Hadi Gel Bir Kibrit Çak Karaoke

Murat Boz - Adını Bilen Yazsın3:55

Hadi gel kibrit çak kalbim alev alev yansın3:22

Murat Boz - Janti4:10

Murat Boz - Geri Dönüş Olsa 3:22

Murat Boz Adını Bilen Yazsın Şarkı Sözleri Lyrics3:45

O Ses Türkiye - Murat Boz Minik Hayranı İle Düet Yaptı5:25

Adını Bilen Yazsın /Sped Up Murat Boz2:51

Murat Boz - Özledim 4:26

Murat Boz – Harbi Güzel3:06

Murat Boz minik hayranı Zeynep'le O Ses Türkiye sahnesinde Adını Bilen Yazsın söyledi5:00

Jisoo-Adını bilen yazsın0:22

Murat Boz ShiniyHD3:56

Murat Boz - Adını Bilen Yazsın3:46

Murat Boz- Adını Bilen Yazsın ♡Speed Up3:03

Hadi Gel Bir Kibrit Çak Şu Kalbim Sana Alev Alev 🔥Yansın Bana Külleri Kalsın # muratboz 🎤🎵🔊0:21

Murat Boz - Adını Bilen Yazsın (Canlı)3:51

Murat Boz - Öldür Beni Sevgilim (Orijinal Film Müziği)3:46

Murat Boz & Ebru Gündeş - Gün Ağardı4:41

Murat Boz Adını Bilen Yazsın ( Emrah Koçoğlu Remix ) # GelBiKibritÇak2:50

Murat boz hadi gel bi kirbit çak0:13

Video kaynak: Youtube
Audio kaynak: Vkontakte

Kullanım Şartları: YalnizMp3.Ws sitesinde bulunan tüm içerikler tanıtım amacı ile gösterilen kaynaklardan götürülmüştür.
Her hangi bir arama sonuçu zamanı bulunan müzik parçasını mp3 formatında indirmek için şarkı adının karşısında görünen download butonuna tıklayın ve ya onlayn dinlemek için play düymesine tıklayınız.

ADA TRKENN KKENBLM SZL

15.07.2008 Gnaynda www.nisanyansozluk.com yerliinden derlenmitir Yiit Tulga

+zede ~ Fa zada vuran, vurulan < Fa zadan, zanvurmak, arpmak, almak, alg almak, yere almak (= Ave cad-, can- a.a. ) +zen zan- vurmak, almak, darbetmek " +zede ~ Fa -zan vuran, alan, alg alan < Fa zadan,

+ ~ - bir eye ynelme ve katlma bildiren fiil neki ~ HAvr *ad- a.a. Ayn kkten Lat ad, ng at, Fr (ynelme ve katlma edat). ab HAvr *p- a.a. [xiv] ~ Fa/OFa b su (= Ave p- a.a. = Sans ap a.a. ) ~

ab+ ~ Lat ab(s) bir eyden veya yerden ayrlma, znden uzaklama, aykr olma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *apo a.a. Ayn kkten EYun ap, Ger *af > ng of, off, Alm auf; Sans pa-, Ave apa- (a.a.). Ayrca HAvr *ap-tero- biiminden EYun apotr, ng after (ard, sonra). aba [xiv] ; abay yakmak [188+] ak olmak (argo) ~ Ar cab'/qab' ynden yaplm st giysi, cbbe = Aram qby a.a. Fa kab/qab, Erm kapa/kapani, t gabano biimleri Arapadan alntdr. 7. yy'dan itibaren kaydedilen OLat cappa biiminin bir Sami dilinden alnd anlalmaktatr. EKKENLLER: Ar caba : aba, abanAr qaba : kaban Lat cappa : handikap, kaporta2, kapuino, kaput, kapon, kep, ap3, apel, aperon, apka? abad [xiv] ~ Fa/OFa bd bakml, bayndr, mamur, meskn (= Sogd pt baklan, korunan = Ave pta- a.a. ) Fa/OFa - ynelme edat + Fa/OFa pdan, py- bakmak, korumak, gzetmek " + [187+] pencerenin alafranga kafesi; [189+] lamba siperi ~ Fr abat-jour "gn-ksan", "k-ksan", lamba siperi Fr abat ksar (< Fr abattre ksmak, drmek ) + Fr jour gn, k (~ Lat diurnus gn < Lat dies gn, gndz ) " bateri, jurnal Ahmet Vefik Paa'nn verdii "pencere kafesi [panjur]" tanm rneklenmeye muhtatr. Franszcada szcn bu anlamna rastlanmad. Kar. panjur. abaks [xx/b] ~ Lat abacus 1. her trl masa, pano, tabla, 2. hesap tahtas ~ EYun baks, abak- tabla, masa aban[mak aba Kar. ullan- < ul. [xix] ullanmak, stne yklenmek < T aba " abajur

abandone [196+] boksta oyunu terketme ~ Fr s'abandonner boyun emek, vazgemek, pes etmek < EFr bandon mahkm, cezal, yarglanarak hkm giymi olan Fr bir eye + Fr ban/bandon ferman, hkm " ad+, banal abanoz abanus [xiv] ; ebenus [xvii] bns/abans abanoz aac ~ EYun benos a.a. ~ Ms hbny a.a. Bat dillerine Yunancadan gemitir. Kar. ng ebony, Fr bne. abart[mak ~ Fa/OFa

T? abart-/obart- [xvi] mbalaa etmek; aprt- [Krg] a.a. T *abar- bymek? Nihai kkeni ve treyi biimi belirsizdir. abazan anlamda a habazan/abazan [192+] itahl, a (argo); [xx/b] cinsel ~ ing habezan a < ing habe yemek " habe

abdal [xi] dilenci dervi, kalender, meczup ~ Ar abdl [#bdl o.] 1. bedeller, 2. sufi dncesinde rical-i gaybn bir rtbesi < Ar badal karlk olarak verilen ey, bedel " bedel Esasen esoterik sufi retisine ait bir kavram iken, 13. yy'da Anadolu'da heterodoks slami tarikatler bnyesindeki meczup derviler iin kullanlmtr. abdest [xiv] namaz ncesi trensel ykanma " ab, dest abdomen [xx/c] ~ Fa bdast/b-i dast "el suyu", el ykama, ~ Lat abdomen, abdomin- karn boluu

aberasyon [xx/b] ~ Fr aberration sapma, yanl yola girme ~ Lat aberratio a.a. < Lat aberrare yanl yola sapmak Lat ab- aykr + Lat errare dolamak, gezmek ~ HAvr *ers- a.a. " ab+ abes [xiv] ~ Ar caba [#cb msd.] boa vakit geirme, oyalanma < Ar cabia boa vakit geirdi, oyaland Trkede sfat olarak kullanm yakn dneme aittir. abhayat Hayt " ab, hayat1 abi abide + ~ Fa b-i Hayt can suyu Fa b su + Ar < T aabey " aa, bey

[191+] ebedi kalan ey, ant (Fr monument karl) < Ar bid [#'bd fa.] kalan " ebed Modern Osmanlca trev Ar bidat (unutulmaz olay, byk felaket) szcyle birletirilemez.

abiye [xx/b] gece kyafeti ~ Fr habill giyinik, zellikle gece kyafeti giymi < Fr habiller hazrlamak, donatmak, giydirmek Lat habitus klk, donanm < Lat habre sahip olmak " habitat abla oc aba [xi] ana; aba/ebe [xiv] anne, nine; aba/apa/apu/ebe [xiv-xix] yalca ve saygdeer kadn, bac, byk kzkarde; abla [xix] a.a. " ebe -l- ara sesi Trkiye Trkesinde ge dnemde tremitir. Asya Trk dillerinde ape, apay, appa biimlerine rastlanr. ablak [xiv] yass ve yuvarlak yzl siyahl beyazl (at rengi), yass ve yuvarlak yzl (insan) Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde. ~ Ar ablaq [#blq sf.]

abluka abloka [xix] bloke etme ~ t a blocco bloke edilmi < t blocco abluka ~ Fr blocus a.a. ~ Hol bloc-huis mstahkem mevki, karakol " blok abone [187+] ~ Fr abonn a.a. < Fr abonner abone olmak, abone etmek Fr bir eye + Fr bon2 deme emri, kupon, senet " ad+, bono aborda abordo [xvii] (gemi) yanama ~ t abborda yana! < t abbordare yanamak t ad- bir eye + t bordo kenar, yan " ad+, borda abra kadabra [xx/b] cadabra a.a. ~ EYun abraksas a.a. ~? br ~ Fr abra cadabra by sz ~ OLat abra

abra [xiv] ~ Ar abra [#br] illi, alaca benekli Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde. abrl [xvi] Apru Etrsklerde bir tanra ~ Yun aprlios Nisan ay ~ Lat aprilis a.a. < Etr

absorbe [etm [xx/b] zmsemek ~ Fr absorber emmek, zmsemek ~ Lat absorbere btn olarak yutmak, silip sprmek Lat ab- bir eyden + Lat sorbere emmek ~ HAvr *srebh- a.a. " ab+ abstre [xx/b] soyut (resim) ~ Fr abstrait soyut, zet, hlasa ~ Lat abstractus a.a. < Lat abstrahere, abstract- bir btnden ekip ayrmak, zn almak, suyunu skmak Lat ab- bir eyden + Lat trahere, tract- ekmek " ab+, traktr absrd [xx/b] ~ Fr absurd sama, anlamsz ~ Lat absurdus < Lat surdus sar ~ HAvr *sur-do- sar, dilsiz, bouk sesli abuk sabuk ikil [xix] sama sapan kinci unsur belki T sab/sav (sz) biimiyle ilikili olabilir. Abuk szcnn "sama" anlamnda bamsz bir sfat olarak kullanm yakn yllarda ortaya kmtr.

abullabut [188+] avanak (argo) ~ Ar *ab-l-labT ifte atan hayvan Ar ab baba + Ar labT [#lbT im.] tekmeleyen, saldrgan " ebu abur cubur ikil apur sapur [xv] darmadank; abur cubur [xvii] dzensiz yemei ifade eden sz; [xix] karmakark " abuk sabuk Belki yansma ses kkenli olabilir. Kar. hapr hupur, apr upur. abus cabasa ka att, surat ast [xvii] ~ Ar cabs [#cbs im.] atk kal, ask suratl < Ar

abze [etm [xx/a] ~ Fr abuser ktye kullanmak ~ Lat abuti, abus- a.a. Lat ab- zne aykr + Lat uti, us- kullanmak " ab+ acaba [xiv] ~ Ar cacab [#ccb zrf.] "ararak, hayret ederek", soru szc < Ar cacab [msd.] arma, hayret " acep acar acarl [xvii] yeni (Anadolu lehesinde); acar [xx/a] ele avuca smaz, atlgan, taze, gl ~? Erm acar (kas lifi, sinir) ile balants gsterilemez. Ar cacar (knt, kabart, ikinlik) ile birletirilmesi abestir. acayip [xiv] tuhaf ey < Ar min al-cac'ib tuhaf eylerden (biri) < Ar cac'ib [#ccb o.] tuhaf eyler < Ar cacbat^ tuhaf ey, hilkat garibesi " acep Trkede tekil sfat olarak kullanm 17. yy'dan itibaren kaydedilmitir. acele cacelet usit. c^acele [xvii] ivme, evecenlik < Ar cacila acele etti acemi [xiv] beceriksiz bilmeyen kimse, barbar, ranl < Ar cacam a.a. ~ Ar cacalat^ [#ccl msd.] ~ Ar cacam [#ccm nsb.] Arapa

acente [186+] ~ t agente bakas adna i yapan, vekil ~ Lat agens, agent- 1. yapan, eyleyen, i gren, 2. vekil < Lat agere, act- yapmak, etmek " aksiyon acep [xi] hayret, taaccp; [xx/b] hayret ederek, acaba cacab [#ccb msd.] arma, hayret < Ar caciba ard, hayret etti Zarf olarak kullanm halk diline zg olup yakn dnemde genel dile girmitir. aceze cacz [sf.] " aciz ac acT [xvii] ~ Ar

~ Ar cacazat^ [#ccz o.] acizler, dknler < Ar < T - acmak "

[viii+] 1. ac tad, 2. ar, sanc

ac[mak T - [viii+] 1. aclamak, ekimek, 2. can yanmak < T *a- < T a ac ve znt bildiren nlem ack[mak T k- [xi] < T - [viii, xi] a hale gelmek " a Pekitirici -()k- ekiyle. . Eski Trke isim ve fiil kklerinin birlii dikkat ekicidir. acil aciz acul [xi] ~ Ar ccil [#ccl fa.] acele eden " acele ~ Ar cciz [#ccz fa.] acz gsteren, gsz " acz ~ Ar cacl [#ccl im.] aceleci, hzl " acele

acun YT acun [193+] dnya ~ T ajun Budist inanta yaam evresi, enkarnasyon [viii+ Uy], bu dnya, yeryz alemi [xi, xv+ a] ~ Sogd ajn yaam, Budist inanta enkarnasyon < Sogd jaw-/j- yaamak ~ HAvr *gwei-1 yaamak, canl olmak " can Trkiye Trkesinde kullanlmayan bir kelime iken Dil Devrimi dneminde "z Trke" olduu zannyla canlandrlmtr. acur [xix] ~ Ar caccr [#ccr] bir tr hyar veya yeil kavun < Ar cacara burdu, bzd, (biimsiz ve irkin bir surette) kabard veya kabartt Yun < OYun angori (hyar) biimi Msr Arapasndan veya baka bir Ortadou dilinden alntdr. Alm Gurke (a.a.) bir Slav dili zerinden Yunanca biime dayanr. Kar. Pol ogrek, Rus ogurec vb. (a.a.). acuze [xix] ihtiyar kadn (kadn veya erkek) < Ar cacaza aciz idi " acz acz [xiv] gsz idi, yal ve dkn idi < Ar cacz [im.] yal ve dkn

~ Ar cacz [#ccz msd.] gszlk < Ar cacaza

a T [viii] alk (isim); [xi] a (isim ve sfat) sim kullanm acndan lmek deyiminde korunmutur. a[mak T a- [viii] a.a.

aalya/aelya [xx/b] ~ t azalea kumlu toprakta yetien bir iek ~ YLat azalea a.a. Linnaeus, sv. doabilimci (1707-1778) < EYun azalos susam, susuzluktan yanan ~ HAvr *asd- < HAvr *as- yanmak Trkedeki -- sesi talyanca zerinden alnty gsterir. a ak YT T [193+] zaviye auk [viii+] a.a. < T a- " a< T a- " a-

akla[mak

YT

[193+] tasrih etmek

< T ak " ak

ak YT [xiv-xx] cila, perdah; [194+] anahtar < T a- " a "Anahtar" anlam 15. yy'da kaydedilen tek rnee dayanarak Dil Devrimi bnyesinde dolama sokulmutur. amaz <T oyununda ahn kapana dmesi ad T [xvii] niyetini belli etmeden davranma; [xix] satran < T a- " a-

t [viii] isim, nam

ad+ ~ Lat ad bir eye ynelme veya katlma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *ad- a.a. Eklendii fiilin ilk sessizine asimile edilir. r: ad-similare > assimilare, ad-paratus > apparatus. Klasik-sonras trevlerde belirli bir yn anlam tamakszn isimlerden fiil yapar. r: abonner < bon. . Ayn kkten EFa/Fa , ng at, Fr (a.a.). <T ada [xiii] etraf suyla evrili kara paras; atow [xiii] < T *a- ayrmak " ayr Anlam gelimesi iin kar. Lat insula (ada) > insulare (ayrmak, izole etmek). ada[mak T ta- [viii+] isim vermek, armak, bir greve atamak, bir amaca adamak, sz kesmek, sz vermek < T t isim " ad adak adale adalet adl T tak [viii+] adanan ey azalet [xvii] [xvii] < T ta- " adaada

~ Ar cadalat^ [#cdl msd.] kas ~ Ar cadlat^ [#cdl msd.] adillik, hak gzetme "

adam [xi] ~ Ar dam [#'dm] 1. insanlarn atas, Adem, 2. insanolu ~ br dm a.a. = br admah toprak Kar. Fen 'adm (insan), Ugar 'b 'dm (insanlarn atas). "Toprak" kavramyla ilikisi iin kar. Lat homo (insan) < humus (toprak). Bak. hmanizm. adap usul bilgisi " edep ~ Ar db [#'db o.] < Ar adab grg, terbiye,

adapte [etm adaptasyon [192+] ~ Fr adapter uyarlamak ~ OLat adaptare bir eye uydurmak, tatbik etmek Lat ad- bir eye + Lat aptare a.a. < Lat aptus uygun " ad+ Kar. ng apt (uygun), inept (beceriksiz), aptitude (yetenek).

adavet [xiv] Ar cad dmanlk etti, saldrda bulundu

~ Ar cadwat^ [#cdw msd.] dmanlk < < T ad " ad

aday YT [193+] namzet Kar. Fr nomin (aday) < nom (ad) szcne kyasla. add [etm itibar etme < Ar cadda sayd, sand adem idi, eksik idi [xiv]

~ Ar cadd [#cdd msd.] sayma, sanma, ~ Ar cadam [#cdm msd.] yokluk < Ar cadima yok

ademimerkeziyet + [190+] desantralizasyon Ar cadam yokluk, yoksunluk + Ar markaz merkeze ait " adem, merkez Fr dcentralisation karl olarak "Prens" Sabahaddin Bey tarafndan retilmi terkiptir. -iyyet nisbet ekinin terkibe eklenmesi cretkrdr. adet1 [xi] ~ Ar cadad [#cdd msd.] say " add

adet2 [xiv] ~ Ar cdat^ [#cwd msd.] dzenli olarak tekrarlanan ey, alkanlk, itiyat < Ar cda geri geldi " avdet adeta [xix, xx/a] baya, alelade, bermutad; atn bir yry; [xx/b] sanki, hemen hemen ~ Ar cdat [zrf.] adet olduu zere, ber mutad " adet2 Trke baya szcnn ikili anlamndan tremi olmas muhtemel gzken ikinci anlam 20. yy ikinci yarsndan nce kaydedilmemitir. Buna karlk kar. cdetce (sanki, hemen hemen - xvii). adl YT [1974] gramerde zamir -l ekinin ilevi belirsizdir. adm <T ayrmak " ayr Kar. ayak. adi cdat^ alkanlk " adet2 adil tm/adm [xiv] a.a. < T ad " ad

< T *at-m < T at- amak,

[xvii] [xiv]

~ Ar cd [#cwd nsb.] allm, sradan < Ar ~ Ar cdil [#cdl fa.] denge gzeten, adaletli " adl

adisyon [xx/c] ~ Fr addition 1. toplam, yekn, 2. restoran ve bar hesab ~ Lat additio toplama, ekleme < Lat addere, addit- eklemek, aritmetikte toplama ilemi yapmak Lat ad- bir eye + Lat dare, dat- vermek " ad+, data

adiy [187+] ~ Fr Dieu "Allaha", veda sz < Fr Dieu tanr ~ Lat deus a.a. ~ HAvr *deiwos a.a. < HAvr *dyeu- mak, parlamak, gne adl [xi] cadala dengeledi, eitledi, adil idi ~ Ar cadl [#cdl msd.] adalet, hak gzetme < Ar < Ar cadl

adliye (daire-i) adliye [xix] adli iler dairesi [#cdl nsb.] adalete ilikin, adalete ait " adl

adrenalin [xx/b] ~ Fr adrenaline bbrekst bezlerinin salglad hormon 1901 Yokichi Takamine, Jap. kimyac / ng adrenalin a.a. Lat adkatlma edat + Lat renes bbrek " ad+, renal adres [192+] ~ Fr adresse 1. hitap, bir mektubun hitap cmlesi, 2. adres < Fr adresser birine veya bir eye ynelmek, yneltmek, hitap etmek ~ OLat addirectare a.a. Lat ad- bir eye + Lat directus ynelen, doru, dz " ad+, direkt aer(o)+ ~ Fr ar(o)- / ng aer(o)- hava (sadece bileiklerde) (~ Lat aer ) ~ EYun ar hava ~ HAvr *wer EKKENLLER: EYun aer : aerobik, aerodinamik, aerosol, arya, kurander, malarya, ambrel aerobik [xx/c] ~ ng aerobic oksijen alma tekniine dayal bir egzersiz tr 1968 Kenneth Cooper, ABD < ng aerobe biyolojide oksijenle yaayan hcre tr ~ YLat aerobius " aer(o)+, biy(o)+ aerodinamik gcne ilikin " aer(o)+, dinamik [xx/b] ~ Fr arodynamique havann kaldrma

aerosol [xx/c] ~ ng aerosol a.a. 1926 Erik Rotheim, Norv. mhendis Lat aer hava + Lat solutio eriyik " aer(o)+, solsyon af/aff[xiv] ~ Ar cafw [#cfw msd.] silme, giderme, cezasn iptal etme < Ar caf sildi, giderdi, affetti, muaf tuttu, kand afacan <T ivecen [xiv-xvii] acul, aceleci; afacan [xix] yaramaz, yerinde durmaz (ocuk) < T v- acele etmek, koumak " ivedi -ecen/-acan eki ve ses deiimi aklanmaya muhtatr. afacan <T ivecen [xiv-xvii] acul, aceleci; afacan [xix] yaramaz, yerinde durmaz (ocuk) < T v- acele etmek, koumak " ivedi -ecen/-acan eki ve ses deiimi aklanmaya muhtatr. afakan >> " hafakan

afaki [xix] havai, mesnetsiz < Ar fq [#'fq o.] 1. ufuklar, 2. uzak lkeler, dnyann drt buca < Ar ufq ufuk " ufuk

afalla[mak <ikil [xx/b] aknlamak, aptallamak afal/aval aval aknlk belirten bir deyim " aval aval Anadolu azlarndan yaz diline aktarlmtr.

< T afal

afazi [xx/c] ~ Fr aphasie konuma yeteneini yitirme, konuamama ~ EYun afasa a.a. EYun a(n)- olumsuzluk neki + EYun fm, f- konumak, sylemek ~ HAvr *bh-2 a.a. " an+, fon(o)+ aferin [xv] ~ Fa firin vg, kutsama, alk ~ OFa frn a.a. < OFa frtan, frn 1. vmek, kutsamak, 2. yaratmak " + EKKENLLER: OFa afritan : aferin, ifrit afet [xiv] ~ Ar fat [#'wf] bela, felaket, salgn hastalk

afi [192+] fiyaka, caka, gsteri (argo) ~ Yun af dokunu, el becerisi ~ EYun (h)af a.a. < EYun (h)pt, af- dokunmak, demek, ellemek afif caffa kand, utand " iffet afi poster " afie [xiv] [192+] ~ Ar caff [#cff sf.] iffetli, temiz ahlak sahibi < Ar ~ Fr affiche duvara yaptrlan kt,

afie [etm [xx/b] ilan etmek, fa etmek ~ Fr afficher sabitlemek, ilitirmek, yaptrmak ~ OLat affixare a.a. Lat ad- bir eye + Lat fixus ilitirilmi < Lat figere, fix- tutturmak, ilitirmek " ad+, fiks Trke anlam afi szcnden etkilenmitir. afitap afitab [xiv] ~ Fa ftb gne, gn OFa b2 parlt, parlaklk (= Sans bh parlt ) + OFa tap- s, k " tav2 afiyet salk, canllk " af [xi] ~ Ar cfiyyat^ [#cfw msd.] hasta olmama hali,

aforizm/aforizma [xx/b] ~ Fr aphorisme vecize, gzel ve zl sz ~ EYun aforisms tanmlama < EYun aforz 1. snrlamak, belirlemek, tanmlamak, 2. srgn etmek, dlamak EYun ap -den + EYun (h)ros snr, hudut " apo+ aforoz aforos [xvii] ~ Yun aforzo cemaat dna karmak ~ EYun aforz dlamak, srgn etmek " aforizm afra tafra ikil [xx/c] alm, gsteri " tafra

afrodisyak [xx/b] ~ Fr aphrodisiaque cinsel uyarc ~ EYun afrodisiaks Afrodit'e ait, a.a. < z Aphrodite ak ve cinsellik tanras

afsun

>> [xx/b]

" efsun ~ Fr aphte azda arl dem ~ EYun ftai yank ~ Yun auts eril nc tekil ahs

aft < EYun (h)pt tutumak

aftos [188+] dost, sevgili zamiri, o (erkek) ~ EYun auts kendi " ot(o)+1

afyon ~ Ar fyn afyon ~ EYun pion a.a. < EYun pos zsuyu, reine, zellikle afyon z ~ HAvr *sokwo- zsuyu, reine Bat dillerine Yunancadan gemitir. Kar. Lat, ng opium (afyon). agh ks/kh a.a. agat ats a.a. [xiv] [xx/b] ~ Fa gh uyank, haberdar, bilgili ~ OFa ~ Fr agate bir cins yar deerli ta, akik ~ EYun ~ Fr/ng agave Amerika kkenli bir kakts cinsi ~

agav [xx/c] EYun agaus soylu, sekin

agltine [etm [xx/c] ~ Fr agglutiner yapmak, yaptrmak ~ Lat agglutinare a.a. < Lat gluten, glutin- zamk, tutkal " ad+, glten agnostik agnostisizma [192+] ~ Fr agnostique bilmezci, tanrnn bilinemeyeceini savunan kimse ~ ng agnostic a.a. T. H. Huxley, ng. dnr (1825-1895) EYun a(n)- deil + EYun gnstiks bilen, bilgisi olan < EYun gignsk, gnbilmek " an+, gnostik agora [xx/b] ~ Yun agor ar ~ EYun agor/agris toplanma yeri, kamuya ait ak alan, ar < EYun ager toplanmak ~ HAvr *ger- < HAvr *gertoplanmak, toplu halde olmak, sr, gruh agorafobi agora, fobi agraf [xx/a] Ger *krappn engel, kanca " kramp [xx/b] ~ Fr agoraphobie ak alan korkusu " ~ Fr agrafe engelli ine < EFr graffe engel ~

agrandisman [192+] fotoraf bytme ~ Fr agrandissement byme, irileme < Fr agrandir, agrandiss- bymek, bytmek ~ OLat aggrandire a.a. < OLat grandus byk " ad+, gran Agrandize etm. Trkeye zg bir trevdir. agreman [xx/b] elilik onay mektubu ~ Fr agrment onaylama, benimseme < Fr agrer uymak, onaylamak ~ OLat aggratare a.a. < Lat gratus makbul, hoa giden ~ HAvr *gwr-to- < HAvr *gwer-3 makbul olmak " ad+

agresyon [xx/c] ~ Fr agression saldr, saldrganlk ~ Lat agressio a.a. < Lat aggredi, aggress- saldrmak, stne yrmek Lat ad- bir eye + Lat gradi, gress- yrmek, adm atmak " ad+, grado agu ~ Fa u sarmalama, kucaklama, kucak, belek < Fa atan sarmalamak, bulamak, bulatrmak, belemek a a[mak T [xi] 1. seyrek dokuma, balk a, 2. iki bacan aras, ap < T *- amak, ayrmak " ayrT - [viii] ykselmek, kmak, belirmek, amak, deimek

Kar. Mo ok- (ykselmek) aa unvan aa T [xiii] ~ Mo aka 1. byk erkek karde, 2. bir sayg

a [viii] a.a.; ya [xi]

aar[mak <T [xiv] beyazlamak < T k " ak Renklerden fiil yapan -ar- ekiyle. Kar. bozar-, ger-, karar-, kzar-, morar-, sarar-, yeer-. . Uzun sesli etkisiyle k > deiimi tipiktir. ada a/au akde/ade [xvii M] kl almakta kullanlan yapkan madde ~ Ar caqdat^ [#cqd sf. f.] koyu kvaml ey, pht, karamel " akide2 T u [viii+] zehir

al T? l [viii] hayvanlarn gece kapatld etraf evrili alan Kar. avlu < EYun aul (a.a.). Gerek Eski Trke gerek Greke biimlerin rani bir dilden alnt olmas gl ihtimaldir. ar olmayan arla[mak T r [viii] pahal, deerli ; ar [viii+] hafif olmayan, tez

T arla- [xi] hrmet gstermek, izzet ve ikram etmek < T ar pahal, deerli " ar

at YT [193+] mersiye < T at/adc [xviii] llerin arkasndan alayan kadn < T ar-/adr-/*ad- [xiv-xix TS] alamak, haykrmak, anrmak < T a ac ve znt nlemi " ala 18. yy'dan itibaren kaydedilen at szcnn *at adna deil, atmak fiiline bal olduu anlalyor. YT -it eki iin bak. ant. az/azT z [viii] a.a. < T *- amak " ayr-

ala[mak T znt bildiren nlem " ac-

la- [viii+] ; ala- [xiv]

< T a/ ac ve

anam [xvii] kkba davar < Ar anam koyun, mal, davar ar ar[mak T ar [viii+] a.a.

