Korkuluk Safsatası

korkuluk safsatası

straw man

bir fallacy çeşidi. ve sözlükte epeyce yüzyüze geldiğimiz hatalı bir yorumsama biçimi:

bir fikri çarpıtıp yorumlayarak mantık yürütme. karşımızda konuşan/yazan insanın ifade ettiklerinden, sanki kendisi bizim çıkarsamamızı kast etmiş gibi, bir anlam çıkarmamız.

örnek:

- "savunma bütçesinin azaltılması eğitim ve sağlığa daha fazla yatırım yapmamız için bir fırsat olabilir"

- "savunmasız kalalım da kökümüze kibrit suyu eksinler demeni hayretle karşılıyorum",

bir örnek daha:

enrtry#xyztklmn

- "terörle savaş, müphem biçimde tanımlanan bir terör kavramı etrafında anlamlandırıldıkça meşru bir eylemi gayri-meşru addedebilecek şekilde araçsallaşan bir söyleme dönüşür"

private message suser: george bush

- " #xyztklmn entry'inizi okuyunca inanamadım. ne yani, londra'da ölen insanların masumiyetini hiçe mi sayacağız şimdi"
tepkisel indirgeme, straw man'in bir cesididir, alt kumesidir bi nevi. karsi argumanin olabilecek en sig sekle sokulmasi, onu kolayca curutulebilecek bir hale getirmek icin sikca basvurulan bir yontemdir ama tek yontem degildir.

straw men daha genis anlamiyla, karsi argumani curutulebilecek bir sekle sokup, o halini rakibe atfetmek ve boylece rakibi altetmektir. (itiraf: daha genis olsun diye men diye yazdim, bu igrenc esprimi kimsenin anlamamasi ihtimaline dayanamayip acikladim, daha da igrenc oldum). sadece belli istatistiklerden bahsedilerek, belli verilerin yorumlanmasinda objektif davranmayarak, mumkun olan butun cikarimlara esit olasilik atayip, isinize geleni one cikartarak ve karsidakinin de boyle yaptigi izlenimini vererek de bu taktik uygulanabilir.

zaten en iyi straw man savunmasi, konu hakkinda genis bilgiye sahip olanlar tarafindan yapilir. karsi taraf "ben oyle demedim, soyle dedim" dedigi zaman mizikcilik, doneklik yapmis gibi gorunecek; dahasi, siz halihazirda argumaninizi verilerle desteklemis oldugunuz icin, karsi taraf konuyla alakali veriler verse bile bu disardan bakana ancak bir beraberlik olarak gozukecektir. kisaca en rafine camur at izi kalsin yontemidir.

bunun yaninda straw man savunmasi, rakibin eline uydurulmus bir arguman tutusturmaktan (gerek siglastirilmis, gerekse zekice carpitilmis versiyonunu) ibaret degildir. karsi pozisyonu savunan guruhun icindeki en zayif halkanin bulunup, argumanlarinin grubun standardi haline getirilmesi ve ona yuklenilerek tum karsi cephenin zayiflatilmasi da bir baska yontemdir. yahut bu zayif halka hic yoktan yaratilabilir. karsi tarafin sozcusu olarak kotu karakterli, zararli aliskanliklara sahip, gecmisinde tutarsizliklar bulunan, bugununde ise zayif bir fikri savunan bu hayali dusman kullanilir (ki straw man terimi de herhalde en cok bu eylemle ortusur).

ornegin yanli habercilikte, "some people say" diyerek kanalin resmi goruslerinin propagandasi yapilabilecegi gibi, ayni "some people" kanalin karsi oldugu bir gorusu de sacma bir yonunden savunarak yemlik gibi kullanilir. (bkz: outfoxed)

kisaca ad homineme girmeden rakibin kisiligine saldiran, hakaret etmeden iftira atan, yalan soylemeden gercekleri carpitan, bilimsel bir agizla dahi populizm yapabilen bir retorik teknigidir straw man, yara bere almadan atlatilmasi neredeyse imkansizdir.
politika polemiklerinin ve televizyon tartisma programlarinin kose tasidir. karsi tarafin saman kuklasini yapip bunu yakma esprisine dayanir (bildigim kadariyla).

