Kazakistan Ana Dili

sunun 17 milyonu bulduğunu belirtmiştir. (seafoodplus.info). Kazakistan’da Dil Uygulamaları Türk cumhuriyetleri arasında Sovyet- ler Birliği döneminde Rus nüfusun en faz- la artış gösterdiği yer Kazakistan olmuştur. yılında Ruslar, Kazakistan nüfusunun ancak %20’sini teşkil ederlerken, ’da, yani 33 yıl içinde % artarak sayıları ’den ’e ve Kazakistan nü- fusundaki oranları da %’e ulaşmıştır. Rus nüfusunun hızlı bir şekilde artışı bir yana, Bilgehan Atsız Gökdağ* genel nüfusa oranının bu kadar fazla oluşu- nun önemli sebeplerinden birisi de Kazaklara karşı yürütülen soykırım ve sürgün politikala- rıdır. Ayrıca Stalin döneminde, ’de özel- likle aydın sınıfı hedef alan bir yok ediş ya- şanmıştır. II. Dünya Savaşı’nda Kazak erkek nüfusunun büyük ölçüde azaldığı görülmek- tedir. ’da %52 olan erkek nüfus ’da %41’e düşmüştür.(Uludağ,), Ko- yılında bağımsızlığını kazanan lektivizasyon yılları ve göçebelerin yerleşik Kazakistan, kendine has özellikleri ile diğer düzene geçirilmeleri sırasında ile Türk cumhuriyetlerinden ayrılmaktadır. İki arasında Kazak açlıktan ölür. milyon yedi yüz on yedi bin kilometre karelik Kazak sürüleriyle birlikte Çin’e sığı- 1 yüzölçümü, jeo-politik konumu, petrol başta nır. (Giroux,) ’te ülkede Kazak olmak üzere yer altı ve yer üstü zenginlikle- nüfus 4 milyon bin, Rus nüfus 5 milyon ri, sosyo-kültürel ve sosyo-politik alanlardaki bin iken ’da 6 milyon bin Kazak hızlı değişim gibi özellikler Kazakistan’ı böl- nüfusuna karşılık 6 milyon bin Rus nüfus gesel ve uluslararası ilişkilerin merkezi haline vardır.(Uludağ,). getirmektedir. Ülke yılı itibarıyla 16,5 yılı verilerine göre 16 milyon milyonluk bir nüfusa sahiptir. Kilometreka- bin olan nüfusun temel etnik unsurları- reye 6 kişi düşmesinden dolayı Kazakistan nı Kazaklar, Ruslar, Almanlar, Ukraynalılar, dünyanın en düşük nüfus yoğunluğuna sahip Özbekler, Tatarlar ve Belaruslar oluşturur- ülkesidir. Yüzden fazla etnik gruptan oluşan lar. ’da %39 olan Kazak nüfus ’te nüfusun %63’ü Kazak, %25’i Rus’tur. Diğer %46’ya çıkmıştır. Rus nüfus ise, %’den önemli gruplar Almanlar, Ukraynalılar, Öz- ’te %’e düşmüştür. Diğer etnik bekler, Tatarlar, Uygurlar ve Korelilerden gruplarda da bu yıllar arasında bir düşüş göz- oluşmaktadır. Ülkenin bazı bölgelerinde Rus- lenmektedir.(Apenov,). Kazak-Rus ların önemli bir nüfus çoğunluna sahip oldu- nüfus hareketlerini incelediğimizde Kazak ğu görülür. Mesela Doğu Kazakistan Kara- nüfusun hızla arttığı, Rus nüfusun hızla geri- ganda, Pavlador, Akmola, Astana, Almatı gibi lediği görülür. Kazaklar arasında nüfusun hız- bölgelerde Rus nüfus % aralığındadır. la artmasının yanında Rusya’ya doğru bir Rus Atırau, Kızılorda, Mangıstau gibi bölgelerde göçü başlamıştır. Ayrıca Kazakistan dışında ise Kazak nüfus %’lük oranla nüfus YENİ TÜRKİYE 53/ yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan’a yerleş- üstünlüğüne sahiptir. (Tolesh,). Kaza- mektedirler.(Kut,) Kazak nüfusu- kistan İstatistik Araştırması Merkezi başkanı Alikhan Smailov. 14 Haziran ’te yaptığı (*) Prof. Dr., Kırıkkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi. Karadeniz Araştırmaları Merkezi açıklamada Mayıs ’te Kazakistan nüfu- Başkanı.  nun Rus nüfusunu geçmesinin sebeplerinden tan’ın geleceğine bağlı görürken %’ü dili biri de Kazaklar arasında hızlı bir doğum ar- bu konuda önemli bir problem olarak gör- tışının olmasıdır. Radyo Liberty’nin haberine mektedir. (Kurganskaıa,). göre 18 Nisan ’de II. Dünya Savaşı’na katılan kişilerle yapılan bir toplantıda başkan Bağımsızlığının yirmi ikinci yılında Nazarbayev Kazakların ve Kazak Türkçesi- Kazakistan Cumhuriyeti politik, eğitime ait, nin ülkede parladığını Kazak nüfusunun %55 kültürel, stratejik, demografik, yasal ve sos- ve yaş ortalamasının 30 olduğunu, diğer etnik yal alanlarda önemli değişimler geçirmiştir. grupların yaş ortalamasının 60 olduğunu, Ka- Kazakistan’da bağımsızlıktan sonra uygulan- zakistan’ın geleceğini Kazakların belirleyece- maya konulan Kazak dilinin yaygınlaştırılma- ğini söylemiştir. sı ve hayatın bütün alanlarına hakim olması fikri etrafında başlatılan dil planlaması, etnik Kazakistan’da değişik etnik gruplar eşit ve demografik yapı çerçevesinde ele alınması olarak dağılmamıştır. ’li yıllarda Kruşçev gereken bir konudur. Dil planlaması toplum tarafından başlatılan “bakir topraklar” kam- dil bilim konuları içinde çok boyutlu olan ve o panyası çok sayıda Rus, Alman, Ukraynalı ve ölçüde de çok sorun ve terim içeren bir alan- Beyaz Rus’un ülkenin kuzeyindeki toprakla- dır. Dil planlaması olarak görülebilecek et- ra akın etmesine neden olmuştur. Kazaklar kinlikler çok çeşitlidir. Bir toplumda dil plan- güneydeki sahalarda daha çok sayıda iken lamasını yönlendiren dört ilke vardır. Bunlar, kuzeyde, büyük sanayi ve kent merkezlerin- “dilsel benzeş(tir)me”, “dilsel çoğunluk”, de özellikle Ruslar, Almanlar ve Ukraynalı- “yerlileştirme” ve “uluslararasılaştırma”dır. lar çoğunluktadır. yılları arasında Bunlardan dilsel benzeştirme kökeni ne olur- Rus Kazakistan’ı terk etmişlerdir. Bu sa olsun herkesin toplumdaki baskın dili öğ- sayı ’da ’e ve ’da ’e 2 renmesidir. Dilsel benzeştirme ilkesi dünya- ulaşmıştır. Kazakistan’dan her yıl Stalinci nın pek çok ülkesinde uygulanmaktadır. Dil sürgünün kurbanı Almanlardan kişi planlamasında dilsel amaçlar dışında “yarı ayrılmakta ve her zaman iyi karşılanmadıkları dilsel” ve “dil dışı amaçlar” da bulunmakta- Volga ile özellikle Almanya’ya ilk köklerine dır.(İmer,). Dıştan gelen bir zorla- dönmektedir. (Giroux,) Ka- zakistan’dan Rusya’ya ’te , ’te ma ile ya da ülkedeki siyasal iktidarın belli bir , ’da , ’de kişi amaçla ve devlet gücünü kullanarak yaptık- göç etmiştir. Kazakistan Cumhuriyeti’nden ları kültür değişiklikleri “zorunlu kültür de- göç artışının dille ilişkisinin temelinde Brief ğişiklikleri” adını almaktadır. Dıştan gelebile- Ajansı’nın araştırmasına göre ekonomik ve cek zorlamaların başında ülkenin dolayısıyla sosyal sebepler vardır. Sosyal sebepler ara- toplumun yabancıların boyunduruğu altına sında gösterilen dil probleminin göçe etkisi düşmesi gelmektedir. Siyasal iktidarın zorla- %16’dır. Güney Kazakistan Hümanist Ça- masıyla gerçekleştirilen kültür değişiklikleri- lışmalar Merkezi’ne göre ise göçün sebep- ne gelince, hemen her ulusun geçmişinde bu- leri arasında eğitimin %10, dilin % etkisi nun örnekleri bulunabilir.(Turan,). vardır. ’de Hümanist Çalışmalar Merke- Türk yazı dillerinin ’li yıllardan sonra zi’nin yaptığı araştırmaya göre “kendi kade- sayılarının hızlı bir şekilde artması, yı- rinizi Kazakistan’ın kaderiyle ilişkilendiriyor lından itibaren ise bağımsızlığını kazanan musunuz?” sorusunun sorulduğu ankette Türk cumhuriyetlerinde ana dillerinin Rusça- Kazakların %’si, Rusların %15’i, diğer et- nın hakimiyetinden kurtarılıp yaygınlaştırıl- nik grupların %’i “hayır ben ve ailem için ması zorunlu kültür değişmelerinin kapsamı YENİ TÜRKİYE 53/ bir şans görmüyorum, dil problemim var” ce- içinde ele alınması gereken dil planlamasıdır. vabını vermişlerdir. Devlet Komitesi ve Bilgi Hem Sovyet, hem de bağımsızlık döneminde Analiz Merkezi’nin yaptığı araştırmaya göre dil politikasının oluşumunda yarı dilsel ve dil Slavların %41’i hâlâ geleceklerini Kazakis- dışı amaçlar belirleyici olmuştur.  ve yüzyıllarda Ruslar Türkistan ya da hiç konuşmadığını genel olarak kabul sahasında geniş bir alanı işgal ettiler. ederler. Bunların çoğu % arası muhte- yılında Rusya’nın çıkardığı “step kanunu” ile melen Rusçayı Kazakçadan daha akıcı biçim- bütün Kazak bozkırlarının doğrudan doğruya de konuşmaktadır.(Fierman,). Rusya’ya ilhakı halk arasında galeyan ve Rus işgaline karşı uzun yıllar süren isyanlara se- Rusçanın Türk yazı dilleri üzerindeki bep oldu. yıllarında Kazak boyları si yoğun çalışma gerektiren bir alandır. Rus olumsuz etkilerinin günümüzde giderilme- Rusların hakimiyetine geçmişti. Rus Çarı I. Nikola, 22 Haziran ’te bir ferman yayın- dil politikasının en önemli amaçlarından biri layarak Kazak topraklarının tamamının Rus de Rusçanın yaygınlaştırılmasını sağlamak- hakimiyeti altına geçtiğini ve Kazak Türkle- tı. Kruşçev’in “Herkesin Rusça konuşmaya rinin Rus kanunlarına tabi olduklarını ilan başladığı anda Komünizm kurulmuş olacak- tır” formülü konuya ışık tutmaktadır. Çarlık etti. Bundan sonra Kazak topraklarına Ruslar Rusyasında işgal edilen yerlerdeki Müslüman hızlı bir şekilde yerleşti. ’te bu bölgede Türk nüfusunun Hıristiyanlaştırılmasında dil yaşayanların yarısına yakınını Ruslar oluştur- ve alfabe önemli bir araç rolü oynamaktay- maya başladı.(Gömeç,). Kazak dı. Çarlık yönetimi etnik milliyetçiliği yer yer topraklarının Ruslar tarafından gasp edilme- körükleyerek Pantürkizm ve Panislamizm si Kazak Türklerinin kültür ve dili üzerinde sentezinin oluşmasına engel olmak istemiştir. de olumsuz etkiler yapmıştır. Kazakistan’da Tatar Kayyum Nasiri, Kazak İbray Altınsarin kendi ana dillerini bilmeyen, konuşmayan Rusların bu politikalarına farkında olmadan Kazak Türklerinin oranı yılında şe- hizmet etmişlerdir. Bolşevikler daha ’de hirlerde %37’ye, köylerde ise %17’ye yük- çok etnikli bir toplumda siyasal dil seçimi ile selmiştir.(Tatimov,). yılında ana bir eğitim dili seçiminin çok zor olduğunu dili-Rusça yönünde iki dillilik oranı %, anlamışlardı. Eşitlik ilkesi adına iktidar, ulus- 3 ’te %, ’da ise %’tür.