~ Ar anm [#nm o.] koyunlar, < T ar- " ar-

T ar- [viii] hastalanmak; [xiv] sancmak, ac duymak < T a ac ve znt nidas " ac-

austos aostos [xvii] ~ Yun agoustos bir ay ad ~ Lat Augustus 1. Roma imparatoru Octavianus'un (M 30-MS 18) lakab, 2. Roma takviminin altnc ay < Lat augere artrmak, bytmek, yceltmek " otorite ayar bakas " gayr ah2 ahali bir yerin yerlisi " ehil ahbap Habb sevgili, dost " habip ah >> [xiv] [xiv] ~ Ar ayr [#yr o.] bakalar < Ar ayr baka, ~ Fa h feryat, lanet ~ Ar ahlin [#'hl o.] yerliler, yerli halk < Ar ahl ~ Ar aHbb [#Hbb2 o.] sevgililer, dostlar < Ar " a ~ Fa hang uyum < Fa hang vezin, l, edep ~ [xv] ~ Fa hasta yava, sessiz ~ Ar aHfd [#Hfd o.] torunlar < Ar Hafd torun

ahenk OFa hang terbiye, eitim, edep aheste ahfad " hafid

ahr aur [xi] hayvan barndrlan yer ~ Fa wur hayvan besleme yeri, yemlik ~ OFa war yemlik (= Sogd wr a.a. ) OFa - yneli, katlma, aidiyet bildiren nek + OFa war(d) yemek " +, +hor ahi verilen ad a.a. ) [xiii] Anadolu'ya zg bir rgtlenme biiminin mensuplarna ~ Ar a [#'w] kardeim < Ar a erkek karde (= Aram a a.a. = br a

ahir [xi] ~ Ar ir [#'r] sonraki, son EKKENLLER: Ar #'?r : ahir, ahiret, bilahare, tehir, uhrevi

ahiret/ahret lmden sonraki hayat " ahir

[xiii]

~ Ar irat [#'r fa. f.] sonraki ey,

ahit/ahdahd [xiv] ~ Ar cahd [#chd msd.] 1. tanma, 2. ykmllk, yemin, sz < Ar cahida tand, kabul etti, stlendi ahize [xx/a] telefon alcs (Fr rcpteur karl) [#' sf.] alan, alc " ahz Kar. Ar aat (zorla alnan ey). ahkm Hukm yarg " hkm ahlak yaradl " halk2 [xiv] [xiv] < Ar a

~ Ar aHkm [#Hkm o.] hkmler < Ar ~ Ar alq [#lq o.] yaradl, huylar < Ar ulq ~ Yun alda yaban armudu, pyrus ~ Ar aHmaq [#Hmq sf.] aptal, budala < Ar

ahlat alat [xvii] amigdaliformis ~ EYun ars, -d- a.a. ahmak [xiii] Hamuqa aptal idi " hamakat Kusur ve renk sfatlar yapan afcal vezninde. ahmer Hilali ahmer "kzl ay" demektir. ahsen Hasan gzel " hsn ahap Ar ab tahta, aa [xiv]

~ Ar aHmar [#Hmr sf.] krmz

~ Ar aHsan [#Hsn ky.] daha gzel, en gzel < Ar ~ Ar ab [#b o.] aatan eyler, kereste <

ahtapot tapod [xvii] ~ Yun otapdi "sekiz ayak", a.a. Yun okt sekiz (~ HAvr *okt- a.a. ) + Yun pdi ayak " okt(o)+, podyum ahu a.a. = Ave s a.a. ) ahu zar ahududu ahval ahz + [xiv] [xvi] ~ Fa h ceylan ~ OFa hg a.a. (= Sogd sk ~ Fa h u zr ah vah, alama ahu dutu [xix] krmz aa ilei " ahu, dut

~ Ar aHwl [#Hwl o.] haller < Ar Hl " hal1 ~ Ar a [#' msd.] alma, alm < Ar aaa ald

aidat ~ Ar c'idt [#cwd o.] gelirler < Ar c'idat^ gelir, rant, bir yatrmdan geri gelen " avdet aile ayilet [xiv] ~ Ar c'ilat^ [#cwl sf. f.] bir kiinin bakmakla ykml olduu hane halk, bamllar < Ar cla [msd. cawl/c^iylat^] geimini salad, besledi, bakt ait taalluk eden, ilgisi olan " avdet ~ Ar c'id [#cwd fa.] 1. dnen, geri gelen, gelir, 2.

ajan [192+] ~ Fr agent secret gizli grevli < Fr agent i yapan, grevli, vekil ~ Lat agens, t- < Lat agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon ajanda [xx/b] ~ Fr agenda gndem, gnlk iler defteri ~ Lat agenda [n. o.] yaplacak olan eyler < Lat agendus yaplacak < Lat agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon ajans [186+] ; [189+] haber kurumu ~ Fr agence veklet, vekillik kurumu, arac kurulu ~ Lat agentia < Lat agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon ajda [200+] byke ay barda < marka Aida Paabahe firmasnn ay barda modeli Markann yanl okunmasndan tr arkc Ajda Pekkan'n adyla birletirildii rivayet edilir. ajite [etm [xx/b] ~ Fr agiter tahrik etmek, harekete geirmek ~ Lat agitare a.a. < Lat agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon ak ak[mak hcum etmek T T k [viii] beyaz < T *- amak, almak " ayr-

ak- [viii+] (sv) akmak; [xi] akn etmek, yama iin

akab[inde ~ Ar caqb [#cqb msd.] 1. ayak topuu, 2. ard, pe, sonra (= Aram caqb- topuk = Akad iqbu a.a. ) akademi akademya [181+] ~ Fr acadmie 1. bilimsel kurulu, yksek okul, 2. zellikle 1635'te kurulan Fransz Akademisi / t accademia a.a. < Akadema 1. Eski Atina'da bir semt, 2. Eflatun'un (Platon, M 429-347) bu semtte kurduu felsefe okulunun ad Modern dnemde ilk kez 1474'te Floransa'da kurulan Platonik Akademi iin kullanlmtr. akait [xvii] ~ Ar caq'id [#cqd o.] ilkeler, aksiyomlar, slam inancnn temel ilkeleri < Ar caqdat^ " akide1 akaju fstk ~ Port a caju ~ Karib [xx/a] ~ Fr acajou tropik bir aa, bu aatan elde edilen

akamet ~ Ar caqmat^ [#cqm msd.] ksr, sonusuz, etkisiz < Ar caqama ksr idi, ksrlatrd akar akaret caqr " akar [xiv] ~ Ar caqr [#cqr] gelir getiren mlk ~ Ar caqrt [#cqr o.] gayrmenkuller < Ar

akasya [xix] ~ Fr acacia kurak blgelere zg bir aa, acacia arabica ~ EYun akaka a.a. 16.-19. yy'da rastlanan T akakiya biimi dorudan Yunancadan alntdr. akbaba " ak, baba + [xvii] ba beyaz olan bir tr yrtc ku, a.a.

aka/ake <T [xiii] 1. beyaz, 2. gm, 3. gm para < T ak " ak Kar. Fr argent, sp plata (1. gm, 2. gm para, genel anlamda para). Kar. sarca (altn). akbet [xi] ~ Ar cqibat^ [#cqb fa. f.] ard, son, sonra < Ar caqaba ardndan geldi, takip etti < Ar caqb topuk " akab akl [xi] ~ Ar caql [#cql msd.] a.a. < Ar caqala 1. dizginledi, gem vurdu, 2. akl szgecinden geirdi, akl yrtt (= br #cql rehin etme, haczetme ) akn akT akn [xi] sel; [xiv] baskn, yama, dalga [194+] seyyal < T *ak- " ak< T ak- "

akkan YT Akmak fiili mevcut deildir. akide1

[xvii] eritilip sertletirilmi ekerden yaplan ekerleme ~ Ar caqdat^ [#cqd sf. f.] 1. katlam ey < Ar caqada dmledi, balad, (al) dondurdu, (bal) katlatrd " akit1 akide2 [xvii] ~ Ar caqdat^ [#cqd sf. f.] 2. kesin saylan ilke veya reti, aksiyom < Ar caqada dmledi, balad, katlatrd " akit1 akif [xiv] ~ Ar ckif [#ckf fa.] adayan < Ar cakafa [msd. cukf] adad, kendini verdi, megul oldu, mptela oldu akik ta, agat akil [xiv] [xiv] ~ Ar caqq [#cqq sf.] 1. yark, 2. bir tr deerli ~ Ar cqil [#cql fa.] akll, rasyonel " akl

akim

~ Ar caqm [#cqm sf.] sonusuz kalan " akamet ~ Ar caks [#cks msd.] yansma,

akis/aksaks [xiv] tepki, bir eyin tersi < Ar cakasa yansd, tersine dnd

akit1/akdakd [xiv] ~ Ar caqd [#cqd msd.] 1. ba, dm, 2. szleme < Ar caqada balad, dmledi, ilikledi akit2 [xvii] ~ Ar cqid [#cqd fa.] akteden, szleen " akit1

akompanye [etm [187+] ~ Fr accompagner elik etmek ~ OLat accompaniare a.a. OLat ad- bir eye, birine + OLat *companiare yoldalk etmek < OLat companio "ekmek paylaan", yolda " ad+, kumpanya akor [xx/b] uyumlu ses grubu ~ Fr accord uyum, ses uyumu, akor < Fr accorder uyum salamak, ses veya fikir birliine varmak ~ OLat *accordare Lat ad- katlma edat + Lat cor, cord- yrek, akl, gnl " ad+, kr2 Veya < Fr corde < Lat chorda (tel, alg teli). Bk. kordon. akordeon [xx/a] ~ Fr accordon bir mzik aleti ~ Alm akkordeon a.a. 1829 Cyril Demian, Avst. mzik aleti yapmcs < Alm akkord akor " akor akort akorda [xix] bir algnn uyumunu salama uyum, ses uyumu, akor < t accordare " akor ~ t accordo

akr(o)+ ~ Fr/ng acr(o)- ~ EYun akrs u, sivri ~ HAvr *ak-ro- < HAvr *ak- keskin, eki, sivri Ayn kkten EYun okss (eki), Lat acer (keskin), acus (ine, sivri), acetum (sirke). T eki szcnn bu grupla ilikisi tartlmtr. akraba qarb [sf.] yakn " kurbet ~ Ar aqrab' [#qrb o.] yaknlar < Ar

akran ~ Ar aqrn [#qrn o.] eler, bir yarta eleenler, yatlar < Ar qirn e, ift " karine1 akredite [etm [xx/b] ~ Fr accrediter kredi vermek, inandrc klmak ~ OLat accreditare a.a. OLat ad- bir eye + OLat creditus inanca, kredi " ad+, kredi akreditif [xx/b] ~ Fr accreditif kredi mektubu " akredite

akrep [xiv] ~ Ar caqrab [#cqrb] 1. zehirli bir haere, akrep, 2. sivri ulu bir tr engel, 3. saatin ksa kolu (= Aram caqrb akrep = Akad aqrabu a.a. ) EYun skorpos (akrep) biimi muhtemelen bir Sami dilinden alnmtr. akrilik [xx/c] ~ Fr acrylique akrooleinden elde edilen bir polimer / ng acrylic a.a. < Fr acryle/acryl < Lat acer keskin, eki " akr(o)+

akrobat [xx/b] ~ Fr acrobate cambaz ~ EYun akrbatos parmak ularnda yryen EYun akrs u + EYun btos yryen (< EYun ban, batyrmek, adm atmak ) " akr(o)+, baz akropol [xx/b] ~ Fr acropole antik kentlerde hisar, i kale ~ EYun akrpolis hisar, yukar kent EYun akrs u + EYun plis kent " akr(o)+, politik akrosti [xx/b] ~ Fr acrostiche bir iirin msralarnn ilk harfleriyle yaplan sz oyunu ~ EYun akrostis EYun akrs u + EYun stks, st- sra, satr, msra " akr(o)+ aks [xx/c] ~ Fr axe eksen, dingil, zerinde tekerleklerin dnd mil ~ Lat axis a.a. ~ EYun ksn a.a. ~ HAvr *aks- a.a. aksa[mak T ar, yava " ar Kar. T akru (yava - xi). aksak [xi] " aksaaksam qism " ksm T asa- [xi] yava gitmek, topallamak < T *as

aksak/asa [viii+] aksayan, yava giden

< T asa-

~ Ar aqsm [#qsm o.] ksmlar < Ar

aksan [188+] ~ Fr accent konuma vurgusu, aksan ~ OLat accentus (bir metni veya sz) makamla syleme Lat ad- bir eye + Lat cantare terennm etmek, ark sylemek " ad+, kanto aksata alveri " ahz, ita ~ Ar a wa icT ahz u ita, alp verme,

akselere [etm [xx/b] ~ Fr acclrer hzlanmak, hzlandrmak ~ Lat accelerare a.a. Lat ad- + Lat celer hzl, seri ~ HAvr *kel-es- hzl " ad+ akseptans [xx/c] ~ Fr acceptance kabul edi, kabul belgesi < Fr accepter kabul etmek ~ Lat accipere, accept- a.a. Lat ad- bir eye + Lat capere, capt- el koymak, tutmak " ad+, kapasite aksesuar [xx/b] ~ Fr accessoire eklenti, tali unsur, ss ~ OLat accessarius a.a. < Lat accedere, access- yanna gitmek, yanamak, katlmak Lat ad- bir eye + Lat cedere, cess- gitmek, varmak, ayrlmak ~ HAvr *ked- gitmek, terketmek, ayrlmak " ad+ aksr[mak T asur- [xi] a.a.; aksur- [xiv] < T *askur- < T as [onom.] aksrk sesi " +kir Ses yansmal fiiller yapan -kr- eki varsaylmaldr. Kar. Azer asqur- (a.a.).

aksi

~ Ar caks [#cqs nsb.] ters " akis

aksiseda ~ Fa caks-i Sad ses yansmas, eko Ar caks yansma, akis + Ar Sadn ses, eko " akis, sada aksiyom [192+] ~ Fr axiome matematikte ispat gerekmeyen ilke ~ EYun aksima < EYun ksios denk, uygun, deerli aksiyon [xix] hisse senedi; [xx/b] eylem ~ Fr action 1. eylem, edim, icraat, 2. hisse senedi ~ Lat actio eylem < Lat agere, act- yapmak, eylemek, icra etmek, harekete geirmek ~ HAvr *ag- harekete gemek veya geirmek Ayn kkten EYun g (srmek, sevketmek, gtrmek), agn (yar). EKKENLLER: Lat agere : acente, ajan, ajanda, ajans, ajite, aksiyon, aktif, aktive, aktr, aktris, aktarya, aktel, antrakt, hiperaktif, kae, kakol, manej, reaksiyon, radyoaktif EYun go : demagog, pedagog, sinagog, strateji EYun agn : antagonist akson [xx/c] ~ Fr/ng axon/axone sinir hcresinin sinirsel uyary ileten uzants ~ EYun ksn eksen " aks akslamel + caks-l c^amel [xix] kar eylem (Fr raction karl) Ar caks yansma, tepki + Ar camal eylem " akis, amel

akam aam [xi] ~ Sogd m akam, akam yemei (= Ave apn akam veya gece = Sans kap a.a. ) aktar attar aktar[mak T attar [xiii] ~ Ar caTTr [im.] tr satan, parfmeri "

atar- [viii+] evirmek, devirmek, dndrmek ~ Fr actif, -ive eylemli, etkin ~ Lat activus < Lat

aktif [xx/b] agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon

aktinyum [xx/b] ~ YLat actinium radyoaktif bir element 1899 Andr-Louis Debierne, Fr. kimyac < EYun akts, aktn- n, ua Yunanca szck Lat radius (n) karldr. Kar. radyum. aktive [etm [xx/c] ~ Fr activer etkin hale getirmek " aktif

aktr [xix] ~ Fr acteur eyleyen, icrac, tiyatro oyuncusu ~ Lat actor icra eden < Lat agere, act- yapmak, eylemek " aksiyon aktris [f.] " aktr [xix] ~ Fr actrice kadn tiyatro oyuncusu ~ Lat actrix

aktalite konular < Fr actuel " aktel

[195+]

~ Fr actualit gncellik, gncel

aktarya [xx/c] ~ Fr actuariat sigortaclkta ihtimal ve risk hesab < ng actuary sigortaclkta ihtimal ve risk hesab uzman ~ Lat actuarius zabt ktibi < Lat acta [n. o.] "edilmi eyler", kaytlar, zabt < Lat actus edim, eylem < Lat agere, actaktel [xx/b] eylemsel < Lat actus eylem, fiil " aksiyon akua+/akva+ HAvr *akw- a.a. ~ Fr actuel fiili, gncel ~ OLat actualis fiili, ~ t acqua / Fr aqua- su ~ Lat aqua a.a. ~

akuamarin [xx/b] ~ Fr aquamarine 1. yeilimtrak ak mavi renk, 2. bu renkte bir ss ta lk anlamda 1846 John Ruskin, ng. sanat eletirmeni ~ Lat aqua marina deniz suyu " akua+, marina akuarel/akvarel acquarella a.a. < t acqua su " akua+ akuavit [xx/c] aqua vitae hayat suyu " akua+, vitamin [xx/b] ~ Fr aquarelle suluboya ~ t ~ Alm aquavit bir tr alkoll iki ~ Lat

akuple [etm [xx/c] ~ Fr accoupler ift komak ~ OLat *accopulare OLat ad- bir eye + OLat copulare balamak < Lat copula iki eyin ba, boyunduruk, rabta " ad+ Kar. dekuple. akupunktur [xx/c] ~ Fr/ng acupuncture inelerle tedavi yntemi Lat acus ine + Lat punctura delme " akut, ponksiyon akustik [192+] ~ Fr acoustique iitmeye ilikin, iitsel ~ EYun akoustiks < EYun ako iitmek ~ HAvr *kous-yo- < HAvr *kous- iitmek akut [xx/b] ~ ng acute keskin, sivri ulu, ani (sanc, hastalk) ~ Lat acutus < Lat acuere sivriltmek, keskinletirmek ~ HAvr *ak-u- < HAvr *ak- keskin, sivri " akr(o)+ ak akmlatr [192+] ~ Fr accumulateur 1. biriktirici, toplayc, 2. elektrik biriktiren cihaz < Fr accumuler " akmle akmle [etm [xx/b] ~ Fr accumuler birikmek, biriktirmek ~ Lat accumulare a.a. Lat ad- bir yere + Lat cumulare toplamak, toplanmak, kme olmak " ad+, kmls akvaryum [189+] ~ YLat aquarium [n.] iinde su canllarnn yaatld yapay ortam 1850 Philip Gosse, ng. ornitolog < Lat aquarius suya ilikin, suya ait " akua+

akya [xix] bir tr byk balk, kuzu bal, lichia Kar. Yun ltsa/ltsa, Lat lichia, t lezza/lizza/alicia, Fr liche/lichi (a.a.). al T l [viii] krmz Kar. Mo ulaan > ulaan (a.a.). al[mak ala T T al- [viii] elde etmek, zaptetmek, almak ala [xi] renkli, kark renkli, alaca

~?

T al krmz " al

al [xiv] 1. daha yksek, en yksek; [xvii] 2. pek gzel, pek iyi (zarf), 3. gzel, iyi (sfat) ~ Ar acl' [#clw ky.] daha yksek, en yksek " ali "yi, gzel" anlam Trkeye zgdr. alabanda [xvii] ~ t alla banda gemicilikte dmeni saa veya sola sonuna kadar krma < t banda2 yan, taraf " bandra alabora [xvii] altst olma, devrilme rzgar, saanak, frtna " bora Ven albora < alborar (direk dikmek) fiiliyle ilgisi gsterilemez. alabros [189+] brosse fra ~ OLat bruscia a.a. " fra alaca alack <T T [xiv] kark renkli < Ven bra ani

~ Fr la brosse fra gibi < Fr < T ala " ala

alau [viii+] bir tr byk adr ~ t alla franca Frenk gibi, Frenk ~ Fr la garon olan gibi (sa kesimi) <

alafranga [187+] usul < z Franco Frank, Fransz " frank alagarson Fr garon olan " garson [xx/b]

alaimsema [xviii] gkkua ~ Ar cal'imu-s-sam' gkte beliren alametler Ar cal'im [#clm o.] iaretler, alametler (< Ar calmat^ iaret, alamet ) + Ar sam' gk " alamet, sema1 "Gkkua" anlam Trkeye zg olmaldr. alaka [xiv] ~ Ar calqat^ [#clq msd.] iliki, ilgi, balant < Ar caliqa [msd. calaq] 1. asld, sarkt, 2. baland, ilgilendi [msd. c^ala$qat^] alakart [189+] restoranda semeli men < Fr carte kart, liste " kart2 ~ Fr la carte "listeye gre",

alakok coque yumurta kabuu alamana

[xx/a]

~ Fr la cocque kabuklu yumurta < Fr

[xix] bir tr balk kay, bu tr kayklara mahsus a ~ t alamanna [f.] Alman tarz, Alman usul < z Alamanno Alman " Alman ~ Ar

alamet [xiv] belirtiler, zellikle kyamet belirtileri calmat^ [#clm msd.] iaret, belirti, im " alem1 alamint [xx/b] yemek < Fr minute dakika ~ Lat minutus " mini1 alamod moda alan T [xx/a]

~ Fr la minute dakikalk, abuk piirilen ~ Fr la mode modaya uygun < Fr mode "

ala [xi] ak ve dz yer

alarga [xvi] gemicilikte "aktan ge" komutu ~ t allarga al!, uzakla! < t allargare almak, uzaklamak < t largo ak, geni ~ Lat largus a.a. " ad+, larj alarm [xx/b] ikaz sinyali ~ Fr alarme silaha ar [xiv], her eit ikaz sinyali [xvii] ~ t all' arme silahlara! < t arma silah " arma alam YT [194+] halita < T *ala- " ala Bula- fiilinden benzerlik yoluyla tretildii anlalmaktadr. Kar. alaca bulaca. alaturka usul < z Turco Trk " Trk [187+] ~ t alla turca Trk gibi, Trk

alavere alavera [xix] dolap, drst olmayan i ~? Almak vermek fiillerinden veya Fr alivrer szcnden tremi olmas zayf olaslktr. Kar. dalavere. alay1 [xiv] bir tr svari formasyonu ~ OYun allgi(on) Bizans ordusunda bamsz svari birlii ~ Lat alae [o.] < Lat ala 1. kanat, 2. Roma ordusunda svari birliklerine verilen ad Latince szck M 2. yy'dan itibaren kaydedilmi olup merkezdeki piyade birliinin sa ve solunda konulanan svari birliklerini ifade eder. Yunanca biim ilk kez VIII Konstantin Porphyrogenetos'un 959 tarihli yasa derlemesinde grlr. Trke szcn orijinal anlam, geleneksel Trk aknc dzeninin aksine, dzgn saflar halinde dizili svari birliidir. alay2 alay etmek [188+] elenmek, tahkir etmek (argo) ly bulama, kirletme < Fa ldan, ly- bulamak, kirletmek alayi [xvii] bulama, yozlama; [xix] dnyevi gsteri, debdebe ~ Fa lyi bula, bulaklk, yozlama < Fa ldan, ly- bulamak " alay2 ~ Fa

alaz <T [xvii] < T yal- parlamak, yanmak " yan-

= T yalaz/yalaw/yala/yaln alev, yanma, parlt

albatros [xx/b] ~ Fr albatros bir tr deniz kuu ~ Port alcatraz balkl kuu, pelikan ~? Ar al-aTTs [#Ts im.] dalg albay albeni YT + [193+] < T alaybeyi " alay1, bey " al-, ben1 ~ Fr albinos doutan salar ak

al beni [xix] ekicilik, cazibe

albinos/albino [xx/b] olan < Lat albus beyaz ~ HAvr *albh- a.a.

albm [xix] ~ Fr album bo yapraklardan oluan kitap, ciltli defter ~ Lat album [n.] beyaz ey, beyaz kt, bo sayfa < Lat albus beyaz " albinos albmin [192+] ~ Fr albumine yumurta aknda bulunan bir protein ~ Lat albumen ak madde, yumurta ak < Lat albus beyaz " albinos alak T alak [viii+] mtevaz, uysal, yumuak huylu; alak [xiv] a.a.; alak [xvii] hakir, pest, sosyal anlamda daha dk pozisyonda olan < T *al-ak < T al- evcillemek, uysallamak " al zgn anlam alak gnll deyiminde korunmutur. Fiziksel anlamda kullanmna 15. yy'dan itibaren rastlanr. al <T al [xiii] duvar ve sva yapmnda kullanlan bir tr ak toprak < T *al- yumuak < T al- yumuamak " al< T lta- [xi]

aldan[mak <T aldan- [xiv] kandrlmak aldatmak, kandrmak < T l2 [viii] hile, aldatma

aldehid [xx/c] ~ Fr aldhyde alkollerden elde edilen bir kimyasal madde snf / ng aldehyde a.a. < YLat alcool dehydrogenatus hidrojeni alnm alkol " alkol, hidr(o)+2 aldente [xx/c] ~ t al dente "die gelir", az pimi makarnay tarif eden bir sz < t dente di ~ Lat dens, dent- a.a. ~ HAvr *dent- a.a. Ayn kkten Fa dand, Sans dantaka, EYun odos, odont-, ng tooth < Ger *tanth- (di). aldr[mak T altz- [viii+] almasna neden olmak, kaptrmak ; aldur[xiv] almasna neden olmak; aldr- [xix] aldr etmek, nemsemek < T al- " al Ge dneme ait olan ikinci anlamn kayna ak deildir. Belki "burnundan kl aldrmak" deyiminden. ale+ ~ Ar cala(y) zeri, st, kar, gibi, zere (edat)

alegori [xx/b] ~ Fr allgorie simgesel anlat ~ EYun allgora baka trl syleme, baka ey ima etme EYun llos baka (~ HAvr *al-1 te, baka ) + EYun agore konumak, sylemek " kategori HAvr *al- kknden Lat alter (baka), uls, ult- (te). alelacele olarak " ale+, acele alelade surette " ale+, adet2 alelumum olarak " ale+, umum alelusul ale+, usul1 alem1 sancak, bayrak " ilim [xiii] sancak ~ Ar cala-l-c^acalat^ acele ile, acele ~ Ar cala-l-c^dat^ adet zere, allm ~ Ar cala-l-c^umm genellikle, genel ~ Ar cala-l-uSl usul zere, usul gibi " ~ Ar calam [#clm] simge, iaret, belirti,

alem2 [xi] ~ Ar clam [#clm] dnya, yeryz, herkes ~ Aram clam 1. sonsuz sre, ebediyet, 2. dnya, evren Kar. br clm (sonsuz sre, ebediyet). alemdar sancak, bayrak " alem1, +dar alengir[li ~ Fa calamdr sancaktar < Ar calam ~?

alen ~ Ar calan [#cln nsb.] gizli olmayan, ak, gz nnde < Ar calana [msd. calniyyat^] aa kt, aikr oldu alerji [195+] ~ Fr allergie vcudun bir d etkene verdii normal d tepki ~ YLat allergia 1905 Clemens von Pirquet, Avst. hekim EYun llos baka, farkl + EYun rgon i, alma " alegori, erg alesta [xvii] hazr etmek t ad bir eye + t lesto hazr " ad+ ~ t allesta hazr ol! < t allestire hazr

alet [xiv] ~ Ar lat [#'wl msd.] ara, aygt < Ar la [msd. awl/ma'l] dnd Arapa szcn nihai anlam "dnen ey," belki "mleki ark" olmaldr. alev <T alv/alev [xvii] ; calev [xvii] ~ Fa lw parldama, alev ~ T yalaw [Abu, xv+ a] a.a. = T yalab yalab [DK] parl parl

Kar. TT yalab- (parldamak, mak xiv), yalabk (parlak xvi), yalab yalab (parl parl xiii). Esasen Trke bir kelime olduu halde -l- sesinin inceltilmesi Farsa etkisi veya Farsadan ikincil alnt gsterir. Alevi [xi] ~ Ar calaw [#clw nsb.] Ali'ye mensup olan < z cal Ali b. Ebi Talib, slam peygamberinin damad aleyh ile, kar, gibi " ale+ [xiv] ~ Ar calay-h(um) onun zeri < Ar cala(y) zere, ~ Ar calayhi-s-salm bar ~ Ar calaykum as-

aleyhisselam [xi] selam sz (onun) zerine < Ar calay-hi onun zeri " aleyh aleykmselam [xiv] selam sz salm bar (sizin) zerinize < Ar calay-kum sizin zeriniz " aleyh

alez [xx/c] ~ Fr l'aise 1. rahat, gnl ferah, 2. yatak arafnn altna serilen emici rt < Fr aise hareket alan, ferahlk, rahat ~ OLat *adiaces evre, etraf < Lat adiacere etrafnda olmak, bitimek alfa [xx/b] bir tr radyoaktif n; [xx/c] baz tp ve elektronik terimlerinde kullanlan bir bileen; [200+] popler psikolojide aktif erkekler iin kullanlan bir sfat ~ EYun lfa Yunan alfabesinin ilk harfi ~ Fen alep kz, Fenike alfabesinin ilk harfi = Aram leph Arami/brani alfabesinin ilk harfi Fenike yazsnda A harfi kz ba simgesiyle gsterildii iin. Kar. Akad alpu, br eleph (kz). . Fenike yazs Arami yazsnn bir varyantdr. alfabe [xx/a] Yunan alfabesinin ilk iki harfi " alfa, beta ~ Fr alphabet harfler dizisi ~ EYun lfa bta

alfanmerik [xx/c] ~ Fr alphanumrique harf ve rakamlar ieren dizi / ng alphanumeric(al) a.a. " alfa, numara alg alg YT [xx/b] ~ Fr algue yosun ~ Lat alga a.a. < T al- " al-

[193+] ganimet; [194+] idrak

algoritm/algoritma [xx/b] ~ Fr algorithme matematikte bir problemi zmek iin uygulanan prosedrler dizisi ~ EFr algorisme Arap saylaryla aritmetik ilem yapma yntemi [esk.] < al-warizm slam matematikisi Harezmi (9. yy) < z warizm Orta Asya'da bir lke, Harezm al oxyacantha alk aln T T [xi] meyvesi erie benzeyen yabani bir meyve, crataegus ~ Fa la kk erik, al k. ~ OFa alg a.a. aluk/al [xi] kel, csseli ve kaba kimse, aptal aln [viii+] n taraf, cephe, aln

aln[mak T aln- [xi] kendine almak, ahzetmek; [xiv] yenilmek, alt olunmak; [xvii] stne almak, hassasiyet gstermek < T al- " alal[mak T al- [xi] alveri etmek; [xiii] deimek, deitirmek, takas etmek; [xiv] benimsemek, adet edinmek, evcillemek, uysallamak, yumuamak < T almak " al Trkiye Trkesinde -i- ekinin refleksif kullanmyla "kendine almak" anlamnda. Anlam iin kar. Lat consuescere (almak, evcillemek) < suescere (benimsemek, almak). ali [xiv] culw] yksek idi, ykseldi, yceldi ~ Ar cly [#clw sf.] yksek, yce < Ar cal [msd.

alicenap ~ Fa cly canb yce makam, hazret, majeste Ar cly yksek + Ar canb nezd, kat, taraf " ali, cenap alicengiz alicengiz oyunu [xix] dalavere, dolap < T l-i Cengiz Cengiz Han slalesi, zellikle bu slaleden gelen Krm ve Besarabya hanlar Muhtemelen 18. yy son yarsnda Krm hanlarn ilgilendiren karmak siyasi entrikalardan dolay. alim Ar calama bildi " ilim alimallah [xi] ~ Ar clim [#clm fa.] ilim sahibi, bilen, bilgin < ~ Ar climu-llh Allah bilir " alim, allah

alizarin [xx/b] ~ Fr alizarine krmz kk boya < Fr alizari kk boya hammaddesi ~ Ar al-cuSrat^ z suyu, usare " usare alize [xx/b] ~ Fr aliz tropik blgelerde esen bir rzgr ~ ?

alkali [183+] ~ Fr/ng alkali bir kimya terimi ~ Ar alqal [#qlw] kostik soda, sodyum hidroksit < Ar qal yakt, frnlad alk T vmek, kutsamak alk [viii+] vg, kutsama < T alka- [viii+ Uy]

alkol [xix] ~ Fr alcool mayal ikilerden damtma yoluyla elde edilen kimyasal madde ~ sp alcol a.a. ~ Ar al-kuHl [#kHl] gze srlen srme, antimon veya kurun slfat < Ar kaHala karard mbikle damtma teknii 12. yy'da spanya Araplar tarafndan Avrupa'ya getirildii ve kurun slfat maddesi de alkol gibi damtld iin. Allah allak bullak bulaca [xvii] bula[xi] ~ Ar allh [#'lh] < Ar al-(i)lh tanr " ilah

ikil alas bulas [xi] karma kark; alak bulak [xv-xvii] ; alaca T ala kark renkli + T bula- [xi Ha] karmak, kartrmak " ala,

Mo alag bulag (a.a.) biimi Trkeden alnt olmaldr. allame alim, en alim " ilim [xiv] ~ Ar callmat^ [#clm im.] ok bilen, ok ~ t allegro en,

allegro [192+] mzikte bir tempo neeli ~ OLat *allecrus ~ Lat alacer, alacr- canl, hareketli allem kallem konutu " ilim, kelam

Ar callama [II] bildirdi + Ar kallama [II]

Alman Alaman [xvii] ~ Fr Allemand a.a. < z Alamanni 3. yy'da ortaya kan bir Germen airetleri birlii Ger *all- tm, her + Ger *manniz insan, erkek " manken almanak [xix] ~ Fr almanach yllk, salname, eitli bilgiler ieren takvim ~ YLat almanac a.a. 1267 Francis Bacon, ng. dnr ~ Ar almunaqqaH [#nqH II mef.] gzden geirilmi, redakte edilmi, zetlenmi (yaz) < Ar naqqaHa [II] bir kitab redakte etti, fazlasn kesti, ksaltt, zetledi < Ar naqaHa [msd. naqH] budad almak YT [194+] alternatif < Krg alma nbet, mnavebe Krgzca szcn etimolojisi ak deildir; T al- fiiliyle birletirilmesi keyfidir. alo [192+] genel selam sz ~ EFr ho l "hey oradaki!" ~ Fr allo telefon hitab ~ ng hallo/hullo

alopesi [xx/c] ~ Fr alopcie sa dklmesi, kellik / ng alopecy a.a. < EYun alpks tilki ~ HAvr *wlp-- a.a. Tilki ylda iki kez tylerini dkt iin. . Ayn kkten Lat vulps, Erm avs < EErm alws, Sans lop, Ave raopis- > Fa rb (tilki). alpaka1 [192+] ~ sp alpaca Gney Amerika'ya zg bir memeli hayvan, bu hayvann yn ~ Quech alpako a.a. < Quech pako kzl kahverengi alpaka2 [xx/b] ~ YLat alpax, alpac- bir alminyum alam YLat aluminium + Lat pax, pac- bar " alminyum, pakt 1920 Versailles bar antlamasyla ayn gnlerde icat edildii iin. alpinizm [xx/a] Alp dalarna ait < z Alpe Alp dalar alt T alt [viii+] a.a. ~ Fr alpinisme daclk sporu < Fr alpin

alternatif [xx/b] ~ Fr alternatif 1. srayla deien, 2. seenek, almak < Fr alterner ~ Lat alternare bir ii srayla yapmak < Lat alter br, teki ~ HAvr *al-tero- iki eyden baka olan, dier < HAvr *al-1 te, baka " alegori alternatr cihaz < Fr alterner " alternatif [xx/b] ~ Fr alternateur alternatif akm reten

altes [xix] ~ Fr altesse prens rtbesindeki kiilere hitap ekli ~ t altezza ykseklik, ycelik < t alto yksek " alto alt altn T T alt [viii] a.a. altun [viii] a.a.

altimetre [xx/b] ~ Fr altimtre ykseklik lme cihaz Lat altus yksek + EYun mtron l " alto, +metre altm T altm [viii+] a.a. -m ekinin ilevi belirsizdir. < T alt " alt

alto [189+] ~ t alto 1. yksek, 2. mzikte yksek perdeden erkek sesi, tenor [esk.], 3. pes perdeden kadn sesi [xvi], buna edeer perde ~ Lat altus boy atm, yksek ~ HAvr *al-to- a.a. < HAvr *al-3 (bitki veya canl) yetimek, bymek, boy atmak Ayn kkten Lat alescere (bymek, boy atmak). Kar. Fr/ng altitude < Lat altitudo (ykseklik). alminyum [192+] ~ YLat aluminium bir metal 1808 Humphrey Davy, ngiliz kimyac < Lat alumen ap alvyon [xx/b] ~ Fr alluvion akarsuyun srkledii kumlu toprak, dere mili < Lat alluere suyla srklenmek Lat ad- bir yere + Lat lavare, laut- suyla aktmak, ykamak " ad+, lavabo alyans [xx/a] ~ Fr alliance 1. ittifak, 2. nikh yz < Fr allier badamak, badatrmak, ittifak etmek ~ Lat alligare a.a. Lat ad- bir eye + Lat ligare balamak " ad+, lig am T am [xi] diilik organ; amk [xiii] a.a.; amuk [xiv] a.a. Kar. Mo aman (az). Orijinal biimin amk (azck?) olduu dnlebilir. ama1/amma (bala) < Ar am fakat ama2 [xiv] camiya kr olma, karanlk olma emma [xi] ~ Ar amm gelgelelim, maamafih

~ Ar acm' [#cmy sf.] kr, gzleri grmeyen < Ar

Kusur ve renk sfatlar yapan afcal vezninde. ama [xi] ~ Fa mc hedef, niangh "Gaye, maksat" anlamn Dil Devriminden sonra kazanmtr. amade ~ Fa mda gelmi, hazr < Fa/OFa madan, my- gelmek, varmak, olmak, hazr olmak amalgam [xx/c] ~ Fr amalgame civa alam, yumuak ve kolay ekillenen her eit alam / ng amalgam a.a. ~ OLat amalgama simyada civa alam ~ Ar al-malam alam, bulama, krem ~ EYun mlagma, -t- a.a. < EYun malss, malagyumuatmak ~ HAvr *melag- a.a. " merhem aman [xi] ~ Ar amn [#'mn] gvenlik, gvence " emanet

amatr [192+] ~ Fr amateur bir ii zevk iin yapan ~ Lat amator seven < Lat amare sevmek ~ HAvr *am- sevmek amazon [xx/a] ~ Fr amazone 1. Yunan efsanesinde sava kadnlar kavmi, 2. erkeksi veya sava kadn ~ EYun amazn sava kadnlar kavmi Yunanca szcn a-mazs (memesiz) szcnden tretilmesi halk etimolojisidir. ambalaj [192+] ~ Fr emballage paketleme, paket < Fr emballer paketlemek Fr en- + Fr balle balya, top " in+1, balya ambale [xx/b] ~ Fr emball gemi azya alm (at), duygular altst olmu < Fr s'emballer gemi azya almak, altst olmak Lat ballare " balad ambar [xiii] ~ Fa anbr depo, maaza ~ OFa hanbr a.a. ~ EFa hambra a.a. (= Sans sambhra bir araya getirme, birikim, erzak, kumanya ) HAvr *sem- bir, beraber, birlikte + HAvr *bher-1 tamak, getirmek " hem, +ber ambargo [192+] ~ Fr embargo bir limana giri k engelleme, abluka ~ sp embargar etrafn evirmek, barikat dikmek < OLat inbarricare a.a. < OLat barra engel, barikat, bariyer " bar1 amber [xi] ~ Ar canbar [#cnbr] bir tr balinann midesinden karlan gzel kokulu madde, her eit gzel koku = OFa anbar a.a. amberbu Ar canbar + Fa by koku " amber, bu2 ~ Fa canbar by gzel kokulu bir iek

ambi+ ~ Fr/ng ambi- her ikisi, iki yanl, epeevre ~ Lat ambi- a.a. ~ HAvr *ambhi iki taraf, evre ambiyans [xx/b] ~ Fr ambiance evre, ortam, genel hava ~ Lat ambientia dolam < Lat ambire, ambit- dolamak, dolanmak Lat ambo + Lat ire, itgitmek, yol almak ~ HAvr *ei- gitmek " ambi+, iyon

amblem [xx/b] ~ Fr emblme simge, amblem ~ EYun mblma, -t- soku, saplama < EYun embll katmak, iine sokmak EYun n iine + EYun bll atmak " en+, balistik amblans [xx/b] ~ Fr ambulance tbbi tat arac < Fr hpital ambulant gezici hastahane < Lat ambulare gezmek, dolamak, dolanmak < Lat ambire, ambit- a.a. " ambiyans amca <T abca/abuca [xvi] babann aabeyi pa [viii] baba + T ee [viii] aabey, yal ve saygdeer kimse " ece < T *aba ee T

amel [xi] i, ilem, eylem; [xix] ishal ~ Ar camal [#cml msd.] i, ilem, eylem < Ar camala alt, iledi "shal" anlam muhtemelen "barsak boaltma ilemi" anlamnda bir hsn tabirden tremitir. amele " amel ameliyat camaliyyat^ ameliye, ilem " amel ~ Ar camalat^ [#cml o.] iiler < Ar cmil ii ~ Ar camaliyyt [#cml o.] ilemler < Ar

amenna [xiv] ~ Ar mann [#'mn IV] inandk, gvendik (birinci oul ahs) < Ar mana [IV] inand, gvendi " emanet ament [xiv] ~ Ar mantu [#'mn IV] "inandm", slami inan formlnn ilk kelimesi, bu kelime ile balayan forml < Ar mana [IV] inand " emanet Amerika ~ z (t/Lat) America bir kta 1507 Martin Waldseemller, Alm. haritac < z Amerigo/Americus Vespucc Amerika ktasnn ayr bir kta olduunu ilk ileri sren talyan seyyah (1451-1512) < Emmericus/Emmeric Dou Gotlara zg bir erkek ad Vespucci'nin nad Alm Heinrich (> ng Henry) adnn Dou Got diyalektindeki biiminin talyanca uyarlamasdr. ametal metal [xx/c] ~ Fr ametal metal olmayan mineral " an+,

ametist [xx/b] ~ Fr amethyste bir tr ss ta ~ EYun amthystos "sarho etmez", a.a. EYun a(n)- deil + EYun meth sarho olmak " an+, matiz Ametist tann sarholua engel olduu inancndan tr. amfetamin [xx/c] ~ Fr/ng amphetamine merkezi sinir sistemi uyarcs olan bir kimyasal madde < Fr/ng alpha methyl phenyl ethy " alfa, metil, fenol, etil, amin2

amfibi [xx/b] ~ Fr amphibie 1. su ve karada yaayan canl, 2. su ve karada hareket eden ara veya askeri birlik ~ EYun amfibos ift canl " amphi+, biy(o)+ amfiteatr amfiteatro [187+] ~ Fr amphithatre daire veya yarm daire eklinde tiyatro ~ Lat amphitheatrum ift yanl (tam daire veya oval) tiyatro EYun amfi- iki yanl + EYun thatron tiyatro " amphi+, tiyatro lk kez M 53'te Roma'da Gaius Scribonius Curio'nun ina ettirdii ift sahneli oval tiyatro iin kullanlmtr. Yarm daire eklinde tiyatrolar iin kullanm modern dneme zgdr. amfizem [xx/c] ~ Fr emphysme tpta bir vcut dokusunun gazla imesi ~ EYun emfysma, t- iine fleme, iirme < EYun emfys < EYun fys flemek, frmek, iirmek " en+, fk amfora < EYun amfores/amfifores iki kulplu kp EYun amfi- iki yanl, epeevre + EYun fr, for- tamak ~ HAvr *bher-1 tamak, getirmek " amphi+, +ber amigo [196+] Meksikallara zg hitap ekli; [197+] futbol seyircisini coturan kimse ~ sp amigo arkada ~ Lat amicus sevgili, dost, arkada < Lat amare sevmek " amatr Trke szcn ikinci anlam Beiktal taraftar Amigo Orhan'n lakabndan tremitir. amik ('ariz ve amik' deyiminde) ~ Ar camq [#cmq sf.] derin, dibine kadar < Ar camuqa [msd. cumq/c^amqat^] derin idi amil etken, etmen " amel [xiv] ~ Ar cmil [#cml fa.] 1. memur, grevli, ii, 2.

amin1 [xiii] ~ Ar mn dua sz ~ br mn 1. doru, gvenilir, "yledir," 2. dua sz < br #'mn gvenilir olma, doru olma " emanet #'mn kk Arapa ve branicede ortak olmakla birlikte dua sz olarak kullanlan mn branicedir. amin2 ammonia " amonyak [xx/b] ~ Fr amine kimyada bir bileik < Lat

amip [xx/b] ~ Fr amibe tek hcreli bir canl ~ EYun amoib deiken < EYun ameb deimek ~ HAvr *meigw- hal deitirmek < HAvr *mei-1 deimek, yer deitirmek, gmek " mtasyon amir ~ Ar mir [#'mr fa.] emreden " emir1

amiral [183+] Avrupa donanmalarnda komutan; [193+] Trk donanmasnda bir rtbe ~ Fr amiral Arap veya Mslmanlarda komutan, bey [xi], deniz komutan [xiv] ~ Ar amru-l- (falan) komutan " emir2

Trk donanmasnda 26/11/1934 tarihli kanunla kullanma girmitir. amiyane [xiv] [#cmm nsb.] avama ait, genel, adi " amme ~ Fa cmyna avam tarznda < Ar cmm ~ Ar

amme [xiv] 1. Kuran'n otuzuncu cznn ad, 2. halk cmmat^ [#cmm fa. f.] kamu, halk, zellikle sradan halk, avam " umum

amnezi [xx/b] ~ Fr amnsie hafza kayb EYun a(n)deil + EYun mnsis hafza, anmsama < EYun mnomai anmsamak, hatrlamak ~ HAvr *mn- < HAvr *men-1 dnmek " an+, mantalite amok Malay amok a.a. [xx/c] ~ ng amok ldrme hrsyla gz dnm olma ~

amonyak [xix] ~ Fr ammoniac Kimyada NH3 bileii veya bunun tuzlar ~ EYun (h)ammoniaks Libya'da Juppiter Ammon tapna yaknnda karlan bir tr tuz < z (h)Ammon bir Msr tanrs, Amun amorf [xx/b] morf ekil " an+, morf(o)+ ~ Fr amorphe ekilsiz EYun a(n)- deil + EYun

amorti [xx/b] ~ Fr amorti l, snk, itfa edilmi < Fr amortir, amortiss- adm adm ldrmek, tketmek, itfa etmek, borcu taksitle tketmek ~ OLat *admortire/*ammortire OLat ad- ynelme edat + OLat mors l " ad+, mort amortisman [185+] ~ Fr amortissement finans ve muhasebede bir kavram < Fr amortir tketmek, borcu taksitle demek " amorti amper [192+] ~ Fr ampre elektrik birimi 1881 Paris Elektrik Kongresi < z Andr-Marie Ampre Fransz fiziki (1775-1836) amphi+ ~ Fr/ng amphi- iki zt eyi ya da bir eyin iki yann ya da bir eyin tm evresini ifade eden nek ~ EYun amfs, amfi- her ikisi, her iki el, epeevre (edat ve zarf) ~ HAvr *ambhi her iki el " ambi+ ampir [xix] ~ Fr empire 1. imparatorluk, 2. Fransa'da Birinci mparatorluk (1804-1815) dnemine zg mobilya stili ~ Lat imperium imparatorluk " imparator ampirik [192+] ~ Fr empirique deney ve gzleme dayanan < EYun empeira deneyim EYun n + EYun peir denemek, teebbs etmek ~ HAvr *perya- < HAvr *per-3 denemek, snamak, tehlikeye atlmak, riske girmek " en+ amplifiye [etm [xx/b] ~ Fr amplifier bytmek, geniletmek, ses hacmini ykseltmek ~ Lat amplificare Lat amplus bol, byk + Lat facere, fact- yapmak " faktr

ampul [192+] ~ Fr ampoule iecik, cam tp, ampul ~ Lat ampulla [k.] < Lat ampora testi ~ EYun amfores " amfora ampte [etm [xx/b] ~ Fr amputer insan gvdesinden bir organ kesmek ~ Lat amputare budamak Lat ambo + Lat putare 1. budamak, bimek, 2. saymak, sanmak, dnmek ~ HAvr *pu-to- kesik < HAvr *pau-2 bimek, bak vurmak " ambi+ amut amud [xiv] ~ Ar camd [#cmd im.] stun, dikilita, direk < Ar camada dikti, destekledi, pekitirdi, amalad, bir ii bilerek yapt amyant [xx/b] ~ Fr amiante ateten etkilenmeyen bir mineral ~ EYun amintos "lekesiz, lekelenmez", a.a. EYun a(n)- deil + EYun mian lekelemek " an+ Atee tutulduunda leke ve kirlerini kaybettii iin. an [xiv] ~ Ar n [#'wn] en ksa sre

an+ ~ EYun a(n)- olumsuzluk ve yoksunluk neki ~ HAvr *n- a.a. < HAvr *ne olumsuzluk ve yoksunluk edat " na+ nszlerden nce a-, nllerden nce an- biimini alr. Kar. a-fazi, an-ari. an[mak T an- [xiv] yadetmek, hatrlamak, zikretmek (= Mo 1. hedefi vurmak, 2. doru tahmin etmek, bir problemi zmek, anlamak ) Ayrca kar. Mo on (okun stndeki entik, gez), on-/onu- (1. hedefi vurmak, 2. doru tahmin etmek, bir problemi zmek, anlamak)onla- (okla nian almak, konsantre olmak), onul (zek, kavray). . Dier Trk dillerinde tercih edilen - ve g biimlerine karlk, Ouz ve Kpakada an- ve a biimleri kullanlmtr. Bak. t. ana T ana [viii+] anne Daha eski olan g (anne) sznn yerini almtr. Bak. ksz. ana+ edat ve fiil neki ~ HAvr *an-1 a.a. Kar. ng on, Alm an. ana T ~ EYun an yukarya ve aa ynelme bildiren

ana [xi] anack, olgun kz ocuu

< T ana " ana

Anadolu anaToli [xvi] Orta Anadolu ~ Yun/EYun Anatola Dou lkesi, Ege'nin dou kys ile Frat nehri arasndaki lke ~ EYun anatol 1. kalk, dou, zellikle gnein douu, 2. dou, 3. Ege'nin dousu < EYun anatll domak, kmak EYun an yukar + EYun tll, tol- kalkmak, kaldrmak ~ HAvr *tel- a.a. " ana+, tolere

anafor [xvi] ~ Fr anaphore gelgit, burga ~ EYun anafor dn, geri geli < EYun anafr yukar tamak, kaldrmak EYun an yukar + EYun fr, for- tamak " ana+, +ber anahtar [xiv] ~ Yun anoitri ak, aacak ~ EYun anoktr a.a. ~ EYun anog amak EYun an + EYun og a.a. " ana+ anakonda henakandaya "krba ylan" [xx/c] ~ ng anaconda bir ylan tr ~? Sinhali

anakronik [xx/b] a d, zamana uymayan ~ Fr anachronique 1. eski zamana ait bir anlatm veya tasvire yeni zamana ait unsurlar katan, 2. an gerisinde kalm, modern olmayan EYun an yukarda olma edat + EYun rnos zaman, a " ana+, kron(o)+ Franszca szcn ana anlam birincisi iken, Trkede ikinci anlam ar basmtr. anal analfabetizm an+, alfabe [xx/b] [xx/c] ~ Fr anal makata ilikin " ans ~ Fr analphabtisme okuryazar olmama "

analiz [189+] ~ Fr analyse, analyt- zmleme, ayrtrma ~ EYun anlysis a.a. < EYun anal ayrmak, ayrtrmak EYun an aa + EYun l, lys- zmek ~ HAvr *leu-1 zmek, gevetmek " ana+, ls analjezi [xx/b] ~ Fr analgsie uyuturma, ac duygusunu giderme EYun an- deil + EYun algaisa ac duyma EYun lgos ac + EYun aisthn duymak, hissetmek " an+, estetik analog [xx/b] ~ Fr analogue 1. benzer, kyaslanabilir, 2. (doal hareketi taklit etme anlamnda) dijital olmayan ~ EYun anlogon [n.] orantl ey, benzeri EYun an + EYun lg1, log- saymak, hesaplamak " ana+, +log ananas [192+] bir meyve ~ Port ananas a.a. ~ Tupi/Guarani anan a.a. Gney Amerika yerli dillerinden anane aktarlan anlat, gelenek ~ Fr ananas tropik kelerde yetien

~ Ar canc^anat^ [#cnc^n msd.] kuaktan kuaa

anari anari [189+] ; anarist [191+] ~ Fr anarchie ynetimsizlik, kargaa EYun an- deil + EYun ar iktidar, hkmranlk, nderlik " an+, +ari anason anson [xiv] ~ Yun nison anason bitkisi, pimpinella anisum ~ EYun nthon/nnthon a.a. Fr anis, ng anise biimleri Latince yoluyla Yunancadan alnmtr.

anatomi [xx/b] ~ Fr anatomie kadavralar kesme yntemiyle doku ve organlar inceleyen tp dal ~ EYun anatoma a.a. EYun an aa + EYun tmn, tom- kesmek, blmek " ana+, tom(o)+ anca ancak T <T ana [viii] yle, o surette anak [xiii] < T an iaret zamiri, o " o

< T anca ki yle ki, yle ki " anca

anez [xx/b] ~ ng anchovies Atlantik hamsisi < sp anchoa kurutulmu balk, iroz ~ Bask anchuva kuru andaval/andavall andavall [188+] bn, enayi (argo) Andaval Nide yaknnda bir kasaba eitli Yunanca szcklerden tretme abalar zorlamadr. andezit Andes And dalar [xx/c] < z

~ Fr andsite bir tr volkanik kaya < z < T an- " an-

and YT [193+] muhtra -d ekinin mahiyeti belirsizdir. andz T

aduz [xi] kk ila olarak kullanlan bir bitki

andr(o)+ ~ Fr/ng andr(o)- erkek (sadece bileiklerde) < EYun anr, andr- erkek, er, adam ~ HAvr *nr- < HAvr *ner- a.a. android [xx/c] ~ ng android insana benzer yaratk, insans EYun anr, andr- erkek, insan + EYun edos ekil, grnt " andr(o)+, +oid androjin [xx/c] ~ Fr/ng androgyne erkek gibi olan kadn EYun anr, andr- erkek + EYun gyn kadn " andr(o)+, jinekoloji andropoz [xx/c] ~ Fr/ng andropause erkeklerde cinsel etkinliin sona ermesi EYun anr, andr- erkek + EYun pasis durma, sona erme " andr(o)+, poz Bat dillerinde 1950 dolaynda kullanma girmitir. anekdot [xx/b] ~ Fr anecdote bir kii hakknda anlatlan ksa ve gerek yk ~ EYun ankdotos yaynlanmam hikaye, dedikodu EYun an- deil + EYun kdotos yaynlanm < EYun kdosis da verme, yayma, yaymlama EYun k + EYun ddmi, do- vermek " an+, doz Bizansl tarihi Prokopios'un 6. yy saray dedikodularna ilikin olup lmnden sonra yaynlanan Anekdota adl eserinin adndan.

aneks [xx/c] ~ Fr/ng annexe mtemilat, eklenti ~ Lat adnexus balant, irtibat < Lat adnectere, adnex- bir eye balamak Lat ad- bir eye + Lat nectere, nex- balamak ~ HAvr *ned- ba, dm " ad+ Ayn kkten Lat nodus (dm), ng net (a). anemi [xx/b] (h)ama, -t- kan " an+, hem(o)+ ~ Fr anmie kanszlk EYun an- deil + EYun

anemon [xx/b] ~ Fr anmone 1. bir bitki, Manisa lalesi, 2. yumuakalardan bir hayvan ~ EYun anmn rzgr gl < EYun nemos rzgr ~ HAvr *an-mo- nefes, rzgr, esinti < HAvr *an- esmek anestezi [192+] ~ Fr ansthesie uyuturma, duyumsuzlatrma ~ YLat anaesthesia 1848 Sir J.Y. Simpson, ng. EYun an- deil + EYun aisthn duymak, alglamak " an+, estetik anevrizma [xx/b] ~ Fr anvrisme damar imesi, baloncuk EYun an yukar + EYun eurs iik, kabark ~ HAvr *wer-1 a.a. " ana+ anfi >> " amfiteatr

angaje [etm angajman [192+] ~ Fr engager balamak, ipotek etmek, rehin etmek, megul etmek, istihdam etmek < Fr gage rehin, ipotek ~ EFr wage a.a. ~ Ger *wadjan ~ HAvr *wadh- rehin etmek, balayc bir sz vermek angarya [xvii] ~ Yun angarea bedelsiz hizmet ~ EYun angarea bedelsiz kamu hizmeti, salma, imece < EYun ngaros ulak, ran kralnn posta grevlisi ~ EFa hangra- cret, bedel, ecir Kar. ecir. angora [xx/c] ~ ng angora 1. Ankara, 2. tiftik keisi, tiftik yn < Ankara ~ Ankyra a.a. Kentin ad Yunancaya bilinmeyen bir Anadolu dilinden alnm olmaldr. angut T at [xi] rdee benzeyen bir ku; [188+] budala, sarsak (argo)

anha minha karmak akl yrtmeler iin kullanlan bir sz Ar canha ona + Ar minha ondan an anmsa[mak anr[mak YT YT < T an- " an[193+] hatra < T an- " an-

[194+] mphem olarak hatrlamak; [xx/c] hatrlamak

T ala- [xi] eek sesi karmak; ar- [xiv] ; ar- [xvii] < T a/a [onom.] bar, eek sesi " +kir-

T yaur- (grlt etmek, nlatmak - viii+ Uy) ayn fiilin varyantdr. ant YT [193+] abide < T an- " an Fr monument (abide) < Lat monere (anmsatmak) karl olarak tretilmitir. lk kez bu szckte kullanlan YT -(i)t eki daha sonra ayrm gzetmeksizin etkin ve edilgin ortaylar ve fiil adlar yapmnda kullanlmtr. Kar. belit, dikit, kalt, kant, kesit, kst, konut, kout, lt, soyut, tat, yakt, yant, yapt, yazt. anz T az [xi] ekin biildikten sonra tarlada kalan saplar

ani [xx/b] anszn, birdenbire < Ar n en ksa sre " an Anszn ve nde zarflarndan yakn dnemde geri tretilme yoluyla oluturulmu sfattr. anilin [192+] ~ Fr/ng aniline bir tr kimyasal boya ~ Alm anilin a.a. 1841 C.J.Fritzsche, Alm. kimyac < Alm anil ivit bitkisi ve boyas ~ Port anil ~ Hind/Sans nla 1. koyu renk, zellikle koyu mavi, 2. ivit bitkisi ve boyas anime [etm [xx/c] ~ Fr animer canlandrma, harekete geirme < Lat animare can vermek < Lat anima nefes, ruh, can ~ HAvr *an-mo- nefes, rzgr " anemon animizm [xx/b] ~ Fr animisme cansz varlklara ruh atfeden inan, ruhuluk ~ ng animism a.a. 1866 Sir Edward B. Taylor, ng. tarihi < Lat anima nefes, ruh " anime anjin [192+] ~ Fr angine boaz veya damar skmas ~ Lat angina skma, daraltma ~ EYun anon a.a. < EYun n skmak, daraltmak, bomak ~ HAvr *angh- dar, sk Ayn kkten Lat angere (skmak) > ng anxious (skntl), ng anger (sknt > fke), Alm angst (sknt), eng (dar). anjiyo [xx/c] ~ ng angio < ng angiography damarlara renkli bir sv zerkederek grnt alma yntemi < EYun angeon damar ankastre [etm [xx/c] ~ Fr encastrer yuvasna sokmak, skca gmmek ~ t incastrare a.a. < Lat castrum salam yer " kasara ankesr [xx/b] ~ Fr encaisseur tahsildar, kasaya koyan < Fr encaisser kasaya koymak Fr en- + Fr caisse kasa " in+1, kasa anket [192+] tetkikat, taharriyat ~ Fr enqute her trl soruturma ~ OLat inquaesta a.a. < Lat inquirere, inquaest- aratrmak, soruturmak Lat in+ Lat quaerere, quaest- sormak " in+1 Kar. ng inquest (soruturma), question (soru).

ankraj [xx/c] ~ Fr ancrage demirleme, apa atma < Fr ancre gemi demiri, apa ~ Lat ancora ~ EYun ankra a.a. ~ HAvr *ank-ulo- engel < HAvr *ank- bkmek, kvrmak Ayn kkten ng angle (olta engeli, a). anksiyete [xx/c] ~ Fr anxit sknt, endie, sebepsiz korku ~ Lat anxietas a.a. < Lat angere, anx- skmak, daraltmak, bomak ~ HAvr *angh- dar, sk " anjin anla[mak T ala- [xi] a.a. hafza < T an- [xiv Kp] hatrlamak " an< T a [xiv Kp] akl, idrak,

anlak YT [193+] idrak yetenei < T anla- " anla Sfat yapm eki olan -(e)k taksnn fiil ad yapmnda kullanlmas keyfidir. Kar. parlak, hortlak, korkak, yatak, kaak, binek vb. anlam anlat YT <T [193+] mana < T anla- " anla" anla-

alat- [xiv] anlamasna sebep olmak

anne T ana [viii+] ; ana/ne [xvii-xix] ; anne [192+] " ana N duplikasyonu muhtemelen ocuk dili etkisi gsterir; yaz dilinde 20. yy balarndan nce kaydedilmemitir. . 14. yy'dan itibaren kaydedilen ne biimi emseddin Sami'ye gre stanbul ivesidir. anod [xx/b] ~ Fr/ng anode pozitif elektrot Michael Faraday, ng. fiziki (1791-1867) ~ EYun nodos yukarya giden yol " ana+, od(o)+ Elektriin dn yolu anlamnda. anofel [xx/b] ~ Fr anophle stmaya neden olan sivrisinek tr ~ YLat anopheles 1818 J. W. Meigen, Alm. biyolog ~ EYun anofels zayflatan, (kann) kurutan EYun an- deil + EYun ofels < EYun ofll glendirmek, kan ve can vermek, beslemek, yaramak " an+ anomali [xx/b] ~ Fr anomalie uyumsuzluk, sra dlk EYun an- deil + EYun (h)omals bir rnek, tekdze, sradan, dzenli < EYun (h)mos ayn, e, bir rnek " an+, hom(o)+ anomi [xx/c] ~ Fr/ng anomie kuralszlk, yasaszlk EYun a(n)- deil + EYun nmos yasa, tre " an+, +nomi anonim [187+] ~ Fr anonyme 1. adsz, 2. hisseleri nama yazl olmayan irket EYun an- deil + EYun noma, nyma- ad " an+, onomatope anons [195+] ~ Fr annonce duyuru < Fr annoncer duyurmak, ilan etmek ~ OLat annuntiare a.a. Lat ad- + Lat nuntius tellal, haberci " ad+

anorak [xx/c] ve balkl ceket, parka ~ nuit anoraq Grnland Eskimolar dilinden.

