavənd əhəngdaşı
yataqları vardır (XTS 2012).
Şuşa rayonunda:
- ehtiyatları 1143 min m3 olan Şuşa üzlük daşı yatağı;
- ümumi ehtiyatları 397 min m3 olan və kərpic-kirəmid istehsalına yararlı Keçəldağ gil
yatağı mövcuddur (ŞTS, 2010).
Xocalı rayonunda:
- ümumi ehtiyatları 32 min m3 və 2039 min m3 olan Zərinbağ və Ağçay üzlük daşı
yataqları;
- hesablanmış ehtiyatları 12434 min tona bərabər, əhəng istehsalında istifadə edilən Şuşa
əhəngdaşı yatağı;
- ümumi ehtiyatları 962 min m3-ə bərabər və kərpic istehsalına yararlı Xocalı gil yatağı;
- 7280 min m3 ehtiyata malik olan Xankəndi (Əskəran qrupu) qum-çınqıl qarışığı yatağı
vardır (XTS, 2019).
Göründüyü kimi, işğaldan azad edilmiş rayonlarımızda həm təbii sərvətlərin hasilatı, həm
də onların emalı məqsədi ilə müxtəlif istiqamətli sahibkarlıq sturukturlarının yaradılması üçün
kifayət qədər potensial imkanlar vardır. Gözəl, səfalı və zəngin təbiətə, çox saylı təbii və qədim
abidələrə (erməni vandalları onları məhv etsələr də tezliklə bərpa ediləcəkdir) malik olan bu
ərazilər həm də, turizmin inkişafı üçün əhəmiyyətli imkanlara malikdir. Ancaq yaradılacaq
sahibkarlıq sturkturlarında kimlərin məşğul olacağı da əsas məsələlərdən biridir. Yaxşı olardı ki,
bu sahibkarlıq strukturlarına öz doğma yurdlarına qayıtmış yerli sakinlərin cəlb edilməsinə
üstünlük verilsin. Bu yerli sakinlərin məşğulluq probleminin həll edilməsinə və onların azad
edilmiş ərazilərdə daimi məskunlaşmasına imkan yaradardı.
Cədvəl 1-də öz dogma yurdlarına qayıtmağı səbirsizliklə gözləyən vətəndaşlarımızın sayı
göstərilmişdir.

36 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Cədvəl 1. İşğaldan azad edilmiş rayonların əhalisinin sayı (min nəfər)

İnzibati rayonlar 2020-ci ilin


əvvəlinə
Füzuli 133,8
Cəbrayıl 81,7
Zəngilan 45,2
Qubadlı 41,6
Kəlbəcər 94,1
Ağdam 204,0
Laçın 78,6
Xocavənd 44,1
Şuşa 34,7
Xocalı 28,8
Xankəndi şəhəri 55,9
Cəmi 842,5
Mənbə: ADG (2020)əsasında müəlliflər tərəfindən tərtib edilmişdir.

Cədvəl 1-də 2020-ci ilin əvvəlinə qeyd edilən rayonlarda qeydiyyatda olan əhalinin sayı
göstərilmişdir. Təbiidir ki, 2021-ci ilin əvvəlinə onların sayı daha çoxdur. Bunların üzərinə
Naxçıvanın Kərki kəndinin və Qazax rayonunun hələ də işğal altında olan və yaxınlarda azad
ediləcək 7 kəndinin əhalisi də əlavə edilərsə, doğma yurdlarına qayıtmalı olan Azərbaycan
əhalisinin sayının bir milyona yaxın olduğunu söyləmək olar. Göründüyü kimi, işğal edilmiş
ərazilərdə yaradılacaq sahibkarlıq strukturlarında işləmək üçün bu ərazilərə qaytarılaçaq
köçkünlərin sırasında kifayət qədər potensial əmək ehtiyatları mövcuddur. Ancaq yaradılması
nəzərdə tutulan sahibkarlıq strukturlarında işləmək üçün yerli sakinlər arasından kimlərin cəlb
edilməsi məsələsinə bu strukturlar yaradılmamışdan əvvəl və ya paralel şəkildə baxmaq lazımdır.
Bunun üçün:
- ilk növbədə müvafiq rayonda hansı hasilat, emal və ya xidmət strukturlarının ilkin
olaraq yaradılmasının məqsədəuyğunluğu müəyyən edilməlidir;
- həmin sahibkarlıq strukturlarında işləmək üçün tələb olunan təhsil, peşə-ixtisas, iş
təcrübəsinə olan tələblər müəyyən edilməlidir;
- həmin rayona qayıdılması nəzərdə tutulan əhali arasında əmək qabiliyyətli əhalinin sayı,
cins-yaş, peşə-ixtisas, təhsil tərkibi araşdırılmalıdır;
- onların sırasında müvafiq sahibkarlıq strukturlarında işləmək üçün üyğun təhsilə,
ixtisasa, peşəyə, təcrübəyə malik olanların sayı və cins-yaş tərkibi müəyyən edilməlidir;
- əgər onların sayı kifayət edəcək səviyyədə deyilsə, yerli sakinlər arasından çatışmayan
müvafiq peşələr və ixtisaslar üzrə kadrların hazırlanması təşkil edilməlidir.
Fikrimizcə, yalnız qeyd edilən ardıcıl yanaşma işğaldan azad edilmiş ərazilərdə
sahibkarlığın formalaşmasına və inkişafına, məcburi köçkünlərin bu ərazilərə könüllü qayıdışına
və orada daimi məskunlaşmalarına imkan və şərait yarada bilər. Əks halda doğma torpaqlara
qayıtmaq arzusu nə qədər güclü olsa da, bir müddət sonra, işsizlik səbəbindən, insanlar bu
torpaqları tərk etməli olarlar.
Hesab edirik ki, indiki şəraitdə işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası, bu ərazilərinin
iqtisadi cəhətdən inkişafı ilə yanaşı, köçürüləcək əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluğun təmin
edilməsi də, dövlətin həll etməli olduğu sosial-iqtisadi problemlər sırasına daxil edilməlidir.
Fikrimizcə, bütün bunlara qeyd edilən ərazilərdə sahibkarlığın inkişafı yolu ilə nail olmaq
mümkündür.

www.informa.az 37
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın inkişafının prioritet istiqamətləri


Yuxarıda qeyd edilənlərdən göründüyü kimi, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həm
istehsal, həm də xidmət sahələrində fəaliyyət göstərə biləcək sahibkarlıq strukturlarının
yaradılması və inkişafı üçün kifayət qədər potensial imkanlar vardır. Ancaq, fikrimizcə, həm
istehsal, həm də xidmət sahələrində fəaliyyət göstərəcək sahibkarlıq strukturlarının yaradılması
üçün, mövcud təbii ehtiyatlar, imkanlar və yerli xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla, ilk növbədə
prioritet sahələr müəyyənləşdirilməlidir. Hesab edirk ki:
• Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam, Kəlbəcər, Laçın, Xocavənd, Xocalı və
Şuşa rayonlarında tikinti materialları istehsalının;
• Kəlbəcər və Zəngilan rayonlarında qızıl istehsalının;
• Zəngilan rayonunda mis istehsalının;
• Kəlbəcər və Laçın rayonlarında gümüş və civə istehsalının prioritet sahələr kimi
müəyyən edilməsi məqsədəuyğun olardı.
Qeyd edilənlərlə yanaşı:
- ölkəmizdə informasiya texnologiyaları məhsullarına olan tələbatın artması
perspektivləri nəzərə alınaraq, Xankəndi, Şuşa və Ağdam şəhərlərində informasiya əmtəələri
istehsal edən sahibkarlıq strukturlarının yaradılması, belə strukturların yaradılmasına qabaqcıl
xarici firmaların cəlb edilməsi, onların iştirakı ilə müştərək müəssisələrin yaradılması;
-yerli xüsusiyyətlər, xammal bazası və təşəkkül tapmış ənənələr nəzərə alınmaqla işğaldan
azad edilmiş rayonların mərkəzlərində, xarici firmaların iştirakı ilə, qida məhsulları və digər xalq
istehlakı malları istehsal edən müştərək sahibkarlıq strukturlarının yaradılması;
- Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam, Kəlbəcər, Laçın, Xocavənd, Xocalı və Şuşa
şəhərlərində kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edən yeni, müasir müəssisələrin yaradılması;
- respublikamızın müdafiə sənayesi məhsullarına (hərbi sursata) olan tələbatının əsas
hissəsinin yerli istehsal hesabına ödənilməsinə nail olmaq üçün Ağdam və Şuşa şəhərlərində yeni
müəssisələrin yaradılması;
- kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üçün iri fermer təsərrüfatlarının yaradılması;
- işğaldan azad edilmiş bütün rayonların füsünkar təbiəti, tarixi abidələrlə zənginliyi
(ümidvarıq ki, erməni vandalları tərəfindən dağıdılmış tarixi abidələrimiz tezllklə bərpa
ediləcəkdir) nəzərə alınaraq turizmin inkişafı üçün müvafiq infrastrukturların yaradılması da
məqsədəuyğun olardı.
Fikrimizcə, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə əsas diqqət kiçik və orta sahibkarlıq
strukturlarının yaradılmasına yönəldilməlidir. Ona görə ki:
- birincisi, bu sahibkarlıq strukturları bazarın yeni tələblərinə daha tez uyğunlaşma
qabiliyyətinə və nəticədə, sabit rəqabət qabiliyyətinə malikdirlər;
- ikincisi, həm orta, həm də kiçik sahibkarlıq strukturları əmək qabiliyyətli əhalinin, xüsusilə
də regionlarda, məşğulluğunun təmin edilməsində xüsusi rol oynayırlar;
- üçüncüsü, rayonlarda daha geniş yayılan kiçik və orta sahibkarlıq strukturları özlərinin
çevikliyi sayəsində, iri sahibkarlıq strukturlarından fərqli olaraq, qabaqcıl texnologiyaları və
yenilikləri daha tez tətbiq etmək qabiliyyətinə malikdirlər.
Bunlarla yanaşı, kiçik və orta sahibkarlıq strukturları sahibkarlıq fəaliyyətinin kütləvi
forması olmaqla, işğaldan azad edilmiş rayonlarda gözlənilən aşağıdakı kəskin sosial
problemlərin həll edilməsində xüsusi rol oynaya bilər:
- rayonlarda çox sayda insanın aktiv iqtisadi fəaliyyətə cəlb edilməsi və nəticədə işsizliyin
səviyyəsinin azaldılması;
- rayonlar üçün mühüm əhəmiyyət daşıyan rəqabət mühitinin genişləndirilməsi və
inhisarlaşmanın zəifləməsi;
- rayonlarda daha geniş yayılmış kiçik sahibkarlıq strukturlarının fəaliyyətinin az tapılan
məhsul və xidmətlərin istehsalına və müvafiq bazar boşluqlarının doldurulmasına
istiqamətləndirilməsi;

38 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

-cəmiyyətdə iqtisadi və sosial sabitliyin qarantı kimi əhəmiyyətli rol oynayan kiçik
mülkiyyətçi təbəqənin və orta sinifin formalaşması üçün şəraitin yaradılması.
Məlumdur ki, maliyyə mənbələrinə çıxış imkanı sahibkarlığın formalaşmasına və
inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən amillərdən biridir. Erməni vandallarının təmamilə
dağıtdığı ərazilərin bərpası, bu ərazilərdə sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkili və inkişaf
etdirilməsi üçün küllü miqdarda maliyyə vəsaitinə ehtiyac vardır. Azərbaycanın bank sisteminin
indiki vəziyyəti, bu sahədə inhisarçılıq, yüksək kredit faizləri və girov təminatına olan yüksək
tələblər sahibkarların əlverişli şərtlərlə kreditlərə çıxışına imkan vermir. Fikrimizcə, işğaldan
azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlığın təşkilinin maliyyə təminatını yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə iri
xarici bankların ölkəmizə dəvət edilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu ölkəmizin bank sistemində
mövcud inhisarçılığı zəiflətməklə yanaşı, kredit faizlərinin xeyli aşağı salınmasına, sahibkarların
bank kreditlərinə çıxışının asanlaşdırılmasına imkan verərdi.

Nəticə / Conclusion
Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş əraziləri təbii sərvətlərlə zəngindir. Bu sərvətlərdən
səmərəli istifadə edilməsi ölkəmizin iqtisadiyyatının daha sürətlə inkişaf etdirlməsinə imkan
yarada bilər. Bu imkandan səmərəli istifadə edilməsinin əsas yollarından biri qeyd edilən
ərazilərdə sahibkarlıq fəaliyyətinin təşkili və inkişaf etdirilməsidir. Fikrimizcə, bu məqalədə irəli
sürülən təklif və tövsiyələrin həyata keçirilməsi qeyd edilən məqsədə nail olunmasına imkan və
zəmin yarada bilər. Hesab edirk ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sahibkarlıq fəaliyyətinin daha
səmərəli təşkil edilməsi üçün:
- ilk növbədə konkret ərazidə hansı istehsal və xidmət müəssisələrinin yaradılmasının
məqsədəuyğunluğu, sahibkarlıq fəaliyyətinin prioritet sahələri müəyyənləşdirilməlidir;
- əsas diqqət kiçik və orta sahibkarlıq strukturlarının yaradılmasına yönəldilməlidir;
- yaradılacaq sahibkarlıq strukturlarının bank kreditlərinə asan çıxışının təmin edilməsi
üçün müvafiq tədbirlər görülməli, bu məqsədlə xarici iri banklar ölkəmizə dəvət edilməlidir;
- yaradılacaq yeni sahibkarlıq strukturlarında işləmək üçün bu ərazilərə qayıdan yerli
sakinlərə üstünlük verilməlidir.

İstifadə edilmiş ədəbiyyat / References


ADG (2020). Azərbaycanın demoqrafik göstəriciləri. Statistik məcmuə, Bakı, DSK, 2020. 532
səh.
AERB (2020). Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və
Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 10 noyabr, 2020-ci il tarixli Bəyanatı. Bakı, “Xalq”
qəzeti, 11 noyabr.
ATS (2013). https://azertag.az/xeber/Agdamin_tebii_servetleri_ermeniler_terefinden_talan_
edilir-26562. İstinad tarixi: aprel, 2021.
CTE (2010).https://azertag.az/xeber/cabrayıl_rayonunun_tabıı_sarvatları_ ermanı_ısgalchıları_
tarafından_dagıdılır-490547. istinad tarixi: aprel, 2021.
Əliyev T.Q. (2017). Sahibkarlıq fəaliyyətinin hüquqi, iqtisadi və sosial şərtləri. “Kooperasiya”
Elmi-praktiki jurnal, 1 (44), səh.31-36.
Əliyev T. (2021). Azərbaycanın işğaldan azad edilən ərazilərində sahibkarlığın mütərəqqi
menecment formaları əsasında inkişaf istiqamətləri. İqtisadi Artım və İctimai Rifah, № 1,
səh. 10-19. İstinad tarixi: aprel, 2021
Əliyev R.T., Mahmudova S.F. (2020). Azərbaycanda kiçik sahibkarlığın inkişafı. Monoqrafiya.
Bakı, “AVROPA” nəşriyyatı, 72 səh.
Əliyeva Ş.T. (2005). Kiçik və orta biznesin inkişafı və məşğulluq problemləri. Monoqrafiya.Bakı,
EİM, 288 səh.
FTE (2011). http://eco.gov.az/az/nazirlik/xeber?newsID=5426.İstinad tarixi: aprel,2021.

www.informa.az 39
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

XTS (2019). http://deyerler.org/23921-dedal-altinda-olan-xocali-rayonundaki-tzhbdd. html.


İstinad tarixi: aprel,2021.
XTS (2012). http://eco.gov.az/az/nazirlik/xeber?newsID=6016. İstinad tarixi: aprel,2021.
KTS (2020).https://finance-group.az/k-lb-c-r-rayonu-t-bii-s-rv-tl-ri/.İstinad tarixi: aprel,2021.
QTS (2020). https://reyting.az/iqtisadiyyat/43103-qubadl-rayonu-da-bu-zonada-tbii-yataqlar-il-
frqlnir-thlil.html. İstinad tarixi: aprel,2021.
LTS (2011). https://azertag.az/xeber/Lachin_rayonunun_tebii_servetleri_19_ildir_ki_ ermeniler_
terefinden_talanir-523179. İstinad tarixi: aprel,2021.
MXİT (2020). “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad olunmuş ərazilərində müvəqqəti
xüsusi idarəetmənin təşkili haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 oktyabr
2020-ci il tarixli Fərmanı. Bakı, “Respublika” qəzeti, 30 oktyabr.
Niftullayev V. (2002).Sahibkarlığı əsasları. Bakı, “Zaman nəşriyyatı”, 618 səh.
ŞTS (2010). https://azertag.az/xeber/18_ıldır_kı_susanın_tabıı_sarvatları_ermanılar_tarafından_
dagıdılır-477792. İstinad tarixi: aprel,2021.
ZTS (2020) https://aqreqator.az/az/iqtisadiyyat/1066365. İstinad tarixi: aprel, 2021.

Направления развития предпринимательства на


освобожденных от оккупации территориях
Рамиль Алиев
доктор философии по экономике, доцент, ведущий научный сотрудник,
Институт Экономики НАНА. Азербайджан
Email: [email protected]

Севда Махмудова
старший научный сотрудник,
Институт Экономики НАНА. Азербайджан
E-mail: [email protected]

Резюме. В статье отмечается, что развитие экономики Азербайджана и ее успешная интег-


рация в мировую экономику во многом зависит от наличия высокоразвитого эффективного
предпринимательства. В результате успешных реформ сектор предпринимательства
сегодня играет ключевую роль в модернизации национальной экономики. В статье также
отмечается, что для дальнейшего развития предпринимательства в нашей стране
необходимо обеспечить более эффективное использование имеющихся материальных,
финансовых и трудовых ресурсов, природных ресурсов, достижений научно-технического
прогресса. Наши освобожденные территории богаты природными ресурсами, и реализация
конкретных мер по формированию и развитию предпринимательства на этих территориях
может создать возможности и почву для эффективного использования этих ресурсов и тем
самым ускорить экономическое развитие нашей страны. Для этого в статье предлагаются
соответствующие предложения и рекомендации по формированию и развитию предпри-
нимательства на наших освобожденных территориях.
Ключевые слова: освобожденные территории, природные ресурсы, анализ, предпринима-
тельство, проблемы, направления развития.

40 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Main trends in the formation of regional economic


unions in the geoeconomic space of Eurasia
Anvar Ismayilli
Research fellow, Institute of Strategic Studies
of the Caucasus, Azerbaijan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/ 0000-0002-9487-4459

Abstract. The article makes an attempt to analyze the main trends in the
development of inte-gration processes in the Eurasian geo-economic space for
the period from 1950 to 2020. The author also touches upon such important
issues as the principles of the formation and functioning of integration unions on
the Eurasian continent. Various types of integration blocks are distinguished, and
the reasons for the beginning of transformation processes in the geo-economic
space of Eurasia are identified, with an emphasis on the features of regional
integration unions and the priorities of participation of the Eastern Partnership
countries in them. The article concludes that there are three main integration
trends in the Eurasian geo-economic space, which are formed in the following
mega-regional economic unions: the EU, EAEU and BSEC, as well as the local
economic union GUAM. EU continues to strengthen its geostrategic positions on
the continent, Russia, through the establishment of the EAEU, has formed its
main integration trend, and the BSEC has the potential for further development
in the coming years. GUAM, as a local economic union, is functioning at the
junction of the above-mentioned mainstream integration unions.
Keywords: mainstream integration trends, geo-economic space of Eurasia,
European Union, Eurasian Economic Union, Eastern partnership, regional
unions, transformational trends.

JEL F15; UDС 339.924:351


To cite this article: Ismayilli A. (2021). Main trends in the formation of regional
economic unions in the geoeconomic space of Eurasia. Economic Growth and Social
Welfare, Issue II, pp. 41-53.
Article history: Received – 22.03.2021; Accepted – 30.06.2021.

www.informa.az 41
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Avrasiya geoiqtisadi məkanında regional iqtisadi birliklərin


formalaşmasında əsas tendensiyalar

Ənvər İsmayıllı
Elmi işçi. Qafqaz Strateji Tədqiqatlar İnstitutu. Azerbaijan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/ 0000-0002-9487-4459

Annotasiya. Məqalədə 1950-2020-ci illər aralığında Avrasiya geoiqtisadi məka-


nında inteqrasiya proseslərinin inkişafındakı əsas tendensiyalarının təhlilinə cəhd
edilir. Müəllif Avrasiya qitəsində inteqrasiya birliklərinin formalaşması və fəa-
liyyət prinsipləri kimi vacib məsələlərə də toxunur. Avrasiya geoiqtisadi məka-
nında transformasiya proseslərinin başlanma səbəblərinin müəyyən edilməsi
məqsədilə regional inteqrasiya birliklərinin özünəməxsus xüsusiyyətlərinə və
Şərq Tərəfdaşlığına üzv olan ölkələrin sözügedən birliklərdə iştirak prioritet-
lərinə nəzər salınmış, bundan əlavə müxtəlif inteqrasiya bloklarının müəyyən-
ləşdirilməsinə də yer verilimişdir. Məqalədə Avrasiya geoqtisadi məkanında
mövcud olan üç magistral inteqrasiya tendensiyasının növbəti regional inteq-
rasiya birliklərinin (Avropa İttifaqı, Avrasiya İqtisadi İttifaqı və Qara Dəniz
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, həmçinin GUAM lokal iqtisadi təşkilatı) yaran-
masında öz əksini tapması kimi nəticəyə gəlinir. Alınan nəticələrə əsasən, Aİ
qitədə öz geostrateji mövqelərini möhkəmləndirməyə davam edir, Rusiya Aİİ-ni
təsis etməsi ilə yeni aparıcı inteqrasiya tendensiyasını formalaşdırmışdır, QDİƏT
isə yaxın gələcəkdə daha böyük inkişaf potensialına sahibdir. GUAM isə lokal
iqtisadi təşkilat qismində daha əvvəl qeyd olunan aparıcı inteqrasiya birliklərinin
kəsişməsində fəaliyyət göstərir.
Açar sözlər: magistral inteqrasiya birlikləri, Avrasiya geoiqtisadi məkanı,
Avropa Birliyi, Avrasiya İqtisadi İttifaqı, Şərq Tərəfdaşlığı, regional ittifaqlar,
transformasiya tendensiyalar.

JEL F15; UDС 339.924:351


Məqaləyə istinad: İsmayıllı Ə. (2021). Avrasiya geoiqtisadi məkanında regional iqtisadi
birliklərin formalaşmasında əsas tendensiyalar. İqtisadi Artım və İctimai Rifah, № 2, səh.
41-53.
Məqalə tarixçəsi: göndərilib – 22.03.2021; qəbul edilib ̶ 30.06.2021

Introduction
At the turn of the 21st century, with the collapse of the Council for Mutual Economic
Assistance, (CMEA) and the USSR, integration processes in the Eurasian continent have
undergone radical structural transformations. Three main integration trends in the geo-economic
space of Eurasia can be emphasized:
• Enlargement and strengthening of the European Union (EU);
• The collapse of the socialist integration unions - CMEA and the USSR;

42 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

• Formation of new regional economic unions.


