Sos Tarifleri

Sosları neredeyse tüm lezzetlerin gizli kahramanları olarak tanımlamak yanlış olmaz. Çünkü genellikle yalnızca bir eşlikçi gibi görünür; ancak yemeklerin, salataların, çorbaların ve tatlıların tadını büyük oranda değiştirirler. Tam da bu sebepten; lezzeti ve görünümü bakımından çok da içinize sinmeyen bir yemeği tek bir sosla taçlandırabilir ve bambaşka bir noktaya taşıyabilirsiniz. Peki, hem sofralarınıza renk katacak hem de yemeklerinizi çok daha lezzetli hale getirecek sosları daha yakından tanımaya ne dersiniz?

Dünya mutfaklarında öyle çok sos çeşidi var ki, damak zevkinize uygun seçenekleri bulamamanız neredeyse imkansız. Ancak sos deyip geçmeyin. Dört dörtlük bir sos hazırlamak için baharat dengesinden kıvama, pişirme tekniğinden sunuma kadar birçok farklı noktaya özen göstermek gerekiyor. Bu detaylara daha iyi hakim olmak ve yepyeni soslarla tanışmak isteyenler için oldukça kapsamlı bir liste hazırladık. Bu listeye göz atarak dünya mutfaklarının en popüler soslarını inceleyebilir ve damak zevkinize uygun olanları mutfağınızda konuk edebilirsiniz. Şimdiden ellerinize sağlık!

Gastronomide Kullanılan Temel Soslar

Her ülkenin mutfağının birbirinden nefis lezzetleri var, ancak konu soslar olduğunda Fransız mutfağının öncü olduğu da bir gerçek. Zaten gastronominin beş temel sosunun tümünün Fransız mutfağından çıkmış olması da bu gerçeğin bir göstergesi. Gastronomide temelde yalnızca beş adet sosun var olduğu ve diğer tüm sosların temel soslardan türediği kabul ediliyor. Tüm dünyanın mutfak kültüründe oldukça önemli bir yere sahip olan bu soslar, hemen aşağıda yer alan listede sizi bekliyor.

1. Beşamel Sos

Beşamel sosun kremsi dokusu ve yoğun lezzeti, etlerden sebzelere kadar neredeyse her tatla yakaladığı muhteşem bir uyum yakalıyor. Bu sayede de gönülleri kolayca fethediyor. Beşamel sos, bizim mutfağımızda özellikle tavuk, et, makarna ve fırın yemeklerinde sıklıkla kullanılıyor. Aslında bu sosu hazırlamak son derece basit, ancak tarifte yapılacak en ufak bir hata bile sosun kıvamını doğrudan etkileyebiliyor.

2. Kahverengi Sos (Espagnole Sauce)

Espanyol sos olarak da adlandırılan kahverengi sos, içerisinde son derece yoğun tatlar barındıran bir lezzet. Bu nedenle alışık olmayanların damak zevkine pek hitap etmeyebiliyor. Kahverengi sosun temelinde soğan, havuç, kereviz ve et suyu var. Söz konusu malzemelere bir de çeşitli baharatlar ve domates sosu ilave ediliyor. Et yemeklerine çok yakışan demi glace sos da aslında kahverengi sostan türemiş bir lezzet.

3. Beyaz Sos (Sauce Velouté)

Beşamel sosun uzaktan akrabası olan beyaz sos, hem malzemeleri hem de yapılış şekli açısından beşamel sosa çok benziyor. Ancak bu iki sosu birbirinden ayıran temel fark, beyaz sosun yapımında süt yerine et veya tavuk suyunun kullanılması. Ayrıca, beyaz sos hazırlarken elinizin altında sade tereyağı olarak da adlandırılan tuzsuz tereyağı olması gerekiyor. Beyaz sos da tıpkı beşamel gibi, tavuk ve et yemeklerinin yanına çok yakışıyor.

