Harfi Med Ne Demektir

4/ MED HARFLERİ

Soru : Harf-i med, ne demektir?

Cevap : Harf-i med, uzatma harfi demektir.

Soru : Med, ne demektir?

Cevap : Med, uzatmak demektir. Tecvid lisanında ise, harf-i med ile sesin uzatılmasına ( çekilmesine) Med denir.

Soru : Harf-i med, kaç tanedir?

Cevap : Harf-i med, üçdür: vav, yâ, elif dir.

Soru : Vav, ne zaman harf-i medd olur.

Cevap :  Vav sakin (harekesiz) olsa, mâkabli (vavdan evvelki harf) mazmûm (örteli) olsa, o zaman vav, harf-i med olur (uzatma vazifesi görür).

Misal: 

Soru : Yâ ne zaman harf-i med olur?

Cevap : Yâ sâkin (harekesiz) olsa, mâkabli (yâ’dan evvelki harf) meksûr (esreli) olsa, o zaman yâ harf-i med olur (uzatma vazifesi görür).

Misal :

Soru : Elif ne zaman haf-i med olur.

Cevap : Elif sakin olsa, mâkabli meftuh (üstünlü) olsa, o zaman Elif harf-i med olur.

Misal :

Soru : Harf-i meddin üçünü birden bir kelimedemisal verebilir misiniz?

Cevap : Veririm. Bu üç harf  “ûtînâ”  kelimesinde toplanmıştır. 

Med (Uzatma) Harfleri:

(واى): Kısaca “VÂY” harfleri dediğimiz harekesiz harflerdir. Bir önceki harfi

iki hareke miktarı uzatırlar. Buna Medd-i Tabii diyoruz.

Med Sebepleri:

Bazı durumlar vardır ki, daha fazla uzatmayı gerektirir. Buna kısaca Sebebi Med (Uzatma sebebi) denir ve iki tanedir.

1.Hemze

2.Sükûn

Med Ölçüleri:

*Sebebi Med bulunmaksızın, sadece med harfinin olduğu durumlarda, uzatma ölçüsü sabittir ve kullanılan en yaygın birim, 1 Elif miktarıdır. Bu miktarın zaman değeri olarak karşılığı ise iki harekenin tam manasıyla telaffuzunda geçen süredir. Yani iki hareke= 1 Elif miktarıdır.

*Aslî Med ölçüsü olarak kabul gören 1 Elif miktarı, Kasır mertebesinin ölçüsüdür. En kısa med mertebesi olarak kullanılan Kasır, bu anlamda hiç uzatmamak değil, aksine 1 Elif miktarı uzatmak demektir.

*Med harflerinden sonra, hemze veya sükûn gelmesi nedeniyle daha fazla uzatmayı gerektiren ve genel olarak Fer’î Med‘ler dediğimiz Med çeşitlerinde kullanılan ölçülerin yorumlanması da şu şekildedir:

Bu ilimle meşgul olan alimlerin bir kısmı, Kasır üzerine ilâve edilen her Elif miktarını yine 2 Hareke ile ifade ederken, bir kısmı da Hareke ölçüsünü kullanmayıp, onun yerine Hareke değerindeki her kademeyi, Elif olarak ifade etmeyi tercih ettiler. Bizde de, bilinen yaygın uygulama bu şekildedir. Değişen şey, sadece, hareke yerine Elif teriminin kullanılması olmuş fakat zaman değeri değişmemiştir. Buna göre kullandığımız Med mertebeleri ve ölçüleri şöyledir:

Kasır :      1 Elif = 2 Hareke

                2 Elif = 3 Hareke

Tevassut: 3 Elif = 4 Hareke

               4 Elif = 5 Hareke

Tul :         5 Elif = 6 Hareke

Med Çeşitleri:

*Med harfinden sonra Hemze veya Sükûn gelmezse, Med harfinin tabiatı gereği 1 Elif miktarı uzatıldığını ve buna Aslî Med dendiğini gördük. Bir diğer adı da

Meddi Tabii ‘dir. ( نُوحِيهَا ) örneğinde her üç harfin de arka arkaya, üç Meddi Tabii ‘yi  gerçekleştirdiğini görüyoruz.

Med’leri uzatma sebebine göre iki grupta toplayabiliriz:

1.Sebebi Hemze olan Med’ler.

2.Sebebi Sükûn olan Med’ler.

Sebebi Hemze olan Med’ler:

1. Meddi Muttasıl: Bitişik Med demektir. Med harfi ile Hemze aynı kelimede yan yana olursa Meddi Muttasıl olur.

اَلْمَلٰـۤئِكَةُ – سِۤئَ – سُوۤءَ 

 gibi.

