Bilimsel Yöntem Basamakları Örnek Biyoloji

Bir bilginin bilimsel olarak kabul edilmesi yöntemsel olmasına bağlıdır. Bilim insanları, bir problemin çözümünde farklı yöntemler kullanabilirler. Problemin niteliği, bilim insanının olaya bakış açısı ve hayal gücü ayrıca içinde bulunulan şartlar bilimsel çalışma sırasında hangi yöntemin kullanılacağını belirler. Bilimsel bilgiye ulaşabilmek için tümevarım, tümdengelim yaklaşımlarının da yer aldığı planlı çalışmaların yapılması gerekir. Bilimsel yöntem, bir problemi çözmek amacıyla gerçekleştirilen; mantık, ölçme, gözlem ve deneylere dayalı, sistemli çalışmaların bütünüdür. Bilimsel yöntem bir sorgulama sürecidir. Bilimsel bir çalışma yapılırken çoğunlukla şu sıralama takip edilir:

Bilimsel Yöntem Basamakları

• Gözlemlerin yapılması ve verilerin toplanması
• Problemin tespit edilmesi
• Hipotez oluşturulması
• Hipoteze dayalı tahminler yapılması
• Kontrollü deneylerin tasarlanarak uygulanması
• Sonuçların değerlendirilmesi
• Sonuçlar hipotezi desteklemiyor ise
  • Hipotezin gözden geçirilerek yeni bir hipotez kurulması
• Sonuçlar hipotezi destekliyor ise
  • Deneylerin tekrarlanması, sonuçların başka araştırmacılar tarafından doğrulanması
  • Hipotezin gerçek hâline gelmesi

Bilimsel Araştırma Basamakları Örnek

1- Problemin / Konunun saptanması: Her bilimsel araştırma, mevcut bir problemin tanımlanması ya da bilim bir konunun belirlenmesi ile başlar. Ya güncel bir soruna çözüm getirmek ya da belli bir konu hakkında sonuca ulaşmak için yapılır. Kesin bir sonuca ulaşmak için sistemli ve sıralı bir şekilde ilerlenir.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan insanların Alzheimer'a yakalanma riski diğerlerine oranla daha düşüktür.

2- Gözlem: Konu belirlendikten sonra ikinci aşamada gözlem yapılır. Gözlem, nicel ve nitel olmak üzere iki türe ayrılıyor. Günümüzde daha çok nicel gözlem yapılmaktadır. Nicem gözlemlerin sonucunda elde edilen veriler çok daha nesneldir.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan ve okumayan insanlar üzerinde yapılan görsel ve yazınsal hafıza testleri.

3- Verilerin toplanması: Üçüncü aşamada gözlem ya da deneylerin sonucunda elde edilen veriler toplanır ve tasnif edilir.
Örnek: Hafıza testlerinden çıkan sonuçlar bir araya getirilir ve kitap okuyanlar ve okuyanların test sonuçları karşılaştırılır.

4- Hipotez: Araştırma basamaklarının en önemli kısımlarından biri oluşturur. Bu aşamada verilere dayalı incelemeler yapılır.
Örnek: Hafıza testlerinin karşılaştırılmasının sonucunda istatistiki ve somut veriler elde edilir.

5- Tahmin - Tespit: Verilerin sınıflandırılması, karşılaştırılması ve incelenmesi aşamalarından sonra tahmin ve tespitlerde bulunulur.
Örnek: Kitap okuyan kişilerin görsel ve yazınsal hafızaları, okumayan insanlara göre %80 oranında daha gelişmiştir.

6- Deney: Elde edilen sonucun gerçekliğini test etmek için deney yapılır. Deneylerin amacı eldeki verileri daha geniş bir alana yaymak ve sonuçtan emin olmaktır. Deneyler fiziksel kanıt içermek zorundadır.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan insanların beyinlerinin incelenmesi Kitap okumanın kısa süreli, uzun süreli ve duyusal hafızaya etkilerinin tespit edilmesi.

