Kurtuluş Savaşı Cemiyetler

kaynağı değiştir]

4 Eylül 1919'da toplanan Sivas Kongresi'nde tüm müdâfaa-i hukuk örgütleri Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti şemsiyesi altında bir araya getirildi.^[2] Cemiyetin amacı, "Osmanlı vatanının bütünlüğünü, Saltanat ve Hilâfetin makamı ile Millî bağımsızlığın korunmasında Kuvâ-yi Milliye'yi etkin ve İrâde-i Milliye'yi hâkim kılmak" olarak belirlendi.^[3]

Bu birleşik teşkilat, Türk Kurtuluş Savaşı'nın sonuna kadar Türkiye'deki ana siyasi güç haline geldi. Başkanı, zaferden sonra modern Türkiye'nin kurucu babası olacak Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) idi. Atatürk, cemiyeti sırasıyla Halk Fırkası, Cumhuriyet Halk Fırkası ve son olarak Cumhuriyet Halk Partisi adıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu siyasi partisi haline getirdi.

Cemiyetlerin listesi[değiştir

Zararlı Cemiyetler: Milli Varlığa Düşman Cemiyetler Hangileri, Zararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri Neler?

Mondros Mütarekesi sonrası Anadolu toprakları işgaller ile karşı karşıya kalmış ve Sevr'e giden süreç ile birlikte ve Sevr Antlaşması sonrasında ayrılıkçı veya işgal yanlısı zararlı cemiyetler ile başbaşa kalmıştır. Bir tarafta milli mücadele yanlısı kurum, cemiyet ve örgütlenmeler diğer tarafta İngiliz ve Fransız yanlısı cemiyet ve örgütler ile ayrılıkçı düşünceler vardır. Bu zararlı cemiyetlerin sayısı birkaç sayı ile ölçülecek düzeyden öte onlarca olarak karşımıza çıkmaktadır.

Zararlı Cemiyetler

Birinci Dünya Savaşı sonrası yabancı devletler Anadolu'nun dört bir yanını işgal ederken bu işgale karşı bölgesel veya yerel anlamda direnişler ve örgütler oluşturulsa da bununla birlikte onlarla yani işgalcilerle işbirliği yapan cemiyet ve örgütler de oluşturulmuştur.

Kimisi bölünme kimisi emperyal bir çatı altında geleceği kurma iddiasında bulunan bu cemiyetler günümüzde tarih literatüründe zararlı cemiyetler olarak adlandırılmıştır. Bunları sırasıyla sayacak olursak;

• İngiliz Muhipleri Cemiyeti
• Wilson Prensipleri Cemiyeti
• Kürdistan Teali Cemiyeti
• Teali-i İslam Cemiyeti
• Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
• Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
• Nigehban Cemiyet-i Askeriyesi
• Hürriyet ve İhtilaf Fırkası
• Osmanlı İla-yi Vatan Cemiyeti
• Tarik-i Salah Cemiyeti
• Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti
• Osmanlı Mesai Fırkası
• Vahdet-i Milliye Heyeti
• Türk Teali Cemiyeti
• Müsalemet İttifakı
• Amele Fırkası
• Mavri Mira
• Lazistan Selamet-i Milliye Cemiyeti
• Trakya Cemiyeti İttihad-i Milli
• Resmi Göçmenler Komisyonu
• Yunan Kızılhaç Cemiyeti
• Pontus Rum Cemiyeti
• Kordos
• Etnik-i Eterya Cemiyeti
• Hınçak
• Taşnaksütyan
• Alyans – İsrailit Cemiyeti
• Makabi

Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

Birinci Dünya Savaşı sonrası oluşan işgal ortamında halkın büyük bir çoğunluğu böylesine büyük bir yıkımdan sonra milli birlik ve beraberlik olarak adlandırılmasa da yabancı bir askeri kapısının önünde görmek istemezken bir kısım işgal yanlısı veya teslimiyetçi kesim ise huzuru ve barışı bu işgal devletlerinde aramaktaydı.

Bu kişi veya kişiler kendi içlerinde örgütlenerek yabancı asker veya devlet adamları ile görüşerek işgalin devamı için çaba harcamaktaydı. Bunlar içinde devlet adamları da bulunmaktaydı. Milli varlığa düşman cemiyetleri ise sıralayacak olursak;

• Kürt Teali Cemiyeti
• İslam Teali Cemiyeti
• Wilson Prensipleri Cemiyeti
• İngiliz Muhipleri Cemiyeti
• Hürriyet ve İtilaf Fırkası
• Sulh ve Selamet-i Osmani Fırkası

Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

Birinci Dünya Savaşına giden süreç milli isyanlar veya direnişlere tanıklık etmiş ve bu kapsamda milli bütünlüğünü sağlayan topluluklar kendi devletlerini kurmuşlardır. Nitekim Osmanlı Devleti içerisinde yaşamlarını sürdüren Yunan, Bulgar, Slav, Makedon ve Romen gibi halklar kendi milli bütünlüğünü sağlamış ve Birinci Dünya Savaşı öncesinde kendi devletlerini kurmuşlardır.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında ise Anadolu toprakları binlerce yıldır kendi bünyesinde barındırdığı topluluk ve milletleri harekete geçirerek bunları örgütlenmeye ve talepler oluşturmaya itmiştir.

Nitekim Türk, Kürt, Ermeni gibi toplulukların yıllardır birlikte yaşadığı topraklar artık emperyal çıkarların bir oyunu haline gelerek ayrılıkçı tutum sağlamaları istenmiştir. Bu kapsam Birinci Dünya Savaşı sonrasında azınlıklar kendi cemiyet ve örgütlerini kurmuşlardır. Bunları sıralayacak olursak;

• Mavri Mira Cemiyeti
• Etnik-i Eterya Cemiyeti
• Pontus Rum Cemiyeti
• Taşnak Sütyun ve Hınçak Cemiyetleri
• Alyans İsrailit ve Makabi Cemiyetleri

Milli Mücadele Dönemi cemiyetleri ve özellikleri: Milli mücadeleye yararlı ve zararlı cemiyetler hangileri?

Kilikyalılar Cemiyeti

Adana bölgesinde kurulan bu cemiyet, Fransız işgaline ve Ermeni çete faaliyetlerine karşı kurulmuştur.

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Sivas Valisi’nin eşi Melek Reşit Hanım tarafından Sivas’ta kurulmuştur.

Milli Kongre Cemiyeti

Türklerin haklı davasını ve işgal hareketlerinin haksızlığını basın yayın yoluyla dünyaya duyurmak için kurulmuştur.

Milli Mücadeleye Zararlı Cemiyetler

Milli mücadeleye zararlı cemiyetler; Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler ve Milli varlığa zararlı cemiyetler olarak iki ayrı grupta değerlendirilmektedir.

Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler

Milli Mücadele Döneminde kurulan cemiyetlerin kuruluş amaçları; Osmanlı Devleti ve padişahtan yana bir tavır alarak, Anadolu’da başlayan direnişe karşı çıkmaktır. Bu cemiyetlerin isimleri ise şu şekildedir:

Kürt Teali Cemiyeti

Amerika’nın desteğini alarak özerk bir Kürt devleti kurma amacıyla 1918 yılında kurulmuştur.

Teali-i İslam Cemiyeti

İstanbul’da kurulan bu cemiyet hilafete itaati savunmuş ve Kuvay-i Milliye’ye karşı mücadele etmeyi büyük bir gereklilik olarak görmüştür.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti

Toprak bütünlüğünü sağlamak için İngiliz desteği almayı gerekli gören bir cemiyettir. Bu açıdan İngiliz mandacılığını savunmuşlardır.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Milli mücadeleyi İttihatçı olarak gören bu hareket, saltanat ve hilafet yanlısı bir tavır çizmiştir.

Wilson Prensipler Cemiyeti

Osmanlı Devleti’ni ABD aracılığıyla kalkındırmak isteyen bu cemiyet Amerikan mandacılığını savunmuştur.

Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler

Mavri Mira Cemiyeti

Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma amacıyla kurulmuştur.

Pontus Rum Cemiyeti

Batum’dan Sinop’a kadar olan bölgede Pontus İmparatorluğu kurma amacıyla oluşturulmuş bir cemiyettir.

Hınçak ve Taşnak Cemiyeti

Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni devleti kurmayı amaçlamıştır.