Kasırla okumak caiz değildir. 4 Elif miktarı uzatılır.

1. Meddi Munfasıl: Ayrı Med demektir. Med harfi ile Hemze ayrı ayrı kelimelerde yan yana olursa Meddi Munfasıl olur.

( بِمَاۤ أُنْزِلَ – قَالُوا اٰمَنَّا – إِنِّىۤ أَخَافُ )  gibi.

Kasırla okumak caiz olmakla birlikte beraberinde dikkat edilmesi gereken bazı ek bilgiler gereklidir. Bunlar detay bilgiler olduğu için buraya almıyoruz. Meddi Munfasıl 4 Elif miktarı uzatılır.

*Hemze, harekeli Elif ( ِاَ ُ ) veya ( ء ) şeklinde yazılabilir. Daha önce, “Harflerin Bitişmesi” konusunda bütün şekillerini görmüştük.

*Arapça bilmeyenlerin bitişik ve ayrı kelimeleri tanımasında zorluk olabilir. Bu nedenle Meddi Muttasıl ve Munfasılı birbirinden ayırt edebilmek için, ülkemizde yaygın olan Kur’ân nüshalarında görülen ve pratikte kolaylık sağlayacak şu hususa dikkat edilebilir:

*Harfi Medden sonra gelen Hemze ( ء ) şeklinde yazılmışsa Meddi Muttasıl,

(  ِاَ ُ )  şeklinde yazılmışsa, Meddi Munfasıldır.

Sebebi Sükûn olan Med’ler:

*Bir harfte, Cezim veya Şedde’nin bulunması, onun sükûn işareti taşıdığını gösterir. İlki cezimli, ikincisi harekeli aynı iki harf, birlikte tek harf olarak Şedde ile

gösterildiğinden, o da sükûn işareti olarak kabul edilir.

(  لْ + لِ = لِّ

Bir kelime sonunda sükûn ya lâzımî olur, ya da arızî olur.

Lâzımî olması demek geçildiğinde ve durulduğunda değişmeyen, sabit kalan sükûn demektir. Bu yüzden en kuvvetli med sebebidir.

Ârızî sukûn ise; Geçiş halinde yokken, durulduğunda, vakıf gereği ortaya çıkan sükûndur.

1. Meddi Lâzım: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu lâzım gelirse Meddi Lâzım olur.

Meddi Lâzımın, kelimede veya harfte oluşmasına ve sükûn işaretine göre çeşitli tanımlamalar yapılır. Buna göre;

1. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti şedde olursa, Meddi Lâzım Kelimei Musakkale olur. Kelimede şeddeli meddi lâzım demektir.

( وَلاَالضَّاۤلِّينَ ) gibi.

1. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti cezim olursa, Meddi Lâzım Kelimei Muhaffefe olur. Kelimede cezimli meddi lâzım demektir.

(  اۤلْئٰنَ ) gibi.

1. Kur’ân-ı Kerîm’de bazı sûre başlarında, okunuş yönüyle özel harfler bulunmaktadır. “Mukatta’a Harfleri” de denilen bu harflerin orijinal adlarını bilmek, sağlıklı

bir okuyuş için gereklidir. ( الۤمۤ Elif Lâm Mîm) Görüldüğü gibi, ( أَلِفْلاَمِّيمْ ) şeklinde okurken, Lâm harfinin ortasındaki uzatma harfi Elif ve Lâm ile Mîm harfi

arasında, bitişmeden dolayı ortaya çıkan şedde, telaffuzda belirgindir. İşte, Meddi Lâzımın harfte şedde ile oluşmasından dolayı, Meddi Lâzım Harfi Musakkale denmiştir.

1. Aynı örnek ve okunuşa dikkat edilirse, sondaki Mîm harfinin telaffuzunda, uzatma harfi Ye’ den sonra cezim varmış gibi sükûn ifadesi belirgindir. Böylece, Meddi Lâzımın harfte cezim ile oluşmasından dolayı da, Meddi Lâzım Harfi Muhaffefe denmiştir.

*Yukarıda geçen isimlendirmeleri ezberlemek, pratikte çok önemli değildir. Önemli olan meddi lâzımı tanıyabilmek ve gereğini yerine getirmektir.

Bütün meddi lâzım çeşitleri, en az meddi muttasıl kadar uzatılmalıdır. Medde sebeb olması yönüyle, sükûnu lâzım, hemzeden daha kuvvetli olduğundan meddi muttasıldan biraz fazla çekilmesi daha uygundur. 4 veya 5 Elif çekilmelidir.

1. Meddi Ârız: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu ârız gelirse Meddi Ârız olur.

( اَلْعَالَمِينَ ) gibi.

