Kıbrıs In Kurtuluşu Ne Zaman
kaynağı değiştir]
Kıbrıs Barış Harekâtı sonunda tarafların kayıpları şöyleydi:
Türk Silahlı Kuvvetleri; karacı, 65 denizci, 5 havacı ve 13 jandarma olmak üzere toplam, ölü ve yaralı vermiştir. Kıbrıs Türk tarafında ise 70 mücahit ölü, sivil ölü, 1, yaralı.[62]
Kıbrıs Türkleri genel olarak ölü ve binlerce yaralı vermiştir. Rumlar ve Yunanlar ise 4 bin ölü ve 12 bin yaralı vermiştir.[11][63]
Savaşın dışında olmasına rağmen BM Barış Gücü askerleri de kayıp vermişti: 3 Avusturyalı asker ölmüş, 24 Avusturyalı, 17 Fin, 4 İngiliz ve 3 Kanadalı asker de yaralanmıştı.
yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti, 15 Kasım 'te ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurulmuştur.
Tepkiler[değiştir Kıbrıs Harekâtı
Kıbrıs Harekâtı Kıbrıs Sorunu 
TSK'ye ait bir M47 tankı, başkent Lefkoşa'da bulunan Sarayönü Meydanı'na giriyor.Tarih 20 Temmuz Ağustos
(4 hafta ve 1 gün) Bölge Kıbrıs Adası, Akdeniz[3]
Sonuç Kesin Türk zaferi
- Türkiye'nin civarındaki askeri, adanın kuzeyine yerleşti.[4] Kıbrıs Cumhuriyeti[5] ve Birleşmiş Milletler,[6] harekâtı "işgal" olarak nitelendirdi.[7]
- Şubat tarihinde Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye'ye silah ambargosu koydu.[8]
- 15 Kasım tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.[9]
Taraflar Komutanlar ve liderler Bedrettin Demirel
Osman Fazıl Polat
Süleyman Tuncer
Sabri Demirbağ
Sabri Evren George Karayannis
Michael Georgitsis
Konstantinos Kombokis
Nikolaos Nikolaides
Nikos SampsonGüçler • TSK personeli[10]
• [11] adet M47 ve M48 Patton tankları[12]• Rum askeri[13]
(tam seferberlik)[11][13]
• tank[11][Ayrıntı 1]
• Yunanistan: + asker[13]Kayıplar TSK: ölü ve yaralı[14]
Kıbrıs T.Y.: 70 mücahit ölü, sivil ölü, kayıp sivil[15][16][17] , dolaylarında yaralı[14]
Toplam: Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan:
ölü ve yaralı[11][18]
Toplam: 3 Avusturyalı asker öldü ve 24 Avusturyalı, 17 Fin, 4 Britanyalı ile 3 Kanadalı olmak üzere toplam 48 asker yaralandı (UNFICYP).[14]
Kıbrıs Harekâtı (TSK kod adı: "Atilla Harekâtı",[19][20]Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde "Kıbrıs Barış Harekâtı", Yunanca:&#;Τουρκική εισβολή στην Κύπρο "Kıbrıs Türk İstilası"), 20 Temmuz 'te Türk Silahlı KuvvetlerininKıbrıs'ta başlattığı askerî harekât. Harekâtın ilk ayağı Yunanistan Hükûmetinin desteğiyle yapılan 15 Temmuz darbesinin ardından düzenlendi. 14 Ağustos günü başlatılan ikinci harekâtla -Kuzey Lefkoşa da dâhil olmak üzere- adanın yüzde 37'sinin Türk kontrolüne geçmesiyle sonuçlandı.[21] bin[22][23] ila bin[24]Rum, adanın kuzeyinden; 42 bin[25] ila 65 bin[26]Türk, adanın güneyinden göçmen oldu.
Türkiye Cumhuriyeti; harekâtın, Zürih ve Londra Antlaşması'nın 4. maddesine istinaden düzenlendiğini savunmaktadır.[27] Fakat Birleşmiş Milletler[28] ve Avrupa Konseyi[29] bu harekâtı işgal olarak değerlendirmektedir.