4. Kırmızı Sos (Domates Sosu)

Tıpkı bizim mutfağımızın yıldızı olan salça gibi, hazırlandıktan sonra cam kavanozlarda saklanan ve neredeyse her türden yemeğin içinde kullanılabilen kırmızı sos, özellikle pizza tariflerinde karşımıza çıkıyor. Hatta pizza ve köfte reçetelerinde çok sık kullanılan marinara sos da kırmızı sosun akrabalarından biri. Çeşitli baharatlar ve taze otlar kullanılarak hazırlanan bu lezzet, her damak zevkine göre uyarlanabiliyor.

5. Sarı Sos (Hollandez Sos)

Başta Fransa olmak üzere birçok Avrupa ülkesinin mutfağında çok yaygın olarak kullanılan sarı sos, nam-ı diğer Hollandez sos, sebze ve balık yemeklerinin yıldızı. Özellikle buharda pişmiş kuşkonmazla ve poşe yumurtayla harika bir lezzet uyumu yakalıyor. Aslında sarı sosu da mayoneze benzetmek mümkün. Ancak sarı sos yapımında zeytinyağı yerine sade yağ kullanılıyor. Sosun ideal kıvamını ve lezzetini yakalamak içinse mutfakta biraz sabırlı olmak gerekiyor.

Dünya Mutfağından Ünlü Soslar

Sosların atalarından bahsettiğimize göre, sıra geldi farklı ülkelerin mutfaklarında doğarak ününü tüm dünyaya yaymayı başarmış olan soslara! Üstelik, aşağıda sözünü edeceğimiz her bir sosun yanında, sizi evde kolayca yapabileceğiniz bir de tarif bekliyor. Söz konusu sosların birçoğunu hazır halde market raflarında bulmanız da mümkün. Ancak evde hazırlanan lezzetlerin yerini hiçbir şeyin tutmadığını düşünüyorsanız tariflere de mutlaka göz atmanızı öneririz. Bakalım, dünyanın en popüler yirmi sosu hangileriymiş…

6. Ketçap

İlk sırada çıtır atıştırmalıklardan sandviçlere, makarnalardan hamburgerlere kadar sayısız farklı lezzete eşlik eden ketçap var. Ketçabın temelinde sirke, zeytinyağı, sarımsak, soğan, karanfil, toz şeker ve çeşitli baharatlardan oluşan bir karışım yatıyor. Elbette sosun başrolünde de domates yer alıyor. Gerekli baharatları temin ettiğiniz sürece, ketçabı evde hazırlamak da son derece kolay.

7. Mayonez

Dünyanın en ünlü sosları listesinde ilk sıralarda yer alan bir diğer lezzet olan mayonez de evde rahatlıkla hazırlanabilir. Ancak mayonez yumurta sarısı bazlı bir sos olduğundan, yapım aşamasında da bol bol kol kuvveti gerektiriyor. Çünkü mayonezin ideal kıvamını ve lezzetini yakalamak için, yumurta sarılarını farklı malzemelerle bir araya getirme sürecinde uzun uzun çırpmak gerekiyor. Limon suyu, sıvı yağ, yumurta sarısı, su ve baharatlar… Nefis bir mayonez hazırlamak için yalnızca bu malzemelere ihtiyacınız var.

8. Pesto Sos

Sıradan bir makarnayı ya da sandviçi lezzetin doruklarına taşıyacak bir sos arıyorsanız pesto sosu mutlaka denemelisiniz. Taze fesleğeni, parmesan peynirini, çam fıstığını ve sızma zeytinyağını buluşturan bu nefis sos, elinizin altında bir rondo varsa yalnızca birkaç dakika içinde hazırlanabiliyor. Hem rengi hem de kokusuyla anında iştah açabilmesinin yanı sıra; damakları şenlendiren bir tada sahip.