*Her meddi ârız, geçildiğinde meddi tabîye dönüşür ve sadece 1 Elif miktarı uzatılır.

*Meddi ârız, oluştuğu kelimenin son harekesine göre değişik uzatma ölçüleri ve bazı özel vecihlerle okunur. Şimdi örnekleriyle bunları görelim:

1. Son harfi üstünlü Meddi ârız

(اَلْمُسْتَقِيمَ) gibi;

*1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

1. Son harfi esreli Meddi ârız

( يَوْمِ الدِّينِ ) gibi;

*Yine 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

*Ayrıca sadece kasır ile Ravm yapılır.

Ravm: Harekeyi düşük bir perdeden, hafif bir sesle ifade etmektir.

1. Son harfi ötreli Meddi ârız

( نَسْتَعِينُ) gibi

*Bu da, 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

*Sadece kasır ile Ravm yapılır.

*Ayrıca, tercihe göre her uzatma ölçüsü ile İşmâm da yapılabilir.

Burada İşmâm, harfde sükûn üzere durduktan sonra, sessiz olarak dudakları ötre yönünde uzatmak ve böylece adeta harekeye işaret etmektir.

*Meddi ârız’da son harf

( ق ط ب ج د ) harflerinden biri ise, kalkaleden dolayı, Ravm ve İşmâm yapılmaz. (Kalkale için ilgili konuya bakınız.)

*Okuyuşta, uygulanması caiz olan bütün meddi ârız vecihleri, hep beraber değil, sadece tercihli olarak biri uygulanır.

Meddi Lîn: Bu medde, uzatma harfleri yerine, Lîn harfleri devreye girmiştir. Lîn harfleri: Öncesi üstünlü olan, cezimli Vâv ( وْ ) ve Ye ( ىْ )’dir.

*Lîn harfinden hemen sonraki harfte durulursa meddi lîn olur. ( وَالصَّيْفِ ) örneğinde olduğu gibi.

*Mukatta’a harfi olarak Kur’ânı Kerîm’de, iki yerde bulunan, ( عَيْنْ )’lardaki sükûn hariç, diğer bütün meddi lîn sükûnları ârızîdir.

*Meddi ârız için geçerli olan bütün vecihler, son harfin harekesine göre meddi lîn için de geçerlidir.

Genel anlamı üzerinden ise med harfleri ile birlikte Elif harflerinin öne çıkan sıralaması doğrultusunda ayrı yazılması şeklinde anlatmak mümkün. Bu durum Arapça üzerinden yapılan bir dilbilgisi kuralı şeklinde ön plana çıkar. Özellikle hata yapmadan kelimeleri ve cümleleri doğru yazmak için unsur önemlidir.

Medd-İ Munfasıl Nedir?

Arapçada Med harflerinin ardından Elif harfleri gelir. Böylece bu harfler ayrı kelimelerde bulunur ise o vakit meddi munfasıl olur. Yani ayrı med anlamı olarak ifade edildiğini söylemek mümkün. Bu bağlamda Harfi med ile birlikte sebeb-i Med şeklinde bilinen hamze, ayrı olarak yazılması anlamı taşımaktadır. Bu bağlamda son harf med harflerinden biri ile noktalanır.

Böyle cehalet harekeli elif olan başka bir kelime bir harf geldiği zaman ise meddi munfasıl olmuş olur. Genelde Med harflerinin arkasından hamze gelmektedir. Böylece Med harfi ile beraber hamze harfi bir arada olduğu vakit yine aynı şekilde meddi munfasıl durumu ortaya çıkar.

Diğer bir ifadeyle kelimenin son harfinde Med harfi yer alır. Arkasından gelen kelimenin ilk harfi s Hamza olarak öne çıkar. Sonuç olarak bu durum meddi munfasıl etkisini ortaya çıkarır.

Medd-İ Munfasıl Örnekleri Hangileridir?

Meddi munfasıl üzerinden birçok farklı örnek ele almak mümkün. Elbette bu konuda örnek alırken Arapça üzerinden harfler eşliğinde kelimeler oluşturulmaktadır. Bu kelimeler doğrultusunda Med harfi ile birlikte Elif harfleri ve hamze harfleri doğrusunda sıralama gerçekleşir.

 - يَٓا اَيُّهَا

Yukarıda verilen örnekte ilk kelimedeki sonak Elif, med harfi olarak öne çıkar. Hemen arkasından gelen kelimenin ilk harfi ise Hamze harfidir. Bu bağlamda neydi harfi ile beraber hamze harfi ayrı kelimeler üzerinden ele alınır.

