Ovulasyon Faz
Kadının Değerlendirilmesi
İnfertilite problemi nedeniyle başvuran çiftlerde kadının değerlendirilmesi, genel muayene, üreme organlarına yönelik muayene ve çeşitli laboratuvar testleri ve tanısal endoskopik uygulamaların dahil olduğu kompleks bir durumdur. Bu nedenle konunun uzmanı bir hekim tarafından yürütülmesi gereken hassas bir süreçtir.
Ayrıntılı muayene ve tetkikler
Özellikle kadın için oldukça zorlu olan bu süreçte gereksiz bir fiziksel, psikolojik ve maddi yük ortaya çıkmaması için ilk muayenenin incelikle yapılması ve sadece hastanın durumuna uygun düşen testlerin/incelemelerin planlanması; dolayısıyla hastanın güven duyabileceği bir hekim ve merkez seçmesi son derece önemlidir. İlk muayene sürecinde aşağıda belirtilen parametreler sorgulanacak ve tedavinin düzgün planlanabilmesi bakımından açık, dürüst ve doğru bilgi vermeniz istenir.
- İnfertilite süresi (Korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edilemeyen süre)
- Adet düzeni hakkında bilgi
- Üreme sağlığını etkileyebilecek geçirilmiş rahatsızlıklar (Enfeksiyonlar, viral hastalıklar),
- Sistemik hastalıklar (Karaciğer, böbrek rahatsızlıkları, şeker hastalığı, tiroit bozuklukları) ve kullanılan ilaçlar
- Varsa geçirilmiş tanısal ya da operatif işlemlere ait bilgiler (Histeroskopi, laporoskopi, tubal ligasyon)
- Ailede kısırlık, kalıtsal genetik hastalık öyküsü
- Varsa önceki gebelik ve/veya düşük öyküsü
- Varsa önceki denemelere ait bilgiler (Uygulanan tedaviler, KOH uygulandı ise döllenme oranı, embriyo gelişimi ve kalitesi)
- Yaşam stili (sigara ve alkol kullanımı, yeme düzeni,çalışma koşulları)
Testler önemli
Bu sözel değerlendirme süreci sonrasında öncelikle olası bir rahim ağzı enfeksiyonunu saptamak amacıyla sürüntü örneği (pap smear) alınır. Sonrasında yapılacak ultrason değerlendirmesinde, serviks kanalından geçişte olası bir problemin saptanması için kateter ile geçiş provası yapılır. Bu prova, kateter kullanılan aşılama ya da embriyo transferi işlemleri öncesinde bilgi vericidir. Ultrason değerlendirmesinde rahim ve yumurtalıkların durumu ve yumurtalıklardaki rezervin incelemesi (antral folikül sayımı) yapılır. Bu incelemenin, uygulanacak kan testi (AMH-antimüllerian hormon) ile beraber değerlendirilmesi, planlanan tedaviye yumurtalıkların vereceği yanıtın değerlendirilebilmesi açısından gereklidir.
Bahsedilen rutin değerlendirme sonrasında sizden bazı standart kan testleri istenir. Bu testler hastaya özel uygulanacak tedavi yaklaşımının planlanmasında yol gösterici olur.
FSH (Follicle Stimulating Hormone)
Hipofiz bezi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Primer/sekonder over yetmezliği, gonadal yetersizlik(hipogonadotropik hipogonadizm), polikistik over sendromu(PCOS) gibi problemlerin tanısı için önemlidir. Normal değerleri aşağıda belirtilen seviyelerdedir:
- Folliküler faz 2,,00 mIU/ml
- Pik 8,,00 mIU/ml
- Luteal faz 2,,00 mIU/ml
- Hamile 2,,00 mIU/ml
- Menopoz 20,,00 mIU/ml
LH (Luteinizing Hormone)
Hipotalamus ve hipofiz bezi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Tanısal değeri FSH ile benzerdir. Normal değerleri aşağıda belirtilen seviyelerdedir:
- Hamile 2,,00 mIU/ml
- Menopoz 10,,00 mIU/ml
- Folliküler faz 2,,00 mIU/ml
- Pik 12,,00 mIU/ml
- Luteal faz 5,,00 mIU/ml
- Ovülasyon takibi 2,,00 mIU/ml
E2 (Estradiol)
Üreme fonksiyonlarının düzenli işlevi, adet düzensizliğinin ön tanısı için kullanılır. Normal değerleri aşağıda belirtilen seviyelerdedir:
- Gebelik pg/ml
- Folliküler faz pg/ml
- Pik pg/ml
- Luteal faz pg/ml
- Ovülasyon takibi pg/ml
Prolaktin
Yumurtlama fonksiyonlarının düzenli işlevi, adet düzensizliğinin ön tanısı için kullanılır. Hiperprolaktinemi tanısı için önemlidir. Normal değerleri aşağıda belirtilen seviyelerdedir:
- Gebelik6,,00 ng/ml
- Folliküler faz 6,,00 ng/ml
- Pik 6,,00 ng/ml
- Luteal faz 6,,00 ng/ml
- TSH(Thyroid Stimulating Hormone) ve serbest T3/T4
Tiroit bezi fonksiyonunun değerlendirmesinde kullanılır.
- Serolojik Testler (HbsAg, Anti-HBs, Anti-HCV, Anti-HIV I+II, Rubella IgG, Rubella IgM, Toxo IgG, Toxo IgM)
Gebelik başarısını olumsuz etkileyecek ve gebelik halinde bebeğe geçebilecek viral enfeksiyonların ön tanısı için gereklidir.
Kan Grubu ve Tam Kan Sayımı
Kan grubu, kan uyuşmazlığı riski, tam kan sayımı ise olası bir kansızlık ve trombosit seviyesindeki problemlerin ön tanısı için gereklidir. Bu rutin testlere ek olarak tekrarlayan başarısız tüp bebek denemeleri ve tekrarlayan düşükleri olan vakalarda aşağıda belirtilen tetkiklerin yapılması da önemlidir:
Periferik Karyotip Analizi
Kan örneğinden yapılan analizde translokasyon, inversiyon, delesyon gibi yapısal kromozom bozukluklarının varlığı incelenir.
Trombofili Testleri
Kadında, kanın pıhtılaşma mekanizmasını yöneten başlıca gen bölgelerindeki (MTHFR AC, MTHFR CT, Factor V, Factor II) olası mutasyonların incelenmesi amacıyla uygulanır. Bu bölgelerin hepsi toplu bir panel olarak ya da ayrı ayrı incelenebilir. Yukarıda belirtilen laboratuvar testlerinin yanında, gerekli görülmesi halinde aşağıda belirtilen tanısal endoskopik uygulamalara da başvurulması gerekebilir:
Histeroskopi (H/S)
Üzerinde fiberoptik ışık kaynağı bulunan bir kamera ile seviksten geçip rahim içine girilerek, rahimde bulunabilecek myom, polip vb. yapısal bozuklukların incelenmesidir.
Laparoskopi (L/S)
Karında açılan ufak bir delikten, üzerinde fiberoptik ışık kaynağı bulunan bir kamera ile karın boşluğuna girilerek, rahim, yumurtalık ve tüplerin yapısı, tüplerin açıklığı, organlarda olası bir yapışıklığın varlığının incelenmesidir.
Histerosalpingografi (HSG)
Rahim filmi olarakta bilinir. Rahim içerisine ultrasonda görüntülenebilen kontrast bir sıvı verilerek çekilen röntgen filmi ile rahim yapısının ve tüplerin açıklığının kontrol edilmesidir.
Yumurta, yumurtalıkta follikül içinde olgunlaşır. Bir yumurtanın olgunlaşması için yaklaşık gün geçer. Ovulasyon veya yumurtlama yumurtalıktan her ay menstruasyon döneminin ortasında (yaklaşık Gün) bir yumurtanın salınmasıdır.
Düzenli olan bu yumöurtlamalar kadınları osteoporoz, kalp hastalığı ve meme kanserinden korur. Yumurtlama olunca progesteron salgılanır. Aşırı stres, açlık ve diğer ağır hastalıklarda yumurtlama olmaz. Bu nedenle yumurtlama kadının sağlığı hakkında bilgi verir. Sağlıklı yumurtlama için kadının beslenme, psikoloji ve sosyal olarak sağlıklı olması gerekir.
Çok az yemek yiyen, aşırı stresteki kadınlarda ve aşırı egzersiz yapan kadınlarda yumurtlama olmayabilir. Aşrı kilo verenlerde de yumurtlama bozulur. Ağır hastalık, yoğun bakıma yatma, kalp krizi gibi hastalıklarda FSH ve LH hormonları azalır ve yumurtlama durur. Maroton koşucuları yeteri kadar gıda almaz ise bunlarda da ovyulasyon bozulur. Yeterli gıda alanlarda bozulma olmaz.