9. Aioli Sos

Akdeniz mutfağında çok yaygın bir şekilde tüketilen aioli sos, özellikle Fransa ve İspanya’nın güney kesimlerinde oldukça popüler. Sarımsak, zeytinyağı ve yumurta bazlı olan bu lezzet, başta kalamar olmak üzere neredeyse tüm deniz ürünlerinin yanına çok yakışıyor. Sarımsak bazlı sosları seviyorsanız aioli sosa da mutlaka bir şans vermelisiniz.

Barbekü Sos

Biftek, antrikot, pirzola, köfte, tavuk şiş, şnitzel, ızgara tavuk, sosis, salam… Barbekü sosun yanına yakışmadığı bir et ya da şarküteri ürünü yok sanırım. Kısaca BBQ sos olarak da adlandırılan bu sos; salça, şeker, sirke, ketçap, zeytinyağı ve sarımsak gibi sayısız farklı lezzeti bir araya getiriyor. İşin içine bir de kimyon ve kişniş tohumları girince, ortaya müthiş bir tat çıkıyor.

Vinaigrette Sos (Vinegret Sos)

Vinegret sosu “basitlikten doğan kusursuzluk” olarak tanımlamak yanlış olmaz. En sıradan salatayı bile bir lezzet şölenine dönüştürebilen bu sos, temelinde yalnızca sirke, zeytinyağı ve çeşitli baharatları barındırıyor. Ancak klasik tariflerde dijon hardalının ve arpacık soğanın kullanıldığına da sık sık rastlayabilirsiniz. Kullanılan baharatlar da her damak zevkine göre uyarlanabiliyor.

Guacamole Sos

Genellikle dip sos olarak servis edilen guacamole sos, Meksika mutfağının en gözde lezzetlerinden biri. Özellikle fajita ve taco’ya çok yakışıyor. Başrolünde avokadonun yer aldığı bu sosun içeriği, yağ ve vitamin açısından oldukça zengin. Sosun reçetesinde domates, soğan, jalapeno biberi, lime suyu, kişniş ve sarımsak gibi keskin lezzetler de yer alıyor. Bu sos tek başına da afiyetle tüketilebildiği gibi, yufka ya da taco cipslerinin yanına da çok yakışıyor.

Sweet Chili Sos (Acı Tatlı Sos)

Farklı lezzetlerin buluşmasını sevenler, buraya! Ülkemizde de yaygın olarak tüketilen acı tatlı sos; tatlısını şekerden, acısını da kırmızı chili biberlerinden alıyor. Tayland, Afgan ve Malezya mutfaklarının vazgeçilmezi olan bu lezzet; klasik tarifinde pirinç şarabı sirkesi, bal ve balık sosu gibi malzemeler de içeriyor. Ancak ülkemizde uygulanan reçetelerde birtakım adaptasyonlar da mevcut. Örneğin, pirinç şarabı sirkesi bulmak pek kolay olmadığı için, bazı tariflerde elma sirkesi de tercih edilebiliyor.

Bolonez Sos

Makarna sayısız farklı sos eşliğinde tüketilebilir, ancak bunların hiçbiri bolonez sosun tahtını kolay kolay sarsamaz. Domates, soğan, kıyma ve baharatlar kullanılarak hazırlanan bolonez sosun kökeni İtalyan mutfağına dayanıyor. Lazanyanın da temelini oluşturan bu nefis lezzet, bizim mutfağımızda da önemli bir yere sahip. İsmi de İtalya’nın kuzeyindeki Bologna şehrinden geliyor.

Tartar Sos

Kökeni İngiliz mutfağına dayanan tartar sos, şarküteri ürünleriyle harika bir lezzet uyumu yakalaması sayesinde artık birçok ülkenin mutfağında da kendine sarsılmaz bir taht edinmiş durumda. Özellikle soğuk sandviçlerin ve çıtır atıştırmalıkların yanında son derece lezzetli bir eşlikçi oluyor. Ancak biz bu sosu esas club sandviç’ten tanıyoruz. İçine girdiği her türden sandviçin lezzetini daha da artıran tartar sos, mayonez bazlı sosları sevenler için harika bir alternatif oluşturuyor.