Under the current conditions, the following main research tasks are brought to the fore,
requiring comprehensive scientific research:
• Analyze the main trends in the formation and development of integration unions on the
Eurasian continent;
• Identify the reasons for the beginning of transformation processes in the geoeconomic
space of Eurasia ;
• To implement comparative analysis of macro indicators of Eurasian regional economic
unions;
• Reveal the features of regional economic unions in Europe;
• Analyze the EU’s integration policy towards the post-Soviet (Eastern European)
republics (Eastern Partnership Program (EaP)).
At the present stage, no country in the world is capable of effective independent
existence and development, i.e. it should be involved in global or regional economic integration
trends. Post-Soviet (Eastern European) republics are also involved in these integration unions: a)
Lithuania, Latvia and Estonia joined the EU, b) Belarus and Armenia joined the newly created
Eurasian Economic Union - the EAEU, Ukraine, Moldova, Georgia and Azerbaijan created their
own regional union - GUAM. However, it should be noted that: a) five republics (Armenia-
EAEU, Ukraine, Moldova, Georgia, Azerbaijan-GUAM) were already founders of the newly
created Black Sea Economic Union-BSEC; b) and three GUAM member republics (Ukraine,
Moldova and Georgia) are in the process of joining the EU (associate members). From the
above, it is clear that the six post-Soviet republics (Eastern European) are in search of a “mother”
integration union. In turn, each of the above mentioned regional economic unions (EU, EAEU,
BSEC) develops a policy of involving these countries in their union. In this regard, the problem
of reconciling the interests of a single post-Soviet republic with the integral interests of these
regional unions arises. The main objective of the article is to identify the main consistent
patterns of the formation of new regional integration unions in the context of the dynamic
development of the Western European integration trend.

Main part
Analysis of contemporary research and publications
The importance of the problems associated with the study of the processes of integration,
regionalization and globalization, is confirmed in the publications of many Western scholars,
among whom it is necessary to mention K. Adamo, B. Balassa, A. Beya, P. Bijsmans, F
Beechey, D. Weber R. Gillespie, Z. Gstöhl, P. Jaronna, J. Zakman, P. Krugman, D. Lane, S.
Menard, G. Myrdal, J. Nye, J. Stiglitz, P. Taylor and others. The works of E. Ademmer, G.
Kolodko, A. Marchetti, G. Pascariu, A. Sapir, M. Erke and others are devoted to the integration
policy of the EU with the Eastern European post-Soviet republics. Their works have made a
significant contribution to the modern popularization of this topic. Among the scientists of the
post-Soviet countries, the specified problems as an object of research were successfully
developed by Ch. Abbasov, I. Almashev, M. Akhmedov, A. Baykov, A. Bayramov, O. Belorus,
Y. Borko, D. Veliev, E. Hajizade, A. Galchinsky, M. Zgurovsky, M. Ivanov, V. Inozemtsev, E.
Ismaylov, E. Lukasheva, A. Maharramov, N. Milchekova, S. Mironovich, Yu. Pakhomov, V.
Rokoch, V. Rotaru, A. Spartak, A. Strelkov, A. Filipenko, V. Shemyatenkov, Yu. Shishkov, Y.
Yaskevich and others. This fact clarifies interest and understanding of the exceptional
importance of this topic in the scientific and economic space. At the same time, it should be
underlined that, despite the growing interest in the study of the above mentioned problems, the
issues of the formation of main integration trends and regional economic unions and their role in
the formation of the geo-economic space are still being investigated insufficiently. In this regard,
we consider it legitimate to focus on the named direction of the research.

www.informa.az 43
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Methodology
The theoretical and methodological basis of the research is general scientific research
methods, qualitative and quantitative analysis, methods of systemic and comparative analysis.
The information base of the study is made up of statistical data obtained from the database of
international financial organizations, official websites of regional unions, publications and
scientific works of scientists devoted to the formation of main integration trends, transformation
of the geo-economic space of Europe, as well as the EU's integration policy towards post-Soviet
(Eastern European) countries.

Results and Discussion


Formation of mainstream integration trends in the geoeconomic space of Eurasia
(1950-1990).
After World War II, the concept of integration of countries on the European continent
underwent a radical transformation. Instead of the ethno-confessional principle in the unification
of states into unions, ideological and economic principles became the basic ones, which, in turn,
significantly contributed to the formation of two main trends that led to the emergence of
opposing alliances of capitalist and socialist countries. The integration of countries in the
capitalist camp, which took place mostly on economic principles, determined two main
directions: a military-political alliance - NATO (1949) and an economic union - the European
Coal and Steel Community (1950), which included Belgium, Italy, Luxembourg, the
Netherlands, Germany and France. In 1957, this association was transformed into the European
Economic Community (EEC) and became the driving force behind Western European
integration, the initiating core of which were the FRG and France. In 1973 Great Britain,
Denmark and Ireland joined the EEC, in 1981 - Greece, and in 1986 - Spain and Portugal
[Shemjatenkov, 2003, p.48]. In 1992, these 12 countries signed the Maastricht Treaty
establishing the European Union (EU), which gave rise to a new, higher level of integration
[Barth and Bijsmans, 2018, pp. 216-217].
In the socialist camp, on the contrary, the integration processes took place predominantly
on ideological principles. So, in 1949, an economic union of socialist countries of Eastern
Europe was created - (the Council for Mutual Economic Assistance (CMEA)), and in 1955 a
military-political union - the Warsaw Pact (WP)-was created. The initiating core in the formation
of both unions was the USSR [Ismailov and Papava, 2010,p.16]. Unlike the permanently
expanding capitalist camp, integration here in Eastern Europe proceeded with complications,
namely, some countries attempted to leave the socialist camp: Hungary (1956) and
Czechoslovakia (1968). In 1968, due to the intervention of the WP troops to Czechoslovakia,
Albania unilaterally left this organization. In 1990, the GDR withdrew from the CMEA and WP
and became part of the FRG, and therefore joined NATO. The growth of disintegration processes
in the socialist camp in 1991 led to the dissolution of both the WP and CMEA. Similar processes
were observed in member states themselves. So, in 1991, the Union of Soviet Socialist Republics
was split into fifteen independent states (Lithuania, Latvia, Estonia, Russia, Belarus, Ukraine,
Moldova, Azerbaijan, Georgia, Armenia, Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan and
Kyrgyzstan), the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (SFRY) - into six republics (Serbia,
Croatia, Slovenia, Macedonia, Montenegro and Bosnia and Herzegovina), and in 1992 the Czech
and Slovak Federal Republic (CSFR) - into two republics (Czech and Slovak). Out of these
three socialist union countries, only the CSFR managed to carry out the “velvet divorce”,
whereas several ethno-confessional conflicts took place between the member republics in the
USSR and the SFRY and many of these conflicts remain active today. Thus, a radical
transformation of the geopolitical and geoeconomic space of the European continent happened
and a new stage of integration processes began. In other words, Eastern European integration
unions (WP and CMEA), formed mainly on ideological principles collapsed, and new

44 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

associations began to form on the basis of economic principles [Bajkov,2014].


At the turn of the twenty-first century the process of transformation of the political and
economic systems of the post-CMEA and post-Soviet republics started [Kolodko,2010, p.70]. At
the same time, the EU began developing new socio-economic principles and approaches with the
purpose of involvement of these countries in the European Union. The enlargement of the EU,
which took place in the form of integration of the post-socialist countries, was multi-stage and
still continues. In 2004, the post-Soviet (Lithuania, Latvia, Estonia) and post-CMEA countries
(Czech Republic, Slovakia, Hungary, Poland and Slovenia) were the first to join the EU; –
followed by Bulgaria and Romania in 2007, and – Croatia in 2013. At the same time, while
remaining in the military-political alliance of NATO, Great Britain left the EU in 2020. Thus, the
EU was able to successfully integrate the 8-post-CMEA and 3-post-Soviet countries, thereby
strengthening the mainstream trend of Western European integration [Saburov and others, 2019].

Transformation of Eurasian geoeconomic space (1991-2020).


At the same time, the Russian Federation (RF), which was the initiating core of the USSR
and, accordingly, the unions of the Eastern European countries (CMEA and WP), began to
implement a new integration policy in the post-Soviet space based on economic principles.
So,right after the collapse of the USSR in 1991, the Russian Federation formed a new integration
union of the post-Soviet republics (without the participation of the Baltic countries and
Turkmenistan) - the Commonwealth of Independent States (CIS). In view of the fact that the CIS
was not a supranational entity and was not capable of pursuing a real integration policy between
the member countries of this community, the Russian Federation initiated the creation of new
integration blocks in the Eurasian geopolitical and geoeconomic space. In 1992, Russia entered
into a Collective Security Treaty with the republics of Belarus, Armenia, Kazakhstan,
Kyrgyzstan and Tajikistan, and in 2002 a military-political union, the CSTO, was established.
The same post-Soviet countries in 2000 signed an agreement on the establishment of the
Eurasian Economic Community (EAEC), which in 2015 was transformed into the Eurasian
Economic Union (EAEU) [Ismailov and Papava, 2010, pp. 15-20]; [Ismailov and Papava, 2006,
pp. 48-56].
Along with this, new sub-regional economic unions emerged in the post-Soviet and post-
CMEA space. So, in 1997 the former republics of the USSR (Ukraine, Moldova, Georgia and
Azerbaijan) created a new sub-regional integration economic union - GUAM. Since the collapse
of the USSR, ethno-territorial conflicts associated with the Russian Federation have existed in all
member countries of this union. In Ukraine it is Donbass and Crimea, in Moldova - Transnistria,
in Georgia - Abkhazia and South Ossetia, in Azerbaijan - Nagorno-Karabakh. All this
significantly complicated the development of integration processes, both among the GUAM
member states and with the states of the Eurasian continent [Muzaffarli, 2008, p. 15].
Analysis given in table.1 of the main macroeconomic indicators show a positive trend in
EU economic growth. Thus, over 30 years, the territory of the EU has almost doubled, the
population has increased – by one and a half times, and the GDP - more than 3 times. However,
it should be noted that these data are presented by excluding both candidate countries (Albania,
Bosnia and Herzegovina, Serbia, North Macedonia, Turkey and Montenegro) and associated
members (Georgia, Moldova and Ukraine) of EU. In other words, with the accession of the
above-mentioned countries, the EU can still significantly expand. According to statistical
indicators for 1990, CMEA surpassed the EU in terms of territory and population, second only in
terms of GDP. After the collapse of the CMEA and the USSR itself, in the post-CMEA space
new regional economic unions - EAEU, BSEС and GUAM were founded. While significant
growth in all macroeconomic indicators was observed in the EU during this period, the
conditional successor of CMEA- EAEU has experienced a reduction in territory of 13% and 55%
population decline (as can be seen from the data in table.1), wherein PPP of EAEU increased

www.informa.az 45
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

more than twice (202%) and in 2019 it was estimated in 4 825 billion.USD. It is noteworthy that
the increase in GDP production in the EAEU over this period is largely due to the natural growth
of the economy. The aggregate macroeconomic indicators of the EAEU and GUAM in terms of
territory, population and GDP are 21,054 thousand km2, 242 million people, 5,262 billion US
dollars. Share of GUAM is estimated in 794 thousand km2 (3.8%), 60.7 million people (25.1%),
and 807.407 billion US dollars (15.3%), respectively.As far as GUAM is concerned, this
organization, for objective reasons, is not the main integration union in the geopolitical space of
Eurasia. At the same time, it is located at the junction of the EU and the EAEU, which makes it
equally attractive for both main integration unions.

Table 1. The main indicators of regional unions in the geoeconomic space of Eurasia
(for the period from1990 to 2019)
Regional economic 1990 2019
unions Regional unions in post
CMEA space
Out of them
Indicators Total
ЕU CMEA1 Total
Total
ЕU2
ЕАEU3 GUAM
Thou. sq. 2 371 23 402 25 4 476 21 054 20 260 794,0 25
km 773 530
Territory % 9,1 90,9 100 17,6 82,4 79,3 3,1 100
Million 346,1 406,4 752,5 513,5 242,0 181,8 60,7 755,0
people
Population % 46,0 54,0 100 68,0 32,0 24,0 8,0 100
Billions.$ 6 126 2 388 8 514 20 5 262 4 825 807,437 26
GDP(PPP) 838 100
% 71,9 28,1 100 79,8 20,2 18,4 1,8 100
Source: World Bank (2021).

Integration of the GUAM member states into the EU will enhance chances of the latter to
approach the borders of Russia and increase its influence in the post-Soviet space.
Thus, it can be stated that after the collapse of the WP, CMEA and the USSR, in the
integration processes of the geopolitical and geo-economic space of Eurasia took place a
transformation, and new military-political and economic alliances began to emerge on the basis
of new principles [Ismailov and Papava, 2006, p. 39]. This was clarified in the following trends:
• expansion and deepening of the main trend of integration between Western European
countries (NATO and the EU) predominantly on the basis of socio-economic principle and at the
expense of the joining of new states(post-CMEA and three Baltic post-Soviet states);
• approval of the economic principle ( instead of the ideological one) as the main
principle of the integration of the Eastern European countries;
• The formation of new integration unions at the initiative of the Russian Federation on
the basis of economic principles in the geopolitical space of Eurasian continent- the CSTO and
1
Only the European CMEA member countries
2
Excluding EU candidate states (Albania, Bosnia and Herzegovina, Serbia, Northern Macedonia, Тurkey and
Montenegro) and associate members Georgia, Moldova and Ukraine
3
Excluding Eurasian countries: Turkmenistan, Tajikistan and Uzbekistan

46 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

EAEU [Zvjagel’skaya, 2019];


• The emergence of a new integration union BSEC and subregional economic union-
GUAM in the eastern part of the Eurasian continent [Hajizada and Marciacq, 2013, p. 306].

European Neighborhood Policy with post-Soviet (Eastern European) Republics –


Eastern Partnership program
In order to promote integration ties with six post-Soviet countries - Azerbaijan, Armenia,
Belarus, Georgia, Moldova and Ukraine - in 2009 the EU established a joint initiative "Eastern
Partnership" (EaP). Eastern Partnership program of EU is being implemented within the
framework of the European Neighborhood Policy (ENP). Out of the EaP countries, three states -
Belarus, Moldova and Ukraine - are located in Eastern Europe. That is, the EU has land borders
with these countries and is extremely interested in their integration in order to further expand and
strengthen security on the continent. Of the South Caucasus countries, the EU does not border on
any of them by land, but through the Black Sea it has maritime borders with Georgia. Despite
these differences, the EU considers all countries in the region under the EaP program.

Table 2. Main indicators of EU And EaP states for 2019


ЕU and EaP states
ЕU EaP Total
Indicators
Thou. sq. km 4 476 1 031 5 507
Territory
% 81,3 18,7 100
Million people 513,5 73,2 586,7
Population
% 87,5 12,5 100
Billions.$ 20 838 1 038 21 876
GDP(PPP)
% 95,2 4,8 100
Source: World Bank (2021).

As you can see from the table.2, the territory of the Eastern Partnership countries is 1,031
thousand km2, population - 73.2 million people, GDP (PPP) - 1,038 billion US dollars. In case of
integration of these countries, the EU would improve its geostrategic positions. So, due to the
possible accession of the EaP countries to its structures, the EU can expand its territory by 23%,
increase its population by 14%, and GDP by 5%. In view of the fact that Georgia, Ukraine and
Moldova have clearly defined their pro-Western vector of foreign policy, they have more
chances to integrate into the EU structures earlier than other EaP countries.

www.informa.az 47
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Тable 3. Main Indicators of ЕАEU and GUAM for 2019

ЕAEU and GUAM


ЕАEU GUAM Total
Indicators
Thou. sq. km 20 260 794,0 21 054
Тerritory
% 97,0 3,0 100
Million 181,8 60,7 242,0
Population people
% 75,0 25,0 100
Billions.$ 4 825 807,437 5 632
GDP(PPP) % 85,7 14,3 100

Source: World Bank (2021).

Table 3 shows the macroeconomic indicators of the EAEU and GUAM, since Belarus
and Armenia from the EaP countries are already members of the EAEU. The integration of
GUAM members (three associated members of the EU and Azerbaijan) into the EAEU can lead
to an increase in the population of the latter by 33%, GDP - by 16%, and territory - by 3%. In
view of the fact that the Russian Federation, as the initiating core of the EAEU, is fully interested
in strengthening Eurasian integration in the post-Soviet space, the involvement of Azerbaijan,
Georgia, Moldova and Ukraine naturally becomes a priority task for this regional union.
Table 4а. Participation Of The Eastern Partnership Countries In The Regional
Unions Of The Geo-economic Space Of Eurasia
Regional economic unions
ЕU ЕАEU BSEC GUAM ECO

EaP states
1.Eastern European states
1.1.Belarus ̶ + ̶ ̶ ̶
1.2. Moldova ± ̶ + + ̶
1.3. Ukraine ± ̶ + + ̶
2. South Caucasian states
2.1.Аzerbaijan ̶ ̶ + + +
2.2.Аrmenia ̶ + + ̶ ̶
2.3.Georgia ± ̶ + + ̶

Source: ECO (2021); ENP (2021); GUAM (2021); EEU (2021); BSEC (2021).

48 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Тable 4b
Regional economic union

ЕU ЕАEU BSEC GUAM ECO

EaP states

1.EAEU members
1.1.Belarus ̶ + ̶ ̶ ̶
1.2.Аrmenia ̶ + + ̶ ̶
2.GUAM members
2.1.Аzerbaijan ̶ + + +
2.2.Georgia ± + + ̶
2.3. Мoldova ± + + ̶
2.4. Ukraine ± + + ̶

Source: ECO (2021); ENP (2021); GUAM (2021); EEU (2021); BSEC (2021).
Table 4a and 4b show how individual EaP countries are integrated into various regional
unions in the geo-economic space of Eurasia at varying extent. Out of the four GUAM member
states, three countries (Ukraine, Moldova and Georgia) are oriented mainly towards integration
with NATO and the EU, which is confirmed by their status of associate members of the EU since
2016, as well as the provision of advanced partner status to Ukraine and Georgia by NATO in
2018. In connection with the achieved successes, Eastern European Ukraine continues to
advance the pro-Western line of its foreign policy and the possible military threat from Russia
only strengthens the adamant position of official Kiev. Among the countries of the Eastern
Partnership, Ukraine is ahead of the rest of the members of this program if we look at its macro
indicators and consistency in cooperation with the EU, which determines the increased interest
of the EU in the early integration of Ukraine.
Although Moldova, another Eastern European country of the Eastern Partnership
program, did not receive the status of a partner of enhanced capabilities from NATO, for a long
time it was considered one of the leader countries of this program due to the fact that in the first
years from the beginning of the establishment of the Eastern Partnership it demonstrated a rather
high level of approximation to EU standards and the implementation of a number of domestic
reforms. However, the factor of the Transnistrian conflict with Russia to a certain extent slows
down the intensity of pro-Western reforms, thereby complicating the development of bilateral
integration ties between the EU and Moldova [Rouet and Pascariu, 2019];[Rotaru,2018].
Among the republics of the South Caucasus, Georgia stands out for the most fixed and
purposeful course towards rapprochement with Europe. For a long time, Georgia's accession to
the European Union has been viewed by the country's leadership as the main task of its foreign
policy. The lack of progress in resolving conflicts in Abkhazia and South Ossetia, the categorical
disagreement of the self-proclaimed republics to abandon independence and accept the proposals
proposed by Georgia on "the widest possible autonomy" are linked by the country's leadership to
Russia's policy in the South Caucasus and its support for separatism in the region. By peaceful
settlement of "third forces" represented by the European Union, the United States, the OSCE, the
UN, Georgia seeks to internationalize conflicts, to reduce the role of Russia in their resolution.
Similar motives are also observed in Ukraine and Moldova.

www.informa.az 49
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Unlike the pro-European countries participating in GUAM, Azerbaijan has been demon-
strating a more balanced foreign policy in the international arena since gaining independence.
While other GUAM members like Ukraine, Moldova or Georgia signed Association
Agreements, Azerbaijan gave up this opportunity in 2014. There were several reasons for this
decision. For many years, under the surface of the expanding cooperation between the European
Union and Azerbaijan, there have been various controversial issues that are still subject to
ongoing resolution under the Association Agreement. Moreover, Russia's gross interference in
the internal affairs of Ukraine after the signing of the last Association Agreement with the EU
was also a decisive factor for Baku's decision - it was perceived as a warning signal to
Azerbaijan. From Baku's perspective, the threat of Russian interference posed a greater risk than
the potential benefit from an understanding agreement with the EU [Bolgova, 2019, p. 120-122].
Another specific feature of GUAM is that its participants are not full members of the EU
and at the same time are not part of the EAEU: they cooperate with each other within the
framework of GUAM. In the EaP program between these states, there is also internal integration
within the framework of the union itself. Armenia and Belarus are focused on integration within
the framework of the Eurasian integration trend, joining the EAEU economic union. Moreover,
Belarus is a “Union State” with the Russian Federation, i.e. unlike Armenia, it is in a closer
"link" with the Russian Federation. It is also worth noting that in 2020 Belarus made a decision
to reduce its participation in Eastern Partnership to the expert level, citing as an argument the
EU's politicized approach to the events taking place after the presidential elections in Belarus,
including the imposition of sanctions by EU.
Armenia, while adhering to complementarism in foreign policy for a long time, after the
end of the Second Karabakh War, plans to strengthen further integration with Russia within the
EAEU, since it is strongly dependent on Russia in terms of economy [Yılmaz and Yorulmaz,
2021, p.165]. In the context of the formation of a new geopolitical situation in the region
following the results of the Second Karabakh War and taking into account establishment of new
transport corridors between Azerbaijan and Armenia in the future, which may contribute to the
growth of integration between the three republics, the active involvement of the European Union
in this process in order to prevent the potential increase in Russia's influence and Turkey in the
region seems more appropriate. As already noted, the BSEC Economic Union includes not only
all EaP countries, with the exception of Belarus, but also the EAEU member Russian Federation,
EU members - Bulgaria, Greece and Romania, EU candidate countries - Albania, Serbia and
Turkey, as well as associate members - Georgia, Moldova and Ukraine. The mixed composition
of BSEC distinguishes it from other integration unions. One of the main directions of the BSEC
policy is the maintenance of mutually beneficial relations with the EU in such areas as energy,
science and technology, transport, agriculture, etc.[Lyubcheva, 2010,p.9-11]. It should also be
noted that important economic projects in the Black Sea region can serve as an incentive for the
formation of multilateral cooperation between the EU, EAEU and BSEC.

50 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Таble 5. Main indicators of the EaP countries and regional unions


in the geo-economic space of Eurasia for 2019
Regional economic unions 2019

Indicators
EaP ЕU ЕАEU BSEC GUAM ECO
Thou. sq. 1 031 4 476 20 260 19 318 794,0 7 853
Тerritory km
% 100 434 1 965 1 873 77 761
Million 73,2 513,5 181,8 341,0 60,7 504,7
Population people
% 100 701 248 465 17 689
Billions.$ 1 038 20 838 4 825 8 383 807,4 5 526
GDP(PPP)
% 100 2 007 465 807 78 532

Source: World Bank (2021).

