Dunyanin Katmanlar

Tek Atmosfer, Birçok Katman

Dünya'nın atmosferi altı farklı katmana sahiptir.

Troposfer
Dünya yüzeyine en yakın olan troposferdir. “Tropos” değişim demektir. Bu katman adını, atmosferimizin bu bölümünde sürekli değişen ve gazları karıştıran hava koşullarından alır.

Troposfer, Dünya'da nerede olduğunuza bağlı olarak 8 ile 14 kilometre arasında bir kalınlığa sahiptir. Kuzey ve Güney Kutbu'nda en incedir.

Bu katmanda soluduğumuz hava ve gökyüzündeki bulutlar bulunur. Bu en alt katmanda hava en yoğundur. Aslında, troposfer, tüm atmosferin kütlesinin dörtte üçünü içerir. Buradaki hava %78 nitrojen ve %21 oksijendir. Son %1 ise argon, su buharı ve karbondioksitten oluşur.

Yüzünüzde rüzgarı hissettiğinizde, gökyüzündeki bulutları gördüğünüzde ve kuşların uçuş sırasında kanat çırpışını seyrettiğinizde, troposferi deneyimlersiniz. 

Stratosfer
Troposferin üstünde ve mezosferin altında stratosfer bulunur. “Strat” katman anlamına gelir. Atmosferimizin bu katmanının da kendi alt katmanları vardır. Burada havayı karıştıracak fırtına veya türbülans yoktur, bu nedenle altta soğuk, ağır bir hava; üstte ise ılık, hafif bir hava vardır. Bu durum yaşadığımız yer olan troposferde katmanların çalışma biçiminin tam tersidir. Stratosferde bir dağa tırmanacak olsaydınız, alışık olduğumuz şekilde giyinmek yerine, kalın kıyafetlerinizi tepeye yaklaştıkça çıkarmanız gerekirdi.

Bu katman 35 kilometre kalınlığındadır. Stratosfer, çok önemli ozon tabakasının bulunduğu yerdir. Ozon tabakası bizi Güneş’ten gelen ultraviyole ışınlarından (UV) korumaya yardımcı olur. Aslında ozon tabakası, Güneş’in bize gönderdiği UV ışınların çoğunu emer. Yaşam, bu koruma katmanı olmadan mümkün olmazdı.
 

Mezosfer
Mezosfer, termosfer ile stratosfer arasında yer alır. "Mezo" orta anlamına gelir ve bu tüm gazların karıştığı en yüksek katmandır. Mezosfer 35 kilometre kalınlığındadır. Hava incedir, bu yüzden mezosferde nefes alamazsınız. Ancak bu katmanda, termosferde olduğundan daha fazla gaz vardır.

Hiç göktaşlarının yanarak iz bıraktığı bir meteor yağmuru gördünüz mü? Bazı insanlar bu meteor yağmurlarını kayan yıldız zannederler. Tabi ki bu doğru değildir. Atmosferimize giren meteorlar mezosferde yanar. Ekzosfer ve termosfer katmanlarda fazla hava olmadığı için meteorlar çok fazla sorun yaşamadan bu katmanlardan geçerler. Ancak mezosfere çarptıklarında sürtünmeye ve ısı oluşturmaya yetecek kadar gaz vardır.
 

Termosfer
Termosfer, ekzosfer ile mezosfer arasında yer alır. "Termo" ısı anlamına gelir ve bu katmandaki sıcaklık C dereceye kadar ulaşabilir. Yine de termosferde vakit geçirecek olsaydınız çok soğuk hissederdiniz çünkü bu katman ısıyı size iletecek yeterli gaz molekülüne sahip değildir. Bu aynı zamanda ses dalgalarının geçmesi için de yeterli molekül olmadığı anlamına gelir. Dünya atmosferinin bu katmanı yaklaşık kilometre kalınlığındadır. Atmosferin iç katmanlarından çok daha kalındır, ancak ekzosfer kadar kalın değildir. Termosfer, Dünya'nın etrafında dolanan Uluslararası Uzay İstasyonuna ev sahipliği yapmaktadır. Burası aynı zamanda düşük Dünya yörüngesindeki uyduları bulacağınız yerdir.
 