Gravy Sos

En bilindik fast food zincirlerinden birinin de kızarmış çıtır tavukların yanında mutlaka servis ettiği gravy sos, her türden tavuk yemeğine rahatlıkla eşlik edebilen bir lezzet. Zaten bu sosun ana malzemelerinden biri tavuk suyu. Ancak bu tarifte tavuk suyu, tereyağında kavrularak renk ve lezzet kazanan unla buluşuyor. Böylece ortaya, oldukça kıvamlı ve yoğun lezzetli bir sos çıkıyor. Tavuklarınızı banmak için bir sos arıyorsanız çok düşünmenize gerek yok. Gravy sos tüm lezzetiyle sizin tarafınızdan keşfedilmeyi bekliyor.

Ranch Sos

Az önce sözünü ettiğimiz fast food zincirlerinin bir diğer popüler eşlikçisi olan ranch sos, mayonez bazlı sosları sevenler için bir diğer cazip alternatif. Tarihçesi ’li yıllara dek uzanıyor. Bu dönemde bir salata sosu olarak Amerikalı Steve Henson tarafından üretilen bu lezzet, günümüzde fast food temelli lezzetlerin yanında da sıklıkla tüketiliyor. İster salata olsun, ister hamburger ya da soğan halkası; ranch sos her lezzetin yanına yakışabiliyor. Ancak kalori bakımından hiç de masum olmadığını da vurgulamak gerek.

Salsa Sos

Salsa, aslında Meksika mutfağının soslarının genelini kapsayan bir kelime. Zaten İspanyolca’da da doğrudan “sos” anlamına geliyor. Ancak Meksika mutfağının domates bazlı en klasik sosları zaman içinde dünyada o kadar ünlü olmuş ki, isimleri de salsa sos olarak anılmaya başlanmış. Yalnızca Amerika’da bile üç bini aşkın salsa sos çeşidi olduğu düşünülüyor. Hem atıştırmalıkların yanında hem de sandviçin içine sürülüp tüketilebilen salsa sos, cipslerin yanında ferah bir dip sos alternatifi olarak da değerlendirilebiliyor. Ayrıca, sosun çeşidi öyle çok ki, tarifleri de her damak zevkine göre uyarlamak mümkün.

Sezar Sos

Dünyanın en ünlü salata soslarından biri olan Sezar sos, içinde ançüez barındırması nedeniyle ilk etapta her damak zevkine hitap etmeyebilir. Ancak içinde balık olan bir sosun tavuklu salatalara nasıl bu kadar yakıştığına da insan gerçekten hayret ediyor. Ançüez tüketmek istemeyenlerin sayısı pek de az olmadığı için, ülkemizde bu sosun ançüezsiz yapılan birçok versiyonu da mevcut. Söz konusu versiyonlarda zeytinyağı, yumurta sarısı ya da mayonez, sirke, limon suyu, parmesan peyniri, hardal, karabiber ve Worcestershire sosu kullanılıyor. Elbette malzemelerde ekleme çıkarma yapmak tamamen size kalmış. Ancak siz de Sezar sosa karşı önyargılıysanız mutlaka bir şans vermenizi öneririm.

Romesco Sos

İspanya’nın güneydoğu kesiminde yaşayan balıkçılar tarafından bulunduğu düşünülen romesco sos, balıkların ve deniz ürünlerinin yanına çok yakışıyor. Ancak İspanyol mutfağında o kadar popüler ki, sebze ve et yemeklerinin yanında da karşınıza çıkarsa şaşırmayın. Sosun temel malzemeleri arasında badem, ekmek kırıntısı, domates, kırmızı biber, sarımsak, zeytinyağı ve sirke mevcut. Biber seçimine göre acı şekilde de hazırlanabiliyor.