~ ng anorak Eskimolara zg ii krkl

anoreksi [xx/c] ~ Fr anorxie patolojik itahszlk / ng anorexia a.a. < YLat anorexia nervosa a.a. 1873 W.W. Gull, ng. EYun an- olumsuzluk neki + EYun reksis itah " an+ anormal [xx/a] + Fr normale kurala uygun, normal " an+, norm ~ Fr anormal kurald EYun a(n)- deil

ansambl [xx/b] ~ Fr ensemble beraber, kme, topluluk ~ Lat insimul Lat in- + Lat simul bir, beraber, ayn " in+1, simle anszn <T asuzn [xiii] anlamadan Kp] anlamaz, farkna varmaz < T a akl, idrak " an< T asuz [xiv

ansiklopedi ancuklopedya [181+] ~ Fr encyclopdie ~ YLat encyclopaedia genel eitim program [xvi], her konuya deinen eitici kitap [xviii] EYun enkklios epeevre, genel + EYun pade eitmek " en+, sikl, ped(o)+ ant T zikretmek " annt [viii+] szleme, yemin < T *n- hatrlamak,

antagonist [xx/c] ~ Fr antagoniste rakip, muarz ~ EYun antagnists EYun ant kar + EYun agn yarma ~ HAvr *ag- harekete geirmek, srmek " anti+, aksiyon antant [190+] ~ Fr entente mutabakat < Fr entendre anlamak ~ Lat intendere ynelmek, ilgilenmek, kulak vermek Lat in- + Lat tendere, tensgermek " in+1, tansiyon antarktik anti+, arktik [xx/b] ~ Fr antarctique Gney kutbuna ait "

anten [192+] ~ Fr antenne 1. bcek duyargas, 2. elektromanyetik alc ve verici anteni ~ YLat antenna bcek duyargas ~ Lat antenna/antemna yelken direi antet [xx/b] ~ Fr en-tte balk, mektup kd bal < Fr tte ba ~ Lat testa 1. topraktan yaplan saks, kse, 2. (ge dnem halk dilinde) kafatas, kafa " test anti+ ~ EYun ant yzyze, aln alna, kar karya olma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *ant- n, aln Ayn kkten Lat ante (n, nce), Alm ent- (kartlk bildiren nek), ng and/Alm und ("karlkl", ve).

antibiyotik [194+] ~ ng antibiotic "canl organizmalara kar", bakterisidlerin genel ad 1941 Selman Waksman, Amer. biyofiziki EYun ant kar + EYun bos, biot- can, hayat " anti+, biy(o)+ antidot [xx/b] ~ Fr antidote zehire kar verilen ila, panzehir ~ EYun antdton a.a. EYun ant kar + EYun dtos verilen < EYun ddmi, dovermek " anti+, doz antifriz [xx/b] svlarn donmasna engel olan madde ~ ng antifreeze anti-don ng ant- + ng freeze, froze donmak ~ Ger *freusan a.a. ~ HAvr *preus- a.a. " anti+ antijen [xx/b] ~ Fr antigne bir organizmaya girdiinde antikor oluumuna neden olan yabanc ge (zehir, mikrop vb.) Fr anti- + Fr -gne1 douran, sebep olan " anti+, +jen1 antik [xx/b] eski Yunan ve Roma uygarlna ait; [199+] eski zamana ait ~ Fr antique 1. ok eski, eski eser, 2. Eski aa ait ~ Lat antiquus eski < Lat ante nce ~ HAvr *ant- n, aln, kar " anti+ Trke kullanmda talyancadan alnan antika (1. deerli eski eya, 2. garip, tuhaf) biimi ayrmtr. antika [186+] eskiliinden tr deer tayan eya; [189+] tuhaf ~ t antico eski ~ Lat antiquus a.a. " antik

antikor [xx/b] ~ Fr anticorps vcudun zararl organizmalara kar rettii madde Fr anti- kar + Fr corps vcut, gvde " anti+, korpus antilop efsane yarat [xx/b] ~ Fr antilope ceylan ~ OYun nthalops bir

antimon/antimuan antimuan [xix] ~ Fr antimoine bir element / Alm antimon a.a. ~ OLat antimonium a.a. ~ Ar al-imidun [#md] kurun slfat veya antimon, gz srmesi antipati [192+] ~ Fr antipathie "kar duygu", nefret, sevmeme ~ EYun antiptheia a.a. EYun ant kar + EYun ps, path- hissetme, ac duyma " anti+, pat(o)+ antisemit [xx/b] ~ Fr antismite Yahudi dman Fr anti+ Fr smite Sami rkndan olan < Sm Nuh'un olu, Yahudi ve Arap rklarnn atas olduu sylenen mitolojik ahsiyet ~ em a.a. " anti+ antiseptik [192+] ~ Fr antiseptique rmeye engel olan (ila veya prosedr) Fr anti- kar + Fr septique rmeye ait " anti+, septik1 antitez [xx/b] antthesis karsna koyma, a.a. " anti+, tez2 ~ Fr antithse, antithet- kart sav ~ EYun

antlama

YT

[193+] muahede

< T ant " ant

antoloji [192+] ~ Fr anthologie ~ EYun anthologa 1. iek derlemesi, gldeste, 2. iir derlemesi EYun nthos iek (~ HAvr *andh- tomurcuk, iek ) + EYun logea derleme, toplama < EYun lg1, log- semek, derlemek " +loji antrakt [192+] ~ Fr entr'acte tiyatroda iki perde aras Fr entre aras + Fr acte tiyatroda perde " inter+, aksiyon antrasit [xix] ~ Fr anthracite bir tr kmr, koyu gri renk ~ EYun anthrakits kmre benzeyen < EYun nthraks 1. kmr, 2. ap (arbon) hastal antre [192+] Lat intrare a.a. ~ HAvr *en-ter- i " inter+ ~ Fr entre giri < Fr entrer ieri girmek ~

antrenman [xx/b] ~ Fr entranement talim, eitim < Fr entraner peinden ekmek, ekip evirmek, altrmak Fr en- + Fr traner ekerek gtrmek, srklemek ~ OLat traginare a.a. < Lat trahere, tract- ekmek, srmek " in+1, traktr antrenr < Fr entraner " antrenman [192+] ~ Fr entraneur antrenman yaptran

antrepo [189+] ~ Fr entrept ihra ve ithal mallarnn geici olarak depoland yer, transit deposu < Fr entreposer depolamak ~ Lat interponere a.a. Lat inter iki ey aras + Lat ponere, posit- koymak " inter+, post2 antrikot antrkot [189+] ~ Fr entre cte "kaburga aras", bir et kesimi Fr entre aras + Fr cte kaburga " inter+, kot1 antrop(o)+ bileiklerde) ~ EYun nthrpos insan EKKENLLER: EYun nthropos : antropoid, antropoloji antropoid +, +oid antropoloji +, +loji antrparantez inter+, parantez ans HAvr *no- halka [xx/b] [xx/c] [xx/b] [xx/b] ~ Fr/ng anthrop(o)- insan (sadece

~ Fr anthropode insana benzer " antrop(o) ~ Fr anthropologie insanbilim " antrop(o) ~ Fr entre parenthses parantez aras " ~ YLat anus makat ~ Lat anus halka, yzk ~

Kar. Fr anneau (yzk) < Lat annellus < anus. anzarot [xiv] tatlandrc olarak kullanlan bir bitki; [xix] rak ~ Ar canzart ila ve baharat olarak kullanlan bir bitki, trifolium odoratum

aort [xx/b] ~ Fr aorte ana atardamar ~ EYun aort [f.] yukar kan Bugnk anlamda Aristoteles (M 384-322) < EYun aer, aer- kaldrmak, yukar karmak ~ HAvr *wer-2 kaldrmak Ayn kkten EYun artera (atar damar). apandisit [192+] ~ Fr appendicite kr barsak iltihab ~ Fr appendice 1. eklenti, zeyl, 2. kr barsak ~ Lat appendix, appendic- sarkan ey, eklenti < Lat appendere ucundan sarktmak, ekli olmak Lat ad- eklenme edat + Lat pendre sarktmak " ad+, pandantif [xiv] alp gtrmek (Dou Anadolu ve Azerbaycan) ~? OFa appurdan, appar- alp gtrmek, almak, hrszlk etmek Trk dillerinde edeeri olmayan bir fiildir. aparat [xx/b] ~ Alm/Rus apparat cihaz, mekanizma ~ Lat apparatum hazrlanm ey < Lat apparare (bir ey iin) hazrlamak Lat ad- bir eye + Lat parare hazrlamak, tedarik etmek ~ HAvr *per-1 a.a. " ad+, parite aparatik " aparat [xx/c] ~ Rus aparatik Komnist Partisi mensubu apar[mak

aparey [xx/a] ~ Fr appareil cihaz, mekanizma ~ Lat appariculum [k.] a.a. < Lat apparatum hazrlanm ey, dzenek " aparat aparkt [xx/b] ~ ng uppercut bir boks vuruu ng upper st, yukar + ng cut kesme Trke telaffuzu ksmen Franszcadan alnmtr. apartman [189+] 1. bir ailenin oturmasna mahsus daire, 2. kiraya verilmek zere dairelere blnen ok katl bina ~ Fr appartement mstakil dairelere blnm bina ~ t appartamento Roma'ya zg ok katl konutlara verilen ad [xvi] < t appartare ayrmak, hisselere blmek < Lat ad partem hisseli, para para " parsel apa [191+] ~ Fr apache [1902] ehirli su etesi mensubu, serseri < z Apache Kuzey Amerika'da bir kzlderili kavmi apel [xx/c] ~ Fr appel ar < Fr appeler armak, hitap etmek ~ Lat appellare mahkemeye celbetmek Lat ad- bir eye veya yere + Lat pellare gtmek, srmek " ad+, filtre

aperitif [192+] ~ Fr apritif itah ac ~ OLat aperitivus ac < Lat aperire, apert- amak ~ HAvr *ap-wer-yo- kapal < HAvr *wer-5 kapamak, rtmek apertr Lat apertura alma " aperitif ap <T *p- amak " ayrap[mak *ap- amak " ap <T [xx/b] [xv] iki bacak aras ~ Fr aperture alma, azn aralanmas ~ < T *-/*a- amak/almak < T < T

apu- [xvii] aakalmak, az ak kalmak

aplik [xx/b] ~ Fr applique 1. bir eyin stne katlan veya eklenen ey, zellikle ss, kuyumculuk terimi [esk.], 2. tek mumlu duvar lambas < Fr appliquer ekleme, uygulama " aplike aplike [etm [xx/b] ~ Fr appliquer uyarlamak, uydurmak ~ Lat applicare a.a. Lat ad- bir eye + Lat plicare bkmek, skmak, bzmek " ad+, pli apne [199+] ~ Fr apne nefes durmas ~ EYun apnoa a.a. EYun a(n)- deil + EYun pn nefes almak, solumak " pnmoni apo+ ~ EYun ap bir eyden ayrlma, uzaklama, kapatma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *apo a.a. " ab+ apolet apolet/epolet [xix] ~ Fr paulette [k.] omuzluk, zellikle subaylarda rtbe belirten omuz iareti < Fr paul omuz ~ Lat spathula [k.] krekik, krek kemii < Lat spatha pala, krek < EYun spath a.a. ~ HAvr *sp-dh- krek apolitik politik [xx/c] ~ Fr apolitique siyasi olmayan " an+,

apoloji [xx/c] ~ Fr apologie savunma, zr / ng apology a.a. ~ EYun apologa kar konuma, mahkemede sulamalara cevap verme EYun ap kar + EYun lg1, log- sylemek " apo+, +loji aport [xx/a] kpee "getir!" emri ~ Fr apporte getir! < Fr apporter getirmek ~ Lat apportare a.a. Lat ad- bir yere + Lat portare tamak " ad+, portatif apre [xx/b] ~ Fr apprt hazrlk, kumalar sata hazrlamak iin yaplan son ilemler < Fr apprter hazr etmek ~ OLat *apprestare a.a. Lat ad- bir eye + Lat praesto hazr, elde " ad+, presto apse [xx/b] ~ Fr abscs (tpta) doku kalkmas, kabarma ~ OLat abscessus a.a. < Lat abscedere, abscess- kabarmak, kalkmak Lat ab- bir yerden + Lat cedere, cess- gitmek " ab+, aksesuar EYun apstma karl olarak tabip Celsus'un (MS 1. yy) ortaya att terimdir.

apsis1 [xx/c] ~ Fr abscisse matematikte bir yay kesen doru < YLat linea abscissa krk izgi < Lat abscidere, absciss- kesip ayrmak Lat ab- bir eyden + Lat caedere, caes- kesmek, krmak " ab+, +sid apsis2 [xx/c] girinti ~ EYun (h)apss, d- kemer, kavis aptal >> " abdal ~ Lat apsis kilisede mihrap yeri, kavisli

ar1 [xiv] ; [xvii] 1. utanlacak ey, ayp, 2. (genel kullanmda) utanma duyusu ~ Ar cr [#cyr1] utanlacak ey, ayp < Ar cra gezdi, seirtti, tutarsz idi, yaramazlk yapt ar2 [xx/b] ~ Fr are alan l birimi ~ Lat area alan, arsa, bo arazi 1795'te Fransa Meclisince yzey l birimi olarak tanmlanmtr. ara T kesmek, yarmak " yar ara[mak *ar arka, ard " arka T ara [viii] iki ey arasndaki kesinti, orta arka-/ara- [xi] ardndan gitmek, yoklamak < T ar< T

araba caraba [xiii] ~? Ar carrdat^ drt tekerlekli sava arabas ~ Lat raeda drt tekerlekli ar araba ~ Kelt d > r deiimi aklanmaya muhtatr. Szcn ayn ile yazlan biimine bellibal Trk dillerinde 14. yy'dan itibaren rastlanr. T *or oba etimolojisi fantezidir. arabesk ssleme < z Arabe Arap [xx/b] ~ Fr arabesque Arap tarz, ark usul < T ara " ara

ara YT [193+] vasta sme eklenen - ekinin mahiyeti belirsizdir. araka bezelyegillerden bir bitki, belki nohut Kar. Fr haricot (fasulye).

~ Yun arak bezelye ~ EYun rakos

arakla[mak [192+] armak, almak (argo) abuk ~ OFa rag/rahag yrk, hzl, yollu < OFa rah yol " rahvan

< Erm arak

aralk <T [xiv] iki eyin aras; [xix] iki bayram arasna gelen zi'lkade ayna halk arasnda verilen ad; [194+] 10 Ocak 1945 tarihli yasayla birinci knun ayna verilen ad < T ara " ara

aranje [etm Fr rang sra, dzen, rtbe " ring

[xx/b]

~ Fr arranger dzenlemek, tertip etmek < ~ Fr

aranjman [xx/b] dzenleme; [196+] uyarlanm ark arrangement uyarlama, dzenleme < Fr arranger " aranje

ararot [xix] frenk salebi ~ ng arrow-root Orta Amerika'ya zg bir bitki, bu bitkinin kknden yaplan iki ~ Karib aruaru arasta rast [xvi] ar ~ Fa rst/rsta dz ve doru yol, cadde " < T ara- " ara-

aratr[mak YT [193+] taharri etmek Dnllk ve sklk bildiren -()tr- ekiyle. araz accidens " arz1

~ Ar carad [#crd msd.] tpta semptom, felsefede

arazi [xvii] ~ Ar ardin [#'rd o.] topraklar, arsalar < Ar ard 1. yer, toprak paras, arsa, 2. yeryz " arz2 arbalet [xx/b] ~ Fr arbalte mekanik ok atma aygt ~ Lat arcuballista a.a. Lat arcus yay + Lat ballista frlatma aygt, mancnk " ark2, balistik arbede ztlama [xvii] ~ Ar carbadat^ [#crbd msd.] kavga,

arbitraj [xx/b] ~ Fr arbitrage hakemlik, arabuluculuk < Fr arbitrer arabuluculuk etmek < Lat arbiter hakem, hakim, arabulucu, tank arboretum [198+] ~ YLat arboretum aratrma amacyla oluturulmu aa koleksiyonu, botanik bahesi < Lat arbor aa ard T artu [viii+] bir tr bodur bitki, juniperus < T art " art

ardl YT [193+] halef -l ekinin ilevi belirsizdir.

ardk YT [194+] birbirini izleyen < T art " art Art edat - fiil ekini alamayaca gibi, ard- fiili de mevcut deildir. ardiye [xix] gmrkte bir maln "yer kaplamas" karlnda denen har; [xx/a] gmrk deposu < Ar ard yer " arz2 arduvaz kullanlan ince siyah ta [189+] ~ Fr ardoise at rtc olarak

arena [xx/b] iddet sporlarnda sahne kumsal, stadyumun kumluk zemini

~ Lat (h)arena kum, < T

arga T arka [xi] dokuma tezghnda enine atlan iplik *ar apraz, aykr, zt ynde " arka argn <T dermansz kalmak yorgun argn yorgun < T ar- [viii] yorulmak,

argo [xx/a] ~ Fr argot 1. Paris hrszlarnn zel dili [xvi], 2. herhangi bir meslek veya zmreye ait zel dil ~ ? argon [xx/b] ~ YLat argon asal bir gaz 1894 Rayleigh & Ramsay < EYun args tembel, eylemsiz, almaz EYun a(n)- deil + EYun rgon i " an+, erg argman [xx/b] ~ Fr argument tez, ifade, tartma ~ Lat argumentum < Lat arguere aklamak, kantlamak, ifa etmek ar1 T ar [xi] bal yapan bcek < T r-

ar2 T r [viii] temiz, saf ; ar [xvii] pak, nezih [viii+ Uy] temizlemek " arnark1 ark2 arn[mak temizlemek

T ark [viii+] rmak, vadi, suyun akntsyla oluan yark < T ar-/yar- yarmak, kesmek " yarT T aruk [viii+] zayf, dermansz rn- [viii+] temizlenmek < T ar- yormak " argn < T r-

arza [xvii] ~ Ar cridat^ [#crd fa.] arz olan ey, baa gelen, felsefede bir varln zne ait olmayp d etkenlere bal olarak ortaya kan ey, accidens " arz1 ari1 [xvii] [msd. cury/c^uryat^] plak idi ~ Ar crin^ [#cry fa.] plak, yoksun < Ar cariya

ari2 [xx/b] ~ Alm arisch Hintavrupa "rkna" mensup olan / Fr arien a.a. ~ EFa/Sans rya- 1. soylu, saygn, sekin kimse, 2. bir ulus ad Kar. Fr aryen, ng aryan. arif arife [xiv] ~ Ar crif [#crf fa.] bilen, irfan sahibi " irfan

[xiv] bayramdan nceki gn; [xx/b] beklenen bir olayn ncesi ~ Ar carafat^ [#crf msd.] Zilhicce aynn dokuzuncu gn, Kurban bayramndan nceki gn < Ar carafa bildi " irfan

Muhtemelen "nceden bilme, gelecei haber verme" anlamnda. Kar. Ar cirfat (fal bakma, gelecei haber verme). aristokrasi [192+] ~ Fr aristocratie soylular iktidar, soylular zmresi ~ EYun aristokratea soylular iktidar EYun ristos en iyi, soylu (~ HAvr *ar-isto- en uygun < HAvr *ar- uymak, eklenmek ) + EYun krtos g " arma, +krasi aritmetik [xx/b] ~ Fr arithmetique a.a. ~ EYun arithmetik say saymaya ilikin < EYun arithms say ~ HAvr *ri-dhmo- < HAvr *r(i)- saymak, akl yrtmek " racon aritmi [xx/c] atnda / ng arhythmy a.a. " an+, ritm ariyet " avret ariza [xiv] ~ Fr arythmie ritm bozukluu, zellikle kalp ~ Ar criyyat^ [#cwr] dn, ereti, asl olmayan ~ Ar cardat^ [#crd sf. f.] sunu " arz1

arjantin [xx/c] votka eklenmi bira ~? Belki Fr argente (gm katlm, gmi). Arjantin lke adyla balantsn kurmak gtr. ark1 >> rmak, su kanal [xx/b] " ark1

ark2 HAvr *arku- (ok ve) yay

~ Fr arc kemer, yay, kavis ~ Lat arcus a.a. ~

arka T arka [viii] pe, srt, arka, geri, yardmc < T *ar gidilen yne zt istikamet bildiren edat, ard, arka, geri, kart, aykr Ayn kkten T arka- (peinden gitmek), ark (kervan), ara- (ardndan konumak, beddua etmek), ark (tortu, artk), art (arka), art- (geride kalmak). arkada <T [xix] yolda, dost, ayakda, hempa < T arka " arka 19. yy'a dek egemen olan T ayakda (a.a.) szcnn yerini almtr. Buna karlk kar. arka vermek, arkala klmak (yardm etmek - xiv Kp). arkaik [xx/b] ~ Fr archaque ok eskiye ilikin ~ EYun araks eskiye ait, ilkel < EYun araos eski, kadim " +ari arkeoloji antik harabat bilimi " arkaik, +loji [xx/a] ~ Fr archologie ok eski eyler bilimi,

arktik [xx/b] ~ Fr arctique Kuzey kutbuna ait ~ EYun arktiks a.a. < EYun rktos ay, Kk Ay, Kutup Yldz ~ HAvr *rkto-s ay

arma [186+] ~ t arma zrh, askeri donanm, gemi donanm ~ Lat arma edevat, ara gere, silah ~ HAvr *ar-mo- < HAvr *ar- uymak, eklenmek Ayn kkten Lat artus (eklem), ars (sanat, beceri), EYun harms (uyum), ristos (en uygun), rthron (eklem), Ave arthna (dirsek). armada ~ sp armada donanma < sp armar donatmak, (ordu veya gemi) silahlandrmak ~ Lat armare a.a. " arma armaan T yarmaan/armaan [xi] doyumluk, peke, ganimetten verilen pay < T yarmak [viii+ Uy] para -an ekinin ilevi belirsizdir. T yarmak szcnn etimolojisi de ak deildir. armatr armador [xix] ~ Ven armadr gemi donatan / Fr armateur a.a. < Fr armer donatmak, silahlandrmak ~ Lat armare a.a. " arma Trke telaffuzu 20. yy banda Franszcaya gre dzeltilmitir. armatr [xx/c] elektrik veya tesisat aksam armature donanm < Fr armer donatmak " arma ~ Fr

armoni/harmoni [xix] ~ Fr harmonie uyum, ses uyumu ~ EYun (h)armona uyum, birlik < EYun (h)arms 1. eklem, zellikle omuz eklemi, 2. uyum ~ HAvr *ar-smo- < HAvr *ar- uymak, eklenmek, eklemlenmek " arma armonika armonik [192+] ~ YLat harmonica bir mzik aleti 1762 Benjamin Franklin, ABD < EYun (h)armoniks uyumlu " armoni armut aroma armat- a.a. armud [xi] [xx/b] ~ Fa amrd a.a. ~ OFa urmd a.a. ~ Lat aroma gzel koku ~ EYun rma,

arozz [xx/b] sulama kamyonu ~ Fr arroseuse sulayc, sulama cihaz < Fr arroser sulamak, su pskrtmek ~ OLat *arrosare < Lat ros, roriy, nem, slaklk arp/harp harpa/harfa a.a. ~ Ger *harpn EKKENLLER: Fr harpe : arp, arpej arpa T [xx/b] ~ Fr harpe bir mzik aleti ~ EAlm

arpa [viii+] a.a.

arpej [xx/a] ~ Fr arpge mzikte bir akoru oluturan notalarn ardarda alnmas ~ t arpeggio arp alma < t arpa arp " arp arsa ~ Ar carSat^ [#crS msd.] ak ve dz alan, avlu

arsenik [187+] OYun arsenikn a.a. ~ OFa zarnk a.a. arslan/aslan T arslan [viii+] a.a.

~ Fr arsenic zehirli bir madde ~ " +lan

ar1 [xiv] ~ Ar car [#cr] 1. taht, 2. gn dokuzuncu tabakas ~ Aram car taht eklinde yatak, zellikle Baal tapnanda bulunan taht ~ Akad eru Mezopotamya'da ak havada yatmak iin kullanlan taht eklinde yatak ar2 [xix] < Fr marche askerlikte "yr!" komutu " mar m- sesinin dmesi Fransz askeri kullanmndan alnmtr. are arn [xx/b] ~ Fr archet [k.] keman yay < Fr arc yay " ark2

arn [xiii] 40 cm dolaynda bir uzunluk birimi; arun [xiv] ~ OFa aran dirsek, n kol, bir uzunluk birimi ~ EFa aran- a.a. (= Ave arthna- dirsek ) " arma Kar. TT ar, Fa ara (dirsek, n kol). aridk [xix] ~ Fr archiduc birinci dk, Habsburg ailesine mahsus bir soyluluk sfat Lat archi- (< EYun ars ba, n ) + Lat dux dk " +ari, dk aritekt [xx/c] ~ Fr architecte mimar ~ Lat architectus ustaba, mimar ~ EYun aritktn a.a. EYun ars ba, ilk + EYun tktn usta " +ari, tektonik ariv [xx/b] ~ Fr archives evrak koleksiyonu ~ OLat archiva a.a. ~ EYun araa [o.] a.a. < EYun araon resmi evrak, devlet belgesi < EYun ar devlet, ynetim " +ari Franszca ve ngilizcede sadece oul ekli kullanlr. art/ardT art [viii] arka, geri < T *ar arka, geri " arka < T

art[mak T *ar arka, geri " arka

art- [viii] arkada kalmak, fazla olmak

arter [xx/b] ~ Fr artre damar, zellikle atardamar ~ EYun artra atardamar ~ HAvr *wer-2 kaldrmak, yukar karmak " aort arterioskleroz [xx/b] ~ Fr artriosclrose damar sertlemesi EYun artra atardamar + EYun sklrs sert " arter artezyen [xx/b] bir tr kuyu ~ Fr artsien Fransa'nn Artois blgesinde Blidor (1698-1761) tarafndan gelitirilen kuyu teknii < z Artois Kuzey Fransa'da bir blge

art YT [193+] zait Atatrk'un bulduu kelimelerdendir. artk T bundan fazla (zarf)

< T art- " art-

artuk [viii] artan, arta kalan, fazla (sfat); [xvii] daha ok, < T art- " art-

artikle [etm [xx/c] ~ Fr articuler birbirine eklemek, eklemlemek, madde madde saymak ~ Lat articulare a.a. < Lat articulus [k.] eklemcik, madde < Lat artus eklem ~ HAvr *ar-tu- < HAvr *ar- uymak, eklenmek " arma artist [191+] ~ Fr artiste sanat < Fr art sanat ~ Lat ars, art- el becerisi, sanat ~ HAvr *ar-ti- < HAvr *ar- uymak, eklenmek " arma Trke kullanmda aktris < Fr actrice (kadn sahne oyuncusu) szcn asimile etmitir. artrit [xx/b] ~ Fr arthrite eklem enfeksiyonu < EYun rthron eklem ~ HAvr *ar-dhro- < HAvr *ar- eklenmek, uymak " arma arus ~ Ar cars [#crs] damat, evlenen kii

aruz [xiv] ~ Ar card [#crd im.] 1. kesen, 2. iirde her beytin birinci msrann son hecesi, iir vezni < Ar carada yoluna kt, nn kesti " arz1 arya [xx/b] opera arks arks ~ Lat aer 1. hava, 2. ark " aer(o)+ ~ t aria hava, her eit ark, opera

arz1 [xiv] ~ Ar card [#crd msd.] 1. en, corafyada enlem, 2. sunma, sunu, gsteri, nerme < Ar carada yoluna kt, karsna kt, nne kt, kendini sundu, grnd, belirdi arz2 br/Aram ereS a.a. ) [xiv] ~ Ar ard [#'rd msd.] yer, yeryz, lke, toprak (=

arzu [xi] ~ Fa rz bir eye ynelik istek, cinsel istek, heves ~ OFa warzg a.a. (= Sogd bras a.a. = Ave brj-, brg istek, arzu ) " + arzuhal [xvii] ~ Fa card-i Hl durumunu arzetme, dileke Ar card sunma, arzetme + Ar Hl durum " arz1, hal1 as[mak T as- [viii+] a.a. ~ Fr as iskambilde birli, bir ite bata gelen kimse

as1 [xx/b] ~ Lat as en kk bakr para birimi as2 asa T

as [xi] bir tr kk memeli, kakm, ermin [xiv] ~ Ar caSan^ [#cSw] denek, baston

asal ~ Fa sl temel, esas Dil Devrimi srasnda Eski Trke olduu varsaymyla kullanm tevik edilmitir. "Temel, taban" anlamnda bir T *as szcne yazl kaynaklarda rastlanmamtr. asalak asalet aSl kk, soy " asl YT [193+] tufeyli < T as- " as-

~ Ar aSlat [#'Sl msd.] kkl olma, soyluluk < Ar

asamble [xx/b] ~ Fr assemble meclis < Fr assembler bir araya getirmek, toplamak ~ OLat *assimulare Lat ad- bir eye + Lat simulare benzetmek, denkletirmek " ad+, simle asansr [189+] ~ Fr ascenseur mekanik trmanma arac 1867 Edoux, Fr. mhendis < Fr ascendre ykselmek, trmanmak ~ Lat adscendere a.a. Lat ad- bir yere doru + Lat scandere basamak kmak, trmanmak " ad+, iskele asap burdu, skt, kast ~ Ar caSab [#cSb msd.] sinir, kas lifi < Ar caSaba ~ Fa syi huzur, rahatlk, skn <

asayi [xiv] huzur Fa/OFa sdan, sy- dinlenmek, sakin olmak

asemptot [xx/c] ~ Fr asymptote geometride hiperbol erisiyle kesimeyen izgi ~ EYun asmptts bulumaz, rastlamaz EYun a(n)- deil + EYun syn- bir arada + EYun pipt, pt- dmek, rastlamak, denk gelmek " an+, semptom asetat [xx/c] ~ Fr actate 1. asetik asit tuzlarnn genel ad, 2. selloz asetat bazl bir tr effaf polimer / ng acetate a.a. " asetik asetik [xx/b] ~ Fr actique sirkeye ait, sirke asidi 1787 de Morveau, Fr. kimyac < Lat acetum sirke < Lat acescere, acet- ekimek, keskinlemek " akr(o)+ asetilen [192+] ~ Fr actylne kimyada bir bileim Berthelot, Fr. kimyac (1823-1907) < Fr actique " asetik aseton [xx/b] ~ Fr actone kimyada asetik asit ketonu, solvent olarak kullanlan bir uucu madde " asetik asfalt [192+] ~ Fr asphalte bitm, asfalt ~ EYun sfalton a.a., Babil ve ran'da bulunan bir tr neftli madde asfalya sigorta (Ege az) ~ Yun asfala gvence, gvenlik, sigorta < EYun asfal?s "dmez", emin, gvenli, salam EYun a(n)- deil + EYun sfll drmek, elmek asgari ~ Ar aSar [#Sr nsb.] en ke ilikin < Ar aSar [ky.] daha kk, en kk < Ar Sar kk

asl/aslz, esas asr/asrasi asil " asl asimetri " an+, simetri [xiv]

[xi] [xiv]

~ Ar aSl [#'Sl msd.] kk, soy, ilke, temel, ~ Ar caSr [#cSr msd.] a ~ Ar cSin^ [#cSy fa.] isyan eden " isyan ~ Ar aSl [#'Sl sf.] kkl, soylu < Ar aSl kk, soy

[195+]

~ Fr asymmtrie simetrik olmama

asimile [etm [xx/b] ~ Fr assimiler benzetmek, aynlatrmak, zmsemek ~ Lat assimilare a.a. Lat ad- bir eye + Lat simulare benzetmek " ad+, simle asistan [xx/b] ~ Fr assistant yardmc, yamak < Fr assister yannda durmak, el vermek, yardmc olmak ~ Lat assistere a.a. Lat ad- eklenme edat + Lat sistere, stt- durmak/durdurmak, dikmek/dikilmek, sk durmak, kavi olmak ~ HAvr *si-st- < HAvr *st- durmak " ad+, istasyon asit [192+] ~ Fr acide 1. eki, keskin, 2. kimyada asit 1545 Guroult, Fr. kimyac ~ Lat acidus eki, keskin " akut asitane ~ Fa sitn/sitna kap eii, zellikle hkmdar kaps ve makam ~ EFa *-stna EFa - ynelme, nnde olma, varma bildiren edat ve nek + EFa stna durma ~ HAvr *st- a.a. " istasyon asker [xiv] ordu ~ Ar caskar [#cskr] ordu ~ OFa lakar ordu " leker Lat exercitus (a.a.) biiminden trediine ilikin tez ses bakmndan kukuludur. . Trkede halk dilinde tekil ad olarak kullanm askere gitmek, askere yazlmak vb. deyimlerden 19. yy'da tremi olmaldr. ask <T [xviii] aslan ey, zellikle ziynet ve hediye, kpe; [xix] pantolon asks, belirsiz bir sreye ertelenmi ey, muallak < T as- " asasla [xiv] ~ Ar aSl [zrf.] 1. aslen, kk veya z itibariyle, 2. (olumsuz fiille) hi, katiyen < Ar aSl soy, kk " asl aslan >> " arslan (mahkeme-i) aslye [xix] Tanzimat dneminde kurulan < Ar aSl [#'Sl nsb.] asl, esas, orijinal < Ar aSl kk, soy " asl [xvii] zm bitkisi < T as- " as-

asliye mahkemelerden biri asma <T

"zerinde zm salkmlar asl ey" anlamnda. Ask szcnn 18. yy'daki balca anlam "zincirle sara aslan ziynet veya kpe"dir. Kar. ask. asmolen ~? [xx/b] pimi topraktan yaplan bir tr dolgu kalb

asorti [xx/b] ~ Fr assorti uyumlu < Fr assortir bir rnee uygun olarak semek Lat ad- bir eye + Lat sortiri (kura ile) semek < Lat sors, sort- kura, ksmet ~ HAvr *srti- < HAvr *ser-3 dizmek " ad+, seri1 asosyal [xx/c] ~ ng asocial sosyal olmayan " an+, sosyal ~ ng

asparagas [xx/c] gazetecilikte uydurma haber asparagus kukonmaz ~ EYun asfragos Trke anlamn kayna belirsizdir. aspava