20 Temmuz tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin sayılı kararında[30] "Uluslararası güvenlik ve barış için ciddi tehlikeye yol açan ve bölge üzerinde olağanüstü infiale müsait bir ortam yarattığından Birleşmiş Milletler ciddi bir endişe duymaktadır. Tüm devletlerin Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğüne saygı duyması gerekir. Yabancı askerî müdahaleye derhâl son verilmelidir." diyerek harekâta karşı olduğunu belirtti ve ateşkese çağırdı.[31][32] Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 11 Mayıs tarihindeki sayılı kararında ise durumu "işgal" olarak niteledi.[6][33]
Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi, 29 Temmuz tarihli sayılı kararında birinci harekâtın uluslararası antlaşmalar çerçevesinde gerçekleştiğini belirtti.[34][35] Birinci harekâtın antlaşmalar çerçevesinde yasal bir müdahale olarak değerlendirilmesi mümkündür ancak belli bir bölgede kontrol kurulmasını sağlayan ikinci harekât bu kapsamda değerlendirilmemektedir.[36] Uluslararası kuruluş kararlarının çoğu, oluşan durumu "yasa dışı istila" olarak tanımlamaktadır.[34]
Arka plan[değiştir kaynağı değiştir]
Aralık 'te Cumhurbaşkanı Makarios, hükûmetin Kıbrıslı Türk yasa koyucular tarafından engellenmesinden sonra on üç anayasa değişikliği önerdi. Bu açmazlarından bıkan ve anayasanın enosisi engellediğine inanan[42] Kıbrıslı Rumlar, Anayasası altında Kıbrıslı Türklere verilen hakların çok geniş olduğuna inanıyordu ve Akritas Planı'nı tasarlamıştı. Plan, anayasada Kıbrıslı Rumlar lehine reform yapmaya, uluslararası toplumu değişikliklerin doğruluğu konusunda ikna etmeye ve planı kabul etmemeleri durumunda birkaç gün içinde Kıbrıslı Türkleri şiddetle bastırmaya yönelikti.[43] Anayasa değişiklikleri ile Türk toplumu, hükûmetteki etnik kotaları ayarlamak ve cumhurbaşkanı ile cumhurbaşkanı yardımcısının veto yetkisini iptal etmek de dâhil olmak üzere, azınlık olarak konumlarından vazgeçmiş olacaktı.[41] Bu değişiklikler, Türk tarafınca reddedildi ve Türk temsilcisi hükûmeti terk etti ancak bu terk edişin protesto mu yoksa ulusal muhafızların zoruyla mı olduğu konusunda anlaşmazlık bulunmaktadır. yılında anayasa dağıldı ve 21 Aralık 'te Kıbrıs Rum polisinin de rol oynadığı ve iki Kıbrıslı Türk'ün öldürüldüğü Kanlı Noel gibi toplumsal şiddet olayları yaşandı.[43] Kıbrıs'ın bağımsızlığını sağlayan Zürih ve Londra Antlaşmaları'nın garantörleri olan Türkiye, İngiltere ve Yunanistan; adaya General Peter Young komutasındaki bir NATO gücü göndermek istedi.
Hem Başkan Makarios hem de Başkan Yardımcısı Dr. Küçük barış çağrısında bulundular ancak bunlar göz ardı edildi. Bu arada şiddetin alevlendiği bir hafta içinde, Türk ordusu birlikleri kışlalarından çıkmış ve adadaki en stratejik pozisyon olan Lefkoşa-Girne yolunda pozisyon aldı. Türk ordusu bu yolun kontrolünü yılına kadar elinde tuttu. Bu yol, Kıbrıs Barış Harekâtı esnasında önemli rol oynadı. 'ten Kıbrıs Barış Harekâtı'nın tarihi olan 20 Temmuz 'e kadar arasındaki dönemde yolu kullanmak isteyen Kıbrıslı Rumlara BM konvoylarının eşlik etmesi gerekmekteydi.[44]
Lefkoşa'nın kuzey banliyölerinde -kadın ve çocuklar da dâhil olmak üzere- Türk rehine alındı. Şiddet olayları, Türk ve Kıbrıslı Rum'un ölmesine,[45] Kıbrıslı Türk veya karma köyün yıkılmasına ve Kıbrıslı Türk'ün yerinden olmasına neden oldu.[21] İngiliz Daily Telegraph olayları daha sonra "anti-Türk pogrom" olarak nitelendirdi.[46]
Olayların ardından Türkiye bir kez daha taksim fikrini öne çıkarttı. Özellikle Kıbrıslı Türk milislerin kontrolü altındaki bölgelerdeki yoğun çatışmalar ve anayasanın başarısızlığı, olası bir Türk müdahalesinin gerekçesi olarak öne çıkmaktaydı. ABD Başkanı Johnson, 5 Haziran tarihli ünlü mektubunda, ABD’nin olası bir istilaya karşı olduğunu ve Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesinin Sovyetler Birliği ile bir çatışmaya neden olması durumunda ABD'nin yardım etmeyeceğini belirtti.[47] Bir ay sonra ABD Dışişleri Bakanı Dean Rusk tarafından hazırlanan bir plan çerçevesinde Yunanistan ve Türkiye ile müzakereler başladı.[48]