(Ba- ları kendi özellikleri içinde, bir başka ifadeyle rutçu-Özönder,). Kazakistan nü- kendi dilleri etrafında bir araya getirmiştir. fusunun en geniş parçası içinde iletişim için döneminde her şey ulusal diller bir kanal temin eden şimdiki dil Kazakça konusuna bağlıdır. değildir. SSCB’nin Rus olmayan milletlerinin “ikinci ana dil” olarak onlu yıllar için aracı- Sovyetler Birliği döneminde Kazak lık eden Rusçadır. nüfus sayımına göre grubu için, Kazak okullarında eğitim gören Kazakistan nüfusunun dörtte üçünden fazla- kırsal yöreler halkıyla Rus okullarına devam sı Rusçanın doğuştan konuşucusudur ya da eden şehir halkları arasında net ayırım vardır. onu akıcı olarak konuşabilmektedir. Kaza- Cumhuriyetin içinde azınlık durumunu sür- kistan’da yaşayan Rusların yaklaşık olarak ta- düren ve henüz gereksinimleri karşılayacak mamı ve diğer azınlık üyeleri (özellikle Slavik kadar aydın sayısına kavuşmamış olan Kazak- olanlar) doğal, doğuştan Rusça konuşucuları- lar, Rus diline kendiliğinden koşarak ülkele- dır. Kazakistan Kazaklarının çoğunluğu Rus- rinde sorumlu mevkilere yükselebilmenin çayı akıcı biçimde konuşur. Kazakların %64’ü yollarını aramaktadırlar. Azerbaycan ve diğer sayımında akıcı Rusça konuştuklarını Orta Asya Türk cumhuriyetlerinde ise eği- iddia etmişlerdir. Bu, diğer eski Sovyet Türk timde daha dengeli durumlar görülmektedir. cumhuriyetlerindeki %23 ve %37 oranları ile Cumhuriyetlerin yerli halkları ister kırda ister karşılaştırıldığında şaşırtıcıdır. Doğrusu şehirde olsun, kendi okullarını tercih etmek- sayım sonuçları, doğuştan Rusça konuşan Ka- tedir. Sovyet iktidarı ulusal eğitime karşı gös- zakistan Kazaklarının oranının %2’nin altında terilen bu eğilimi karşılamak için birinci sınıf- YENİ TÜRKİYE 53/ olduğunu gösterdiği anlamına gelir. Yine de tan itibaren Rusça eğitimi zorunlu kılmakta, bu sayı aldatıcıdır. Kazakistan’ın dil problem- sekiz yıllık eğitim uygulayan ulusal okulların leri tartışmasına halk içindeki bu katılımcılar yanında on yıllık uzun bir Rusça eğitimini Kazakların en az %25’inin çok az konuştuğu öngörmekte, özellikle üniversite tahsiline  gençleri sevk etmek için baskı yapmaktaydı. cakları sezip hareketin önderliğini üstlendiler. Üniversitede Rusça bilmek eğitime devamın Hem İslam’ın kendine çekebileceği bu genç- başlıca koşuluydu. Ancak Rusça öğrenenler lerin potansiyel muhalefetini kırmak ama- devlet kadrolarına talip olabilmekteydiler. cıyla, hem de Sovyet miti yıkıldıktan sonra kalan tek meşruiyet tabanı ulusal referansları SSCB politik örgütü içinde özgür ol- olduğu için, iktidardaki seçkinler ulusal dilin mayan ulusların büyük çoğunluğu Rusya tekelini savunur oldular.(Roy,). Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin sınırları ile çevrilmiştir. Dolayısıyla bu halkla- Kazakistan nüfusunun çok dilli bir rın kültürel statüleri hızlı bir Rusça eğitimiyle toplum özelliği göstermesine rağmen, dillerin daha süratli değişmekteydi. Tüm okullarda dağılımı demografik ve işlevsel açıdan baskın Rusça birinci sınıftan itibaren zorunlu olup, olan iki dilin (Kazakça ve Rusça) yararına ge- her durumda Rusça eğitimi okul çağının ba- lişmiştir; çünkü dilsel toplumların büyük bö- şından sonuna kadar durmaksızın devam lümü coğrafi açıdan dağınık olup ulusal/böl- eder. Yetersiz ulusal dil eğitimi, gençleri bir gesel idari birimlere sahip değillerdir. Kazak zaman sonra orta eğitimin ileri bir devresinde nüfusunun yoğun olması, Kazak dilinin canlı- kendi ulusal dillerinden Rus diline geçmeye lığı açısından önemlidir. Çok geniş topraklara zorlamıştır. RFSSC içinde Rus olmayan halk- dağılmış olan Kazaklar iletişimsel tembelliğe ların dillerini eğitim alanında en alt düzeye bağlı olarak prestijini koruyan güçlü Rus dili indirmeyi amaçlayan geri dönülmez bir hare- ile düzenli dilsel ilişkiye sahiptir. Bu, Kazak ket vardı. Çember içine alınmış halklar için dilinin canlılığı açısından zararlı bir etkeni Kruşçev’in önce bir yakınlaşma, daha sonra görmemizi sağlamaktadır. Yani, Kazakistan’ın da bir nesil içinde ortak dilde erime düşün- dilbilimsel portresinin özelliği yalnızca gene- düğünü unutmamak gerekir. SSCB Bilim- tik ve tipolojik açıdan farklı dillerin varlığı 4 ler Akademisi Başkan Yardımcısı P. Fedosev ile ortaya çıkmamış olup, bunun yerine tek ’da Talin’de yapılan bir konferansta, bir iletişim alanında farklı iletişimsel güçlere SSCB’nin çeşitli ulusları arasındaki yakınlaş- sahip Kazak ve Rus dillerinin birlikte yaşa- manın, bir Sovyet kültür birliğine yol açtığını masıyla ortaya çıkmıştır. Bu yüzden, Kazak ve Rus dilinin her topluluk için ortak bir dil dilinin canlılığı yalnızca dilsel durumun nes- durumuna girdiğini vurgulamıştı. (D’encaus- nel göstergeleri ile değil, aynı zamanda Ka- se,). zak dilinin şu anki durumunun güvenli olup olmadığına, Kazak dilinin statüsüne, devlet Rusça ve yerli dildeki çifte eğitim sis- tarafından ne tür bir Kazak dilini iyileştir- teminde kendini gösteren Rusçanın üstünlü- me politikasının izleneceği ile de tanımlanır. ğünün sapkın etkileri oldu. Rus okullarının (Suleimenova-Akanova,) Kazaklar dışında bırakılanlarda tepkici bir ulusal kim- arasında önemli bir etnik faktör olan dilin lik gelişti ve onlar açısından ulusal dilin daya- etkisiyle kendi ana dilini kaybetme, ancak tılması Rusça bilen seçkinlerin yerini almanın şimdi durdurulup öz ana diline dönme gele- bir yolu haline geldi. Bağımsızlıklardan önce neği güçlenmeye başlamıştır. Kazakistan’da kariyer yapabilmek için, kişinin etnik grubu uygulanan dil siyasetini, nüfus bilimi ile ilgili ne olursa olsun “Rus” okullarından mezun ol- önemli ve fonksiyonel değişimlerle birleştir- ması gerekiyordu. Bu okulların düzeyi daha diğimiz zaman anlamamız ve bir yere oturt- yüksektir. Rusça da prestijliydi ve yönetimin mamız mümkündür. Sovyetler Birliği döne- diliydi. Varlıklarını Orta Asya kırsal kesimi- minde nüfusça azınlık durumuna düşmüş nin nüfus baskısına borçlu olan bu kişiler, dil olan Kazaklar, bağımsızlık sonrası öncelikle politikasının katı bir şekilde uygulanmasını, YENİ TÜRKİYE 53/ nüfusun Kazaklar lehine değişmesi ve Kazak- yalnızca Rus dilini konuşabilenlerin erişebil- çanın her alanda yaygınlaşmasını temel amaç dikleri mevkilere açılan bir yol olarak gördü- olarak belirlemişlerdir. Bu doğrultuda uygu- ler. Bugün iktidarda olan Ruslaşmış seçkinler, lamaya konulan tedbirlerin kısmen başarılı bu harekete karşı çıkacaklarına, önceden ola- olduğu söylenebilir.  Başkanlığına adaylık, Kazakistan Cumhur- leştirilmesi dillerin işlevsel statülerinin yasal başkanı tarafından gösterilir. Meclis Başka- Kazakistan’daki dilsel durumun iyi- düzenlemesi ile başlamıştır: Kazak Sovyet nı adayını kamaranın milletvekilleri belirler. Sosyalist Cumhuriyeti’ndeki Anayasa ve Dil (Türk Cumhuriyetleri Anayasaları ). Yasası (22 Eylül, ) Kazak dilinin devlet Anayasanın 7. Maddesinde yer alan “Kazakça dili olduğunu ve Rus dilinin de etnik gruplar ile birlikte resmi olarak eşit şartlarda Rusça arası iletişim dili olduğunu ortaya koymuştur. da kullanılır.” Hükmü bile Rusları rahatlat- Kazakistan Cumhuriyeti’ndeki Diller Yasası mamış Rus milliyetçileri tarafından kurulan (11 Temmuz, ), Kazak dilinin devlet dili muhalefet partisi “Edinstvo (Birlik) Partisi” olduğunu tasdik etmiş ve Rus dilinin kullanı- tarafından eleştirilmiş ve Rus dilinin ikinci mını da; “Hükümet örgütlerinde ve yerel hü- resmi dil yapılması talebi gündeme gelmiştir. kümetlerde, Rus dili resmi olarak Kazak dili Hatta ’da Nazarbayev karşısında cum- ile eşit derecede kullanılır” ifadesiyle netleş- hurbaşkanlığına aday olan Olcas Süleymanov tirmiştir. Kazakistan dil yasasının özellikleri kazanması halinde Rusçanın ikinci resmi dil onun çok konulu olma özelliğinden kaynak- olacağı vaadiyle Rus seçmenlerin oylarını lanır, çünkü bu kanunlar yalnızca bir milletin almayı hedeflemiştir. Anayasada yer alan dili için değil, Rus dili ve Kazakistan’daki di- Cumhurbaşkanıyla birlikte Meclis ve Senato ğer diller için de düzenlemelere yer vermiş- başkanının Kazakçaya tam anlamı ile hâkim tir. Buna ek olarak, devlet dili nosyonu da olması şartı, bu makamlara Kazak Türkleri- oldukça değişmiştir. Şimdi devlet dili ülkenin nin gelmesinin önünü açan düzenlemelerdir. tümünde sosyal ilişkilerin tüm alanlarında fa- aliyet gösteren hükümetin yürütme, yasama Kazakistan Anayasası’nda Kazakça ile ve yargı organlarının dili olarak tanımlanır ilgili yer alan hükümlere baktığımızda ba- ve etnik gruplar arasındaki yakınlaşmanın ğımsızlık sonrası bir Kazaklaştırma süreci- nin başladığını söyleyebiliriz. Bu doğrultuda 5 bir etkenidir. Bu nosyon, dilbilimsel düzen- lemenin ana yönünü tanımlar.(Suleimeno- yılında ikinci bir dil kanunu yapılmıştır. va-Akanova, ). Devlet dili kanuna Bu yeni kanun dille ilgili uygulamaların daha ek olarak Rusça da bir “çapraz milliyet dili” somut olarak hayata geçirilmesini, toplu- olarak iletişim için ihdas edildi. ’te ya- mun iç politikası ve dıştan bağımsız yapısıyla pılan referandum ile kabul edilen anayasaya yüce bir devlet olarak genişlemeye başlayan göre Kazakistan Cumhuriyeti’nde devlet dili Kazakistan toplumunun psikolojik atmosfe- Kazakçadır. Devlet kuruluşlarında ve yerel rindeki bazı değişikliklere saygıyı da kapsar. yönetim birimlerinde Kazakça ile birlikte res- Kazakistan’da ’de Başkan Nursultan mi olarak eşit şartlarda Rusça da kullanılır. Nazarbayev’in emriyle anayasa temelinde dil Devlet Kazakistan halkının dillerinin öğrenil- politikası kavramı ve yeni dil kanunu “dillerin mesi ve geliştirilmesi için uygun şartlar sağlar işlevi ve gelişmesinin devlet programı” kabul (Madde 7/). Herkes kendi ana dilinde edildi. Programın oluşumu, toplumdaki dil konuşma, kendi kültürünü yaşama, iletişim, probleminin çözüm yönetimi ve bu alanda konuşma, eğitim ve yaratıcılık dilini özgürce sosyal hakların restorasyonunda devlet deste- seçme hakkına sahiptir (Madde 19/2). Ka- ğinin gerekliliğine yol açtı. Programın temel zakistan Cumhuriyeti’nde doğmuş, en az 40 hedefi, Kazakistan Cumhuriyeti’ndeki diğer yaşını doldurmuş, Kazakistan’da son 15 yıl diller ve devlet dili için uygun koşulları sağ- ikamet etmiş ve devlet dilini serbestçe kul- lamaktadır. Devletin ölçüleri ve bilim, kül- lanabilen her bir vatandaş Cumhurbaşkanı tür, eğitim ve medya alanında diğer dillerin seçilebilir. (Madde 41/2). Kamaralar, devlet gelişmeleri konusu ayrıntılı olarak açıkça be- YENİ TÜRKİYE 53/ dilini akıcı şekilde kullanabilen milletvekil- lirtilmiştir. Terminoloji ve yer isimlerinin araş- leri arasından, Senato ve Meclis milletvekili tırılmasına ve devlet dili temelinde ülkenin üye tam sayılarının çoğunluğu tarafından gizli devlet işlerinin dereceli olarak idaresine özel oylamayla seçilen Başkanlar yönetir. Senato önem verildi. Kazakistan Cumhuriyeti Kültür  ve Enformasyon Bakanlığı’nın Başbakanın meyi hedefler: Devlet dilinin sosyo-iletişimsel emrine göre programın geliştirilmesinin kon- işlevlerinin genişletilmesi ve güçlendirilmesi, trolü izlenecek ve üç ayda bir hükümete ma- Rus dilinin ortak kültürel işlevlerinin korun- halli başkanlık ve bakanlıkların hareketleri ve ması ve Kazakistan’daki diğer dillerin geliş- durumları hakkında bilgi verilecektir. tirilmesi.(Suleimenova-Akanova, ). yılında ise “Kazakistan’da Haziranı’nın gün raporunda- Yılları Arasında Dillerin İşlevi ve Geliştiril- ki bilgilere göre dil gelişmeleri için bazı somut mesi Hakkında Devlet Programı kabul edil- ölçüler Kazakistan’da görülmeye başlamıştır. miştir. Hem , hem de Bu gelişmeleri kısa başlıklarla ortaya koyalım. Dillerin İşlevi ve Geliştirilmesi Hakkında Kazakistan’da yaşayan Kazak Türkleri dışın- Devlet Programına bakıldığında dil politi- daki halklar kendi dilleriyle eğitim yaptıkları kasının daha çok “Kazakistanlılık” esasına kurumlarda Kazak Türkçesini de öğretmek- dayandırıldığı görülmektedir. “Kazakistan- tedirler. Mesela Aktöbe Bölgesi’nde Koreli ve lılık” Kazakistan’da yaşayan herkesin etnik Yahudi ulusal kültür merkezleri ana dili bilgi- kökenlerine bakılmaksızın Kazakça etrafında si rekabetini sürdürürler. Rus ortaokullarının bütünleşmesi olarak değerlendirilmektedir. sınıflarında Kazak dilinin ek saatleri yılında kabul edilen “ Yılla- bu yıl eklendi. Kreşlerdeki çocuklar hafta- rı Arasında Dillerin İşlevleri ve Geliştirilmesi da saat devlet dilini öğreniyorlar. Kuzey Hakkında Devlet Programı”nda, devlet dili- Kazakistan Üniversitesi’nin bütün Rusça bö- nin geliştirilmesi için hukuki koşulların oluş- lümlerinde ’de öğrenciler Kazak dilini turulması, her alanda devlet dilinin kullanıl- saatlik programa göre öğreniyorlardı. ması, eğitim ve öğretim alanında Kazakçanın ’da bu saatlik programa göre yapıl- işlevinin artırılması, devlet dilinin geliştirilme- dı. 40 öğrencili kreşlerde Rus çocuklar hafta- si için bilimsel çalışmaların yapılması hedef 6 da iki kez resmi dili öğrenecekler. olarak belirlenmiştir. Bu programın uygulan- Kazak isimleri ve soy isimlerinin tari- ması sonucu Kazakçanın yaygınlaşmasında hi Kazak geleneklerine göre düzenlenmesi gözle görülür ilerlemelerin olduğu fark edi- işini de bu program çerçevesinde ele almak lir. yılında devlet organlarında Kazak- gerekir. ’da Nursultan Nazarbayev im- ça yapılan yazışmaların, bütün yazışmaların zasıyla yayınlanan kararnameye göre Kazak %67’sini oluşturması, Kazak dilli okul öncesi halkının mensupları aile adlarının ve soyad- kurumların oranının %68’e çıkması, larının yazımında Rusça -ov, -ev, -ova, -eva yılları arasında yeni Kazakça eğitim gibi ekleri bırakıp, bunların yerine ulı (oğlu) veren okulun açılması, Kazakça süreli ya- kızı kelimelerini getirebilirler. Bunun gereği yınların oranının %68’e yükselmesi Kazakça olarak birçok Kazak ismi ve soy ismini değiş- lehine bir durumun ülkede oluştuğunu gös- tirme yoluna gitti. Kazakistan’da bir Kazak’ın termektedir. Kazakistan’da “ Yıl- kimlik kartında ilk adları, soyadları, babanın ları Arasında Dillerin İşlevi ve Geliştirilmesi adı ve soyadına yer verilmektedir. İsim ve soy Hakkında Devlet Programı”nda Kazakçanın isimlerdeki Ruslaştırmanın giderilmesi artık statüsünü sağlamaya dönük, daha güçlü ve eski hızını kaybetmiştir. gerçekçi hedefler ortaya konmuştur. Ülkenin mevcut etnik kompozisyonu, Rusçanın ve Rusların ülkedeki etkin pozisyonları göz önü- kası Kavramı (4 Kasım, ), Dillerin Geliş- ne alınarak Kazakçanın yıllar içinde aşamalı Kazakistan Cumhuriyeti’nde Dil Politi- mesi ve Kullanılması İçin Devlet Programı (5 olarak toplumda yaygınlaştırılması gerektiği Ekim, ), dönemi için Dillerin belirtilmiştir. Dil politikası uygulanırken top- YENİ TÜRKİYE 53/ Gelişimi ve Kullanılması için Devlet Progra- lumda etnik huzursuzluğa yol açacak dav- mı (17 Şubat, ) gibi belgeler ülkede dil- ranışlardan kaçınılması vurgulanmaktadır. sel alanın oluşumu ilkesini barındırır ve üç (Garibova,). Programlarda Rus- stratejik yönde dilsel planlamayı gerçekleştir- çanın “kültür dili olma işlevi”nin korunması, Kazakça konuşumunun toplumda prestijinin lerde bulunan kişilerin Kazakçasının ölçül- artırılmasına vurgu yapılması dikkati çeker. mesine yönelik faaliyetlerde bulunulmakta- programında yer alan Rusçanın dır. Dil siyasetinin gereği olarak Rusça yer resmi ortamda kullanılmasının sağlanması adlarının birçoğu Kazakçasıyla değiştirilmiş- ile ilgili madde ikincisinde yer almaz. Lise ve tir. Mesela: Gurev-Atrav; Çevşenko-Aktav; üniversitelerden mezun olmak için Kazakça Selinograd-Akmola gibi. sınavında başarılı olmak şartı getirilmesi, Ka- zak Devlet Televizyonunda Rusça yayınların Kazakistan’da eğitim sisteminin yanı Ekim ’den itibaren durdurulması, Rus- sıra ana dili eğitimi ve öğretiminde köklü ça ders saatlerinin azaltılması gibi Kazakça- değişiklikler yapıldı. Özellikle ilkokul ana nın hakimiyetinin genişletilmesi ve Rusçanın dili ders kitaplarının yeniden yazılıp ortaya alanının daraltılmasına yönelik uygulamalar çıkması gurur verici bir olaydır. Kitaplarda, Rusları kızdırmıştır. ulusal ve kültürel değerlere öncelikli olarak önem verilmiştir. Millî kültür ve millî benlik konularını işleyen metinlerin seçimine ağırlık nan dil politikalarının bir hedefi de Sovyetler Kazakistan Cumhuriyeti’nde uygula- vermişlerdir. Abay, Ahmet Baytursunoğlu, Birliği döneminde değiştirilen Kazak yer isim- Mircakıp Dulatov, Magcan, Cumabayev gibi lerinin tekrar konulmasıdır. Onomastik prob- şahıslar kitaplarda yer almıştır. lemlerin öneminin göz önüne alınmasıyla Ka- zakistan’da ’da hükümet yanında devlet Ana dili olarak Kazakçanın temel dil- ad bilim komisyonu kuruldu. Komisyonun bilgisi kuralları verilirken tüm teknikler kul- ana hedefi yerel yönetimlerin tekliflerini ta- lanılmıştır. Kitapta yer alan kavram sayısı ve rihi yer adlarının kullanımı ışığında kararlaş- söz varlığı Kazakçanın zengin bir dil olduğu tırmaktı. Komisyon yerleşim bölgeleri ile ilgili da dikkate alınarak aktarılmıştır. Rusçadan adı kapsayan bir katalog oluşturmuş giren kelimelerin yerine Türkçe kökenli ke- limeler kullanılmıştır. Samalyot yerine uçak, 7 durumdadır. Yer adları ile ilgili koleksiyon ça- lışması sürmektedir. Toponomik malzemenin klas yerine sınıf, helikopter yerine dik uçak vs. derlenmesi ve bir sözlükte toplanması çalış- (İsmail,). Kazakistan’da son 20 maları başlamıştır.