[xx/c] iki ve yemek esnasnda kullanlan bir iyilik dilei < T Allah salk para ak ve y. 1960 mit Deniz, romanc mit Deniz'in yaratt polisiye roman kahraman Murat Davman tarafndan poplerletirilmitir. aspiratr [xx/b] ~ Fr aspirateur elektrikli sprge < Fr aspirer havay veya bir svy iine ekmek ~ Lat aspirare a.a. Lat ab- bir eyden + Lat spirare solumak " ab+, espri aspirin [190+] bir ila ~ marka Aspirin Bayer firmasna ait ila markas 1899 Bayer AG. ~ Alm acetylierte spirsure asetil spirik asit < Lat spiraea asetil spirik asidin doal kayna olan bitki " asetik ast/as YT astn [viii+ Uy] a.a. [193+] madun, aa ~ T ast [xiii Kp] aa, alt = T

astar [xiv] ~ Fa star giysilerin i yznde kullanlan kaba kuma ~ EFa *-star- yanna veya stne sermek < EFa/Ave star- yaymak, sermek ~ HAvr *ster- a.a. Kar. Fa gustar/gustari (yayg, dek, hal) < OFa wistarag < Ave *vi-starna- (a.a.), Ave upa-starna- (a.a.), Sans pr-star (a.a.). astm [xx/b] darl, soluk solua kalma ~ Fr asthme astm hastal ~ EYun sthma nefes

astigmat [xx/b] ~ Fr astigmate gz noktalar seemeyen kimse ~ ng astigmatic a.a. 1849 William Whewell, ng. bilim adam EYun a(n)- deil + EYun stgma, stigmat- nokta, benek < EYun stz (sivri bir ey) batmak, delmek ~ HAvr *stig-yo- sivri < HAvr *steig- (sivri u) batmak, delmek " an+, etiket

astr(o)+ ~ Fr/ng astr(o)- yldz (sadece bileiklerde) ~ EYun stron yldz ~ HAvr *ster- a.a. < HAvr *ster-2 a.a. Ayn kkten Fr toile < Lat stella, ng star, Alm stern, Fa sitra, Erm asd (yldz). astragan astrakan [192+] domam kuzunun kvrck postundan yaplan krk < Astraan Hazar Denizi kysnda bir kent < ass-i taran 1460 yllarnda Hazar Denizinin kuzeyinde kurulan Tatar beylii ve bu beyliin bakenti < T taran bir ynetim veya asalet nvan, tarkan astroloji [xx/b] ~ Fr astrologie yldz bilimi ~ EYun astrologea a.a. EYun stron yldz + EYun logea " astr(o)+, +loji Bat dillerinde 14. yy'dan itibaren "yldzlar araclyla gelecekten haber verme" anlamnda kullanlmtr. astronomi ~ Fr astronomie yldzlarn dzenini inceleyen bilim ~ EYun astronoma a.a. " astr(o)+, +nomi astronot [196+] ~ ng astronaut uzay yolcusu EYun astr, astro- yldz + EYun nats gemici, denizci " astr(o)+, navigasyon ngilizce szck Yunan mitolojisindeki Argonaut'lara (Argo yolcular) benzetme yoluyla 1929'da tretilmi ancak 1961'de yaygnlk kazanmtr. asude huzurlu olmak " asayi asuman ~ EFa/Ave sman- a.a. [xv] ~ Fa sda huzurlu < Fa sdan, sy- dinlenmek, asman [xiv] ~ Fa suman/smn gkyz, sema

Asya [xix] ~ t Asia ~ Lat Asia ~ EYun Asia Akdeniz'in Dousundaki lkelerin genel ad = Akad as kmak, gne domak Kar. avrupa. a T a [viii] yemek, zellikle sulu ve scak yemek Eski bir ran dilinden alnt olasl tartlmtr. Kar. Fa = Ave sa- (yemek), Erm a (sulu yemek, halama). a[mak T (hayvan) iftlemek a- [viii] da amak, snr amak, teye gemek; [xiv] < T aak,

aa <T aaa [xiii] ; aaru [xv] dibe doru, alta aa- [xi O] dip, alt, alak < T *a- inmek Yn bildiren -ru ekiyle. aama YT [193+] mertebe, paye < T a- " a-

Fiil gvdesine eklenen -a- ekinin mahiyeti belirsizdir. aar [xiv] ~ Ar acr [#cr o.] ondalklar, ondalk vergileri < Ar cur onda bir < Ar caara on " airet a a1 a2 [boyas ak1 T T T [xiv] a [viii+] yemek piiren < T a1 " a

a3 [xi] kenet, perin; a/au [xviii] iek as; [xix] bitki as au [xi] krmz boya elde edilen bir tr toprak, rubric ~ Ar ciq [#cq fa.] seven " ak1 < T

ak2 [atmak T auk [xi] ayak topuu kemii, oyunda zar *a- inmek " aa Yap itibariyle incik szcnn edeeridir. Kar. incik. an[mak T an- [xi] anmak, srtnerek ukurlamak < T aak/aa aa " aa ar[mak ar a<T < T a- " a<T aur- [xiv] te yana geirmek; [xix] hrszlk etmek aur [xvii] ark, ly aan, son derece

< T ar- "

aifte afte [xiv] ~ Fa ufta oynak, kararsz < Fa uftan, ab- oynamak, kprdamak < Ave ufan hareket etmek, oynamak ~ HAvr *kseubhsallanmak, oynama aikr [xiii] ~ Fa ikr/kr ak, belli, belirgin ~ OFa krg a.a. (= Ave vi-kra- aa karmak, belirgin klmak < Ave vi belli, bilinen, grnen ) ~ HAvr *w-is- < HAvr *au-4 duymak, alglamak " estetik aina ~ Fa n bilinen, tandk ~ OFa ng a.a. < OFa ndan, nw- anlamak, alglamak, bilmek OFa - ynelme edat + OFa ndan, nsbilmek, tanmak " +, +inas airet ~ Ar carat^ [#cr sf. f.] akrabalardan oluan topluluk, boy, klan < Ar caara birlik oldu, grup oluturdu Ayn kkten Ar caara (on) szcnn nihai anlam muhtemelen "grup, deste, on parmaktan oluan birim" olmaldr. EKKENLLER: Ar #cr : aar, airet, aure, iret, muaeret, r

aiyan

~ Fa iyn yuva ~ Ar ciq/c^aq

ak1 cq [xiii] ; cq var. c^aq [xvii] [#cq msd.] iddetli ve yakc sevgi, eros < Ar caiqa sevdi, ak idi 'Ik biimi 18. yy'a dek tercih edilmitir. ak2 [etm T aa Tokat aketmek deyiminde. ala[mak kaynak " a1 T

aak [xi] dip, aa; ak/aak [xiii-xvii]

"

ala- [xi] eklemek, perinlemek

< T a3 ek,

aram [200+] ~ ng ashram Hindu tekkesi ~ Sans sramah a.a. < Sans sramah zahmet, ile, zht < Sans sramti ile ekmek aure aura [xiv] ; [xix] bu gnde yaplmas gelenek olan kark a ~ Fa car Muharrem aynn onuncu gn ~ Ar car [#cr] Muharrem aynn onuncu gn < Ar car/c^aarat^ on " airet "Kark a" anlam ve gelenei ran'a zg olup, Fa rdan (katmak, kartrmak) fiilinin etkisini gsterir. at at[mak T T at [viii] a.a. at- [viii+] a.a.

ata T ata [viii+] baba Muhtemelen ocuk dili kkenli bir szck olup, daha eski olan ka (a.a.) sznn yerini almtr. ata[mak YT [193+] tayin etmek ~ T ata- [viii+ Uy, xi] ad vermek, adyla armak " ada TT ada- biimini alan Eski Trke szck, Dil Devrimi srasnda arkaik biimiyle ve keyfi bir anlamlandrmayla yeniden benimsenmitir. Anlam iin kar. Fr nominer (atamak) < nom (ad). ataerkil atak1 <T YT [194+] pederahi [xix] dncesiz, cretkr, atlgan " ata, erk < T at- " at-

atak2 [xx/b] ~ Fr attaque saldr, hcum < Fr attaquer 1. kazk dikmek, meydan okumak, hak iddia etmek [esk.], 2. saldrmak, savaa girimek < Ger *stakn kazk ~ HAvr *stog- < HAvr *steg- kazk, sopa

atalet [xvii] ~ Ar caTlat^ [#cTl msd.] boluk, isizlik, hareketsizlik < Ar caTila hareketsiz ve babo kald, yoksun kald atari [198+] bilgisayar oyunu ~ marka Atari video oyunlar firmas 1972 Nolan Bushnell ve Ted Dabney, Amer. giriimciler. < Jap ataru "dikkat" veya "nian al" anlamnda emir ata [xx/b] ~ Fr attache birletirme teli, zmba < Fr attacher ilitirmek, eklemek ~ EFr attachier saplamak Ger *stikan delmek, saplamak " etiket atae [185+] alan diplomat < Fr attacher ilitirmek " ata ~ Fr attach bir elilie bal olarak

ateizm [xix] ~ Fr athisme tanr tanmazlk < Fr athe tanr tanmayan, dinsiz ~ EYun theos a.a. EYun a(n)- deil + EYun thos tanr " an+, te(o) + aterina hepsetus ~ EYun athern a.a. ~ Yun atherna gm bal, atherina

ate ~ Fa ta yanma, ate ~ OFa ta a.a. (= Ave tar- a.a. < Ave tar- yanmak ) ~ HAvr *ter- ate atein ~ Fa tan ateli " ate

atf/atfatf [xiv] ~ Ar caTf [#cTf msd.] 1. eme, evirme, meylettirme, 2. gramerde bala veya alt cmle < Ar caTafa edi, bkt, balad ng to refer/reference karl olarak kullanm 20. yy'n son eyreine aittir. EKKENLLER: Ar #ct?f : atf, matuf atl atlgan ati Ar at geldi YT [xvii] ~ Ar cTil [#cTl fa.] bo, isiz, hareketsiz " atalet [193+] cretkr < T atl- " at-

~ Ar tin [#'ty fa.] gelen, sonra gelen, gelecek <

atik [xi] eski ~ Ar catq [#ctq sf.] 1. eski, 2. sabk, azatl kle < Ar cataqa [msd. citq] 1. eskidi, yaland, 2. (kle) azat edildi atiye ~ Ar caTiyyat^ [#cTw msd.] hediye, dl

atk <T [xix] dokuma tezghnda mekikle enine atlan iplik; [192+] boyuna sarlan kuma, kakol < T at- " atatla[mak admla amak T T at- " atatla- [xi] bir eyin zerine kmak; [xiii] zplamak, bir

At- fiiliyle ilikisi yap ve anlam bakmndan aklanmaya muhtatr. atlas1 [xiv] ~ Ar aTlas [#Tls] bir tr ar ipekli kuma, saten

atlas2 [180+] ~ Fr atlas haritalar kitab 1569 Gerardus Mercator, Hol. kartograf < Atlas, Atlant- mitolojide yeryzn srtnda tayan Titan Mercator atlasnn ilk basksnn kapandaki Atlas figrnden. Trkeye evirilen ilk atlas 1803'te Mhendishane matbaasnda baslan Atlas- Kebir tercmesidir. atlet [xx/b] 1. atletizmle uraan kimse, 2. kolsuz fanila athlte sporcu ~ EYun athlets yar < EYun athl yarmak Trke ikinci anlam atlet fanilas deyiminden tremitir. atmaca <T atmaca toan [xiv] bir tr yrtc ku Atmak fiiliyle semantik ilikisi ak deildir. atmasyon [193+] aslsz, uydurma (argo) at Franszca kelimelere eklenen -(a)syon ekiyle. ~ Fr

T at- " at-

< T atma "

atmosfer [xix] ~ Fr atmosphre a.a. 1638 John Wilkins, ng. bilimci EYun atms buhar, nefes (~ HAvr *awet-mo- < HAvr *wet-1 flemek, esmek ) + EYun sfara kre " sfer atol [xx/b] ~ ng atoll mercan adas ~ Maldiv atolu

atom [192+] ~ Fr atome maddenin daha kk paralara blnemeyen zerresi ~ EYun tomon [n.] blnemeyen ey EYun a(n)- deil + EYun tmn, tom- kesmek, blmek " an+, tom(o)+ Filozof Demokritos (M 460-370) tarafndan felsefi bir kavram olarak ortaya atlm, modern bilimsel kullanma 1805'te ngiliz fiziki Dalton tarafndan nerilmitir. atlye atelye [xix] ilik ~ Fr atelier demirci ilii [esk.], her trl ilik < EFr astelle kvlcm, har ~ Lat stella yldz ~ HAvr *str-la- < HAvr *ster-2 a.a. " astr(o)+ atraksiyon [xx/b] ~ Fr attraction 1. cazibe, ekim, 2. ilgi ekici sahne gsterisi ~ Lat attractio a.a. < Lat attrahere, attract- ekmek Lat ad- bir yere + Lat trahere, tract- ekmek, srmek, srklemek " ad+, traktr atrium [xx/c] st kapal i avlu evin i avlusu ~ HAvr *tr-yo- ate yeri < HAvr *ter- ate " ate ~ Lat atrium ocak,

atrofi [xx/b] ~ Fr atrophie geliemeyip bzlme, dumura urama ~ EYun atrofea a.a. EYun a(n)- deil + EYun trf, trof- yetimek, yetitirmek, beslemek, bytmek atropin [xx/b] ~ Fr atropine belladonna bitkisinden elde edilen zehir 1818 Nysten < YLat atropa belladonna bitkisinin bilimsel ad, gzelavrat otu < EYun tropos 1. deimez, dnmez, eilmez, 2. kader tanralarndan birinin ad EYun a(n)deil + EYun trp, trop- dnmek, ynelmek " an+, tropik attar ciTr tr " aktar [xiv] ~ Ar caTTr [#cTr im.] tr satan, parfmeri < Ar ~ ng out 1. dar, 2. futbolda topun dar

aut [xx/b] atlmas ~ HAvr *ud- dar EKKENLLER: ng out : aut, lokavt, nakavt av T Kar. Mo aba (a.a.)

b [viii] avlanma eylemi, avlanan hayvan; w [xi]

avadanlk [xiv] kap kacak < Fa bdn su kab, anak mlek " ab, +dan1 "Bayndrlk, bayndr yer" anlamna gelen abadanlk ile kartrlm olabilir. aval aval belirten deyim avam Ar cammat^ " amme aval aval/afal afal [192+] aknlk ve sersemleme ~? [xiv] ~ Ar cawmm [#cmm o.] sradan halk, umum <

avan [xx/b] ~ Fr avant nce ~ Lat ab ante nden, nceden < Lat ante nce ~ HAvr *ant- n, aln, kar " anti+ avanak [xix] aptal kimse ~ Erm (h)avanag spa, eek yavrusu ~ OFa yawnag [k.] yavru, insan veya hayvann k < OFa yawn gen " civan avane [xix] kt bir ite yardmclar, yardaklar *cawanat^ [o.] yardmclar < Ar cawn [#cwn] 1. yardm, 2. yardmc Arapada kullanlmayan bir trevdir. avangard avan, gard [xx/b] sanatta nc ~ Ar

~ Fr avant-garde nc "

avans [xx/b] n deme ~ Fr avance 1. ilerleme, 2. n deme, bor verilen para < Fr avancer 1. ne gemek, ilerlemek, artmak, 2. ilerletmek, bor vermek ~ OLat *abantare " avan

Kar. ng advance. avanta [xvii] bedava, karlksz kazan ~ t avanto [mod. avanzo] 1. ilerleme, 2. n deme, bor verilen para < t avantare [mod. avanzare] 1. ne gemek, ilerlemek, artmak, 2. ilerletmek, bor vermek < Lat ab ante nden, nceden " avan avantaj n, nce " avan [195+] ~ Fr avantage ncelik < Fr avant

avantr avantriye [192+] ~ Fr aventure macera ~ OLat adventura [o.] baa gelen eyler < Lat advenire bana gelmek, uramak Lat ad- bir yere + Lat venire, vent- gelmek ~ HAvr *gwemyo- geli < HAvr *gwem- gelmek, gitmek " ad+, baz avare a.a. [xiv] ~ Fa wra amaszca gezen, aylak ~ OFa brag

avaz [xiv] ~ Fa/OFa wz ses, zellikle insan sesi < EFa vtan, vc- seslenmek, sylemek (= Sans v ses, sz ) ~ HAvr *wekw- konuma, insan sesi " vokal avdet ~ Ar cawdat^ [#cwd msd.] geri gelme, dnme, tekrar gelme < Ar cda geri geldi, dnd, ait olduu yere geldi, (bir eye) dnt averaj [xx/b] ortalama ~ Fr average gemi sigortasnda hasar paynn ortaklara dalm [xv], aritmetik ortalama [xviii] ~ t avariaggio < t avaria deniz ticaretinde kayp, hasar < Ar cawr [#cwr] hasar, zr " avret avize ~ Fa wza asl ss, kpe, lamba < Fa/OFa wtan, wz- asmak, aslmak, sarkmak Fa/OFa - ynelme, katlma, eklenme bildiren nek + HAvr *weig- sapmak, sallanmak, ileri geri gitmek avlu avlau [xiv] ; havlu [xv] ; avli [xvi] ~ Yun/EYun aul 1. al, hayvanlarn gece kapatld etraf evrili alan, 2. avlu, etraf duvar veya binalarla evrili i alan Lat aula (a.a.) Yunancadan alnmtr. Yunanca szck Homeros'tan itibaren (M y. 800) kaydedilmitir. T al szc ile benzerlik ilgi ekicidir. Kar. al. avokado [xx/c] ~ sp avocado ~ Nahuatl ahuacatl testis, husye Meyvenin eklinden tr. ~ ng avocado tropik bir bitki ve meyvesi

avrat [xiv] kadn, zevce ~? Ar cawrt [#cwr o.] (kadnn) edep yerleri, zaaf ve kusurlar < Ar cawrat^ kusur, zr, edep yeri " avret Arapa "(zellikle kadnn) rtnmesi gereken yerleri" anlamna gelen szck kullanmda muhtemelen ET uraut (kadn) ile birletirilmitir.

avret [xiv] ~ Ar cawrat^ [#cwr msd.] 1. aypl ve zrl olma, ayp, kusur, 2. edep yerleri ~ br cerwah plaklk, edep yerleri, ayp < br #crh plak olma, (edep yerlerini) rtmeme (= Akad ru (zellikle kadnn) edep yeri ) Arapa szck braniceden alnt olmakla birlikte Ar #cwr (tek gz kr olma, sakat olma) kkyle birlemitir. Oysa br #crh kk Ar #cry (ryan, plak olma) ile edeerdir. Bak ari1. Avrupa Evropa [xviii] ~ t Europa a.a. ~ Lat Europa a.a. ~ EYun Europ Bat lkelerinin genel ad ~ Aram crb gn batm, Bat = Akad erbu a.a. " garp Kar. asya. avu T aduta [viii+] bir el dolusu; avu [xv] aut/awut [viii+ Uy, xi] avu < T

avukat [186+] ~ t avvocato a.a. ~ Lat advocatus tank olarak mahkemeye arlan kimse, savunucu, avukat < Lat advocare mahkemeye armak Lat ad- bir yere + Lat vocare armak, barmak, ses etmek " ad+, vokal avun[mak T avn- [xiv] teselli bulmak bn- [viii+] rahatlk ve sevin duymak, keyif almak; < T *b- ?

avurt T? [xiv] ene, az, lakrd, sohbet Muhtemelen onomatope kkenlidir. ay T ay [viii] gk cismi ve sre birimi

ay[mak <T [xx/b] kendine gelmek, uyanmak < T ayl- " ayl 15. yy'a ait bir tek mulak rnek dnda eski yazl rnei yoktur. Halk dilinde kullanld veya ayl- fiilinden yakn dnemde geri tretildii dnlebilir. aya T aya [viii+] elin i taraf

ayak T adak [viii] a.a. < T *a- amak, ayrmak " ayr Eer *a- fiili ile balantl ise orijinal anlam "adm" olmaldr. ayan1 [xiv] nde gelenler ~ Ar acyn [#cyn o.] 1. gzler, 2. memleketin nde gelenleri, sekinler, eraf < Ar cayn gz " ayn ayan2 belli < Ar cayn gz " ayn iyn [xiv] ~ Ar ciyn [#cyn] gzle grlen, aikr,

ayar cyr [xv] ; cyr vulg. c^ayr [xvii] ~ Ar ciyr [#cyr2 msd.] standart, altn ve gmn saflk ls, saatin hassas lm ~ Aram #cyr gzetme, gzn zerinden eksik etmeme Ar cra (gezdi, seirtti, yaramazlk yapt) fiiliyle ilikisi kurulamaz. Kar. ayyar. EKKENLLER: Ar #cyr2 : ayar, miyar ayart[mak etmek ayaz T T? [xvii] kandrmak ayaz [viii+] kuru souk; ayas [xi] < T ayar- [xiv Kp] tevik

ayazma [xvii] ~ Yun agasma 1. kutsama, 2. Rumlarca kutsal saylan yer, zellikle kutsal pnar ~ EYun (h)agasma, -t- kutsama < EYun (h)agos kutsal, aziz ~ HAvr *yag-yo- a.a. < HAvr *yag- tapnmak aydn T ayd [xi] k, ay ?; [xiii] k, aydnlk < T *aytn() aydnlank < T *ay()t- aydnlatmak < T ay ay, k " ay Anlam ilikisi iin kar Lat lna (ay) = lx (k), Erm lusin (ay) = lus (k). . 1935'ten sonra mnevver < Ar nr karl olarak kullanlmtr. aydinger Ayrntl bilgi bulunamamtr. [xx/b] effaf kt cinsi ~? marka Eidinger

ayet [xiv] ~ Ar yat 1. iaret, simge, sinyal, alamet, 2. Kuran sz ~ Aram 't simge, iaret, alfabenin her bir harfi ~ br t a.a. Tevrat'n baz blmlerinde blm balklar alfabenin harfleriyle belirtilmitir. aygr T adr [viii] erkek at

aygt YT [193+] cihaz ~? Kkeni belirsiz olan szcn Anadolu azlarndan derlendii ileri srlmtr. ay ayk aylT T ad [viii+] (= Mo tege a.a. ) < T *a- ayrmak "

a [xi] uyank, sarho olmayan

aykla[mak <T ayrmak; ayk-la- [xvii] ayl[mak T ayrdeder hale gelmek

ayrtla-/aytla- [xiv] kabuunu soymak, kepeini < T ayrt " ayrdn-/dl- [xi] farkna varmak, kendine gelmek, < T *- amak, ayrmak " ayr-

ayp/aybcayb [xi] utanacak ey < Ar cba kusurlu idi, kusur etti Sfat olarak kullanm Trkeye zgdr.

~ Ar cayb [#cyb msd.] kusur, hata,

ayr[mak T adr- [viii+] ayrmak, tefrik etmek < T *amak, ayrmak < T *- amak veya almak Ayn kkten k (ak renkli), a (seyrek diki veya iki bacan arasndaki aklk), ap (iki bacan arasndaki aklk), ap- (azn amak). Ksa a- ile a- kknn bu grupla ilikisini aklamak gtr. ayrt [etm T adrt [viii+] fark, ayrm < T ar- " ayr-

ayin [xi] rf ~ Fa yn 1. rf, adet, tre, 2. tren ~ OFa n/nag grenek, gelenek, adet, usul, tre " ayna aykr T arkuru [viii+] apraz ynde, diklemesine; arkuru/arkr [xiv-xix] < T arkuk [xi] apraz konuma gelmi < T *ar apraz, zt ynde " arka, +ri

ayla YT [193+] hale T ay " ay Hale (a.a.) szcnden serbest arm yoluyla tretildii aktr. aylak T? [xv] bo dolaan, isiz, ie yaramaz Kp] dnmek, dolanmak, gezinmek aymaz YT [xx/b] gafil, farknda olmayan < T aylan- [xiv TS, T ay- " ay-

ayn [xiv] ~ Ar cayn [#cyn msd.] 1. gz, 2. gze, pnar, 3. sekin kimse, zat, 4. bir eyin ta kendisi, 5. slam hukukunda maddi deeri olan nesne, mal (= br cayin gz = Akad nu a.a. ) ayna ayine [xiv] ~ Fa yna ayna ~ OFa nag gsterge, ayna (= Ave avidayana- gstermek < Ave di-, d- grmek ) " dide Fa han (demir) veya Ar cayn (gz) ile birletirilmesi yaktrmadr. aynasz (argo) < T ayna " ayna Kar aynal (yakkl, gzel). ayn [188+] yakksz, biimsiz (argo); [189+] polis memuru

< Ar cayn bizzat, ta kendisi " ayn

ayn [xiv] ~ Ar cayn [#cyn nsb.] 1. gze ilikin, 2. maddi, gzle grlr nitelikte, hukukta maln bizzat kendisi < Ar cayn gz " ayn ayol <T < T ay oul/hay oul " hay, oul

ayra ayran ayr

YT T T

[193+] miyar; [195+] parantez ayran [xi] stten elde edilen bir iecek ayruk [xi] baka, gayr

< T ayr- " ayr-

< T ayr- " ayr-

ayrcalk YT [194+] imtiyaz < T ayrca " ayr Zarf yapsndaki szce isim yapm eki eklenmesi kuralddr. ayrk [otu T adrk [xi] 1. atal, yaba, boynuz, 2. ayrk otu " ayr Kar. TT ayrk (atal boynuzlu hayvan, geyik, yaban koyunu). Ayrk otu = "boynuz otu" anlam dnlebilir. ayrks YT [193+] tuhaf, farkl Sfata eklenen -s ekinin ilevi belirsizdir. ayrm ayrayrnt YT YT < T ayrk " ayr-

[193+] fark, ayrlma; [194+] fasl, bab [193+] tafsilat

< T ayr- "

< T ayr- " ayr-

ayr[mak YT < T ayr- " ayr-

[193+] muhalefet etmek; [194+] tahalll etmek

aysberg [192+] ~ ng iceberg buzda ~ Hol ijsberg a.a. Hol ijs buz (~ Ger *s- a.a. ) + Hol berg da ayva avya [xi] ; ayva [xiv] ~ Fa biy ayva ~ Ar cayyr [#cyr im.]

ayyar [xvii] hilebaz, haramzade gezgin, serseri, arsz < Ar cra gezdi, seirtti " ar1

ayya [xvii] zevke ve irete dkn kimse, ikici < Ar ca [#cy] yaad, geindi " maiet "ici" anlam Trkeye zgdr. Kar. Ar cayy [im.] (gda maddeleri satan kimse, ekmeki). ayyuk[a kmak ~ Ar cayyq kei yldz, Capella, gkyznn en yksek yeri Lat auriga (kei yldzn ieren takm yldz) ad muhtemelen bir Sami dilinden alntdr. az T az [viii] ok deil Kar. Mo aray (az), narn (ince, kk). Her iki biim T *(y)ar- kkn dndrr.

az[mak aza azade azat

T [xiv]

az- [viii] yoldan kmak, sapmak, tamak ~ Ar acd [#cdw o.] uzuvlar < Ar cudw " uzuv ~ Fa zda zgr, ar, saf, soylu = Fa zd zgr "

azamet ~ Ar cazmat^ [#czm msd.] ok byk olma, ycelik < Ar cazuma ar derecede byk idi, muazzam idi azami ~ Ar aczm [#czm nsb.] en bye ilikin < Ar aczm [ky.] daha byk, en byk " azamet azap [xi] caaba ac verdi, eziyet etti ~ Ar cab [#cb msd.] ac, eziyet, ikence < Ar

azar azar olmak [xiv] incinmek, krlmak; azarla- [xiv] krc davranmak ~ Fa zr incitme, eziyet, actma ~ OFa zarm a.a. < Fa/OFa zardan, zar- (birini) incitmek, ac vermek " + Farsa szcn Trkedeki anlam evrimi T knamak fiiline paraleldir. azat zad [xi] ~ Fa zd serbest, zgr ~ OFa zd soylu; kyl veya kle olmayan, zgr (= Ave zta- soylu, nesebi belli olan Ave ynelme ve eklenme bildiren nek + Ave zta- domak, dourmak ) " +, zade az [dii T az- (= Mo araga az dii ) " azazk T az [viii+] kpek dii, yrtc hayvan dii < T

azuk [viii] yol iin alnan yiyecek, erzak < T az " az

aznlk YT [193+] ekalliyet Sfata eklenen -n- ekinin ilevi belirsizdir. azil/azlkarma < Ar cazala azletti azim1/azmcazama karar verdi, kararl idi azim2/azm azamet [xiv] [xiv] [xiv]

~ Ar cazl [#czl msd.] grevden alma, iten ~ Ar cazm [#czm msd.] kararllk < Ar ~ Ar cazm [#czm sf.] byk, yce "

azimut [xx/c] ~ Fr azimut bir yldzn ufuk izgisine olan as / ng azimuth a.a. ~ Ar as-sumt [#smt o.] ynler, alar < Ar samt yn " semt aziz [xi] ~ Ar cazz [#czz sf.] gl, yce, soylu, egemen (= Aram cazz gl = br caz g, kuvvet ) " izzet

azmak birikintisi azman

[xv] ark, su cedveli; [xvii] akarsu kenarnda oluan su ~? <T [xiv] ar iri < T az- " az-, +men1

aznavur [xiv] Grc asilzadesi ~ Grc aznauri Grc soylularnn bir snfna mensup kii ~ OFa aznwar soylu, asil < OFa azn soy " +aver Erm aznvavor (soylu, asil) biimi Orta Farsadan alnmtr. azot [xix] ~ Fr azote havay oluturan gazlardan biri Antoine de Lavoisier, Fr. kimyac ( 1794) ~ EYun azts yaatmayan, can vermeyen EYun a(n)- deil + EYun z yaamak " an+, zo(o)+ "Can veren" oksijenin kart olduu iin.

baba oc baba [viii+] 1. sayg ve sevgi hitab, 2. yal adam, 3. baba, dede, ata Kar. Fa bb/bb < OFa ppak (baba, muhterem kii, dervi), Yun pap, Fr papa vb. Tm dillere ocuk dilinden alnmtr.

babacan baba, can babafingo babalk baba babayani baba

[xvii] Bektai dervilerine hitap ekli [xvii] ~ Ven papafgo bir tr yelken

"

[xvii] vey baba veya kaynbaba babayane [xvii] baba gibi, eski tarz

< T baba " < T baba "

baca [xiv] pencere ~ Fa bca pencere, havalandrma delii < Fa bd ch Fa bd hava akm, rzgr + Fa ch yer, geit " bad bacak [xvii] T paa " paa 17. yy'dan nce kaydedilmemitir. Kar. Fa pa (hayvan aya), pycma (pantolon). bacanak T? [xiii] kadnn kzkardeinin kocas, karlar karde olan erkeklerden her biri (= T baca/paca [xv+ a] kzkarde, abla = Mo baca a.a. ) Bac (kzkarde) szcyle ilikisi ve -nak ekinin anlam belirsizdir. bac ba T? [xv] kz karde [xiv] (= Mo baca kzkarde, abla )

~ Fa/OFa bc vergi, gmrk resmi

bad [xiv] ~ Fa bd hava akm, rzgr, yel ~ OFa wd a.a. (= Ave vta- a.a. ) ~ HAvr *wa(n)t- yel < HAvr *w- esmek Ayn kkten Lat ventus, ng wind (yel), Alm wehen, Sans vti (esmek). badana badana [xv] kuyumcularn pota yapmakta kulland kil; bdana [xvii] duvarlara uygulanan kire boya ~? kinci anlamda Ar biT?na (astar) ile badatrmak dnlebilir. Fr badigeon (duvarlara uygulanan sarmtrak kire boyas) szc en erken 18. yy ortalarnda kaydedilmi olup kkeni belirsizdir. bade olmak ) ~ OFa bdag a.a. badehu [#bcd] sonra badem bdm [xiii] ~ Fa bda 1. olmu, olgun, 2. arap (< Fa budan ~ Ar bacdahu ondan sonra < Ar bacd ~ Fa bdm a.a. ~ OFa wdm a.a.

badi1 [xx/c] askerlikte yolda ~ buddy yakn arkada < bud ABD zenci azlarnda karde < brother karde ~ HAvr *bhrter- erkek karde " birader

badi2 [xx/c] ~ ng bodyguard "gvde korumas," koruma grevlisi ng body gvde + ng guard koruma " gard badi3 bluz badik bzdk [xx/c] ~ ng body 1. gvde, beden, 2. bedeni skca saran ~ Erm bdig/bzdig kk, ufak "

[xx/a] ksa boylu

badire [xix] 1. dnmeden sylenen ve olumsuzluk douran sz, 2. anszn gelen vaka ~ Ar bdirat [#bdr fa. f.] fke ve dncesizlikle yaplan ey veya sylenen sz ve bundan kaynaklanan ktlk < Ar badara [msd. budr] aniden geldi Servet-i Fnun dneminde eski szlklerden bulunup yanl anlam yklenen bir kelime olmas muhtemeldir. bagaj [xx/b] edevat < Fr bague anta, torba ~ Fr bagage yolculukta tanan arlk, eya ve

badadi blme veya tavan

[KT xix] ahap talar zerine sva uygulanarak yaplan < z Badad Irakta bir kent < T

bada <T [Kp xiv] bacaklarn kavuturarak oturma bada- [xvi TS] grete elme takmak, bacaklarn kavuturmak < T ba " ba1 -da- ekinin ilevi ak deildir. bada[mak YT balamak < T ba " ba1 [CepK 1935] imtiza etmek

< T bada- sarp

baget [ xx/b] ~ Fr baguette ubuk, ince uzun ekmek ~ t bacchetta [k.] ubuk, denek, baston < Lat baculum a.a. ~ HAvr *bak- baston, asa bai [Kp xiv] ~ Ar bin [#by fa.] (birinin malna veya hakkna) gz diken, zalim, fahi < Ar ba [msd. bay] hakk olmayana gz dikme, zorla alma, zulmetme bal YT [TDK 1944] izafi -l ekinin ilevi ak deildir. < T ba " ba1

bamsz YT [CepK 1935] bansz tabi olmayan, mstakil; [TDK 1944] bamsz < T ban/bam [1935 YT] tabiiyet, irtibat < T babalamak " ba1 Ada eklenen -im ekinin ilevi belirsizdir.

bant bar/bar-

YT T

[Fel 194+] izafet

< T ba- balamak " ba1

[Uy viii+] bar karacier, genelde i organlar [O xi] bakr- ; [Kp xiv] bar< T ba < T bar i

bar[mak T [onom.] barma sesi " +kir-

barsak T [Uy viii+] barsak/baarsuk a.a. organlar, zellikle karacier " bar

ba YT [CepK 1935] bah, af ~ Fa ba ihsan, hediye " bala Farsa kkenli bah etmek/balamak fiilinden geri tretilmitir. bak YT [CepK 1935] muaf < T *bamak " bala Balamak fiilinin kkenine dair yanl bir varsayma dayanarak retilen ba- kknden tretilmitir. bala[mak [ xi] bala- ihsan etmek < Fa/OFa ba ihsan, hediye " bah Dil Devrimi esnasnda T ba-/ba kknden geldii varsaymyla trevleri yaplmtr. bala balam bala- " ba1 YT < T bala- " ba1 YT [CepK 1935] rabtiye; [TDK 1944] gramerde bala [TDK 1944] demet; [Kar 1972] kontekst < T

banaz YT [CepK 1935] mutaassp Belki kurnaz szcnden esinlenen -naz ekinin ilevi belirsizdir.

