Büyük Ünlü Uyumuna Aykırı Sözcük
kaynağı değiştir]
- Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur:
- adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, kırlangıç
- Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:
- beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük
İstisnalar[1][değiştir kaynağı değiştir]
Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadığı sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından genellikle son hecenin ünlüsüne uyar:
- adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb.
Son ünlüleri kalın harf olmasına karşın ince şekilde telaffuz edilen bazı alıntı kelimeler, ince ünlü ile başlayan ekler alır çünkü kelimenin son ünsüzü ince söylenir:[3]
- alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat > saate vb.
Genelde ilk heceden sonra hem geniş hem de yuvarlak ünlüler kullanılmaz.[4]
Kaynakça[değiştir B&#;y&#;k &#;nl&#; Uyumu Nedir? &#;rnekler İle Kalınlık-İncelik Uyumu Konu Anlatımı
Haberin DevamıBüyük ünlü uyumunda bilinmesi gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler şunlardır:
- Tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Yabancı kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Türkçe kelimelere eklenen bazı ekler büyük ünlü uyumu kuralını bozmaktadır. Bu ekler; -yor, -ken, -leyin, -mtrak, -gil ve -ki ekleridir.
- Birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Ana, kardaş ve alma gibi kelimeler Türkçe kökenlidir. Fakat zamanlar dilimize anne, kardeş ve elma kelimeleri olarak girmişlerdir. Bu durumda büyük ünlü uyumuna aykırı hale gelir.
Örnekler İle Kalınlık-İncelik Uyumu Konu Anlatımı
Büyük ünlü uyumu kural dilimizdeki kelimelerin yapısı için oldukça önemli bir kuraldır. Bu kural kelimelerin ilk ünlü harfi kalın ile başlıyorsa diğer ünlü harflerde kalın olmalıdır. Fakat ince ile başlıyorsa diğer ünlüler de ince olmalıdır. Kalınlık ve incelik durumuna göre büyük ünlü uyumuna uyan kelimeler hakkında örnekler şu şekildedir:
- Gece, bebek, vergi, şehir, derslik, töre, deniz ve beşik kelimelerinin ilk hecelerinde bulunan ünlü har ince ünlü ile başlamıştır. Kelimenin diğer ünlü harfleri de ince ünlü ile devam etmektedir. Böylece bu kelimeler incelik bakımından büyük ünlü uyumu kuralına uymaktadır.
Haberin Devamı- Halı, saksı, havuç, parmak, soğuk, dolap, tanı, ağız, kapı ve kılıç kelimelerinin ilk hecesinde bulunan ünlü harf kalın ünlü ile başlamaktadır. Bu kelimede yer alan diğer ünlü harfler de kalın ünlü ile devam ettiği için kalınlık bakımından bu kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaktadır.
B&#;y&#;k &#;nl&#; Uyumu Nedir? &#;rnekler İle Kalınlık-İncelik Uyumu Konu Anlatımı
Büyük ünlü uyumunda bilinmesi gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler şunlardır:
- Tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Yabancı kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Türkçe kelimelere eklenen bazı ekler büyük ünlü uyumu kuralını bozmaktadır. Bu ekler; -yor, -ken, -leyin, -mtrak, -gil ve -ki ekleridir.
- Birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
- Ana, kardaş ve alma gibi kelimeler Türkçe kökenlidir. Fakat zamanlar dilimize anne, kardeş ve elma kelimeleri olarak girmişlerdir. Bu durumda büyük ünlü uyumuna aykırı hale gelir.
Örnekler İle Kalınlık-İncelik Uyumu Konu Anlatımı
Büyük ünlü uyumu kural dilimizdeki kelimelerin yapısı için oldukça önemli bir kuraldır. Bu kural kelimelerin ilk ünlü harfi kalın ile başlıyorsa diğer ünlü harflerde kalın olmalıdır. Fakat ince ile başlıyorsa diğer ünlüler de ince olmalıdır. Kalınlık ve incelik durumuna göre büyük ünlü uyumuna uyan kelimeler hakkında örnekler şu şekildedir:
- Gece, bebek, vergi, şehir, derslik, töre, deniz ve beşik kelimelerinin ilk hecelerinde bulunan ünlü har ince ünlü ile başlamıştır. Kelimenin diğer ünlü harfleri de ince ünlü ile devam etmektedir. Böylece bu kelimeler incelik bakımından büyük ünlü uyumu kuralına uymaktadır.
- Halı, saksı, havuç, parmak, soğuk, dolap, tanı, ağız, kapı ve kılıç kelimelerinin ilk hecesinde bulunan ünlü harf kalın ünlü ile başlamaktadır. Bu kelimede yer alan diğer ünlü harfler de kalın ünlü ile devam ettiği için kalınlık bakımından bu kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaktadır.