Hristiyanların Kutsal Mekanları
kaynağı değiştir]
Yedi mukaddes antik Kutsal şehir, Ayodhya, Mathura, Haridwar, Varanasi, Kanchipuram, Dvārakā ve Ujjain'dir.
Kutsal Dhamalar (Smarta geleneğine göre Char Dham)
Dört Maha Kumb Mela alanı
Vaişnavizm
Şaivizm
Kaumaram (Arupadaiveedu, Murugan, Tamiller)
Şaktiler (Şakti pits)
Tirth Kshetra
Hristiyanlık[değiştir Hristiyanların Türkiye’deki Hac Güzergâhları Doç. Dr. Canan TANRISEVER YİĞİT*, Ceyda Sevcan SARGIN** *KÜ,Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, [email protected], 0 37 34 **KÜ, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, [email protected] Özet İnanç turizmi kapsamında önemli bir yere sahip olan Türkiye her yıl yerli ve yabancı turistler tarafından ziyaret edilen çok sayıda önemli eser ve kutsal mekâna sahiptir. Bu araştırmada Hristiyan turistlerin hac güzergâhlarının belirlenmesi ve bu güzergâhların turizm ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmış görüşme formu ve literatür taramasından yararlanılmıştır. Veriler nitel araştırma analiz programı olan MAXQDA ile analiz edilmiştir. Araştırmada yirmi güzergâh belirlenerek on sekizinden veri toplanmıştır. Katılımcılara belirlenen güzergâha gelen turistlerin nelere dikkat ettiği, yanlarında kimleri getirdiği, ibadetlerinin ne şekilde olduğu, ortalama ziyaret süreleri, övgü ve şikâyet dereceleri gibi sorular yöneltilerek sözel veriler toplanmıştır. Rakamsal veriler ise her müze ve ören yerinin bağlı olduğu müze müdürlüklerinden elde edilmiştir. Ziyaretçilerin hac mekânlarında en çok temizliğe önem verdiği, en çok hac amacı ile ziyaret edilen mekânın Meryem Ana Evi olduğu, en çok mum yakma ve şarap-ekmek ritüeli ile ibadet edildiği, ibadete en çok önem veren ziyaretçilerin ziyaretlerine bir din görevlisi ile geldikleri elde edilen bulgulardan bazılarıdır. Anahtar Kelimeler: İnanç Turizmi, Hac Kavramı, Hac Güzergâhları, Hristiyanların Türkiye’deki Hac Güzergâhları. The Piligrim Routes Of Christians In Turkey Abstract Religion has an important place within the scope of tourism by domestic and foreign tourists visited Turkey every year has a number of important monuments and sacred places. In this study it is aimed to determine the routes of Christian pilgrimage and to investigate relationship of these routes and tourism. Semi-structured interview form and literature review were used to collect data. The data were analyzed by qualitative research analysis program MAXQDA. Twenty participants were identified in the study and 18 data were collected. Verbal data were collected by asking questions such as the attention of the tourists to the designated route, who brought them with them, how they worshiped, the average duration of visitation, the level of praise and grievances. The numerical data were obtained from the museum directorates where each museum and historical site was connected. The most important places in the pilgrimage places are the places where the most visited with the purpose of pilgrimage, the house of the Virgin Mary, the most burning candle burning and wine-bread ritual and worship, the most important places to visit the visitors of worship comes with the findings of a religious officer are some of them. KeyWords: Religious Tourism, Piligrimage, Piligrimage Routes, The Piligrim Routes of Christians in Turkey. 1. GİRİŞ İnsanlar yaratılışları gereği inanma arayışındadırlar. Tarih boyunca tüm insanlık dil, ırk, yaşanan coğrafya fark etmeksizin bir varlığa inanmış ve bu inanışı ritüelleştirmek için mekânlar oluşturmuştur. Stonehenge’ten, Göbeklitepe’ye, Artemis Tapınağı’ndan, Mısır Piramitleri’ne kadar günümüze gelen birçok mimari harika bu inanışın eseridir. İnsanlar tarih boyunca çeşitli nedenler ile seyahat etseler de erken dönemlerdeki en önemli unsurlar ticaret ve inanış olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüm inanış sistemlerinde kutsal olduğuna inanılan yerleri ziyaret etmek önem arz eder. Bu doğrultuda bütün dinlerin temel meselelerinden biri olarak kabul edilen hac, farklı isimler ile ifade edilse de kutsal bir olay olarak imgeleşmiştir. Dinlerce kutsal kabul edilen yerler binalar değil insanların anlam yükledikleri mekânlardır (Kaynak & Sezgin, ). Ancak inanç ile ilgili bir olayın ya da dini bir kişilik ile bağlantının olması, ziyaret yerini diğer mekânlardan farklı kılmakta ve kutsallaştırmaktadır (Erbaş, ). Kutsal mekânlar, bir toplumun din hayatının merkezi kabul edilen, insan hayatına yön veren ve anlam yükleyen yerlerdir. Dünya üzerinde birçok turiste ev sahipliği yapan çeşitli kutsal mekânlar bulunmaktadır. Dünyada yaklaşık olarak milyon insan İslama, Hristiyanlığa ve Hinduculuğa ait inançları temel alarak seyahat etmektedirler. Bu inanç sistemlerinin hem ortak hem de birbirinden farklı olarak kutsal saydığı dünya üzerinde pek çok mekân bulunmaktadır. Kudüs, Roma, Santiago de Compostela ve Türkiye coğrafyası Hristiyanlar için kutsal sayılan önemli hac merkezleridir (Harunoğulları, ). Turistler, bu dini mekânlarda yalnızca bir izleyici olarak kalmamakta aynı zamanda yapılan dini ritüellere de katılma eğiliminde bulunmaktadır. Hem çok tanrılı dinlerde hem de semavi dinlerde teşvik edilen mekânların ziyareti; özel kurallara ve törenlere dayanmakta, belli mekânlar ve zamanlarda icra edilmektedir (Küçük, ). Bu da hac kavramının genel çatısını oluşturur. Bu kapsamda araştırmanın amacı; Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhlarının turizmle ilişkisini belirlemektir. Turizmle ilişkilendirilen hac mekânları literatürde oldukça kısıtlıdır. Bu kapsamda çalışma toplu bir kaynak oluşturarak literatüre katkı sağlayacaktır. Araştırmada aşağıdaki soruları cevap aranmıştır. Türkiye’de Hristiyanlara ait en fazla ziyaret edilen hac mekânları nelerdir? Bu ziyaret kapsamında en çok hangi ritüellere önem verilir? Gelen ziyaretçilerin hac mekânından beklentileri nelerdir? Ortalama ziyaret süreleri nedir? İbadet şekilleri ve hac mekânlarında önem verdikleri konular arasında ilişki var mıdır? 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE Hristiyanlık’ta Hac Hac sözcüğü İbranice bir sözcük olan “Hag” dan gelmektedir. “Kutlama, kutsama” anlamı taşımaktadır. Yahudilerin kutsal saydıkları bayramlarda, kutsal saydıkları mekânlara zeytin dalı taşıyarak bayramlarını kutlamalarına verilen isimdir (Küçük, ). Hristiyanlar, hac teriminin yerine seyahat etmek, gezmek anlamına gelen Latince kökenli “Peregrinato” ifadesini kullanmışlardır. Peregrinato ifadesinden yola çıkarak gezgin, seyyah ve hacı anlamına gelen “ Peregnirus” ifadesini benimsemişlerdir. Günümüzde batı dillerinde farklı şekillerde karşımıza çıksa da etimolojik olarak kelimenin temelini bu iki ifade oluşturmaktadır. İngilizcede Pilgrimage, Fransızcada Pelenirage ve Almancada Pilgerfarhrt ifadeleri buna birer örnek teşkil eder. Yeni Ahit’te hac ile alakalı açık ifadeler bulunmasa da temeli Hz. İsa’ya dayanmaktadır. Ortaçağdan bu yana Hristiyan toplumu Filistin ve Ürdün bölgesinde Hz. İsa’nın ikame ettiği yerlere önem vermiş ve oralara seyahatler düzenlemişlerdir. Hac ibadetinin temelinde Hz. İsa’nın doğumunu, çarmıha gerilmesini ve yeniden dirilişini yaşatma ve yâd etme gayesi vardır. Bu yüzden Hristiyan hacılar Hz. İsa’nın doğumunu Noel’de, çarmıha gerilmesini Yaslı Cuma diye adlandırdıkları günde, yeniden dirilişini ise Paskalya’da yâd etmektedirler. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncil’leri; Hz. İsa’nın “benim ardımca gel, beni izle” sözleri gibi ifadelerin hacca davet olduğunu savunmaktadır. Bu yüzden Hristiyanlıkta hac ibadeti Hz. İsa’yı takip etme ve Hz. İsa’nın hayatı ile ilintili mekânlar ile öne çıkmaktadır. Ancak Hristiyanların bu hac düşüncesi ve takip ettikleri yol, Roma imparatoru Konstantin ile değişim ve gelişim göstermiştir (Ulutürk, ). Çünkü Konstantin, Hz. İsa’nın havarilerinden olan Petrus ve Pavlus’un mezarlarının üzerine kiliseler inşa ettirmiştir. Konstantin’in annesi Helena, kutsal yerleri tanımak için Filistin’e bir seyahat gerçekleştirmiş ve ömrünü Hz. İsa’nın gerildiği çarmıhın parçalarını arayarak geçirmiştir. Roma imparatoru olan Hadrian, yılında Kudüs’ü ele geçirdikten sonra Zeus’a, Venüs’e ve Adonis’e ait sunakları yıktırıp, Betlehem Mağarası’nın ve Hz. İsa’nın çarmıha gerilmiş olarak tasvir edilen figürünün üstüne geniş çaplı kiliseler inşa ettirmiştir (Aydın, ). İmparator Hadrian’ın yaptırmış olduğu bu tapınakları ziyaret etmek Hristiyanlarca alışkanlık haline gelmiştir. Hristiyan toplumuna göre Helena tapınakların yıkılmasını emretmiştir ve bir kazı başlatmıştır. Yapılan kazılar sonucunda üç farklı haç bulunmuştur. Haçların hangisinin daha değerli ve etkili olduğunu ortaya çıkarmak için hasta bir kadın getirtmiş ve haçlara dokunmasını istemiştir. Kadın ilk dokunduğu haça üç kez dokunmasının ardından iyileşmiştir ve o haç Helena tarafından Kutsal Haç olarak ilan edilmiştir. Aynı zamanda Helena’nın bu bölgelerde dolaşırken Hz. İsa’nın çarmıhındaki çivileri de bulduğu ileri sürülmektedir. Bulduğu çivilere oğlu Konstantin’i koruması amacıyla onun başlığı ve atının dizgininde yer vermiştir. tarihinde Roma’ya geri dönen Helena, Kutsal Haç’ın büyük bir kısmı ile kutsal sayılabilecek eşyaları yanında getirmiştir. Bugün ziyareti mümkün olmayan sarayda özel şapelde saklanmaktadır. Bu saray, daha sonra Kudüs’ün Kutsal Haçı Bazilika’sına dönüştürülmüştür (Çakmak, ). Böylelikle Hristiyanlıkta ilk hac ibadetinin Helena’nın Hz. İsa’nın doğduğu mağarayı, çarmıha gerildiği Golgota tepesini, defnedildiği Kutsal Kabir Kilisesini ve büyük kiliselerin olduğu yerlere seyahat etmesi ile başladığı ve kendisinin bu sebeple ilk hacı olarak bilindiği söylenir. Yahudilik dini gibi zorunlu tutulmayan hac ibadeti; Kudüs, Roma ve Fransa/Compostela üçlemesi içerisinde şekillenmiştir. Kudüs günahlardan arınmanın gerçekleştiği gizemli mekân ve Hz. İsa’nın ikinci kez dönüş yaptığı yer olması nedeniyle ana hac merkezi olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda Hz. İsa’nın doğduğu yer olarak bilinen Betlehem en fazla saygı gösterilen hac merkezlerindendir. Roma ise Hz. İsa’nın havarileri olan Petrus ve Pavlus’un kabirlerinin ve pek çok azizin anıtlarının bulunduğu şehir olması nedeniyle önemli bir kutsal merkez olarak kabul görmektedir. Bu mezarlara yapılan ziyaretler yaygınlaştıktan sonra insanların Roma’ya hac amacıyla akın etmesi “Bütün yollar Roma’ya çıkar” sözünün çıkış noktası olmuştur. Fransa/Compostela ise seafoodplus.info’nın on iki havarisinden Büyük Yakub’un din merkezi olarak kabul edilmektedir (Keskin, ). Hristiyanlıkta bu yerler haricinde mistik olayların yaşandığı yerler ve Hristiyanlık tarihi açısından önemli olan yerler de hac merkezi olarak kabul edilmiştir. Bu mekânlara, dünyanın dört yanında Hz. Meryem’e atfedilen mekânlar ve Anadolu’da ilk kiliseler olarak adlandırılan mekânlar örnek gösterilebilir. Bunlarla birlikte Amerika’dan Portekiz’e kadar uzanan pek çok Hristiyan hac merkezleri vardır. Özellikle Anadolu’da Hristiyanlarca kutsal kabul edilen hac noktalarının sayısı oldukça fazladır. Bu hac noktaları, Hristiyan isminin geçtiği ilk yer olan ve Hz. İsa’ya inananların "Hristiyan" adını ilk kez burada aldığı Hatay St. Pierre Kilisesi, Hz. İsa’nın havarilerinden Paul ve Barnabas’ın ilk resmi vaazını verdiği yer olan St. Paul Kilisesi, Hristiyanlar tarafından Hz. Meryem’in yaşına kadar yaşadığına ve öldüğüne inanılan Meryemana Evi, Hristiyan âleminin Noel Babası olarak bilinen Aziz Nicolas’ın piskoposluk yaptığı yer olan St. Nicolas Kilisesi, Hristiyanların ilk kiliselerinden biri olan ve St. Paul kilisesi bulunduğu için kutsal mekân olarak kabul edilen Pisidia antik kenti, İstanbul'da yapılmış en büyük Bizans kilisesi olan ve aynı yerde üç kez inşa edilen İstanbul Ayasofya Müzesi, Hristiyanlık tarihinde önemli bir kişi olan Kayseri Piskoposu Aziz Basil tarafından 4. yüzyılda bir dini eğitim ve düşünce merkezi olarak kurdurulan Göreme Açık Hava Müzesi, Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği haçın bir parçasını muhafaza etmek amacı ile yapılmış olan Van Akdamar Kilisesi, İncil’de adı geçen Yedi Kilise, hem Hristiyanlıkta hem de İslamiyet de kutsal kabul edilen Ağrı Dağı, Fener Rum Patriği Bartelemeos’un da katılımıyla ayinlerin yapıldığı Mustafapaşa Konstantin ve Eleni Kilisesi, Sümela Manastırı, iki ekümenik konsilin toplandığı İznik Ayasofya Cami ve İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhlarını oluşturmaktadır. Çünkü Hristiyan inancına göre azizler ve azizelere ait olan eşyalar her türlü sorun ve sıkıntıya çözüm sağlayabilmektedir. Bu yüzden azizlerin ve azizelerin bedenlerinin içinde bulunduğu mezarlar, tapınaklar ve kiliseler hac merkezleri olarak kabul edilmiştir. Hristiyan dininde hac ibadeti zorunlu olmamakla beraber mümkün olduğu kadar önemli ve kutsal bir zamanda yapılmaktadır. Noel yani Hz. İsa’nın doğum gününde Kudüs’e gidilmesi, Assomption, yani Hz. Meryem’in miraca yükseldiği günün anısına 15 Ağustos’ta Lourdes’e gidilmesi, bu önemli ve kutsal zaman kavramına örnek olarak gösterilebilmektedir (Erbaş, ; Aydın, ). Hristiyanlıktaki hac kavramı başlangıcından sonra faklı dönemlerde ele alınmıştır. Bunlar ilk Hristiyanlıktaki hac, Ortaçağ Hristiyanlığındaki hac ve modern Hristiyanlıktaki hac kavramı olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel hatları ile Hristiyanlıkta hac, kutsal kabul edilen yerleri seyahat anlamı taşır. İnanç ve Turizm İlişkisi Din, insanlar için önemli bir kavram olup, insanlık tarihinde bütün toplumların dini inanışları olduğu bilinmektedir. Geçmişten günümüze gelen birçok din ve inancın belli başlı kuralları vardır. Yazılı ya da sözlü kurallardan biride kutsal yerlerin ziyaretidir. Bu durum insanların toplu şekillerde kutsal yerlere ziyaretini arttırmıştır (Kürkçüoğlu & Erkol, ). Kutsal mekânlar toplumların dini hayatlarında büyük önem taşımaktadır. Kutsal mekânlara gerçekleştirilen seyahatler insanları ruhsal, duygusal, zihinsel ve sosyal yönden etkilemekte ve manevi arınma sağlamaktadır. Bütün toplumlar mensup olduğu dinin kutsal merkezlerini ve dini önderlerinin ikamet etmiş olduğu yerleri ziyaret etmek istemişlerdir. Birçok din, belirli zamanlarda toplu bir şekilde yapılan ibadet ve ziyaret yerlerini içermektedir. Toplu ibadet edilen yerler, insanları bu inanç noktalarını ziyaret etmeye teşvik etmektedir (Tunç & Saç, ). İnsanların bu toplu seyahatleri inanç temelli bir turizm aktivitesine dönüşmüş bu durum gidilen coğrafyanın ekonomisine katkı sağlamıştır (Kürkçüoğlu & Erkol, ). İnanç turizmi, dini amaçlarla, kutsal ya da dinen önemli görülen mekânların ziyareti olarak tanımlanabilir (Kürkçüoğlu & Erkol, ). İnanç turizmi ekonomik açıdan, sektörde önemli bir gelir kaynağıdır. Çünkü insanlar dini vazifelerini gerçekleştirirken harcamalarında daha esnek davranmaktadırlar. Bu durum ülkelerin ve işletmelerin turizm stratejisi geliştirirken inanç turizmine daha çok yer ayırmalarına neden olur (Kürkçüoğlu & Erkol, ). 3. YÖNTEM Çalışma nitel bir araştırma olarak tasarlanmıştır. Bu konu ile ilgili önceki çalışmalar ve ikincil veri kaynaklarından yararlanılmıştır. Veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile 18 katılımcıya 14 soru yöneltilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formunun kime uygulanacağını belirlemek amacıyla literatür taraması yapıldıktan sonra konunun uzmanı olan kaynak kişiler ile görüşülerek Türkiye’de Hristiyanların 20 tane hac güzergahı belirlenmiştir. Hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu bu güzergâhlardaki yetkili kişilere uygulanmıştır. Görüşme esnasında ses kaydı alınmış, görüşmeler tamamlandıktan sonra ses kayıtları yazıya dökülmüştür. Çalışmanın örneklemi evrenin tamamını kapsamaktadır. Çalışmada 20 tane güzergâhı olup toplam 18 güzergâhın görüşme verilerine ulaşılmıştır. Çalışmanın kısıtı belirlenen güzergâhlardan bir tanesinin istatistikî verisinin yasal olarak talep edilmesine rağmen alınamaması, bir diğer kısıt ise belirlenen güzergâhlardan bir tanesinin literatürde varlığı kabul edilip lokasyonunun belirsiz olmasıdır. Ayrıca lokasyonu belirsiz olan kilisesin yerine alternatif olarak nasıl bir çözüm üretildiği en az yıllık iş tecrübesine sahip hac turu yapan rehberler ile görüşülerek elde edilmiştir. Veriler bilgisayar destekli nitel veri analizi yazılımı MAXQDA 12 ile Strauss ve Corbin’in kodlama paradigması esas alınarak sahadan gelen en küçük sesin dahi kaybolmasına neden olmayacak şekilde kodlanmış ve çözümlenmiştir. İlk olarak veriler açık kodlarla parçalara ayrılmış, ardından kategorileştirme ve temalaştırma yapılmak suretiyle eksen ve seçici kodlamalar tamamlanmıştır (Kuckartz, ; Strauss, ). Veriler tümdengelim yöntemi ile kapalı bir kod sistemi ile kodlanarak ilişkili alt temalar belirlenmiştir. Bu aşamadan sonra metinler kod sisteminde bir değişiklik olmadan kodlanmıştır. Kodlanan nitel veriler betimsel ve ilişkisel/içeriksel analize tabi tutularak görselleştirilmiştir. 4. BULGULAR Araştırmanın konusunu oluşturan Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhları, Türkiye’nin yedi bölgesinin altısında mevcuttur. Karadeniz, Marmara, Doğu Akdeniz, Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde birçok mekân inanç turizmi çerçevesinde Hristiyan turistler tarafından ziyaret edilmektedir. Bunlar; Hatay St. Pierre Kilisesi, Demre/Antalya St. Nicolaos Kilisesi, Tarsus/Mersin St. Paul Kilisesi, Yedi Kilise, İstanbul Ayasofya Müzesi, İznik/Bursa Ayasofya Camii, Van Akdamar Kilisesi, Ağrı Dağı Milli Parkı, Selçuk/İzmir Meryemana Evi, Yalvaç/Isparta Pisidia Antiocheia Antik Kenti, Maçka/Trabzon Sümela Manastırı, Göreme/Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi, Mustafapaşa/Nevşehir Mustafapaşa Konstantin ve Helena Kilisesi, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı’dır. Çalışma kapsamında güzergâhlardaki mekânlardan son 5 yıllık istatistikî veri istenmiş, resmi verisi olmayanlar ile görüşülmüş ve ortalama bir sayı alınmıştır. Tablo.1’de bu rakamları görmek mümkündür. Tablo.1 Belirlenen hac güzergâhlarının son 5 yıllık istatistikî veri tablosu. Görüşme Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Güzergâhın İsmi Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Verisi Ağrı Dağı Milli Parkı Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. (Ağrı) Alaşehir Kilisesi -- (Manisa) Akdamar Kilisesi -- (Van) Akhisar Kilisesi -- (Manisa) Ayasofya Camii Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. 1 (İznik/Bursa) Ayasofya Kilisesi -- (İstanbul) Aya Yorgi Manastırı Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. (Büyükada/İstanbul) Bergama Kilisesi -- (İzmir) Efes Ören Yeri , -- (Selçuk/İzmir) Göreme Açık Hava -- Müzesi (Nevşehir) Laodikeia Antik Kenti Veri yok. Veri yok. Veri yok. -- (Denizli) Meryemana Evi -- (Selçuk/İzmir) Psidia Antiocheia Antik Kenti -- (Yalvaç/Isparta) SardesÖrenyeri -- (Sard/Manisa) Sinasos Eleni Kilisesi (Mustafapaşa/Nevşehir Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. ) seafoodplus.infos Kilisesi -- (Demre/Antalya) seafoodplus.info Anıt Müzesi -- (Tarsus/Mersin) seafoodplus.info Kilisesi Kapalı 89 -- (Antakya/Hatay) Sümela Manastırı Kapalı Kapalı -- (Maçka/Trabzon) Belirlenen 20 tane hac güzergâhının 12 tanesinin 5 yıllık verisine ulaşılmıştır. Denizli Laodikeia Antik Kenti’nin verileri yasal olarak talep edilmesine rağmen veriler tarafımıza ulaştırılmamıştır. Antakya St. Pierre Kilisesi yılında restorasyon sebebi ile kapalı olduğundan o yılın verilerine ulaşılamamıştır. Yine aynı sebepten Maçka/Trabzon Sümela Manastırı’nın son iki yıllık verisi de bulunmamaktadır. Mustafapaşa/Nevşehir Konstantin ve Helena Kilisesi, Ağrı Dağı Milli Parkı, İznik/ Bursa Ayasofya Camii, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı’nın resmi verisi bulunmadığından mekân yetkililerinin verdiği ortalama yıllık ziyaretçi sayıları Tablo.1’de gösterilmiştir. Tüm kiliselere yapılan ziyaretler yılında bir düşüş yaşarken Van Akdamar Kilisesi, Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi, Tarsus St. Paul Kilisesi, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Kilisesi, Antakya St. Pierre Kilisesi ve Demre St. Nikolaos Kilisesi’nde artış görülmektedir. yılında kapalı olan ve yılı itibariyle açılan St. Pierre Kilisesi belirlenen güzergâhlar arasında rakamsal olarak en fazla artış yaşayanlardır. Artış olan bir diğer güzergâh ise ilk dört yıl ortalama ziyaretçi sayısını koruyan Van Akdamar Kilisesi’dir. İzmir Bergama Kilisesi’nde yılından sonra düzenli bir artış görülmektedir ancak diğer pek çok kilise de görüldüğü üzere son iki yılda bir düşüş söz konusu olmuştur. İstatistikî verisi olan güzergâhların yıllık ziyaretçi sayılarına bakıldığında istatistikî verisi olmayan güzergâhlar ile aralarında büyük fark olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, istatistikî verisi olmayan güzergâhlar Hristiyan turistler tarafından en az ziyaret edilen güzergâhlar olarak değerlendirilebilir. Son 5 yılın ziyaretçi sayılarının toplamına bakıldığında en çok ziyaret edilen hac mekânı İstanbul Ayasofya Müzesi’dir. Araştırmaya katılan katılımcılar kurumlarını temsil ettiğinden demografik verilerine çalışmada yer verilmemiştir. “En çok ziyaret edilen hac mekânı neresidir?” sorusuna 7 katılımcı gelen ziyaretçilerle deneyimledikleri görüşmeler doğrultusunda Meryemana Evi cevabını vermiştir. Diğer hac güzergâhlarından, 18 katılımcı tarafından en az 2 kez bahsedilmiştir. En az sözü geçen hac güzergâhları ise Sardes ve Denizli Laodikeia Antik Kentleri olmuştur. Belirlenen hac güzergâhları arasında Ağrı Dağı Milli Parkı, Konstantin-Helena Kilisesi, İznik Ayasofya Cami ve Pisidia Antiocheai Antik Kent’inden hiç bahsedilmemiştir. “En çok neye önem verirler?” sorusuna temizliğin ön planda olduğu cevabını vermişler, güvenlik, yapının korunması, saygı çerçevesinde ibadet edilmesi, ruhunun bozulmamış olması, sessizlik ve sükûnet, eserlerin ayakta olup olmaması, freskler ya da mozaiklerin de önemli olduğunu vurgulamışlardır. İlişkisel analiz sonucunda hac güzergâhları ve ziyaretçilerin öncelikleri arasındaki ilişki Şekil.1’de gösterilmiştir. Şekil.1 Hac mekânı ile ziyaret yerinde neye önem verdikleri arasındaki yoğunluk matrisi. Katılımcılara ziyaretçilerin “Hac mekânında en çok neye önem verdikleri?” sorulduğunda temizliğin en önemli unsur olduğu vurgulanmıştır. Kodların dağılımını gösteren hac mekânlarındaki öncelik frekans tablosu aşağıda verilmiştir.“İbadet şekilleri nasıldır?” sorusuna ağırlıklı olarak mum yakma, ekmek ve şarap ayini olarak yanıt verilmiştir. Katılımcı 11, Göreme Açık Hava Müzesi ve Katılımcı 18, İstanbul Ayasofya Müzesi bu mekânlarda ibadetin yasak olduğunu söylerken Katılımcı 4, Ağrı Dağı Milli Parkı ve Katılımcı 10, Psidia Antiocheai Antik Kenti bu mekânlarda ibadet edildiğine tanık olmadığını söylemiştir. Katılımcı 15, St. Pierre Kilisesi ise yalnızca 29 Haziran’da ibadete izin verildiğini söylemiştir. Katılımcı 3, Bergama (Kızıl Avlu) Kilisesi sadece dua edildiğini söylerken diğer güzergâhların katılımcıları mum yakma, ekmek-şarap ayini, suya değişik temas, ikonalar ile adak dileme, ilahiler okuma, İncil’den kısımlar okuma, haç çıkartılarak ve diz çökülerek ibadet etme gibi cevaplar vermişlerdir. Şekil.2 Frekans tablosu. “Hac mekânından ayrılırken şikâyette ya da övgüde bulunuyorlar mı?” sorusuna övgülerin çok daha fazla olduğu cevaplar vermişlerdir. Ancak Katılımcı 4, Ağrı Dağı Milli Parkı özel koruma bölgesi olduğu için ziyarete açık olmamasından şikâyetlerin daha fazla olduğunu belirtmiştir. Katılımcılara ziyaretçilerin “Ziyarete gelirken yanlarında aynı dine mensup din insanlarını getirip getirmedikleri?”, “İbadet esnasında kıyafete ne verdikleri önem” ve “ortalama ziyaret süreleri” sorulduğunda verilen cevaplar tek bir tabloda toplanmış ve Tablo.2’de verilmiştir. Tablo 2.Görüşme sorularından üçünün tablo gösterimi. Ziyarete gelirken Ziyareti/ib Bu Görüşme yanlarında aynı dine adeti mekânlarda Soruları mensup din gerçekleştirirken ki ortalama adamları/kadınları kılık kıyafete ziyaret getiriliyor mu? önem veriliyor süresi mu? nedir? Demre/Antalya 30 dk- seafoodplus.infos Kilisesi* 1saat Denizli Laodikeia - - - Antik Kenti Antakya seafoodplus.info X 10 dakika Kilisesi** Yalvaç/ Isparta Psidia Antiocheia Antik Nikolaos’un ölüm ve doğum tarihlerinde senede 2 kez yapıldığı söylenmiştir. ** Sadece 29 Haziran’da geldiği belirtilmiştir. *** Özel günlerde ve kapalı gruplarda getirildiği söylenmiştir. ****Her zaman değil bazı gruplarda din adamlarının geldiği söylenmiştir. ***** Önemli din adamları dışında gelenlerin günlük kıyafetler ile geldiği söylenmiştir. Ziyaretçilerin ibadet şekilleri ve dikkat ettikleri hususlar arasındaki ilişkisel analiz sonucu dua, ayin, mum, şarap ve ekmeği ibadetlerinde tercih eden ziyaretçilerin örtünme, temizlik ve özene önem verdiği söylenebilir. Şekil.3 Yoğunluk matrisi. En çok önem verilenler ve ibadet şekilleri arasındaki ilişkisel analiz sonuçlarına bakıldığında ibadet, temizlik ve sessizliğe önem verenlerin ibadet şekli olarak dua etmeyi tercih ettikleri bulgusuna ulaşılmıştır. İlişkili matris Şekil.3’te verilmiştir. İbadete en çok önem veren ziyaretçilerin yanlarında gelirken din adamı getiriyor olması ilişkisel analizden edinilen bir diğer bulgudur. Önem ve ziyaretçilerin yanlarında din insanı getirip getirmediğine yönelik yapılan ilişkisel analiz sonuçları aşağıdadır. Şekil.4 Önem ve din görevlisi yoğunluk matrisi. 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Binlerce yıldır farklı medeniyetlerin ve dinlerin buluşma noktası olan Anadolu toprakları Hristiyanlar için de tarihten günümüze inanç ve kültür yansımasıdır. Hristiyan inancı için kutsal topraklardan biri sayılan Anadolu coğrafyası inanç turizmi kapsamında değerlendirilebilecek bir hazinedir. Bu çalışmada Hristiyan turistlerin hac ile ilgili Türkiye’deki turizm potansiyeli sayısal verilerle ortaya konulmuş ve bu kapsamda belirlenen on dokuz hac güzergâhındaki yetkililerle görüşme gerçekleştirilmiştir. Kutsal mekânları ziyaret eden ziyaretçi sayısının son iki yıllık olumsuz değişiminin en temel nedeni Türkiye’de gerçekleşen terör ve siyasi hareketlilikten kaynaklı ülke imajıdır. Hristiyanlık tarihi açısından önem arz eden Yedi Kilise olarak bilinen; İzmir Kilisesi (Yeri belli değil), İzmir Bergama Kilisesi, Selçuk/İzmir Efes Ören yeri, Alaşehir/Manisa Alaşehir Kilisesi, Akhisar/Manisa Akhisar Kilisesi, Sard/ Manisa Sardes Ören yeri, Denizli Laodikeia Antik Kenti’ndeki kiliselerde büyük oranda gerçekleşen bu düşüşün nedeni yılında yaşanan terör olayları neticesinde “Yedi Kiliseler Turu” olarak tertip edilen tur organizasyonlarının iptal edilmesidir. Tüm hac güzergâhlarındaki ziyaret sayıları düşüş yaşarken Van Akdamar Adası’nda bulunan Akdamar Kilisesi acentelerin tur programlarına dâhil edilip ve ulaşım hizmetlerinin geliştirilmesi ile durumdan fazla etkilenmemiş hatta yılında ziyaretçi sayısını artırmayı başarmıştır. Bu başarının arkasında yerel yönetimlerin çabası, turistlerin bilinen destinasyonların dışına çıkma arzusu ve yerel halkın turizmden gelir elde etmesi ile turizmi benimsemesi ve bu sebeple sahip olduğu kültürel miras bilincinin artması yatmaktadır. Terörden olumsuz etkilenen diğer güzergâhlar ise ülkede turizmin canlanması ile paralel bir sürece girmiştir. Ülkenin yaşadığı bu olumsuz dönemden en çok etkilenen yer İstanbul Ayasofya Müzesi’dir ve toparlanma sürecine girmesine rağmen eski yıllardaki performansına en uzak olan hac güzergâhıdır. yılında yaklaşık ziyaretçiye sahip olan Bergama’nın yılında ziyaretçi sayısının yaklaşık altı katına çıkması Bergama’nın UNESCO listesine dâhil edilmesi ve bu sebeple arkeolojik ve tarihi bilincinin artması şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca Bergama’nın Nisan ayı itibari ile restorasyona girmesi yılındaki düşük ziyaretçi sayısının sebeplerinden biridir. Antakya seafoodplus.info Kilisesi ise terör olaylarından sonra en hızlı toparlanan kilisedir. Psidia’nın ise yerine yılında ziyaretçi sayılarının düşme sebebini tur operasyonlarının iptali şeklinde yorumlamak mümkündür. Hristiyan hacıların fazla açık olmamak koşuluyla ziyarete geldikleri ama hepsinin temizliğe önem gösterdiğini, özellikle Katoliklerin Ortodokslara göre kol ve bacaklarını örtme konusunda daha hassas oldukları, rahip ve rahibelerin resmi kıyafetle mekânları ziyaret ettiği çıkarılan sonuçlardır. Ağrı Dağı Milli Parkı ve İznik Ayasofya Cami dışındaki mekânlara grupların çoğunlukla, ayinlerde ise mutlaka din adamları ile seyahat ettikleri belirtilmiştir. Ağrı Dağı Milli Park statüsünde ve şimdilik büyük çoğunlukla dağcılara ev sahipliği yaptığından din adamları ile seyahat söz konusu değildir. İznik Ayasofya Cami ise cami olarak hizmet verdiğinden, ayin düzenlenmemekte ve ziyaretçiler yanlarında din adamı getirmemektedirler. Ziyaret süreleri 10 dakika ile 5 gün arasında değişmektedir. Ziyaret sürelerinin değişkenlik göstermesi ziyaret yerinin fiziksel büyüklüğü, tur planlaması kapsamında ayrılan süre, popülerliği, ziyaret edilen saatlerdeki yoğunluk, sanatsal değere sahip olması, açık veya kapalı mekân olması şeklinde açıklanabilir. Ağrı Dağı’nda ziyaret süresinin uzun olmasının temel sebebi dağcıların üç günde zirveye ulaşması, çıkış ve iniş sürelerinin toplamının ortalama beş güne denk gelmesidir. Araştırma yapılırken dikkat çeken bir diğer husus ise hac güzergâhlarından alınan resmi kayıtlarla DÖSİM (Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü)’in resmi internet sayfasındaki verilerden bazılarının denk olmamasıdır. Bu durum resmi kurumlar arasındaki sağlıksız iletişimin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Ayrıca veri alabildiğimiz tüm kurumların yardımcı olmak için çaba göstermesi bilimsel araştırmaları desteklediklerinin bir göstergesidir. Ağrı Dağı haricinde tüm mekânlarda ziyaretçi memnuniyetinin yüksek olduğu belirtilmiştir. Ağrı Dağı’nın özel güvenlik bölgesi olması sebebi bir şikâyet konusu iken, Sümela Manastırı’nda ayine izin verilmediği dönemlerde şikâyet olduğu, izin verildikten sonra şikâyetlerin yerini övgüye bıraktığı dikkat çeken başka bir noktadır. Hac güzergâhları ile ilgili rehber odaları tarafından verilebilecek seminer/eğitimler ile bu konuda profesyonelleşme, hac güzergahlarının iyi bir destinasyon yönetimi ile yabancı ülkelerde tanıtım faaliyetlerinin artırılması, ülkenin sahip olduğu inanç turizmi potansiyelini değerlendirmesi açısından önem arz eder. KAYNAKÇA Aydın, M. (). Antakya ve Tarsus Eksenli İlk Dönem Hristiyanlığına Bir Bakış. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Aydın, M. (). Hristiyanlık. Yaşayan Dünya Dinleri. Çakmak, Z. (). Erken Bizans Döneminde Kadın Baniler Ve Kültürel Yaşama Etkileri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı Erbaş, A. (). İslam Dışı Dinlerde Hac. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5. Harunoğulları, M. (). Kilis’in İnanç Turizmi Potansiyeli ve Kutsal Mekânları. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish. Kaynak & Sezgin, (). İnanç Turizmi Kapsamında Dinlerde Seyahat. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Konya, s Keskin, E. (). Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi'nde Anadolu'dan Kudüs’e Uzanan İnanç Yolculuğu. Electronic Turkish Studies, 13(18). Küçük, M.A. (). Din-Turizm İlişkisi Çerçevesinde Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslamiyette Hac Uygulamasına Genel Bakış. Dini Araştırmalar, Sayı, ss. Kürkçüoğlu, S. S. & Erkol, G. (). Şanlıurfa Kültür ve İnanç Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Kuckartz, U., (), Qualitative Text Analysis, (A. Mcwhertor, Çev.), London, Thousand Oaks, New Delhi & Singapore: Sage Publications. Strauss, A. Corbin. J.()." Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures And Techniques. Strauss, A. L., (), Qualitative Analysis ForSocialScientists, Cambridge & New York: Cambridge UniversityPress. Tunç, A.,Saç, F. (). Gelişim ve Geleceği, Detay Yayıncılık, Ankara. Ulutürk, M. (). Hristiyanlıkta Havarilik (Doctoral dissertation, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
kaynağı değiştir]
Hristiyanların Türkiye’deki Hac Güzergâhları Doç. Dr. Canan TANRISEVER YİĞİT*, Ceyda Sevcan SARGIN** *KÜ,Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, [email protected], 0 37 34 **KÜ, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, [email protected] Özet İnanç turizmi kapsamında önemli bir yere sahip olan Türkiye her yıl yerli ve yabancı turistler tarafından ziyaret edilen çok sayıda önemli eser ve kutsal mekâna sahiptir. Bu araştırmada Hristiyan turistlerin hac güzergâhlarının belirlenmesi ve bu güzergâhların turizm ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmış görüşme formu ve literatür taramasından yararlanılmıştır. Veriler nitel araştırma analiz programı olan MAXQDA ile analiz edilmiştir. Araştırmada yirmi güzergâh belirlenerek on sekizinden veri toplanmıştır. Katılımcılara belirlenen güzergâha gelen turistlerin nelere dikkat ettiği, yanlarında kimleri getirdiği, ibadetlerinin ne şekilde olduğu, ortalama ziyaret süreleri, övgü ve şikâyet dereceleri gibi sorular yöneltilerek sözel veriler toplanmıştır. Rakamsal veriler ise her müze ve ören yerinin bağlı olduğu müze müdürlüklerinden elde edilmiştir. Ziyaretçilerin hac mekânlarında en çok temizliğe önem verdiği, en çok hac amacı ile ziyaret edilen mekânın Meryem Ana Evi olduğu, en çok mum yakma ve şarap-ekmek ritüeli ile ibadet edildiği, ibadete en çok önem veren ziyaretçilerin ziyaretlerine bir din görevlisi ile geldikleri elde edilen bulgulardan bazılarıdır. Anahtar Kelimeler: İnanç Turizmi, Hac Kavramı, Hac Güzergâhları, Hristiyanların Türkiye’deki Hac Güzergâhları. The Piligrim Routes Of Christians In Turkey Abstract Religion has an important place within the scope of tourism by domestic and foreign tourists visited Turkey every year has a number of important monuments and sacred places. In this study it is aimed to determine the routes of Christian pilgrimage and to investigate relationship of these routes and tourism. Semi-structured interview form and literature review were used to collect data. The data were analyzed by qualitative research analysis program MAXQDA. Twenty participants were identified in the study and 18 data were collected. Verbal data were collected by asking questions such as the attention of the tourists to the designated route, who brought them with them, how they worshiped, the average duration of visitation, the level of praise and grievances. The numerical data were obtained from the museum directorates where each museum and historical site was connected. The most important places in the pilgrimage places are the places where the most visited with the purpose of pilgrimage, the house of the Virgin Mary, the most burning candle burning and wine-bread ritual and worship, the most important places to visit the visitors of worship comes with the findings of a religious officer are some of them. KeyWords: Religious Tourism, Piligrimage, Piligrimage Routes, The Piligrim Routes of Christians in Turkey. 1. GİRİŞ İnsanlar yaratılışları gereği inanma arayışındadırlar. Tarih boyunca tüm insanlık dil, ırk, yaşanan coğrafya fark etmeksizin bir varlığa inanmış ve bu inanışı ritüelleştirmek için mekânlar oluşturmuştur. Stonehenge’ten, Göbeklitepe’ye, Artemis Tapınağı’ndan, Mısır Piramitleri’ne kadar günümüze gelen birçok mimari harika bu inanışın eseridir. İnsanlar tarih boyunca çeşitli nedenler ile seyahat etseler de erken dönemlerdeki en önemli unsurlar ticaret ve inanış olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüm inanış sistemlerinde kutsal olduğuna inanılan yerleri ziyaret etmek önem arz eder. Bu doğrultuda bütün dinlerin temel meselelerinden biri olarak kabul edilen hac, farklı isimler ile ifade edilse de kutsal bir olay olarak imgeleşmiştir. Dinlerce kutsal kabul edilen yerler binalar değil insanların anlam yükledikleri mekânlardır (Kaynak & Sezgin, ). Ancak inanç ile ilgili bir olayın ya da dini bir kişilik ile bağlantının olması, ziyaret yerini diğer mekânlardan farklı kılmakta ve kutsallaştırmaktadır (Erbaş, ). Kutsal mekânlar, bir toplumun din hayatının merkezi kabul edilen, insan hayatına yön veren ve anlam yükleyen yerlerdir. Dünya üzerinde birçok turiste ev sahipliği yapan çeşitli kutsal mekânlar bulunmaktadır. Dünyada yaklaşık olarak milyon insan İslama, Hristiyanlığa ve Hinduculuğa ait inançları temel alarak seyahat etmektedirler. Bu inanç sistemlerinin hem ortak hem de birbirinden farklı olarak kutsal saydığı dünya üzerinde pek çok mekân bulunmaktadır. Kudüs, Roma, Santiago de Compostela ve Türkiye coğrafyası Hristiyanlar için kutsal sayılan önemli hac merkezleridir (Harunoğulları, ). Turistler, bu dini mekânlarda yalnızca bir izleyici olarak kalmamakta aynı zamanda yapılan dini ritüellere de katılma eğiliminde bulunmaktadır. Hem çok tanrılı dinlerde hem de semavi dinlerde teşvik edilen mekânların ziyareti; özel kurallara ve törenlere dayanmakta, belli mekânlar ve zamanlarda icra edilmektedir (Küçük, ). Bu da hac kavramının genel çatısını oluşturur. Bu kapsamda araştırmanın amacı; Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhlarının turizmle ilişkisini belirlemektir. Turizmle ilişkilendirilen hac mekânları literatürde oldukça kısıtlıdır. Bu kapsamda çalışma toplu bir kaynak oluşturarak literatüre katkı sağlayacaktır. Araştırmada aşağıdaki soruları cevap aranmıştır. Türkiye’de Hristiyanlara ait en fazla ziyaret edilen hac mekânları nelerdir? Bu ziyaret kapsamında en çok hangi ritüellere önem verilir? Gelen ziyaretçilerin hac mekânından beklentileri nelerdir? Ortalama ziyaret süreleri nedir? İbadet şekilleri ve hac mekânlarında önem verdikleri konular arasında ilişki var mıdır? 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE Hristiyanlık’ta Hac Hac sözcüğü İbranice bir sözcük olan “Hag” dan gelmektedir. “Kutlama, kutsama” anlamı taşımaktadır. Yahudilerin kutsal saydıkları bayramlarda, kutsal saydıkları mekânlara zeytin dalı taşıyarak bayramlarını kutlamalarına verilen isimdir (Küçük, ). Hristiyanlar, hac teriminin yerine seyahat etmek, gezmek anlamına gelen Latince kökenli “Peregrinato” ifadesini kullanmışlardır. Peregrinato ifadesinden yola çıkarak gezgin, seyyah ve hacı anlamına gelen “ Peregnirus” ifadesini benimsemişlerdir. Günümüzde batı dillerinde farklı şekillerde karşımıza çıksa da etimolojik olarak kelimenin temelini bu iki ifade oluşturmaktadır. İngilizcede Pilgrimage, Fransızcada Pelenirage ve Almancada Pilgerfarhrt ifadeleri buna birer örnek teşkil eder. Yeni Ahit’te hac ile alakalı açık ifadeler bulunmasa da temeli Hz. İsa’ya dayanmaktadır. Ortaçağdan bu yana Hristiyan toplumu Filistin ve Ürdün bölgesinde Hz. İsa’nın ikame ettiği yerlere önem vermiş ve oralara seyahatler düzenlemişlerdir. Hac ibadetinin temelinde Hz. İsa’nın doğumunu, çarmıha gerilmesini ve yeniden dirilişini yaşatma ve yâd etme gayesi vardır. Bu yüzden Hristiyan hacılar Hz. İsa’nın doğumunu Noel’de, çarmıha gerilmesini Yaslı Cuma diye adlandırdıkları günde, yeniden dirilişini ise Paskalya’da yâd etmektedirler. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncil’leri; Hz. İsa’nın “benim ardımca gel, beni izle” sözleri gibi ifadelerin hacca davet olduğunu savunmaktadır. Bu yüzden Hristiyanlıkta hac ibadeti Hz. İsa’yı takip etme ve Hz. İsa’nın hayatı ile ilintili mekânlar ile öne çıkmaktadır. Ancak Hristiyanların bu hac düşüncesi ve takip ettikleri yol, Roma imparatoru Konstantin ile değişim ve gelişim göstermiştir (Ulutürk, ). Çünkü Konstantin, Hz. İsa’nın havarilerinden olan Petrus ve Pavlus’un mezarlarının üzerine kiliseler inşa ettirmiştir. Konstantin’in annesi Helena, kutsal yerleri tanımak için Filistin’e bir seyahat gerçekleştirmiş ve ömrünü Hz. İsa’nın gerildiği çarmıhın parçalarını arayarak geçirmiştir. Roma imparatoru olan Hadrian, yılında Kudüs’ü ele geçirdikten sonra Zeus’a, Venüs’e ve Adonis’e ait sunakları yıktırıp, Betlehem Mağarası’nın ve Hz. İsa’nın çarmıha gerilmiş olarak tasvir edilen figürünün üstüne geniş çaplı kiliseler inşa ettirmiştir (Aydın, ). İmparator Hadrian’ın yaptırmış olduğu bu tapınakları ziyaret etmek Hristiyanlarca alışkanlık haline gelmiştir. Hristiyan toplumuna göre Helena tapınakların yıkılmasını emretmiştir ve bir kazı başlatmıştır. Yapılan kazılar sonucunda üç farklı haç bulunmuştur. Haçların hangisinin daha değerli ve etkili olduğunu ortaya çıkarmak için hasta bir kadın getirtmiş ve haçlara dokunmasını istemiştir. Kadın ilk dokunduğu haça üç kez dokunmasının ardından iyileşmiştir ve o haç Helena tarafından Kutsal Haç olarak ilan edilmiştir. Aynı zamanda Helena’nın bu bölgelerde dolaşırken Hz. İsa’nın çarmıhındaki çivileri de bulduğu ileri sürülmektedir. Bulduğu çivilere oğlu Konstantin’i koruması amacıyla onun başlığı ve atının dizgininde yer vermiştir. tarihinde Roma’ya geri dönen Helena, Kutsal Haç’ın büyük bir kısmı ile kutsal sayılabilecek eşyaları yanında getirmiştir. Bugün ziyareti mümkün olmayan sarayda özel şapelde saklanmaktadır. Bu saray, daha sonra Kudüs’ün Kutsal Haçı Bazilika’sına dönüştürülmüştür (Çakmak, ). Böylelikle Hristiyanlıkta ilk hac ibadetinin Helena’nın Hz. İsa’nın doğduğu mağarayı, çarmıha gerildiği Golgota tepesini, defnedildiği Kutsal Kabir Kilisesini ve büyük kiliselerin olduğu yerlere seyahat etmesi ile başladığı ve kendisinin bu sebeple ilk hacı olarak bilindiği söylenir. Yahudilik dini gibi zorunlu tutulmayan hac ibadeti; Kudüs, Roma ve Fransa/Compostela üçlemesi içerisinde şekillenmiştir. Kudüs günahlardan arınmanın gerçekleştiği gizemli mekân ve Hz. İsa’nın ikinci kez dönüş yaptığı yer olması nedeniyle ana hac merkezi olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda Hz. İsa’nın doğduğu yer olarak bilinen Betlehem en fazla saygı gösterilen hac merkezlerindendir. Roma ise Hz. İsa’nın havarileri olan Petrus ve Pavlus’un kabirlerinin ve pek çok azizin anıtlarının bulunduğu şehir olması nedeniyle önemli bir kutsal merkez olarak kabul görmektedir. Bu mezarlara yapılan ziyaretler yaygınlaştıktan sonra insanların Roma’ya hac amacıyla akın etmesi “Bütün yollar Roma’ya çıkar” sözünün çıkış noktası olmuştur. Fransa/Compostela ise seafoodplus.info’nın on iki havarisinden Büyük Yakub’un din merkezi olarak kabul edilmektedir (Keskin, ). Hristiyanlıkta bu yerler haricinde mistik olayların yaşandığı yerler ve Hristiyanlık tarihi açısından önemli olan yerler de hac merkezi olarak kabul edilmiştir. Bu mekânlara, dünyanın dört yanında Hz. Meryem’e atfedilen mekânlar ve Anadolu’da ilk kiliseler olarak adlandırılan mekânlar örnek gösterilebilir. Bunlarla birlikte Amerika’dan Portekiz’e kadar uzanan pek çok Hristiyan hac merkezleri vardır. Özellikle Anadolu’da Hristiyanlarca kutsal kabul edilen hac noktalarının sayısı oldukça fazladır. Bu hac noktaları, Hristiyan isminin geçtiği ilk yer olan ve Hz. İsa’ya inananların "Hristiyan" adını ilk kez burada aldığı Hatay St. Pierre Kilisesi, Hz. İsa’nın havarilerinden Paul ve Barnabas’ın ilk resmi vaazını verdiği yer olan St. Paul Kilisesi, Hristiyanlar tarafından Hz. Meryem’in yaşına kadar yaşadığına ve öldüğüne inanılan Meryemana Evi, Hristiyan âleminin Noel Babası olarak bilinen Aziz Nicolas’ın piskoposluk yaptığı yer olan St. Nicolas Kilisesi, Hristiyanların ilk kiliselerinden biri olan ve St. Paul kilisesi bulunduğu için kutsal mekân olarak kabul edilen Pisidia antik kenti, İstanbul'da yapılmış en büyük Bizans kilisesi olan ve aynı yerde üç kez inşa edilen İstanbul Ayasofya Müzesi, Hristiyanlık tarihinde önemli bir kişi olan Kayseri Piskoposu Aziz Basil tarafından 4. yüzyılda bir dini eğitim ve düşünce merkezi olarak kurdurulan Göreme Açık Hava Müzesi, Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği haçın bir parçasını muhafaza etmek amacı ile yapılmış olan Van Akdamar Kilisesi, İncil’de adı geçen Yedi Kilise, hem Hristiyanlıkta hem de İslamiyet de kutsal kabul edilen Ağrı Dağı, Fener Rum Patriği Bartelemeos’un da katılımıyla ayinlerin yapıldığı Mustafapaşa Konstantin ve Eleni Kilisesi, Sümela Manastırı, iki ekümenik konsilin toplandığı İznik Ayasofya Cami ve İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhlarını oluşturmaktadır. Çünkü Hristiyan inancına göre azizler ve azizelere ait olan eşyalar her türlü sorun ve sıkıntıya çözüm sağlayabilmektedir. Bu yüzden azizlerin ve azizelerin bedenlerinin içinde bulunduğu mezarlar, tapınaklar ve kiliseler hac merkezleri olarak kabul edilmiştir. Hristiyan dininde hac ibadeti zorunlu olmamakla beraber mümkün olduğu kadar önemli ve kutsal bir zamanda yapılmaktadır. Noel yani Hz. İsa’nın doğum gününde Kudüs’e gidilmesi, Assomption, yani Hz. Meryem’in miraca yükseldiği günün anısına 15 Ağustos’ta Lourdes’e gidilmesi, bu önemli ve kutsal zaman kavramına örnek olarak gösterilebilmektedir (Erbaş, ; Aydın, ). Hristiyanlıktaki hac kavramı başlangıcından sonra faklı dönemlerde ele alınmıştır. Bunlar ilk Hristiyanlıktaki hac, Ortaçağ Hristiyanlığındaki hac ve modern Hristiyanlıktaki hac kavramı olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel hatları ile Hristiyanlıkta hac, kutsal kabul edilen yerleri seyahat anlamı taşır. İnanç ve Turizm İlişkisi Din, insanlar için önemli bir kavram olup, insanlık tarihinde bütün toplumların dini inanışları olduğu bilinmektedir. Geçmişten günümüze gelen birçok din ve inancın belli başlı kuralları vardır. Yazılı ya da sözlü kurallardan biride kutsal yerlerin ziyaretidir. Bu durum insanların toplu şekillerde kutsal yerlere ziyaretini arttırmıştır (Kürkçüoğlu & Erkol, ). Kutsal mekânlar toplumların dini hayatlarında büyük önem taşımaktadır. Kutsal mekânlara gerçekleştirilen seyahatler insanları ruhsal, duygusal, zihinsel ve sosyal yönden etkilemekte ve manevi arınma sağlamaktadır. Bütün toplumlar mensup olduğu dinin kutsal merkezlerini ve dini önderlerinin ikamet etmiş olduğu yerleri ziyaret etmek istemişlerdir. Birçok din, belirli zamanlarda toplu bir şekilde yapılan ibadet ve ziyaret yerlerini içermektedir. Toplu ibadet edilen yerler, insanları bu inanç noktalarını ziyaret etmeye teşvik etmektedir (Tunç & Saç, ). İnsanların bu toplu seyahatleri inanç temelli bir turizm aktivitesine dönüşmüş bu durum gidilen coğrafyanın ekonomisine katkı sağlamıştır (Kürkçüoğlu & Erkol, ). İnanç turizmi, dini amaçlarla, kutsal ya da dinen önemli görülen mekânların ziyareti olarak tanımlanabilir (Kürkçüoğlu & Erkol, ). İnanç turizmi ekonomik açıdan, sektörde önemli bir gelir kaynağıdır. Çünkü insanlar dini vazifelerini gerçekleştirirken harcamalarında daha esnek davranmaktadırlar. Bu durum ülkelerin ve işletmelerin turizm stratejisi geliştirirken inanç turizmine daha çok yer ayırmalarına neden olur (Kürkçüoğlu & Erkol, ). 3. YÖNTEM Çalışma nitel bir araştırma olarak tasarlanmıştır. Bu konu ile ilgili önceki çalışmalar ve ikincil veri kaynaklarından yararlanılmıştır. Veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile 18 katılımcıya 14 soru yöneltilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formunun kime uygulanacağını belirlemek amacıyla literatür taraması yapıldıktan sonra konunun uzmanı olan kaynak kişiler ile görüşülerek Türkiye’de Hristiyanların 20 tane hac güzergahı belirlenmiştir. Hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu bu güzergâhlardaki yetkili kişilere uygulanmıştır. Görüşme esnasında ses kaydı alınmış, görüşmeler tamamlandıktan sonra ses kayıtları yazıya dökülmüştür. Çalışmanın örneklemi evrenin tamamını kapsamaktadır. Çalışmada 20 tane güzergâhı olup toplam 18 güzergâhın görüşme verilerine ulaşılmıştır. Çalışmanın kısıtı belirlenen güzergâhlardan bir tanesinin istatistikî verisinin yasal olarak talep edilmesine rağmen alınamaması, bir diğer kısıt ise belirlenen güzergâhlardan bir tanesinin literatürde varlığı kabul edilip lokasyonunun belirsiz olmasıdır. Ayrıca lokasyonu belirsiz olan kilisesin yerine alternatif olarak nasıl bir çözüm üretildiği en az yıllık iş tecrübesine sahip hac turu yapan rehberler ile görüşülerek elde edilmiştir. Veriler bilgisayar destekli nitel veri analizi yazılımı MAXQDA 12 ile Strauss ve Corbin’in kodlama paradigması esas alınarak sahadan gelen en küçük sesin dahi kaybolmasına neden olmayacak şekilde kodlanmış ve çözümlenmiştir. İlk olarak veriler açık kodlarla parçalara ayrılmış, ardından kategorileştirme ve temalaştırma yapılmak suretiyle eksen ve seçici kodlamalar tamamlanmıştır (Kuckartz, ; Strauss, ). Veriler tümdengelim yöntemi ile kapalı bir kod sistemi ile kodlanarak ilişkili alt temalar belirlenmiştir. Bu aşamadan sonra metinler kod sisteminde bir değişiklik olmadan kodlanmıştır. Kodlanan nitel veriler betimsel ve ilişkisel/içeriksel analize tabi tutularak görselleştirilmiştir. 4. BULGULAR Araştırmanın konusunu oluşturan Hristiyanların Türkiye’deki hac güzergâhları, Türkiye’nin yedi bölgesinin altısında mevcuttur. Karadeniz, Marmara, Doğu Akdeniz, Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde birçok mekân inanç turizmi çerçevesinde Hristiyan turistler tarafından ziyaret edilmektedir. Bunlar; Hatay St. Pierre Kilisesi, Demre/Antalya St. Nicolaos Kilisesi, Tarsus/Mersin St. Paul Kilisesi, Yedi Kilise, İstanbul Ayasofya Müzesi, İznik/Bursa Ayasofya Camii, Van Akdamar Kilisesi, Ağrı Dağı Milli Parkı, Selçuk/İzmir Meryemana Evi, Yalvaç/Isparta Pisidia Antiocheia Antik Kenti, Maçka/Trabzon Sümela Manastırı, Göreme/Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi, Mustafapaşa/Nevşehir Mustafapaşa Konstantin ve Helena Kilisesi, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı’dır. Çalışma kapsamında güzergâhlardaki mekânlardan son 5 yıllık istatistikî veri istenmiş, resmi verisi olmayanlar ile görüşülmüş ve ortalama bir sayı alınmıştır. Tablo.1’de bu rakamları görmek mümkündür. Tablo.1 Belirlenen hac güzergâhlarının son 5 yıllık istatistikî veri tablosu. Görüşme Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Ziyaretçi Güzergâhın İsmi Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Verisi Ağrı Dağı Milli Parkı Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. (Ağrı) Alaşehir Kilisesi -- (Manisa) Akdamar Kilisesi -- (Van) Akhisar Kilisesi -- (Manisa) Ayasofya Camii Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. 1 (İznik/Bursa) Ayasofya Kilisesi -- (İstanbul) Aya Yorgi Manastırı Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. (Büyükada/İstanbul) Bergama Kilisesi -- (İzmir) Efes Ören Yeri , -- (Selçuk/İzmir) Göreme Açık Hava -- Müzesi (Nevşehir) Laodikeia Antik Kenti Veri yok. Veri yok. Veri yok. -- (Denizli) Meryemana Evi -- (Selçuk/İzmir) Psidia Antiocheia Antik Kenti -- (Yalvaç/Isparta) SardesÖrenyeri -- (Sard/Manisa) Sinasos Eleni Kilisesi (Mustafapaşa/Nevşehir Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. Veri yok. ) seafoodplus.infos Kilisesi -- (Demre/Antalya) seafoodplus.info Anıt Müzesi -- (Tarsus/Mersin) seafoodplus.info Kilisesi Kapalı 89 -- (Antakya/Hatay) Sümela Manastırı Kapalı Kapalı -- (Maçka/Trabzon) Belirlenen 20 tane hac güzergâhının 12 tanesinin 5 yıllık verisine ulaşılmıştır. Denizli Laodikeia Antik Kenti’nin verileri yasal olarak talep edilmesine rağmen veriler tarafımıza ulaştırılmamıştır. Antakya St. Pierre Kilisesi yılında restorasyon sebebi ile kapalı olduğundan o yılın verilerine ulaşılamamıştır. Yine aynı sebepten Maçka/Trabzon Sümela Manastırı’nın son iki yıllık verisi de bulunmamaktadır. Mustafapaşa/Nevşehir Konstantin ve Helena Kilisesi, Ağrı Dağı Milli Parkı, İznik/ Bursa Ayasofya Camii, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Manastırı’nın resmi verisi bulunmadığından mekân yetkililerinin verdiği ortalama yıllık ziyaretçi sayıları Tablo.1’de gösterilmiştir. Tüm kiliselere yapılan ziyaretler yılında bir düşüş yaşarken Van Akdamar Kilisesi, Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi, Tarsus St. Paul Kilisesi, İstanbul Büyükada Aya Yorgi Kilisesi, Antakya St. Pierre Kilisesi ve Demre St. Nikolaos Kilisesi’nde artış görülmektedir. yılında kapalı olan ve yılı itibariyle açılan St. Pierre Kilisesi belirlenen güzergâhlar arasında rakamsal olarak en fazla artış yaşayanlardır. Artış olan bir diğer güzergâh ise ilk dört yıl ortalama ziyaretçi sayısını koruyan Van Akdamar Kilisesi’dir. İzmir Bergama Kilisesi’nde yılından sonra düzenli bir artış görülmektedir ancak diğer pek çok kilise de görüldüğü üzere son iki yılda bir düşüş söz konusu olmuştur. İstatistikî verisi olan güzergâhların yıllık ziyaretçi sayılarına bakıldığında istatistikî verisi olmayan güzergâhlar ile aralarında büyük fark olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, istatistikî verisi olmayan güzergâhlar Hristiyan turistler tarafından en az ziyaret edilen güzergâhlar olarak değerlendirilebilir. Son 5 yılın ziyaretçi sayılarının toplamına bakıldığında en çok ziyaret edilen hac mekânı İstanbul Ayasofya Müzesi’dir. Araştırmaya katılan katılımcılar kurumlarını temsil ettiğinden demografik verilerine çalışmada yer verilmemiştir. “En çok ziyaret edilen hac mekânı neresidir?” sorusuna 7 katılımcı gelen ziyaretçilerle deneyimledikleri görüşmeler doğrultusunda Meryemana Evi cevabını vermiştir. Diğer hac güzergâhlarından, 18 katılımcı tarafından en az 2 kez bahsedilmiştir. En az sözü geçen hac güzergâhları ise Sardes ve Denizli Laodikeia Antik Kentleri olmuştur. Belirlenen hac güzergâhları arasında Ağrı Dağı Milli Parkı, Konstantin-Helena Kilisesi, İznik Ayasofya Cami ve Pisidia Antiocheai Antik Kent’inden hiç bahsedilmemiştir. “En çok neye önem verirler?” sorusuna temizliğin ön planda olduğu cevabını vermişler, güvenlik, yapının korunması, saygı çerçevesinde ibadet edilmesi, ruhunun bozulmamış olması, sessizlik ve sükûnet, eserlerin ayakta olup olmaması, freskler ya da mozaiklerin de önemli olduğunu vurgulamışlardır. İlişkisel analiz sonucunda hac güzergâhları ve ziyaretçilerin öncelikleri arasındaki ilişki Şekil.1’de gösterilmiştir. Şekil.1 Hac mekânı ile ziyaret yerinde neye önem verdikleri arasındaki yoğunluk matrisi. Katılımcılara ziyaretçilerin “Hac mekânında en çok neye önem verdikleri?” sorulduğunda temizliğin en önemli unsur olduğu vurgulanmıştır. Kodların dağılımını gösteren hac mekânlarındaki öncelik frekans tablosu aşağıda verilmiştir.“İbadet şekilleri nasıldır?” sorusuna ağırlıklı olarak mum yakma, ekmek ve şarap ayini olarak yanıt verilmiştir. Katılımcı 11, Göreme Açık Hava Müzesi ve Katılımcı 18, İstanbul Ayasofya Müzesi bu mekânlarda ibadetin yasak olduğunu söylerken Katılımcı 4, Ağrı Dağı Milli Parkı ve Katılımcı 10, Psidia Antiocheai Antik Kenti bu mekânlarda ibadet edildiğine tanık olmadığını söylemiştir. Katılımcı 15, St. Pierre Kilisesi ise yalnızca 29 Haziran’da ibadete izin verildiğini söylemiştir. Katılımcı 3, Bergama (Kızıl Avlu) Kilisesi sadece dua edildiğini söylerken diğer güzergâhların katılımcıları mum yakma, ekmek-şarap ayini, suya değişik temas, ikonalar ile adak dileme, ilahiler okuma, İncil’den kısımlar okuma, haç çıkartılarak ve diz çökülerek ibadet etme gibi cevaplar vermişlerdir. Şekil.2 Frekans tablosu. “Hac mekânından ayrılırken şikâyette ya da övgüde bulunuyorlar mı?” sorusuna övgülerin çok daha fazla olduğu cevaplar vermişlerdir. Ancak Katılımcı 4, Ağrı Dağı Milli Parkı özel koruma bölgesi olduğu için ziyarete açık olmamasından şikâyetlerin daha fazla olduğunu belirtmiştir. Katılımcılara ziyaretçilerin “Ziyarete gelirken yanlarında aynı dine mensup din insanlarını getirip getirmedikleri?”, “İbadet esnasında kıyafete ne verdikleri önem” ve “ortalama ziyaret süreleri” sorulduğunda verilen cevaplar tek bir tabloda toplanmış ve Tablo.2’de verilmiştir. Tablo 2.Görüşme sorularından üçünün tablo gösterimi. Ziyarete gelirken Ziyareti/ib Bu Görüşme yanlarında aynı dine adeti mekânlarda Soruları mensup din gerçekleştirirken ki ortalama adamları/kadınları kılık kıyafete ziyaret getiriliyor mu? önem veriliyor süresi mu? nedir? Demre/Antalya 30 dk- seafoodplus.infos Kilisesi* 1saat Denizli Laodikeia - - - Antik Kenti Antakya seafoodplus.info X 10 dakika Kilisesi** Yalvaç/ Isparta Psidia Antiocheia Antik Nikolaos’un ölüm ve doğum tarihlerinde senede 2 kez yapıldığı söylenmiştir. ** Sadece 29 Haziran’da geldiği belirtilmiştir. *** Özel günlerde ve kapalı gruplarda getirildiği söylenmiştir. ****Her zaman değil bazı gruplarda din adamlarının geldiği söylenmiştir. ***** Önemli din adamları dışında gelenlerin günlük kıyafetler ile geldiği söylenmiştir. Ziyaretçilerin ibadet şekilleri ve dikkat ettikleri hususlar arasındaki ilişkisel analiz sonucu dua, ayin, mum, şarap ve ekmeği ibadetlerinde tercih eden ziyaretçilerin örtünme, temizlik ve özene önem verdiği söylenebilir. Şekil.3 Yoğunluk matrisi. En çok önem verilenler ve ibadet şekilleri arasındaki ilişkisel analiz sonuçlarına bakıldığında ibadet, temizlik ve sessizliğe önem verenlerin ibadet şekli olarak dua etmeyi tercih ettikleri bulgusuna ulaşılmıştır. İlişkili matris Şekil.3’te verilmiştir. İbadete en çok önem veren ziyaretçilerin yanlarında gelirken din adamı getiriyor olması ilişkisel analizden edinilen bir diğer bulgudur. Önem ve ziyaretçilerin yanlarında din insanı getirip getirmediğine yönelik yapılan ilişkisel analiz sonuçları aşağıdadır. Şekil.4 Önem ve din görevlisi yoğunluk matrisi. 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Binlerce yıldır farklı medeniyetlerin ve dinlerin buluşma noktası olan Anadolu toprakları Hristiyanlar için de tarihten günümüze inanç ve kültür yansımasıdır. Hristiyan inancı için kutsal topraklardan biri sayılan Anadolu coğrafyası inanç turizmi kapsamında değerlendirilebilecek bir hazinedir. Bu çalışmada Hristiyan turistlerin hac ile ilgili Türkiye’deki turizm potansiyeli sayısal verilerle ortaya konulmuş ve bu kapsamda belirlenen on dokuz hac güzergâhındaki yetkililerle görüşme gerçekleştirilmiştir. Kutsal mekânları ziyaret eden ziyaretçi sayısının son iki yıllık olumsuz değişiminin en temel nedeni Türkiye’de gerçekleşen terör ve siyasi hareketlilikten kaynaklı ülke imajıdır. Hristiyanlık tarihi açısından önem arz eden Yedi Kilise olarak bilinen; İzmir Kilisesi (Yeri belli değil), İzmir Bergama Kilisesi, Selçuk/İzmir Efes Ören yeri, Alaşehir/Manisa Alaşehir Kilisesi, Akhisar/Manisa Akhisar Kilisesi, Sard/ Manisa Sardes Ören yeri, Denizli Laodikeia Antik Kenti’ndeki kiliselerde büyük oranda gerçekleşen bu düşüşün nedeni yılında yaşanan terör olayları neticesinde “Yedi Kiliseler Turu” olarak tertip edilen tur organizasyonlarının iptal edilmesidir. Tüm hac güzergâhlarındaki ziyaret sayıları düşüş yaşarken Van Akdamar Adası’nda bulunan Akdamar Kilisesi acentelerin tur programlarına dâhil edilip ve ulaşım hizmetlerinin geliştirilmesi ile durumdan fazla etkilenmemiş hatta yılında ziyaretçi sayısını artırmayı başarmıştır. Bu başarının arkasında yerel yönetimlerin çabası, turistlerin bilinen destinasyonların dışına çıkma arzusu ve yerel halkın turizmden gelir elde etmesi ile turizmi benimsemesi ve bu sebeple sahip olduğu kültürel miras bilincinin artması yatmaktadır. Terörden olumsuz etkilenen diğer güzergâhlar ise ülkede turizmin canlanması ile paralel bir sürece girmiştir. Ülkenin yaşadığı bu olumsuz dönemden en çok etkilenen yer İstanbul Ayasofya Müzesi’dir ve toparlanma sürecine girmesine rağmen eski yıllardaki performansına en uzak olan hac güzergâhıdır. yılında yaklaşık ziyaretçiye sahip olan Bergama’nın yılında ziyaretçi sayısının yaklaşık altı katına çıkması Bergama’nın UNESCO listesine dâhil edilmesi ve bu sebeple arkeolojik ve tarihi bilincinin artması şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca Bergama’nın Nisan ayı itibari ile restorasyona girmesi yılındaki düşük ziyaretçi sayısının sebeplerinden biridir. Antakya seafoodplus.info Kilisesi ise terör olaylarından sonra en hızlı toparlanan kilisedir. Psidia’nın ise yerine yılında ziyaretçi sayılarının düşme sebebini tur operasyonlarının iptali şeklinde yorumlamak mümkündür. Hristiyan hacıların fazla açık olmamak koşuluyla ziyarete geldikleri ama hepsinin temizliğe önem gösterdiğini, özellikle Katoliklerin Ortodokslara göre kol ve bacaklarını örtme konusunda daha hassas oldukları, rahip ve rahibelerin resmi kıyafetle mekânları ziyaret ettiği çıkarılan sonuçlardır. Ağrı Dağı Milli Parkı ve İznik Ayasofya Cami dışındaki mekânlara grupların çoğunlukla, ayinlerde ise mutlaka din adamları ile seyahat ettikleri belirtilmiştir. Ağrı Dağı Milli Park statüsünde ve şimdilik büyük çoğunlukla dağcılara ev sahipliği yaptığından din adamları ile seyahat söz konusu değildir. İznik Ayasofya Cami ise cami olarak hizmet verdiğinden, ayin düzenlenmemekte ve ziyaretçiler yanlarında din adamı getirmemektedirler. Ziyaret süreleri 10 dakika ile 5 gün arasında değişmektedir. Ziyaret sürelerinin değişkenlik göstermesi ziyaret yerinin fiziksel büyüklüğü, tur planlaması kapsamında ayrılan süre, popülerliği, ziyaret edilen saatlerdeki yoğunluk, sanatsal değere sahip olması, açık veya kapalı mekân olması şeklinde açıklanabilir. Ağrı Dağı’nda ziyaret süresinin uzun olmasının temel sebebi dağcıların üç günde zirveye ulaşması, çıkış ve iniş sürelerinin toplamının ortalama beş güne denk gelmesidir. Araştırma yapılırken dikkat çeken bir diğer husus ise hac güzergâhlarından alınan resmi kayıtlarla DÖSİM (Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü)’in resmi internet sayfasındaki verilerden bazılarının denk olmamasıdır. Bu durum resmi kurumlar arasındaki sağlıksız iletişimin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Ayrıca veri alabildiğimiz tüm kurumların yardımcı olmak için çaba göstermesi bilimsel araştırmaları desteklediklerinin bir göstergesidir. Ağrı Dağı haricinde tüm mekânlarda ziyaretçi memnuniyetinin yüksek olduğu belirtilmiştir. Ağrı Dağı’nın özel güvenlik bölgesi olması sebebi bir şikâyet konusu iken, Sümela Manastırı’nda ayine izin verilmediği dönemlerde şikâyet olduğu, izin verildikten sonra şikâyetlerin yerini övgüye bıraktığı dikkat çeken başka bir noktadır. Hac güzergâhları ile ilgili rehber odaları tarafından verilebilecek seminer/eğitimler ile bu konuda profesyonelleşme, hac güzergahlarının iyi bir destinasyon yönetimi ile yabancı ülkelerde tanıtım faaliyetlerinin artırılması, ülkenin sahip olduğu inanç turizmi potansiyelini değerlendirmesi açısından önem arz eder. KAYNAKÇA Aydın, M. (). Antakya ve Tarsus Eksenli İlk Dönem Hristiyanlığına Bir Bakış. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Aydın, M. (). Hristiyanlık. Yaşayan Dünya Dinleri. Çakmak, Z. (). Erken Bizans Döneminde Kadın Baniler Ve Kültürel Yaşama Etkileri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı Erbaş, A. (). İslam Dışı Dinlerde Hac. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5. Harunoğulları, M. (). Kilis’in İnanç Turizmi Potansiyeli ve Kutsal Mekânları. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish. Kaynak & Sezgin, (). İnanç Turizmi Kapsamında Dinlerde Seyahat. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Konya, s Keskin, E. (). Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi'nde Anadolu'dan Kudüs’e Uzanan İnanç Yolculuğu. Electronic Turkish Studies, 13(18). Küçük, M.A. (). Din-Turizm İlişkisi Çerçevesinde Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslamiyette Hac Uygulamasına Genel Bakış. Dini Araştırmalar, Sayı, ss. Kürkçüoğlu, S. S. & Erkol, G. (). Şanlıurfa Kültür ve İnanç Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Kuckartz, U., (), Qualitative Text Analysis, (A. Mcwhertor, Çev.), London, Thousand Oaks, New Delhi & Singapore: Sage Publications. Strauss, A. Corbin. J.()." Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures And Techniques. Strauss, A. L., (), Qualitative Analysis ForSocialScientists, Cambridge & New York: Cambridge UniversityPress. Tunç, A.,Saç, F. (). Gelişim ve Geleceği, Detay Yayıncılık, Ankara. Ulutürk, M. (). Hristiyanlıkta Havarilik (Doctoral dissertation, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Stonehenge, Neo-Druidizm için önemli bir dini alandır. Druidler bölgede hac yaparlar. Burada ilk ayin yapan Druidler, Antik Druid Tarikatı'dır.
Hinduizm[değiştir Hristiyanların en kutsal mekanı restore edildi
KUDÜS
Kudüs'te Hristiyanların en mukaddes mekanı Kıyamet Kilisesi'nin içinde bulunan ve Hazreti İsa'nın defnedildikten sonra dirildiğine inandıkları kısım restore edildi.
Restorasyon masraflarının 3'te birini dünyaca ünlü Türk müzik adamı ve Atlantic Records şirketinin kurucusu Ahmet Ertegün'ün eşi Mica Ertegün üstlendi.
Yaklaşık 3 milyon avroya mal olan ve Atina Üniversitesi tarafından 9 ayda restore edilen mekanın açılışına, Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras, Ermenistan Dışişleri Bakanı Edvard Nalbandyan, Ürdün İçişleri Bakanı Galib el-Zuabi, Türkiye'nin Kudüs Başkonsolosu Büyükelçi Gürcan Türkoğlu, Mico Ertegün ve çok sayıda Hristiyan din adamı katıldı.
Kilisede hala Osmanlı fermanı geçerli
Hristiyan mezheplerinin mensupları arasında yaşanan Kıyamet Kilisesi'ne hizmet ederek sevap paylaşma kavgaları, çok sayıda kişinin ölümüne yol açıyordu.
Osmanlı Devleti, Sultan III. Mustafa'nın saltanat dönemine denk gelen 'de bu çatışmaların önünü almak üzere mukaddes mekanlarda "statüko" ilan eden bir ferman çıkarmıştı. Bu fermana göre, kilisenin temizlik ve bakımı 4 Hristiyan mezhebi arasında eşit olarak paylaştırılmıştı. 'de çıkarılan fermanda mezhepler arasında mekanlar dağıtılırken, avluyu temizleme hakkı Ortodokslara, basamakları temizleme hakkı ise Katoliklere verilmişti.
Kilisenin önünde bulunan avlu ve burayı yola bağlayan merdiven basamaklarını temizleme işi 'de Rum Ortodoksları ile Latin Katolik Kilisesi'nin birbirine girmesine neden olmuştu. Basamakların en altta olanı bir uçtan bakıldığında bariz bir şekilde basamakken, diğer bir uçtan bakıldığında net bir şekilde avlunun bir parçası olarak görülüyordu.
Sultan Abdülmecid'in tahtta olduğu 'de temizlik sırasında bir gün mezhepler, "Siz bizim sevaplarımızı kapıyorsunuz" diyerek birbirlerine girince büyüyen çatışmalarda onlarca kişi öldü.
İstanbul duruma vakıf olduğunda Sultan Abdülmecid bir ferman çıkararak Kudüs'teki mukaddes mekanlarda yeni bir "statüko" ilan etti.
"Kutsal mekanlara ben geleceğim, milimi milimine kimin nereyi temizleyeceğini ben belirleyeceğim. Bundan sonra da bir taşı yerinden oynatan kafasını yerinden oynatmıştır. Biline…" diye devam eden ferman, Kudüs'e ulaşır ulaşmaz kilisenin önündeki meydanda okunur. O sırada bir Ermeni papazı kilisenin ön cephesindeki pencerelerden birini, dayadığı ahşap bir merdivene basarak temizlemekle uğraşıyordu. Papaz fermanla derhal aşağı indirildi ancak merdiveni kaldırmak istediğinde hayır denilerek müdahale edildi.
O günden itibaren Osmanlı'nın ilan ettiği statükonun devamının ifadesi olarak bu merdiven hala aynı yerde tutuluyor. Bugün halen Osmanlı'nın o zaman belirlediği mezhepler arası paylaşım yürürlükte ve yıllık merdiven, pencerede bu statüko kanununun nişanı olarak duruyor.
Kıyamet Kilisesi'nin açılış ve kapanışını da yine Hristiyanlar arası çatışmaları önlemek için Osmanlı'nın görevlendirdiği Kudüslü 2 Müslüman aile gerçekleştiriyor.
Muhabir: Turgut Alp Boyraz
Anadolu Ajansı web sitesinde, AA Haber Akış Sistemi (HAS) üzerinden abonelere sunulan haberler, özetlenerek yayımlanmaktadır. Abonelik için lütfen iletişime geçiniz.
nest...
Hristiyanların en kutsal mekanı restore edildi
KUDÜS
Kudüs'te Hristiyanların en mukaddes mekanı Kıyamet Kilisesi'nin içinde bulunan ve Hazreti İsa'nın defnedildikten sonra dirildiğine inandıkları kısım restore edildi.
Restorasyon masraflarının 3'te birini dünyaca ünlü Türk müzik adamı ve Atlantic Records şirketinin kurucusu Ahmet Ertegün'ün eşi Mica Ertegün üstlendi.
Yaklaşık 3 milyon avroya mal olan ve Atina Üniversitesi tarafından 9 ayda restore edilen mekanın açılışına, Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras, Ermenistan Dışişleri Bakanı Edvard Nalbandyan, Ürdün İçişleri Bakanı Galib el-Zuabi, Türkiye'nin Kudüs Başkonsolosu Büyükelçi Gürcan Türkoğlu, Mico Ertegün ve çok sayıda Hristiyan din adamı katıldı.
Kilisede hala Osmanlı fermanı geçerli
Hristiyan mezheplerinin mensupları arasında yaşanan Kıyamet Kilisesi'ne hizmet ederek sevap paylaşma kavgaları, çok sayıda kişinin ölümüne yol açıyordu.
Osmanlı Devleti, Sultan III. Mustafa'nın saltanat dönemine denk gelen 'de bu çatışmaların önünü almak üzere mukaddes mekanlarda "statüko" ilan eden bir ferman çıkarmıştı. Bu fermana göre, kilisenin temizlik ve bakımı 4 Hristiyan mezhebi arasında eşit olarak paylaştırılmıştı. 'de çıkarılan fermanda mezhepler arasında mekanlar dağıtılırken, avluyu temizleme hakkı Ortodokslara, basamakları temizleme hakkı ise Katoliklere verilmişti.
Kilisenin önünde bulunan avlu ve burayı yola bağlayan merdiven basamaklarını temizleme işi 'de Rum Ortodoksları ile Latin Katolik Kilisesi'nin birbirine girmesine neden olmuştu. Basamakların en altta olanı bir uçtan bakıldığında bariz bir şekilde basamakken, diğer bir uçtan bakıldığında net bir şekilde avlunun bir parçası olarak görülüyordu.
Sultan Abdülmecid'in tahtta olduğu 'de temizlik sırasında bir gün mezhepler, "Siz bizim sevaplarımızı kapıyorsunuz" diyerek birbirlerine girince büyüyen çatışmalarda onlarca kişi öldü.
İstanbul duruma vakıf olduğunda Sultan Abdülmecid bir ferman çıkararak Kudüs'teki mukaddes mekanlarda yeni bir "statüko" ilan etti.
"Kutsal mekanlara ben geleceğim, milimi milimine kimin nereyi temizleyeceğini ben belirleyeceğim. Bundan sonra da bir taşı yerinden oynatan kafasını yerinden oynatmıştır. Biline…" diye devam eden ferman, Kudüs'e ulaşır ulaşmaz kilisenin önündeki meydanda okunur. O sırada bir Ermeni papazı kilisenin ön cephesindeki pencerelerden birini, dayadığı ahşap bir merdivene basarak temizlemekle uğraşıyordu. Papaz fermanla derhal aşağı indirildi ancak merdiveni kaldırmak istediğinde hayır denilerek müdahale edildi.
O günden itibaren Osmanlı'nın ilan ettiği statükonun devamının ifadesi olarak bu merdiven hala aynı yerde tutuluyor. Bugün halen Osmanlı'nın o zaman belirlediği mezhepler arası paylaşım yürürlükte ve yıllık merdiven, pencerede bu statüko kanununun nişanı olarak duruyor.
Kıyamet Kilisesi'nin açılış ve kapanışını da yine Hristiyanlar arası çatışmaları önlemek için Osmanlı'nın görevlendirdiği Kudüslü 2 Müslüman aile gerçekleştiriyor.
Muhabir: Turgut Alp Boyraz
Anadolu Ajansı web sitesinde, AA Haber Akış Sistemi (HAS) üzerinden abonelere sunulan haberler, özetlenerek yayımlanmaktadır. Abonelik için lütfen iletişime geçiniz.