Comparative analysis of the main macro-indicators characterizing the socio-economic


potential of the EaP program countries, on the one hand, and the existing regional integration
unions (EU, EAEU, BSEC, ECO and GUAM), on the other hand, demonstrates their
incomparability in terms of territorial, human and production resources (table.5). Thereby,
compared to the EU the EaP is 4.3 times less in terms of territory, 7 times less in terms of
population and 20 times less in terms of GDP production; and in comparison to another main
integration union in the geo-economic space of Eurasia - the EAEU - is respectively 19.6 , 2.4
and 4.6 times less. Comparison of the macroeconomic indicators of the BSEC and the EaP shows
that the BSEC is 18.7 times larger than the EaP in terms of the territory, 4.6 times larger in
terms of population and 8 times larger in terms of GDP. Of the regional associations presented
above, only GUAM is inferior to the EaP countries and other integration blocs in respect of
territory, population and GDP. Thus, GUAM constitutes 77% of the EaP territory, 83% of EaP
population and 78% of EaP GDP . Formed in 1985, ECO is a regional union that includes the
countries of the Middle East and Central Asia. ECO founding countries are Turkey, Iran and
Pakistan. In terms of macroeconomic indicators for 2019, this union is more than 7 times larger
than the EaP in territory, 6.8 times in terms of population, and about 5 times in terms of GDP
production. Despite the fact that the initiating core of this union were Turkey and Iran, which are
regional powers in both the Middle East and the South Caucasus, the ECO, in contrast to the EU
and the EAEU, is not considered the main integration association in Eurasia. The ECO activity
has intensified as a result of the accession to it in 1992 of the Asian post-Soviet countries.
Therefore, in terms of macroeconomic indicators, the EaP is in no way comparable with the
above-mentioned integration associations existing in the world.

Conclusion
To sum up, it can be stated, that after a radical transformation of integration processes in
the geo-economic space of Eurasia, the EU as a main integration union has observable
strengthened and continues to strengthen its geostrategic positions, implementing a policy of
enlargement to the East through the creation of the EaP program. Russia, in turn, by establishing a
regional economic union - EAEU, has formed its main integration trend on the Eurasian continent
as opposed to the EU and is trying to impede the process of integration of all EaP member
countries into the EU structures. BSEC has the potential to become one of the leading integration
unions in the Eurasian space in the coming years. GUAM, as a sub-regional union, cannot be

www.informa.az 51
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

considered as the main integration union, but at the same time it has strategic importance for both
the EU and the EAEU, which are making active efforts to involve the GUAM member states in
their alliances.

References
Bajkov, A.A. i dr. (2014), Megatrendy: Osnovnye traektorii jevoljucii mirovogo porjadka v XXI
veke. Uchebnik [Megatrends: The main trajectories of the evolution of the world order in
the 21st century. Textbook], Aspekt-press, Moskva, Russia.
Barth, C., Bijsmans, P. (2018), “The Maastricht Treaty and Public Debates about European
Integration: the Emergence of a European Public Sphere?” Journal of Contemporary
European Studies, vol. 26, No. 2, pp. 215-231.
Bolgova, I. (2019), “"Eastern Partnership" after the Ukrainian crisis: the value of stability or stable
values?” Sovremennaja Evropa, vol. 7, pp. 115-123.
BSEC (2021). The Black Sea Economic Cooperation. http://www.bsec-organization.org/.
Accessed: May, 2021.
ECO (2021). Economic Cooperation Organization (ECO). http://www.eco.int/. Accessed: May,
2021.
EEU (2021). The Eurasian Economic Union. http://www.eaeunion.org/?lang=en. Accessed: May,
2021.
ENP (2021). European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations. https://ec.europa.
eu/neighbour hood-enlargement/neighbourhood/eastern-partnershipen. Accessed: May,
2021.
GUAM (2021). Organization for Democracy and Economic Development-GUAM. https://guam-
organization.org/en/. Accessed: May, 2021.
Hajizada, M., Marciacq, F. (2013), “New regionalism in Europe’s Black Sea Region: the EU,
BSEC and changing practices of regionalism”, East European Politics, vol. 29, No. 3, pp.
305-327.Shemjatenkov, V.G. (2003), Evropejskaja Integracija. Uchebnoe posobie
[European Integration. Textbook], Mezhdunarodnye otnoshenija, Moskva, Russia.
Ismailov, E., Papava, V. (2010). Rethinking Central Eurasia, Central Asia-Caucasus Institute,
Washington, USA.
Ismailov, E., Papava, V. (2006), The Central Caucasus: Essays on Geopolitical Economy,
CA&CC Press, Stockholm, Sweden.
Kolodko, G. (2010), “Great transformations”, Vek globalizacii, vol. 2, pp. 69-77.
Lyubcheva, M. (2010), “The Black Sea Region in EU Policies”, Black Sea Institute, Seine-Port,
France, available at: https://library.fes.de/pdf-files/bueros/sofia/07769.pdf. Accessed: 6
April 2021.
Muzaffarli (Imanov), N. (2008), “Politico-economic complementarity and compatibility between
GUAM member states”, Central Asia and the Caucasus, vol. 3-4, pp. 14-34.
RCIA (2019). Russian Council on International Affairs, “BSEC operates at the junction of the EU
and the EAEU”. https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/ analytics/oches-
funktsioni ruet-na-styke-eaes-i-evrosoyuza/. Accessed: 2 April 2021.
Rotaru, V. (2018), Russia, the EU and Eastern Partnership: Building Bridges or Digging
Trenches? (Soviet and Post-Soviet Politics and Society), Verlag, Stuttgart, Germany.
Rouet, G., Pascariu, G. (2019), Resilience and the EU’s Eastern Neighbourhood countries. From
Theoretical Concepts to a Normative Agenda, Palgrave Macmillan, Cham, Switzerland.
Saburov, E.F., Shevcova, L.F., Kljamkin, I.M. (2019), Put' v Evropu [Way to Europe], Novoe
izdatel'stvo, Moskva, Russia.
Yılmaz Serdar, Yorulmaz Murat. (February, 2021).The Changing Perspectives and “ New”
Geopolitics of the Caucasus in the 21st Century, Ankara.

52 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

World Bank (2021). World Bank Group. https://data.worldbank.org/. Accessed: May, 2021.
Zvjagel'skaja, I.D. (2019), Blizhnij Vostok i Central'naja Azija: global'nye trendy v regional'nom
ispolnenii [Middle East and Central Asia: Global Trends in Regional Performance], Aspekt
Press, Moskva, Russia.

Основные тенденции формирования региональных


экономических союзов на геоэкономическом
пространстве Евразии
Анвар Исмаиллы
научный сотрудник, Институт Стратегических
Исследований Кавказа, Азербайджан
E-mail: [email protected]

Резюме. В статье сделана попытка анализа основных тенденций развития интеграционных


процессов на евразийском геоэкономическом пространстве за период 1950-2020 гг. Автор
затрагивает и такие важные вопросы как принципы формирования и функционирования
интеграционных союзов на евразийском материке. Выделяются различные типы интегра-
ционных блоков, а также определяются причины начала трансформационных процессов в
геоэкономическом пространстве Евразии с акцентом на особенности региональных интег-
рационных союзов и приоритеты участия в них стран Восточного партнерства. В статье
сделан вывод о том, что на евразийском геоэкономическом пространстве существуют три
магистральные интеграционные тенденции, которые сформированы в следующие мега-
региональные экономические союзы: ЕС, ЕАЭС и ОЧЭС, а также локальный экономи-
ческий союз ГУАМ. ЕС продолжает укреплять свои геостратегические позиции на конти-
ненте, Россия путем учреждения ЕАЭС сформировала свой магистральный интегра-
ционный тренд, а ОЧЭС имеет потенциал дальнейшего развития в ближайшей перс-
пективе. ГУАМ же в качестве локального союза функционирует на стыке вышеуказанных
магистральных интеграционных союзов.
Ключевые слова: магистральные интеграционные тренды, геоэкономическое простран-
ство Евразии, Европейский Союз, Евразийский Экономический Союз, Восточное партнер-
ство, региональные союзы, трансформационные тенденции.

www.informa.az 53
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Development of an innovative economy in Azerbaijan


and factors affecting this process

Emin Mammad-zadeh
PhD in economics, associate Professor, leading research fellow,
Institute of economics of ANAS. Azerbaijan
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0001-6420-5206

Abstract. The article discusses the problems of the development of the national
innovation system. A comparative analysis of the foreign experience of an inno-
vative economy is carried out. A detailed study of an innovative economy based
on the "Euroatlantic", "East Asian", "Alternative" model and the model "Triple
Spiral". The article pays special attention to the comparative analysis of the
export of innovative high-tech products in Azerbaijan and abroad. During the
analysis, the methods of correlation and regression analysis of mathematical
statistics have been used. These methods have been applied using MS Excel
program. The official reporting materials of the World Bank, the World Intel-
lectual Property Organization, as well as the State Statistics Committee of
Azerbaijan, have been used. According to the results conducted in the regression
and correlation analysis, specific proposals to increase the export of innovative
products in Azerbaijan are given.
Keywords: national innovation system, innovative product, export, regression
model, correlation coefficient, high technologies.

JEL O32,O34; UDС 330.342.24


To cite this article: Mammad-zadeh E. (2021). Development of an innovative economy
in Azerbaijan and factors affecting this process. Economic Growth and Social Welfare,
Issue II, pp. 54-66.
Article history: Received – 16.03.2021; Accepted – 27.06.2021.

54 İqtisadi Artım və İctimai Rifah, 2021, №2


İqtisadiyyat İnstitutu

Azərbaycanda innovasiyalı iqtisadiyyatın inkişafı və bu prosesə


təsir edən amillər
Emin Məmməd-zadə
iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
aparıcı elmi işçi, AMEA İqtisadiyyat İnstitutu. Azərbaycan.
E-mail: [email protected]
https://orcid.org/0000-0001-6420-5206

Annotasiya. Məqalədə milli innovasiya sisteminin inkişaf problemləri tədqiq


olunur. Burada xarici innovasiyalı iqtisadiyyatın xarici təcrübəsi müqayisəli
şəkildə təhlil olunur. “Avroatlantik”, “Şərqi Asiya”, “Alternativ” və “Üçqat
spiral” modelləri ətraflı tədqiq olunmuşdur. Xüsusi olaraq məqalədə Azərbay-
canda və xarici ölkələrdə innovasiyalı məhsulun ixracı təhlil olunub. Təhlil
zamanı riyazi statistikanın korrelyasiya və reqressiya təhlili üsullarından istifadə
edilmişdir. Həmin üsullar MS EXCEL proqramında tətbiq olunmuşdur. Məqa-
lədə Dünya Bankın, Dünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatının, Azərbaycan Dövlət
Statistika Komitəsinin rəsmi hesabat materiallarından istifadə olunmuşdur.
Məqalədə reqressiya və korrelyasiya təhlilinin nəticələrinə görə Azərbaycanda
innovasiyalı məhsulun həcmin artırılması ilə əlaqədar konkret təkliflər
verilmişdir.
Açar sözlər: milli inovasiya sistemi, innovasiyalı məhsul, ixrac, reqressiya
modeli, korrelyasiya əmsalları, yüksək texnoloqiyalar.

JEL O32,O34; UDС 330.342.24


Məqaləyə istinad: Məmməd-zadə E. Azərbaycanda innovasiyalı iqtisadiyyatın
inkişafı və bu prosesə təsir edən amillər. İqtisadi Artım və İctimai Rifah, № 2,
səh. 54-66.
Məqalə tarixçəsi: göndərilib – 16.03.2021; qəbul edilib – 29.06.2021.

www.informa.az 55
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Giriş / Introduction
Milli iqtisadiyyat üzrə innovasiya prosesin aktivləşdirməsi qlobal iqtisadi sistemin bir sıra
inkişaf meylləri və problemləri ilə əlaqələndirilir. Müasir şəraitdə əlavə dəyərin yaradılmasında
məlumat və informasiya texnologiyalarının töhfəsinin davamlı artması müşahidə olunur:
şirkətlərin ümumi aktivlərinin strukturunda qeyri-maddi aktivlərin payının artması; qlobal
rəqabətin gücləndirilməsi; Asiya və Latın Amerikasında yeni dünya iqtisadi inkişaf mərkəzlərinin
yaranması; enerji maneələrini aradan qaldırması ehtiyacı; ətraf mühit amillərinin dövlətlərin
iqtisadi inkişafına təsirinin gücləndirilməsi. Nəhayət, gözlənilən texnoloji dəyişikliklərin,
biotexnologiya, kompüter elmləri, nano texnologiyaları, o cümlədən səhiyyə və digər sahələr də
daxil olmaqla ən son nailiyyətlərin istifadəsinin yeni dalğası.
Son illərdə Azərbaycanda Milli İnnovasiya Sisteminin (MİS) inkişafında dövlət
tədbirlərin aprılmasını qeyd etmək istəyərdim. Məsələn, 2009-cü ildə Azərbaycan
Respublikasında “Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında” qanunun qəbul olunmasını bu istiqamətdə
vacib adım kimi vurğulamaq olar. Xüsusilə, ölkə bölgələrində sənaye və aqrar şəhərciklərin
(parkların) yaradılması yolunda daha gözəçarpan fəaliyyət müşahidə olunmuşdur. Eyni zamanda,
xarici investisiyaların milli iqtisadiyyatın (xüsuslilə, son Vətən müharibəsindən sonra azad
olunmuş torpaqlarda) iqtisadi bölgələrində yatırılması imkanları xeyli artmışdır.
Lakin hələ Azərbaycanda MİS-in səmərəli fəaliyyət göstərməsi barədə danışmaq tezdir.
Statistik məlumatlardan ölkədə sahibkarlıq subyektlərin innovasiya fəallığının artması barədə
təsdiqləyici faktlar almaq mümkün deyil. Məsələn, 2019-cu ildə sənayedə ümumi məhsulun
həcmində ixrac olunan innovasiya məhsulun xüsusi çəkisi ancaq 0.12 % təşkil etmişdir. Halbuki,
inkişaf etmiş Qərb ölkələrində bu göstərici 30-40%, qardaş Türkiyədə isə 2% təşkil etmişdir
(WBOD, 2021). Bununla əlaqədar, müəllifin fikrinə görə, MİS-in inkişafı sahəsində dünya
təcrübəsini və müəssisələrin innovasiya fəallığına və innovasiyalı məhsulun istehsalına təsir edən
amilləri daha dərindən tədqiq etmək lazımdır.

Əsas hissə / Main Part

Ədəbiyyatların təhlili
İnnovasiyalı iqtisadiyyatın inkişafı və onun qiymətləndirilməsi məsələləri ilə bağlı

HUSO2018 EUaaAPenLAesLApt 1140410-38

EN Operator's manual 7-17


BG Ръководство за експлоатация 18-30
CS Návod k použití 31-42
DA Brugsanvisning 43-54
DE Bedienungsanweisung 55-67
EL Οδηγίες χρήσης 68-80
ES Manual de usuario 81-92
ET Kasutusjuhend 93-103
FI Käyttöohje 104-114
FR Manuel d'utilisation 115-126
HR Priručnik za korištenje 127-137
HU Használati utasítás 138-149
IT Manuale dell'operatore 150-161
LT Operatoriaus vadovas 162-173
LV Lietošanas pamācība 174-185
NL Gebruiksaanwijzing 186-197
NO Bruksanvisning 198-208
PL Instrukcja obsługi 209-220
PT Manual do utilizador 221-232
RO Instrucţiuni de utilizare 233-244
RU Руководство по эксплуатации 245-257
SK Návod na obsluhu 258-269
SL Navodila za uporabo 270-280
SR Priručnik za rukovaoca 281-292
SV Bruksanvisning 293-303
TR Kullanım kılavuzu 304-314
UK Посібник користувача 315-327
1
LB 448S LB 548S e

2 22
1

3 19 20 21 13

11
4 13 12
10

14
8 9
15
5

16
17

6 18
7

24
23

2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12

13 14
15 16

17 18

19 20

21 22
23 24

25 26

27 28

29 30
31 32

33 34

35 36

37 38
39 40

D
C
B
A

41 42

43
Contents
Introduction..................................................................... 7 Maintenance................................................................. 12

Safety..............................................................................8 Transportation, storage and disposal........................... 15

Assembly...................................................................... 11 Technical data.............................................................. 15

Operation...................................................................... 11 EC Declaration of Conformity....................................... 17

Introduction
Product description Intended use
The product is a pedestrian-controlled rotary lawn Use the product to cut grass in private gardens. Do not
mower that uses BioClip to cut the grass into fertilizer. use the product for other tasks.

Product overview
(Fig. 1)
1. Handle / handlebar (Fig. 5) Keep persons and animals at a safe
2. Engine brake handle distance from the work area.
3. Drive lever (Fig. 6) Stop the engine and remove the ignition
4. Starter rope handle cable before repairs or maintenance.
5. Oil cap
(Fig. 7) Warning: Keep hands and feet away from
6. Belt guard
rotating parts.
7. Muffler
8. Spark plug (Fig. 8) Warning: Keep hands and feet away from
the rotating blade.
9. Belt guard
10. Fuel tank (Fig. 9) This product is in accordance with
11. Lever for angle adjustment of the handle applicable EC directives.
12. Vibration damping system (Fig. 10) Noise emission to the environment
13. Clutch wire adjustment according to the European Community’s
14. Lower handle Directive. The product’s emission is
15. Cutting height lever specified in the Technical data chapter and
on the label.
16. Fuel valve
17. Air filter (Fig. 11) Scannable code.
18. Cutting cover
Note: Other symbols/decals on the product refer to
19. Spring washer
certification requirements for some commercial areas.
20. Blade bolt
21. Blade
Decal on the product, for Australia and New
22. Blade support
Zealand only
23. Mulch plug
24. Operator's manual (Fig. 12)
Keep hands and feet away from the rotating blade.
Symbols on the product
(Fig. 2) WARNING: Careless or incorrect use can Euro V Emissions
result in injury or death to the operator or
others.
WARNING: Tampering with the engine voids
(Fig. 3) Please read the operator's manual carefully the EU type-approval of this product.
and make sure that you understand the
instructions before use.
Product liability
(Fig. 4) Look out for thrown objects and ricochets.
As referred to in the product liability laws, we are not
liable for damages that our product causes if:

741 - 003 - 7
• the product is incorrectly repaired. • the product has an accessory that is not from the
• the product is repaired with parts that are not from manufacturer or not approved by the manufacturer.
the manufacturer or not approved by the • the product is not repaired at an approved service
manufacturer. center or by an approved authority.

Safety
Safety definitions • Always monitor a person, with decreased physical
capacity or mental capacity, that uses the product. A
Warnings, cautions and notes are used to point out responsible adult must be there at all times.
specially important parts of the manual. • Do not use the product if you are tired, ill, or under
the influence of alcohol, drugs or medicine. This has
WARNING: Used if there is a risk of injury or a negative effect on your vision, alertness,
death for the operator or bystanders if the coordination and judgment.
instructions in the manual are not obeyed.
• Do not use the product if it is defective.
• Do not change this product or use it if it is possible
CAUTION: Used if there is a risk of damage that it has been changed by others.
to the product, other materials or the
adjacent area if the instructions in the Work area safety
manual are not obeyed.

WARNING: Read the warning instructions


Note: Used to give more information that is necessary in that follow before you use the product.
a given situation.
• Remove objects such as branches, twigs and stones
General safety instructions from the work area before you use the product.
• Objects that hit against the cutting equipment can
eject and cause damage to persons and objects.
WARNING: Read the warning instructions Keep bystanders and animals at a safe distance
that follow before you use the product. from the product.
• Never use the product in bad weather such as fog,
• This product is dangerous if used incorrectly or if you rain, strong winds, intense cold and risk of lightning.
are not careful. Injury or death can occur if you do To use the product in bad weather or in moist or wet
not obey the safety instructions. locations is tiring. Bad weather can cause dangerous
• This product produces an electromagnetic field conditions, such as slippery surfaces.
during operation. This field may under some • Look out for persons, objects and situations that can
circumstances interfere with active or passive prevent safe operation of the product.
medical implants. To reduce the risk of serious or • Look out for obstacles, such as roots, stones, twigs,
fatal injury we recommend persons with medical pits and ditches. Long grass can hide obstacles.
implants to consult their physician and the medical • To cut grass on slopes can be dangerous. Do not
implant manufacturer before operating this product. use the product on ground that slopes more than
• Always be careful and use your common sense. If 15°.
you are not sure how to operate the product in a • Operate the product across the face of slopes. Do
special situation, stop and speak to your Husqvarna not move up and down.
dealer before you continue.
• Be careful when you go near hidden corners and
• Keep in mind that the operator will be held objects that prevent a clear view.
responsible for accidents that involve other persons
or their property. Work safety
• Keep the product clean. Make sure that you can
clearly read signs and decals.
• Do not let a person use the product unless you make WARNING: Read the warning instructions
sure that they read and understand the contents of that follow before you use the product.
the operator's manual.
• Do not let a child operate the product. • Use this product to cut grass lawns only. It is not
permitted to use it for other tasks.
• Keep children away from the work area. A
responsible adult must be there at all times. • Use personal protective equipment. Refer to
• Do not let a person, without knowledge of the
Personal protective equipment on page 9.
instructions, operate the product. • Make sure that you know how to stop the engine
quickly in an emergency.

8 741 - 003 -
• Never start the engine in a closed space or near • Use hearing protection if the noise level is higher
flammable material. The exhaust fumes from the than 85 dB.
engine are hot and can contain sparks which can • Use heavy-duty slip-resistant boots or shoes. Do not
start a fire. use open shoes or go with bare feet.
• Do not operate the product unless the blade and all • Use heavy, long pants.
covers are attached correctly. An incorrectly • Use protective gloves when necessary, for example
attached blade can come loose and cause personal when you attach, examine or clean the cutting
injury. equipment.
• Make sure that the blade does not hit objects such
as stones and roots. This can do damage to the Safety devices on the product
blade and bend the engine shaft. A bent axle causes
heavy vibration and a very high risk that the blade
becomes loose. WARNING: Read the warning instructions
• If the blade hits an object or if vibrations occur, stop that follow before you use the product.
the product immediately. Disconnect the ignition
cable from the spark plug. Examine the product for • Do not use a product with defective safety devices.
damages. Repair damages or let an authorised • Do a check of the safety devices regularly. If the
service agent do the repair. safety devices are defective, speak to your
• Never attach the engine brake handle permanently Husqvarna service agent.
to the handle when the engine is started.
• Put the product on a stable, flat surface and start it. To do a check of the cutting cover
Make sure that the blade does not hit the ground or
The cutting cover decreases vibrations in the product
other objects.
and decreases the risk of injury from the blade.
• Always stay behind the product when you operate it.
• Let all the wheels stay on the ground and keep 2 • Examine the cutting cover to make sure that there
hands on the handle when you operate the product. are no damages such as cracks.
Keep your hands and feet away from the rotating
blades. To do a check of the belt guard
• Do not tilt the product when the engine is started. The belt guard decreases the risk of injury and makes
• Be careful when you pull the product rearward. sure that a broken drive belt does not eject.
• Never lift up the product when the engine is started. • Make sure that the belt guard does not have
If you must lift the product, first stop the engine and damages and that it is correctly attached. (Fig. 13)
disconnect the ignition cable from the spark plug.
• Do not walk rearward when you operate the product. Engine brake handle
• Stop the engine when you move across areas
without grass, for example paths made of gravel, The engine brake handle stops the engine. When the
stone and asphalt. engine brake handle is released, the engine stops.
• Do not run with the product when the engine is To do an inspection of the engine brake, start the engine
started. Always walk when you operate the product. and then release the engine brake handle. If the engine
• Stop the engine before you change the cutting does not stop in 3 seconds, let an approved Husqvarna
height. Never make adjustments with the engine service agent adjust the engine brake.
started. (Fig. 14)
• Never let the product stay out of view with the engine
started. Stop the engine and make sure that the To do a check of the vibration damping system
cutting equipment does not rotate.
WARNING: Overexposure to vibration can
Safety instructions for operation cause circulatory damage or nerve damage
to persons with decreased blood circulation.
Personal protective equipment Get medical aid if you have symptoms of
overexposure to vibration. These symptoms
include numbness, loss of feeling, tingling,
WARNING: Read the warning instructions pricking, pain, loss of strength, changes in
that follow before you use the product. skin color or condition. These symptoms
usually show in the fingers, hands or wrists.
• Personal protective equipment cannot fully prevent
injury but it decreases the degree of injury if an The vibration damping system decreases vibration in the
accident does occur. Let your dealer help you select handle and makes operation of the product easier.
the right equipment.

