Içten Dışa Doğru Katmanlar

Dünya içten dışa doğru birbirinden farklı özelliklere sahip olan katmanlardan oluşur. Canlı yaşamının sürdürülebilmesi için katmanların özellikleri canlı yaşamını olumsuz yönde etkilemeyecek türden olmalıdır. Dünya'nın yapısı, bir dış silikat katı kabuk, oldukça viskoz bir astenosfer ve manto, mantodan çok daha az viskoz olan sıvı bir dış çekirdek ve katı bir iç çekirdek olmak üzere küresel kabuklarda katmanlıdır.

Dünyanın İç Katmanları Nelerdir, Özellikleri Neler?

Dünyanın İç Yapısı mekanik olarak litosfer, astenosfer, mezosferik manto (Dünya'nın mantosunun litosfer ve astenosferin altındaki kısmı), dış çekirdek ve iç çekirdeğe bölünmüştür, ancak kimyasal olarak Dünya modelinin iç yapısı bölünebilir. Kabuğa, üst mantoya, alt mantoya, dış çekirdeğe ve iç çekirdeğe şeklinde sıralanır.

Dünyanın İç Yapısı basit diyagramı aşağıda verilmiştir:

Katmanlar ısı, sıcaklık, basınç, madde yapısı olarak farklıdır. Dünya'nın içi Güneş'e benzer bir yapıdadır. Çekirdek olarak bilinen yerin çekimi kuvveti yüksek ve binlerce derece sıcaklıktadır. Mıknatıs özelliğine benzeyen çekirdek her şeyi kendisine doğru çekmektedir. Dünya içten içe geçen 5 katmandan oluşmaktadır.

Dünya'nın iç katmanlarının içten dışa doğru sıralanışı şu şekildedir;

Ağır Küre- Çekirdek Katmanı (İç ve dış çekirdek olarak iki kısımda incelenir)

Ateş Küre- Manto Katmanı

Taş Küre- Yeryüzü Katmanı

Su Küre- Okyanuslar ve Denizler

Hava Küre- Atmosfer

Dünyanın İç Katmanlarının Özellikleri

Dünyanın iç katmanları ağır küre ve ateş küre olarak ikiye ayrılır. Ağır küre ise kendi içinde iç çekirdek ve dış çekirdek olarak iki başlığa ayrılır. Dünyanın katmanları içten dışa sıralanışı ve özellikleri ise şu şekildedir:

Ağır Küre Çekirdek Katmanı

İç çekirdek: Dünyanın merkezinden dünya yüzeyinin km altına kadar uzanır. İç çekirdek demir ve bir miktar nikelden oluşur. Katı haldedir ve dış çekirdek sıvı (veya yarı sıvı) haldedir. Dünyanın iç çekirdeği, yüzeyin dönüşüne göre biraz daha hızlı döner. Katı iç çekirdek, bir manyetik alana sahiptir ve bunu sürdürmek için çok sıcaktır. Bu demir çekirdek °C'de Güneş'in yüzeyi kadar sıcaktır, ancak yerçekiminin ezme basıncı onun sıvı hale gelmesini engeller.

Dış Çekirdek: İç çekirdeği çevreleyen dış çekirdek, dünya yüzeyinin ila kilometre altında bulunur. Dış çekirdek, nikel (nife) ile karıştırılmış demirden oluşmaktadır. Dış çekirdek katı olmak için yeterli basınç altında değildir, bu nedenle iç çekirdeğe benzer bir bileşime sahip olmasına rağmen sıvıdır. Dış çekirdeğin sıcaklığı, dış bölgelerde santigrat derece ile iç çekirdeğin yakınında santigrat derece arasında değişmektedir.

Ateş Küre Manto Katmanı

- İç kısmın kabuğun dışındaki kısmına manto denir. Dünya hacminin yaklaşık yüzde 83'ünü oluşturur.

- Manto, demir ve magnezyum açısından zengin silikat kayalarından oluşur.

- Manto %45 oksijen, %21 silikon ve %23 magnezyumdan oluşur.

- Mantoda sıcaklıklar, kabuğun üst sınırında yaklaşık °C'den çekirdek-manto sınırında yaklaşık °C'ye kadar değişir.

- Sıcaklık farkından dolayı mantoda konvektif bir malzeme sirkülasyonu vardır (katı olmasına rağmen manto içindeki yüksek sıcaklıklar silikat malzemenin yeterince sünek olmasına neden olur).

Taşküre Yeryüzü Katmanı

- Kabuk, dünyanın en dış tabakasıdır.

- Yoğunluk derinlikle artar ve ortalama yoğunluk yaklaşık 2,7 g/cm3'tür (dünyanın ortalama yoğunluğu 5,51 g/cm³'tür).

- Kabuğun kalınlığı, okyanus kabuğu için 5 ila 30 kilometre ve kıtasal kabuk için 50 ile 70 kilometre arasında değişmektedir.

- Büyük dağ sistemlerinin olduğu bölgelerde kıtasal kabuk 70 km'den daha kalın olabilir. Himalayalarda km kalınlığa kadar çıkabilir.

- Kabuğun sıcaklığı derinlikle artar ve alttaki manto ile sınırda tipik olarak yaklaşık °C ila °C aralığında değerlere ulaşır.

- Kabuğun üst kısmındaki her Kilometre için sıcaklık 30 °C kadar artar.

- Kabuğun dış kaplaması tortul malzemedendir ve bunun altında asidik olan kristal, magmatik ve metamorfik kayaçlar bulunur.

- Kabuğun alt tabakası bazaltik kayalardan oluşur.

Dünya yaklaşık olarak bundan 4 milyar yıldan fazla süre önce oluşmuştur. Dünyanın yapısı, üzerinde yaşayan herkes tarafından bilinmesi gereken bir konudur. Dünyayı oluşturan dış katmanlar ise üçe ayrılır. Bunlar;

Dünyayı Oluşturan Dış Katmanlar

-Kara Katmanı

-Su Katmanı

-Hava Katmanı'dır.

Kara Katmanı (Yer Küre)

Dünyanın dış kabuğunu oluşturan katmana Kara Katmanı adı verilmektedir. Gözlem yapabileceğimiz bir katmandır. Ayrıca bu katman üzerinde yaşadığımız, ayak bastığımız katmandır. Kara katmanı, deniz tabanları da dahil olmak üzere tüm gezegeni kaplar. Yani dünyayı saran deniz ve okyanusların altında da kara bulunmaktadır.

Kara katmanı; toprak, taş ve kayalardan oluşmaktadır. Örneğin; yaylalar, ormanlar, dağlar, çöller ve hatta denizlerin dibi kara katmanları arasında yer alır. Bu katmanın kalınlığı yüzey şekillerine göre değişmektedir. Dağların bulunduğu alanlarda kalın iken, okyanus diplerinde incelen bir katmandır.

Su Katmanı (Su Küre)

Uzaydan bakıldığı zaman dünyamız, mavi renkte görünür. Bunun sebebi su kütlelerinin, kara kütlelerinden üç kat daha fazla olmasıdır. Dünya üzerinde bulunan çukur bölgelerin tamamını sular doldurmuştur. Okyanuslar, denizler, göller gibi sular, su katmanını oluşturur. Su, dünyanın dörtte üçünü kapladığından, su katmanı kara katmanına göre daha fazladır.

Su katmanı gözlemlenebilen bir katmandır. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan su ihtiyacını bu katman sayesinde karşılarız. Sadece içmek için değil doğadaki tüm canlıların kan dolaşımı, boşaltım ve sindirim sistemlerinin düzenli çalışmasını su sağlamaktadır. Su katmanı iki farklı şekilde bulunur. Bunlardan biri tuzlu sular diğeri ise tatlı sulardır.

 Hava Katmanı (Hava Küre)

Uzay Boşluğunda milyonlarca gezegen vardır. Fakat Güneş sisteminde üzerinde yaşam olan tek gezegen Dünya'dır. Bu yüzden hava yaşamsal önem arz etmektedir. Bizim dünyamız, yaşam şartlarımızla orantılı olarak atmosfer adı verilen hava katmanı ile çevrilidir. Atmosfer bir sis gibi görünen yapıya sahiptir. Su ve kara katmanlarını sarmış bir tabakadır. Su ve toprak içinde de bulunmaktadır.

Atmosferin bir kısmı gözlemlenebilir. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan tüm gazları içerisinde bulunduran bir katmandır. Bu katman aynı zamanda Dünyamızı güneşin zararlı ışınlarından korumaktadır. Hava katmanının %78'ini azot, %21'ini ise oksijen oluşturur. Diğer yandan oldukça az miktarda başka gazlar, su buharı ve karbondioksit gazı da vardır.

Hava katmanı, Dünyamızın uygun sıcaklıkta kalmasını sağlarken ayrıca yağmur, rüzgar, kar gibi hava olayları da bu katman sayesinde meydana gelir. Yaşayabilmemiz için gerekli olan oksijen hava katmanının yeryüzüne yakın kısımlarında bulunur. Yerden yükseldikçe, yani uzaya doğru çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen miktarında azalma olur.

Dünyayı Oluşturan İç Katmanlar

Dünyamızı oluşturan iç katmanların her birinin kendine ait özellikleri vardır. Dünyanın iç katmanları, içeriden dışa doğru;

-İç Çekirdek

-Dış Çekirdek

-Manto

-Yer Kabuğudur.

-Çekirdek 

Dünya katmanının en iç yapısında bulunan ağır küre yani çekirdek, bizlerin duyu organlarıyla gözlem yapılacak bir katman değildir. Bu yapı İç Çekirdek ve Dış Çekirdek olmak üzere iki farklı kısımdan oluşmaktadır. Çekirdek en sıcak katmandır. İç Çekirdek en merkezde olmak üzere sıcaklığı daha fazladır.

Yoğunluğu ve ağırlığı fazla olan bütün ağır elementler bu katmanda yer almaktadır. Sıcaklığı ise derece civarında diye bilinir. Çünkü katman çok derinde olduğu için, bizler bu konuda sınırlı bilgilere sahibiz.

Manto

Dünyanın iç katmanlarında çekirdekten sonra onu saran Manto gelir. Mantoda duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız diğer bir katmandır. Yer kabuğu ile çekirdek arasında bulunan Manto, yüksek sıcaklıktan dolayı erimiş kayalardan oluşmaktadır.

Mantonun diğer adı ise Ateş Küre olarak tabir edilir. Bunun sebebi sıcaklığıdır. Üzerinde yaşadığımız Yer kabuğuna göre sıcaklığı epey yüksektir. Mantonun yapısında ise yüksek oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum bulunur. Kimi zaman bu katmanı görebilmek mümkündür.

Pek sık rastlanmasa da volkanlardaki patlamalara şahit oluruz. Bu durum mantonun yüzeye çıkmasıdır. Yeryüzüne çıkan kısmına ise "lav" adı verilir. Böylece duyu organlarımızla gözlem yapabileceğimiz bir hale gelir