Ses Olayları Ünsüz Sertleşmesi

ses olayları ünsüz sertleşmesi

Özet:

Geleneksel Türkçe dil bilgisi öğretimi, ses bilgisi, biçim bilgisi, sözcük bilgisi (sözcük türleri) ve söz dizimi olmak üzere başlıca dört bölümde gerçekleştirilmektedir. Ses bilgisi bölümünün önemli konularından biri de ses olaylarıdır. Ses olayları, ünsüzlerle ilgili ses olayları ve ünlülerle ilgili ses olayları olmak üzere iki başlıkta değerlendirilir. Ünsüzlerle ilgili ses olaylarından biri de ünsüz benzeşmesidir. Ünsüz benzeşmesinin öğretimi, ilk ve orta öğretimde Türkçenin seçimlik alomorfları üzerinden yapılmaktadır. Bu yaklaşıma göre; Türkçede “ç, f, h, k, p, s, ş, t (Fıstıkçı Şahap)” ünsüzlerinden biri ile biten bir sözcükten sonra “b, c, d, g” ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek getirildiğinde bu ünsüzler sert karşılıkları olan “p, ç, t, k” ünsüzlerine dönüşür. Bu olaya ünsüz benzeşmesi denir. Söz konusu yaklaşıma yaygın olarak akademik dil bilgisi eserlerinde/öğretiminde de rastlanır. Türkçenin eklerini aslen ötümlü sayan bu yaklaşım, eş zamanlı dil bilgisi öğretimi açısından sorunludur. Zira bu yaklaşıma göre, söz konusu ekler, kelimelere önce ötümlü biçimleri ile gelmekte, daha sonra bu ötümlü biçimler geldikleri kelimelerin son sesine benzeyerek ötümsüzleşmektedir. Başka bir ifadeyle, sözcüğün sonundaki sert ünsüz, ekin başındaki yumuşak ünsüzü kendisine benzeterek ötümsüzleştirmekte, böylece yakın, ilerleyici bir ünsüz benzeşmesi olayı gerçekleşmektedir. Böyle dolaylı bir işlemi, dilin/dil kullanıcısının az çabayı yeğleyen tabiatı ile telif etmek kolay görünmemektedir. Bize göre, burada aynı ortamı paylaşan seslerin birbirini etkilemesinden kaynaklanan bir ses benzeşmesi olayı (çenber>çember, etmek>ekmek) değil, dil kullanıcısının, ana dilinin sistemine ilişkin zihinsel kodlarından hareketle uygun olan sesleri tercih etmesi durumu söz konusudur. Bu durum sadece ünsüzlerin değil, ünlülerin de dizilişinde gözlenmektedir. Şayet ünsüz uyumları benzeşme olayı olarak adlandırılırsa o zaman bütün ünlü uyumlarının da (kalınlık-incelik/artlık-önlük; düzlük-yuvarlaklık/dudak uyumları) ünsüz benzeşmesi olayı olarak sunulması gerekecektir. Oysa ses uyumu ile ses benzeşmesi nüanslı kavramlardır. Ses uyumları birer olgu iken ses benzeşmeleri birer olaydır. Her ses benzeşmesini aynı zamanda bir ses uyumu olarak değerlendirmek mümkündür. Ancak bütün ses uyumlarını ses benzeşmesi olayı olarak değerlendirmek bizce doğru bir yaklaşım değildir. Türkçenin eklerini aslen ötümlü sayan yaklaşımı art zamanlı bilgilere göre izah etmek de kolay değildir. Zira kaynaklar, mevcut eklerdeki çok şekilliliğin Türkçenin son devirlerinde ortaya çıktığını, ünsüz benzeşmesine/sertleşmesine örnek olarak gösterilen c’li eklerin son dönemlere kadar uzun müddet sadece ç’li olarak kullanıldığını bildirmektedir. Çalışmada, akademik kaynaklar ile Milli Eğitim kaynaklarında konunun ne şekilde ele alındığı tanıklandıktan sonra öğretimine ilişkin öneride bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

kaynağı değiştir]

Kök içerisindeki bir hece ünsüz harfle bitiyorsa ve kendinden sonraki hecenin ilk harfi de ünsüz ise, bu harfler ünsüz benzeşmesine uyarlar:

aptal, eksik, nispet, ispat, kispet, müspet, tespit, tespih, gövde, iğde, dalga, kuzgun vb. kelimeler