741 - 003 - 9
The steel tube in the handlebar and the cutting cover • Do not breathe in the fuel fumes, it can cause injury.
decrease vibration. Model LB548S e also has 4 vibration Make sure that there is a sufficient airflow.
damping units attached to the handlebar. • Do not smoke near the fuel or the engine.
• Examine the handlebar and the vibration damping • Do not put warm objects near the fuel or the engine.
units to make sure that there are no damages. (Fig. • Do not add the fuel when the engine is on.
15) • Make sure that the engine is cool before you refuel.
• Before you refuel, open the fuel tank cap slowly and
Blade support release the pressure carefully.
The blade support decreases the risk that the engine • Do not add fuel to the engine in an indoor area. Not
shaft bends. If the blade hits an object, the blade moves sufficient airflow can cause injury or death because
against the blade support. The movement causes wear of asphyxiation or carbon monoxide.
on the surface of the blade support. The wear shows • Tighten the fuel tank cap fully. If the fuel tank cap is
that the protection of the engine shaft functions not tightened, there is a risk of fire.
correctly. • Move the product a minimum of 3 m / 10 ft from the
position where you filled the tank before a start.
Muffler • Do not fill the fuel tank fully. Heat causes the fuel to
The muffler keeps the noise levels to a minimum and expand. Keep a space at the top of the fuel tank.
sends the exhaust fumes away from the operator.
Safety instructions for maintenance
Do not use the product if the muffler is missing or
defective. A defective muffler increases the noise level
and the risk of fire. WARNING: Read the warning instructions
that follow before you use the product.
WARNING: The muffler becomes very hot
during and after use and when the engine
operates at idle speed. Be careful near • The exhaust fumes from the engine contain carbon
flammable materials and/or fumes to prevent monoxide, an odourless, poisonous and very
fire. dangerous gas. Do not start the engine indoors or in
closed spaces.
• Before you do the maintenance on the product, stop
To do a check of the muffler the engine and remove the ignition cable from the
• Examine the muffler regularly to make sure that it is spark plug.
attached correctly and not damaged. • Use protective gloves when you do maintenance on
the cutting equipment. The blade is very sharp and
Fuel safety cuts can easily occur.
• Accessories and changes to the product that are not
approved by the manufacturer, can cause serious
WARNING: Read the warning instructions injury or death. Do not change the product. Always
that follow before you use the product. use accessories that are approved by the
manufacturer.
• Do not start the product if there is fuel or engine oil • If the maintenance is not done correctly and
on the product. Remove the unwanted fuel/oil and let regularly, the risk of injury and damage to the
the product dry. product increases.
• If you spill fuel on your clothing, change clothing • Only do the maintenance as given in this owner's
immediately. manual. All other servicing must be done by an
• Do not get fuel on your body, it can cause injury. If approved Husqvarna service agent.
you get fuel on your body, use soap and water to • Let an approved Husqvarna service agent do
remove the fuel. servicing on the product regularly.
• Do not start the product if the engine has a leak. • Replace damaged, worn or broken parts.
Examine the engine for leaks regularly.
• Be careful with fuel. Fuel is flammable and the fumes
are explosive and can cause injuries or death.

10 741 - 003 -
Assembly
Introduction 3. Attach the washer and the handle nut. (Fig. 16)
4. Turn the handle to the side for a good operation
WARNING: Before you assemble the position when you operate the product near a wall.
product, you must read and understand the (Fig. 17)
safety chapter. 5. Turn the adjustment wheels on the chassis to adjust
the handle vertically. (Fig. 18)
WARNING: Remove the spark plug cable
from the spark plug before you assemble the
To assemble the mulch plug
product. 1. Tilt the product rearward with the spark plug up.
2. Put the pins of the mulch plug into the holes from the
To assemble and adjust the handle inner side of the cutting cover. (Fig. 19)
1. Remove the handle nut and the washer from the 3. Attach the screws for the mulch plug from the outer
plate on the upper handle. side of the cutting cover. (Fig. 20)
2. Put the upper handle in position on top of the lower
handle.

CAUTION: Make sure that the wires are


not caught or become damaged.

Operation
Introduction 4. Fill the oil tank and do a check of the oil level. See
To do a check of the oil level on page 14.
WARNING: Before you operate the product,
you must read and understand the safety
To fill fuel
chapter. If available, use low-emission/alkylate gasoline. If low-
emission/alkylate gasoline is not available, use good
quality unleaded gasoline or leaded gasoline with octane
Husqvarna Connect number not less than 90.
Husqvarna Connect is a free app for your mobile device.
The Husqvarna Connect app gives extended functions CAUTION: Do not use gasoline with an
for your Husqvarna product: octane number less than 90 RON (87 AKI).
This can cause damage to the product.
• Extended product information.
• Information about, and help with, product parts and
1. Open the fuel tank cap slowly to release the
servicing.
pressure.
To start to use Husqvarna Connect 2. Fill slowly with a fuel can. If you spill fuel, remove it
with a cloth and let remaining fuel dry off.
1. Download the Husqvarna Connect app on your
mobile device. 3. Clean the area around the fuel tank cap.
2. Register in the Husqvarna Connect app. 4. Tighten the fuel tank cap fully. If the fuel tank cap is
not tightened, there is a risk of fire.
3. Do the instruction steps in the Husqvarna Connect
app to connect and register the product. 5. Move the product a minimum of 3 m (10 ft) from the
position where you filled the tank before a start.
Before you operate the product
To set the cutting height
1. Read the operator's manual carefully and make sure
that you understand the instructions. The cutting height can be adjusted in 6 levels.
2. Examine the cutting equipment to make sure that it 1. Move the cutting height lever forward to increase the
is correctly attached and adjusted. See To examine cutting height.
the cutting equipment on page 14. 2. Move the cutting height lever rearward to decrease
3. Fill the fuel tank. See To fill fuel on page 11. the cutting height.

741 - 003 - 11
• Before you pull the product rearward, disengage the
CAUTION: Do not set the cutting height too
drive and push the product forward approximately
low. The blades can hit the ground if the
10 cm.
surface of the lawn is not level.
• Release the engine brake handle a small distance to
disengage the drive, for example when you go near
To start the product an obstacle.
1. Make sure that the ignition cable is connected to the
spark plug.
To stop the product
2. Open the fuel valve. (Fig. 21) • To stop the drive only, release the engine brake
handle a small distance.
3. Stay behind the product.
• To stop the engine, release the engine brake handle
4. Hold the engine brake handle against the handlebar. fully.
(Fig. 22) • Close the fuel valve. (Fig. 24)
5. Hold the starter rope handle with your right hand.
6. Slowly pull out the starter rope until you feel some
To get a good result
resistance. • Always use a sharp blade. A blunt blade gives an
7. Pull with force to start the engine. irregular result and the cut surface of the grass
becomes yellow. A sharp blade also uses less
energy than a blunt blade.
WARNING: Do not twist the starter rope • Do not cut more than ⅓ of the length of the grass.
around your hand. Cut first with the cutting height set high. Examine the
result and lower the cutting height to an applicable
level. If the grass is very long, drive slowly and cut 2
CAUTION: Do not extend the starter rope times if necessary.
fully. Do not release the starter rope handle
• Cut in different directions each time to prevent
when the starter rope is extended.
stripes in the lawn.

To use the drive on the wheels


• Push the drive lever down. (Fig. 23)

Maintenance
Introduction Maintenance schedule
The maintenance intervals are calculated from daily use
WARNING: Before you do maintenance, you
of the product. The intervals change if the product is not
must read and understand the safety
used daily.
chapter.
For maintenance identified with * see instructions in
For all servicing and repair work on the product, special Safety devices on the product on page 9.
training is necessary. We guarantee the availability of
professional repairs and servicing. If your dealer is not a
service agent, speak to them for information about the
nearest service agent.

Maintenance Daily Weekly Monthly

Do a general inspection X

Examine the oil level X

Clean the product X

Clean the air filter X

Examine the cutting equipment X

Examine the cutting cover* X

Examine the engine brake handle* X

12 741 - 003 -
Maintenance Daily Weekly Monthly

Examine the muffler* X

Examine the spark plug X

Examine the drive belt for damages X

Clean the gear housing X

Replace the oil (the first time after 5 h use, then after each 25 h use and
X
yearly)

Replace the air filter X

Examine the fuel system X

Examine and adjust the drive (clutch wire) X

To do a general inspection 4. Remove the wheel bolt and remove the wheel. (Fig.
27)
• Make sure that all nuts and screws on the product
5. Remove the drive belt from the belt pulleys.
are tightened correctly.
6. Make sure that the belt pulleys move easily on the
To clean the product externally axle.

• Use a brush to remove leaves, grass and dirt. 7. If it is necessary, spray penetrating oil between and
behind the belt pulleys and lubricate the axle.
• Make sure that the air intake on the top of the engine
is not blocked. 8. Install a new drive belt and attach it correctly at the
• Do not use a high pressure washer to clean the ball bearing before you adjust the drive belt. (Fig. 28)
product. 9. Move the ball bearing up or down to adjust the drive
• If you use water to clean the product, do not flush belt. (Fig. 29)
water directly on the engine.
Note: A new drive belt becomes longer after use.
To clean the inner surface of the cutting Adjust the drive belt again after some hours of
operation.
cover
10. Attach the belt guard.
1. Put the product on its side with the muffler down.
11. Operate the product to make sure that the drive belt
CAUTION: If the product is put with the is correctly installed and adjusted.
air filter down, the engine can become
damaged. To replace and adjust the center belt
2. Hose down the inner surface of the cutting cover 1. Remove the blade.
with water.
Note: This step is not necessary when you only
To examine the drive belt and clean the adjust the center belt.

gear housing 2. Loosen the adjustment screws some turns, but do


not remove them. (Fig. 30)
1. Remove the 4 screws on the belt guard and remove
the belt guard. (Fig. 25) 3. Replace the center belt and moderately tighten the
adjustment screws.
2. Examine the drive belt and belt pulley for damages.
3. Use a brush to remove leaves, grass and dirt from Note: This step is not necessary when you only
the gear housing. (Fig. 26) adjust the center belt.

To replace and adjust the drive belt 4. Move the gear forward or rearward to adjust the
center belt. (Fig. 31)
1. Remove the 4 screws on the belt guard and remove
5. Use a hook scale to examine the tension of the
the belt guard. (Fig. 25)
center belt. The belt has the correct tension when it
2. Put a flat screwdriver between the hubcap and the can move 6–10 mm in the center. That is equal to a
wheel on the right front wheel of the product. pull of 3 kg. (Fig. 32)
3. Twist the screwdriver carefully to remove the
hubcap.

741 - 003 - 13
6. Tighten the adjustment screws fully with a torque of 11. Start the product to do a test of the blade. If the
3 Nm. blade is not correctly attached, there is vibration in
7. Operate the product to make sure that the drive belt the product or the cutting result is unsatisfactory.
is correctly installed and adjusted.
To do a check of the oil level
To examine the cutting equipment
CAUTION: A too low oil level can do
WARNING: To prevent accidental start damage to the engine. Do a check of the oil
remove the ignition cable from the spark level before you start the product.
plug.
1. Put the product on level ground.

WARNING: Use protective gloves when you 2. Close the fuel valve.
do maintenance on the cutting equipment. 3. Remove the oil tank cap with the attached dipstick.
The blade is very sharp and cuts can easily 4. Clean the oil from the dipstick.
occur.
5. Put the dipstick into the oil tank but do not tighten the
oil tank cap.
1. Examine the cutting equipment for damage or
cracks. Always replace a damaged cutting 6. Remove the dipstick.
equipment. 7. Examine the oil level on the dipstick.
2. Look at the blade to see if it is damaged or blunt. 8. If the oil level is low, fill with engine oil and do a
check of the oil level again. The oil level is correct
Note: It is necessary to balance the blade after it is when it is at the top mark on the dipstick.
sharpened. Let a service center sharpen, replace and
balance the blade. If you hit an obstacle that causes the To replace the engine oil
product to stop, replace the damaged blade. Let the
service center estimate if the blade can be sharpened or WARNING: Engine oil is very hot directly
must be replaced. after the engine is stopped. Let the engine
become cool before you drain the engine oil.
To replace the blade If you spill engine oil on your skin, clean with
soap and water.
1. Lock the blade with a block of wood. (Fig. 33)
2. Remove the blade bolt, the spring washer and the 1. Operate the product until the fuel tank is empty.
blade. (Fig. 34) 2. Remove the ignition cable from the spark plug.
3. Examine the blade support and blade bolt for 3. Remove the oil tank cap.
damages.
4. Put a container below the product to collect the
a) If you replace the blade or the blade support, engine oil in.
also replace the blade bolt, the spring washer
and the friction washer. 5. Tilt the product to drain the engine oil from the oil
tank.
4. Examine the engine shaft to make sure that it is not
bent. 6. Fill with new engine oil of the type recommended in
Technical data on page 15.
5. When you attach the new blade, make sure that the
bent ends point in the direction of the cutting cover. 7. Do a check of the oil level. Refer to To do a check of
(Fig. 35) the oil level on page 14.
6. Put the friction washer and the blade against the To clean the air filter
blade support. (Fig. 36)
7. Make sure that the blade aligns with the center of the CAUTION: Do not operate the engine
engine shaft. (Fig. 37) without an air filter attached or if the air filter
is dirty.
8. Lock the blade with a block of wood. (Fig. 38)
9. Attach the spring washer and tighten the bolt with a
torque of 80 Nm. (Fig. 39) CAUTION: Replace the air filter if it cannot
be fully cleaned or if it is damaged. A
10. Pull the blade around by hand and make sure that it
defective air filter causes damage to the
turns freely.
engine.
WARNING: Use protective gloves. The
blade is very sharp and cuts can easily 1. Push the latch tabs (A), remove the air filter cover
occur. (B) and remove the air filter (C). (Fig. 40)

14 741 - 003 -
2. Hit the air filter against a hard surface or blow a) Make sure that the idle speed is correctly
compressed air through the air filter from the clean adjusted.
side of the air filter. b) Make sure that the fuel mixture is correct.
c) Make sure that the air filter is clean.
CAUTION: Do not use a brush to
• If the spark plug is dirty, clean it and make sure that
remove dirt as this pushes the dirt into
the electrode gap is correct, refer to Technical data
the air filter.
on page 15. (Fig. 41)
3. Clean the air filter holder (D) and the air filter cover • Replace the spark plug if it is necessary.
with a moist cloth.
To examine the fuel system
• Examine the fuel tank cap and the seal for the fuel
CAUTION: Make sure that no dirt goes
tank cap to make sure that there are no damages.
into the air duct (E).
• Examine the fuel hose to make sure that there are
4. Install the air filter. Make sure that the air filter fully no leaks. If the fuel hose is damaged, let a service
seals against the air filter holder. agent replace it.
5. Install the air filter cover with the bottom tabs first.
To adjust the clutch wire
To examine the spark plug If the drive feels slow, it is necessary to adjust the clutch
wire.
CAUTION: Always use the recommended
spark plug type. Incorrect spark plug type • Turn the adjuster screw. (Fig. 42)
can cause damage to the product. The clutch wire is correctly adjusted when the clutch
wire bracket aligns with the nut.
• Examine the spark plug if the engine is low on (Fig. 43)
power, is not easy to start or does not operate
correctly at idle speed.
• To decrease the risk of unwanted material on the
spark plug electrodes, obey these instructions:

Transportation, storage and disposal


Transportation and storage • Keep the product in a locked area to prevent access
for children or persons that are not approved.
• For storage and transportation of the product and • Keep the product in a dry and frost free area.
fuel, make sure that there are no leaks or fumes.
Sparks or open flames, for example from electrical Disposal
devices or boilers, can start a fire.
• Always use approved containers for storage and • Obey the local recycling requirements and applicable
transportation of fuel. regulations.
• Empty the fuel tank before you put the product in • Discard all chemicals, such as engine oil or fuel, at a
storage for a long period of time. Discard the fuel at service center or at an applicable disposal location.
an applicable disposal location • When the product is no longer in use, send it to a
• Safely attach the product during transportation to Husqvarna dealer or discard it at a recycling
prevent damage and accidents. location.

Technical data

Technical data

LB448S LB548S e

Engine

Brand Honda Honda

Displacement, cm3 145 166

741 - 003 - 15
LB448S LB548S e

Speed, rpm 2900 2900

Nominal engine output, kW 1 2.7 3.3

Ignition system

Spark plug NGK BPR5ES NGK BPR5ES

Electrode gap, mm 0.7–0.8 0.7–0.8

Fuel and lubrication system

Fuel tank capacity, litre 0.9 0.9

Oil tank capacity, litre 0.55 0.55

Engine oil 2 SAE 10W-30 SAE 10W-30

Weight

With empty tanks, kg 30.5 32.5

Noise emissions 3

Sound power level, measured dB (A) 90 90

Sound power level, guaranteed LWA dB (A) 91 91

Sound levels 4

Sound pressure level at the operator's ear, dB (A) 77 78

Vibration levels, ahveq 5

Handle, m/s2 4.5 4.8

Cutting equipment

Cutting height, mm 30–60 30–60

Cutting width, mm 480 480

Blade BioClip BioClip

Article number 5028813-10 5028813-10

Drive

Speed, km/h 4.5 4.5

1 The power rating of the engine indicated is the average net output (at specified rpm) of a typical production
engine for the engine model measured to SAE standard J1349/ISO1585. Mass production engines may differ
from this value. Actual power output for the engine installed on the final product will depend on the operating
speed, environmental conditions and other values.
2 Use engine oil of quality SG–SH. See the viscosity chart in the engine manufacturer’s manual and select the
best viscosity based on the expected outside temperature.
3 Noise emissions in the environment measured as sound power (LWA) in conformity with EC directive
2000/14/EC.
4 Noise pressure level according to ISO 5395. Reported data for noise pressure level has a typical statistical
dispersion (standard deviation) of 1.2 dB (A).
5 Vibration level according to ISO 5395. Reported data for vibration level has a typical statistical dispersion
(standard deviation) of 0.2 m/s2.

16 741 - 003 -
EC Declaration of Conformity
EC Declaration of Conformity
Husqvarna AB, SE-561 82 Huskvarna, Sweden, tel:
+46-36-146500, declares that the lawn mowers
Husqvarna LB548S e and LB448S from the serial
numbers 2018xxxxxxx and onwards comply with the
requirements of the COUNCIL’S DIRECTIVE:
• of May 17, 2006 ”relating to machinery” 2006/42/EC
• of February 26, 2014 ”relating to electromagnetic
compatibility” 2014/30/EU
• of May 8, 2000 ”relating to the noise emissions in the
environment” 2000/14/EC
Information relating to noise emissions, see Technical
data.
The following standards have been applied:
EN ISO 5395-1, EN ISO 5395-2, EN ISO 5395-2 Amd1,
EN ISO 5395-2 Amd 2, EN 55012
If not otherwise stated, the above listed standards are
the latest published versions.
Notified body: 0404, RISE SMP Svensk Maskinprovning
AB, Box 7035, SE-750 07 Uppsala has issued reports
regarding the assessment of conformity according to
annex VI of the COUNCIL’S DIRECTIVE of May 8,
2000 ”relating to the noise emissions in the
environment” 2000/14/EC.
The certificate has the number: 01/901/309, 01/901/312
Huskvarna, 2018-10-31

Claes Losdal, Development Manager/Garden Products


(Authorized representative for Husqvarna AB and
responsible for technical documentation)

741 - 003 - 17
Содержание
Въведение................................................................... 18 Поддръжка...................................................................24

Безопасност.................................................................19 Транспортиране, съхранение и изхвърляне.............27

Монтаж.........................................................................22 Технически данни....................................................... 28

Операция..................................................................... 23 Декларация за съответствие на ЕО.......................... 30

Въведение
Описание на продукта Предназначение
Продуктът е пешеходна ротационна косачка, която Използвайте продукта, за да косите трева в частни
използва BioClip за нарязване на тревата и градини. Не използвайте продукта за други задачи.
превръщането й в тор.

Общ преглед на продукта


(Фиг. 1)
1. Ръчка/управление (Фиг. 4) Пазете се от отскачащи предмети и
2. Ръчка за спирачката на двигателя рикошети.
3. Задвижващ лост (Фиг. 5) Дръжте хората и животните на безопасно
4. Дръжка на въжето на стартера разстояние от работната зона.
5. Капачка за маслото
(Фиг. 6) Спрете двигателя и отстранете
6. Предпазител на ремъка
запалителния кабел преди ремонти или
7. Ауспух техническо обслужване.
8. Запалителна свещ
(Фиг. 7) Предупреждение: Дръжте ръцете и
9. Предпазител на ремъка
краката си далеч от въртящи се части.
10. Резервоар за гориво
11. Лост за регулиране на ъгъла на ръчката (Фиг. 8) Предупреждение: Дръжте ръцете и
12. Антивибрационна система краката си далеч от въртящия се нож.
13. Регулиране на кабела на съединителя (Фиг. 9) Този продукт отговаря на изискванията на
14. Ниска ръкохватка приложимите директиви на EO.
15. Лост за височината на рязане (Фиг. 10) Шумови емисии в околната среда в
16. Горивен клапан съответствие с Директивата на
17. Въздушен филтър Европейската общност. Емисиите на
18. Капак срещу порязване продукта са посочени в раздела за
19. Пружинна шайба технически характеристики и на
табелката.
20. Придържащ болт на ножовете
21. Нож (Фиг. 11) Код с възможност за сканиране.
22. Носач на нож
Забележка: Останалите символи/стикери на
23. Приставка за мулчиране продукта се отнасят до изисквания по отношение на
24. Инструкция за експлоатация сертификати за някои търговски зони.

Символи върху машината


Лепенка на продукта само за Австралия и
(Фиг. 2) ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Непредпазливото Нова Зеландия
или неправилното използване може да
доведе до нараняване или смърт на (Фиг. 12)
оператора или други хора. Дръжте ръцете и краката си далеч от въртящия се
(Фиг. 3) Прочетете внимателно ръководството за нож.
оператора и се уверете, че разбирате
инструкциите, преди да използвате
машината.