< T ba " ba1

bahadr [CodC xiii] baatur ; [A, DK, Env xiv] bhdur ~ Fa bhdur soylu kii, kahraman ~ Mo baatr a.a. = T baatur bir erkek ad, Hun Kaan Metenin lakab [M 2. yy] Eski Trkede sadece kii ad olarak kullanlan szck, daha eski bir dilden kalnt olmaldr. bahane wahnag a.a. [ xiv] ~ Fa bahna vesile, sebep, gereke ~ OFa

bahar1 [Gl xv] ~ Fa bahr ilkbahar ~ OFa wahra.a. ~ EFa vahara- a.a. (= Ave vanhar- a.a. ) ~ HAvr *wesr-/*wer- bahar Lat ver (yaz), primavera (ilkyaz) biimleri ayn Hintavrupa kknden tremitir.

bahar2 [Barkan xvi] yemee eni iin katlan nesne ~ Ar bahr [#bhr msd.] 1. gzel kokulu bir bitki, buphthalmum, 2. lde yamurdan sonra aan bitkilerin genel ad ~? Fa bahr ilkbahar " bahar1 bahe [CodC xiii] bae ~ Fa ba a.a. < Fa b her eit bahe " ba2 Form olarak -a kltme ekiyle yapld dnlrse de anlamnda kltme yoktur. Belki Ave vaa- (mlk) szcnden. bahvan [Gl xv] bae bn gzeten, bahe bakan " bahe, +ban bahir/bahrengin, umman [A xiv] bahr ~ Fa ba bn bahe ~ Ar baHr [#bHr msd.] deniz,

bahis/bahs[Yus, DK xiv] ; [KT xix] tartlan konu, konu bal; [ xx/b] konu balyla deinme, ksaca sz etme ~ Ar baH [#bH msd.] tartma, mnazaa, sz yartrma < Ar baHaa arad, soruturdu, aratrd, bir konuyu etraflca tartt bahriye [ xix] (kuva-i) bahriye deniz kuvvetleri, donanma < Ar baHr [nsb.] denize ait " bahir bah [etm [KGunya xiv] ~ Fa/OFa ba ihsan, hediye < OFa btan, ba- ihsan etmek, paylatrmak (= Ave baaiti a.a. ) ~ HAvr *bhag- pay vermek, ihsan etmek, bahetmek Ayn kkten Sans bhga (pay, ksmet, talih), bhakt (1. paylalan ey, pay, 2. yemek), bhga ("paylatran, ihsan eden", baz tanrlarn sfat), Ave bhaga (tanr). Ayrca EYun fag (yemek). bahi [A, Yus xiv] ~ Fa bai bahedi, ihsan, karlksz verme ~ OFa ban a.a. < OFa btan, ba- " bah baht [Kut xi] ~ Fa/OFa bat talih, ksmet < OFa btan, ba- ihsan etmek, pay vermek, bltrmek " bah bahtiyar baht, yar2 [ xiv] ~ Fa bat yr ans yardm eden, talihli " & Fa b ile, birlikte,

bahusus zellikle, bilhassa beraber (edat) + Ar uSS zellik " husus bak[mak T [Uy viii+] bak- a.a.

bakalit [ xx/b] ~ ng bakelite bir tr sentetik polimer < z H. L. Baekeland Belikal-Amerikal mucit (1863-1944) bakalorya [ARasim 1897-99] ~ Fr baccalaurat niversite giri snav < OLat baccalarius gen adam, valye aday, bekr ~ EFr bacheler

Kar. ng bachelor (bekr) < EFr. bakan YT [CepK 1935] nazr Ar #nz?r (bakmak) > T nazr evirisidir. bakara oyunu ~ ? bakaya Ar bqiyyat geri kalan " bakiye baki [Kut, A xi] [Bah 1924] < T bak- " bak-

~ Fr baccara [1851] bir kumar ~ Ar baqayat [#bqy o.] geri kalanlar < ~ Ar bqin [#bqy fa.] kalan, kalc " beka

bakir [LO, KT xix] kz olan kz (lugat mvellede) < Ar bikr ilk doan evlat, gen kz " bikir Ar bkir (erken) szcnden bamsz olarak Trke halk aznda tretilmi bir kelimedir. bakr T [ viii] bakr a.a. Kar. ng copper, Alm kupfer, Fr cuivre (a.a.) < Lat aes ciprum (Kbrs tuncu). Erken antik ada dnyann en nemli bakr kaynaklarndan biri olan Kbrs adasnn adndan metatez yoluyla Trkeye alnm olmas ihtimali zerinde durulabilir. bakire [Barkan xvi] evlenmemi kz erken, turfanda / Ar bikr gen kz " bakir Araaya benzetilerek Trkede retilmi bir kelimedir. bakiye " beka bakkal her trl yiyecek eyas satan bostanc < Ar baql sebze " bakla bakla bitki, vicia faba baklava T? [ xiv] < Ar bkir

~ Ar baqiyyat [#bqy msd.] kalan ey, artk

[Kan xv] bostanc, manav; [Men xvii] (vulg.) sebze dahil ~ Ar baqql [#bql im.] sebze satan kimse, manav,

[Kp xiv] baqla semizotu; [M xiv] bezelyegillerden malum < Ar baql [#bql] her eit sebze, zellikle fasulyegiller [TS xv] bakla/baklau a.a. [TS xvi xvi] bakrac kk bakr kazan < T

bakra <T bakr " bakr Alet isimleri yapan -a ekiyle.

bakteri [ 188+] ~ Fr bactrie tek hcreli canl ~ YLat bacterium a.a. 1838 Ch. G. Ehrenberg, Alm. doabilimci (1795-1876) ~ EYun baktrion denek, baston, ubuk ~ HAvr *bak- baston, asa " baget Bakteriyolojihane-i ahane ve Dalkelb (Kuduz) Hastanesi 1887de kurulmutur. bakterisid bactericide a.a. " bakteri, +sid bal T Kar. Mo bal (a.a.). [ xx/b] ~ Fr bactricide bakteri ldren / ng

[O xi] bal

bala T [ xi] bala ku ve hayvan yavrusu Kar. balaban (ku yavrusu), baldz (yaa kk akraba). Nihai kkeni ocuk dilinden alnm olmaldr. EKKENLLER: T bal- : bala, balaban, baldz, palaz1? bal [A xiv] ~ Fa/OFa bl yksek =

balaban <T [CodC xiii] bir tr yrtc ku, akr doan Krg balapan ku yavrusu, palaz < T bala yavru balad [ xx/b] ~ Fr ballade bir iir tr ~ Prov balada oyun havas < Lat ballare dansetmek < EYun ball hoplama, dans < EYun bll, bol- atmak, frlatmak " balistik balalayka alg balans [ML xx/c]

~ Rus balalayka Rusyaya zg telli

[ xx/c] denge; [ xx/c] otomobil lastiinin denge ayar ~ Fr balance terazi, denge ~ Lat bilanx, bilanc- iki kefeli terazi " bilano

balata [ xx/b] ~ Fr balata 1. kauuk aac, mimusops balata, 2. kauuk, lastik ayakkab taban, 3. fren pabucu Bat dillerine tropik bir lke dilinden 1770 dolaynda girmitir. balk T [O xi] balk/balk yapkan amur yapmak, balanmak < T bal- a.a. < T ba- balamak " ba1 baldr T? xv xv] baldr < T *bal-

[Kp xiv] baltr bacan dizden aa olan blmnn kas; [TS

baldran T? [dr xiv] baldaran bir tr zehirli otsu bitki, conium maculatum; [Amr, Men xv] baldran a.a. ~?

Szcn kkeni belirsizdir. 14. yydan itibaren kaydedilmi olup ayr bir bitkiyi ifade eden OLat valeriana > Fr valriane, ng valerian, Alm baldrian, Rus baldryan (kedi otu, valeriana officinalis) adyla ilikisi ak deildir. baldz T [Uy viii+] baltr karnn kk kzkardei; [ xi] baltr vey evlat; [ xi] baltz karnn kk kzkardei (= Mo balir kk ocuk, bebek ) " bala bale [ 188+] ksa gsteri dans < t ballo dans " balad balerin [ xx/a] ballerina a.a. < t ballare dans etmek " bale ~ Fr ballet a.a. ~ t balletto [k.] dansk, ~ Fr ballerine kadn bale sanats ~ t

balet [Tz 1992] erkek bale sanats < T bale " bale Trkeye zg bir trevdir; eril aktr ad yapan -t ekinin kayna anlalamamtr. balgam [Kut xi] irin, smk ~ Ar balam irin, iltihap, eski tbba gre insan oluturan drt maddeden biri ~ EYun flgma, -t- irin, iltihap < EYun flg, flog- yanmak, iltihaplanmak ~ HAvr *bhleg- < HAvr *bhel-1 yanmak " flama bali [ xx/c] ~ marka Bally ~ Ar bli [#bl fa.] eren, erien, ergin <

bali [KGunya xiv] Ar balaa erdi, ulat, vard, olgunlat " blu balk T [Uy viii+] balk a.a.

balkl <T [TS xiv] balkr balk yiyen bir ku; [Ev, Men xvii] balkn/balkl < T balk " balk -r/-n/-l ekinin ilevi ak deildir. balina [LO xix] balena ~ t balena a.a. ~ Lat balaena dev balk, balina ~ EYun fllaina a.a. HAvr *bhel-2 imek, kabarmak " balya Ayn kkten ng whale, Alm wal (balina). balistik [ xx/b] ~ Fr balistique frlatlan nesnelere ait < Lat ballista mancnk ~ EYun bllista < EYun bll atmak, frlatmak ~ HAvr *gwl-n- < HAvr *gwel- atmak, atlmak, uzanmak, gvdeyi gererek atlmak Kar. EYun bol ve blma (at), ball (hoplama) < bll. balk[mak (su veya yumuak bir ey) oynamak, halkalanmak

balkon [ xviii] ~ Ven balcn [t balcone] bir kirile tanan ev kmas, cumba / Fr balcon a.a. ~ Ger *balkan mertek, ktk, tayc aa ~ HAvr *bhelg- kaln aa gvdesi " falaka

Ayn kkten Alm balke (mertek, tomruk). balo [Mesail 3.19 186+] Lat ballare dans etmek " balad ~ t ballo dans, dansl elence <

balon [LO 1876] havaya uurulan adr ~ Fr ballon 1. byk top, 2. top eklinde byk ie, 3. scak hava veya gazla ykselen nakil arac ~ t ballone [by.] byk top < t balla top " balya balsa [ML xx/c] ~ ng balsa ok hafif olan kerestesi sal yapmnda kullanlan bir tropik aa ~ sp balsa sal balsam [ML xx/c] ~ ng balsam 1. pelesenk aac, bu aatan elde edilen merhem, 2. her eit merhem ~ EYun blsamon pelesenk aac ve merhemi ~ br bm a.a. < br #bm gzel kokma (= Aram bsm gzel koku, rayiha, parfm ) balsra madde [Ev xvii] am dallarnda bir parazitin oluturduu tatl ~?

balta T [Uy viii+] baltu a.a. Kar. Akad paltu (balta). Yakndou kltrleri ile ok eski bir etkileim muhtemel gzkmektedir. balstrad [ xx/b] ~ Fr balustrade trabzan parmakl < Fr balustre zel ekilli trabzan kolonu ~ Lat balauster nar iei ~ EYun balastion a.a. Biiminden tr. balya [Kan xvi] ~ t balla top, boha, denk ~ Ger *ballaz top ~ HAvr *bhol- < HAvr *bhel-2 imek, kabarmak Ayn Germanik kkten ng ball (top), EFr bale > ng bale (boha). Ayn Hintavrupa kknden Ger *bullaz (tomruk, ktk), *baltha- (cesur, grbz), EYun fllos (fallus), Lat follis (kese, torba). balyemez [LF xvii] balimoz ~ Ven balla meza bahriyede orta boy top & Ven balla top + Ven mezo [t mezzo] orta (~ Lat medius a.a. ) " balya, mez(o) + balyoz1 [KT xix] varyoz ar eki ey, ar eki < Yun/EYun bars ar (sfat) " bar(o)+ ~ Yun baris ar

balyoz2 [Arg xvi] bayloz/balyoz ~ Yun bails Venedik elisi ~ t bailo eli, zel grevli, resmi temsilci < Lat baiulare ar bir ey tamak, grev yklenmek < Lat baula yk " bavul Kar. Fr bailli, ng bailiff (kral temsilcisi, resmi grevli).

bam [teli perde teli

[ xiv]

~ Fa bam/bm mzikte pes perde, pes

bambu [Bah 1924] ~ Fr bambou scak iklimlerde yetien bir tr kam / ng bamboo a.a. ~ Port bambus a.a. ~ Tamil Avrupaya 16. yyda Gney Hindistandan getirilmitir. bamya [LO xix] ~ Ar bmiy Habeistan kkenli bir sebze, alcaea aegyptiaca veya abelmoschus esculentus ~ ? ban[mak T [ xi] man- suya batrmak, daldrmak nisyal b > m dnm iin bak. ben2. Trkede -n sesi ile bittii halde transitiv/geili anlam olan tek basit fiildir. banal [ xx/b] adi ~ Fr banal 1. feodal hukukta bir beyin tm tebaasna salnan ykmllk, angarya, 2. kyl ii [esk.], adi, sradan < EFr ban/bandon ferman, hkm, salma < Ger *bannan/*bandan yksek sesle ilan etmek, ferman okumak, askere armak bano ABD zenci azlarndan. [ xx/b] banjo ~ ng banjo bir mzik aleti

bandana [ xx/c] ~ ng bandanna lekeler braklarak boyanm mendil ~ Hind bandhanu kuma dmleyerek boyama usul < Sans bandhbalamak ~ HAvr *bhendh- balamak " bant ngilizce szck 18. yy ortalarndan beri kullanmdadr. Gncel kullanm ng band (erit) szcnden etkilenmitir. bandra [LF xviii] ~ Ven bandra [t bandiera] bayrak < Ven banda1 bayrak, sancak, gemide sancak taraf ~ Ger *bandwa iaret, simge, sancak Fr bannire > ng banner (sancak) biimleri talyancadan alnmtr. Ayrca kar. ng band, Fr bande, t banda2 (takm, zellikle mzisyen takm). "Ba" anlamna gelen band ayr bir szcktr. bando [ xix] ~ t banda2 mzik grubu / Fr bande takm, grup, ete, a.a. ~ OLat bandum 1. sancak, 2. bir sancak altnda toplanan gruh, ete " bandra [KT xix] Tekel mamullerine yaptrlan vergi etiketi ~ Fr banderole 1. erit eklinde bayrak, 2. bez afi, st yazl kurdele ~ t banderuola bayrakk < t bandera bayrak " bandra bangr bani bina onom barma sesi [mer b. Mezid xv] " bar3 ~ Ar bnic [#bny fa.] bina eden " bandrol

bank [Bia xix] banka ~ t banco oturma sras, zellikle gemilerde krekilerin oturduu sra / Fr banque set, seki, banket, tmsek eklinde toprak yn ~ Ger *bankiz/*bankon a.a. Kar. ng river bank (nehir kysndaki set, yar). banka [ 184+] bank/banka finans kurumu ~ t banco 1. set, banko, masa, tezgh, 2. sarraf tezgh, banka ~ Ger *bankiz/*bankon " bank banker banka [ 186+] ~ t banchiere bankac < t banca " ~ Fr

banket [ xx/b] ; [ML xx/c] yol kenar seddi banquette [k.] kk sra < Fr banque set, seki " bank banknot para " banka, not [ 187+]

~ ng banknote banka kd, kt

banko [ xx/b] 1. kumarda banka, bakarada bankadaki tm paray ortaya srme, 2. kazanacana kesin gzyle baklan ey ~ t banco banka " banka banliy [ xx/b] varo ~ Fr banlieu bir kentin yarg alan iinde bulunan krsal blge, d mahalle, varo & EFr ban yarg, hkm, ferman + Fr lieu yer " banal, lokal bant [ xx/b] band ~ Fr bande1 ba, erit ~ Ger *bandam a.a. < Ger *bindan balamak ~ HAvr *bhendh- a.a. Ayn kkten ng band (ba), bind (balamak), bond (ba), bound (bal), bundle (deste); Fa bandan, Sans bandhati (balamak). banu [Ferec xv] hanmefendi ~ OFa bng a.a. banyo [ 186+] ykanma yeri balneum/baneum a.a. ~ EYun balaneon hamam EKKENLLER: Lat balneum : banyo, benmari, ofben ~ Fa bn prenses, soylu kadn, ~ t bagno hamam, kaplca ~ Lat

baobab [Bah 1924] ~ Fr baobab Afrikada yetien bir aa, adansonia digitata ~ Ar b Hibb "tohumlarn babas", ok tohumlu kii veya varlk & Ar b baba + Ar Hibb [#Hbb1 o.] tohumlar (< Ar Habb ) " ebu, hap1 bap/bab[Kut, A xi] bb ~ Ar bb [#bwb] 1. kap, 2. bir kitab oluturan blmlerin her biri ~ Aram bb 1. kap, 2. Talmudu oluturan risalelerden her biri (= Akad bbu kap )

bar(o)+ ~ Fr/ng bar(o)- ar, arlk < EYun bros arlk/bary$s ar ~ HAvr *gwru- < HAvr *gwer-2 ar Ayn kkten Sans guru-, Lat gravis (ar), brutus (kaba). bar1 [Ahsan 1891] iki tezgh ~ ng bar 1. ubuk, engel, bariyer, 2. iki tezgh, ayakta iki iilen yer ~ Fr barre engel, bariyer ~ OLat barra a.a. bar2 [DS ] Erzurum dans ~ Erm bar 1. halka, grup, topluluk, 2. halka halinde yaplan dans ~ HAvr *per-1 halka, evre, etraf " per+1 bar3 baronom [Men xvii] bar bar (ay gibi) homurdanma sesi [ xx/b] "

baraj yolunu kapatmak " bar1 baraka yap ~ ?

~ Fr barrage su seddi < Fr barrer engellemek, [LO xix] ~ t baracca kulbe, derme atma

baran [Ferec xv] ~ Fa brn yamur ~ OFa wrn a.a. < OFa wrdan yamak (= Ave vr yamur = Sans vri/varsh su, yamur ) barbar [VartanP 1851] ~ Fr barbare yabanc, vahi ~ Lat barbarus a.a. ~ EYun brbaros [onom.] "anlalmaz bir dil konuan kimse", a.a. barbek [ xx/c] fme edilen bir tr ahap tezgh ~ Karib ~ ng barbecue ~ sp barbacoa zerinde et

barbiturat [ML xx/c] ~ ng barbiturate kimyasal bir madde 1864 Adolf von Byer, Alm. kimyac. < Alm barbitursure barbitrik asit & z Barbara bir kadn ad + Lat urea idrar, re 5 Aralk Azize Barbara yortusu gn kefedildii iin. barbunya [ xix] bir balk tr, mullus barbatus; [ARasim 1897-99] bir fasulye tr ~ Yun barbonia [o.] < Yun barboni bir balk tr ~ t barbone [by.] "koca sakal", a.a. < Lat barba sakal ~ HAvr *bhardh- a.a. Fasulye trnn adlandrl nedeni anlalamad. Ayn kkten Fr barbe, ng beard, Alm bart (sakal). HAvr -dh- > Lat -b- dnm tipiktir. barbut [ 1842] Msr'a zg bir altn para; [LO xix] zarla oynanan bir oyun ~ Ven barbt [t barbato] sakall, argoda bir tr para < Ven barba sakal " barbunya Muhtemelen kral resmi basl bir sikke adndan. bardak <T [CodC xiii] < T bart [xi] su iilen kap

barem [ResmiG 1934] ~ Fr barme saysal basamak tablosu < z Franois Barrme Fransz matematiki ve modern muhasebe sistemlerinin kurucusu (1640-1703) barfiks alet " bar1, fiks bari br kere, defa [ xx/b] [KpGul xiv] ~ Fr barre fixe sabit ubuk, jimnastikte bir ~ Fa br bir kere, ancak, hi olmazsa < Fa

barikat [ 185+] barikad ~ Fr barricade Pariste 1588 ihtilali esnasnda asilerin byk flar toprak ve ta doldurarak yapt mevzilere verilen ad, her eit derme atma korunak < Fr barrique f, varil ~ sp barrica a.a. barn[mak <T [TS xiv] barn- konut edinmek < T bark konut " bark Bar- > var- fiilindeki ses dnmnden sonraki bir devirde ortaya km bir trev olduu aktr. bar[mak <T [Mh xiii] barla- sulh yapmak, antlamak; [CodC xiii] bazla-/baz- ; [TS xv xv] bar< T *bar/baz [viii, xiv Kp] ba, akit, szleme < T ba- balamak " ba1 ET bar-1 > var- (birbirine gitmek, karlkl ziyaret etmek) fiiliyle iliki kurulmas doru olmasa gerek. bariton [ xix] ~ Fr baritone mzikte orta erkek sesi ~ t baritono & EYun bars ar + EYun tnos ses " bar(o)+, ton1 bariyer [ xx/b] ~ Fr barrire engel oluturmak iin kurulan dzenek, mania < Fr barre ubuk, engel " bar1 bariz [Ali xvi] ~ Ar briz [#brz fa.] ortaya kan, knt, yksek, aikr < Ar baraza [msd. burz] kt, ortaya kt, kendini gsterdi bark T [ viii] bark konut, yurt < T bar- varmak, ulamak, elde etmek " var Final -k etkisiyle inisyal b- korunmutur. 11. yyda ev bark ikilemesi haricinde kullanlmayan bir szck olarak kaydedilmitir. barmen [Hay 1959 195+] ~ Fr barman barda iki servisi yapan grevli & ng bar iki tezgh + ng man adam " bar1, manken Franszcaya zg bir ngilizce bileiktir. Kar. ng bartender (a.a.). barmeyd [ xx/b] ~ ng barmaid barda alan kz & ng bar + ng maid gen kz (~ Ger *magadi- a.a. ~ HAvr *maghu- a.a. )

baro [Bah 1924] ~ Fr barreau 1. ubuk, engel, 2. mahkemede avukatlara ayrlan blme ~ Lat barrellus [k.] ubuk, engel " bar1 barok [ xx/b] ~ Fr baroque Batda 17. ve 18. yya zg ar ssl sanat uslubu ~ Port barroco byk ve tuhaf ekilli inci nceleri aalayc anlamda kullanlmtr. barometre [LO 187+] barometro basn lme cihaz " bar(o)+, +metre baron [ 187+] baro erkek, yiit kii ~ Ger ~ Fr baromtre

~ Fr baron bir soyluluk nvan ~ OLat ~ ng

barter [ xx/c] reklam karl mal veya hizmet anlamas barter takas, deitoku ~ EFr barater takas etme, alp verme ~ ?

barut [Tz xvi] ~ Ar brd a.a. ~ OYun prits [mod. pyrtida] a.a. ~ EYun pyrts (lthos) ate ta, aknca ate alan bir mineral < EYun pyr ate " pir(o)+ baryum [Bah 1924] ~ YLat barium bir element 1808 Sir Humphrey Davy, ng kimyac (1778-1829) < Lat barytes barit, baryum slfat minerali < EYun bars ar " bar(o)+ ba T T [ viii] ba a.a. [ viii] bas- ayan basmak, ezmek, grete galip gelmek, ~ Fr basse mzikte pes "

bas[mak baskn yapmak

bas1 [ARasim 1897-99] baso perde ~ t basso ~ OLat bassus aa, alak bas2 baronom

[OKemal 1948] bas bas barma ifade eden sz

baak T [Ka, dr xi] baak mzrak veya ok ba ; [TS xvi xvi] ekin toplandktan sonra tarlada kalan artk; [Men xvii] ekin ba, smble < T ba " ba baar[mak T [Or viii] baar- nclk etmek, yol gstermek, balamak; [Kp xiv] baar- bitirmek; [DK xiv] muvaffak olmak < T ba " ba baat YT [CepK 1935] hakim Ada eklenen -at ekinin ilevi ak deildir. < T ba " ba

babu + [TS xvi] nder, reis, serasker & T ba + T bu [TS xvi] reis, emir, asker ba (=? T bora/bura [Ka xi] her hayvann aygr, zellikle erkek deve ) " ba, boa

[ xx/b] belden 20 cm aadan alnan l; [ xx/c] kala ~ Fr bassin [esk. bacin] leen, leen kemii, kala ~ OLat bacinus leen < OLat bacus/bacarium tekne, ukur kap ~? Kelt basil [ xx/b] ~ YLat bacillus [k.] ubuk eklinde bakteri 1853 Ferdinand Cohn, Alm. botaniki (1828-98) < Lat baculum ubuk, denek, baston " baget basn YT [CepK 1935] matbuat < T bas- " bas-

basen

basn YT [CepK 1935] basn tazyik ~ T basn [viii+ Uy] basnma, tazyik, bask < T bas- " bas-, +in Trkiye Trkesinde kullanlmayan bir szck iken Dil Devrimi dneminde yaz diline ithal edilmitir. basiret [KpGul xiv] sezgi, insight < Ar baSar grme yetenei basit [Yus xiv] yaln < Ar basaTa [msd. basT] yayd, serdi, at baka ~ Ar baSrat [#bSr msd.] kavray, ~ Ar basT [#bsT sf.] dz, engelsiz, kolay,

<T [CodC xiii] dier; [TS xv-xix] bir bana, ayr, yalnz < T ba " ba Muhtemelen ba baka (tek bana, yalnz) deyiminden tremi bir biimdir. -ka eki dativ ekim ekidir. bakan YT [CepK 1935] reis ~ baan [Ka xi] byk balk, lider *ba- " ba ET baan biimi, TT *baan eklini verir. Dil Devrimi dneminde benimsenen -kan taks keyfidir. Eski Trke szckte, fiil eki olan -an taksnn ilevi ak deildir. basketbol [ xx/b] ~ ng basketball a.a. 1891 J.A. Naismith, Kanad. hekim ve eitmen & ng basket sepet + ng ball top (~ Fr balle a.a. ) " balya baskl [Bah 1924] ar ykler iin terazi ~ Fr bascule bir eksen zerinde oynayan ubuk, tahtrevalli, her eit terazi < EFr baculer tepmek, tekme atmak & Fr battre dvmek + Fr cul k, arka " batarya bala[mak basta T [ xx/a] [ viii] bala- bir ie girimek < T ba " ba

~ t basta yeter < t bastare yetmek " bas-, bacak

bastbacak + [ xx/a] ksa boylu *Mast bacak biiminden tretilmesi fantezidir.

baston [ xviii] alafranga denek bastone ] denek, ubuk ~ OLat bastum/basto a.a. Ayn szcn Franszca biimi baton olarak alnmtr.