Bu durumda Sonuç olarak meddi munfasıl ortaya çıkmaktadır. Söz konusu okuma olduğu zaman ise, 4 elif miktarı uzatmak suretiyle kelime ve kelimeler okunur. Aynı zamanda bu konuda birçok farklı örnek ele almak ve yazmak mümkün.

 - فَلاَ تُزَآُّوا اَنْفُسَكُمْ

 - وَمَا اَنْزَلَ

 - ياَ اَيُّهَا 

 - رَبَّنَاۤ اِنَّكَ

Bu şekilde yukarıda öne çıkan kelime ve kelime gruplarını da olduğu gibi meddi munfasıl meydana gelmektedir.

Terim olarak ise bir harekeli harfin önünde yer alan ve harfin harekesi türünden olan bir med harfiyle harfin sesinin harekesi yönünde uzatılmasına denir (Ali el-Kārî, s. 81). Ziyade med sebebi olan hemze ve sükûn bulunmadığında sadece med harflerinden biriyle yapılan uzatmaya "tabiî med" (medd-i tabîî) denir ve bu tür medler ayrıca kasr olarak da adlandırılır. Tabiî medler Arap dilinin aslında var olan, dilin kelime yapısındaki uzun hecelerdir.

Tabiî medlerin oluşumunda "med harfleri" (hurûf-ı med) adı verilen şu üç harften birinin bulunması şarttır: Kendisinden önceki harf (mâ kabli) üstün harekeli olduğunda daima med harfi olan elif (نا gibi); kendisi sâkin, bir önceki harf ötre harekeli vav (قولوا gibi); kendisi sâkin, bir önceki harf esre harekeli yâ (في gibi). Med harfleri çoğu yerde yazıda görülmekle birlikte bazı durumlarda yalnız telaffuzda vardır (به - له gibi). Tabiî medlerin uzatılma süresi özellikle Kur'ân-ı Kerîm tilâveti sırasında hassasiyet isteyen bir konu olur. Bu süre için birim olarak elif ölçüsü kullanılır (İbnü'l-Cezerî, I, 322). Bu ise elif diyecek veya elif (ا) yazacak kadar bir süredir. "Bir parmak kaldırılacak kadar" ifadesi (Karabaş, s. 5) ve diğer bazı ölçüler, öngörülen bu sürenin Kur'an'ı güzel okuyan üstatların ağzından (fem-i muhsin) onları dinleyerek tesbit edilmesi gerektiğini belirtir.

Tabiî med üzerine ilâve edilerek med edilen fer'î (arazî) medler, med harfinden sonra gelen hemze veya sükûn faktörüne göre sınıflandırılmıştır. a) Med harfini takiben aynı kelimede hemze bulunuyorsa buna "muttasıl med" (medd-i muttasıl) denir (جيئ - سوء - شاء gibi). b) Hemze med harfinden sonra ayrı kelimede bulunuyorsa "munfasıl med" (medd-i munfasıl) meydana gelir (وفي أموالهم - قوا أنفسكم - يا أبت gibi). Munfasıl medde "câiz med" adı da verilir ve kıraat imamlarına göre bir, iki, üç, dört ve beş elif mertebeleriyle icra edilir. Muttasıl med ise vâcip meddir. Onda sadece bir elif (kasır) mertebesi yoktur (İbnü'l-Cezerî, I, 321-326). c) Med harfinden sonra vakıf ve vasıl hallerinde değişmeyen sükûn (sükûn-ı lâzım) bulunuyorsa buna "lâzım med" (medd-i lâzım) denir (الحاقّة - تأمرونّي - قٓ - نٓ gibi). d) Med harfinden sonra ârız sükûn (vakıf halinde telaffuzda var olan, vasıl halinde düşen) bulunuyorsa buna da "ârız med" (medd-i ârız) adı verilir (تكذّبان - مؤمنين - يعلمون gibi). Ârız medlerin icrasında kasırla da iktifa edilirken lâzım medler mutlaka tabiî medde ilâve ile uygulanmıştır. Ârız ve lâzım medlerde süre tûl (üç elif, dört elif), tavassut (iki elif) ve kasırla (bir elif) ifade edilir.

Bir başka med türü de "lîn harfleri" denilen vav ve yâ mahreçlerinin uzatılması şeklinde olur. Sâkin vav ve "yâ"dan önceki harf fethalı olur, sonraki harf üzerinde de vakfedilirse "lîn med" (medd-i lîn) meydana gelir ve mutlak tavassut ve tûl ile med edilir (نوم - الصّيفْ gibi). Bazı kıraat imamları medleri konumlarının farklılığı sebebiyle "medd-i hacz, medd-i adl, medd-i mübâlağa, medd-i bedel" gibi ondan çok farklı isimle anmışlardır (Ali b. Muhammed es-Sehâvî, II, 522).

Kaynak: TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