Chimichurri Sos

Arjantin mutfağında her türden et yemeğinin yanında servis edilebilen chimichurri sos, bizdeki ismiyle çimi çuri sos, ızgarada yapacağınız her yemekle harika bir lezzet uyumu yakalayabilir. Aslında tat ve görünüm bakımından pesto sosu biraz andırıyor. Ancak chimichurri sosun başrolünde fesleğen yerine maydanoz var. Soğan ve maydanozun zeytinyağı ile çeşitli baharatlarla buluşması sonucunda hazırlanan bu özel lezzet, etleri marine etmek için de kullanılıyor. Hazırlaması pratik, malzemeleri basit, kullanımı çok yönlü, lezzeti de nefis. Daha ne olsun?

Marinara Sos

Hem İtalyan hem de Amerikan mutfaklarında son derece popüler olan marinara sosu içinde kullanabileceğiniz sayısız farklı yemek alternatifi var. Çünkü bu sos hem patates kızartmasına, çıtır tavuğa ve benzer atıştırmalıklara eşlik edebiliyor; hem de makarnaya ve köfteye çok yakışıyor. Bana kalırsa tost ve sandviçlerin içine sürülmemesi için de hiçbir geçerli sebep yok. Domates sosları damak zevkinize hitap ediyorsa marinara sosu da seveceğinizden hiç şüpheniz olmasın.

Teriyaki Sos

Japon mutfağında ilk ortaya çıktığı zamanlarda yalnızca ördek ve somon pişirirken kullanılan, ancak zamanla tüm dünyaya yayılıp sayısız farklı tarifte rol alan teriyaki sos, özellikle tavuğun yanına çok yakışıyor. Bu sosun ismi de Japonca “teri” ve “yaki” sözcüklerinin birleşiminden meydana gelmiş. Teri sözcüğü parlatmak, yaki de kavurmak ya da ızgarada pişirmek anlamına geliyor. Zaten teriyaki sosun da en önemli özelliği, yemeklere lezzetin yanı sıra bir de parlak bir görünüm katması. Soya sosu, susam yağı, şeker ve baharat karışımından oluşan bu sos, beyaz ve kırmızı et yemeklerinin yanında servis edilebiliyor.

Buffalo Sos

’lı yıllarda New York’ta konumlanan bir restoranda keşfedilen ve günümüzde tavuk kanatlarının vazgeçilmezi haline gelen buffalo sos, her türden tavuk ve et yemeğine müthiş bir lezzet katıyor. Özellikle de tavuk kanatlarına ve butlarına çok yakışıyor. İster fırınlayın, ister derin yağda kızartın; bu sosla buluşturduğunuz etlerin tadı damağınızda kalacak. Elbette sosu yalnızca marinasyon aşamasında kullanmak da mümkün. Üstelik, buffalo sos hazırlamak için elinizin altında damak zevkinize uygun bir acı sos ile çeşitli baharatlar olması yeterli.

Cafe de Paris Sos

Restoran menülerinde et yemeklerinin eşlikçisi olarak karşınıza çıkan Cafe de Paris sosun tüm dünyada meşhur olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. yılında Cenevre’deki Cafe de Paris adlı restoranda bulunan ve Şef Mösyö Bouvier’in imzasını taşıyan bu ünlü sosun lisansı da hâlen mucidine ait. Hatta bu sebeple orijinal tarif bunca yıldır sır gibi saklanıyor. Ancak orijinale en yakın olduğu düşünülen tariflerde ançüez, dijon hardalı, üzüm sirkesi, şalot soğanı, Worcestershire sosu ve tarhun gibi envai çeşit malzeme yer alıyor. Bizde uygulanan tariflerde ise elbette bazı adaptasyonlar mevcut. Siz de kendi Cafe de Paris sosunuzu hazırlamak isterseniz orijinal tarifteki malzemelere en yakın seçenekleri tercih etmeniz yeterli.