~ Ven bastn [t

basbadelmevt ~ Ar bacu bac^da-l-mawt lmden sonra dirili & Ar bac ayaa kalkma, dirilme + Ar bacad sonra + Ar al-mawt lm " mebus, badehu, mat2 basur bat[mak batak batT T ~ Ar bsr hemoroid ~ Aram basr et, et paras [Uy viii+] bat- iine girmek, saplanmak [ xi] bat bataklk; [TS xv xv] batak < T bat- "

batarya [ 182+] belli sayda toptan oluan takm; [Bah 1924] pil takm ~ t batteria top takm, pil takm, vurma alglar takm < t battere dvmek ~ Lat battere a.a. bateri [ xx/b] ~ Fr batterie top takm, pil takm, vurma alglar takm < Fr battre dvmek, vurmak, aa basmak " batarya bat <T < T bat- " bat[CodC xiii] bat gnein batt yn; [MMem xvi] bat [ xx/b] [passim xiv] ~ ng batik lekeler braklarak boyanm kuma ~ ~ Ar bTil [#bTl fa.] bo, geersiz, hi "

batik Malay batik batl butlan

batn/batn[A, Yus xiv] ~ Ar baTn [#bTn msd.] 1. karn, rahim, bir kiinin veya eyin i yz, 2. rtnme, gizli olma (= Aram baTn karn, bir eyin en i blm ) EKKENLLER: Ar #bt?n : batn, batni, battaniye batni ~ Ar bTin [#bTn nsb.] Kurann gizli anlamlarn aratran kimse < Ar bTin [fa.] ite olan, gizli olan < Ar baTana [msd. baTn/buTn] gizlendi, rtnd batman baton a.a. " baston battal T [ xx/b] [Uy viii+] badman/batman terazi, bir tart birimi ~ Fr bton ubuk, denek ~ OLat bastum/basto

[A xiv] hkmsz, geersiz, ie yaramaz; [LO xix] ar iri ~ Ar baTTl [#bTl im.] hkmsz, geersiz " butlan

battaniye [Bah 1924] ~ Ar baTTniyyat [#bTn] yorgan yerine kullanlan yn rt < Ar baTTn [im.] rtc " batn bavul Lat baula a.a. [Bah 1924] ~ t baule yolculukta tanan yk, bavul ~

bay YT [TarD 193+] hitap deyimi ~? T bay [viii-xix] zengin Bey szcnden serbest arm yoluyla tretildii aktr. 19. yya dek yaygn olarak kullanlan T bay (zengin) szc ile anlam ilikisi kurulamaz. bay[mak <T [LO xix] yormak, derman brakmamak bayl- " bayl Bayl- fiilinden modern bir geri-tretmedir. baya1 baya2 baya " baya1 T T [Uy viii+] baya az nce, demin [Uy viii+] bayak nceki, deminki, eski < T bay " bay < T < T

bayan YT [TarD 193+] hitap deyimi -an ekinin mahiyeti belirsizdir.

bayat [M xiv] bayad ~ Ar bit [#byt fa.] akamdan veya dnden kalan < Ar bta geceledi, konaklad " beyit Kar. Fa abna (akamdan kalma, bayat) < ab (akam). bayi [Barkan xvi] bca [msd. bayc] satt, sat iin anlat ~ Ar byic [#byc fa.] satan, satc < Ar

bayl[mak T [ka xi] mayl- gevemek, tembellemek; [Men xvii] bayl- kendinden gemek *Bay- biimine eski kaynaklarda rastlanmamtr. bayndr YT [CepK 1935] mamur < T bayu- zenginlemek, mreffeh olmak < T bay zengin < Bayndr eski bir Trk ad

bayr [DK xv] yaban yer, l, sahra ~ Ar bir [#bwr fa.] ilenmeyen toprak, yaban < Ar bra [msd. bawr] (toprak) bo durdu, nadasa brakld, ie yaramad bayku T? [KpGul xiv] bayku ; [a xv] bayk/baykz ; [Men xvii] bayku aatayca biim, szcn aslnn *bayk kuu olduunu dndrr.

baypas [ 198+] ~ ng bypass yandan dolaarak geme & ng by yan, ikincil, tali + ng pass geme " pas2 Amerikan kullanmnda "trafii rahatlatmak iin alan tali yol" (1922), "bir tr kalp ameliyat" (1957). bayrak T [Uy viii+] badruk mzrak ucuna geirilmi flama, bayrak; [ xi] batrak < T batr- " bat Szcn nihai anlam "mzrak" olmaldr. T tu (mzrak ucunda tanan flama) ile Fa t (mzrak) arasndaki iliki de zerinde durulmaya deer. bayram [ xi] badram ; [O xi] bayram ~ OFa parm a.a. / Sogd patrm nee, huzur, mutluluk, skn & r *pati- geri, tekrar (nek) + r *rma- skn, bar ve mutluluk (= Sans rma a.a. ) " ram bayt [ 198+] ~ ng byte sekiz bitten oluan saysal birim " bit2 ngilizce szck bite (srk) szcnden esinlenerek 1964te tretilmitir. baytar [ xiv] ~ Ar bayTr/bayTar [#bTr] veteriner, at doktoru, nalbant ~? EYun (h)ippatros at doktoru " hip(o)+2, +iyatr baz [ xx/b] ~ Fr base 1. temel, kaide, altlk, taban, 2. kimyada bir asitle birleince tuz oluturan madde ~ Lat basis altlk, kaide ~ EYun bsis 1. adm, basamak, 2. heykel kaidesi < EYun ban, bat- yrmek, adm atmak, gitmek ~ HAvr *gwmyo- geli < HAvr *gwem- gelmek, gitmek Ayn kkten EYun -bats (yryen, adm atan), Lat venire (gelmek). baza temel, taban, altyap " baz [ xx/c] yatan altna konan kasa ~ t/Fr base altlk,

bazalt [ xx/b] ~ Fr basalte koyu renkli bir volkanik kaya ~ Lat basaltes a.a. ~ EYun basants a.a. < EYun bsanos mihenk ta, altn ayarn snamak iin kullanlan kara bir ta ~? Prakrit psna ta Latince biim doabilimci Pliniusun yazmalarndaki bir yazc hatasndan kaynaklanr. bazan/bazen Ar bacD birtakm, bir para, biraz baz bazan [Kut xi] ~ Ar bacDan [zrf.] ksmen, ksmi olarak < ~ Ar bacD [nsb.] ksmi, kimi zaman "

bazilika [DTC 1944] ~ Lat basilica Roma imparatorluunda bir tr kamu binas < EYun stoa basilik "kral revak", Atinada yksek mahkeme olarak kullanlan revakn ad < EYun basiles kral

bazlama ~?

[drH xiv] bazlama ; [DK xv] bazlamba yufka ekmei

bazu/pazu [A xiv] ~ Fa bz st kol, kolun omuzla dirsek arasnda kalan blm ~ OFa bzg/bz a.a. (= Ave bzu a.a. = Sans bhu a.a. ) bazuka [ xx/b] ~ ng bazooka elde tanan roketatar ~ ? ngilizce szck Amerikal komedyen Bob Burnsun (1896-1956) sahnede kulland bir mzik aletinin adndan dn alnmtr. be be+ nl hitap nlemi " bre ~ Fa ba ile, araclyla (edat) ~ OFa abag a.a.

bebe/bebek oc [Kp xiv] gz bebei; [DK xv] yavru < Kar. Fr bb, ng baby, Fa baba, Ar bb (a.a.). Trke szck baka bir dilden alnt deildir. becayi [LO xix] grev veya makam deitoku etmek < Fa ba cy (birinin veya bir eyin) yerine & Fa ba -e hali bildiren edat + Fa cy yer " be+ Farsa deyimden Farsa fiil ad yapan -i ekiyle tretilmi Trke kelimedir. becer[mek <T [DK xv] becer- baa kmak, muvaffak olmak; [ xix] uygunsuz bir davranta bulunmak; [ <1970] cinsel ilikide bulunmak = T baar- " baarbedava [Men xvii] bad heva karlksz, bedava ~ Fa bd haw "hava civa", zahmetsiz veya tesadfen elde edilen eyler iin kullanlan bir deyim & Fa bd rzgr + Fa haw hava " bad, hava bedayi [Ali xvi] ~ Ar badyic [#bdc o.] yenilikler, orijinal eyler, icatlar < Ar badicat^ icat, orijinallik, ilk kez yaplan ey " bidat bedayi [Ali xvi] ~ Ar badyic [#bdc o.] yenilikler, orijinal eyler, icatlar < Ar badicat^ icat, orijinallik, ilk kez yaplan ey " bidat bedbaht wdbat a.a. " bet1, baht [CodC xiii] ~ Fa bad bt kt bahtl ~ OFa

bedbin [KT xix] karamsar (Fr pessimiste karl) ~ Fa *bad bn kt gren & Fa bad kt + Fa bn gren (~ OFa wn = Ave vana- grmek ) " bet1 beddua duc dua " bet1, dua ~ Fa bad duc ilenme & Fa bad kt + Ar

bedel [rad, KGunya xiv] edeer < Ar badala yerine geti, bedel oldu, edeer idi beden 2. kale duvar [A xiv]

~ Ar badal [#bdl msd.] karlk,

~ Ar badan [#bdn msd.] 1. insan gvdesi,

bedesten [Men xvii] bezistn/bedestn ~ Fa bazistn/bazzzistn her tr ar, zellikle kumalar ars & Ar bazz kuma + Fa -istn yer bildiren tak " bez1, +istan Z > d dnm dissimilasyon eseridir. bedevi l geri, bedevi [Yus, DK xiv] ~ Ar badaw [#bdw nsb.]

bedhah [Men xvii] ~ Fa bad wh kty isteyen, kt niyetli, dman & Fa bad kt + Fa wh isteyen " bet1 bedihi [NKemal 1867] ~ Ar badh [#bdh nsb.] aikr, gzle grnen, derhal kavranan < Ar badaha aniden geldi, kendiliinden oldu, vuku buldu bedii bedir bednam ktye km " bet1, nam [ 190+] sanatsal yaratcla ilikin (Fr esthtique karl) < Ar badc [#bdc sf.] emsali olmayan, orijinal, harikulade, gzel " bidat [A, Yus xiv] bedr [Mercimek xv] ~ Ar badr [#bdr msd.] dolunay ~ Fa bad nm kt nl, ad

been[mek <T [Mh xiii] bgen-/bgel- 1. beylik etmek, 2. takdir ve tasvip etmek < T bg bey " bey Kar. Ar qadr, iqtidr, taqdr. Kudret ve iktidar ile deer bime/deer verme arasndaki semantik iliki ilgi ekicidir. beeni YT [CepK 1935] rabet < T been- " been-

begonvil/bugenvilya [ xx/c] ~ YLat bougainvillea bir tr iekli sarmak 1866 Fr. < z Louis Antoine de Bougainville Fransz denizci ve seyyah (17291811) begonya [ xx/b] ~ YLat begonia bir iek cinsi < z Michel Bgon Fransz idareci ve botaniki (1638- 1710) begm [ xx/a] Hindistan'da soylu kadnlara hitap tarz ~ begum kralie, prenses, soylu kadn ~ T begm [xv+ a] soylu kadnlara hitap tarz < T beg bey " bey Hanm szcyle paralel yapdadr. Bak. hanm.

behavyorizm [DTC 1942] ~ ng behaviorism davranlk < ng behavior davran < ng behave davranmak < ng have behemehal ~ Fa ba hama Hl her durumda, her halde & Fa ba ile + Fa hama tm, her (< Fa ham bir, beraber, birlikte ) + Ar Hl durum " hem, hal1 beher [Ferec xv] ~ Fa ba har her biri " be+, her

behimiyet [Men xvii] behim ; [KT xix] behimiyyet ~ Ar bahmiyyat [#bhm msd.] hayvanlk, kz gibi hantal ve aptal olma < Ar bahmat hayvan, davar, bykba (= Aram bhmt a.a. = br bhmah a.a. ) ng behemoth (efsanevi bir canavar) szc br bhmt (su aygr) biiminden alnmtr. behre a.a. [KGunya xiv] ~ Fa bahra pay, hisse, nasip ~ OFa bahrag

beis [Men xvii] bes ~ Ar bas [#bs msd.] 1. zor, g, 2. zarar, saknca (= Aram #b kt olma, rahatszlk verme ) bej bek geri ~ Ger *bakam beka < Ar baq kald, arta kald [Alus 1944] [ xx/b] [Kut, DK xi] ~ Fr beige bir renk ~ ng fullback futbolda geri oyuncusu < ng back ~ Ar baq [#bqy msd.] kalma, kalc olma

bekr [Men xvii] evli olmayan < Ar bakrat gen kzlk < Ar bikr ilk doan evlat, gen kz " bikir Trkeye zg bir szcktr. Kullanmda Fa bkr (isiz, aylak) szcyle kontaminasyon grlr. bekar [ xx/a] drtgen B " beta Simgenin eklinden tr. ~ Fr becarre bir mzik iareti ~ t B quadro

bekret [Ev xvii] ~ Ar bakrat [#bkr msd.] gen kzlk, kz olma hali < Ar bikr ilk doan evlat, gen kz " bikir beki <T mahfuz, sakl " pek [Yus xiv] muhafz, gzc < T bek kat, kapal,

bekle[mek T [Uy viii+] bekle- pekitmek, salamlatrmak, gvenceye almak, saklamak, korumak; [Mh xiii] nbet durmak < T bek salam, pek, berk " pek

T [ xi] bl gvdenin orta blm, iki da arasndaki eik (= Mo bel meyil, yoku, dan eteine yakn veya iki da arasndaki eim, kuak, kemer ) bela [KGunya xiv] ~ Ar bal [#blw msd.] snav, zorluk, byk sknt < Ar bal snad, mihenk tana vurdu, denedi (= Aram bl [#bl] tkenme = Akad bal/bel snme, harcanma ) belagat [Kut xi] ~ Ar balat [#bl msd.] iletme yetisi, gzel syleme yetenei, retorik < Ar balaa erdi, vard, (birini) etkiledi " blu belboy [ 199+] ~ ng bellboy otellerde yardmc eleman, komi & ng bell an, ngrak + ng boy olan ocuu (~ EFr embui uak, serf < EFr embuier prangalamak, ayan balamak ) ngilizce deyim eskiden otellerde elinde ngrakla mteriye mesaj ileten hizmetilerden alnmtr. belde memleket [Ne xv] ~ Ar baldat [#bld msd.] kent, ehir, lke,

bel1

bele[mek T [Ka xi] ble- 1. sarmak, bebek kundaklamak, 2. bulamak, bulatrmak kinci anlam bula- fiilinin varyant biimi olmaldr. belediye [ xix] (daire-i) beledye 1854 idare reformuyla stanbul'da kurulan idari birimlerin ad (Fr municipalit karl) < Ar balad [#bld nsb.] kente ait olan, kentsel < Ar balad kent, ehir, lke, memleket " belde belen <T [TS xiv] ble dalk ve dik yer, yoku, da ble- " bel1 -e ekinin ilevi ak deildir. beler[mek <T [TS xiv] beler- gzleri ar almak, prtlemek =? T blgr-/blr- [viii+ Uy] meydana kmak, zuhur etmek " belirbele bila+, ey [LO xix] bedava ~ Ar bil ay karlksz, bedava " T

belge YT [CepK 1935] vesika ~ Mo belge resmi yaz, vesika ~ T belg iaret, alamet, nian < T *bel- bilmek " belir -ge eki Moolcadr. Modern Trke biimi belgi olan szcn Moolca biimi Dil Devrimi dneminde benimsenmitir. beli belagat [KpGul xiv] ~ Ar bal [#bl sf.] gzel konuan "

belir[mek T [Uy viii+] belr- meydana kmak, belli olmak < T *bl- bilmek " bil T *bel- kk, bil- fiilinin varyant biimi grnmndedir. Kar. belg (alamet, nian), belek (hediye), belli (bilinen), belle- (renmek) vb. Anlam ilikisi iin kar. Ar calam (belirti, sancak), calmat (belirti), cilm (bilme). belirle[mek YT [Fel 194+] tayin etmek < T belir- " belir< T belir- " belir-

belirli YT [TDK 1944] muayyen Belirsiz szcne kyasla retilmi yeni bir szcktr. belirti belit belki YT YT [TDK 1944] araz [DTC 1944] aksiyom [DK xv]

< T belirt- " belir-

~ Fa bal ki hatta, o kadar ki

belladonna [Bah 1924] belladon ~ t belladonna eczaclkta kullanlan bir bitki, gzelavrat otu & t bella gzel + t donna hanmefendi " dam2 belle[mek belli " belli <T [LO xix] bilmek, renmek, ezberlemek < T

belleten YT [Geom 193+] bildirge T belle- bilmek, renmek " belle Gne Dil Teorisi erevesinde Fr bulletin (a.a.) szcnden serbest arm yoluyla tretildii aktr. belli <T [Kp xiv] belgl/bilgl/bell bilinen, aikr, ak; [TS xiv] belgl ; [KGunya xiv] bell < T belg alamet, iaret, gsterge < T *bl- " bilbemol [ARasim 1897-99] pesletirme iareti ~ t B molle yumuak B " beta Simgenin eklinden tr. ben1 T [ viii] ben birinci tekil ahs zamiri ~ Fr bmol mzik

ben2 T [Uy viii+] me ciltte koyu renk nokta Orijinal biim *be olup eitli diyalektlerde n/m etkisiyle oluan inisyal b > m dnm ikincildir. Kar. ban-, bengi, beniz, benze-, beyin, bin, bin-, boynuz, boncuk, buna-. bencil YT [CepK 1935] egoist < T ben " ben1

bende [KGunya xiv] bandag a.a. < EFa bastan, band- balamak " bent bendeniz

~ Fa banda bal olan, kle, tutsak ~ OFa < Fa banda kle, hizmeti " bende

bendir [ xx/c] ~ bendir 1. Marip mziine zg, kei derisinden imal edilen geni yzeyli davul, 2. rezonans amacyla bu davulun i ksmna gerilen ip ~ Fr timbre/tymbre [onom?] (ortaa mziinde) a.a. Trkeye 1980 dolaynda Marip mziinden alnmtr. ng timbre (ses rengi, bir enstrmann sesini dierinden ayran zellik) modern dnemde Franszcadan alnmtr. benefe meneke [Mercimek xv] ~ Fa banafa meneke "

benek [dr xiv] ban itlenbik tanesi Trke ben2 ile benzerlik tesadf olmaldr.

~ Fa banak [k.] itlenbik, sivilce < Fa

bengi T [Uy viii+] meg lmsz, ebedi Orijinal biim *be olup eitli diyalektlerde n/m etkisiyle inisyal b > m dnm ikincildir. Bak. ben2. benimse[mek benim " ben1 beniz/benz Bak. ben2. <T T [LO xix] kendine mal etmek, sahiplenmek [Uy viii+] meiz grn, suret, yz < T

benmari [ xx/b] ~ Fr bain-marie atele dorudan temas ettirmeden, suya batrlan kap iinde piirmek ~ Lat balneum Mariae "Meryem banyosu", a.a. (simya terimi) & Lat balneum banyo + z Maria Meryem (muhtemelen: Musann kzkardei olup simya ilminin kurucusu saylan Miriam) " banyo bent [Kut xi] ba ~ Fa band 1. ba, 2. balanan ey, kuak, 3. su bendi < Fa bastan, band- balamak ~ OFa bastan, band- a.a. (= Ave bast-, band- a.a. ) ~ HAvr *bhendh- a.a. " bant benze[mek " beniz T [Uy viii+] meze- a.a. < T meiz grn

benzen [ xx/b] ~ Fr benzne eitli maddelerden elde edilen organik solvent < OLat/Ven labenzoe/benzoe styrax aacndan elde edilen kokulu reine ~ Ar lubn cw Cava zamk, a.a. & Ar lubn zamk, kokulu reine + Ar cw Hint Okyanusunda bir ada, Cava " labne

Kar. Ficus benjamin (styrax ailesinden Dou Hint adalarnda yetien bir aa) < benjoin/benzoin. Benzoe biimi Bat dillerinde 15. yydan itibaren kullanlmtr. benzin [Ds I.4.485 187+] ~ Fr benzine benzol ieren hidrokarbr karm ~ Alm benzin a.a. 1830 Eilhardt Mitscherlich, Alm. kimyac < Alm benzoe(sure) benzoik asit < OLat labenzoe " benzen ber+ ~ Fa bar st, zeri, zere, -e, -e doru (edat), yukar (nek) ~ OFa abar- a.a. (= Ave upairi- a.a. = Sans upari a.a. ) ~ HAvr *uper a.a. Ayn kkten Erm i ver, EYun hyper, Lat super > Fr sur, Alm ber, auf, ng over (st, zeri), up (yukar). EKKENLLER: Fa bar : beraber, berbat, berceste, berdu, berhava, berhudar, bermutat, bertaraf EYun (h)yper : hiperaktif, hiperbol, hipermetrop, hipertansiyon, hipertrofi Lat super : soprano, suma, super+, sper, srfile, srmenaj, srpriz, srreel, srarj ng over : overlok, pulover beraat [Kp xiv] bera'et ~ Ar barat [#br msd.] aklanma, bir su veya bortan kurtulma < Ar baria akland, muaf oldu, kurtuldu beraber eit " ber+ [Yus xiv] ~ Fa bar bar st ste, yan yana,

berat [Kut xi] ~ Ar barat [#br msd.] 1. diploma, ferman, belge, 2. Kurana gre Hz. Muhammede peygamberlik tebli olunduu gece ~ br brt szleme, ahit, zellikle tanrnn srailoullarna ve onlarn peygamberlerine verdii ahit branice szcn etimolojisi mulaktr. berbat [Fuzuli xvi] berbd havaya savurmak, yok etmek " ber+, bad berber [Kan xvi] tra yapan kimse < Ven barba sakal " barbunya berber [Kan xvi] yapan kimse < Ven barba sakal " barbunya ~ Fa bar bd (ddan) ~ Ven barbir [t barbiere] sakal ~ Ven barbir [t barbiere] sakal tra

berceste [Men xvii] bercesten 1. (ur veya apse) kmak, kabarmak, 2. seirmek, helecan; [LO ] msra-i berceste iirde ne kan veya sekin msra ~ Fa barcasta frlam, ne km < Fa barcastan frlamak, sramak, seirmek & EFa apar- yukar + EFa yasat- sramak, fkrmak " ber+ berdevam [Yus xiv] devaml & Fa bar + Ar dawm " ber+, devam ~ Fa bar dawm srekli olarak,

berdu [Men xvii] ber d omuzda; [LO ] hane berdu salyangoz gibi hercai, nerede akam orada sabah ~ Fa na bar d "evi omuzunda", evsiz barksz kimse & Fa bar + Fa d/d omuz " ber+ bere1 <T [Men xvii] yara T berele- [xiv Kp] yaralamak < T *ber- a.a. sim formunun, zayf ve tekrarlanan eylem bildiren berele- fiilinden nisbeten ge dnemde tretildii anlalmaktadr. bere2 [Cumh 1929] ~ Fr bret bir tr kenarsz apka ~ Bask berret a.a. < OLat birrus bir tr klahl cbbe, burnus bereket [CodC xiii] ~ Ar barakat [#brk msd.] kutsama, ycelme, yceltme, bolluk, talih ~ Aram brk/brkt a.a. ~ br brakah a.a. < br/Aram #brk (birinin nnde) diz kme < br berek diz = Akad birku diz Kar. Ar baraka (diz kt). Tm Sami dillerinde "diz" anlamna gelen #brk kknden branicede "diz kerek sayg gsterme, kutsama, kutsanma" fiili tremitir. Arapa ad fiilin Aramice biiminden alntdr. bergamot [Bah 1924] bergamut turungillerden bir meyve ~ t bergamotta ~ T be armudu ~ Fr bergamote

berhane [LO xix] barhane ~ Fa br na yklk, depo, eya ile dolu ev & Fa/OFa br yk (< Fa/OFa burdan, br- tamak, getirmek ) + Fa na ev " +ber, hane berhava [LO xix] havaya gitmi, ziyan olmu; [ xx/a] berhava etmek (barut veya dinamitle) havaya uurmak ~ Fa bar haw havaya, hava-yukar " ber+, hava berhudar [Men xvii] berhurdar ~ Fa barwurdr nasipli < Fa barwurdan faydalanmak, nimete kavumak & Fa bar + Fa wurdan, w^ur- yemek " ber+, +hor beri bu1, +ri T [Or viii] brger ; [Uy viii+] ber bu yana < T bu "

beriberi [ xx/b] ~ Fr bribri tropik blgelerde rastlanan bir hastalk / ng beriberi a.a. < Sinhali beri yorgun, halsiz berilyum [ xx/b] ~ YLat beryllium parlak kristalleri olan bir element 1797 Nicolas Louis Vauquelin, Fr. kimyac < Lat beryllus akuamarin veya zmrt, genel olarak kristal ~ EYun bryllos (~ EFa *vilrya ) ~ Sans viDrya bir tr mcevher, kristal, kedigz Ayn nihai kkten Ar billr (kristal) biimi Yunanca veya Sryaniceden alnmtr.

berjer [ xx/b] < Fr berger oban, oban kpei

~ Fr bergre [f.] 1. kadn oban, 2. bir tr koltuk

berk YT [CepK 1935] ~ T berk [viii+ Uy] gl, metin, salam = T bek/pek a.a. " pek Eski Uygurcaya zg bir varyant iken Dil Devrimi erevesinde Trke kullanma dahil edilmitir. berkelyum [ML xx/c] ~ YLat berkelium yapay bir element 1949 Glenn Seaborg v.d., Amer. fizikiler < z Berkeley Kaliforniyada bir kent ve niversite berkemal kusursuz halde " ber+, kemal berkit[mek [Ferec xv] ~ Fa bar kaml "kemal zere",

YT [Ne xv] salamlatrmak, tahkim etmek; [CepK 1935] < T berk pek, gl " berk Trke yaz dilinden dm bir kelime iken Dil Devrimi dneminde canlandrlmtr. bermuda [ xx/b] ~ ng bermuda shorts bir tr uzun paal ort < z Bermuda Atlantikte bir ada < z Juan de Bermudez spanyol denizci ve kif bermutat mutat berrak [Men xvii] ltl < Ar baraqa parlad, ldad, kvlcmland bert[mek yaralamak " bere1 T ~ Fa bar muctd alld zere " ber+, ~ Ar barrq [#brq im.] ok parlak, < T *ber-

[Uy viii+] bert- yaralamak

bertaraf [MMem xvi] atmak & Fa bar + Ar Taraf " ber+, taraf

~ Fa bar Taraf kardan bir yana

berzah [Men xvii] aralk; [KT ] iki denizi birbirinden ayran dar kara paras (Fr isthme karl) ~ Ar barza 1. aralk, ayra, 2. darlk, sknt, 3. Kurana gre lmle kyamet arasndaki sre ~ ? Trke ikincil anlam 19. yy sonlarnda Panama Kanal mnasebetiyle gndeme gelmitir. be T [Orh viii] b a.a.

beamel [ xx/b] ~ Fr bchamel bir tr sos Franois Pierre de la Varenne, Fr. a (1615 - 1678) < z Louis de Bchameil 14. Louisnin saraynda grevli Fransz banker ve ynetici (1630-1703) beer [Yus xiv] ~ Ar baar [#br msd.] insan, genel olarak insan tr, etten kemikten yaplm olanlar (= Aram basr et = br br et, insan bedeni )

beik T [Orh viii] bik/bk a.a. Muhtemelen p/b yansma sesinden. besin YT [CepK 1935] gda Tretili biimi ak deildir. < T beslemek " besle-

besle[mek [CodC xiii] bsle- hayvan yetitirmek, semirtmek, terbiye etmek Fa/OFa bas yeter, yeterli, kfi Anlam ilikisi iin kar. yeter > yetitirmek. Dil Devrimi dneminde z Trke olduu varsaymyla trevleri yaplmtr. besmele bismillah [Env xv] ~ Ar b-ismi-llhi Allahn adyla "

beste [Yus xiv] bal ~ Fa basta 1. bal, bal ey, ba, eklem, zincir halkas, 2. bir drtln her msra arasnda sylenen mzikli nakarat, drt msradan oluan iir < Fa bastan, band- balamak " bent "Her eit mzikal kompozisyon" anlam Trkeye zgdr. beu [LO xix] ~ Ar ba [#b im.] gleryzl < Ar baa [msd. ba/baat] yz gld Az duyulmu bir Arapa szck olup eski Osmanlca szlklerde rastlanmaz; 19. yyda yaygn kullanma kavumutur. bet1 [A xiv] bed ~ Fa bad kt ~ OFa wad a.a.

bet2 T [Uy viii+] bt yz, ehre; [Kp, a xiv] a.a. Sadece bet beniz ikilemesinde. beta ~ EYun bta Yunan alfabesinin ikinci harfi ~ Fen bt ev, Fenike alfabesinin ikinci harfi = Aram bt Arami/brani alfabesinin ikinci harfi " beyit beter [Kut xi] bedter ; [Gl xv] en kt < Fa bad kt " bet1 ~ Fa badtar [ky.] ok kt,

betik T [Uy viii+] bitig yaz, kitap, belge; [TS xiv-xviii xiv] biti ; [LO xix] betik < T biti- [viii] yazmak ~? in pi-ti yaz kalemi 19. yydan nce dolamdan kalkm bir szck iken Dil Devrimi bnyesinden canlandrlmas denenmitir. EKKENLLER: T biti- : betik, betim

betim

YT

[Fel 194+] tasvir

< T biti- yazmak " betik

beton [Bah 1924] ~ Fr bton imento veya kire harc ~ Lat bitumen zift, reine ~ Kelt *betu- akaaa reinesi Lat betula (akaaa) Gallia dilinden alntdr. betonarme [Bah 1924] arm zrhl, donanml " beton, arma betoniyer [ xx/b] ~ Fr bton arm demirli beton < Fr ~ Fr btonire beton yapan aygt " beton

betl ~ Ar batl bakire, evlenmemi gen kz ~ Aram btl bakir gen erkek / Aram btlt bakire, gen kz Kar. Ugar btlt (tanra Anatn sfat, bakire). bevl [etm bla iedi, arl arl aktt bevliye bevl bevvap kap " bap bey T [ xiv] [ xix] roloji [ xiv] ~ Ar bawl [#bwl msd.] ieme, idrar < Ar < Ar bawl [msd.] ieme, idrar " ~ Ar bawwb [#bwb im.] kapc < Ar bb

[Or viii] bg reis, ulu kii, soylu kii

beyan [Kut, A xi] ~ Ar bayn [#byn msd.] aklama, aka syleme < Ar bna at, ayrd, ayrt, aydnland, aydnlatt, aklad beyanname " beyan, name + [ xx/b] bildirge & Ar bayn + Fa nma yaz

beyaz [Ali xvi] ~ Ar bayD [#byD msd.] beyaz olma, beyazlk, beyaz renk < Ar abyaD beyaz (sfat) Sfat olarak kullanm Trkeye zgdr. Ayn kkten Ar bayDat (yumurta). beygir yk + Fa gr tayan " +ber, +gir [Tz xvii] ~ Fa br gir yk hayvan & Fa br

beyhude [Gl xv] ~ Fa b huda faydasz, bo & Fa byoksunluk edat + Fa huda hak, hakikat, fayda ~ OFa hudahag a.a. & OFa hu iyi + OFa ddan, dah- vermek, getirmek, yaratmak " bi+2, hmayun beyin T [Uy viii+] mi beyin, ilik; [Mh xiii] byni a.a. nisyal b/m dnm iin bak. ben2.