Ovulasyon bozukluğu iki şekilde olur. 1) Kısa luteal faz olması: yumurta salınır ancak yumurta salınımı ile adet kanaması arasında geçen zaman kısadır. 2) yumurtalama olmaması (anovulasyon): yumurta salınımı olmaz ve progesteron düzeyleri siklus boyunca düşüktür. Bu nedenle her ay adet olan bir kadında her ay yumurtlama oluyor anlamı çıkmaz.
Yumurtlama olmayan (Anovulasyon) kadınlarda adet düzensizliği olsa da bazen adetler düzenli olabilir. Luteal faz süresi vücut ısısı ile saptandığında 10 günden kısa ise çok kısadır. İdrarda LH ölçerek ovulasyon değerlendirilirse ve luteal faz 12 günden kısa ise çok kısadır. Yumurtlama olmadan önce kanda LH yükselir, ovulasyon olur ve sonra vücut ısısı artar. Kızlar ilk adet görmeye başlayınca adetleri çoğunlukla kısa luteal fazlı olur. Onların adetlerinin tam anlamayla düzgün olması için 8 yıl geçer.
Bu sürede beyin ovulasyon yapmayı öğrenir. Kızların yaşı olunca yaklaşık % 95’inin adetleri ovulasyonludur, yani yumurtalama vardır. Ancak stres v e beslenmeye bağlı olarak bazı sikluslar kısa luteal fazlı olabilir. Ovulasyıon bozuklukları menapoza girmeden önce de sık olur. Ovulasyon sonrası korpus luteumdan salgılanan progesteron hipotalamustaki ısı merkezine uyararak vücut ısısını artırır.
Sabak kalkınca ilk defa vücut ısısı ölçülür. Bu ölçüm adet kanaması oluncaya kadar her gün yazılır v e sonra toplamıp gün sayısına bölünür. Bu ortalama ısıyı verir. Vücut ısısının ortalamanının üzerinde ve sürekli olduğu gün sayısı luteal faz süresini verir. Progestron hormonunun kemikteki, osteoblast hücrelerinde reseptörleri vardır ve kemik yapımını uyarır.
Adetleri düzenli olan ancak ovulasyonu olmayan kadaınlarda progesteron olmayacağı için kemik erimesi oluşur. Bunlarda Günler arasında siklik progesteron verilirse kemik dansitesi artar. Östrojenin görevi hüclerin büyümesi , proliferasyonu iken progesteronun görevi proliferasyonu azaltmak ve olgunlaşmayı ve farklılaşmayı sağlamaktır. Östrojen ve progesteron beraber çalışır, birbirini tamamlar ve birbirini dengeler. Östrojen cilde sürülerek (transdermal) verilirse karaciğere gitmeyeceği için pıhtılaşmayı artırmaz.
O n edenle biyoidentikal östrojen jel veya krem halinde kullanılmalıdır. Kadınların sikluslarının yaklaşık %’si anovulatuvar (yumurtlama olmadan) v e yaklaşık üçte biri kısa luteal fazlıdır. Ovulasyon bozukluklarının çoğunda östrojen normal ancak progesteron düşük olur. Siklus bozuklukları devam ettikçe düşük progesteron nedeniyle kemikte kayıp artar.
Progesteron meme kanseri ve fibrokistik meme hastalığından korur.Âdet döngüsünün alkol kullanımı üzerine olan etkisi hakkında yürütülmüş çalışmalar ortak bir sonuca varmamıştır.[73] Buna rağmen bir takım kanıtlar luteal evre boyunca, özellikle çok içki içen veya ailesinde alkol bağımlılığı bulunanan bireylerin daha fazla alkol tükettiğine işaret etmektedir.[67]
Genellikle nikotin, tütün ve kokain gibi bağımlılık yapıcı maddelerin kullanım seviyeleri PMS sırasında artış gösterir.[67] Bu olgu hakkındaki bir teori, madde kulanımındaki bu artışın luteal evredeki daha yüksek metabolik taleplerin sonucunda oluşan azalan kendini kontrol etme becerisinden kaynaklandığını öne sürmüştür.[67]