(Khusainov,). yıldır Rusçanın etkinliğini daraltmaya yönelik genel bir çalışma görülmektedir. Türkmenis- Moğolistan ve Çin’den Kazakistan’a tan’da da gördüğümüz Rusça ay isimlerinin göç eden Kazak Türkleri özellikle Kazakis- terk edilmesi bu duruma küçük bir örnek- tan’ın kuzey bölgelerine yerleştirilmektedir. tir. Kazaklar Rusça ay isimlerini kaldırmış- Kuzey bölgesindeki Rus nüfus yoğunluğuna lardır ve yeni sözcüklerini Türkçe ve Farsça karşı ana dillerini iyi korumuş olan Moğolis- sözcük köklerinden türetmişlerdir. (Fier- tan ve Çin Kazaklarının bir arada yaşaması man,). ülkede kalmayı düşünen Rusların Kazakça öğrenmelerini kolaylaştırmaya yönelik bir Kazak dil kanunun uygulanması mey- harekettir. ’de kurulan Kazak Dil Kuru- velerini hemen vermeye başladı. İnsan araş- mu her vilayette hatta ilçelerde bile şubeler tırmaları merkezinin Rus ve Kazak öğren- açmıştır. Bu şubeler her sene Kazak dili ile ciler arasında yaptığı bir alan araştırmasına ilgili makale, araştırma yarışmaları ve sem- göre yılları arasında devlet diline pozyumlar düzenlemektedir. “Dil milletin hâkim Rusların sayısı %, Kazakların sayı- namusudur” konusunda birçok kompozisyon sı % oranında arttı. Göreceli olarak hiç yarışması yapılmıştır. hakim olmayanların sayısı Ruslar arasında YENİ TÜRKİYE 53/ % ve Kazaklar arasında % oranında “Ana Tili” gazetesi Kazak dilinin geliş- azaldı. (Kurganskaıa,). mesi, yaygınlaştırılması ve Rusçanın hakimi- yetinin kırılması doğrultusunda etkili yayınlar Sovyetler Birliği’nin dağılmasından yapmaktadır. Her sene bürokratik kademe- sonra ortaya çıkan cumhuriyetlerde resmi  dilin öğretilmesi ile ilgili sorunlar görülmek- Dilbilimsel “Kazaklaştırma” eğitimin tedir. Sorunun çözümü bazı devletlerde di- alan ve düzeyine göre de çeşitlenir. Meslek ğerlerinden daha kolaydır. Azerbaycan, Öz- liseleri ve ilkokul “düzenli” orta öğretimin bekistan, Litvanya gibi nüfusunun büyük kıs- arkasında kalmıştır. Bu yüzden bugün orta mının tek bir etnik gruba ait olduğu, ismen öğretime devam eden Kazakların %80’e yakı- var olan ulusal dilin, Sovyet devrinde bile nı Kazak dilli gruplara ya da okullara devam nispeten yüksek bir statü kazanmış çok geliş- ediyor. Bu meslek teknik okulları ve yüksek miş edebî standarda sahip olduğu cumhuri- eğitim öğrencileri için sırası ile yaklaşık ola- yetlerde bu göreceli olarak kolaydır. Kazakis- rak %50 civarındadır. Kızılorda ilçesinde bile tan zorluk uzantısının diğer ucunda kalır. Ba- (Nüfusun %80’i Kazaktır) Yüksek eğitim oku- ğımsızlığın ilk yıllarında ana okulu, lu öğrencilerinin %40’tan fazlası ’da temel eğitim okulları açıldı. Devlet dilinin Rusça okuyordu. Diğer 7 ilçede Rusça orta- rolü, haber medyada belirli ölçüde artmaya laması için tabloların karşılaştırılması %80’in başladı. Kazakistan’da yılında, toplam üstündedir. (Etnokulturnoe,). temel eğitim okul sayısı olup, bunların ’u Kazak, 72’si Özbek, 16’sı Uygur, 3’ü Tek tek meslek okulları ve yüksek Tacik, 1’i de Türk dilinde eğitim vermektedir. öğretim kısımları içinde bile, okullar ve uz- Üstelik Karma okul sayısı da, ’a çıkmış- manlıklar arasında Kazakçanın kullanılma- tır. Rus dilinde eğitim veren okulların sayısı sının derecesi değişkendir. Mesela hayvan ise ’a kadar azalmıştır. Kazak dilini öğ- besleme, yetiştirme alanındaki öğrenciler renenler için baskı sayısı 5 milyon tane olan için makina yapımındakilerden çok daha faz- 78 kitap yayınladı. Fakat yinede, Kazak dili- la Kazakça eğitim vardır. Kazaklar arasında nin canlanma süreci hakkında yorum yapmak çok yüksek oranda bir meslek okulu eğiti- için hâlâ erkendir, bu konuda devlet siyaseti mi görülür. Aynı şey eğer mukayese edilirse 8 nükleer fiziğe göre tarih için geçerlidir. Her yeterince tutarlı değildir. (Kazıbaev, Maji- tov,). yılında Kazakistan’da şeye rağmen bütününde Kazakçada bugün ’den fazla ortaokul vardır, bunlardan öğretilen birçok özelliğin on yıl önceki dilde ’si eğitimde Kazakça’yı kullanmışlardır. mevcut olmadığı kabul edilebilir. (Etnokul- Bunun yanında, ülkedeki 90 okul Özbek- turnoe,). Ortaokulu tamamlayan her çe, Uygurca, Tacikçe ve Ukraynaca eğitim öğrenci (Kazak olmayan orta gruplar bile) vermektedir. Kazakistan’da yaşayan etnik diploma alabilmek için bir Kazakça sına- gruplar 22 ayrı dil konuşurlar, bunlara ait vından geçmelidir. Bununla beraber birçok okul vardır. Ülkedeki kültürler ve yerel okulda Kazakça öğretecek kimse yoktur. Bu dilleri öğretmek için çeşitli organizasyonlar bakımdan Kazakçanın istenilen ölçüde öğre- yapılmaktadır, ayrıca yerel dilleri öğretmek tilebildiği tartışmalı bir konudur. Okulda ve için kilise okulları kurulmuştur orduda verilen zorunlu Kazakça dil dersleri eğitim yılında, 14 dil Korece, İbranice, Uk- sadece başlangıç seviyesinde kalmakta, Ka- raynaca, Tatarca, Almanca, Türkçe, Çeçence, zak dili özellikle Kazak olmayan etnik grup- Uygurca, Ermenice, Azerbaycanca, Çuvaşça, larda sosyal ilişkilerde kullanılan bir dil konu- Lehçe, kürtçe ve Dungan dilleri, Kilise okul- muna taşınamamaktadır. (Yapıcı,). larında öğretilmektedir. Dili öğretmek için Devlet Dil Hareketinin Güney Kazakistan yetimhaneler ve buna benzer organizasyon- Eyaleti Şube Başkanı Taljan Rayimberdiyev lar yerel bölgelerde de yapılmaktadır. Kaza- de, onca çabaya rağmen Kazakçanın Rusça kistan okullarının tüm ortaokulları 5.sınıftan karşısında pozisyonunu ilerletemediğine dik- başlayarak müfredat dahilinde yabancı dil kati çeker. Bağımsızlık elde edildikten son- YENİ TÜRKİYE 53/ öğretirler. Özel okullar, yabancı dili 1.sınıftan ra Kazak dilini daha iyi seviyelere çıkarmayı itibaren öğretir. Çoğu ortaokulda Fransızca amaçlayan birçok çalışma yapılmıştır. Bizzat ve Almanca teklif edilmesine rağmen İngiliz- Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in kendisinin ce öğretilir. (Aminov, vd.,). bu konuyu içeren birçok çeşitli programlar hazırlaması ve dille ilgili birçok kanunun çık- mi dil” statüsünün verilmesidir. Muhtemelen masına öncülük etmesine rağmen, hala dev- daha ileri siyasi talepleri (Rusçaya devlet dili let kademesindeki üst düzey yöneticilerinin statüsü verilmesi gibi) engellemek amacıyla çoğu Rusça konuşmakta, ana dillerini yeterli resmi düzeyde sürekli olarak Kazakistan’ın düzeyde bilmemekte ve konuşamamaktadır. çok halklı (etnikli) bir yapıya sahip olduğu Bu kişilerin çocukları da evde Rusça konu- vurgulanmaktadır. Bu durumda Ruslar da şulduğundan dolayı Kazakçayı bilmemekte- bu halklardan sadece biri olmaktadır. Diğer dir. Görünürde Kazakçanın yaygınlaştırılması etnik grupları bir çatı altında birleştirme eği- için birçok çalışmanın yapıldığı görülse de, limini Kazakistan Halkları Asemblesi’nin Ka- Kazakça eğitim veren okulların sayısında hız- zakistan Halkı Asemblesi şeklinde isim deği- lı bir artış olsa da yine de, ana dili eğitiminde şikliğinde görüyoruz. Terazinin öbür ucunda istenilen sonuçlara ulaşılamamıştır. Bu konu- kültür, tarih, eğitim politikaları alanlarında daki başarısızlığı Nazarbayev’in “20 yılda ayı Kazak kültürünün esas alınması, Kazakça- bile Kazakça konuşmaya başlardı” sözü açık- nın canlandırılması ve kullanım alanlarının ça ortaya koymaktadır. Rusça ve diğer dilleri genişletilmesi çalışmaları bulunmaktadır. Bu bilmenin işe girmede bir avantaj olduğu ülke- anlamda Rusçanın Kazakça ile birlikte devlet de Rusça eğitim veren okulların prestiji daha yazışmalarında kullanılması geçici bir durum yüksektir. yılından itibaren 12 yıllık ke- olarak tespit edilmiş, devlet işlerinin milli dil- sintisiz eğitime geçecek olan Kazakistan’da de yapılması hedefi konmuştur. (Somuncu- Kazakça ve Rusçanın ardından İngilizcenin oğlu,) yılında Kazakistan’ın en de birinci sınıftan itibaren zorunlu olarak yüksek yargı kurumu (Anayasa Mahkemesi), okutulacağı kararı alınmıştır. Kazak toplumu Genel Davacı Kurumları, Ulusal İstihbarat içinde bir yanda Kazakça yaygınlaştırılmak Birliği, Yüksek Seçim Kurumu ve Kazakistan istenirken öbür yanda üç dilli bir toplumun Yargı Mahkemelerinin kullandıkları ve belge- oluşturulması hedeflenmektedir.(Rayimber- lerinde yer alan diller devletin ulusal dilidir. 9 diyev,). Landau ve Kellner-Heinkele’ye Eğer gerek duyulursa Rusça ve diğer diller de göre Kazakistan’da Kazakça konuşanların Kazakça oranında kullanılabilir. Mahkeme sayısında artış görülse de, Kazakların çoğu kararları Kazakça ve Rusçadır. Rusçayı ana dilleri gibi bilmekte ve Rusça düşünmektedir.(). Kazakistan’daki Rusça, Kazakistan’daki yerleşik med- büyük şirketlerdeki ana çalışma dilleri Ka- yada baskın kalmıştır. Buradaki merke- zakça, Rusça ve İngilizcedir. Hemen hemen zi- yerel televizyon ve radyo kanallarının beşi tüm yüksek seviyedeki işe alım kriterlerinde burada bölge dilinde yayınlar yapar. Ulusal “Rusça ve İngilizce bilmek gerekmektedir” kanallardaki haber programları Kazakça ve notu vardır. Kazakça bilmek de avantajdır. Rusça olarak verilir. Kazakistan’daki gaze- Bundan şu çıkıyor ki, devlet dilinin bilinmesi teler ve dergiler ülkedeki yaşayan etnik va- özel sektörde ve yabancı şirketlerde çalışmak, tandaşlar da göz önünde bulundurularak uluslararası faaliyetlerde yer almak için gerek- Kazakça, Rusça, Ukraynaca, Lehçe, Alman- li değildir. Kazakistan’daki tüm reklam pano- ca, Korece, Uygurca, Türkçe ve Dunganca larında bilgiler mutlaka Kazakça ve Rusçadır. olmak üzere 11 dilde yayımlanır. Ülkede yer Bir taraftan heterojen etnik yapısı, diğer ta- alan gazete ve dergilerin tümü adettir. raftan uygulamada Kazakistan’ın Kazakların Bunların tanesi ülke dilinde yayımlanır, yurdu olması gibi realiteler bu alanda dengeli adedi Rusça olarak yayımlanır. Buna ek bir politikanın uygulanmasını gerektiriyordu. olarak, Rus gazetesi ve dergisi Kazakis- Bu dengenin bir tarafı, değişik etnik grupları tan-Rusya çevresinde basılır. Hemen hemen YENİ TÜRKİYE 53/ temsil eden bir organ olarak çalışan Kaza- yabancı kitle iletişim kurumu Kazakis- kistan Halkları Asemblesi’nin oluşturulması, tan’da temsil edilir. Bunlarında gazetesi Rusçaya devlet dil statüsü olmasa da önce ve 83 tv kanalı ve radyo programları vardır. “halklararası iletişim dili”, daha sonra “res- Bunların yaklaşık %90’ı Rusça, %95’i İngiliz-  ce ve %5’i diğer dillerdedir. Kazakça içeren Yeni dil kanununda Kazakların Kazakistan’ın internet sitelerinin oranı sade- Haziranı’nda devlet dilini öğrenmeleri zorun- ce %5,6’dır. Sitelerin %12’si ise İngilizcedir. lu kılındı. Haziranı’nda Rusların aydın Aynı durum Kazak edebi ürünlerinde de izle- kesiminin Kazakçayı öğrenmesi zorunlu hale nebilmektedir. Ülkede satılan kitapların çoğu gelecek. Halkın Kazakçaya aşamalı olarak ezici bir üstünlükle Rusya’da basılan kitap- geçişini sağlayan programın iyi uygulanması lardır. Çünkü Rusya’daki yayın faaliyetleri, için devletin talimat vermesine rağmen hiç- aktiviteler daha gelişmiştir. Bilgi ve Kültür bir eylem programı gerçekten uygulanamadı. Bakanlığı yıllık yayın bütçelerinden Kazak ya- Hem maddi hem de zihni şartlar eksikti. Bazı zarlara, kitaplarını Kazakça ve Rusça olarak prestijli üniversitelerde dersler şu anda tek dil çıkarmaları karşılığında ödeme yapmıştır, ya- olarak Kazakça ile veriliyor. Bunlar diploma- zarların bu yolla çıkardıkları kitaplar yaklaşık tik kuruluşlara personel yetiştiren uluslararası kopyadır.