7-Analiz ve Raporlama: Yapılan tüm test ve deneylerden elde edilen sonuçlar karşılaştırılır. Eğer net bir sonuca ulaşıldıysa deney başarılı olmuştur.
Örnek: Yapılan araştırma ve deneylerin sonucunda kitap okumanın insan beynine ve hafızasına olan olumlu etkileri bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Bilimsel yöntem gözlem ile mantığı birleştirir. Gözlemler yeni sorulara yol açar, bilim insanları da bu soruları cevaplayabilmek için yeni gözlem ve deneyler yapar. Modern bilimsel araştırmaların temelini bilimsel yöntem oluşturur. Bu yöntem; problemi saptamak, verileri toplamak, hipotezler oluşturmak, hipotezlere dayanarak tahminler yapmak, deneyler tasarlayarak tahminleri test etmek şeklinde beş basamak içerir. Bu basamakların özellikleri aşağıda belirtilmiştir.

1. Problemi Saptamak

İnsanlar; dünyayı, evreni ve burada gerçekleşen doğal olayları merak ederek gözlemler yapar. Gözlemler sonucunda araştırma konusu olan problem açık bir şekilde belirlenir.

2. Verileri Toplamak

Bilim insanları; gözlemleri sonucunda araştırma yapacağı konu hakkında neden, niçin ve nasıl gibi sorulara cevap arar. Bilimsel soruyu cevaplamak amacıyla ön yargıdan uzak, gerçekçi ve özenli gözlemler yapar ve bunları kayıt altına alır.

3. Hipotezler Oluşturmak

Bilim insanları; gözlem ve verilerle uyumlu, geçici öneri olarak adlandırılan hipotezi belirler. Hipotez deneylerle denenebilir özelliktedir.

4. Hipoteze Dayalı Tahminler Yapmak

Eğer hipotez doğru ise başka hangi doğruların olabileceği hakkında tahminler yapılır.

5. Kontrollü Deneyler Tasarlamak

Hipotezden yola çıkılarak yapılan tahminleri test edecek kontrollü deneyler tasarlanır. Kontrollü deneylerde değişkenlerden biri hariç diğerleri sabit tutulur. Deneyde değişken olan bu faktöre bağımsız değişken denir. Kontrollü deneylerde bağımsız değişkenler sırayla denenerek deney sonucuna etkisi gözlemlenir.

&#; Kontrollü deneylerin sonuçları hipotezi destekliyorsa yeni sorular ile hipotez daha da geliştirilebilir.

&#; Kontrollü deneylerin sonuçları hipotezi desteklemiyorsa kontrol edilmeyen değişkenler için deneyler yeniden gözden geçirilir ya da hipotez değiştirilir.

Bilimin ilerlemesini sağlayan olgu, yeni teorilerdir. Teoriler, hipotezlerin deney ve gözlemlerle desteklenmiş daha kapsamlı hâlidir. Bu nedenle teoriler; çok sayıda ve değişik kanıtların birikimiyle desteklendikleri takdirde, büyük ölçüde kabul görür. Örneğin birçok kanıt tarafından desteklenen hücre teorisi, bugün kabul gören teorilerinden biridir. Yine Newton (Nivtın) ve Einstein (Aynştayn) gibi bilim insanları çok sayıda gerçeği keşfettikleri için değil geliştirdikleri teoriler kapsamlı açıklama gücüne sahip olduğu için bilim tarihinde öne çıkmışlardır.

Aynı şartlarda denendiğinde gerçeklere uygun olduğu anlaşılan, doğruluğu tüm bilimlerce kabul edilen hipotezlere ise kanun denir. Çeşitli genetik özelliklerin kalıtım kurallarını açıklayan Mendel Kanunları biyolojik kanunlara örnek oluşturur. Teori ve kanun tanımları farklı bilimsel bilgiler için kullanılır ve birbirine dönüşmez.

Aşağıda bilimsel yöntem basamaklarının uygulandığı örnek bir çalışma verilmiştir.

1. Gözlemler Yapmak: Araştırmacı, çevresindeki bitkileri gözlemlemiş ve aynı tür bitkilerin yetiştirildikleri ortamın koşulları değiştikçe büyüme hızlarının da değiştiğini gözlemlemiştir.

2. Sorular Sormak: Bitkilerin yetiştiği farklı ortamlarda büyümeyi etkileyen faktörler de farklı olabilir. Bu farklılıklar (ışık şiddeti, toprağın su tutma oranı, yapısı vs. ) bilimsel soru olarak sorulabilir. Örneğin ‘‘Işık şiddetinin fotosentez hızına etkisi var mıdır?” sorusu bu bilimsel sorulardan biridir.