18 741 - 003 -
Емисии Euro V • продуктът е неправилно ремонтиран.
• продуктът е ремонтиран с части, които не са от
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Намесата в производителя или не са одобрени от
двигателя прави невалидно ЕС производителя.
одобрението на тип на този продукт. • продуктът има принадлежност, която не е от
производителя или не е одобрена от
производителя.
Отговорност за продукта
• продуктът не е ремонтиран в одобрен сервизен
Както е посочено в законите за отговорност за център или от одобрен орган.
вреди, причинени от стоки, ние не носим отговорност
за щети, причинени от нашия продукт, ако:

Безопасност
Дефиниции за безопасност • Имайте предвид, че операторът носи отговорност
за нещастни случаи, включващи други хора или
Предупреждения, знаци за внимание и бележки се тяхното имущество.
използват за указване на особено важни части на • Поддържайте продукта чист. Уверете се, че
инструкцията. разчитате ясно знаците и стикерите.
• Не позволявайте на когото и да е да работи с
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Използва се, ако
продукта, докато не се уверите, че е прочел и
има опасност от нараняване или смърт за
разбрал съдържанието на инструкцията за
оператора или за околните, ако не се
експлоатация.
спазват инструкциите в ръководството.
• Не позволявайте на деца да работят с продукта.
• Дръжте децата далеч от работната зона. През
ВНИМАНИЕ: Използва се, ако има цялото време трябва да присъства отговорен
опасност от повреждане на машината, възрастен.
други материали или съседната зона, ако
• Не позволявайте на лица, които не са запознати с
не се спазват инструкциите в
инструкциите, да работят с продукта.
ръководството.
• Винаги наблюдавайте лица с намален физически
или умствен капацитет, които използват
Забележка: Използва се за предоставяне на повече продукта. През цялото време трябва да
информация, която е необходима в дадена ситуация. присъства отговорен възрастен.
• Не използвайте продукта, ако сте уморени, болни
Общи инструкции за безопасност или под въздействието на алкохол, наркотици
или лекарства. Това състояние оказва
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете отрицателно въздействие върху Вашето зрение,
следващите предупредителни указания, бдителност, координация и преценка.
преди да използвате машината. • Не използвайте продукта, ако е неизправен.
• Не променяйте този продукт или не го
• Този продукт е опасен, ако се използва използвайте, ако има вероятност той да е бил
неправилно или ако не сте внимателни. променен от друг.
Неспазването на инструкциите за безопасност
Безопасност на работната област
може да доведе до нараняване или смърт.
• Тази машина създава електромагнитно поле по ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете
време на работа. При някои условия това поле следващите предупредителни указания,
може да интерферира с активни или пасивни преди да използвате машината.
медицински имплантанти. За да намалите риска
от тежко или смъртоносно нараняване, ние
• Отстранете препятствия като клони, пръчки и
препоръчваме лицата с медицински импланти да
камъни от работната зона, преди да използвате
говорят с лекаря си и производителя на
продукта.
медицинския имплант, преди да започнат да
работят с тази машина. • Обектите, които се удрят в режещото
оборудване, могат да бъдат изхвърлени и да
• Винаги бъдете внимателни и подхождайте
причинят нараняване на лицата и щети на
разумно. Ако не сте сигурни как да работите с
предметите. Дръжте страничните наблюдатели и
продукта при специална ситуация, спрете и се
животните на безопасно разстояние от продукта.
обърнете към Вашия дилър на Husqvarna,преди
да продължите. • Никога не използвайте продукта в лошо време –
например при мъгла, дъжд, силни ветрове, много

741 - 003 - 19
силен студ и риск от мълнии. Използването на ножът не се допира в земята или в други
продукта в лошо време или върху влажни или предмети.
мокри терени е изморително. Лошото време • Винаги стойте зад продукта, когато го
може да създаде опасни условия, като например използвате.
хлъзгави повърхности. • Всички колела трябва да бъдат на земята и да
• Внимавайте за лица, предмети и ситуации, които държите дръжката с 2 ръце, когато работите с
могат да са причина за намаляване на продукта. Дръжте ръцете и краката си далеч от
безопасната работа на продукта. въртящите се остриета.
• Внимавайте за препятствия като корени, камъни, • Не накланяйте продукта при стартиран двигател.
клони, ями и канавки. Дългата трева може да • Бъдете внимателни, когато дърпате продукта
крие препятствия. назад.
• Косенето на трева на склон може да бъде • Никога не повдигайте продукта при стартиран
опасно. Не работете с продукта, когато наклонът двигател. Ако се налага да вдигнете продукта,
на повърхността е повече от 15°. първо спрете двигателя и изключете
• Използвайте продукта напречно на склона. Не се запалителния кабел от запалителната свещ.
движете нагоре и надолу. • Не се движете назад при работа с продукта.
• Внимавайте, когато преминавате покрай закриват • Спрете двигателя, когато преминавате през
ъгли и предмети, които скриват зрителното Ви области без трева, например пътеки от чакъл,
поле. камък или асфалт.
Безопасност при работа • Не тичайте с продукта, когато двигателят работи.
Винаги ходете, когато работите с продукта.
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете • Спрете двигателя, преди да промените
следващите предупредителни указания, височината на рязане. Никога не регулирайте при
преди да използвате машината. стартиран двигател.
• Никога не оставяйте продукта без надзор, когато
• Използвайте този продукт само за косене на двигателят работи. Спрете двигателя и се
морави. Не се допуска използването му за други уверете, че режещото оборудване не се върти.
цели.
• Използвайте лични предпазни средства. Вижте Инструкции за безопасност за
Лични предпазни средства на страница 20. работа
• Уверете се, че знаете как бързо да спрете
двигателя при аварийна ситуация. Лични предпазни средства
• Никога не стартирайте двигателя в затворено
пространство или близо до запалими материали. ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете
Отработените газове от двигателя са горещи и следващите предупредителни указания,
могат да съдържат искри, които да предизвикат преди да използвате машината.
пожар.
• Не работете с продукта, докато ножът и всички • Личните предпазни средства не изключват
капаци не се монтират правилно. Неправилно изцяло риска от нараняване, но намаляват
монтираният нож може да се разхлаби и да степента на нараняването при злополука. Нека
причини телесна повреда. вашият дилър Ви помогне да изберете
подходящото оборудване.
• Уверете се, че ножът няма да се удря в обекти,
като например камъни и корени. Това може да • Използвайте антифони, ако нивото на шума е по-
доведе до повреда на ножа и до огъване на високо от 85 dB.
двусекционния вал на двигателя. Огънатата ос • Носете ботуши или обувки, устойчиви на
предизвиква силни вибрации и има много голяма хлъзгане. Не носете отворени обувки и не ходете
опасност ножът да се разхлаби. боси.
• Ако ножът се удари в някакъв обект или се • Използвайте дълги панталони от здрав плат.
получат вибрации, спрете веднага продукта. • Когато е необходимо, носете защитни ръкавици,
Изключете запалителния кабел от запалителната например, когато закрепвате, проверявате или
свещ. Проверете продукта за повреди. почиствате режещото оборудване.
Ремонтирайте повредите или потърсете
оторизиран сервиз за това. Приспособления за безопасност на
• Никога не прикрепяйте ръчката на спирачката на машината
двигателя за постоянно върху дръжката, когато
двигателят е стартиран. ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете
• Поставете продукта върху стабилна, равна следващите предупредителни указания,
повърхност и го стартирайте. Уверете се, че преди да използвате машината.

20 741 - 003 -
• Не използвайте машина с неизправни антивибрационни части, закрепени към
приспособления за безопасност. управлението.
• Проверявайте редовно приспособленията за • Проверете управлението и частите на
безопасност. Ако приспособленията за антивибрационната система, за да се уверите, че
безопасност са дефектни, говорете с Вашия няма повреди. (Фиг. 15)
сервиз Husqvarna.
Носач на нож
За проверка на капака срещу порязване
Носачът на ножа намалява опасността от огъване на
Капакът срещу порязване намалява вибрациите в двусекционния вал на двигателя. Ако ножът се удари
продукта и опасността от нараняване, причинени от в предмет, ножът се премества към носача на ножа.
острието. Движението причинява износване на повърхността
• Проверете капака срещу порязване, за да се на носача на ножа. Износването показва, че
уверите, че няма повреди, като например защитата на двусекционния вал на двигателя
пукнатини. функционира правилно.

За проверка на защитата на ремъка Ауспух


Защитата на ремъка намалява опасността от Ауспухът е предназначен за максимално намаляване
нараняване и гарантира, че скъсаният задвижващ на нивата на шума и за отвеждане на отработените
ремък няма да изскочи. газове настрани от потребителя.
• Уверете се, че по защитата на ремъка няма Не използвайте машината, ако ауспухът липсва или
повреди и че е правилно закрепена. (Фиг. 13) е дефектен. Дефектен ауспух увеличава нивото на
шума и риска от злополука.
Ръчка за спирачката на двигателя
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Ауспухът се
Ръчката за спирачката на двигателя спира нагрява много по време и след работа и
двигателя. Когато ръчката за спирачката на също при обороти на празен ход. Бъдете
двигателя бъде пусната, двигателят спира. внимателни близо до запалими
материали и/или газове, за да
За да проверите дали спирачката на двигателя
предотвратите възникването на пожар.
работи, стартирайте двигателя и след това
отпуснете ръчката на спирачката на двигателя. Ако
двигателят не спре след 3 секунди, позволете на За проверка на ауспуха
одобрен Husqvarna сервиз да регулира спирачката
на двигателя. • Проверявайте ауспуха редовно, за да сте
сигурни, че е закрепен правилно и не е повреден.
(Фиг. 14)
Безопасност при работа с гориво
За проверка на антивибрационната система
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прекаленото следващите предупредителни указания,
излагане на вибрации може да причини преди да използвате машината.
поражения върху кръвоносната система и
нервната система на лица със затруднено • Не включвайте продукта, ако върху него има
кръвообращение. Потърсете медицинска гориво или моторно масло. Отстранете
помощ, ако се появят симптоми, които нежеланото гориво/масло и оставете продукта да
могат да са резултат от прекалено изсъхне.
излагане на вибрации. Такива симптоми • Ако разлеете гориво по дрехите си, сменете ги
са например изтръпване, загуба на незабавно.
чувствителност, „иглички“, „бодежи“,
• Внимавайте да не попадне гориво върху тялото
болки, физическо отпускане, промяна на
Ви, това може да доведе до телесни увреждания.
цвета или състоянието на кожата. Тези
Ако гориво попадне върху тялото Ви,
симптоми се появяват обикновено на
използвайте сапун и вода, за да го отстраните.
пръстите, ръцете или китките.
• Не стартирайте продукта, ако от двигателя има
теч. Проверявайте редовно двигателя за течове.
Антивибрационната система намалява вибрациите в
ръчката и улеснява работата с продукта. • Внимавайте с горивото. Горивото е запалимо,
изпаренията са взривоопасни и могат да
Стоманената тръба в управлението, а също и причинят телесни увреждания или смърт.
капакът срещу порязване намаляват вибрациите. • Не вдишвайте горивните изпарения, това може
Моделът LB548S e разполага също с 4 да доведе до телесни увреждания. Уверете се,
че има достатъчен въздушен поток.

741 - 003 - 21
• Не пушете близо до горивото или двигателя. • Отработените газове от двигателя съдържат
• Не поставяйте топли предмети близо до горивото въглероден окис – много опасен, отровен газ без
или двигателя. миризма. Не стартирайте двигателя на закрито
• Не добавяйте гориво, когато двигателят работи. или в затворени пространства.
• Уверете се, че двигателят е изстинал преди • Преди техническо обслужване на продукта
зареждане с гориво. спрете двигателя и изключете запалителния
кабел от запалителната свещ.
• Преди зареждане с гориво отворете бавно
капачката на резервоара за гориво и освободете • Носете защитни ръкавици, когато ще
внимателно налягането. изпълнявате дейности, свързани с техническото
обслужване на режещото оборудване. Ножът е
• Не добавяйте гориво към двигателя на закрито.
много остър и можете лесно да се порежете.
Недостатъчният въздушен поток може да доведе
до нараняване или смърт поради задушаване • Аксесоари и промени на продукта, които не са
или въглероден окис. одобрени от производителя, могат да доведат до
сериозно нараняване или смърт. Не правете
• Затегнете капачката на резервоара за гориво
промени по продукта. Винаги използвайте само
докрай. Ако капачката на резервоара за гориво
аксесоари, които са одобрени от производителя.
не е затегната, има риск от злополука.
• Ако техническото обслужване не се изпълнява
• Преди да включите двигателя, преместете
правилно и редовно, рискът от нараняване и
продукта най-малко на 3 m/10 ft от мястото,
повреда на продукта се увеличава.
където сте заредили резервоара.
• Изпълнявайте техническото обслужване само
• Не зареждайте резервоара за гориво догоре.
както е посочено в това ръководство на
Топлината причинява увеличаване на обема на
собственика. Всички останали сервизни дейности
горивото. Оставяйте място в горната част на
трябва да се извършват от одобрен Husqvarna
резервоара за гориво.
сервиз.
Инструкции за безопасност при • Позволете одобрен Husqvarna сервиз редовно да
обслужва продукта.
техническо обслужване • Заменете повредени, износени или счупени
части.
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Прочетете
следващите предупредителни указания,
преди да използвате машината.

Монтаж
Въведение 3. Закрепете шайбата и гайката на ръчката. (Фиг.
16)
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Преди сглобяване 4. Завъртете ръчката настрани за добра работна
на продукта трябва да прочетете и позиция, когато работите с продукта близо до
разберете главата за безопасност. стена. (Фиг. 17)
5. Завъртете колелата за регулиране върху шасито,
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Отстранете кабела за да регулирате вертикално ръчката. (Фиг. 18)
на запалителната свещ от запалителната
свещ, преди да сглобите продукта.
За монтиране на приставката за
мулчиране
За монтиране и регулиране на 1. Наклонете продукта назад, като запалителната
ръчката свещ е насочена нагоре.
2. Поставете щифтовете на приставката за
1. Отстранете гайката на ръчката и шайбата от мулчиране в отворите от вътрешната страна на
плочата върху горната ръчка. капака срещу порязване. (Фиг. 19)
2. Поставете горната ръчка на позиция отгоре 3. Закрепете винтовете за приставката за
спрямо долната ръчка. мулчиране от външната страна на капака срещу
порязване. (Фиг. 20)
ВНИМАНИЕ: Уверете се, че кабелите
не са заплетени и няма да се
повредят.

22 741 - 003 -
Операция
Въведение 1. Отворете бавно капачката на резервоара за
гориво, за да освободите налягането.
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Преди работа с 2. Заредете бавно резервоара от туба с гориво. Ако
продукта трябва да прочетете и разлеете гориво, попийте го с кърпа и оставете
разберете главата за безопасност. горивото, което остане да изсъхне.
3. Почистете областта около капачката на
Husqvarna Connect резервоара за гориво.
4. Затегнете капачката на резервоара за гориво
Husqvarna Connect е безплатно приложение за
докрай. Ако капачката на резервоара за гориво
Вашето мобилно устройство. Приложението
не е затегната, има риск от злополука.
Husqvarna Connect осигурява разширени функции за
Вашия продукт на Husqvarna: 5. Преди да включите двигателя, преместете
продукта най-малко на 3 m (10 ft) от мястото,
• Разширена продуктова информация. където сте заредили резервоара.
• Информация и помощ за частите на продукта и
сервизното обслужване. За регулиране на височината на
За да започнете да използвате Husqvarna рязане
Connect Височината на рязане може да бъде регулирана в 6
1. Изтеглете приложението Husqvarna Connect на нива.
Вашето мобилно устройство. 1. Преместете напред лоста за височина на рязане,
2. Регистрирайте се в приложението Husqvarna за да увеличите височината на рязане.
Connect. 2. Преместете назад лоста за височина на рязане,
3. Изпълнете стъпките с инструкции в за да намалите височината на рязане.
приложението Husqvarna Connect, за да
свържете и регистрирате продукта. ВНИМАНИЕ: Не настройвайте твърде
ниска височина на рязане. Ножовете
Преди да започнете работа с могат да се ударят в земята, ако
повърхността на моравата не е равна.
продукта
1. Прочетете внимателно ръководството за За стартиране на продукта
оператора и се уверете, че разбирате
инструкциите. 1. Уверете се, че запалителният кабел е свързан
към запалителната свещ.
2. Проверете режещото оборудване, за да се
уверите, че то е правилно монтирано и 2. Отворете горивния клапан. (Фиг. 21)
регулирано. Вижте За проверка на режещото 3. Останете зад продукта.
оборудване на страница 26.
4. Задръжте ръчката на спирачката на двигателя до
3. Напълнете резервоара за гориво. Вижте За управлението. (Фиг. 22)
наливане на гориво на страница 23.
5. Дръжте дръжката на стартерното въже с дясната
4. Напълнете резервоара за масло и проверете си ръка.
нивото на маслото. Вижте За проверка на нивото
6. Бавно издърпайте стартерното въже, докато
на маслото на страница 26.
почувствате някакво съпротивление.
За наливане на гориво 7. Издърпайте силно шнура, докато двигателят
запали.
Ако има наличен, използвайте нискоемисионен/
алкалитен бензин. Ако няма наличен
нискоемисионен/алкалитен бензин, използвайте ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Не навивайте
висококачествен безоловен бензин или оловен стартерното въже около ръката си.
бензин с октаново число не по-малко от 90.

ВНИМАНИЕ: Не използвайте бензин с ВНИМАНИЕ: Не изтегляйте напълно


октаново число по-малко от 90 RON (87 стартерното въже. Не пускайте дръжката
AKI). Това може да повреди продукта. на стартерното въже, когато то е
изтеглено.

741 - 003 - 23
За използването на задвижването на • Затворете горивния клапан. (Фиг. 24)

колелата За получаване на добър резултат


• Натиснете надолу задвижващия лост. (Фиг. 23) • Винаги използвайте остър нож. Косенето със
• Преди да дръпнете машината назад, изключете затъпен нож е неравномерно и окосената
задвижването и бутнете машината напред повърхност пожълтява. При работа с остър нож
приблизително 10 cm. също така се използва по-малко енергия
• Освободете малко ръчката на спирачката на отколкото при работа със затъпен нож.
двигателя, за да изключите задвижването, • Не отрязвайте повече от ⅓ от дължината на
например когато приближите препятствие. тревата. Първо, косете със зададена висока
височина на рязане. Вижте какъв е резултатът и
Спиране на продукта намалете височината на рязане до подходящо
ниво. Ако тревата е много висока, карайте бавно
• За да спрете само задвижването, освободете
и – ако е необходимо – окосете два пъти.
малко ръчката на спирачката на двигателя.
• Режете всеки път в различни посоки, за да
• За да спрете двигателя, освободете напълно
избегнете образуването на линии в моравата.
ръчката за спирачката на двигателя.

Поддръжка
Въведение График за техническо обслужване
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Преди да Интервалите за техническо обслужване са
извършите техническо обслужване, изчислени в зависимост от ежедневната употреба на
продукта. Интервалите се променят, ако продуктът
трябва да прочетете и разберете раздела
не се използва ежедневно.
за безопасност.
За техническо обслужване, маркирано със *, вижте
За всички работи по поддръжката и поправката на инструкциите в Приспособления за безопасност на
продукта е необходимо специално обучение. машината на страница 20.
Осигуряваме предлагане на професионални
ремонти и обслужване. Ако Вашият дилър не
предлага сервизно обслужване, говорете с него, за
да Ви даде информация за най-близкия сервиз.

Поддръжка Всяка Всеки


Ежедневно
седмица месец

Обща проверка X

Проверка на нивото на маслото X

Почистване на продукта X

Почистване въздушния филтър X

Преглед на режещото оборудване X

Проверка на капака на режещите части* X

Проверка на ръчката за спирачката на двигателя* X

Проверка на ауспуха* X

Проверка на запалителната свещ X

Проверка на задвижващия ремък за повреди X

Почистване на корпуса на скоростната кутия X

Смяна на маслото (първи път след 5 ч употреба, след това на


X
всеки 25 ч употреба и годишно)

Смяна на въздушния филтър X

24 741 - 003 -
Поддръжка Всяка Всеки
Ежедневно
седмица месец

Проверка на горивната система X

Проверка и регулиране на задвижването (кабела на съединителя) X

За извършване на обща проверка 4. Отстранете колесния болт и отстранете


колелото. (Фиг. 27)
• Уверете се, че всички гайки и винтове на
5. Свалете задвижващия ремък от ремъчните
продукта са затегнати правилно.
шайби.
За външно почистване на машината 6. Уверете се, че ремъчните шайби се движат лесно
върху оста.
• За отстраняване на листа, трева и прах
използвайте четка. 7. Ако е необходимо, напръскайте проникващо
масло между и зад ремъчните шайби и смажете
• Уверете се, че смукателният въздухопровод в
оста.
горната част на двигателя не е блокиран.
• Не мийте продукта с устройство за миене под 8. Монтирайте нов задвижващ ремък и го закрепете
високо налягане. правилно при сачмения лагер, преди да
регулирате задвижващия ремък. (Фиг. 28)
• Ако използвате вода за почистване на продукта,
не насочвайте струята вода директно върху 9. Преместете сачмения лагер нагоре или надолу,
двигателя. за да регулирате задвижващия ремък. (Фиг. 29)

За почистване на вътрешната Забележка: Новият задвижващ ремък става по-


дълъг след използване. Регулирайте отново
повърхност на капака на режещите задвижващия ремък след няколко часа работа.
части
10. Закрепете защитата на ремъка.
1. Поставете продукта да легне настрани с ауспуха 11. Работете с продукта, за да се уверите, че
надолу. задвижващият ремък е правилно монтиран и
регулиран.
ВНИМАНИЕ: Ако продуктът се
постави с въздушния филтър надолу, За подмяна и регулиране на
двигателят може да се повреди.
централния ремък
2. Промийте вътрешната повърхност на капака на
режещите части с вода. 1. Свалете ножа.

За проверка на задвижващия ремък Забележка: Тази стъпка не е необходима, когато


регулирате само централния ремък.
и за почистване на корпуса на
2. Разхлабете регулиращите винтове с няколко
скоростната кутия оборота, но не ги отстранявайте. (Фиг. 30)
1. Отстранете 4-те винта на защитата на ремъка и 3. Подменете централния ремък и умерено
свалете защитата на ремъка. (Фиг. 25) затегнете регулиращите винтове.
2. Проверете задвижващия ремък и ремъчната
шайба за повреди. Забележка: Тази стъпка не е необходима, когато
регулирате само централния ремък.
3. За почистване на листа, трева и замърсяване от
корпуса на скоростната кутия използвайте четка. 4. Преместете зъбното колело напред или назад, за
(Фиг. 26) да регулирате централния ремък. (Фиг. 31)

За подмяна и регулиране на 5. Използвайте кантар на кука, за да проверите


обтягането на централния ремък. Ремъкът има
задвижващия ремък правилно обтягане, когато може да се движи 6 –
10 mm в центъра. Това отговаря на дърпане от 3
1. Отстранете 4-те винта на защитата на ремъка и
kg. (Фиг. 32)
свалете защитата на ремъка. (Фиг. 25)
6. Затегнете регулиращите винтове докрай с
2. Поставете плоска отвертка между капачката на
въртящ момент от 3 Nm.
оста и колелото на дясното предно колело на
продукта. 7. Работете с продукта, за да се уверите, че
задвижващият ремък е правилно монтиран и
3. Завъртете внимателно отвертката, за да
регулиран.
отстраните капачката на оста.