İyonosfer
İyonosfer ilginç bir katmandır. Mezosfer, termosfer ve ekzosfer ile örtüştüğü yerler vardır. Atmosferin çok aktif bir parçasıdır ve güneşten aldığı enerjiye bağlı olarak büyür ve küçülür. Adı, bu katmanlardaki gazların Güneş’ten gelen ışınımlar tarafından uyarılması ile oluşmuş elektrik yükü olan iyonlardan gelmektedir. İyonosferin parçaları, Dünya'nın manyetosferi ile örtüşür. Bu, Dünya'nın etrafındaki yüklü parçacıkların Dünya'nın manyetik alanını hissettiği alandır. İyonosferde, yüklü parçacıklar hem Dünya'nın hem de Güneş’in manyetik alanlarından etkilenir. Auroraların gerçekleştiği yer burasıdır. Bunlar, bazen Dünya'nın kutup bölgelerine yakın yerlerde görünen parlak, güzel ışık şeritleridir. Güneş’ten gelen yüksek enerjili parçacıkların atmosferimizin bu katmanındaki atomlarla etkileşime girmesinden kaynaklanır.
 

Ekzosfer
Ekzosfer, atmosferimizin en dış tabakasıdır. "Ekzo" dış anlamına gelir. Ekzosfer, atmosferimizin en uç noktasıdır. Bu katman atmosferin geri kalanını uzaydan ayırır. Yaklaşık kilometre kalınlığındadır. Neredeyse Dünya'nın kendisi kadar geniştir. Bu demektir ki uzaya çıkmak için Dünya'dan gerçekten uzakta olmanız gerekiyor. Ekzosfer, hidrojen ve helyum gibi gazlara sahiptir fakat bunlar çok yayılmışlardır. Arada çok fazla boşluk vardır. Nefes alacak hava yoktur ve çok soğuktur.

Kaynak: NASA

Dünya yaklaşık olarak bundan 4 milyar yıldan fazla süre önce oluşmuştur. Dünyanın yapısı, üzerinde yaşayan herkes tarafından bilinmesi gereken bir konudur. Dünyayı oluşturan dış katmanlar ise üçe ayrılır. Bunlar;

Dünyayı Oluşturan Dış Katmanlar

-Kara Katmanı

-Su Katmanı

-Hava Katmanı'dır.

Kara Katmanı (Yer Küre)

Dünyanın dış kabuğunu oluşturan katmana Kara Katmanı adı verilmektedir. Gözlem yapabileceğimiz bir katmandır. Ayrıca bu katman üzerinde yaşadığımız, ayak bastığımız katmandır. Kara katmanı, deniz tabanları da dahil olmak üzere tüm gezegeni kaplar. Yani dünyayı saran deniz ve okyanusların altında da kara bulunmaktadır.

Kara katmanı; toprak, taş ve kayalardan oluşmaktadır. Örneğin; yaylalar, ormanlar, dağlar, çöller ve hatta denizlerin dibi kara katmanları arasında yer alır. Bu katmanın kalınlığı yüzey şekillerine göre değişmektedir. Dağların bulunduğu alanlarda kalın iken, okyanus diplerinde incelen bir katmandır.

Su Katmanı (Su Küre)

Uzaydan bakıldığı zaman dünyamız, mavi renkte görünür. Bunun sebebi su kütlelerinin, kara kütlelerinden üç kat daha fazla olmasıdır. Dünya üzerinde bulunan çukur bölgelerin tamamını sular doldurmuştur. Okyanuslar, denizler, göller gibi sular, su katmanını oluşturur. Su, dünyanın dörtte üçünü kapladığından, su katmanı kara katmanına göre daha fazladır.