beyit/beyt[Kut xi] beyt 1. ev, 2. iirde kta ~ Ar bayt [#byt msd.] 1. ev, hane, 2. iirde kta (= br/Aram bt ev = Fen bt a.a. = Akad btu a.a. ) beyn+ at, ayrd, ayrtrd " beyan beynamaz klmayan, saygsz " bi+2, namaz ~ Ar bayna [#byn] iki eyin aras (edat) < Ar bna [Ali xvi] bnamaz ~ Fa b namz namaz

beynelmilel + [Tz 1930] uluslar aras (Fr international karl) & Ar bayna aras + Ar al-milal [o.] milletler (< Ar millat millet ) " beyn+, el3, millet beytlmal [rad, KGunya xiv] evi", devlet hazinesi " beyit, el3, mal ~ Ar baytu-al-ml "hazine

beyzbol [ xx/b] ~ ng baseball bir top oyunu & ng base temel, s + ng ball top (~ Fr balle top ) " baz, balya beyzi [Men xviii] beyz yumurta; [LO ] beyz yumurta eklinde olan, oval < Ar bayD/bayDat [#byD] yumurta " beyaz Anlam ilikisi iin kar. Lat albus (beyaz), albumen (yumurta ak). bez[mek T [ xi] bez- titremek, stmaya tutulmak; [Kp xiv] usanmak

bez1 [DK xiv] ~ Ar bazz pamuk veya keten kuma ~ Aram bS a.a. ~ Akad bSu ince dokunmu keten kuma Ayn szck ET bz (a.a.) biiminde Eski Yaz Trkesinde mevcuttur. TT bez biimi Arapadan ikincil bir alnt olarak deerlendirilmelidir. EYun bssos (ince keten veya pamuklu kuma) bir Sami dilinden alnmtr. bez2/beze T [Uy viii+] bez gudde, salg bezi, kabarck ~ Fr baiser 1. pck, 2. eker ve kremadan < T beiz ss < T *beizek < T beize-

beze [ xx/b] yaplan bir tr tatl ~ Lat basiare pmek beze[mek bezek T sslemek " bezeT

[Uy viii+] bedze- sslemek [ xi] bezek nak, ziynet

bezelye [BK 1799] ~ t pisello baklagillerden malum sebze, pisum sativum ~ Lat *pisellum [k.] < Lat pisum a.a. ~ EYun pson a.a. Kar. ng peas (a.a.) < Eng pise < Lat pisum. Fa basla (a.a.) biimi muhtemelen Trkeden alntdr.

bezik ~? bezir [ya bazara tohum att, sat bezirgn wzragn a.a. " pazar

[ARasim 1897-99] [ xiv] bezr [CodC xiii] bazargn [KpGul xiv]

~ Fr bsique bir iskambil oyunu ~ Ar bazr [#bzr msd.] tohum < Ar ~ Fa bzrgn tccar ~ OFa ~ Ar bazzz [#bzz im.] kuma

bezzaz tccar < Ar bazz kuma " bez1

bi+1 ~ Ar bi ile, - olarak (edat) Baz kalp deyimlerde yemin ifade eder; r. bi-llhi (Allah adna yemin ederim ki). Ayrca kar. bi l ("ile deil", yoksunluk edat). bi+2 a.a. bi+3 ~ Fa b-/bay- -siz (yoksunluk edat) ~ OFa ab~ Fr/ng bi- ift, iki ~ Lat bi- iki

biat [Env xv] ~ Ar baycat^ [#byc msd.] el skma, anlama, klelik veya itaat szlemesi yapma, egemen olarak tanma " bayi biber [M xiv] bber ~ Yun pipri Gney Asyadan ithal edilen bir baharat, karabiber ~ EYun pperi a.a. ~ Sans pippal 1. meyvecik, kk meyve, 2. karabiber bitkisi ve meyvesi Bat dillerine Latince yoluyla Yunancadan gemitir. Kar. Lat piper, ng pepper, Alm pfeffer, Fr poivre. Yeil/krmz biber Amerika kkenli bir bitki olup Trkede 19. yydan itibaren Arnavut biberi adyla kaydedilmitir. biberiye [Men xvii] beberiye baharl bir bitki, barsama, rosmarinus T biber Anlam ilikisi ak deildir. Beberiye ("kaplan otu") dnlebilir. biberon [ xx/b] ~ Fr bibron emzikli ie ~ t biberone [by.] byk ie < Lat bbere imek ~ HAvr *p-p-o- < HAvr *p(i)- imek Ayn kkten Lat potare (imek), EYun psis (iki). bibli(yo)+ ~ Fr/ng bibli(o)- kitap ~ EYun byblon/biblon papirs rulosu, kitap < EYun bblos/bblos papirs < z Byblos papirs ticaretiyle nl bir Fenike kenti, modern Cbeyl Fr/ng Bible (Kutsal Kitap) esasen sadece "kitap" anlamndadr. Byblos kentinin zgn ad olan Gubla (modern Cubayl) Fenike dilinde "kk da, tepe) anlamna gelir. Kar. cebel.

bibliyografi/bibliyografya [ xx/a] ~ Fr bibliographie bir konudaki kitaplar derleyen makale veya liste " bibli(yo)+, +grafi biblo [Bah 1924] ~ Fr bibelot kk dekoratif nesne ~ EFr beubelet a.a. < ng bauble (ucuz ve deersiz ss nesnesi) Eski Franszcadan alnmtr. bi[mek T [ viii] b- kesmek zgn biim b- olup, -- sesinin etkisiyle sesli incelmesi grlr. Trevlerde inisyal betkisiyle yuvarlaklamaya da rastlanr. Kar. bucak, buuk. EKKENLLER: T b-/bu- : bak, bk, bi-, biem, biim, bucak, buuk bak biare T [Uy viii+] bak a.a. [A, Yus xiv] < T b- " bi~ Fa b ra aresiz " bi+2, are

biem YT [TDK 1983] stil < T bi- " bi T tutam szcne nisbetle tretilmitir. Trkede sadece tutam szcnde rastlanan -em ekinin ilevi ak deildir. biim bk <T < T bi- " biT [TS xiv] biin suret, endam, boy pos; [Men xvii] biim [Uy viii+] bu kesme aleti, bak; [CodC xiii] bku testere

bidat [DK xiv] ~ Ar bidcat^ [#bdc msd.] 1. yenilik, icat, 2. dinde yeni usul karma < Ar badaca [msd. badc] yenilik yapt, icat etti " bidayet bidayet [Ferec xv] ~ Ar bidyat [#bd msd.] balama, balang < Ar badaa [msd. bad] balad Kar. Ar #bdc (yenilik yapma, icat etme). Kkn ikili biimi dier Sami dillerinde de mevcuttur. Kar. br #bd/#bdh (yenilik yapma, icat etme), Aram bd (a.a.). bide ata binmek, trs gitmek bdk kk, ufak " bzdk Ayrca kar. bodur. bidon [ xx/b] ~ Fr bidet "beygircik", ayakl kvet < EFr bider ~? Erm bdig/bzdig

[LO xix] ayaklar ksa, bodur

[ xx/b]

~ Fr bidon varil ~ Nor *bida kap, kova

bienal [ xx/c] ~ Fr binnale iki ylda bir tekrarlanan < Lat biennus iki yllk sre & Lat bi- iki + Lat annus yl " bi+3 bifokal [ xx/c] ~ Fr/ng bifocal ift odakl (gzlk) & Lat bi- iki + Fr focal odak < YLat focus odak " bi+3, fokus biftek [AMithat 1877] ~ Fr bifteck bir et kesimi ~ ng beef steak sr kzartmas & ng beef sr eti (~ Fr boeuf sr ~ Lat bos, bov- a.a. ~ HAvr *gwou- a.a. ) + ng steak kzartma, atete piirilmi et (~ Nor steikja ite et kzartmak ~ Ger *staiko i ~ HAvr *steig- sivri ) " etiket HAvr *gwou- kknden kar. Sans g, Fa gv, Erm gow, Lett govs, EYun bos, Lat bs, bov- > Fr boeuf, Ger *kus > ng cow, Gael b (inek, sr). bigne bgnag a.a. bigudi [Ali xvi] [ xx/b] ~ Fa b gna yabanc ~ OFa ~ Fr bigoudie sa sargs ~ ? ~ Fa babar habersiz & Fa b~ Ar bi-Haqqin hakkile, hakl

bihaber [A, Yus xiv] yoksunluk neki + Ar abar haber " bi+2, haber bihakkn olarak " bi+1, hak1 biila edat + Ar cilc " bi+2, ila [Yus xiv]

~ Fa b cilc dermansz & Fa b- -siz, yoksunluk

bijon [ xx/c] somun balkl vida ~ Fr bouchon 1. tpa, 2. eski tip elektrik sigortalarnda vidal porselen gvde < Fr boucher tkamak, tkmak biju bijuteri mcevher dkkn " biju [ xx/b] [ xx/b] ~ Fr bijou mcevher ~ bizou yzk < biz parmak ~ Fr bijouterie mcevher kutusu,

bk[mak T [ xi] bk-2 usanmak, gna getirmek, kusacak olmak; [Arg xvi] bk- ; [Krg ] bk Muhtemelen kusma ifade eden b/b/b yansma sesinden. bikarbonat molekl " bi+3, karbonat [ xx/b] ~ Fr bicarbonate iki karbon atomu ieren

bikini [ 196+] ~ Fr/ng bikini iki paral kadn mayosu 1946 Louis Reard ve Jacques Heim, Fr. moda tasarmclar < z Bikini Pasifikte bir ada grubu

1946da Bikini atolnde patlatlan nkleer bombaya atfen adlandrlm, ancak 1960 dolaynda genel kullanma girmitir. Bi- neki "iki para" anlamn artrr. Kar. bi-3, monokini. bikir/bikr[Yus, DK xiv] bekr veya bakire; [Men xvii] gen kz, bakire; [KT xix] bakire olma hali, hymen (galat) ~ Ar bikr [#bkr msd.] ilk doan evlat, yeni, taze, turfanda, gen kz veya erkek (= Aram bakr trfanda meyve, ilk rn = br bkr ilk doan evlat = Akad bukru a.a. ) bil[mek bila+ bi+1, la+ bilader >> r > l dnm dissimilasyon rneidir. bilahare sonraki " bi+1, el3, ahir bilakaydart bila+, kayt, art1 bilakis sf.] kart, zt " bi+1, el3, akis T [Orh viii] bil- a.a. ~ Ar bi l "ile deil", -siz (yoksunluk edat) " " birader

~ Ar bi-al-irat sonradan < Ar irat ~ Ar bil qayd wa arT kaytsz artsz " ~ Ar bi-al-caks aksine < Ar al-caks [#cks

bilano [ xx/a] ~ t bilancio 1. terazi, denge, 2. muhasebede bor ve alacak dengesi ile bu dengeyi gsteren hesap ~ Lat bilanx, bilanc- terazi & Lat bi- iki + Lat lanx, lanc- kefe, kapk " bi+3, leen Kar. Fr/ng balance (denge, terazi) < Lat bilanx. bilardo [M582 187+] ~ t biliardo/bigliardo ~ Fr billard 1. ucu kvrk denek, 2. hokey veya bilardo sopas < Fr bille2 sopa, ktk ~ Kelt bilbord [ xx/c] ~ ng billboard ilan tahtas & ng bill ilan, afi, yazl kt (~ Fr bille1 a.a. ) + Fr board tahta, tabela " bilet, borda bilcmle beraber " bi+1, el3, cmle bldr T [MMem xvi] [ xi] bldr geen yl ~ Ar bi-al-cumlat tmyle, hep

bldrcn T? [Kp xiv] buyurn ; [TS xiv xiv] bldrcn ~ T buursn a.a. Biim itibariyle yabanc bir alnt olduu muhakkak olmakla birlikte kkeni mehuldr. bildirge YT [CepK 1935] takrir < T bildir- " bil-

bile T [Orh viii] birle birlikte, beraber (sfat), dahi (zarf), ile (bala); [Uy viii+] bile/birle ; [passim xiii-xviii] bile/birle " bir Zarf olarak bile/birle korunurken, Trkiye Trkesinde bala olarak 14. yydan itibaren ile biimi kullanlmtr. bile[mek ban keskin az bilei/biley T T [Uy viii+] bile- a.a. [Uy viii+] bile a.a. < T bi [viii+ Uy] bak, < T bile- " bile< T *bile< T

bilek T [Uy viii+] bilek eklem, zellikle el eklemi birlemek, eklemlenmek " bile bile[mek YT [Fel 194+] terekkp etmek, eklemlenmek *bile- birletirmek, eklemlemek " bilek bilet

[ 184+] bilyeto ; [Ds I.2.344 186+] bilet tren bileti ~ t biglietto tiyatro giri pusulas / Fr billette [[mod. billet] ] ksa not, fi, pusula, a.a. < Fr bille1 ksa yaz, not ~ OLat billa a.a. EKKENLLER: Fr bille : bilbord, bilet bilezik T bilek yzk " bilek, yzk bilfiil el3, fiil [Uy viii+] bilerzk a.a.; [ xi] bilezk < T

~ Ar bi-al-ficl eylem ile, eylemli olarak " bi+1,

bilge T [Or viii] bilgili kii, bilgin < T bilmek " bil Trkiye Trkesinde 15. yydan sonra unutulmu bir kelime iken Dil Devrimi dneminde yeniden dolama sokulmutur. bilgi < T bil- " bilbilgin YT [CepK 1935] alim < T bil- " bil Geili fiilden etken sfat yapm iin -gin eki kullanlmas keyfidir. Kar. azgn, baygn, bitkin, dolgun, durgun, olgun, solgun vb. (geisiz) ve bkn, gergin, sekin, tutkun, zgn (geili/edilgen). bilgisayar + [TDK 1969] kompter 1969 Aydn Kksal, Hacettepe niv. " bil-, say Erken bilgisayarlarn daha ok aritmetik uygulamalarnda kullanlmasndan tr. [Or viii] bilig ; [Ka xi] bilig ; [CodC xiii] bilik ; [dr xiv] bilg

bilhassa hassa

~ Ar bi-al-SSat zellikle " bi+1, el3,

bilim YT [CepK 1935] irfan, ilim < T bil- " bil Ar cilm > ilim szcnden serbest arm yoluyla tretildii aktr. Trke tek kerelik eylem ad (ism-i merre) yapan -im ekinin buradaki kullanm keyfidir. bilin YT [Fel 194+] uur < T bil- " bil-, +in

biliim YT [ 197+] enformatik < T *bili- " bil 1971 dolaynda Hacettepe niversitesinde Aydn Kksal tarafndan nerilmitir. Bilimek fiili mevcut deildir. blkm <onom dokunun titreme sesi EKKENLLER: T blk/bngl : blkm, bngldak billahi allah [ xx/c] < T blk/bllk [onom.] yumuak

[Kp, DK xiv]

~ Ar bi-allhi Allah ile " bi+1,

billur [Kp xiv] billevr ~ Ar billawr/billr kristal (= Fa blr a.a. ) ~ Aram blr a.a. ~ EFa *vilrya ~ Sans viDrya bir tr mcevher, kristal " berilyum bilumum " bi+1, el3, umum ~ Ar bi-al-cumm genellikle, genel olarak ~ t biglia

bilye [ xx/a] cam veya metalden kk kre topuk ~ Fr bille1 bilye, kk top ~ Ger bin[mek bin1 bin2 bina yapt, ina etti binaen zerine bina ederek " bina T T [ viii] bin- a.a.; [Uy viii+] min[ viii] b ; [Uy viii+] mi 1000 says [ xiv] [Kut, A xi] [MMem xvi] ~ Ar bin [#bn] oul, erkek evlat

~ Ar bin [#bny msd.] yap < Ar ban ~ Ar binan [zrf.] -e dayanarak, ~ Ar binan calayhi ona

binaenaleyh [Men xvii] dayanarak, ondan dolay " binaen, aleyh

bngldak <onom kafasndaki yumuak yer titreme sesi " blkm bint bir T [ xiv]

[Ev xvii] bngldayk kk ocuklarn < T bnglda- < T bngl [onom.] et gibi sallanma ve ~ Ar bint [#bn] kz, kz evlat " bin2

[Or viii] bir a.a.

bira [Bia xix] ~ t bira mayalanm arpa ikisi ~ OLat *bbra < Lat bber her eit iki < Lat bbere imek " biberon Kar. ng beer (bira), beverage (her eit iki) < Lat bber. birader [TS, Ne xv] ~ Fa birdar erkek karde ~ EFa/Ave brtar a.a. = Sans bhrtar a.a. ~ HAvr *bhrter- a.a. Ayn kkten Lat frater, t fratre, Fr frre, ng brother, Alm brder (a.a.). brak[mak T? [passim xiv] koymak, salmak, vermek, gndermek, vazgemek 14. yydan eski hi rneinin bulunmamas artcdr. Ancak kar. Yakut bra-, uv pra(a.a.). birey bir YT [CepK 1935] fert ~ T bire [xiv Kp] kii, fert "

birik[mek T < T bir " bir

[Uy viii+] birik- bir araya gelmek, toplanmak

birim YT [TDK 1944] vahdet; [TDK 1955] bir okluu oluturan gelerin her biri, nite < T bir " bir sme eklenen -im fiil ekinin ilevi belirsizdir. biryan/bryan [KpGul xiv] ~ Fa biryn tavada susuz olarak kzartlan et, kebap < Fa biritan, biriy- kzartmak, kavurmak ~ OFa britan, brz- a.a. ~ HAvr *bhr-g- < HAvr *bher-4 a.a. " fritz bis [ xx/a] ~ Fr bis 1. tekrar, iki kez, ikinci kez 2. konserde genel istek zerine alnan program harici para ~ Lat bis iki kez " bi+3 biseksel [ xx/c] ~ Fr bisexuel iki cinsiyetli / ng bisexual a.a. & Lat bi- iki + Lat sexus cinsiyet " bi+3, seks bisiklet [ARasim 1897-99] ~ Fr bicyclette [k.] a.a. 1880 Fr. < Fr bicycle "iki tekerli", bir velosiped modelinin ad 1865 Pierre Lallement, Fr. sanayici " bi+3, sikl Franszca szck ilk kez 1880de, Trkesi 1898de kaydedilmitir.

biskvi [ xx/a] ~ Fr biscuit iki kez pimi kurabiye & Fr bis iki kez + Fr cuit pimi (< Fr cuire piirmek ) ~ Lat coquere " bi+3, kuzine bismillah bi+1, isim, allah [Kut xi] ~ Ar bi-ismi-allhi Allahn adyla "

bistro [ xx/b] ~ Fr bistro kafe, kk bar ~ Rus bistro abuk Rus ordusunun 1815te Parisi igali srasnda askerlere "abuk" hizmet veren kafelerden tr. bisturi [Bah 1924] Ustura < Fa ustura ile benzerlii dikkat ekicidir. ~ Fr bistouri ameliyat ba ~ ?

bit[mek T [Uy viii+] bt- 1. sona ermek, tamamlanmak, 2. (bitki) yetimek, olgunlamak, ermek; [CodC xiii] bit Orijinal kkn bit- olup dudak nsz nedeniyle i > dnm gerekletii dnlebilir. bit1 T [ xi] bit hayvan ve bitkilerde yaayan asalak haere

bit2 [ 198+] ~ ng bit < ng binary digit ikili aritmetikte 1 ve 0 rakamlar < OLat binarius ikierli < Lat bini ift, ikier " bi+3 ng bit (lokma, parack) szcnden esinlenmitir. bitap [Men xvii] gsz b- yoksunluk edat + Fa tb g, kudret " bi+2, tav2 bitaraf Fa b- yoksunluk neki + Ar Taraf " bi+2, taraf biteviye bit- " bit<T ~ Fa btb gsz, kudretsiz & Fa

~ Fa b Tarafdr taraf tutmayan, tarafsz & < T *bitei < T

[TS xiv] bitevi yekpare

bitirim T bitir- " bit Anlam evrimi ak deildir. biti[mek bitbitki bittabii YT T

[AL 192+] serseri, kayp, mitsiz kii (argo)

[ xi] bt- bitiik olmak, demek [CepK 1935] nebat < T bit- " bit-

< T bt- "

~ Ar bi-T-Tabc doal olarak " bi+1, tabii

bitter [ARasim 1897-99] ac tad olan bir iki; stsz ve az ekerli ikolata ~ ng bitter ac (tad) ~ Eng biter sran, keskin, ac < Ger *btan srmak ~ HAvr *bheid- srmak, yontmak bitm *gwetmen a.a. " beton [Bah 1924] ~ Fr bitume zift ~ Lat bitumen a.a. ~ Kelt

biy(o)+ ~ Fr/ng bi(o)- yaam, hayat (sadece bileik isimlerde) ~ EYun bos, biot- a.a. ~ HAvr *gwi-wot- a.a. < HAvr *gwei-1 yaamak " can biye [ xx/b] Kar. ng bias (apraz izgi, eilim). byk T [ xi] bk a.a. ~ Fr biais apraz izgi

biyografi [REkrem <1887] bioraf ; [DTC 1942] biografya ~ Fr biographie yaam yks " biy(o)+, +grafi biyoloji [Bah 1924] ~ Fr biologie canllar bilimi 1802 Reinhold Treviranus, Alm. doabilimci " biy(o)+, +loji biyonik [ML xx/c] ~ ng bionic canl organizmalara ait zellikleri mekanik ve elektronik sistemlere uygulama disiplini 1958 Jack Steele, Amer. mhendis. < ng bio-electronic " biy(o)+ biyopsi [ML xx/c] ~ Fr biopsie canl doku rneinin mikroskopla tetkiki / ng biopsy a.a. Ernest Besnier, Fr. tabip (1831-1909) & EYun bos yaam + EYun psis grme, gr " biy(o)+, optik biz1 T [ viii] biz birinci oul ahs zamiri [Mh xiii] biz sivri bir alet, i = T bi ban

biz2 <T keskin az " bile-

bizar [Kp, Yus xiv] bkkn ~ Fa bzr 1. bo, serbest, faydasz, 2. vulg. usanm, bezmi, yorgun, honutsuz & Fa b yoksunluk edat + Fa zr bir eyin yetitii veya bol olduu yer, dolu, mnbit Farsa szcn yaps ak deildir. Meninskiye gre Trke anlam Fa zrdan (alamak) fiili ile kontaminasyon eseridir. bizatihi ~ Ar bi-tihi kendisi, bizzat & Ar t zat, kendi + Ar -hi nc tekil ahs iyelik eki " bi+1, zat bzdk bdig/bzdig kk, ufak, ksa [TDK 1955] ufak ocuk (halk dili) ~ Erm

bzr

[Men xvii] bazr dlak dedikleri nesne ki avretlerin fercinde olur ~ Ar buZr/baZr [#bZr msd.] klitoris (= Akad biSSru kadn cinsel organ ) ~ Fr bismuth yar-metalik bir

bizmut [Bah 1924] element ~ Alm wismut a.a. EAlm ws beyaz

bizon [ xx/b] ~ Fr bison bir tr yaban sr ~ Lat bison ~ Ger *wisand- pis kokan? < Ger *wis- pis kokmak bizote [ xx/b] < Fr biseau/bizeau cam veya tahta veya mcevher kesiminde eimli kenar < Fr biais eim, diyagonal kesim Kar. ng bezel (a.a.). Szcn fiil biimine Franszcada rastlanmamtr. bizzat blender kartrmak ~ Nor [ xx/c] ~ Ar bi--t ahsen, kendi bana " bi+1, zat ~ ng blender kartrc < ng to blend

blf [Bah 1924] (~ Fr bluff ) ~ ng bluff (zellikle pokerde) elini olduundan gl gstererek rakibi kandrma hamlesi ~ Hol bluff bbrlenme, yksekten atma Trke telaffuz Franszcadan alnmtr. blog [Hrr 2002] ~ ng blog internette yaymlanan gnce 1999 Peter Merholz, blog yazar. < ng weblog & ng web 1. a, doku, kuma, 2. bilgisayar a (~ Ger *wabjam dokuma, kuma ~ HAvr *wobh-yo- < HAvr *webh- dokumak ) + ng log 1. ktk, tomruk, 2. geminin hzn lmeye yarayan bir ara, 3. gemi gncesi, seyir defteri, gnce " pafta blok [ 185+] bloks (~ Hol blok ktk, tomruk ) ~ Frk bloke [etm bloque " blok bloknot yarayan kt bloku " blok, not [ xx/b] ~ Fr bloc ktle, yn, ktk, tka ~ Fr bloquer tkamak, kapatmak < Fr ~ Fr bloc-notes not almaya

[Radyo Haf 1950]

blucin [ xx/b] ~ ng bluejeans & ng blue mavi + ng jeans bir tr pamuklu kuma [esk.] < z Genes Cenova kenti [esk.] 16. yyda Cenova kentinde ticareti yaplan pamuklu dokumaya verilen ad. bluz [AMithat 1877] amele gmlei gmlei [esk.], ii gmlei tarznda hafif gmlek [xix] ~ ? boa [Ahsan 1891] bir tr zehirsiz ylan ~ Lat boa bir tr deniz ylan ~ Fr blouse bol ii

~ Fr/ng boa tropik iklimlere zg

bobin [Bah 1924] ~ Fr bobine zerine tel veya iplik sarlan silindir eklinde ara < Fr bob- [onom.] ikinlik ve byklk ifade eden yansma kk bbrek bbrlen[mek veya leopar boca [etm T " br [Uy viii+] bre a.a.; [ xi] br ; [Men xvii] bbrek [Men xvii] beberlen< Fa babr kaplan

[LF xvii] poca alabanda dmeni aniden yukar kaldrma ~ t poggiare 1. yaslanmak, abanmak, 2. (gemi) yelaltna gelmek, ynn rzgra evirerek ahlanmak < t podio 1. destek, dayanak, taban, ayak ~ Lat podium a.a. " podyum bocala[mak poggia (gemi) yelalt " boca [MMem xvi] pocalamak yalpalamak < t < T *bgce(k)

bcek <T [TS xv] bce ; [TS xvi xvi] bcek [k.] < T bg bir tr byk ve zehirli rmcek Farsadan alnan -ce/-cek kltme ekiyle.

bodoslama [LF xvii] bodostama/bodoslama ~ OYun podstima geminin ba ve k tarafndaki aa & EYun pos, pod- ayak + EYun stma, -tdurma, duru " podyum, sistem [Men xvii] podrom arap mahzeni; [LL 1732] bodrum ~ Yun *ypodrmeos sokak alt & Yun (h)po alt + Yun drmos yol, sokak (~ EYun drmos 1. kou, 2. kou yolu, koridor, revak < EYun tre, drom- komak, hzl yrmek, trs gitmek ~ HAvr *drem-, dromo- < HAvr *der-1 adm atmak, komak, trs gitmek ) " hip(o)+1 Ayn kkten Ger *tredan/tre(m)pan (adm atmak, ayak basmak). bodur [Men xvii] ksa boylu ~? Kar. bcr, bdk, bzdk. Tm "ksa boylu" anlamna gelen bu szcklerin kkeni mulaktr. Trkeden alnt olmayan Erm bzdik ve bdik (kk, ksa) biimlerinin varl dndrcdr. bo[mak T [ xi] bo- skmak, skarak daraltmak < T *bo-/*bu-/*b- skmak, bkmek, burmak, bzmek Dudak harfini izleyen yuvarlak seslilerin istikrarszl tipiktir. Baz trevlerde yuvarlak sesli etkisiyle inisyal b > w > 0 evrimi grlr. Ayn kkten bur-, bk-, bz- (skmak, bkmek), busan- > usan- (sklmak), bu (sknt), bok (sklm ey). boa T [ viii] buka ift toynakl hayvanlarn erkei bodrum

Kar. T bora/bura (her hayvann erkei, zellikle erkek deve). Buna karlk ESlav byku (boa), Kelt bukko, Ave bza- (teke), ng buck (teke, erkek geyik) < HAvr *bhugo- (ift toynakl hayvanlarn erkei). Evcil hayvan isimleri alannda Trke ile Hintavrupa dilleri arasndaki benzerlikler ilgi ekicidir. boaa >> " poaa [ viii] bouz a.a.; [Uy viii+] bouz/bokuz [ xi] boum eklem, boum [ xi] bgr bbrek < T bo< T bo- " bo-

boaz T skmak, daraltmak " boboum br br[mek bgrT T

<onom [CodC xiii] bgwr- (davar) barmak; [DK xiv] < T b brme sesi " +kir-

brtlen T? [M xiv] meyvesi yenen bir al, rubus caesus Trki dillerde byrtkem, brslen, bldirgen, brlgen biimlerine rastlanr. boha <T [Men xvii] boa *bo- skmak, balamak " bo Farsadan alnan -a kltme ekiyle. < T bo [xi] boha, paket < T

bohem [ xx/a] geleneksel toplum deerlerinin dnda yaayan kltrl kimse ~ Fr bohme ingene [xvii], berdu, sanat [xix] < z Bohme Bohemya, Orta Avrupada bir lke T [Uy, Ka viii+] bok ekmek kf, bakr pas; [O xi] dk < T *bo- skmak, bzmek " bo Asli anlamn "dk" olduu varsaylabilir. Yazl rneklerde ikincil anlamlar edep kaygsyla n plana karlm olmaldr. boks 1897-99] boksr [AMithat 1877] boks ngilizlerin yumruk mdarebesi; [ARasim ~ Fr boxe yumruk sporu ~ ng box2 a.a. ~ ? bok

boksit [ 1937] ~ Fr bauxite alminyum hidrat ieren bir mineral 1821 Pierre Berthier, Fr. mineralojist. < z Beaux Gney Fransada bir ky bol T? [Kp, DK, a xiv] ok, geni, bereketli 14. yydan eski rnekleri mevcut deildir. bl[mek T [ viii] bl- ayrmak, ayrdetmek

Trevlerde yuvarlak sesli etkisiyle inisyal b > w > 0 dnm grlr. Kar. T le-/l(e)(blmek, had ve l tayin etmek). bold [Hrr 2002] ~ ng bold 1. cesur, cretli, 2. tipografide kaln yaz ~ Ger *baltha cesur, gl kuvvetli ~ HAvr *bhol-to- < HAvr *bhel-2 imek, kabarmak " balya bolero [ xx/b] dansl elence < Lat ballare " balad blge <T ~ sp bolero bir tr dans < sp bola balo, < T bl- " bl-

[TS xvii] mntka, bucak

bolevik [ 191+] ~ Rus bolevik "azamici", Rus Sosyal Demokrat Partisinin maksimum devrimci program savunan hizbi (1903) < Rus boliy daha byk, en byk, azami < Rus boloy byk ~ ESlav bolii Boloy Tiyatrosu "byk tiyatro" anlamndadr. blk bl- " blT [Uy viii+] blk hayvan veya insan grubu, ksm < T

blm YT [ 1928] ube, ksm < T bl- " bl Piyade Talimname Komisyonu tarafndan 1928de nerilen ilk "z Trke" kelimelerdendir. bomba bombus bouk ses, uultu [LF xviii] ~ t bomba patlayc dzenek ~ Lat

bombardman [ARasim 1897-99] ~ Fr bombardement bombalama < Fr bombarder bombalamak < OLat bombarda bir tr top " bomba bombe [ARasim 1897-99] ~ Fr bomb kabark, konveks < Fr bomber iirmek, konveks hale getirmek < Fr bom- [onom.] ikinlik ifade eden yansma kk " bobin bn bonbon T? [Kp xiv] aptal, saf adam [Bah 1924] ~ Fr bonbon ekerleme