741 - 003 - 25
За проверка на режещото ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Използвайте
оборудване защитни ръкавици. Ножът е много
остър и можете лесно да се порежете.
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: За
11. Стартирайте продукта, за да тествате ножа. Ако
предотвратяване на случайно стартиране
ножът не е поставен правилно, продуктът
извадете запалителния кабел от
вибрира или резултатът от косенето е
запалителната свещ.
незадоволителен.

ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Носете защитни За проверка на нивото на маслото


ръкавици, когато ще изпълнявате
дейности, свързани с техническото ВНИМАНИЕ: Твърде ниското ниво на
обслужване на режещото оборудване. маслото може да доведе до повреда на
Ножът е много остър и можете лесно да двигателя. Проверете нивото на маслото,
се порежете. преди да стартирате продукта.

1. Проверете режещото оборудване за повреди или 1. Позиционирайте машината на равна повърхност.


пукнатини. Винаги заменяйте повреденото 2. Затворете горивния клапан.
режещо оборудване.
3. Отстранете капачката на резервоара с
2. Погледнете ножа, за да разберете дали не е прикрепена мерителна пръчка.
повреден или затъпен.
4. Почистете маслото от мерителната пръчка.
Забележка: Необходимо е да балансирате ножа след 5. Поставете мерителната пръчка в резервоара за
заточване. Ножът се заточва, сменя и балансира от масло, но не затягайте капачката на резервоара
сервизен център. Ако ударите препятствие и за масло.
вследствие на това продуктът спре, сменете 6. Извадете мерителната пръчка.
повредения нож. Оставете специалистите в сервиза
да преценят дали ножът ще трябва да се заточи, или 7. Вижте колко е нивото на маслото на мерителната
да се смени. пръчка.
8. Ако нивото на маслото е ниско, долейте моторно
масло и отново проверете нивото му. Нивото на
За сменяне на ножовете масло е правилно, когато е в горната маркировка
1. Застопорете ножа с дървен блок. (Фиг. 33) на мерителната пръчка.
2. Отстранете придържащия болт на ножовете,
пружинната шайба и ножа. (Фиг. 34)
За смяна на моторното масло
3. Проверете носача на ножа и придържащия болт ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ: Моторното масло е
на ножовете за повреди. много горещо непосредствено след
a) Ако замените ножа или носача на ножа, също спирането на двигателя. Оставете
така заменете придържащия болт на двигателя да изстине, преди да източите
ножовете, пружинната шайба и фрикционната маслото. Ако разлеете моторно масло
шайба. върху кожата си, почистете със сапун и
вода.
4. Проверете дали двусекционният вал на
двигателя не е огънат.
1. Работете с продукта, докато резервоара за
5. Когато поставяте новия нож, уверете се, че гориво се изпразни.
извитите краища сочат по посока на капака
срещу порязване. (Фиг. 35) 2. Извадете запалителния кабел от запалителната
свещ.
6. Поставете фрикционната шайба и ножа към
носача на ножа. (Фиг. 36) 3. Свалете капачката на резервоара за масло.

7. Уверете се, че ножът е подравнен с центъра на 4. Поставете съд под продукта, в който да се
двусекционния вал на двигателя. (Фиг. 37) събере моторното масло.

8. Застопорете ножа с дървен блок. (Фиг. 38) 5. Наклонете продукта, за да изтече моторното
масло от резервоара за масло.
9. Поставете пружинната шайба и затегнете болта с
въртящ момент от 80 Nm. (Фиг. 39) 6. Заредете с ново моторно масло от препоръчания
тип в Технически характеристики на страница
10. Раздвижете ножа на ръка и се уверете, че той се 28.
върти свободно.
7. Проверете нивото на моторното масло. Вижте За
проверка на нивото на маслото на страница 26.

26 741 - 003 -
Почистване на въздушния филтър от неправилен тип може да повреди
продукта.
ВНИМАНИЕ: Не включвайте двигателя
без поставен въздушен филтър или ако • Проверете запалителната свещ, ако двигателят е
въздушният филтър е замърсен. с понижена мощност, стартира трудно или работи
неправомерно при обороти на празен ход.
• За да намалите опасността от попадане на
ВНИМАНИЕ: Подменете въздушния нежелани материали върху електродите на
филтър, ако той не може да се почисти запалителната свещ, следвайте тези инструкции:
или ако е повреден. Дефектен въздушен
филтър води до повреда на двигателя. a) Проверете дали оборотите на празния ход са
правилно регулирани.
1. Натиснете заключващите уши (A), свалете капака b) Уверете се, че горивната смес е правилна.
на въздушния филтър (B) и свалете въздушния c) Уверете се, че въздушният филтър е чист.
филтър (C). (Фиг. 40) • Ако запалителната свещ е замърсена, почистете
2. Ударете въздушния филтър в твърда повърхност я и проверете дали разстоянието между
или продухайте сгъстен въздух през въздушния електродите е правилно, направете справка с
филтър от чистата страна на въздушния филтър. Технически характеристики на страница 28.
(Фиг. 41)
ВНИМАНИЕ: Не използвайте четка, за • Сменете запалителната свещ, ако е необходимо.
да отстраните замърсяванията, тъй
като това ще ги набие навътре във За проверка на горивната система
въздушния филтър.
• Проверете капачката на резервоара за гориво и
3. Почистете държача на въздушния филтър (D) и уплътнението на капачката на резервоара за
капака на въздушния филтър с влажна кърпа. гориво, за да се уверите, че не са повредени.
• Проверете маркуча за горивото, за да се уверите,
че не тече. Ако маркучът за горивото е повреден,
ВНИМАНИЕ: Уверете се, че във той трябва да се смени от сервиз.
въздуховода (E) не попада мръсотия.
За регулиране на кабела на
4. Монтирайте въздушния филтър. Уверете се, че
въздушният филтър напълно прилепва към
съединителя
държача на въздушния филтър. Ако Ви се струва, че задвижването е бавно,
5. Монтирайте капака на въздушния филтър, като необходимо е да регулирате кабела на съединителя.
първо поставите долните уши. • Завъртете регулиращия винт. (Фиг. 42)
За проверка на запалителната свещ Кабелът на съединителя е правилно регулиран,
когато скобата на кабела на съединителя се
ВНИМАНИЕ: Използвайте винаги подравни с гайката.
запалителните свещи от препоръчания (Фиг. 43)
вид. Използването на запалителна свещ

Транспортиране, съхранение и изхвърляне


Транспорт и съхранение • Прикрепете продукта по безопасен начин по
време на транспортирането, за да се
• При съхранението и транспортирането на предотвратят повреди и злополуки.
продукта и горивото се уверете, че няма течове • Съхранявайте продукта под ключ, за да
или изпарения. Искри или открит огън, например предотвратите достъпа до него на деца или лица,
от електрически уреди или котли може да които не са упълномощени да го използват.
възникне пожар.
• Съхранявайте продукта на сухо и незамръзващо
• Винаги използвайте одобрени контейнери за място.
съхранение и транспортиране на гориво.
• Изпразнете резервоара за гориво, преди да Изхвърляне
приберете продукта за съхранение за дълъг
период от време. Изхвърлете горивото на • Съблюдавайте местните изисквания за
подходящо за целта място рециклиране и приложимите разпоредби.
• Изхвърлете всички химикали, като например
двигателно масло или гориво, в сервизен център
или на подходящо за целта място.

741 - 003 - 27
• Когато продуктът вече не се използва, изпратете
го на Husqvarna дилър или го изхвърлете на
място за рециклиране.

Технически данни

Технически характеристики

LB448S LB548S e

Двигател

Марка Honda Honda

Работен обем, cm3 145 166

Скорост, об./мин 2900 2900

Номинална изходна мощност на двигателя, kW 6 2,7 3,3

Запалителна система

Запалителна свещ NGK BPR5ES NGK BPR5ES

Разстояние между електродите, mm 0,7 – 0,8 0,7 – 0,8

Горивна и смазочна система

Вместимост на резервоара за гориво, литри 0,9 0,9

Вместимост на резервоара за масло, литри 0,55 0,55

Моторно масло 7 SAE 10W-30 SAE 10W-30

Тегло

С празни резервоари, kg 30,5 32,5

Шумови емисии 8

Ниво на звуковата мощност, измерена dB(A) 90 90

Ниво на звуковата мощност, гарантирана [LWA dB(A)] 91 91

Нива на звука 9

Ниво на шума при ухото на оператора, dB (A) 77 78

Нива на вибрациите, ahveq 10

6 Номиналната мощност на двигателя е средната нетна мощност (при указаните об/мин) на стандартен
двигател за модела двигател, измерен спрямо SAE стандарта J1349/ISO1585. Двигателите масово
производство може да се отклоняват от тази стойност. Действителната изходна мощност за двигателя,
инсталиран на крайния продукт, ще зависи от работната скорост, условията на околната среда и други
стойности.
7 Използвайте моторно масло с качество SG–SH. Вижте таблицата с вискозитети в наръчника на
производителя на двигателя и изберете оптималния вискозитет спрямо очакваната околна
температура.
8 Шумови емисии в околната среда, измерени като звукова мощност (LWA) в съответствие с директива на
ЕО 2000/14/ЕО.
9 Ниво на звуковото налягане съгласно ISO 5395. Отчетените данни за нивото на звуковото налягане
имат типична статистическа дисперсия (стандартно отклонение) от 1,2 dB (A).
10 Ниво на вибрациите съгласно ISO 5395. Отчетените данни за равнището на вибрации имат типична
статистическа дисперсия (стандартно отклонение) от 0,2 m/s2.

28 741 - 003 -
LB448S LB548S e

Ръкохватка, m/s2 4,5 4,8

Режещо оборудване

Височина на рязане, mm 30 – 60 30 – 60

Ширина на рязане, mm 480 480

Нож BioClip BioClip

Номер на артикул 5028813-10 5028813-10

Задвижване

Скорост, km/h 4,5 4,5

741 - 003 - 29
Декларация за съответствие на ЕО
Декларация за съответствие на ЕО
Husqvarna AB, SE-561 82 Husqvarna, Швеция, тел.:
+46-36-146500, декларира, че косачките Husqvarna,
LB548S e и LB448S със серийни номера от
2018xxxxxxx и последващи отговарят на
изискванията на ДИРЕКТИВАТА НА СЪВЕТА:
• от 17 май 2006 г., „свързана с
машини“ 2006/42/ЕО
• от 26 февруари 2014 г., "свързани с
електромагнетичната съвместимост" 2014/30/ЕС
• от 8 май 2000 г., "свързани с шумовите емисии в
околната среда" 2000/14/ЕО
За информация относно емисиите на шум, вж.
"Технически данни".
Приложени са следните стандарти:
EN ISO 5395-1, EN ISO 5395-2, EN ISO 5395-2 Amd1,
EN ISO 5395-2 Amd 2, EN 55012
Ако не е указано друго, посочените по-горе
стандарти са последните публикувани версии.
Нотифициран орган: 0404, RISE SMP Svensk
Maskinprovning AB, Box 7035, SE-750 07 Uppsala
издава отчети относно оценката на съответствието с
приложение VI на ДИРЕКТИВАТА НА СЪВЕТА от 8
май 2000 г. "относно шумови емисии в околната
среда" 2000/14/EО.
Сертификатът е с номер: 01/901/309, 01/901/312
Huskvarna, 2018-10-31

Claes Losdal, Мениджър "Разработки и


Развитие"/"Градински продукти" (Упълномощен
представител за Husqvarna AB и отговорно лице за
техническата документация)

30 741 - 003 -
Obsah
Úvod............................................................................. 31 Údržba.......................................................................... 36

Bezpečnost................................................................... 32 Přeprava, skladování a likvidace.................................. 39

Montáž.......................................................................... 35 Technické údaje............................................................40

Provoz...........................................................................35 ES Prohlášení o shodě................................................. 42

Úvod
Popis výrobku Doporučené použití
Výrobek je rotační sekačka na trávu s pěší obsluhou, Výrobek používejte k sečení trávy na soukromých
která pomocí funkce BioClip umožňuje využití posečené zahradách. K jiným činnostem výrobek nepoužívejte.
trávy jako hnojiva.

Popis výrobku
(Obr. 1)
1. Řídicí rukojeť (Obr. 5) Zajistěte, aby se v pracovní oblasti a jejím
2. Páka brzdy motoru okolí nezdržovaly nepovolané osoby či
3. Páčka pojezdu zvířata.
4. Rukojeť startéru (Obr. 6) Před prováděním oprav a údržby vypněte
5. Víčko nádrže na olej motor a odpojte kabel zapalování.
6. Kryt řemene
(Obr. 7) Varování: Ruce a nohy udržujte mimo dosah
7. Tlumič výfuku rotujících částí.
8. Zapalovací svíčka
(Obr. 8) Varování: Ruce a nohy udržujte mimo dosah
9. Kryt řemene
rotujícího nože.
10. Palivová nádrž
11. Páka pro seřízení úhlu řídítek (Obr. 9) Tento výrobek vyhovuje platným směrnicím
12. Systém tlumení vibrací EU.
13. Seřízení lanka spojky (Obr. 10) Emise hluku do okolí dle direktivy
14. Dolní část řídítek Evropského společenství. Emise produktu
15. Páka pro nastavení výšky sečení jsou uvedeny v kapitole Technické údaje a
na štítku.
16. Palivový ventil
17. Vzduchový filtr (Obr. 11) Skenovatelný kód.
18. Kryt žacího ústrojí
Povšimněte si: Další symboly/štítky na produktu se
19. Pružná podložka
týkají certifikačních požadavků pro některé komerční
20. Šroub nože oblasti.
21. Žací nůž
22. Unášeč nože Štítek na výrobku, pouze pro Austrálii a Nový
23. Mulčovací vložka Zéland
24. Návod k používání
(Obr. 12)
Symboly na výrobku Ruce a nohy udržujte mimo dosah rotujícího nože.
(Obr. 2) VAROVÁNÍ: Nepozorné nebo nesprávné
použití může vést ke zranění nebo usmrcení Emise Euro V
obsluhy a dalších osob.
VÝSTRAHA: Manipulace s motorem vede
(Obr. 3) Před použitím si pozorně prostudujte tento k zneplatnění typového schválení EU tohoto
návod k používání a nepoužívejte výrobek, výrobku.
pokud návodu zcela nerozumíte.
(Obr. 4) Pozor na odvržené a odražené předměty.

741 - 003 - 31
Odpovědnost za výrobek • má výrobek příslušenství od jiného výrobce nebo
příslušenství, které není výrobcem schváleno.
Jak uvádí zákon o odpovědnosti za výrobek, neneseme • výrobek nebyl opraven ve schváleném servisním
odpovědnost za žádnou škodu způsobenou našim středisku nebo schváleným odborníkem.
výrobkem, pokud:
• byl výrobek nesprávně opraven.
• byl výrobek opraven pomocí součástí od jiného
výrobce nebo součástí, které nejsou výrobcem
schváleny.

Bezpečnost
Definice týkající se bezpečnosti • Udržujte výrobek čistý. Ujistěte se, že jsou značky
a štítky dobře čitelné.
Varování, upozornění a poznámky slouží jako • Nedovolte osobám používat výrobek, nejste-li si jisti,
upozornění na specifické důležité části návodu. že si přečetly návod k používání a porozuměly jeho
obsahu.
VÝSTRAHA: Používá se v případě
• Zamezte používání výrobku dětmi.
nebezpečí úrazu nebo usmrcení obsluhy
nebo okolních osob, pokud nejsou dodrženy • Udržujte děti mimo pracovní oblast. Vždy musí být
pokyny uvedené v této příručce. přítomna zodpovědná dospělá osoba.
• Zamezte používání výrobku osobami, které naznají
pokyny.
VAROVÁNÍ: Používá se v případě
• Vždy sledujte osoby s fyzickým nebo mentálním
nebezpečí poškození výrobku, dalších
postižením při práci s výrobkem. Vždy musí být
materiálů či škod na majetku v blízkém okolí,
přítomna zodpovědná dospělá osoba.
pokud nejsou dodrženy pokyny uvedené
v této příručce. • Nepoužívejte výrobek, jste-li unavení, nemocní nebo
pod vlivem alkoholu, drog nebo léků. To by mohlo
ovlivnit váš zrak, ostražitost, koordinaci a úsudek.
Povšimněte si: Používá se k poskytnutí dalších • Nepoužívejte výrobek, pokud je vadný.
informací, které jsou nezbytné v dané situaci. • Nikdy neupravujte výrobek a nepoužívejte jej, pokud
je možné, že jej upravil někdo jiný.
Obecné bezpečnostní pokyny
Bezpečnost pracovního prostoru

VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si


VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si
přečtěte následující varování.
přečtěte následující varování.
• Tento výrobek je nebezpečný, nepoužívá-li se
• Před použitím výrobku, odkliďte z pracovní oblasti
správně nebo není-li věnována provozu řádná
předměty, jako jsou větve, větvičky a kameny.
pozornost. Nedodržení bezpečnostních pokynů
může vést ke zranění nebo usmrcení. • Předměty, které mohou být zachyceny žacím
ústrojím mohou být odmrštěny a způsobit zranění
• Tento výrobek vytváří během provozu
osob a poškození předmětů. Udržujte osoby v okolí
elektromagnetické pole. Toto pole může za určitých
a zvířata v bezpečné vzdálenosti od výrobku.
okolností narušovat funkci aktivních či pasivních
implantovaných lékařských přístrojů. Za účelem • Nikdy nepoužívejte výrobek za špatného počasí,
snížení rizika možného zranění nebo smrtelného jako je mlha, déšť, silný vítr, intenzívní chlad
úrazu doporučujeme osobám s implantovanými a nebezpečí blesku. Použití výrobku za špatného
lékařskými přístroji poradit se před použitím výrobku počasí nebo ve vlhkých či mokrých podmínkách je
s lékařem a s výrobcem implantovaného lékařského namáhavé. Nepříznivé počasí může vytvořit
přístroje. nebezpečné podmínky, např. kluzký povrch.
• Buďte stále opatrní a používejte zdravý rozum. • Dávejte pozor na osoby, předměty a situace, které
Nejste-li si jisti, jak ovládat výrobek ve zvláštních mohou bránit bezpečnému provozu výrobku.
situacích, vypněte jej a promluvte si s prodejcem • Dávejte pozor na překážky, jako jsou kořeny,
Husqvarna, než budete pokračovat v práci. kameny, větve, díry a příkopy. Vysoká tráva může
• Mějte na paměti, že obsluha je odpovědná za překážky skrýt.
nehody a škody vzniklé jiným osobám nebo na jejich • Sečení trávy na svazích může být nebezpečné.
majetku. Nepoužívejte výrobek na svahu se sklonem větším
než 15°.

32 741 - 003 -
• S výrobkem jezděte po vrstevnicích. Nepohybujte se • Před změnou výšky sečení vypněte motor. Nikdy
na svahu nahoru a dolů. neprovádějte seřizování při spuštěném motoru.
• Postupujte opatrně v blízkosti skrytých rohů • Nikdy nenechte výrobek se spuštěným motorem bez
a objektů, které mohou bránit ve výhledu. dozoru. Vypněte motor a ujistěte se, že se žací
ústrojí neotáčí.
Bezpečnost práce
Bezpečnostní pokyny pro provoz
VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si Osobní ochranné prostředky
přečtěte následující varování.