Su katmanı gözlemlenebilen bir katmandır. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan su ihtiyacını bu katman sayesinde karşılarız. Sadece içmek için değil doğadaki tüm canlıların kan dolaşımı, boşaltım ve sindirim sistemlerinin düzenli çalışmasını su sağlamaktadır. Su katmanı iki farklı şekilde bulunur. Bunlardan biri tuzlu sular diğeri ise tatlı sulardır.

 Hava Katmanı (Hava Küre)

Uzay Boşluğunda milyonlarca gezegen vardır. Fakat Güneş sisteminde üzerinde yaşam olan tek gezegen Dünya'dır. Bu yüzden hava yaşamsal önem arz etmektedir. Bizim dünyamız, yaşam şartlarımızla orantılı olarak atmosfer adı verilen hava katmanı ile çevrilidir. Atmosfer bir sis gibi görünen yapıya sahiptir. Su ve kara katmanlarını sarmış bir tabakadır. Su ve toprak içinde de bulunmaktadır.

Atmosferin bir kısmı gözlemlenebilir. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan tüm gazları içerisinde bulunduran bir katmandır. Bu katman aynı zamanda Dünyamızı güneşin zararlı ışınlarından korumaktadır. Hava katmanının %78'ini azot, %21'ini ise oksijen oluşturur. Diğer yandan oldukça az miktarda başka gazlar, su buharı ve karbondioksit gazı da vardır.

Hava katmanı, Dünyamızın uygun sıcaklıkta kalmasını sağlarken ayrıca yağmur, rüzgar, kar gibi hava olayları da bu katman sayesinde meydana gelir. Yaşayabilmemiz için gerekli olan oksijen hava katmanının yeryüzüne yakın kısımlarında bulunur. Yerden yükseldikçe, yani uzaya doğru çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen miktarında azalma olur.

Dünyayı Oluşturan İç Katmanlar

Dünyamızı oluşturan iç katmanların her birinin kendine ait özellikleri vardır. Dünyanın iç katmanları, içeriden dışa doğru;

-İç Çekirdek

-Dış Çekirdek

-Manto

-Yer Kabuğudur.

-Çekirdek 

Dünya katmanının en iç yapısında bulunan ağır küre yani çekirdek, bizlerin duyu organlarıyla gözlem yapılacak bir katman değildir. Bu yapı İç Çekirdek ve Dış Çekirdek olmak üzere iki farklı kısımdan oluşmaktadır. Çekirdek en sıcak katmandır. İç Çekirdek en merkezde olmak üzere sıcaklığı daha fazladır.

Yoğunluğu ve ağırlığı fazla olan bütün ağır elementler bu katmanda yer almaktadır. Sıcaklığı ise derece civarında diye bilinir. Çünkü katman çok derinde olduğu için, bizler bu konuda sınırlı bilgilere sahibiz.

Manto

Dünyanın iç katmanlarında çekirdekten sonra onu saran Manto gelir. Mantoda duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız diğer bir katmandır. Yer kabuğu ile çekirdek arasında bulunan Manto, yüksek sıcaklıktan dolayı erimiş kayalardan oluşmaktadır.

Mantonun diğer adı ise Ateş Küre olarak tabir edilir. Bunun sebebi sıcaklığıdır. Üzerinde yaşadığımız Yer kabuğuna göre sıcaklığı epey yüksektir. Mantonun yapısında ise yüksek oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum bulunur. Kimi zaman bu katmanı görebilmek mümkündür.

Pek sık rastlanmasa da volkanlardaki patlamalara şahit oluruz. Bu durum mantonun yüzeye çıkmasıdır. Yeryüzüne çıkan kısmına ise "lav" adı verilir. Böylece duyu organlarımızla gözlem yapabileceğimiz bir hale gelir