3. Hipotezler Oluşturmak: Bilimsel sorunun nasıl çözüleceği araştırılmış ve gözlemler yapılmıştır. Bunlar şöyledir:

• Fotosentez reaksiyonlarının gerçekleşmesi için ışık şiddetinin uygun olması gereklidir,
• Fotosentez reaksiyonları sonucunda üretilen organik besinler, bitkinin büyümesini sağlar,
• Işık şiddetinin belli bir değere kadar artması bitkinin daha çok organik madde üretmesine ve büyümesine neden olur.

4. Hipoteze Dayalı Tahminler Yapmak: Eğer hipotez doğruysa farklı ışık şiddetinde yetiştirilen bitkilerin büyümeleri de farklı olmalıdır.

5. Kontrollü Deneyler Tasarlamak: Bu kontrollü deneyde bağımsız değişken ışık şiddetidir. Fotosentez hızındaki değişim ise bağımlı değişkendir. Bağımsız değişkenin sabit tutulduğu gruba kontrol grubu denir. Aynı türe ait ve genetik özellikleri aynı olan eşit büyüklükte dört bitki fidesi alınır. Fideler toprak yapıları aynı olan eşit büyüklükteki saksılara dikilir. Saksıların hepsine eşit zaman aralıklarıyla eşit miktarda su verilir. Saksılar eşit sıcaklıktaki ortamlara bırakılır (Şekil ). Kontrol grubunu oluşturan ve bu yüzden karanlıkta yetiştirilen bitkilerin solduğu görülmüştür. Bitki büyümesi ışık şiddetinin en uygun olduğu ortamda en fazla gerçekleşmiştir. Diğer değişkenlerin sabit tutulduğu ortamda ışık şiddetinin belirli bir seviyeye kadar artması, fotosentezi ve büyümeyi olumlu etkilemiştir. Kontrollü deneyler hipotezi desteklemiştir.

Post Views

Bilimsel Yöntem konusu, TYT ve AYT Biyoloji için önemli bir konu. Bilimsel Yöntem, 9. sınıf Biyoloji’nin temel taşlarından. Hipotez nedir, teori nedir, bilimsel bilgi nedir öğrendikten ve soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden İsmail Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı!

Bilimsel Yöntem Nedir?

Bilimsel yöntem belirli bir konuyu deney, gözlemle kanıtlamaya çalışan ve akıl yürütmeye dayanan sistemli araştırmalar metodudur. Bu metot sayesinde bilgiye ulaşılır.

Bilimsel çalışma yöntemini için bazı temel ilkeler vardır. Ve bu ilkeler ışığında gerçek bilgiye ulaşılır. Bunlar:

• Alanında yeterli tecrübeye sahip olan insanlar da yanılabilir. Bu yüzden her zaman otorite denilen kavram reddedilmelidir.
• Önyargı iyi bir şey değildir. Konu bilimsel bir çalışma ise tamamen önyargıdan uzak, tarafsız bir şekilde deneyler, gözlemler yapılmalıdır.
• Bilimde kesinlik diye bir kavram yoktur. Bunun için daha önceki ilke ve teoriler yeni gerçeklerin ışığı altında eleştirilmelidir. Çünkü bilim gerçeklerle fikirlerin etkileşiminden doğan, zaman içinde yıpranan ve bilimselliğini kaybeden görüşlerin yerine yenilerinin konulmasıyla geliştirilen bir sürekliliktir.

Bilimsel Yöntem Temel Basamakları      

1. Problemin belirlenmesi
2. Veri analizleri ve bulguların toparlanması
3. Geçici çözüm ortaya konulması
4. Tahmin
5. Deney ve testlerin yapılması

1-Problemin Belirlenmesi

• Bilimsel bir çalışma nedeni bilinmeyen bir olayın belirlenmesiyle başlar. Bilim adamının yapmış olduğu gözlemler sonucunda ‘ ne, neden, nasıl…’ gibi sorular neticesinde cevapsız kalan kavram problem olarak belirlenir.
• Belirlenen problemin çok iyi tanımlanması, açık ve doğru bir anlatımla ortaya konulması çözümü kolaylaştıracaktır.