(Aminov, vd.,). ta- ilişkilerle ilgili eğitimdir. ’da yapılan bir rihli Diller Yasasının maddesine göre tele- araştırmaya göre velilerle çocukları arasında vizyon kanallarında diğer dillerde yapılan ya- dil kullanımı tabloları gösterilmiştir.(Kollsto- Malkova, ). yınların günlük toplam süresi, devlet dilinde yapılan yayın süresini geçemeyecektir. Ancak Okulda Hangi Dilde Eğitim Gördünüz? uygulamada bu hüküm, Kazakistan’da Kazak Rus Diğer Etnik Gruplar dili dışında yayın yapan televizyon kuruluş- Kazak Rusça 42,5 99,0 83,1 larının, Kazak dilindeki yayınları, izlenme Kazakça 57,7 0,7 2,8 oranlarının düşük olduğu saatlere çekmeleri Diğer diller 0,9 0,7 15,5 nedeniyle işlevsizleşmiştir. (Yapıcı,). ’de ilan edilen ve Kazakçanın Rusçayla Senin Çocuğun Hangi Dilde Eğitim Görüyor? 10 beraber ortak devlet dili olarak kullanılmasını Rus Diğer Etnik Gruplar sağlayan kanun Kazakistan’daki Ruslar ara- Kazak Rusça 40,1 98,2 89,3 sında bir zaman ayarlı dil bombası gibi kabul Kazakça 66,4 3,2 5,3 edildi. ’den sonra politik güçlerini kay- Diğer diller 0,9 0,7 6,1 beden Ruslar bu süreci yaşamaya başladı. Dil Kazakistan’da son dönemde Kazak- yasası Kazak aydınları, iş adamları ve sanat- çaya geçen yabancı kelimeler yerine Kazak çılar arasında da infial uyandırdı. Çoğu ana Türkçesine ait kelimeler üretilmeye başlan- dili Kazakçayı konuşamayan 70 kişi, devlet ve dı. Hatta bazı gazete ve dergilerde telefon özel televizyonlardaki %50 oranında Kazak- ve telegramma kelimelerinin başarısız ter- ça yayım yapılmasını kültürel anarşi olarak cümelerine rastlamak mümkündür. (Sarıba- görüp bunun düzeltilmesi yönünde devlet yev,).Son zamanlarda Kazak dilcileri başkanı Nazarbayev’e mektup yazdılar. Eski arasında Kazakçaya giren yabancı terimlerin Sovyetler Birliği’nde uygulanan “Sovyetleş- durumu tartışılmaktadır. Şora Sarıbayev gibi tirme” çalışmaları en fazla Kazakistan’da bazı dilciler bu terimlerin dilden atılmama- etkili olmuştur. Birçok etnik Kazak özellikle sını savunurken Prof. Ömirzak Aytbayulı ise şehirde yaşayanlar Kazakçayı kaybettiler. Şu “alıntı terimlerin yer aldığı her dilde karışık- anda ağırlıklı olarak Rusça konuşabiliyorlar. lıkların ve bir takım düzensizliklerin olduğu- Resmi iletişim ve ilişkilerde Ruşça kullanı- nu ileri sürerek bu durumun her bir dilin ken- lırken Kazakça resmi dil yapıldı. Bu kanun di iç yapısına bağlı görünürse de akraba diller Kazakların orta ve yüksek öğrenimlerini ga- açısından önem vermeye mecbur olduğumuz rantiye almaktadır. Basın yayın dilinde %80 durumlar çoktur” görüşüyle Türk dünyasının YENİ TÜRKİYE 53/ Kazakça, %20 Rusça kullanılmasını öngören terim birliğine işaret etmektedir. Kökü bir ak- yasa teklifi tartışmaya açılmıştır. “Haber 2” raba diller bahsedildiği üzere amaçlı biçimde kanalı ülkede tamamen Kazakça yayın yapan değiştirilmiştir. Bunun sonucunda temel biçi- ilk televizyon kanalıdır. me dayalı değil de güncel değişikliklere bağlı kalınmıştır. Yabancı sesler, yabancı sözlerin Türkiye ve Özbekistan’da kullanılan Latin tahmin edilenden de çok olması işin buraya alfabesinin kopyası olmayacağını daha fark- gittiğini ispatlamaktadır. İşin ilginç yanı Ka- lı olacağını söyledi. Yine Radyo Liberty’nin zak diline yapısını bozmadan giren uluslara- haberine göre 16 Haziran ’de yapılan rası terimler çabucak yaygınlaşıp bir virüs gibi sempozyumda Kazak dilinin geleceği ve La- dağılarak önceki Kazak sözcüklerinin söyle- tin alfabesinin Kazak dili için kullanılması niş yazılış biçimine tesir etmeye başlamıştır. konuları da gündeme geldi. Kazakistan’da Çoğumuzun konuşurken Rus dilinin etkisi ve 22 Eylül diller günü olarak kutlanmaktadır. aksanının oluşu bunu ortaya çıkarmaktadır. Kazakistan Devlet Başkanı Nazarbaev, Bu diğer akraba diller için de geçerlidir. İşin yılında Latin alfabesine geçiş konusunda bazı esasında Türk dillerinin hepsinde ortak kök kararlar aldı, kurulan komisyon çalışmalara sözleri derlemeyle ilgili müşterek terminolo- başladı. Bu durum, ülkede yaşayan Ruslar jik sistemin esasını oluşturmak mümkündür arasında hoş karşılanmadı. baharında diye düşünüyorum. Mesela kendinde ol- Nazarbaev, Latin harflerinin benimsenmesi mayanı akraba dillerde arama alışkanlığı bu yönünde kurslar düzenlenmesinin önderliği- güne kadar hiçbir yeniliği dayanmadan de- ni yaptı. Aslında Latin harflerinin kullanılma- vam etmektedir. Oysa Türk dillerinin bu ko- sı yılına kadar gitmektedir. Bu tarihte nuda birbirlerine fevkalade yararlar sağlaya- Kazakistan Ulusal Bilgi Acentasının (Kazin- cağı şüphesizdir. Bunun yanı sıra uluslararası form) web sayfasında Kazakça haberler yurt terimleri benimserken ortak karar alabiliriz. dışında yaşayan Kazaklara dönük olarak hem (Aytbayulı,). Kiril hem de Latin alfabesiyle verilmeye baş- lanmıştır. (Fierman,). Türk cumhuriyetleri arasında Latin al- fabesine geçemeyen iki cumhuriyet Kırgızis- Ülkede Kazak Türkçesinin durumu, tan ve Kazakistan’dır. Kazakistan’da alfabe geleceği, ülke dışında yaşayan Kazakların dil kullanımı gibi konularda birçok sempozyum 11 değişimi konusu toplumda tartışmaya açıl- mıştır. Bazılarına göre Kiril alfabesi Kazak- yapılmaktadır. Mesela 12 Aralık ’de ya- ları Ruslaştırma aracı olarak görülmektedir. pılan sempozyumda Kazakistan ve Kazakis- Zaman gazetesinin Nisan tarihli tan dışındaki Kazakçanın kaderi tartışıldı. Kazakistan nüshasında Prof. S. G. Akatayev Sempozyuma Moğolistan, Türkiye, Çin ve Latin alfabesinin dili kurtaracağını ve millî Özbekistan’dan Kazak aydınlar katıldı. Top- özelliklerini koruyacağını ileri sürerek bu al- lantıda Kazakistan’daki Kazak dilinin Sovyet İmparatorluğu ve Rus yıllarında Ruslaştırıl- fabenin kullanılması ile ülkenin kültür em- dığına dikkat çekildi. Çin ve Moğolistan Ka- peryalizminden kurtulacağını belirtir. Çoğu zaklarının Kazak dilinin özelliğini koruduğu- bilim adamı Kazak dilinin reforme edilme- nu dile getirdiler. sini istiyor. Çünkü dilin alt yapısı ve kendi- si bilimsel çalışmaların gerisinde kalmıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılması esnasın- Bilim akademisi bünyesindeki Dil-Edebiyat da diğer Türk cumhuriyetlerine göre Kaza- Enstitüsü bunun için kurulmuştur. Tasma- kistan’da Kazak nüfus egemen etniği oluştur- gabetov bilimsel çalışma ve eğitimde mevcut muyordu. Ülkenin kuzeyi başta olmak üzere kelimelerin yetersiz olduğunu vurgulamıştır. ülkede yüzde 40 oranında bir Rus nüfusun (Satpaev,). Kazakistan devlet başka- olması Aralık ’de bağımsızlığını en son nı Nursultan Nazarbayev 13 Aralık ’de ilan etmesini açıklar. Bu bakımdan Nazarba- kızı Darigha’nın yönettiği haber TV ajansında yev BDT’nin kurulmasına öncülük etmiştir. gazetecilere Kazakçanın Latin alfabesiyle ya- Nazarbayev yönetimindeki Kazakistan’da YENİ TÜRKİYE 53/ zılacağını ama aynı zamanda Kiril alfabesinin Kazakça güçlendirilirken, Rus dillilere de de kullanımının devam edeceğini söyledi. Ka- ödünler verilmiştir. İstila edilen topraklarını zak uzmanların Latin alfabesi hazırlığı yaptı- yeniden Kazak etnik kimliği çerçevesinde ğını, geçilmesi düşünülen Latin alfabesinin kurma düşüncesi başkentin Astana’ya taşın-  masının itici gücü olmuştur. Rusların istediği dır. Bununla birlikte demografik yapının re- çifte vatandaşlık reddedilmiş, millî para ten- alitesi ve dil öğretimindeki altyapı eksikliği ge piyasaya sürülmüştür. Eylül ’da Ka- halen kendini hissettirmektedir.(Somuncu- zakçanın devlet dili olması ve devlet dilinin oğlu,) Kazakistan Cumhuriyeti’nin etkin bir şekilde kullanıma sokulması hareke- ordu güçleri, tüm askeri ve yarı askeri faali- ti en güçlü bir şekilde Kazakistan’da görülür. yetlerinde Rusça ile birlikte Kazakçayı kulla- Devlet dilinin desteklenmesi aracılığı üze- nır. Kazakçanın orduda ve polis teşkilatında rinden milliyetçilikle egemen etnik arasında kullanımı artmıştır. yılından bu yana özdeşleşme teşvik edilmektedir. Anayasaya ordu güçleri, resmi dildeki belgelerin çeviri göre Rus ya da Kazak birer Kazakistanlıdır. işlemlerini hızlı bir şekilde yapmışlardır. Fakat buna rağmen Kazak Türklerinin bilin- yılında Kazakistan Savunma Bakanlığı’nın cinde olduğu kadar yönetimin pratiklerinde merkezi ofislerinde kullanılan Kazakça oranı de etnik kimlik kavramı belirgindir. %45’e çıkmıştır, giden yazışmalar ise %63’tür. (Aminov, vd.,). Kazak dilinin devlet dili Yönetimde ve bürokraside Rus ege- statüsü kazanması, Kazak dili açısından ya- menliği günden güne erimektedir. Ülkede rarlı bir durumun ortaya çıkmasına yardımcı yer alan Rusça üniversiteler zinciri dil ya- olmuştur; dilsel normalleşme sürecinin teşvik sası engeli yüzünden etkinliğini yitirmiştir. edilmesine, Rus ve Kazak dilleri arasındaki iş- Bağımsızlıktan sonra kilit mevkilere Kazak levsel ilişkinin düzenlenmesine, sosyal açıdan Türklerinin getirilmesi Rus nüfusun iş alan- önemli