Kriz, Kıbrıslı Türklerin ada yönetimine katılımının sona ermesine ve yönetimin meşruiyetini yitirdiğini iddia etmeleriyle sonuçlandı.[21] Bu olayın niteliği hâlâ tartışmalıdır. Bazı bölgelerde Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerin seyahat etmelerini ve hükûmet binalarına girmelerini engellerken bazı Türkler, Kıbrıs Türk yönetiminin çağrılarına uyarak geri çekilmeyi reddetti[49] ve Ulusal Muhafızlar tarafından engellenen, doğrudan Türkiye tarafından desteklenen Rumlarla çevrili alanlarda yaşamaya başladılar. Cumhuriyetin yapısı tek taraflı olarak Makarios tarafından değiştirildi ve Lefkoşa, UNFICYP birliklerinin konuşlandırılmasıyla Yeşil Hat ile bölündü.[21] Türklerin seyahatleri ve temel ihtiyaçlara erişimi Rum kuvvetleri tarafından daha da kısıtlandı.[50]
Kıbrıslı Türklerin daha fazla seyahat özgürlüğü için bastırması ile 'de yeniden çatışmalar başladı. Daha önce olduğu gibi, Türkiye'nin Kıbrıs Türklerini olası etnik temizliğe karşı korumak için adaya müdahale edeceği tehdidine dek de durum çözülmedi. Türkiye'nin tehdidinin ardından Yunanistan'ın bazı askerî birliklerinin adadan uzaklaştırması, EOKA lideri Georgios Grivas’ın Kıbrıs’tan ayrılması ve Kıbrıs Hükûmetinin Türk nüfuslarının kaynaklarına erişimde bazı kısıtlamaları kaldırması için bir uzlaşmaya varıldı.[51]
Darbesi[değiştir kaynağı değiştir]
Türkler ile Rumlar arasında ilk olaylar, Osmanlı İmparatorluğu'nun adayı senesinde elli yıl olmak üzere kiralama antlaşmasıyla Birleşik Krallık'a bırakmasından sonra 'de kiralama süresinin dolmasına sekiz yıl kala başladı. Bu olaylar sadece siyasi kavgalar olmakla birlikte silahlı çatışmalar şeklinde olmamıştır. yılında Rumların, İngiltere'nin onayını almadan Yunanistan'a katılma plebisiti yapmak istemesi ve Birleşik Krallık yönetiminin buna izin vermemesi, Rumların önce Birleşik Krallık'ı adadan çıkarmaya yoğunlaşmasına sebep oldu. 'lerin sonuna kadar süren bağımsızlık hareketi, yılında uluslararası anlaşmalara dayanan bir Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmasının yolunu açtı. Rumlar, Birleşik Krallık'ın adadan çekilmesiyle Türklerle birlikte ortak devlete razı olmadılar. Kıbrıs’ın tüm yönetimine kendileri el koyma yoluna gittiler, uluslararası anlaşmaları ve anayasayı çiğneyerek Türklere saldırılarda bulunmaya başladılar.[37][ölü/kırık bağlantı]
Zürih ve Londra Antlaşması[değiştir
nest...
Kıbrıs Harekâtı
| Kıbrıs Harekâtı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kıbrıs Sorunu | |||||||
TSK'ye ait bir M47 tankı, başkent Lefkoşa'da bulunan Sarayönü Meydanı'na giriyor. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| |||||||
| Güçler | |||||||
• TSK personeli[10] • [11] adet M47 ve M48 Patton tankları[12] | • Rum askeri[13] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
TSK: ölü ve yaralı[14] | Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan: | ||||||
| 3 Avusturyalı asker öldü ve 24 Avusturyalı, 17 Fin, 4 Britanyalı ile 3 Kanadalı olmak üzere toplam 48 asker yaralandı (UNFICYP).[14] | |||||||
Kıbrıs Harekâtı (TSK kod adı: "Atilla Harekâtı",[19][20]Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde "Kıbrıs Barış Harekâtı", Yunanca:&#;Τουρκική εισβολή στην Κύπρο "Kıbrıs Türk İstilası"), 20 Temmuz 'te Türk Silahlı KuvvetlerininKıbrıs'ta başlattığı askerî harekât. Harekâtın ilk ayağı Yunanistan Hükûmetinin desteğiyle yapılan 15 Temmuz darbesinin ardından düzenlendi. 14 Ağustos günü başlatılan ikinci harekâtla -Kuzey Lefkoşa da dâhil olmak üzere- adanın yüzde 37'sinin Türk kontrolüne geçmesiyle sonuçlandı.[21] bin[22][23] ila bin[24]Rum, adanın kuzeyinden; 42 bin[25] ila 65 bin[26]Türk, adanın güneyinden göçmen oldu.