2-Bulguların Toplanması

Şartlar değişmediği sürece doğrulanan her bilgi gerçek olarak tanımlanır. Bir problemle ilgili gerçekler ise veri olarak adlandırılır. Yeterli sayıda veri toparlanması problemin çözülebilmesi açısından oldukça önemlidir.

Problemle ilgili veri toplamanın başlıca 3 yolu vardır:

• Gözlem yapmak
• Ön deney yapmak
• Diğer bilim insanlarının çalışmalarından yararlanmak

NOT: Gözlem ile deney arasındaki fark şudur: gözlem yaparken doğa dinlenir, deney yaparken doğaya soru sorulur.

3-Hipotez (Geçici çözüm)

Hipotez problem için geçici çözümdür. Hipotezin en büyük özelliği deneye açık olmasıdır. Deneyle desteklenmeyen bir ifade hipotez olamaz. Daha sonra hipoteze dayalı tahminlerin yapılması gerekir. Bir hipotezden aynı doğrultuda birden fazla tahmin çıkabilir. Burada mantık devreye girer.

4-Tahminlerin Yapılması

Tahmin hipotezi denemek için kullanılan, ‘’Eğer bu hipotez doğru ise …..dır.’’ kalıbına uygun cümlelerle ifade edilen görüşlerdir.

5-Deneylerin yapılması

Bilgiyi ürettikten sonra bu bilginin test edilmesi gerekir. Bu da bilimsel deney ile gerçekleşir.  Bir hipotezi sınamak için tüm faktörleri ortadan kaldırarak sadece ilgisiz bağımsız değişkenler üzerindeki etkilerini, şüpheye yer bırakmayacak şekilde yöntemler kullanarak araştırmaya denir.
Bir bilginin tek bir testi geçmesi doğru olduğu anlamına gelmez. Ancak yapılan testleri aştıkça hipotezler de güçlenir. Deneylerden şu sonuçlar çıkabilir:

• Deney yapılırken hipotez yanlış çıkmışsa tekrar hipotez aşamasına geri dönülür ve hipotezin kısmen ya da tamamen değiştirilmesi gerekir.
• Sonuçlar hipotezi desteklerse, hipotez geçerli olur. Karmaşık hipotezler için deneylerin kesin evet ya da hayır şeklinde cevaplar verecek biçimde düzenlenmesi genellikle güçtür. Çok sayıda farklı deneyler yapılarak hipotez desteklenebilir. Bu şekilde desteklenen hipotezler güçlü hipotezlerdir.

Teori ve Kanun

Doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü temeller bulunduran açıklamalar teori olarak adlandırılır.

Teoriler ‘’Neden?’’ sorusuna cevap arar. Bilimsel teoriler gerekli açıklamaları yaparken şunlardan yararlanır:

• Mantık
• Matematik
• Genelleme
• Gözlem
• Hipotez
• Kanun

Kanun ise, bir olayın belli şartlar altında nasıl gerçekleştiğini ifade eder. Dar kapsamlıdır, sadece bir tane olayı kapsar. Kanunlar ‘’ Nasıl?’’ sorusuna cevap arar. Kanunun amacı gözlemle bağlantılı birçok olguyu açıklamak değildir. Bu yüzden açıklayıcı modelleri içermez.

TEORİLER HİÇBİR ZAMAN KANUNLARA DÖNÜŞMEZ!

Bilim İnsanının Özellikleri

• Tarafsız olmalıdır.
• Şüpheci olmalıdır.
• Meraklı ve iyi bir gözlemci olmalıdır.
• Eleştirici düşünceye sahip olmalıdır.
• Kararlı ve sabırlı olmalıdır.
• Dikkatli ve titiz olmalıdır.
• Elindeki materyallerden en iyi şekilde yararlanmalıdır.
• Yaptığı gözlem ve deneylerinde uygun yöntemi belirleyebilme yeteneğine sahip olmalıdır.
   

Şimdi soru çözerek öğrendiklerini test etme zamanı!

Bilimsel Yöntem konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Hipotez, araştırma yöntemleri, bilimsel yöntemler nelerdir öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Biyoloji konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kunduz’da şu ana kadar, Bilimsel Yöntem konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Ayrıca Kunduz Blog’ta erişebileceğin Biyoloji konu anlatımı yazıları da mevcut! Daha fazla Bilimsel Yöntem sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!

☀️☀️☀️

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.