Tamlanan Eki Iyelik Eki Midir
İlgi Eki / Zamiri Nedir?
İlgi eki veya zamiri nedir, ilgi ekinin özellikleriyle ilgili örnekler Türkçe dersi 6. sınıf müfredatında bulunan konulardır. İyelik ekleriyle sıklıkla karıştırılan bu ek, “tamlayan eki” olarak da anılmaktadır. Aslında çok basit bir açıklaması ve kullanımı olan bu isim çekim eki, ne yazık ki bu benzerlikler nedeniyle sıklıkla karıştırılmaktadır. Şimdi bu karışıklığı ortadan kaldırıp, bu terimleri açıklayalım:
İlgi eki, “bir ismin bir varlığa bağlantısını ve aidiyetini göstermek üzere getirilen ek” olarak tanımlanabilir. İlgi eki “-ın, -in, -un, -ün” şeklinde kullanılmakla birlikte, birinci ve üçüncü çoğul çekimlerinde “-im” şekline dönüşebilir. İlgi eki, tamlayan eki ile aynıdır. İsim tamlamalarında tamlayanın aldığı eke, ilgi eki denilmektedir.
Örneğin “saatin sesi” isim tamlamasında saat isminin almış olduğu “-in” eki, ilgi eki olarak adlandırılır. Çünkü sesin hangi varlığa ait olduğunu gösteren ek, ilgi ekidir. Bunun için, belirtili isim tamlamalarında tamlayanın aldığı ekin ilgi eki olduğunu mutlaka görmemiz gerekir. Belirtisiz isim tamlamalarında ilgi eki kullanılmaz.
Örnek:Elif’in kalemi, evin bahçesi, sokağın derinliği, suyun sesi, ışıkların uyumu, bebeğin emziği, bizim adayımız, kapının gıcırtısı, havuzun derinliği, gökyüzünün maviliği…
UYARI: Yukarıdaki örneklerde kalın olarak gösterilen ilgi eklerinin tamamı, belirtili isim tamlamalarındaki tamlayan eki görevindedir. Bununla birlikte tamlananı gösterilmeyen isim tamlamalarında da ilgi ekinin kullanıldığı görülebilir:
Örnek:At binenin, kılıç kuşananın…
Bu güzel dünya hepimizin…
NOT: İlgi ekleri, iyelik ekleriyle karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri, isim tamlamalarında tamlananın aldığı ek iken; ilgi ekleri tamlayanın aldığı eklerdir. Örneğin “yıldızların parıltısı” isim tamlamasında tamlayan “-ın” ilgi ekini almıştır. Tamlanan ise “-sı” iyelik ekini almıştır. Demek ki tamlayan ilgi ekini, tamlanan iyelik ekini alır.
İlgi zamirleri: Bu konu, ilgi ekleriyle aynı gibi anlatılıyor olsa da, aslında ayrı kullanımları vardır. Şöyle ki, bir kelime eğer ilgi eki ile aitlik ekini aynı anda almış ise, orada ilgi zamiri bulunduğu kabul edilmektedir.
Örnek: ben-im–ki, Çağla-nın–ki, sen-in–ki, arkadaşım-ın–ki
Yukarıdaki örneklerde, eğik yazılanlar ilgi eki, kalın yazılanlar aitlik ekidir. Birlikte kullanıldığında ilgi zamiri olarak kabul edilir. Yani bu konu “ilgi zamiri = isim + ilgi eki + aitlik eki” şeklinde özetlenebilir.
Anlatılanları maddelerle özetleyecek olursak;
– İlgi eki, isimler arasında bağ kuran “-In” ekidir.
– İlgi eki, aitlik ve iyelik eklerinden farklı bir ektir.
– İlgi ekinin diğer adı “tamlayan eki“dir.
– İlgi eki bir isim çekim ekidir.
– İlgi eki çoğu zaman tamlayan eki olarak kullanılır.
– İlgi zamiri, ilgi eki ile aitlik ekinin birlikte kullanımı ile oluşur.
Orkun KUTLU
Türkçede İyelik (Aitlik, Tamlanan) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)
İyelik (Aitlik, Tamlanan) Eki Nedir?
Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir.
Ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
- kalem-im → benim kalemim ⇒ BEN/1. tekil kişi iyelik eki
- kalem-in → senin kalemin ⇒ SEN/2. tekil kişi iyelik eki
- kalem-i → onun kalemi ⇒ O/3. tekil kişi iyelik eki
- kalem-imiz → bizim kalemimiz ⇒ BİZ/1. çoğul kişi iyelik eki
- kalem-iniz → sizin kaleminiz ⇒ SİZ/2. çoğul kişi iyelik eki
- kalem-leri → onların kalemleri ⇒ ONLAR/3. çoğul kişi iyelik eki
Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde ise iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
- anne-m → 1. tekil kişi iyelik eki
- anne-n → 2. tekil kişi iyelik eki
- anne-s-i → 3. tekil kişi iyelik eki
- anne-miz → 1. çoğul kişi iyelik eki
- anne-niz → 2. çoğul kişi iyelik eki
- anne-leri → 3. çoğul kişi iyelik eki
Dikkat!
İyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü” ile, hâl (durum) eki olan “-ı, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılmamalıdır.
- Okul- u bu sokağın sonundaymış. (iyelik eki)
- Okul-u üç günde boyayabildiler. (hâl eki)
Birinci cümlede “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki bu sözcüğe aittik anlamı katmıştır, yani “okul” sözcüğünün bir varlığa ait olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, iyelik ekidir. “okul” sözcüğünün başına getireceğimiz “onun” zamiriyke aittik anlamını açıkça görebiliriz.
İkinci cümlede ise “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki aittik anlamı katmamış, bu sözcüğü cümlede nesne durumuna getirmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, hâl (durum) ekidir.
Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir.
- okulun bahçes-i
- okul yol-u
tamlamalarında tamlanan olan “bahçe, yol” sözcüklerine 3.tekil iyelik eki (-i, -u) getirilerek belirtili ve belirtisiz ad tamlaması oluşturulmuştur.