Milli Mücadele Yıllarında Anadolu'da Faaliyet Gösteren Zararlı Cemiyetler

Savaş, yenilen devletlere yapılan antlaşmalarla ağır faturalar çıkarmıştı. Halk herşeyden ümidi kesmiş günlük geçimini sağlayabilmek için arayışlar içindeydi. Hükümetin, memleketin hayrına yapabileceği şeyler ise iyice sınırlanmıştı. Bundan dolayı sömürgececi devletlerin içinden ve izin verdiği devletçiklerin kurmuş olduğu gizli, açık yeni kulüp, fırka ve zararlı, zararsız cemiyetler kuruluyordu...

Ülke zararına ilk kurulan cemiyetlerde Rum, Ermeni ve Kürt hareketleri oluşturuyordu. Özellikle bazı cemiyetlerin memleketi sözde kurtarmak için yaptığı faaliyetler aslında tamamen bu milletin zararına cemiyet kurucularının menfaatlerine hizmet ediyordu.

İşte bu dönemde aslında Anadolu'da belki de yüzlerce zararlı cemiyetler aktif olarak bu ülke insanına ve topraklarına zarar vermiştir.

İşte o zararlı cemiyetlerden en çok bilinenleri: 

Anadolu'da kurulan zararlı ve yararlı cemiyetleri üç başlık altında toplayabiliriz.

Kürt Teali Cemiyeti

• Seyit Abdülkadir tarafından İstanbul’da kurulan bu cemiyet, desteği İngilizlerden almışlardır.
• İngilizlerin yardımıyla faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.
• Aynı zamanda Wilson İlkeleri maddelerinden yararlanmak istemişler ve Doğu Anadolu’da bir Kürt devleti kurmayı amaçlamışlardır.
• Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşme teklifini ise reddetmişlerdir.

İslam Teali Cemiyeti

• Konya ve çevresinde yoğun çalışmalarda bulunan cemiyetin merkezi İstanbul’dur.
• Anadolu’da devam eden milli mücadeleyi engellemek için İstanbul’da birkaç müderris tarafından kurulmuştur.
• Hilafet ve saltanatı, ülkenin kurtuluşu için tek reçete olarak kabul etmişlerdir.
• Bu cemiyet, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın desteğini almıştır.

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası

• Merkezi İstanbul’dadır.
• İttihat ve Terakki karşıtları tarafından kurulmuş bir cemiyettir.
• Padişaha bağlılığın ülkeyi kurtarabileceğini savunmuşlardır.
• Meşrutiyet ve demokrasi prensiplerine bağlı bir politika izlemişlerdir.
• Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile çeşitli işbirlikleri yapmışlardır.
• Bu cemiyet, İngilizlerden çeşitli destekler de almıştır.

Osmanlı Nigehban Cemiyeti

• Saltanattan yana olan birkaç subay tarafından İstanbul’da kurulan bir cemiyettir.
• Düzce, Adapazarı ve Hendek dolaylarında büyük isyanların çıkmasında etkili olmuşlardır.
• Cemiyetin ismi, "Askerlerin Bekçileri" anlamına gelir.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti

• Said Molla adında bir kişiye İngilizler tarafından İstanbul’da kurdurulan bir cemiyettir.
• İngiliz manda ve himayesini savunmuşlardır.
• Özellikle "Alemdar Gazetesi" ile fikirlerini yayma imkanı bulmuşlardır.
• Vahdettin, Damat Ferit ve İç İşleri Bakanı Ali Kemal gibi çeşitli Osmanlı devlet adamları tarafından da destek görmüş bir cemiyettir.
• Fru (Frew) isminde bir kişi, cemiyete başkanlık etmiştir.
• Cemiyetin en temel kuruluş amaçları; ulus bilincini ortadan kaldırmak, milli mücadeleyi sabote etmek, ülke içinde çeşitli örgütler kurarak isyan ve ihtilaflar çıkarmak olmuştur.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası

• İstanbul merkezli bir cemiyettir.
• 1911 yılında İttihat ve Terakki Partisi muhalifleri tarafından kurulmuştur.
• İngilizlerle iş birliği yapan bu cemiyet, Anadolu’daki milli mücadeleye destek veren insanları ve milli mücadeleye önder olanları İttihatçılarla iş birliği yapmakla suçlamıştır.
• Alemdar ve Peyam-ı Sabah isimli gazeteler ile fikirlerini yayma imkanı bulmuşlardır.