alanlarda gerekli oranda Kazak dilinin larını kısıtlamıştır. kullanılmasına ve ülkedeki sosyo-dilsel duru- Ülkenin bölünme tehlikesini dikkat- mun olumlu yönde evrimine yardımcı olmuş- lerden uzak tutmayan Nazarbayev bir ta- tur. Dil politikasındaki ve Kazakistan’daki raftan ülke içi siyasal alanı Kazaklaştırmaya sosyo-politik ve kültürel dönüşümlerdeki 12 çalışırken, diğer taraftan Rusya ile ilişkileri değişimler yalnızca Kazak dilinin kullanımı- geliştirmek için özel gayret gösterir. Ayrıca na değil, aynı zamanda onun teşekkülüne de jeo-stratejik konumu sebebiyle ABD, Çin ve yansımıştır. Kazak dilinin kamusal siyasi söy- AB ülkeleriyle olan ilişkilerini sağlam temel- leminde kullanımına ve bilimsel-teknik bilgi- lere oturtmak için çaba sarf etmektedir. Za- nin yayılmasına bağlı olarak dilin kendisinde ten birçok ülkenin gözü Kazakistan üzerin- hızlı ve görünür değişimler yaşanmıştır. Şu an dedir. Orta ve uzun vadede Kazakistan’daki dil politikasının, dil planlamasının ve dil oluş- Kazak nüfusunun artması, bölgenin jeo-poli- turulmasının Kazak dilinin standartlaşmasın- tik durumu, yer altı ve yer üstü zenginlikleri da ve işlevsel statüsünde nasıl bir etkiye sahip parçalanma korkusunu ortadan kaldıracaktır. olduğunu gözlemleyebiliyoruz. Kazak dili Ülkenin geleceği kuzeyde olduğu gibi güney- kullanım alanının genişletilmesini hedefleyen de de komşularının durumunun gelişmesine, Kazakistan’da yeni bir dilsel durum yasal ola- yerel ve bölgesel ittifaklara ve Asya ile Avrupa rak oluşturulmaktadır. Buna paralel olarak, arasındaki konumuna bağlıdır. Kazak dilini modernleştirme, terminolojiyi normalleştirip ortak bir yere götürme, temel- Önceki yıllara göre günümüzde Ka- de Rusçadan ödünç alınan kelimeleri eleme, zakistan’daki dil çarpıklığının önemli ölçüde Kazak kelimelerini pasif sözlükten aktife dö- giderildiğini, Kazakçanın yaygın olarak dev- nüştürme ve Kazak dilinin var olan modelleri let işlerinde kullanıldığını, eğitim ve bilim temelinde yeni kelimelerin yaratılması sonu- alanında kullanım alanının da genişlediğini cunda sözlüğü ortak Türkçe kaynaklar ve leh- belirtmek gerekmektedir. Bir araştırmaya çeleri ile yenilemek yönünde adımlar atılmış- YENİ TÜRKİYE 53/ göre üst düzey yöneticilerin %85’i Kazakçayı tır.(Suleimenova-Akanova, ). Diğer çok iyi konuşmaktadır. Günümüzde kazakça Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi Kazakis- bilen Kazakların oranı %86’yı bulmaktadır. tan’da da son yirmi yıl içinde bir ulus devlet Bu oran ların başında %60 dolayında- yapılanmasına adım adım geçilmektedir. Aynı zamanda piyasa ekonomisine geçişte mesafe gınlaştırmak üzere gerçekleştirilen geniş çaplı uygulamalara devam edilmelidir.” cümleleriyle ve en tartışmalı konuların başında gelmekte- kat eden Kazakistan’da dil konusu en siyasi ifade etmektedir. Daha önceki planlamalarda dir. Kazak Türklüğünün zırhı durumundaki yılı olarak hedeflenen Latin alfabesine Kazakça, sosyo-lengüistik açıdan incelenmesi geçme işi stratejik planında olarak gereken bir dildir. Özellikle Sovyet dönemi, değiştirilmiştir. Latin alfabesine geçişi ulus dilbilimi tamamen siyasallaştırmıştır. Kazak olarak çözülmesi gereken önemli bir mesele Türkçesinin dil içi ve dil dışı alanlarında ba- olarak gören Nazarbayev, çocukların geleceği ğımsızlıktan bu yana çok önemli değişimler için, böyle bir kararı almak zorunda oldukla- olmuştur. Dilin toplum hayatındaki önemin- rını ve bu kararın kendilerini dünyaya entegre den hareketle sosyo-lengüistik bakış açısıyla edeceğini, çocukların İngilizceyi ve bilgisaya- Türk yazı dillerine bakılmalıdır. Kazakça bu rı daha iyi öğrenmelerini sağlayacağını ve en bakımdan bir lâboratuar görevi üstlenebile- önemlisi de Kazakçanın modernizasyonu için cek zenginliktedir. itici güç olacağını ifade etmiştir. Kazakçanın çağdaşlaştırılması, modernize edilmesi kap- Yılı Stratejisi İçinde Dil samında terminoloji meselesine de yer veren Planlaması Nazarbayev herkesçe bilinen ortak ulusla- rarası ve yabancı kelimelerin Kazakçaya çe- Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursul- virisi konusunun nihai karara bağlanması ve tan Nazarbayev, 14 Aralık tarihinde bu konuda toplumsal uzlaşmaya varılması yaptığı ‘Ülkenin Durumu` konuşmasında gerektiğini belirtmiştir. Nazarbayev’e göre “Kazakistan’ın Yılı Stratejisi - Başarılı tüm dünyada aynı şekilde kabul gören te- Bir Ülkenin Yeni Siyasi Yolu” belgesini açık- rimler vardır ve onlar dilleri zenginleştiren ladı. Temel amaçlarının, Kazakistan’ın öğelerdir. Terimler çevrilirken arkaik kelime- 13 yılına kadar dünyanın en başarılı otuz ül- lerden uzak durulmalıdır. Kazakçanın gelişti- kesi arasına girebilmesi olduğunu söyleyen rilmesinde yüzlerce çağdaş edebi eserin tespit Nazarbayev,uygulanan dil politikasına dair de edilerek Kazakçaya çevrilmesini bu işin de net hedefleri ortaya koymuştur. Konuşmada; gençler arasında yarışmalar düzenlenerek ya- Kazakistan’ın farklı etnisite ve 17 farklı pılmasını dile getiren Nazarbayev, Kazakçayı inanç grubunu barındıran etnik, kültürel ve geliştirme politikasının, ondan uzaklaşmaya, dini çeşitliliğe sahip bir ülke olmasına rağmen hatta Kazaklar tarafından dışlanmasına sebe- ülkede barışın ve istikrarın korunduğuna dik- biyet vermemesini, dilin Kazakistan ulusunu kat çekilmiş, Kazak halkının geçmişte kültü- birleştiren bir unsur olduğunu ve bu sebeple, rüne ve diline yapılan haksızlıkları gidermeye dil politikasının ustalıkla, Kazakistanlıların dönük olarak yapılan çalışmaların, tarihi ada- konuştuğu diğer dillerden hiçbiri üzerinde leti tesis ettiği vurgulanmıştır. Dil politikası baskı uygulamadan yürütülmesi gerektiğini büyük sorumluluk taşıyan bir iştir ve Kazak ifade etmiştir. ulusunu birleştiren en önemli faktörlerden biridir diyen Nazarbayev bu politikanın esa- Nazarbayev’in ortaya koyduğu sını “Kazakça bizim manevi kaynağımızdır. stratejik planında “ yılında Kazakistan- “Bizim görevimiz, Kazakçayı her alanda etkili lıların %95’inin Kazakçaya hakim olması” bir şekilde kullanarak geliştirmektir. Gelecek fikri bir hedef olarak belirlenmiş ve bunun kuşaklara, babalarımızın kullandıkları, bizim için gerekli bütün imkanların yaratılmakta de büyük katkılarımızla genişleyecek zengin bir olduğu belirtilmiştir. Kazakistan’da şu anda dili miras olarak bırakmalıyız. Bu, kendine de- liselerin %60’ında devlet dilinde eğitim ve- YENİ TÜRKİYE 53/ ğer veren her insanın kendi inisiyatifiyle çözme- rildiğini, bütün liselerde dil eğitiminin müf- si gereken bir vazifedir. Devletimiz Kazakçanın redata girmesiyle bu sene ilkokula giden öğ- devlet dili olarak konumunun güçlenmesi için rencilerin hepsinin Kazakça öğrenebileceği büyük işler gerçekleştirmektedir. Kazakçayı yay- ve 12 yıl sonra Kazakçaya vakıf yeni bir nesil  yetişeceğinin hedeflendiğini söz konusu plan- lar sunacaktır.” sözleriyle Rusça ve İngilizceye dan öğrenmekteyiz. Kazakistan’ın geleceğini de önem verdiğini göstermektedir. Tek halk, Kazakçada gören ve yılında Kazakçanın tek ülke olmaya vurgu yapan Nazarbayev’e hayatın tüm alanlarında egemen olacağını ve göre ortak Kazakistanlı kimliğinin birleştirici günlük konuşma dili haline geleceğini söy- çekirdeği Kazak halkı ve devlet dilidir. Na- leyen Nazarbayev’e göre Kazakça, egemen- zarbayev’in sık sık vurguladığı Kazakistanlı- liğimiz ve bağımsızlığımızı pekiştirecek ve ulu- lık kimliğinde dilin çok belirleyici olduğu ve sumuzu bir birine kenetleyecek ve çimentosu toplumu bir potada eriteceği öngörülmüştür. olacak bir dile kavuşacak. Kazakça, devletimi- yılında Kazakların değil, Kazakistanlı- zin “egemenlik tacındaki en güzel pırlantadır”. ların %95’inin Kazakça konuşacağının plan- Ülkenin en önemli meselelerinden biri olan lanması bunu göstermektedir. Bu konuş- Kazak nüfusunun sayısının artırılması dair mada Kazak Türklüğü merkeze alınmıştır. yapılan çalışmaları; “Bağımsızlığını kazandığı Ülkedeki milliyetçi Kazaklar Nazarbayev’i tarihte ülkedeki Kazakların sayısı milyondu Kazak Türklüğünün dili, kültürü ve tarihini ya da toplam nüfusun %41’ine tekabül ediyor- geliştirici cesur adımları atmamakla suçluyor- ken, günümüzde bu rakam 11 milyona ulaştı lardı. Bu zamana kadar uyguladığı politika- ve nüfusun %65’ini geçmek üzere. Ülkedeki ları diğer etnik grupları ürkütmemek esasına Kazak sayısı 4 milyon artmış bulunmaktadır.” göre belirleyen Nazarbayev onların sevgisini diye açıklayan Nazarbayev’e göre, “her Kazak kazanmışı. Bu konuşmayla özellikle milliyet- vatandaşı ana dilde konuşma çabasını göstermiş çi Kazak Türkleri arasında kendisine dönük olsaydı, Kazakça çoktan Anayasadaki statüsü- oluşan muhalefeti de kırmış olmayı hedefle- nü layıkıyla pekiştirmiş olurdu. Milli çıkarlara miştir. hizmet etmek için her Kazak diğer ulusları de- 14 ğil, önce kendini “kamçılamalıdır”. Kazak ile Nursultan Nazarbayev ve Kazak Kazak Kazakça konuşmalıdır. Kazakça ancak Türkçesi bu durumda her Kazakistanlı tarafından geniş alanda kullanılan bir dil statüsü kazanabilecek- Kazakistan Cumhuriyeti devlet baş- tir. Dile olan bakışın aslında ülkeye olan bakışı kanı Nursultan Nazarbayev ülkesi ve halkı yansıttığı aşikardır. Dolayısıyla Kazakçaya olan hakkındaki düşüncelerini kitaplarıyla ve in- ilgi asla yitirilmemelidir. Kazak dili tamamen ternetteki web sitesiyle dile getirmektedir. kullanım diline dönüşüp, gerçek anlamda devlet Nazarbayev’in Tarihin Akışında ve Yüzyılla- dili statüsüne ulaştığında, ülke o zaman tam bir rın Kavşağında adlı iki kitabı Türkiye’de ya- Kazak devletine dönüşecektir.” yımlanmıştır.