Türkiye Cumhuriyeti; harekâtın, Zürih ve Londra Antlaşması'nın 4. maddesine istinaden düzenlendiğini savunmaktadır.[27] Fakat Birleşmiş Milletler[28] ve Avrupa Konseyi[29] bu harekâtı işgal olarak değerlendirmektedir.
20 Temmuz tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin sayılı kararında[30] "Uluslararası güvenlik ve barış için ciddi tehlikeye yol açan ve bölge üzerinde olağanüstü infiale müsait bir ortam yarattığından Birleşmiş Milletler ciddi bir endişe duymaktadır. Tüm devletlerin Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğüne saygı duyması gerekir. Yabancı askerî müdahaleye derhâl son verilmelidir." diyerek harekâta karşı olduğunu belirtti ve ateşkese çağırdı.[31][32] Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 11 Mayıs tarihindeki sayılı kararında ise durumu "işgal" olarak niteledi.[6][33]
Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi, 29 Temmuz tarihli sayılı kararında birinci harekâtın uluslararası antlaşmalar çerçevesinde gerçekleştiğini belirtti.[34][35] Birinci harekâtın antlaşmalar çerçevesinde yasal bir müdahale olarak değerlendirilmesi mümkündür ancak belli bir bölgede kontrol kurulmasını sağlayan ikinci harekât bu kapsamda değerlendirilmemektedir.[36] Uluslararası kuruluş kararlarının çoğu, oluşan durumu "yasa dışı istila" olarak tanımlamaktadır.[34]
Arka plan[değiştir kaynağı değiştir]
Aralık 'te Cumhurbaşkanı Makarios, hükûmetin Kıbrıslı Türk yasa koyucular tarafından engellenmesinden sonra on üç anayasa değişikliği önerdi. Bu açmazlarından bıkan ve anayasanın enosisi engellediğine inanan[42] Kıbrıslı Rumlar, Anayasası altında Kıbrıslı Türklere verilen hakların çok geniş olduğuna inanıyordu ve Akritas Planı'nı tasarlamıştı. Plan, anayasada Kıbrıslı Rumlar lehine reform yapmaya, uluslararası toplumu değişikliklerin doğruluğu konusunda ikna etmeye ve planı kabul etmemeleri durumunda birkaç gün içinde Kıbrıslı Türkleri şiddetle bastırmaya yönelikti.[43] Anayasa değişiklikleri ile Türk toplumu, hükûmetteki etnik kotaları ayarlamak ve cumhurbaşkanı ile cumhurbaşkanı yardımcısının veto yetkisini iptal etmek de dâhil olmak üzere, azınlık olarak konumlarından vazgeçmiş olacaktı.[41] Bu değişiklikler, Türk tarafınca reddedildi ve Türk temsilcisi hükûmeti terk etti ancak bu terk edişin protesto mu yoksa ulusal muhafızların zoruyla mı olduğu konusunda anlaşmazlık bulunmaktadır. yılında anayasa dağıldı ve 21 Aralık 'te Kıbrıs Rum polisinin de rol oynadığı ve iki Kıbrıslı Türk'ün öldürüldüğü Kanlı Noel gibi toplumsal şiddet olayları yaşandı.[43] Kıbrıs'ın bağımsızlığını sağlayan Zürih ve Londra Antlaşmaları'nın garantörleri olan Türkiye, İngiltere ve Yunanistan; adaya General Peter Young komutasındaki bir NATO gücü göndermek istedi.