Wilson Prensipleri Cemiyeti

• İstanbul merkezli bir cemiyettir.
• Ülkenin kurtuluşunu Amerika mandasına girmekte görmüşlerdir. Amerikan mandasının ülkeyi hızla uygarlaştıracağına inanmışlardır.
• Halide Edip Adıvar, Refik Halid Karay ve Ahmet Emin gibi isimler bu cemiyetin önde gelen isimleri arasında yer almışlardır.

2. Zararlı Rum Cemiyetleri

• Azınlıkların kurdukları cemiyetler bağımsız devlet kurmayı amaçlamıştır.
• Bu cemiyetler; yabancı okullardan, patrikhanelerden ve yabancı devletlerden destek görmüşlerdir.

Etnik-i Eterya Cemiyeti

• 1814 senesinde Yunanistan’a bağımsızlığını kazandırmak amacıyla Filik-i Eterya adıyla kurulmuştur.
• 1896 yılında Girit İsyanına neden olmuştur.
• Cemiyet daha sonra, Birinci Cihan Harbinde Rumların yaşadığı topraklar üzerinde eski Bizans’ı canlandırmak istemişlerdir.

Mavri Mira Cemiyeti (Kara Gün)

• Başkanlığını Patrik Vekili’nin yaptığı bu cemiyet, İstanbul’daki Rum Patrikhanesine bağlı olarak kurulmuştur.
• Trakya, Batı ve Orta Anadolu ile İstanbul topraklarını da içine alan bir bölgede Büyük Yunanistan’ı kurarak Bizans’ı yeniden canlandırmak istemişler ve bu doğrultuda Yunan hükumeti emirleri altında çalışmışlardır.
• Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum Okullarının İzcilik Kolları, Yunan Kızılhaç Örgütü, yabancı okullar ve Anadolu’da faaliyet gösteren Rum kiliseleri bu derneğin emirleri doğrultusunda çalışmışlardır.

Rum Pontus Cemiyeti

• 1914 senesinde Merzifon Amerikan Kolejinde gizli bir şekilde kurulmuşlardır.
• İnebolu’dan başlayarak Batum’a kadar uzanan şerit halindeki topraklar üzerinde; merkezi Samsun olan bir Rum İmparatorluğu kurmak istemişlerdir.
• Bu cemiyette askere gitmeyenler çeteler kurdular ve Yunanistan ve Rusya adına casusluk yaptılar.
• Bu cemiyet İngiltere tarafından; Kafkaslar’da etkili olmak ve Anadolu işgalini kolaylaştırmak için desteklenmiştir.

Kordos Cemiyeti

• Resmi adı ”Rum Göçmen Komisyonu” olan milli varlığa düşman cemiyettir.
• Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin bir alt kolu olarak faaliyetlerini sürdürmüştür.
• Doğu Karadeniz bölgesine göç adı altında silahlı Pontus çetelerini göndermişlerdir.

3. Zararlı Ermeni Cemiyetleri

Hınçak (1887), Taşnak Sütyun (1840) Cemiyetleri

• Doğu Anadolu’da Ermenilerin bağımsızlığını kazanmasını sağlamak, Ermenileri silahlandırarak Ermeni milliyetçiliğini yaymak amaçlı kurulan bir cemiyettir. 
• Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından Cenevre’de; Taşnak Cemiyeti ise Gürcistan’da (Tiflis’te) kurulmuştur. 
• Bu cemiyet Büyük Ermenistan (Magna Amina) amacı için çalışmışlardır. 
• Bu konuda Ermenileri en çok destekleyenler Fransızlar olmuştur. 

Ermeni İntikam Alayı

• Fransızların yardımıyla Adana’da kurulan bu cemiyet, büyük katliamlar yapmıştır. 

4. Zararlı Musevi Cemiyetleri

Alyans İsrailit ve Makabi Cemiyeti

• İstanbul merkezli bir cemiyettir ancak burada etkili olamamışlardır.
• İstanbul’da bulunan Yahudi gençler (Gençlik Teşkilatı) öncülüğünde kurulmuştur.
• Bu cemiyet, Büyük İsrail Devleti’ni kurmak amacıyla faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

nest...

120480 120481 120482 120483 120484