(Nazarbayev, ,). Her iki kitapta da Nazarbayev Kazak Türklerinin yılında Kazakistanlıların eğitim- tarihi, bugünü ve geleceği ile ilgili düşüncele- li ve üç dilli olacağının hedeflendiğini ve bu rini ortaya koyar. Kazakça ile ilgili tespitlerine yolda çalışmaların sürdüğünü belirten Nazar- ağırlıklı olarak “Tarihin Akışı” adlı kitabında bayev “Rusçaya ve Kiril alfabesine, aynı Kazak- yer vermektedir. Nazarbayev’in ulus dev- çaya yaklaştığımız özenle yaklaşmalıyız. Herkes let modelinde Kazakça merkezdedir. Kazak tarafından açıkça görülmektedir ki, Rusçaya etnik bilincinin Kazak dili olmadan gerçek- vakıf olmak, ulusumuzun tarihi bir avantajıdır. leşmeyeceği, geçmişte Kazakçanın uğradığı Göz ardı etmememiz gereken bir olgu da, şüphe- tehlikelerin Kazak Türklüğünü az kalsın yok siz, Rusça sayesinde Kazakistanlılar yüzyıllardır edeceğini düşünmektedir. O, Kazak dili-Ka- ek bilgilere erişebiliyor, dünya görüşlerini geniş- zak Türklüğü ilişkileri hakkındaki düşünce- letiyor, ülke içinde olduğu gibi ülke dışındaki lerini “Tarihin Akışı” adlı eserinin birçok ye- YENİ TÜRKİYE 53/ çevrelerini de geliştiriyorlar. İngilizce öğrenimi rinde zikretmiştir. Kazakistan’da uygulanan konusunda atağa geçmeliyiz. Çağdaş dünyaya ve gelecekte de sürecek olan dil planlamasına ortak bu (lingua franca’ya) dile hâkim olmak, şüphesiz Nazarbayev’in aşağıda sunduğumuz ülkemizin her vatandaşına hayatta sınırsız fırsat- görüşleri damgasını vuracaktır.  Kazak ulusal bütünleşmesinin üzeri- gündeme geldiğinde bu sorun sadece Kazak hal- ne oturduğu belli başlı düşünsel yapılar genel kının sorunu olamaz. Kazakça dünya dil yel- olarak bağımsız devletin korunması ve gelişti- pazesini oluşturan bir parçadır. Kazakça’nın rilmesi, Kazakçanın devlet dili olarak gelişti- gelişmesi genel insanlık düzeninin güçlü bir rilmesi ve işlevlerini gerçekten yerine getirmesi, aracıdır. Bizi çevreleyen dünyanın kavran- Kazakistan’ın toprak bütünlüğüdür.(Nazarba- masında ve değerlendirilmesinde kullanılan yev,). araçlardan birinin mükemmelleştirilmesidir. (Nazarbayev,). Sözlü halk dilinin oynadığı büyük rol Kazakları etno-kültürel bir bütün olarak anla- Dilin ulusal bütünleşmenin temel araç- mak için ilkesel önemdedir. Ama bu sıradan bir larından biri olduğunu bilen Nazarbayev her iletişim düzeyindeki gündelik dil biçiminde de- bir Kazak Türk’ünü ana dillerini hakkıyla ğil, insan iletişiminin biçimine özgü akılcı nite- kullanmaya davet eder: Kazak diline Kazak- liktedir. “Kazaklığın” yaratıcı merkezi sözlü dil ların bir kısmının tam anlamıyla hâkim olma- olmuştur. (Nazarbayev,). maları Kazak bilincinin uydurulmuş değil, ger- çek arzularından biridir. Etnik bütünleşmenin Dil yaratısı üzerinden gerçekleşen Ka- temel elemanı olan dil olmadan ulusal birlik zak bilincinin özelliği büyük ölçüde kendi öz olmaz. Bugün henüz ana dilini yeterince özüm- kültür sahasında yaşayan her Kazağın Kazak seyememiş o küçük Kazak azınlığın hiçbir suçu dilinin edebî heyecanlarının tüm renklerini ve yoktur. Meslekî harekât olanakları, enformatif gizli semantik derinliklerini değerlendirebile- olanaklar çoğunlukla Rus dilinin bilinmesiyle cek durumda olmasında yatmaktadır. Bu yüz- belirlenmekteydi. Bu durumsa kısaca söylemek den Kazak dilinin belli bir ölçüde yazınsallığı gerekirse geçmiş dil çağının izleridir. Ancak bu- ulusal düşünce biçiminin bir özelliğidir de aynı gün ana dilini özümseyerek kullanmak her Ka- zamanda. Hiç Kazak, istihzalı tenkitler ve lirik zak için ahlakî ve millî bir zorunluluktur. (Na- 15 buluşlar, felsefi düşünceler ve soya düzülen met- zarbayev,). hiyeler için keskince veciz ve engin, ironik ve ihtiraslı, “sonsuz yeni ve eski” dilini kaybede- İnsanlar ana dillerini çok iyi bilmelidir. bilir mi? Elbette hayır. Dil yüzlerce yıl ulusu Nitekim devlet, Kazakçanın gelişmesi için en kültürel bütünlük olarak korumuştur.(Nazar- önemli şey olan kurumsal ön koşulları oluş- bayev,). En zor yıllarda Kazakça turmuştur. Bu, Kazakçanın statüsünün ana- güçlü bir şekilde ulusu bütünleştirici rol oy- yasal olarak teminat altına alınmasıdır. Bun- namıştır. Günümüzün bağımsızlık koşuların- ların hiçbiri doksanlı yılların başlarında yok- da ulusal bütünleşmenin bir aracı olmaması tu. Babalarımız neredeyse tüm halkın hemen düşünülemez.(Nazarbayev,). Kazak hemen bir eşi bulunmaz iki dilliliği konusunda kültürü yüzyılda az daha yok olma sınırı- ender bir örnek oluşturarak Rusçayı öğrenmiş- na gelmişti. Dil, etnokültürel kimlik gibi ulusal lerdir. Bugün sorun daha basittir. Kazakların bir günlük yaşamın anahtar özelliklerinin varlık- kısmının Kazakçayı günlük yaşam düzeyinde larını sürdürmeleri şüpheliydi. Dili yaratanlar- değil de, her yönüyle bilmeleridir. Dilin hava la, onu yok edenler arasında dili pasif olarak kadar doğal ve gerekli olduğu Kazak ulusunun kullanan kuşak yer alır. Yığınsal düzlemde ha- temel çoğunluğunun sabırlı olması ve çoğunluk- cimli ve plastik gibi şekillendirilebilir olan dil, la tam olarak kendilerine bağlı olmayan deği- işlevsel gerileme sınırına gelmiştir.(Nazarba- şik durumların gereği kendini ana dilinde rahat yev,). hissetmeyenlerinse gerçekten gayret göstermeleri gerekmektedir.(Nazarbayev,). Nazarbayev Kazak Türkçesinin yeni- YENİ TÜRKİYE 53/ den işlevsel olarak kullanılmasının sadece Kazak Türkçesi sadece Kazakları değil Kazaklarla ilgili olmadığını, bütün insanlı- ülkede yaşayan bütün etnik grupları bir ara- ğı ilgilendirdiğini, şu cümlelerle dile getirir: da tutacak, onları Kazakistanlılık bilincine Kazakistan’da Kazakçanın diriltilmesi konusu ulaştıracak araçlardan biridir. Kazakçanın  yaygınlaştırılması sürecinde karşılaşılacak sindeki tarihi başarısızlığı gördük. Demokratik zorlukların farkında olan Nazarbayev, bu devlet modelinde de asimilasyon mekanizmaları konudaki düşüncelerini şu cümlelerle akset- şüphesiz geçerlidir. Ancak bu baskı gücüyle de- tirmektedir. Kazakça tüm ülkede etkin olan ğil, doğal evrim yoluyla gerçekleşmektedir. (Na- dildir. Tüm Kazakistan vatandaşlarının Ka- zarbayev,). zakçayı bilmeleri için ana kuramsal ön koşullar oluşturulmuştur. Kazakistan nüfusunu oluş- Ulusal bilinç için etnik kültürü, dili ko- turan tüm halklardan Kazakçayı ana dilleri ruyan ve geliştiren toplumsal kurumlar siste- gibi bilmelerini istemek yanlış olurdu. Ama mine yaslanmak olağanüstü önemlidir. Özel- adım adım gerçekleşecek olan devlet dilinin likle bu, eğitim ve kitle iletişim sistemlerini il- ana hatlarıyla bilinmesi de genel ulusal kaynaş- gilendirmektedir. Biz “Kazakçanın yetersizliği” ma araçlarından birisidir. Ancak sorun sadece ilkesine göre yapılandırılan eğitim sistemini ve yasal düzenlemeyle bitmemektedir. Bu zor ko- daha mobil ve rekabet yeteneği fazla olan mes- nuda yasal yaratıcılıkla çok fazla uğraşmamak leklerin ve uzmanlık alanlarının Kazak dilinde gerekmektedir. Pratik planda önemli olan başka öğrenilemeyeceği zamanları gördük. Bunun so- bir şey var. Avrasya’nın en zengin kültürlerinden nucu olarak da özellikle ulusun elit grupları ara- biri olan Kazak kültürünün ve dilinin bilinç- sında dilini profesyonelce bilme konusundaki li bir şekilde benimsenmesine hazır olmak. motivasyon azalmıştır. Bu da direkt olarak ulu- (Nazarbayev,)Tüm tarihi derinliğiy- sal bilinç üzerine yansımıştır. Buradaki yasallık le çok zengin Kazak kültürü, Kazakistan’daki çok basittir: Ulusal “ben”in kurumsal korunma- diğer etnik grupların temsilcileri için yedi kilit sında minimalleşme. Bugün Kazakistan Devleti altında kalan sır olmaya devam etmektedir. “minimalize” olanı restore etmektedir. Bu resto- Kazak dili asırlık doğaçlama geleneğine, halkı, rasyon eşyanın doğası gereğidir ve doğru şekilde 16 halkının derinliği ve bilgeliği hakkında sonsuz kavranmalıdır.(Nazarbayev,). konuşabilir. “Bu durum başka bir dilin çıkar- yılında Sovyetler Birliği’nin dağıl- larını zedeleyebilir.” Şeklinde uydurulmuş bir ması sonucu ortaya çıkan 5 Türk Cumhuriyeti gerekçeyle böylesi bir zenginlikten vazgeçmek öncelikle ulusal egemenliklerini tahkim etme kültürel süreçlerin doğasını anlamamak demek- yoluna gittiler. Devlet yapılarını güçlendire- tir. Maddi nimetlerden farklı olarak kültürel rek ekonomik ilerlemelerini sağlayan Cum- nimetler şaşırtıcı bir özelliğe sahiptir. Tüketici- huriyetler Sovyet kimliğinden ulusal kim- lerinin sayısında çoğalma olduğunda onlar bö- liklerine dönüş yolunda da dil politikalarına lünmek yerine çoğalmaktadır. Kazak dilinin ser- önem verdiler. Kazakistan bu cumhuriyetler bestçe ve saygıyla öğrenilmesine yönelik ancak arasında en fazla zorluğu olan ülkeydi. Geniş böylesi bir yaklaşım tüm ulusal bütünleşmesini arazi yapısı, ülkedeki çok güçlü Rus nüfusu sağlayabilir.