dogrudan alakali olmasa da:
(bkz: chewbacca defense)
(ara: gelin itiraf edelim)
sözlükten bir örnek:

başlık : 24 ocak kararlari

entry 1:

allahin dolarini uzerinde bulundurman bile suctu. bildigin boktan zetinyagini, cayi paranla bile alamiyordun. yurtdisina gitmek istedigin de devlet sana usd verebiliyordu, eger sirani beklersen. aldigin bir mali kaca satacagina devlet karar veriyordu. dunyanin en siktiriboktan arabalarini beyaz esyalarini kullaniyordun. turizmin t si bile yoktu. ama nerde bir siyasi muhabbet var, hic yasamamis bilmemis nesil sucu liberal ekonomiye baglar. keske kuba gibi kalsaydiniz da dvd oynatici satin alma hakkini ancak gecen ay alabilseydiniz

entry 2:

gelişmeyi ithal ettiğimz dvd player, araba olarak algılayanlar ile ne kadar tartışılır bilemiyorum. bu kriterlere göre herhalde en gelişmiş ülke bae diyebiliriz. ne de olsa orada her istediğini bulabiliyorsun. benim gelişmişlik kriterim farklı. teknoloji ihracı yapabiliyorsan

1. entry'de gelişmişlik kriterinin ne olduğuna dair bir şey söylenmiş mi? söylenmemiş. belki 1. yazar "haklar" bağlamında ele aldı "dvd player" meselesini, belki de başka bir açıdan. muhtemelen specific bir yönden bakmadı bu örneği verirken, çünkü "dvd player alma hakkının olmaması"nın "kötü" bir şey olduğu çok açık.

2. yazarımız ne yaptı? bir güzel straw man inşa etti: "1. yazarın gelişmekten tek anladığı ithal dvd player ve arabalar!"
türkçesi "çöp adam" değil, korkuluktur.

tartışmayı kavgaya benzetirsek, "straw man argument" gerçek rakibe değil kendi yarattığımız korkuluğa saldırmak, korkuluğu parçalamak, sonra da "mahvettim adamı, verdim ayarı, verdim ayarı" demektir.

"straw man argument" yerine "korkuluk argümanı",
"straw man fallacy" yerine de "korkuluk safsatası" diyebiliriz, ama terimin türkçe karşılığı yerleşmediğinden ingilizcesini kullanmaya devam edeceğiz muhtemelen.
(bkz: straw man proposal)
halk arasında ertürk yöntemi diye de bilinir.
- ben "x" demedim ki, "y" dedim.
- yok bi' de "x" deseydin!
tipik orta sınıf yaklaşımının haiz olduğu bir şey.
(bkz: koyun otlatırken üzerine havan topu düşmesi/@gxl)

ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.

Bunlar Hep Safsata

Mantıksal safsatalar ilk bakışta mantıklı görünen ancak doğru bir akıl yürütme süreciyle yanlışlığı anlaşılan argümanlardır. Akıl yürütmeyi çıkarımlarda bulunmak (Leighton, ) olarak tanımlarsak mantıksal safsata yanlış çıkarımda bulunmaktır, diyebiliriz. Bu düşünsel çarpıtmalar yalnızca siyasi ve sosyal propaganda aracı değil, aynı zamanda hepimizin günlük hayatta düştüğü ya da maruz kalarak manipüle edildiği hatalardır. En yaygın safsataları ve farkında olmadan yaptığımız mantık hatalarını öğrenerek gerek kendimizle ilgili gerekse etrafımızda olup bitenlerle ilgili daha sağlıklı ve doğru akıl yürütmelerde bulunabiliriz.

Adam Karalama- Ad Hominem

Fikir, tutum, duruş, önerme yerine öneride bulunan kişinin kişiliğine saldırıda bulunmaya denir. Özellikle siyasetçiler tarafından sıklıkla yapılsa da kişilerin görüş ve önerilerini değerlendirirken hepimiz bu hataya düşebiliriz.

“Onun eğitimi yok bir kere…”

Batık Maliyet – Sunk Cost Fallacy

Özetlemek gerekirse harcadığınız zaman, para, emek boşa gitmesin diye daha fazla zaman, para, emek harcamaya batık maliyet safsatası denir. Örneğin bir film izlemeye başladınız. Yarım saat izlediniz ve sıkıldınız, ayırdığınız zaman boşa gitmesin diye kalan iki saati de izlediğinizde ya da para verdim diye düşünerek tadını beğenmediğiniz içeceği zorla bitirmeye çalıştığınızda bu hataya düşmüş olursunuz.

Korkuluk – Straw Man Fallacy

Bazen bir fikir önerirsiniz ve karşınızdaki kişi bunu eğip bükerek kendi dönüştürdüğü versiyon üzerinden fikrinize karşı çıkar. İşte buna korkuluk safsatası denir. Örnek bir diyalog:

Ben: Kitabı tercih ederim.

X kişisi: Neden filmlerden nefret ediyorsun?