Hem Başkan Makarios hem de Başkan Yardımcısı Dr. Küçük barış çağrısında bulundular ancak bunlar göz ardı edildi. Bu arada şiddetin alevlendiği bir hafta içinde, Türk ordusu birlikleri kışlalarından çıkmış ve adadaki en stratejik pozisyon olan Lefkoşa-Girne yolunda pozisyon aldı. Türk ordusu bu yolun kontrolünü yılına kadar elinde tuttu. Bu yol, Kıbrıs Barış Harekâtı esnasında önemli rol oynadı. 'ten Kıbrıs Barış Harekâtı'nın tarihi olan 20 Temmuz 'e kadar arasındaki dönemde yolu kullanmak isteyen Kıbrıslı Rumlara BM konvoylarının eşlik etmesi gerekmekteydi.[44]
Lefkoşa'nın kuzey banliyölerinde -kadın ve çocuklar da dâhil olmak üzere- Türk rehine alındı. Şiddet olayları, Türk ve Kıbrıslı Rum'un ölmesine,[45] Kıbrıslı Türk veya karma köyün yıkılmasına ve Kıbrıslı Türk'ün yerinden olmasına neden oldu.[21] İngiliz Daily Telegraph olayları daha sonra "anti-Türk pogrom" olarak nitelendirdi.[46]
Olayların ardından Türkiye bir kez daha taksim fikrini öne çıkarttı. Özellikle Kıbrıslı Türk milislerin kontrolü altındaki bölgelerdeki yoğun çatışmalar ve anayasanın başarısızlığı, olası bir Türk müdahalesinin gerekçesi olarak öne çıkmaktaydı. ABD Başkanı Johnson, 5 Haziran tarihli ünlü mektubunda, ABD’nin olası bir istilaya karşı olduğunu ve Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesinin Sovyetler Birliği ile bir çatışmaya neden olması durumunda ABD'nin yardım etmeyeceğini belirtti.[47] Bir ay sonra ABD Dışişleri Bakanı Dean Rusk tarafından hazırlanan bir plan çerçevesinde Yunanistan ve Türkiye ile müzakereler başladı.[48]
Kriz, Kıbrıslı Türklerin ada yönetimine katılımının sona ermesine ve yönetimin meşruiyetini yitirdiğini iddia etmeleriyle sonuçlandı.[21] Bu olayın niteliği hâlâ tartışmalıdır. Bazı bölgelerde Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerin seyahat etmelerini ve hükûmet binalarına girmelerini engellerken bazı Türkler, Kıbrıs Türk yönetiminin çağrılarına uyarak geri çekilmeyi reddetti[49] ve Ulusal Muhafızlar tarafından engellenen, doğrudan Türkiye tarafından desteklenen Rumlarla çevrili alanlarda yaşamaya başladılar. Cumhuriyetin yapısı tek taraflı olarak Makarios tarafından değiştirildi ve Lefkoşa, UNFICYP birliklerinin konuşlandırılmasıyla Yeşil Hat ile bölündü.[21] Türklerin seyahatleri ve temel ihtiyaçlara erişimi Rum kuvvetleri tarafından daha da kısıtlandı.[50]
Kıbrıslı Türklerin daha fazla seyahat özgürlüğü için bastırması ile 'de yeniden çatışmalar başladı. Daha önce olduğu gibi, Türkiye'nin Kıbrıs Türklerini olası etnik temizliğe karşı korumak için adaya müdahale edeceği tehdidine dek de durum çözülmedi. Türkiye'nin tehdidinin ardından Yunanistan'ın bazı askerî birliklerinin adadan uzaklaştırması, EOKA lideri Georgios Grivas’ın Kıbrıs’tan ayrılması ve Kıbrıs Hükûmetinin Türk nüfuslarının kaynaklarına erişimde bazı kısıtlamaları kaldırması için bir uzlaşmaya varıldı.[51]
Darbesi[değiştir kaynağı değiştir]
Türkler ile Rumlar arasında ilk olaylar, Osmanlı İmparatorluğu'nun adayı senesinde elli yıl olmak üzere kiralama antlaşmasıyla Birleşik Krallık'a bırakmasından sonra 'de kiralama süresinin dolmasına sekiz yıl kala başladı. Bu olaylar sadece siyasi kavgalar olmakla birlikte silahlı çatışmalar şeklinde olmamıştır. yılında Rumların, İngiltere'nin onayını almadan Yunanistan'a katılma plebisiti yapmak istemesi ve Birleşik Krallık yönetiminin buna izin vermemesi, Rumların önce Birleşik Krallık'ı adadan çıkarmaya yoğunlaşmasına sebep oldu. 'lerin sonuna kadar süren bağımsızlık hareketi, yılında uluslararası anlaşmalara dayanan bir Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmasının yolunu açtı. Rumlar, Birleşik Krallık'ın adadan çekilmesiyle Türklerle birlikte ortak devlete razı olmadılar. Kıbrıs’ın tüm yönetimine kendileri el koyma yoluna gittiler, uluslararası anlaşmaları ve anayasayı çiğneyerek Türklere saldırılarda bulunmaya başladılar.[37][ölü/kırık bağlantı]