(Nazarbayev,). ve nüfuzu, etnik ve dini grupların çeşitliliği Sovyetler Birliği döneminde uygulanan politika geliştirmeyi zorlaştıran unsurlardan dil politikalarının Kazakçayı çok gerilettiğini, bir kaçıdır. Bu süreçte ülkenin başında bu- bunun da toplumsal ve kültürel alanda çok lunan bilge lider Nursultan Nazarbayev bir büyük hasarlara yol açtığını ifade eden Na- taraftan Kazak Türk kimliğini Kazak Türkçe- zarbayev, kendi uyguladıkları dil politikala- si merkezli oluştururken, diğer taraftan yerel rının aslında geçmişteki hasarlı alanı restore kimlikleri de yine Kazakça üzerinden “Ka- etmeye yönelik olduğunu belirtmektedir. Her zakistanlılık” fikriyle Kazak ulusal kimliğine şeyden önce bizi politik değerlerin toplayıp bir- entegre etmeye çalışmaktadır. Herhangi bir YENİ TÜRKİYE 53/ leştirebileceğini görmek gerekmektedir. Aslında etnik çatışmaya yer vermemek için bu süre- Kazakça gibi bir kültürel birleştiricinin daha ci uzun bir zaman diliminde gerçekleştirmek önemli bir rol oynaması gerekmektedir. SSCB istemesi de Nazarbayev’in bilge liderliğinin deneyiminde her şeyin tek bir dile indirgenme- göstergelerinden biridir. Kaynakça KOLSTO, Pol; Irina Malkova; (). “Is Ka- zakstan being Kazakified?” Analysis of Current Events; AMİNOV, K., V. Jensen, S. Juraev, I. Overland, vol. 9, no: 11, November pp. 1& D. Tyan, Y. Uulu; (), “Language Use and Langu- age Policy in Central Asia”, Central Asia Regional Data KURGANSKAIA, Valentina; (). “Kazak- Review, Vol. 2, No. 1, Spring , s hstan: The Language Problem in the Context of Ethnic Relation”; Central Asia and the Caucasus, APENOV, M. M; (). Kazahi na puti knat syonalnomu vozrojdeniyu. Cayasat 32 (1). KUT, Şule; (). “Yeni Türk Cumhuriyetleri- nin Dış Politikaları”, Bağımsızlığın İlk Yılları, Derleyen AYTBAYULI, Ömirzak; (). “Türk Dille- Büşra Ersanlı Behar, Kültür Bakanlığı Yay., s. , rinde Terimlerin Ortak Kullanılmasının Temel Prensip- Ankara. leri”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 17, Şubat , s. LANDAU, Jacob M., KELLNER-HEİNKE- LE Barbara; (), Language Politics in Contemporary BARUTÇU ÖZÖNDER, F. S.; (). “Genel Central Asia. National and Ethnic Identity and the Soviet Türklük Alanı Çerçevesinde Türk Dilinin Durumu, İle- Legacy, London, I. B. Tauris & Co. Ltd. riye Dönük Bakış ve Yaklaşımlar”, KÖK Araştırmalar, I/1 Bahar , s. NAZARBAYEV, Nursultan; (). Yüzyılların Kavşağında; Bilig Yay., Ankara. D’ENCAUSSE, H. C.; (). Parçalanan İm- paratorluk, SİSAV Yay., Ankara, NAZARBAYEV, Nursultan; (). Tarihin Akışında; Om Yay. İstanbul. “Etnokulturnoe obrazovanie v Kazakhstane” Mysl, no. 9, ROY, Oliver; (). Yeni Orta Asya ya da Ulus- ların İmal Edilişi; Metis Yay. İstanbul. FIERMAN, William; (). “Glasnost in praktice: The Uzbek experience” Central Asian Survey, SARIBAYEV, Şora; (). “Kazak Dilindeki V. VIII. No: 2.s Güncel Terminolojik Sorunlar Hakkında”; Türk Lehçe- leri ve Edebiyatı Dergisi; Sayı: 4, Aralık , s. , FIERMAN, William; (), “Identity, Sym- Ankara. bolism, and the Politics of Language in Central Asia”, Europe-Asia Studies, C, S.7, s SATPAEV, D; (). “Osobennosti natsio- nal’nogo Lobbizma”, Saiasat February, s. GARİBOVA, Jale; (), Sovyet Sonrası Dö- SOMUNCUOĞLU, Anar; (), “Bağım- 17 nemde Türk Dilli Halklar, Dil Sorunu, Yeniden Biçim- lenen Kimlikler, Editörler: Sema Aslan-Rena Salehova, sızKazakistan: Gökbayrağın Altında 20 Yıl”, Yüzyıl, IV. Kitap, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara. Kasım , sayı 35, s/s13 SULEIMENOVA, Eleonora, Dana K. Akano- GİROUX, Alain; (). “Kazakistan, Asya va, (), “Kazak Dili ve ’lardaki Yeni Dil Poli- Devinin Potansiyeli ve Ekonomik Modeli” Unutkan tikası”, Türkler, C. 19, (editörler: Hasan Celal Güzel, Tarih, Sovyet Sonrası Türk Dilli Alan, Hazırlayan Semih Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, An- Vaner, Tercüme Ercan Eyüboğlu, Metis Yayınları İstan- kara, s bul , s. TATİMOV, M; (). Halık-Nama Nemese GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız; (). ”Alfabe San Men Sana. Almatı. ve Siyaset” Atatürk’ün Harf Devrimi ve Türk Dünyası- na Yansıması Sempozyumu, Bildiriler, Trabzon , s. TOLESH, Fariza A.,(), “The population History of Kazakhstan”. April , 16 sayfa, http:// seafoodplus.info GÖMEÇ, Saadettin; (). Türk Cumhuriyet- leri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yay. Ankara TURAN; Şerafettin; (). Türk Kültür Tari- hi; Bilgi Yayınevi, Ankara. İMER, Kamile (). Türkiye’de Dil Planla- ması: Türk Dil Devrimi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. ULUDAĞ, İlhan; (). Sovyetler Birliği Son- rası Bağımsız Türk Cumhuriyetleri ve Türk Gruplarının İSMAİL, Zeyneş; (). ”Kazakistan’da İl- Sosyo Ekonomik Analizleri; TOOB Yay. Ankara. kokul Ana Dili Ders Kitaplarının İncelenmesi”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı: 19, Haziran , Türk Ülkelerinin Anayasaları; (), Türkpa Ankara. s. Yayınları, Ankara KAZIBAEV Manas K., Sattar F. Majitov; YAPICI, Utku, (), Sovyet Sonrası Coğrafya- (), “Kazakistan Cumhuriyeti”, Türkler, C. 19, da Devlet ve Milliyetçilik, Tan Yayınevi, Ankara. YENİ TÜRKİYE 53/ (editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Rayimberdiyev, () 26 Ocak http:// Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s seafoodplus.info KHUSAINOV, Kobey; (). “Defining of eyaleti-sube-baskani-sayin-taljan-rayimberdiyev-ile-ya- ideentity and language policy in Kazakistan”. VII. Mil- pilan-roportaj letler Arası Türkoloji Kongresi, İstanbul. (seafoodplus.info) 

Kazakistan’da Rusça’nın yaygın kullanımı nedeniyle ülkede azınlık olan Rusların, Kazakistan’ın resmi dili Kazakça’yı öğrenmek istemediği öğrenildi. Moskova’daki Yurtdışı Rus Enstitüsü müdürü Sergei Panteleev, Kazakistan’da Rusların devletin resmi dili olan Kazakça’yı öğrenmek istemediğini dile getirdi.

Rusların Kazakçayı öğrenme konusundaki isteksizliği Moskovalı bilim adamı tarafından açıklandı. Moskova’daki Yurtdışı Rus Enstitüsü Müdürü Sergei Panteleev Ülkenin Rusça konuşan nüfusunun Kazak dilini öğrenme konusundaki isteksizliği, Kazakların Latin alfabesine geçiş yapmasından kaynaklandığını söyledi.

KAZAKİSTAN’DA RUSLAR, KAZAKÇA’YI ÖĞRENMEK ZORUNDA KALACAK

Kazakistan’da Latin Alfabesine geçiş ve Kazakça’nın devlet dairelerinde kullanımına ilişkin atılan adımlar, ülkedeki Rus azınlığı zora sokacak.

RUS ENSTİTÜSÜ MÜDÜRÜ: KAZAKİSTAN’DA RUSLAR DEVLET DİLİNİ ÖĞRENME KONUSUNDA İSTEKSİZ

Rus Enstitüsü Müdürü Panteleev, “Şimdi Kazakistan’da, her şeyden önce Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği tarihinin sömürgeciliğinden aktif olarak kurtulmak istiyorlar. Ruslar Kazakistan topraklarında Kazakça’yı neden Kazaklar kadar öğrenmeleri lazım. Kazakistan’da Ruslar, Kazak dilini öğrenme konusunda isteksiz davranıyor. Rusça’nın neden bu bağlamda Kazakça’yı Kazaklarla birlikte öğretmek zorunda olduğunu ve Rus dilinin uluslararası iletişim dili olmaktan çıktığını tam olarak anlamış değilim. Açıkça Sovyetler Birliği temasından çıkma girişimi ile bağlantılı olan tüm bu eğilimler neden nereden çıkıyor belli değil…” dedi.

#Kazakça    #Kazakistan      #Rusça

İlgili

’ten itibaren Rus hakimiyetine giren Kazak topraklarına kısa sürede yoğun bir Rus göçü olmuştur. Çarlık devrinden günümüze, Kazakistan’daki Rus nüfusunun yoğunluğu Kazakistan’ı diğer Türk Cumhuriyetlerinden farklı kılmış ve Kazaklar hem Çarlık devrinde hem de Sovyet devrinde Ruslaştırma politikalarından daha çok etkilenmişlerdir. Ruslar Çarlık devrinden itibaren hakimiyetleri altındaki Türklerin ana dillerini eğitim alanında ikinci plana itip Rusçanın etkisini artırma konusunda çeşitli politikalar izlemişlerdir. Bu konuda somut adımların atılması ’den sonra, yani Çarlık rejiminin yıkılmasıyla yetmiş küsur yıl sürecek Sovyet devrinin başlamasından itibaren olmuştur. Sovyetlerin dağılmasının ardından Kazakistan 16 Aralık ’de bağımsızlığına kavuşmuştur ancak Kazak Türkçesinin eğitim alanında etkisinin artması ’li yıllardan itibaren olmuştur. Günümüzde, Kazakistan Anayasasında devletin resmî dili olan Kazak dili ile Rusçanın eşit derecede kullanılmasına izin verilmesi ve devletin Kazakistan’daki azınlıkların dillerini de koruyup geliştirmekle sorumlu olması, Kazakistan’da Kazak Türkçesi için halen bir tehdit unsuru durumundadır. Bu makalede, Kazak Türkçesinin yazı dili haline getirilmesinden günümüze kadar Kazakistan’da uygulanan Kazak dili eğitimi politikaları ele alınmıştır.

After the year , when the Kazakh land was occupied by Russians, huge numbers of Russian people started to migrate to this land. From the period of Tsardom until now Kazakhstan has gained a different condition apart from other Turkic nations because of the density of Russians in the population. As a result of this situation Kazakhs have been the most affected people by the policies of Russianization in both the Tzardom period and Soviet regime. From the Tzardom period Russians steadily followed a policy that aimed to increase the power of Russian language in education and make Kazakhs put their own native language aside. But the most influential steps to reach this goal were taken after the year , when the Tsar&#;s regime collapsed. Although Kazakhstan gained its independence on December 16th, after the dissolution of the USSR, the effectiveness of their own language in education began to increase especially after At the present day in the constitution of Kazakhstan it is allowed to use the official Kazakh language or Russian as well. Furthermore the state is responsible to protect the minorities&#; languages. These two factors are still threats to the improvement of Kazakh language. In this article educational policies, carried out in Kazakhstan from the time when Kazakh language became a literary language until today, are examined.

Tam Metin