Eklerde[değiştir
Ünsüz benzeşmesi nedir? Ünsüz benzeşmesi (ünsüz sertleşmesi) örnekleri, ünsüz benzeşmesi ses olayına uğramış 30 tane ünsüz sertleşmesine örnek kelimeler.
Ünsüz Benzeşmesi / Sertleşmesi
Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi) Nedir?
Türkçe dilinde sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcüğe, yumuşak ünsüzlerden &#;c, d, g&#; harfleri ile başlayan bir ek geldiğinde, bu ekin başındaki yumuşak ünsüz sert ünsüze dönüşür.
Bu olaya ünsüz sertleşmesi ya da ünsüz benzeşmesi denir.
Ünsüz sertleşmesi olayında yeni bir ses türemez. Var olan yumuşak ünsüz, kendini sert ünsüze benzetmek için sertleşir. Bu nedenle bu olaya sertleşme ya da benzeşme denir.
Bunları Unutmayın:
» Birleşik kelimelerde, terimlerde ve yabancı kelimelerde ünsüz benzeşmesi aranmaz. Yani bu tür kelimelerde ünsüz sertleşmesi kuralına uyulmamış diyemeyiz. (beşgen, akciğer)
» Bağlaç olan dahi anlamındaki &#;da, de&#; ek olmadığı ve kelimelerden ayrı yazıldığı için sertleşmeye uğramaz. (Hemen koşsak da yetişemeyiz.)
» Rakamların yazımında da bu kural geçerlidir. Rakama gelen ekin kesme işareti ile ayrılması sizi yanıltmasın. (3&#;te, 5&#;te)
Aşağıda ünsüz sertleşmesi (ünsüz benzeşmesi) örnekleri verilmiştir.
Not: Örnekler alfabetik sıraya göre listelenmiştir.
Ünsüz Benzeşmesine Örnek Kelimeler (30 Tane)
➥ –de → ’te
➥ Aç –dır → açtır
➥ Ağaç –dan → Ağaçtan
➥ As –gı → askı
➥ Ayak –da → ayakta
➥ Biç –di → biçti
➥ Coş –gu → coşku
➥ Çalış –gan → çalışkan
➥ Çift –ci → çiftçi
➥ Dolap –da → dolapta
➥ Güneş –den → güneşten
➥ Hafif –dir → hafiftir
➥ Heves –den → hevesten
➥ Irmak –dan → ırmaktan
➥ Kalk –dı → kalktı
➥ Kat –gı → katkı
➥ Kebap –cı → kebapçı
➥ Kes –gin → keskin
➥ Merak –dan → meraktan
➥ Saat 5 –de → saat 5’te
➥ Sarmak –da → sarmakta
➥ Ses –deş → sesteş
➥ Silah –cı → silahçı
➥ Türk –ce → Türkçe
➥ Üç –de → üçte
➥ Yap –dı → yaptı
➥ Yavaş –ca → yavaşça
➥ Yayıldık –ca → yayıldıkça
➥ Yemiş –ci → yemişçi
➥ Yurt –daş → yurttaş
İlgili İçerikler:
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI ÖRNEKLERİ (30 TANE)ÜNLÜ DÜŞMESİ ÖRNEKLERİ (30 TANE)ÜNSÜZ DÜŞMESİ ÖRNEKLERİ (20 TANE)ÜNLÜ TÜREMESİ ÖRNEKLERİ (10 TANE)ÜNSÜZ TÜREMESİ ÖRNEKLERİ (20 TANE)ÜNLÜ DARALMASI ÖRNEKLERİ (30 TANE)ULAMA ÖRNEKLERİ (30 TANE)
*** Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi) Örnekleri içeriği hakkında söylemek istediklerinizi aşağıdaki yorum alanına yazabilirsiniz.
kaynağı değiştir]

Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı görülür:

Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı görülür:

Birleşik yazılmayan kelimeler arasında ünsüz uyumu aranmaz. "de" bağlacı, başlı başına ayrı bir kelime olduğu için sert ünsüzlerle biten kelimelerden sonra gelse ve bazen sert telaffuz edilse bile yazımda sertleşme kuralına uymaz. Bu kural "de" bağlacını "-de" bulunma hâl ekinden ayıran en önemli özelliklerden biridir.

Gitsek de olur, gitmesek de.
Dünkü su baskınında dolap da zarar görmüş. (bağlaç)
Dolaptaki kıyafetleri bavula yerleştirdim. (hâl eki)

Ses Olayları Ünsüz Sertleşmesi

Özet:

Anahtar Kelimeler:

Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi) Nedir?

Ünsüz Benzeşmesine Örnek Kelimeler (30 Tane)

Kaynakça[değiştir nest... 90995 90996 90997 90998 90999

Kaynakça[değiştir
nest...
90995 90996 90997 90998 90999