• Tento výrobek používejte výhradně k sečení trávy. VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si
Není dovoleno používat výrobek k jiným činnostem. přečtěte následující varování.
• Používejte osobní ochranné prostředky. Další
informace naleznete v části Osobní ochranné • Osobní ochranné prostředky nemohou zcela
prostředky na strani 33. eliminovat nebezpečí úrazu, ale v případě nehody
• Ujistěte se, že víte, jak v případě nouze rychle pomáhají snížit míru poranění. Požádejte prodejce,
zastavit motor. aby vám pomohl vybrat správné vybavení.
• Nikdy nestartujte motor v uzavřených prostorech • Používejte ochranu sluchu, pokud je hladina hluku
nebo v blízkosti hořlavého materiálu. Výfukové plyny vyšší než 85 dB.
z motoru jsou horké a mohou obsahovat jiskry, které • Používejte odolnou obuv s protiskluzovou
by mohly zažehnout požár. podrážkou. Nepoužívejte otevřenou obuv ani
• Neprovozujte výrobek, pokud není správně nepracujte naboso.
namontovaný nůž a všechny kryty. V opačném • Používejte silné, dlouhé kalhoty.
případě by se mohl nůž uvolnit a způsobit zranění • Při určitých činnostech používejte ochranné
osob. rukavice, například při nasazování, prohlídce nebo
• Zajistěte, aby nůž nenarazil do předmětů, jako jsou čištění žacího ústrojí.
kameny a kořeny. Mohlo by dojít k poškození nože
a ohnutí hřídele motoru. Ohnutý hřídel způsobuje Bezpečnostní zařízení na produktu
velké vibrace a hrozí velmi vysoké riziko uvolnění
nože.
VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si
• Pokud nůž narazí do nějakého předmětu nebo se
přečtěte následující varování.
objeví vibrace, okamžitě zastavte výrobek. Odpojte
kabel zapalování od zapalovací svíčky. Zkontrolujte,
zda není výrobek poškozený. Opravte poškozené • Nepoužívejte výrobek, jehož bezpečnostní zařízení
díly nebo svěřte opravu schválenému servisnímu jsou vadná!
pracovníkovi. • Pravidelně kontrolujte bezpečnostní zařízení. Pokud
• Po nastartování motoru nikdy nepřipevňujte páku je zařízení vadné, obraťte se na servis Husqvarna.
brzdy motoru trvale k rukojeti sekačky.
• Umístěte výrobek na stabilní, rovný povrch Kontrola krytu žacího ústrojí
a nastartujte jej. Zkontrolujte, zda nůž nemůže přijít Kryt žacího ústrojí snižuje vibrace výrobku a snižuje
do kontaktu se zemí nebo cizími objekty. nebezpečí poranění nožem.
• Při provozu vždy stůjte za výrobkem.
• Zkontrolujte kryt žacího ústrojí, aby bylo zajištěno, že
• Při provozu nechte všechna kola spočívat na zemi nevykazuje známky poškození, např. praskliny.
a držte rukojeť oběma rukama. Ruce a nohy udržujte
mimo dosah rotujících nožů.
Kontrola krytu řemene
• Nenaklánějte výrobek, když je spuštěný motor.
• Dávejte pozor při tažení výrobku dozadu. Kryt řemene snižuje nebezpečí poranění a zajišťuje, že
nevyletí přetržený hnací řemen.
• Nikdy nezvedejte výrobek, když je spuštěný motor.
Pokud musíte výrobek zvednout, nejprve vypněte • Zkontrolujte, zda není kryt řemene poškozený a zda
motor a odpojte kabel zapalování od zapalovací je správně upevněný. (Obr. 13)
svíčky.
• Při provozování výrobku nechoďte směrem dozadu. Páka brzdy motoru
• Před přejezdem ploch bez trávy, jako jsou cesty Páka brzdy motoru slouží k zastavení motoru. Když
vytvořené ze štěrku, kamenů nebo asfaltu, vypněte uvolníte páku brzdy motoru, motor se zastaví.
motor.
• Neběhejte s výrobkem, když je spuštěný motor. Při Chcete-li zkontrolovat brzdu motoru, nastartujte motor
provozu výrobku vždy pouze choďte. a uvolněte páku brzdy motoru. Pokud se motor nevypne

741 - 003 - 33
během 3 sekund, požádejte schváleného servisního Bezpečnost při manipulaci s palivem
pracovníka Husqvarna o seřízení brzdy motoru.
(Obr. 14)
VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si
přečtěte následující varování.
Kontrola systému tlumení vibrací

VÝSTRAHA: Přílišné vystavení vibracím • Pokud je na výrobku palivo nebo olej, nespouštějte
může u osob se zhoršenou funkcí krevního ho. Nechtěné palivo/olej z výrobku odstraňte
oběhu vést k poruchám oběhového nebo a nechte výrobek uschnout.
nervového systému. Pokud pocítíte příznaky • Pokud si palivem polijete oblečení, okamžitě se
obtíží způsobených nadměrným vystavením převlékněte.
vibracím, vyhledejte lékařskou pomoc. Mezi • Zabraňte styku paliva s tělem, může způsobit
tyto příznaky může patřit znecitlivění zranění. Pokud se polijete palivem, omyjte zasažené
některých částí těla, ztráta citu v rukou, místo vodou a mýdlem.
brnění, píchání, bolest, ztráta síly, změna • Nepouštějte motor, pokud z něj něco uniká.
barvy nebo stavu kůže. Tyto příznaky se Pravidelně kontrolujte, jestli z motoru nic neuniká.
obvykle objevují v prstech, na rukou nebo
• Při manipulaci s palivem buďte opatrní. Palivo je
v zápěstí.
hořlavé a výpary jsou výbušné a můžou způsobit
zranění nebo smrt.
Systém tlumení vibrací snižuje vibrace v řídítkách
• Nevdechujte palivové výpary, můžou způsobit
a usnadňuje používání výrobku.
zranění. Zajistěte dostatečný průtok vzduchu.
Ocelová trubka v řídítkách a kryt žacího ústrojí snižují • V blízkosti paliva ani motoru nekuřte.
vibrace. Model LB548S e má také 4 antivibrační prvky, • Do blízkosti paliva ani motoru neumisťujte horké
které jsou připevněné k řídítkům.
předměty.
• Zkontrolujte řídítka a antivibrační prvky, aby bylo • Když je spuštěný motor, nedoplňujte palivo.
zajištěno, že nejsou poškozené. (Obr. 15) • Než začnete doplňovat palivo, přesvědčte se, že je
motor studený.
Unášeč nože • Než doplníte palivo, pomalu otevřete uzávěr palivové
Unášeč nože snižuje nebezpečí ohnutí hřídele motoru. nádrže a opatrně uvolněte tlak.
Pokud nůž narazí do nějakého předmětu, bude se • Palivo do motoru nedoplňujte ve vnitřních
pohybovat proti unášeči nože. Tento pohyb způsobí prostorech. Nedostatečné proudění vzduchu může
opotřebení na povrchu unášeče nože. Opotřebení způsobit zranění nebo smrt udušením nebo otravou
ukazuje, že ochrana hřídele motoru funguje správně. kysličníkem uhelnatým.
• Pevně dotáhněte víčko palivové nádrže. Není-li
Tlumič výfuku víčko palivové nádrže dotažené, hrozí nebezpečí
požáru.
Tlumič výfuku je určen k omezení úrovně hluku na
minimum a k usměrnění výfukových plynů směrem od • Než výrobek spustíte, přejděte s ním minimálně 3 m
obsluhy. (10 stop) od místa, kde jste doplňovali palivo.
• Nenaplňujte palivovou nádrž na maximum. Teplem
Nepoužívejte výrobek bez tlumiče výfuku nebo pokud je dochází k rozpínání paliva. V horní části palivové
vadný. Vadný tlumič výfuku zvyšuje hladinu hluku nádrže udržujte volný prostor.
a nebezpečí požáru.
Bezpečnostní pokyny pro údržbu
VÝSTRAHA: Tlumič výfuku je během
provozu a po použití velmi horký, i když
motor pracuje na volnoběžné otáčky. Aby se VÝSTRAHA: Před použitím výrobku si
zabránilo požáru, dbejte zvýšené opatrnosti přečtěte následující varování.
v blízkosti hořlavých materiálů a plynů.
• Výfukové plyny obsahují oxid uhelnatý, jedovatý
Kontrola tlumiče výfuku a velmi nebezpečný plyn bez zápachu.
Nenechávejte motor spuštěný ve vnitřních nebo
• Pravidelně kontrolujte tlumič výfuku, aby bylo
uzavřených prostorech.
zajištěno, že je řádně upevněný a že není
poškozený. • Před prováděním údržby výrobku nejprve vypněte
motor a odpojte kabel zapalování od zapalovací
svíčky.
• Při provádění údržby žacího ústrojí používejte
ochranné rukavice. Nůž je velmi ostrý a může
snadno dojít k pořezání.

34 741 - 003 -
• Příslušenství a změny výrobku, které neschválí • Provádějte pouze údržbu uvedenou v tomto návodu
výrobce, mohou způsobit vážné zranění nebo úmrtí. k používání. Veškerý ostatní servis musí provést
Neprovádějte změny na výrobku. Vždy používejte schválený servisní pracovník Husqvarna.
výhradně příslušenství schválené výrobcem. • Servis výrobku by měl provádět schválený servisní
• Při nesprávném nebo nepravidelném provádění pracovník Husqvarna v pravidelných intervalech.
údržby se zvyšuje nebezpečí poranění a poškození • Poškozené, opotřebené či prasklé součásti vyměňte.
výrobku.

Montáž
Úvod 3. Namontujte podložku a matici řídítek. (Obr. 16)
4. Pokud pracujete s výrobkem v blízkosti stěny, otočte
VÝSTRAHA: Před montáží výrobku je třeba, řídítka do strany do vhodné provozní polohy. (Obr.
abyste si přečetli a porozuměli kapitole 17)
o bezpečnosti. 5. Chcete-li nastavit řídítka do svislé polohy, otočte
nastavovací kolečka na podvozku. (Obr. 18)
VÝSTRAHA: Před montáží výrobku sejměte
koncovku kabelu zapalovací svíčky ze
Montáž mulčovací vložky
zapalovací svíčky. 1. Nakloňte výrobek dozadu se zapalovací svíčkou
směrem nahoru.
Montáž a seřízení řídítek 2. Vložte kolíky mulčovací vložky do otvorů z vnitřní
strany krytu žacího ústrojí. (Obr. 19)
1. Odmontujte matici řídítek a podložku z destičky na
horní části řídítek. 3. Namontujte šrouby pro mulčovací vložku z vnější
strany krytu žacího ústrojí. (Obr. 20)
2. Umístěte horní část řídítek do polohy nad dolní část
řídítek.

VAROVÁNÍ: Zkontrolujte, zda se


nezachytila lanka a zda nejsou
poškozená.

Provoz
Úvod Před použitím výrobku
1. Pozorně si prostudujte tento návod k používání
VÝSTRAHA: Před používáním produktu je
a nepoužívejte výrobek, pokud návodu zcela
třeba, abyste si přečetli a porozuměli
nerozumíte.
kapitole o bezpečnosti.
2. Zkontrolujte žací ústrojí, aby bylo zajištěno, že je
řádně připevněné a nastavené. Viz Kontrola žacího
Husqvarna Connect ústrojí na strani 38.
Husqvarna Connect je bezplatná aplikace pro mobilní 3. Naplňte palivovou nádrž. Viz Doplňování paliva na
zařízení. Aplikace Husqvarna Connect dodá vašemu strani 35.
výrobku Husqvarna doplňkové funkce:
4. Doplňte olej do olejové nádrže a zkontrolujte hladinu
• Rozšířené informace o výrobku. oleje. Viz Kontrola hladiny oleje na strani 38.
• Informace o dílech a servisu a nápověda pro tyto
položky. Doplňování paliva
Pokud možno používejte alkylátový benzín s nízkými
Jak začít používat aplikaci Husqvarna
emisemi. Není-li k dostání alkylátový benzín s nízkými
Connect emisemi, používejte kvalitní bezolovnatý benzín nebo
1. Stáhněte si aplikaci Husqvarna Connect do svého olovnatý benzín s oktanovým číslem nejméně 90.
mobilního zařízení.
VAROVÁNÍ: Nepoužívejte benzín
2. V aplikaci Husqvarna Connect se zaregistrujte. s oktanovým číslem nižším než 90 RON (87
3. Při připojování a registraci výrobku postupujte podle AKI). Můžete tím výrobek poškodit.
pokynů v aplikaci Husqvarna Connect.

741 - 003 - 35
1. Víčko palivové nádrže otevírejte pomalu, aby se 7. Nastartuje motor silným zatáhnutím za šňůru.
uvolnil tlak.
2. Palivo doplňte pomalu z kanystru. Dojde-li k rozlití
paliva, odstraňte jej utěrkou a zbývající palivo nechte VÝSTRAHA: Nikdy si neomotávejte
vypařit. startovací šňůru kolem ruky.

3. Očistěte plochu kolem víčka palivové nádrže.


4. Pevně dotáhněte víčko palivové nádrže. Není-li VAROVÁNÍ: Nevytahujte zcela startovací
víčko palivové nádrže dotažené, hrozí nebezpečí šňůru. Když je startovací šňůra vytažená,
požáru. nepouštějte rukojeť.

5. Než výrobek spustíte, přejděte s ním minimálně 3 m


(10 stop) od místa, kde jste doplňovali palivo. Použití pohonu kol
• Zatlačte páčku pojezdu dolů. (Obr. 23)
Nastavení výšky sečení
• Pokud chcete táhnout výrobek dozadu, odpojte
Výšku sečení lze nastavit v 6 úrovních. pohon a zatlačte výrobek dopředu přibližně 10 cm.
1. Chcete-li výšku sečení zvýšit, posuňte páku pro • V blízkosti překážek uvolněte částečně rukojeť
nastavení výšky sečení dopředu. motorové brzdy, aby se deaktivoval pohon.
2. Chcete-li výšku sečení snížit, posuňte páku pro Zastavení výrobku
nastavení výšky sečení dozadu.
• Chcete-li zastavit pouze pojezd, uvolněte částečně
VAROVÁNÍ: Nenastavujte výšku sečení rukojeť motorové brzdy.
příliš nízko. V případě, že není povrch • Motor zastavíte kompletním uvolněním rukojeti
trávníku rovný, mohou nože přijít do styku se motorové brzdy.
zemí. • Zavřete ventil přívodu paliva. (Obr. 24)

Spuštění výrobku Jak docílit dobrých výsledků


1. Zkontrolujte, zda je kabel zapalování připojený • Používejte vždy ostrý nůž. Při použití tupého nože je
k zapalovací svíčce. střih nepravidelný a posečený povrch trávy žloutne.
Ostrý nůž také vyžaduje méně energie než tupý nůž.
2. Otevřete ventil přívodu paliva. (Obr. 21)
• Nesekejte více než ⅓ výšky trávy. Nejprve sekejte
3. Postavte se za výrobek. se žacím ústrojím nastaveným vysoko. Zkontrolujte
4. Držte páku motorové brzdy přitisknutou k rukojeti výsledek a případně snižte výšku sečení na
sekačky. (Obr. 22) požadovanou úroveň. Pokud je tráva velmi vysoká,
jezděte pomalu a v případě potřeby sekejte 2krát.
5. Uchopte rukojeť startovací šňůry pravou rukou.
• Sekejte vždy v jiném směru, aby na trávníku
6. Pomalu vytáhněte startovací šňůru, dokud neucítíte nevznikly pruhy.
odpor.

Údržba
Úvod Plán údržby
Intervaly údržby se vypočítávají na základě
VÝSTRAHA: Před prováděním údržby je
každodenního používání výrobku. Intervaly se mění,
třeba, abyste si přečetli a porozuměli
není-li výrobek používán denně.
kapitole o bezpečnosti.
U údržby označené symbolem * vyhledejte pokyny
Pro servis a opravy výrobku je nezbytné speciální v části Bezpečnostní zařízení na produktu na strani 33.
školení. Garantujeme dostupnost profesionálních oprav
a servisu. Pokud neposkytuje prodejce servisní služby,
požádejte jej o informace o nejbližším servisu.

Údržba Denně Týdně Měsíčně

Proveďte běžnou kontrolu. X

Zkontrolujte hladinu oleje. X

Vyčistěte výrobek. X

36 741 - 003 -
Údržba Denně Týdně Měsíčně

Vyčistěte vzduchový filtr. X

Zkontrolujte žací ústrojí. X

Zkontrolujte kryt žacího ústrojí.* X

Zkontrolujte páku brzdy motoru.* X

Zkontrolujte tlumič výfuku.* X

Zkontrolujte zapalovací svíčku. X

Prohlédněte, zda není poškozen hnací řemen. X

Vyčistěte skříň převodovky. X

Vyměňte olej (poprvé po 5 h použití, poté po každých 25 h použití a jed-


X
nou ročně).

Vyměňte vzduchový filtr. X

Zkontrolujte palivový systém. X

Zkontrolujte a nastavte pohon (lanko spojky). X

Provedení běžné kontroly Výměna a seřízení hnacího řemene


• Zajistěte, aby byly všechny matice a šrouby na 1. Vyšroubujte 4 šrouby na krytu řemene a sejměte
výrobku správně dotažené. kryt. (Obr. 25)
2. Vložte plochý šroubovák mezi kryt náboje a kolo na
Čištění výrobku zvnějšku pravém předním kole výrobku.
• Pomocí kartáče odstraňte listí, trávu a nečistoty. 3. Otočte opatrně šroubovákem a sejměte kryt náboje.
• Zkontrolujte, zda není přívod vzduchu v horní části 4. Odmontujte šroub kola a sundejte kolo. (Obr. 27)
motoru ucpaný.
5. Sejměte hnací řemen z řemenic.
• K čištění produktu nepoužívejte vodu pod vysokým
tlakem. 6. Zkontrolujte, zda se řemenice pohybují snadno na
• Pokud používáte vodu k čištění motoru, nestříkejte ji hřídelích.
přímo na motor. 7. V případě potřeby nastříkejte penetrační olej mezi
řemenice a za řemenice a promažte hřídel.
Čištění vnitřního povrchu krytu žacího 8. Nasaďte nový hnací řemen a připevněte jej správně
ústrojí na kuličkové ložisko ještě před seřízením hnacího
řemene. (Obr. 28)
1. Položte výrobek na bok s výfukem dole.
9. Posunem kuličkového ložiska nahoru nebo dolů
VAROVÁNÍ: Pokud byste položili seřiďte hnací řemen. (Obr. 29)
výrobek se vzduchovým filtrem dole,
mohl by se poškodit motor. Povšimněte si: Nový hnací řemen se použitím
prodlužuje. Seřiďte hnací řemen znovu po několika
2. Opláchněte vodou z hadice vnitřní povrch krytu hodinách provozu.
žacího ústrojí.
10. Připevněte kryt řemene.
Kontrola hnacího řemene a čištění 11. Použijte výrobek a ujistěte se, že je hnací řemen
skříně převodovky správně instalován a seřízen.

1. Vyšroubujte 4 šrouby na krytu řemene a sejměte Výměna a seřízení prostředního


kryt. (Obr. 25)
řemene
2. Zkontrolujte, zda není poškozený hnací řemen
a řemenice. 1. Odmontujte nůž.
3. Pomocí kartáče ze skříně převodovky odstraňte listí, Povšimněte si: Tento krok není nezbytný, pokud
trávu a nečistoty. (Obr. 26) seřizujete pouze prostřední řemen.

741 - 003 - 37
2. Povolte seřizovací šrouby o několik otáček, ale 6. Nasaďte třecí podložku a nůž na unášeč nože. (Obr.
nevyšroubujte je zcela. (Obr. 30) 36)
3. Vyměňte prostřední řemen a středně utáhněte 7. Zkontrolujte, zda je nůž zarovnaný se středem
seřizovací šrouby. hřídele. (Obr. 37)
8. Zajistěte nůž pomocí dřevěného špalíku. (Obr. 38)
Povšimněte si: Tento krok není nezbytný, pokud
seřizujete pouze prostřední řemen. 9. Nasaďte pružnou podložku a dotáhněte šroub
utahovacím momentem 80 Nm. (Obr. 39)
4. Pohybem ozubeného kolečka dopředu nebo dozadu
10. Otočte nožem rukou a zkontrolujte, zda se volně
seřiďte prostřední řemen. (Obr. 31)
otáčí.
5. Pomocí hákové váhy zkontrolujte napnutí
prostředního řemenu. Řemen je správně napnutý, VÝSTRAHA: Používejte ochranné
pokud se může pohybovat v rozsahu 6–10 mm ve rukavice. Nůž je velmi ostrý a může
středu. To se rovná vytažení hmotností 3 kg. (Obr. snadno dojít k pořezání.
32)
11. Nastartujte výrobek a proveďte test nože. Pokud
6. Zcela dotáhněte seřizovací šrouby utahovacím
není nůž správně připevněn, výrobek vibruje
momentem 3 Nm.
a výsledky sečení nejsou uspokojivé.
7. Použijte výrobek a ujistěte se, že je hnací řemen
správně instalován a seřízen. Kontrola hladiny oleje
Kontrola žacího ústrojí VAROVÁNÍ: Příliš nízká hladina oleje může
způsobit poškození motoru. Před spuštěním
VÝSTRAHA: Aby se zabránilo náhodnému výrobku zkontrolujte hladinu oleje.
spuštění, odpojte kabel zapalování od
zapalovací svíčky. 1. Umístěte výrobek na rovnou plochu.
2. Zavřete ventil přívodu paliva.
VÝSTRAHA: Při provádění údržby žacího 3. Sejměte víčko olejové nádrže s olejovou měrkou.
ústrojí používejte ochranné rukavice. Nůž je
velmi ostrý a může snadno dojít k pořezání. 4. Setřete olej z olejové měrky.
5. Vložte olejovou měrku do olejové nádrže, ale
1. Zkontrolujte žací ústrojí ohledně poškození neutahujte víčko olejové nádrže.
a prasklin. Poškozené žací ústrojí vždy vyměňte. 6. Vyjměte olejovou měrku.
2. Prohlédněte nůž a zkontrolujte, zda není poškozený 7. Zkontrolujte hladinu oleje na olejové měrce.
nebo tupý.
8. Pokud je hladina nízká, doplňte motorový olej
Povšimněte si: Po ostření je nezbytné nůž vyvážit. a znovu zkontrolujte hladinu oleje. Hladina oleje je
Výměnu, ostření a vyvážení nože svěřte servisnímu správná, pokud je na horní značce olejové měrky.
středisku. Dojde-li k nárazu do překážky, po kterém
dochází k vypínání výrobku, vyměňte poškozený nůž.
Výměna motorového oleje
O tom, zda je možné nůž nabrousit či zda je nutné ho
VÝSTRAHA: Motorový olej je bezprostředně
vyměnit, rozhodne servisní středisko.
po vypnutí motoru velmi horký. Před
vypuštěním nechte motorový olej
Postup výměny nože vychladnout. Pokud si potřísníte pokožku
motorovým olejem, omyjte ji mýdlem
1. Zajistěte nůž pomocí dřevěného špalíku. (Obr. 33)
a vodou.
2. Odmontujte šroub nože, pružnou podložku a nůž.
(Obr. 34) 1. Nechte výrobek běžet, dokud nebude palivová nádrž
3. Zkontrolujte, zda nejsou unášeč nože a šroub nože prázdná.
poškozené. 2. Odmontujte kabel zapalování od zapalovací svíčky.
a) Při výměně nože nebo unášeče nože rovněž 3. Sejměte víčko olejové nádrže.
vyměňte šroub nože, pružnou podložku a třecí
podložku. 4. Umístěte nádobu pod výrobek tak, aby do něj mohl
vytéct motorový olej.
4. Prohlédněte hřídel motoru a ujistěte se, zda není
ohnutý. 5. Nakloňte výrobek, aby se vypustil olej z olejové
nádrže.
5. Při montáži nového nože se ujistěte, že jsou konce
nože zahnuté ve směru krytu žacího ústrojí. (Obr. 6. Doplňte nový motorový olej typu doporučeného
35) v části Technické údaje na strani 40.

38 741 - 003 -
7. Zkontrolujte hladinu oleje. Další informace naleznete zapalovací svíčky může způsobit poškození
v části Kontrola hladiny oleje na strani 38. výrobku.

Čištění vzduchového filtru • Zkontrolujte zapalovací svíčku, pokud má motor


malý výkon, špatně startuje nebo nefunguje správně
VAROVÁNÍ: Nepoužívejte motor bez ve volnoběžných otáčkách.
namontovaného vzduchového filtru nebo se • Aby se snížilo nebezpečí přítomnosti nechtěných
znečištěným vzduchovým filtrem. materiálů na elektrodách zapalovací svíčky,
dodržujte tyto pokyny:
VAROVÁNÍ: Pokud nelze vzduchový filtr a) Zkontrolujte, zda jsou správně nastaveny
zcela vyčistit nebo je poškozený, vyměňte volnoběžné otáčky.
jej. Vadný vzduchový filtr může způsobit b) Zkontrolujte správnost palivové směsi.
poškození motoru.
c) Zkontrolujte, zda je vzduchový filtr čistý.
• Jestliže je zapalovací svíčka znečištěná, vyčistěte ji
1. Stiskněte úchytky západky (A), demontujte kryt
a zkontrolujte, zda je vzdálenost elektrod zapalovací
vzduchového filtru (B) a vyjměte vzduchový filtr (C).
svíčky správná, viz část Technické údaje na strani
(Obr. 40)
40. (Obr. 41)
2. Poklepejte vzduchovým filtrem o tvrdý povrch nebo • V případě potřeby zapalovací svíčku vyměňte.
jej profoukněte stlačeným vzduchem z čisté strany
vzduchového filtru. Kontrola palivového systému
VAROVÁNÍ: K odstranění nečistot • Prohlédněte víčko palivové nádrže a těsnění víčka
nepoužívejte kartáč, protože tak se a ujistěte se, že nejsou poškozené.
špína zatlačí do vzduchového filtru. • Prohlédněte hadici přívodu paliva a ujistěte se, že
nedochází k úniku. Pokud je hadice přívodu paliva
3. Očistěte držák vzduchového filtru (D) a kryt poškozená, požádejte servisního pracovníka
vzduchového filtru pomocí vlhké látky. o výměnu.