Konuyu Saptırma- Red Herring

Adı üstünde konuyu saptırma. Korkuluk safsatasıyla benzerdir ama korkulukta en azından muhabbet aynı konu etrafında dönerken bu mantık hatasında konu tamamen değiştirilerek ana önermeden uzaklaştırılır. Karşınızdaki kişi bunu yapıp sonra da “gördün mü cevap veremiyorsun” diyebilir ve siz de gerçekten cevap veremediğinizi fark edebilirsiniz. Bu noktada hemen kendinize oraya nerden geldiğinizi hatırlatın ve konudan sapmayın ya da daha fazla zaman harcamamak için konuyu kapatın.

“Sen önce…. yap, sonra….’dan bahset” tarzı cümleler de bu hataya örnek olarak verilebilir.

Salsüpür Genelleme- Sweeping Generalization

İstisna kabul etmeyen kapsayıcı, tümel ifadeler salsüpür genelleme hatası içerir. Örneğin “Şimdiye kadar gördüğüm başörtülü kızlar sıkıcıydı. O halde bütün başörtülü kızlar sıkıcıdır,” diyecek olursanız salsüpür genelleme yapmış olursunuz.

Yanlış İkilem – False Dilemma

Sanki başka seçenek yokmuş, olamazmış gibi düşünülerek yapılan mantık hatasına sahte ikilem hatası denir. Oldukça dar görüşlü, esnek düşünemeyen zihinlerde yaygın olarak görülür. Ya siyah ya beyaz diye düşünmek de denebilir.

“Ya sev ya terk et.” “Ya bizdensin ya onlardan. Tarafını seç.”

Bölünme Yanılgısı – Division Fallacy

Bir bütün için geçerli olan durumun o bütünün parçaları için de geçerli olduğunu düşünmek bu yanılgıya örnektir. Örneğin Türkiye geleneksel bir ülkedir, o halde Türkiye’de yaşayan Feyza da geleneksel bir kişidir dediğinizde bu hataya düşersiniz.

Hatalı Neden – False Cause

Bir durumun nedenini hatalı olarak saptamak ya da ilişkiyi nedensellik olarak yorumlamak hatalı neden yanılgısını doğurur. Genelde zamansal ve mekânsal yakınlık iki şey arasında ilişki ya da nedensellik olduğunu düşünmemize sebep olur. Ancak horozların ötmesinin güneşin doğmasının nedeni olduğunu söyleyemeyeceğimiz gibi diğer zamansal yakınlık durumlarında da nedensellik iddia edemeyiz.

Bulunabilirlik Yanılgısı- Availability Heuristic

“Heuristic” kelimesi aslında zihinsel kısa yol olarak adlandırılan durumlardan biridir. Zihinsel kısayollar hızlı karar vermemizi sağlayan bilişsel eğilimlerdir ve yanlış kararlara neden olabilir. Bulunabilirlik yanılgısı olarak adlandırılan kısa yol ise akla ilk gelen bilginin doğru bilgiye tercih edilmesini ifade eder. Örneğin haberlerde maruz kaldığınız korkunç bir olay korkunç olaylar yaşama olasılığının yüksek olduğunu düşündürür çünkü bu çarpıcı anı ilk akla gelen anı olur ve beynimiz gerçek ihtimali hesaplamak yerine bu kısa yolu kullanarak ihtimalin yüksek olduğunu düşünür.

Pekiştirme Eğilimi – Confirmation Bias

Pekiştirme eğilimi inancımızı doğrulayan kanıtlara odaklanarak aksini destekleyen kanıtları göz ardı etmeyi ifade eder. Örneğin uzun saçlı erkeklerin “serseri” olduğunu düşünen biri bu tanıma uyan erkekleri fark ederken “serseri” olmayan uzun saçlı erkekleri fark etmeyebilir ve inancı bir kısır döngüye girer çünkü sürekli bu inancın kanıtlandığını zanneder.

Kanıtlama Yükü – Appeal to Ignorance

Bir durumla ilgili kanıtları tartışmak yerine aksi durumla ilgili kanıtlara yönelmek bu yanılgıyı doğurur. Örneğin bir tedavi yönteminin faydalı olup olmadığını sorduğunuzda “zararlı olduğunu gösteren kanıt yok” denmesi bu duruma örnektir. Halbuki sizin sorunuz zararının olup olmadığı değil faydasının olup olmadığıyla ilgilidir.

Not : Bu yazı Ayşe Reyyan Bilge Yıldırım hocanın “Psikolojide Eleştirel Düşünme” dersinde öğrendiklerimin bir derlemesidir. Kendisine teşekkürlerimi sunarım.

Arşiv Bağlantısı

^M. Lewiński, et al. (). When And How Do We Deal With Straw Men? A Normative And Cognitive Pragmatic Account. Journal of Pragmatics, sf: doi: /seafoodplus.info Arşiv Bağlantısı