VAROVÁNÍ: Zajistěte, aby se do Seřízení lanka spojky


vzduchového kanálu (E) nedostaly
nečistoty. Pokud je pojezd pomalý, je nezbytné seřídit lanko
spojky.
4. Namontujte vzduchový filtr. Zkontrolujte, zda
• Otočte seřizovacím šroubem. (Obr. 42)
vzduchový filtr dokonale těsní proti držáku
vzduchového filtru. Lanko spojky je správně seřízené, pokud je držák lanka
5. Namontujte kryt vzduchového filtru spodními spojky zarovnaný s maticí.
úchytkami napřed. (Obr. 43)

Kontrola zapalovací svíčky

VAROVÁNÍ: Vždy používejte doporučený


typ zapalovacích svíček. Nesprávný typ

Přeprava, skladování a likvidace


Přeprava a skladování • Během přepravy musí být výrobek bezpečně
upevněný, aby se zabránilo jeho poškození
• Před uskladněním a přepravou výrobku či paliva a nehodám.
zkontrolujte, zda nejsou přítomny známky úniku • Skladujte výrobek na uzamčeném místě, aby se
nebo výparů. Jiskry a otevřený oheň, například zamezilo přístupů dětí a neoprávněných osob.
z elektrických zařízení nebo kotlů, mohou zažehnout
• Uchovávejte výrobek na suchém a bezprašném
požár.
místě.
• Vždy používejte schválené nádoby na skladování
a přepravu paliva. Likvidace
• Před dlouhodobým skladováním výrobku
vyprázdněte palivovou nádrž. Odevzdejte palivo na • Dodržujte místní požadavky ohledně recyklace
příslušném sběrném místě a platné předpisy.

741 - 003 - 39
• Odevzdejte všechny chemikálie, například motorový • Nehodláte-li výrobek dále používat, odešlete jej
olej nebo palivo, v servisním středisku nebo na prodejci Husqvarna nebo jej dopravte do recyklační
příslušném sběrném místě. stanice.

Technické údaje

Technické údaje

LB448S LB548S e

Motor

Značka Honda Honda

Zdvihový objem, cm3 145 166

Rychlost, ot./min 2900 2900

Jmenovitý výkon motoru, kW 11 2,7 3,3

Systém zapalování

Zapalovací svíčka NGK BPR5ES NGK BPR5ES

Vzdálenost elektrod, mm 0,7–0,8 0,7–0,8

Systém mazání a palivový systém

Objem palivové nádrže, l 0,9 0,9

Objem olejové nádrže, litry 0,55 0,55

Motorový olej 12 SAE 10W-30 SAE 10W-30

Hmotnost

S prázdnými nádržemi, kg 30,5 32,5

Emise hluku 13

Hladina akustického výkonu, změřená dB (A) 90 90

Hladina akustického výkonu, zaručená LWA dB (A) 91 91

Hladina hluku 14

Hladina akustického tlaku na sluch obsluhy, dB (A) 77 78

Úrovně vibrací, ahveq 15

Rukojeť, m/s2 4,5 4,8

Řezací zařízení

11 Uvedený jmenovitý výkon motoru je průměrný čistý výkon (při specifikovaných ot./min.) typického motoru pro
model motoru měřený podle normy SAE J1349/ISO1585. Sériově vyráběné motory se od této hodnoty mohou
lišit. Skutečný výstupní výkon motoru instalovaného na konečném výrobku závisí na provozních otáčkách, po-
větrnostních podmínkách a dalších hodnotách.
12 Používejte pouze motorový olej kvality SG–SH. Podívejte se do tabulky viskozity v návodu výrobce motoru a
vyberte nejlepší viskozitu podle předpokládané venkovní teploty.
13 Emise hluku v životním prostředí měřené jako akustický výkon (LWA) v souladu se směrnicí 2000/14/ES.
14 Hladina akustického tlaku měřená podle normy ISO 5395. Uváděná data pro hladinu tlaku zvuku mají typickou
statistickou odchylku (standardní odchylku) 1,2 dB (A).
15 Hladina vibrací měřená podle normy ISO 5395. Uváděná data o úrovni vibrací mají typickou statistickou od-
chylku (standardní odchylku) 0,2 m/s2.

40 741 - 003 -
LB448S LB548S e

Výška sečení, mm 30–60 30–60

Šířka sečení, mm 480 480

Žací nůž BioClip BioClip

Objednací číslo 5028813-10 5028813-10

Pohon

Rychlost, km/h 4,5 4,5

741 - 003 - 41
ES Prohlášení o shodě
ES Prohlášení o shodě
Husqvarna AB, SE–561 82 Huskvarna, Švédsko, tel:
+46-36-146500, prohlašuje, že sekačky na trávu
Husqvarna LB548S e a LB448S od výrobních čísel
2018xxxxxxx a výše, splňují požadavky SMĚRNICE
RADY:
• ze 17. května 2006 „týkající se strojních zařízení”
2006/42/ES
• z 26. února 2014 „týkající se elektromagnetické
kompatibility“ 2014/30/EU,
• z 8. května 2000 „týkající se emisí hluku v okolním
prostředí“ 2000/14/ES.
Informace o emisích hluku najdete v kapitole "Technické
údaje".
Byly uplatněny následující standardní normy:
EN ISO 5395-1, EN ISO 5395-2, EN ISO 5395-2 Amd1,
EN ISO 5395-2 Amd 2, EN 55012
Není-li uvedeno jinak, platí výše uvedené normy
v poslední vydané verzi.
Oznámený subjekt: 0404, RISE SMP Svensk
Maskinprovning AB, Box 7035, SE-750 07 Uppsala
vydal zprávy týkající se vyhodnocení shody podle
dodatku VI ke Směrnici rady z 8. května 2000 „týkající
se emisí hluku do okolního prostředí“ 2000/14/ES.
Certifikát má číslo: 01/901/309, 01/901/312
Huskvarna, 2018-10-31

Claes Losdal, Development Manager/Garden Products


(ředitel vývoje zahradního sortimentu) (Autorizovaný
zástupce společnosti Husqvarna AB a osoba odpovědná
za technickou dokumentaci.)

42 741 - 003 -
Indhold
Indledning..................................................................... 43 Vedligeholdelse............................................................ 48

Sikkerhed......................................................................44 Transport, opbevaring og bortskaffelse........................ 51

Montering......................................................................47 Tekniske data............................................................... 52

Drift............................................................................... 47 EU-overensstemmelseserklæring.................................54

Indledning
Produktbeskrivelse Anvendelsesformål
Produktet er en roterende plæneklipper med gående Brug produktet til græsklipning i private haver. Brug ikke
fører, der anvender BioClip til at klippe græsset til produktet til andre opgaver.
gødning.

Produktoversigt
(Fig. 1)
1. Håndtag / styrestang (Fig. 5) Hold uvedkommende personer og dyr på
2. Motorbremsehåndtag sikker afstand af arbejdsstedet.
3. Styrehåndtag (Fig. 6) Stands motoren, og fjern tændingskablet, før
4. Startsnorens håndgreb der udføres reparationer eller
5. Oliedæksel vedligeholdelsesarbejde.
6. Remafskærmning
(Fig. 7) Advarsel: Hold hænder og fødder på sikker
7. Lyddæmper afstand af bevægelige dele.
8. Tændrør
(Fig. 8) Advarsel: Hold hænder og fødder på sikker
9. Remafskærmning
afstand af den roterende klinge.
10. Brændstoftank
11. Håndtag til vinkeljustering af håndtaget (Fig. 9) Dette produkt er i overensstemmelse med
12. Vibrationsdæmpningssystem gældende CE-direktiv.
13. Justering af koblingskabel (Fig. 10) Støjemissioner til omgivelserne i henhold til
14. Nederste håndtag EF-direktiv. Produktets emission fremgår af
15. Klippehøjdehåndtag kapitlet Tekniske data og af mærkaten.
16. Benzinventil (Fig. 11) Kode, der kan scannes.
17. Luftfilter
18. Klippeskjold Bemærk: Andre symboler/mærkater på produktet
henviser til certificeringskrav i visse handelsområder.
19. Fjederskive
20. Klingebolt
21. Kniv
Mærkat på produktet, kun for Australien og
22. Klingeholder
New Zealand
23. BioClip®-prop (Fig. 12)
24. Brugervejledning Hold hænder og fødder på sikker afstand af den
roterende klinge.
Symboler på produktet
(Fig. 2) ADVARSEL: Skødesløs eller forkert brug Euro V-emissioner
kan medføre personskade eller dødsfald for
føreren eller andre. ADVARSEL: Ved manipulation af motoren
bortfalder EU-typegodkendelsen af dette
(Fig. 3) Læs brugsanvisningen omhyggeligt produkt.
igennem, og sørg for at have forstået
instruktionerne, inden du bruger produktet.
(Fig. 4) Pas på udslyngede genstande og
rikochettering.

741 - 003 - 43
Produktansvar • produktet har tilbehør, der ikke er fra producenten
eller ikke er godkendt af producenten.
Som nævnt i produktansvarsbestemmelserne hæfter vi • produktet ikke er repareret på et godkendt
ikke for skader forårsaget af vores produkt, hvis: servicecenter eller af en godkendt myndighed.
• produktet er forkert repareret.
• produktet er repareret med dele, der ikke er fra
producenten eller ikke er godkendt af producenten

Sikkerhed
Sikkerhedsdefinitioner • Lad ikke en person bruge produktet, medmindre du
er sikker på, at vedkommende har læst og forstået
Advarsler, forholdsregler og bemærkninger bruges til at indholdet i denne brugsanvisning.
pege på særligt vigtige dele af brugsanvisningen. • Lad ikke børn betjene produktet.
• Hold børn væk fra arbejdsområdet. En voksen skal
ADVARSEL: Bruges, hvis føreren udsætter
være til stede hele tiden.
sig selv eller omkringstående personer for
risiko for personskade eller dødsfald ved • Lad ikke en person uden kendskab til vejledningen
tilsidesættelse af instruktionerne i betjene produktet.
brugsanvisningen. • Hold altid øje med personer med nedsat fysisk eller
mental kapacitet, der bruger produktet. En voksen
skal være til stede hele tiden.
BEMÆRK: Bruges, hvis der er risiko for
• Brug ikke produktet, hvis du er træt, syg eller
skader på produktet, andre materialer eller
påvirket af alkohol, narkotika eller medicin. Det har
det omgivende område ved tilsidesættelse
en negativ virkning på synet, overblikket,
af instruktionerne i brugsanvisningen.
koordinationsevnen og dømmekraften.
• Brug ikke produktet, hvis det er fejlbehæftet.
Bemærk: Bruges til at give yderligere oplysninger, der er • Foretag ikke ændringer på produktet, og undlad at
nødvendige i en given situation. bruge det, hvis der er risiko for, at det er blevet
ændret af andre.
Generelle sikkerhedsinstruktioner Sikkerhed i arbejdsområdet
ADVARSEL: Læs følgende ADVARSEL: Læs følgende
advarselsinstruktioner, inden du bruger advarselsinstruktioner, inden du bruger
produktet. produktet.

• Dette produkt er farligt, hvis det bruges forkert, eller • Fjern genstande såsom grene, kviste og sten fra
hvis du ikke er forsigtig. Personskade eller dødsfald arbejdsområdet, inden du bruger produktet.
kan forekomme, hvis du ikke overholder
• Genstande, som rammer skæreudstyret, kan
sikkerhedsinstruktionerne.
udslynges og forårsage person- og tingskade. Hold
• Dette produkt danner et elektromagnetisk felt under omkringstående personer og dyr på sikker afstand af
drift. Dette felt kan i nogle tilfælde påvirke aktive eller produktet.
passive medicinske implantater. For at reducere
• Undlad at bruge produktet i dårligt vejr, som f.eks.
risikoen for alvorlige eller dødbringende kvæstelser
tåge, regn, hård vind, kraftig kulde og ved risiko for
anbefaler vi, at personer med medicinske
lynnedslag. Det kan være trættende at bruge
implantater kontakter deres læge og producenten af
produktet i dårligt vejr eller i fugtige eller våde
det medicinske implantat, før de tager produktet i
områder. Dårligt vejr kan medføre farlige forhold,
brug.
f.eks. glatte underlag.
• Vær altid forsigtig, og brug din sunde fornuft. Hvis du
• Pas på personer, genstande og situationer, som kan
ikke er sikker på, hvordan produktet betjenes en
forhindre sikker brug af produktet.
særlig situation: Stop, og kontakt Husqvarna
forhandleren, inden du fortsætter. • Pas på forhindringer som f.eks. rødder, sten, kviste,
huller og grøfter. Langt græs kan skjule hindringer.
• Vær opmærksom på, at føreren er ansvarlig for
ulykker, der involverer andre personer eller disses • Det kan være farligt at klippe græs på skråninger.
ejendom. Brug ikke produktet på skråninger, der hælder mere
end 15°.
• Hold produktet rent. Sørg for, at skilte og mærkater
er tydeligt læsbare. • Lad produktet køre på tværs af skråninger. Kør ikke
op og ned.

44 741 - 003 -
• Vær forsigtig, når du nærmer dig uoverskuelige Sikkerhedsinstruktioner for drift
hjørner og genstande, som blokerer for udsynet.
Personligt beskyttelsesudstyr
Arbejdssikkerhed
ADVARSEL: Læs følgende
ADVARSEL: Læs følgende
advarselsinstruktioner, inden du bruger
advarselsinstruktioner, inden du bruger
produktet.
produktet.
• Personligt beskyttelsesudstyr udelukker ikke
• Brug kun produktet til græsslåning. Det er ikke tilladt
fuldstændigt risikoen for personskader, men det
at bruge det til andre opgaver.
mindsker graden af skaderne i tilfælde af, at der

Интернет-магазин дверной фурнитуры - ПРО-ЛОКС

Основная задача нашей компании – создание высокоэффективных решений в сфере систем запирания. Мы занимаемся созданием технологичных и высоконадежных решений для комплексной безопасности Вашего объекта по лучшим мировым стандартам от ведущих производителей с мировым именем: для квартиры или загородного дома, крупного завода или сети магазинов, офиса компании или бизнес-центра, отеля, мини-отеля или гостиничной сети. Наши специалисты всегда готовы создать системы запирания, максимально адаптированные для условий применения конкретного заказчика.

У нас вы можете приобрести:

  • Системы запирания (замки, дверная фурнитура)
  • Системы контроля и управления доступом
  • Дверная автоматика для распашных и раздвижных дверей
  • Современные системы видеонаблюдения
  • Системы беспроводной охранно-пожарной сигнализации
  • Домофония и системы управления "умный дом"
  • Умные системы управления ключевым хозяйством
  • Интеллектуальные системы хранения

Наши офисы и филиалы:

  • г. Москва, ул. Карьер, д. 2А, стр. 1, офис 226 (БЦ КАРЬЕР);
  • Филиал г. Ростов-на-Дону;
  • Филиал г. Санкт-Петербург.

Доставка по всей России.

 

В числе наших партнеров мировые производители систем запирания и безопасности:

  • ABLOY

    ABLOY

    ABLOY защищает людей, их имущество, бизнес операции на земле, в море и в воздухе - при любых обстоятельствах. Решения созданные для индивидуальных нужд, начиная с запиран...
  • ASSA ABLOY

    ASSA ABLOY

    ASSA ABLOY- мировой лидер в производстве систем дверного открытия, ориентированный на удовлетворение нужд конечного потребителя в безопасности и комфорте....
  • Dahua Technology

    Dahua Technology

    Dahua Technology является ведущим мировым поставщиком передовых решений в сфере видеонаблюдения....
  • Ditec Entrematic

    Ditec Entrematic

    На рынке автоматических приводов и систем управления для различных ворот промышленного и бытового назначения компания работает уже свыше 40-ка лет...
  • dormakaba

    dormakaba

    01 июля 2016 года компания, производящая дверные доводчики, электронные замки, фурнитуру, мобильные стены и автоматические двери, Dorma и компания, выпускающая электронные замки и турникеты, Kaba объединились в компанию dormakaba. ...
  • TRAKA ASSA ABLOY

    TRAKA ASSA ABLOY

    Одна из первых в мире электронных систем управления ключами была разработана в 1990 году компанией Traka. В настоящее время компания считается мировым лидером в разработк...
  • Sigur-Cфинкс

    Sigur

    С 2006 года Sigur является профессиональным инструментом для построения систем безопасности любого масштаба и сложности, входит в число крупнейших производителей СКУД в России...
  • BioSmart

    BioSmart

    BioSmart - биометрические системы контроля и управления доступом...
  • Samsung SDS

    Samsung SDS

    Eğer doğuda görev yaparsa maaşı 16, 000 TL ile 20, 000 TL aralığında değişmektedir. Sahil güvenlik astsubay maaş miktarı 18, 000 TL ile 25, 000 TL aralığında değişmektedir. 3 ocak İş için maaş: Muhafız İsveç-USD 2093 Ortalama maaş İsveç-USD 2907 Resmi para birimi: SEK İsveç Kronu İş deneyiminin maaş üzerindeki etkisi: Deneyimli: 11 Kariyer ortası: 5 Giriş seviyesi:-12 Grafik: 1 Maaş-Muhafız 2 Ortalama maaş-İsveç Grafik: 1 Deneyimli 2 Kariyer ortası 3 Giriş seviyesi Çalışanlara sağlanan faydalar Showbet giriş adresi için tıklayınız 20220811. Showbet canlı casino bürosunun yeni giriş adresi showbet120 olmuştur. Lisanslı ve güvenilir söz konusu şirketin poker dahil tüm oyunları keza 2022 yılı ile birlikte son yapılan Temmuz ayı zamları ile bir çok meslekte yükselme oldu. Kamuda görev yapan sözleşmeli veya memur statüsündeki Koruma ve Güvenlik Görevlisi maaşlarında da zam yapıldı. Daha önce 6500 TL olan Güvenlik Görevlisi maaşları son zamlarla birlikte 8. 392 TL oldu. Nisan ayına sayılı günler kala yeni iş duyuruları yapılıyor. 18-36 yaş arası Sahil Güvenlik Komutanlığı bünyesindeki kadrolara sözleşmeli 35 işçi alınacak. OGM ve DSİye de Euroserve Guvenlik Eski Çalışan-Bursa-30 Nisan 2022. Hiçbir kimseye kesinlikle tavsiye etmiyorum. Bayram mesai geldiğin normal bir gün ücret veriliyor. Calisma planını Euroserve değil çalıştığı firma yönetiyor. Bayram mesai calismasinda çalıştığı firma servis temin etmiyor. Firma 3-1 joker güvenligi gerektiğinde. Sahil Güvenlik Komutanlığında astsubaylar ne kadar maaş alır. Have a question. Speak to our agent online. Contact Us. Başta nihat hatipoğlunu taklit eden biri zannettim. Diyarbakır, Siirt ve bet tra barb see chompoo 1 bölüm türkçe altyazılı izle. İzle şimdi : 10 Sahil Güvenlik Komutanlığı astsubay alımı başvuru nasıl yapılır. 2021 Sahil Güvenlik astsubay alımı başvuru şartları 21 03. 2021-14: 46 Güncelleme: 21 03. 2021-14: 46 Tüm memur maaşlarına yapılan 30, 5luk zam oranından sonra yaklaşık olarak 2. 287, 50 liralık zam gelen subay maaşları kıdemlerine ve derecelerine göre farklı maaşlar alabilmektedir. Terfi aldıkça maaşları da yükselen subaylarda muvazzaf subaylar ise 2023 yılı itibari ile zamlı olarak 11. 787, 50 lira tutarında bir zam alacaktır. Sahİl gÜvenlİk uzman erbaŞ alimi sonuÇlari ne zaman aÇiklanacak. Başvurular; 21 Eylül 2021 saat 14: 00de başlayıp, 30 Eylül 2021 saat 11: 00de sona erdi. Sahil güvenlik uzman erbaş maaşı By admin2022 Sahil Güvenlik uzman ne kadar maaş alır. 2021 yılında yeni görev almış uzmançavuş maaşları4500 5000 TL arasındaydı. Doğu ya da güneydoğu bölgesinde görev yapan uzmançavuş maaşlarıise 6500 8000 TL arasıydı. Sahil güvenlik uzman erbaş nerelerde görev yapar? Sahil Güvenlik Komutanlığı, Türkiye nin bütün sahillerinde, iç suları Marmara Denizi ile İstanbul ve Çanakkale boğazlarında, liman ve körfezlerinde, karasularında, münhasır ekonomik bölgesi Silahlı Güvenlik Maaşları Yukarıdaki fiyatlar güncel olarak gerçekleştirilen asgari ücret zammının ardından belirlenmiştir. Silahlı güvenlik olarak çalışacak kişiler ortalama olarak 18. 590 TLlik bir maaş almaktadır. Bu ücrete primler ve ek mesailer dahil değildir. Devlette Güvenlik Görevlisi Maaşları Devlette Güvenlik Görevlisi Maaşları superbahis345 yeni superbahis canlı bahis sitesi girişsporcu ekmek yer mi. Tüm yahudi dini öğeleri ile sarmalanmış bir Sahil Güvenlik Komutanlığının bu maddede belirtilen görev ve yetkilerine girmeyen konularda özel kanunlara ve Cumhurbakanlığı Kararnamelerine göre görevli ve yetkili kılınmı diğer makamların görev ve yetkileri devam eder. 1 Yetkiler Madde 5 Sahil Güvenlik Komutanlığı mensupları kendilerine bu Kanun ile verilen celta bet izle celta vigo girona izle-serrurier clermont-ferrandmemleketin eş anlamlısı ne Özel güvenlik maaşları ne kadar. Özel güvenlik ne iş yapar. Günümüzde birçok alanda görev yapan ve güvenliği sağlayan güvenlikçilere dair merak ettiğiniz. Özel Denizde batan mültecilerin kurtarılması, mavi vatanın korunması, güvenlik tedbirlerinin alınması, deniz güvenliğinin sağlanması son derece zorlu görevlerdir. Bu görevleri icra eden personeller her zaman not arkana bak gurbet gitar Sahil güvenlik astsubay maaşı ortalama 4-5 bin TL arasında değişiklik gösterir. Bu maaş astsubayın kıdemine, görevine, sınıfına, aile ve çocuk durumuna göre artış gösterir. Bu değişiklikler taban maaş üzerinde oluşacak artışı etkiler. Ayrıca kıdem arttıkça maaş seviyesinde de yükselme söz konusu olur. Sahil Güvenlik Astsubayı Nasıl Olunur? Sahil Güvenlik Komutanlığına Ait Dost Sınıfı TCSG-703 UMUT Dost Sınıfı Arama ve Kurtarma Gemilerinin Genel Özellikleri: Boy-En-Draft: 88. 60 metre Genişlik: 12. 20 metre Draft: 5. 40 metre Deplasman Tonajı: 1750 Ton Ana Tahrik: 6973 HPx2 Maksimum Sürat: 22 Knot Mürettebat: 60 İktisadi Sürat Seyir Menzili: 15 Knot ile 3000 deniz mili Sahil Güvenlik Üniforma Kılavuzu, CIM 1020. 6jye göre, Onur Muhafız rozeti Tören Onur Muhafızlarına atanan geçmiş ve şimdiki üyeler için yetkilendirilmiştir. Referanslar Ayrıca bkz. Askeriyede görev alan astsubaylar Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde hizmet vermektedirler. Kara, Hava, Deniz, Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığına bağlı.

 

nest...

çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası