Inesta Ekşi

Persol 24/31 54*21* modeli, % UV korumalı ve 2 yıl garantili güneş gözlüğü orijinal kutusu , silme bezi ve garanti belgesi ile birlikte gönderilmektedir. Fotoğraftaki güneş gözlüğü kutusu gösterim amaçlı olup; markanın orijinal alternatiflerinden gönderim gerçekleştirilebilmektedir. Ek olarak yedek temizleme spreyi ve silme bezi ücretsiz olarak siparişinize eklenmektedir. Persol 24/31 54*21* güneş gözlüğünü sadece ,00 TL ücret ve peşin fiyatına 6 taksit seçeneği ile satın alabilirsiniz.

Online alışveriş sitemizden alacağınız Persol 24/31 54*21* güneş gözlüğü için plaket, sap, vida ayarı ve vida değişimi tüm Atasun Optik noktalarında ömür boyu ücretsiz olarak yapılmaktadır.

Her zaman yanınızdayız; güneş gözlüğünüz ile ilgili garanti kapsamındaki tüm parça değişim ve tamir işlemleri Atasun Optik noktalarından veya ve online olarak tamamen ücretsiz yapılmaktadır. Garanti kapsamı dışındaki parça değişim ve bakım işlemleriniz ise parça ücreti karşılığında ömür boyu yapılmaktadır.

Ölçek Çeşidi
Geliştirme

Kategori
30 Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme » Matematik Eğitimi

Kaynak Türü
Bildiri Kitabı

Kaynak/Referans

Birgin, O. (). Matematik öğrenmeye ilişkin inanç ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Proceedings of 1st INES International Academic Research Congress (ss. ). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Geliştiren/Uyarlayan
Osman Birgin

Yıl

Kaynak Adı
Proceedings of 1st INES International Academic Research Congress

Sayfa Aralığı

Kaçıncı Baskı
seafoodplus.infoı

Basım Yeri
Ankara

Yayınevi
Pegem Akademi Yayıncılık

Link:
seafoodplus.info

Dosyalar

Bildiri Kitabı
PDF

Kullanım İzni
Dizinde yer alan e-posta adresi TOAD ekibi tarafından açık kaynaklardan eklenmiştir. Dizinde sorumlu yazar e-postası yer almıyorsa veya dizinde yer alan e-postadan geri dönüş alamıyorsanız başka kaynaklardan diğer e-postalarına ulaşarak izin almanızı öneririz.

Sorumlu Yazar
Osman BİRGİN

İletişim
[email protected]

Derecelendirme
-

Ölçek Puanlaması
-

Ölçek Değerlendirmesi
-

Geçerlik
-

Güvenirlik
-

Kullanılan Araştırmalar
seafoodplus.info

“İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT – Gülten ARSLANTÜRK “İSONOMİA”YI YENİDEN DÜŞÜNMEK: EKŞİ SÖZLÜĞÜN KAMUSAL ALAN OLMA POTANSİYELİ Hasan TURGUT * Gülten ARSLANTÜRK ** ÖZET Bu çalışmada internet-kamusal alan ilişkisi Arendt’in kamusal alan tasavvuru ekseninde incelenmeye çalışılacaktır. Arendt, kamusal alan tasavvurunu, “uzlaşı”dan ziyade “çoğul- culuğa” ve anlamın üretimine dayandırdığı noktada önem arz etmektedir. Kamusal alan geçmiş ve gelecek arasındaki insan(lar)ın “insansal etkinlikleri” (vita activa: iş, emek, ey- lem) ile kalıcılık kazandırdıkları, bu sayede “unutma” tehlikesinin aşıldığı, çoğulculuğun esas olduğu ve anlam ihtiyacına dayanan bir dünya tasarımına tekabül etmektedir. Gelişen iletişim teknolojileri bağlamında düşünüldüğünde klasik kamusal alan tasavvuru- nun dönüşüm geçirdiği ve internet ortamında “uzlaşı” temelli kamusallıktan ziyade Arendt’in belirttiği şekilde insanlar arası ilişkiler içerisinde (inter homines esse) anlamın üretildiği dünyaların kurulduğu çoğulculuk esaslı bir kamusallığın varlığını savunmak mümkündür. Bu bağlamda öncelikle kamusal alan kavramsallaştırması üzerinde durulacak, kavramın tarihsel gelişimine kısaca değinilecek ve kamusal alan-internet ilişkisine dair ya- pılan analizler ele alınacaktır. Daha sonra ise bir internet fenomeni olarak Ekşi Sözlük olu- şumu incelenmeye çalışılacak ve bu sözlük yazarları ile yapılan görüşmeler söylem anali- zine tabi tutulacaktır. Anahtar Kelimeler: Arendt, Ekşi Sözlük, Kamusal Alan, İnternet ABSTRACT In this study the relationship between internet and public sphere is trying to be analysed according to Arendt’s public sphere conceptualisation. The public sphere vision of Arendt is more based on the production of meaning rather than ‘consensus’ which makes Arendt important at this point. Public sphere corresponds to a world idea based on “human activity” (vita activa: business, labor, action) of human(s) between the past and the future which give them ‘durability’, by exceeding the danger of “forgetting”. This would cause a necessity of meaning to the “world” and pluralism will be centered to this world idea. When considered the context of developing communication technologies,the classical pub- lic sphere conception has transformed and rather than the consensus based publicity on the internet, it is possible to defend the existence of pluralism based publicity, within the inter- personal relations of the generation of a meaningful globe as indicated by Arendt. In this context firstly the conseptualisation on public sphere will be emphasized, secondly the his- torical development of this concept will be explained and at last the analysis about the rela- * Araştırma Görevlisi, OMÜ İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, E-Mail: [email protected] ** Araştırma Görevlisi, OMÜ İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, E-Mail: [email protected]  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT – Gülten ARSLANTÜRK tionship between public sphere- internet will be discussed. As a case study the internet phe- nomenon ‘Ekşi Sözlük’ formation will be inspected and the interviews which is made with the web site’s writers will be subjected to discourse analysis. Key Words: Arendt, Ekşi Sözlük, Public Sphere, Internet Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak GİRİŞ Çağdaş kamusal alan tartışmalarında medyanın önemli bir yer işgal ettiği söylenebilir. Bu nedenle kamusal alanı, medyanın rolünden normatif olarak ayırmak zordur (Wolton, 29). Günümüzde etkili bir medya olarak internetin etkileşimli yapısı kamusal alan kavra- mını mekânsal anlamının ötesinde düşünmemize fırsat sağlamaktadır. İnternetle birlikte ka- musal olana dair algılamalarda dönüşüm yaşandığından bahsedebiliriz. Bu dönüşümleri olumlu ve olumsuz yaklaşımlar olmak üzere iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Olumlu görüş internetin herkese açık, adem-i merkezi doğasına, Kellner’in () deyi- miyle bilginin demokratikleşmesine yaptığı katkıya referansla internetin kamusal alanın sı- nırlarını genişlettiği ve bu çerçevede demokratikleşmeye katkı yapabileceğini savunmakta- dır. Olumlu yaklaşım internetin etkileşimli doğasının daha önce sesleri ana akım medyada duyulmayan kamuların seslerinin duyurulmasına katkı sağlayabileceğini savunması bakı- mından çoğulculuğa vurgu yapmakta, bu bağlamda çoğulcu demokrasi teorilerine yakın durmaktadır. Bununla birlikte olumsuz yaklaşım içerisinde ise, son dönemlerde sıkça üze- rinde durulan özel alanın kamusal alanı tahakkümü altına aldığı ve bu yüzden kamusal tar- tışmaların derinliğinin kaybolduğu eleştirileri ekseninde yeni medya ve internetin söz ko- nusu tahakküme uygun zemin teşkil ettiği belirtilmekte ve internetin kamusal alanın sınır- larını genişlettiği ve demokratikleşmeye katkı sağladığı iddialarına itiraz edilmektedir. Her iki görüş ideal kamusal alan varsayımına dayanarak, kamusal alan ve demokratikleşme ara- sında doğrudan bir bağlantı kurulması hususunda birleşmektedir. Arendt ve Habermas, tarihsel bir kamusal alandan yola çıkarak, modern dünya için daha özgürlükçü ve katılımcı bir siyasal modeli amaçlamışlardır (Zabcı, ). Haber- mas’ın çalışmaları sonrasında gündeme gelen kamusal alan tartışmaları (ki buna demokrasi teorileri kapsamında gerçekleştirilen tartışmalar da dahil edilebilir) kamusal alan – demok- rasi paralelliğine dayandığı noktada açıklayıcı niteliğini kaybetme risklerini barındırmakta- dır. Bununla birlikte Arendt’in kamusal olana dair algılaması anlamın insanlar arası (inter homines esse) üretimine vurgu yaparak Habermas’ın ideal kamusal alanı temellendirdiği “uzlaşı”dan ziyade “çoğulculuğu" temel almaktadır. Günümüzde internet, kamusal tartışmaların vuku bulduğu en önemli mecralardan bir tane- sidir. Bunun yanı sıra internet ortamında ilgilerin, çıkarların, tanımlama ve algılamaların bu ortamı hem dönüştürdüğünden hem de bu ortam içerisinde dönüşüm geçirdiğinden bahset- mek mümkündür. Özellikle sosyal medya olarak adlandırılan paylaşım sitelerinde kamusal olarak adlandırılan mevzular hakkında yazılanlar ve bunun neticesinin fiziki olarak mey- danlara taşınabiliyor olması, internetin kamusal alan olma potansiyelini tartışmaya açmayı zorunlu kılmaktadır. Arendt’in çoğulcu kamusal alan tasavvuru ve kamusal alanın medyatik niteliği bu noktada kesişmekte ve incelenmeye değer hale gelmektedir. Bu bağlamda Arendt’in çoğulculuk temelli kamusal alan tasavvurunun internet-kamusal alan tartışmaları sağlayacağı katkılar hususunda düşünmek önemlidir. Bu çalışmada öncelikle kamusal alan kavramsallaştırması üzerinde durulmuş, kavramın ta- rihsel gelişimine kısaca değinilmiş ve kamusal alan-internet ilişkisine dair yapılan analizler ele alınmıştır. Daha sonra ise bir internet fenomeni olarak Ekşi Sözlük oluşumu incelen- meye çalışılmış ve ekşi sözlük yazarları ile yapılan görüşmeler söylem analizine tabi tutul- muştur. Ekşi sözlüğün incelenmiş olmasının sebebi bir internet fenomeni olarak sözlüğün güncel olana değinen yapısı, yazarları tarafından yapılan tanımlamalar, girilen entrylerle Arendt’in belirttiği anlamda “isonomia” (eşit konuşma hakkı) temelinde internet ortamında bir gelenek oluşturması ve bu geleneğin oluşturduğu anlam inşa sürecidir. Bu çerçevede  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK ekşi sözlüğün, kamusal alan olma potansiyeli Arendt’in kamusal alan kavramlaştırması ek- seninde incelenmeye çalışılmıştır. 1. KAMUSAL ALAN KAVRAMININ KURAMSAL GELİŞİMİ Kamusal alan, içi tam olarak doldurulamasa da sosyal bilimlerde sıkça kullanılan kavram- lardan biridir. Kamusal alan kavramının kökü kabul edilen kamu sözcüğü, bir ülkede halkın bütünü, halk, amme anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, umum, amme anlamındaki ‘publicus’ kelimesinin kullanımı Antik Yunan’a kadar gider. Antik Yunan’da ve Cicero’un Roma Cumhuriyeti’nde bu kavramdan mülhem ‘res republica’ (cumhuriyet) kavramı ge- liştirilmiş ve bu kavramla hukuka dayalı bir yönetim ifade edilmek istenmişti (Çaha, 83). Aydınlanma Dönemi’nde ise kamusal alan kavramının izi Rousseau, Bentham ve Tocquaville gibi düşünürler üzerinden sürülebilir. Her ne kadar bu düşünürler kamusal alanı zikretmemiş olsalar da kamuoyu, genel irade gibi tanımlamalar kullanarak kavramın olu- şum sürecine katkıda bulunmuşlardır. Ortaçağ’da ‘vox populi vox dei’1 özdeyişinde şekil bulan ‘onay öğretisi’(Sartori, 96) Aydınlanma Dönemi’nde dönüşüm geçirerek vox dei yerini pozitivist görüş çerçevesinde akla bırakmıştır. Böylece referans, uhrevi olandan dünyevi olana kayarken, ‘kamunun oyu’ da ‘toplumsal doğru’ için ana referans kaynağı olmuştur. Nitekim Bentham, kamuoyunu baştan çıkarılması imkânsız bir mahkeme olarak tahayyül ederken, Rousseau genel iradenin en doğru ve adil irade olduğunu savunmuştur (Bektaş, ). Düşüncenin kamunun oyu sayılmasının nedeninin res publica ile ilgili olması (Sartori, 96) Aydınlanma Dönemi’nde de kamusal olana holistik yakla- şımın bir tezahürü olarak yorumlanabilir. Bu holistik yaklaşım XVIIII. yüzyıla gelinceye kadar var olan “aşkın” devlet anlayışı ekseninde kamusal olanın devlete ait olduğu düşün- cesinde şekillenmiştir. Locke’dan Hegel’e kadar pek çok düşünür kamusal olanı ve onun erkek egemen karakterini kutsarken, özel alan kadınsı doğası nedeniyle ikincil planda gö- rülmüştür. Özbek’e göre ( 41) kamusal alan iki anlam boyutunu içermesi nedeniyle tanımlaması zor bir kavramdır. Bunlardan birincisi mekânsal boyut, diğeri ise anlam üretim süreçleri açısından normatif boyutudur. Kamusal alanın mekânsal anlamı; bir yandan kamusal mekânları, bir yandan kamuoyu, kültür ve tecrübeyi, diğer yandan da ulus altı birliklerden küresel düzleme dek uzanan kamuları içermektedir. Kamusal alanın anlam üretimi açısın- dan normatif bir ilke olması ise ortak, aleni, açık, eleştirel olduğu varsayımına dayanmak- tadır (Özbek, 41). Bu varsayım olası antagonistik toplumsal yapıyı aşma idealine da- yanır. Bu nedenle çoğulculuk ve eleştiri özgürlüğü kamusal alan kavramsallaştırmaları içinde tartışmalı bir zemin oluşturur. Kamusal alan tartışmalarında Habermas’ın kamusal alan tasavvuru bu iki boyutu içermesi bakımından önemlidir. Habermas’ın tarihte var olduğunu düşündüğü ideal ‘kamusal alan’lar (coffee house, saloon ve table society) mekânsal boyutu vurgularken, bu mekânlar- daki özgür tartışma olanağı kamusal alanın normatif boyutunu vurgulamaktadır. Bu kamu- sal mekânlarda edebiyat üzerinden şekillenen tartışmalar yüzyılda basının da etkisi ile ortak kaygılar çerçevesinde politik bir mahiyet kazanmıştır. Bu süreçte basın, burjuva ha- yatında ortaya çıkan kanaatlerin dolaşıma sokulmasında aktif bir rol oynamış (Rospocher, ), söz konusu kanaatlerin toplum genelinde ‘rasyonel eleştirel söyleme’ dönüş- mesine aracı olarak kamuoyu kavramının ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır.(Üstüner, 37). 1 Vox populi Vox dei: Halkın sesi Tanrının sesi Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak Habermas’ın kamusal alan tasavvuru, devlet ve sivil toplum arasında yer alan, özel alandan (özellikle aile kurumundan) ve ekonomiden bağımsız bir alana dayanır. Bu alan aynı za- manda yurttaşlar açısından, iktidar kurumlarına karşı özgür olacakları ve tepkilerini ortaya koyabilecekleri ortak bir arenayı ifade etmektedir. Fakat Habermas, kapitalist kültürün or- taya çıkması ile birlikte özel alan ve kamusal alan arasındaki ayrımın bulanıklaştığını, libe- ral kamusal alanın rasyonel-eleştirel niteliğini yitirerek kaybolduğunu vurgulamaktadır. İletişimsel Eylem Kuramı’nda kamusal alanın bu nitelik kaybı ‘sistemin’, ‘yaşam dünyası’ üzerindeki tahakkümüne dayandırılmakta ve bu durum ‘modernliğin patolojisi’ olarak ad- landırılmaktadır. Bu patolojiyi aşmanın yolu, ‘modernliğin içkin eleştirisidir’ (Özbek, 61). Habermas’a göre yaşam dünyası, toplumsal eylemin bağlamsal düzlemine bağlıdır ve iletişimsel eylemin tamamlayıcı unsurudur. Toplumun diğer aşaması ise iş bölümünü ve farklı eylemler ve hedefleri organize eden fonksiyonlar bütününü içeren sistemdir. Haber- mas para ve iktidarı bu aşamanın bir parçası olarak adlandırır ve bunlar toplumda ekonomi ve yönetimi temsil eder. (Üstüner, 38) Kısacası bu patoloji kapitalist kitle kültürünün bir sonucudur. Bu bağlamda Habermas Frankfurt Okulu’na bağlı kalarak amaçsal rasyona- litenin (sistemin aklı) yıkıcı özelliğini kabul eder fakat pesimist bir tavır takınmak yerine iletişimsel aklı özgürleşimci tek umut olarak görür (Mutlu, ). Habermas söz edim- lerinde üçlü bir dünyadan bahseder ve iletişimsel eylem sürecinin bu üç bileşene bağlı ol- duğunu söyler. Habermas bu üç dünyayı şöyle tasvir eder: “Bir özne nesnel bir dünyada yer alan ya da ortaya çıkarılan bir şeyle (nesnel dünya)2; bir kolektifin tüm üyeleri tarafın- dan paylaşılan, toplumsal dünyada zorunlu olduğu kabul edilen bir şeyle (normatif dünya)2; ya da öteki aktörlerin, konuşucunun kendine özgü, ayrıcalıklı olarak ulaşabileceği öznel dünyaya ait saydıkları bir şeyle (öznel dünya)2 ilişkiye girebilir.” Habermas’a göre bu üç evrenden hangisi vurgulanırsa vurgulansın yorumlama ve anlamlandırma çerçevesi bu üç dünyanın bağlantı sistemine bağımlıdır (Habermas, ; akt. Yıldırım, ). Bu üç dünya ekseninde anlamlandırma süreci son bulmaz ve ideal konuşma durumu hipo- tetiktir. Bu varsayım dört unsurun varlığına dayanır. Bu unsurlar;  Anlaşılabilirlik  Doğruluk  Dürüstlük  Meşruluk Habermas her ne kadar ideal konuşma için bu dört unsurun bir arada oluşuna vurgu yapsa da gerçek hayatta bu sürecin sorunsuz işlemeyeceğini kabul eder, bu süreci düzenleyici bir unsur olarak içsel ve dışsal sınırlamalardan bağımsız bir söylem etiğine vurgu yapar. Böy- lece önemli olan farklı amaçların ortak tanımlamalarda senkronize edilmesidir (Burkart, ). Fraser, Kamusal Alanı Yeniden Düşünmek adlı makalesinde Habermas’ın kamusal alan kav- ramının erkek egemen niteliğe sahip olduğunu iddia eder. Öncelikle farklılıkların paranteze alınması toplumsal eşitliğin gerçekleşmesi için yeterli değildir. Bu bağlamda Habermas’ın kamusal alanı her ne kadar tek bir kamuyu işaret etse de nitelik itibariyle eğitimli burjuva 2 Para tez içi ta ımlar tarafımızca ekle miştir.  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK erkek Avrupalıların katılımına açıktır. Dolayısıyla serbest erişim ve eşit katılıma dayalı top- lumsal eşitlikten söz etmek mümkün değildir. İkinci olarak erkek egemen burjuva kamusal alanın devletten bağımsız ve devlete karşı eleştirel söylemin geliştiği alan olarak düşünül- mesi, birden fazla kamusal alanın varlığını yadsır. “Bağımlı olanların kendi çıkarlarını dile getirme ve savunma yetenekleri kapsayıcı tek kamusal alan içinde azalacaktır…Bağımlı grupları ‘daha güçsüz olanları, daha güçlü olanı yansıtan sahte bir ‘biz’ içinde eriterek’ tahakküm ilişkilerini maskeleyen müzakere tarzlarını ortaya dökme yeteneğinden çok daha fazla yoksun bırakacaktır’ (Fraser, ). Bu durum, burjuva erkek kamusal alan dı- şındakileri dezavantajlı kıldığı gibi, Habermas’ın varsaydığı anlamda devlete karşı eleştirel söylemin gelişip dolaştığı bir kamusal alanı da tartışmalı hale getirmiştir. C. Mouffe da çoklu kamuların varlığına dikkat çeker. ‘Çekişmeci çoğulculuk’ olarak adlandırdığı bu du- rum, antagonizmanın sürekliliğine dayanır. Bu çerçevede Mouffe’un demokrasi teorisi ‘an- tagonizmayı’ ‘çekişmeye’ dönüştürmeyi hedefler (Mouffe, ). Bu yönüyle de Habermas’ın müzakereci demokrasi teorisine bir alternatif oluşturarak, çoklu kamuların varlığını mümkün kılar. Feminist teorinin ise kamusal alan kavramsallaştırmasına yönelik en radikal eleştirisinin kamusal alan /özel alan ayrımına dayandığı söylenebilir. Feminist teorisyenlere göre kamu- sal alan/özel alan arasındaki ayrım ‘polis’e kadar götürülebilir. Aristo, politik olmayanın aşağılık bir durum olduğunu vurgular ve politik olanın Antik Yunan’da hayatın özünü teşkil ettiğini düşünür (Sarıbay&Öğün, 21). Polis, kamusal alanın bizzat kendisi olarak ka- dınları, çocukları, metekleri ve köleleri dışlayan bir kamusallıktır. Bu bağlamda Aristo’nun ‘İnsan, politik bir hayvandır’ sözünün gizli öznesi özgür erkek yurttaşlardır. 3 Ortaçağ’da ise ‘kadının’ temsili dini referanslar bağlamında ‘günahkâr’, ‘lanetli’, ‘cadı’ imajları ile şekillenmiş, bu ‘sapkınlıklar’ ortak iyiye yönelik bir tehdit olarak algılanarak kadının kamusal alandan dışlanmasına neden olmuştur. Bunun yanında Machiavelli’nin güç ve iktidar odaklı politik teorisi doğrudan erkeğe referansta bulunarak erkeğin güçlü, kadının zayıf olanla özdeşleştirilmesine ve kadın-erkek ayrımının temelinde yer aldığı varsayılan biyolojist görüşlere meşruiyet sağlamıştır. Kapitalist sistemin gelişimi ile birlikte üretim ilişkilerinin ev dışında örgütlenmeye başla- ması, kamu/özel alan ayrımını daha da derinleştirmiştir. Feodal toplumdaki geleneksel ge- niş aile yapılanmasının çözülmesi ile birlikte oluşan çekirdek aile, içerisinde barındırdığı birçok işlevi kamu kurumlarına devretmiştir. Bu durumda hem kamusal alanın sınırları ge- nişlemiş hem de özel alan ile arasında keskin sınırlar ortaya çıkmıştır. Böylece özel alan sadece mahrem ilişkilerin ortaya çıktığı ‘önemsiz’ bir alan olarak algılanırken, kamusal alan ortak iyiye dair her şeyin üretildiği bir alan olarak kabul edilmiştir. Bu kamu/özel alan ayrımı ’lar sonrasında gelişen ikinci dalga feminist hareketlerin ortak hedefi olmuştur. sonrası ikinci dalga feminizm “Özel olan politiktir.” sloganıyla özel alanın sadece ekonomik açıdan değil, kültürel, toplumsal açılardan da devamlılığını nasıl sağladığının sorgulanması gerektiğini savunmuştur. Özel olan politiktir Anne Phi- lips’in deyimiyle ‘Eskiden önemsiz diye bir tarafa bırakılan şeylerin, artık bireysel seçimin tesadüfi sonucu olarak görülemeyeceğini çünkü bunların iktidar ilişkileri tarafından yapı- laştırıldığını’ (Philips, ) göstermesi bakımından önemlidir. Bu durum bir başka açıdan, “liberal kuramın bugüne kadar kamusal alana taşınması gereken bir mesele olarak 3 Fraser, kamu/özel ala ayrımı ı etimolojik köke de de gözle e ileceği de ahseder. Bu ağlamda, kamu- sal pu lic ve kasık kemiği pu ic , ta ıklık testimo y ve testis arası daki etimolojik paralelliklere vurgu ya- par. (Kamusal Ala içi de Fraser,) Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak görmediği birçok mağduriyet biçiminin, kritik önemde politik meseleler olduğunu gözler önüne sermesi” (Aslan & Gambetti, 6) bakımından da önem arz etmektedir. Tüm bu anlatılanlar ekseninde Habermas’ın kamusal alan tasarımı, feminist teorisyenler açısından önemli görülse de, farklı kimlikleri özel alana hapsettiği, bunların siyasal önem- lerini küçümsediği, mücadelenin kurucu rolünü göremediği ve birbirleriyle rekabet eden farklı kamusal alanların varlığını (Aslan & Gambetti, 7) yadsıdığı için eleştirilmiştir. Son olarak Fraser, burjuva kamusal alan tasarımını güçlü/zayıf kamu kavramıyla eleştir- mektedir. Fraser’a göre, müzakere pratiği yalnızca fikir oluşturma sürecinden ibaret olan ve aynı anda karar verme sürecini kapsamayan kamular zayıf kamulardır (Fraser, ). Bunun yanında güçlü kamular ise karar verme sürecinde de etkin olabilen kamulardır. Bu açıdan Fraser, burjuva kamusal alan tasarımının sivil toplum ve devlet arasında yaptığı keskin ayrımı reddeder ve parlamenter sistemde parlamentonun oynadığı rolü, güçlü kamu- sallık olarak adlandırır. Negt ve Kluge de Fraser’la benzer şekilde Habermas’ın kamusal alan kavramsallaştırma- sına eleştirel yaklaşmaktadır. ‘Habermas’ın Öffentlichkeit’i dağıtımsal Öffentlichkeit iken bizim bahsettiğimiz üretimsel Öffentlichkeit’tır. Bizce, üzerinde asıl çalışılması gereken özel yaşamın en mahrem alanlarında bile işleyen bu üretim alanıdır…(Negt&Kluge, ; akt. Özbek, ). Bu nedenle Negt & Kluge Habermas’ın yüzyıl burjuva kamusallığına yaptığı vurguyu yetersiz görmektedir. Bununla birlikte Negt & Kluge Fraser’ın bahsettiği anlamda güçlü kamu olarak üretimsel alanda gelişecek ‘tecrü- beyi’ esas alan ‘proleter kamusal alanı’ potansiyel direniş alanı olarak tasarlar. Negt & Kluge’nin tecrübe kavramsallaştırmasının kökeninde işçi sınıfının edindiği politik tecrübe- nin burjuva kamusal alan tahakkümünden ve sınırlarından kurtarılması amacı yatmaktadır. Bu kamusal tecrübe, işçi sınıfının egemen sınıfla savaşımında kültürel, bilişsel ve moral bir zemin oluşturur. ‘Eğer kitleler kamusal alanın desteğiyle gücüne güç katmış bir egemen sınıfla savaşmaya çalışıyorlarsa, bu ümitsiz bir mücadele olur; çünkü kamusal alanı oluş- turanlar aslında kendileri olduğu için bu durumda her zaman aynı anda kendilerine karşı da savaşmış olurlar’ (Negt&Kluge, ). Bu proleter kamusal alan Habermas’ın burjuva kamusal alanının tarihsel karşıtına denk gel- mektedir. Negt, Kluge ve Fraser’ın Habermas’a yönelik ortak eleştirisi alt-kültürel karşıt kamuları4 yadsıması noktasında birleşmektedir. Bu nedenle Fraser’ın post burjuva kamusal alanı, Negt ve Kluge’de ulusalcı kamu, köylü kamusu, elit kadınların kamusu ve işçi sınıfı kamusunu da içeren subaltern counter publicsle benzeşmektedir (Xing, ). Kamusal alan kavramının gelişiminde önemli bir başka yaklaşım da Hannah Arendt’in kav- ramsallaştırmasıdır. Bununla birlikte hem Habermas hem de Arendt, tarihsel bir kamusal alandan yola çıkarak, modern dünya için daha özgürlükçü ve katılımcı bir siyasal modeli amaçlamışlardır (Zabcı, ). Arendt, Nazi Almanyası’nın mağdurlarından biri ola- rak, döneminin hakim felsefe-politika ilişkisini sorgulamıştır. Ona göre, politik olanı dü- şünceden hareketle açıklamak yerine, deneyim ve olaydan yola çıkarak açıklamak daha ye- rinde bir yaklaşımdır (Öcal, 31). Bu nedenle Arendt’in politika yaklaşımı Platon’dan ziyade Aristo’ya dayanır. Arendt, şehir-devletlerinin ortaya çıkması ile birlikte insanın özel yaşamının yanında bios politikos olarak adlandırılan ikinci bir yaşama sahip olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle her yurttaş, biri kendisinin tasarrufunda olan (idion) diğeri de toplumsal olan (koinon) iki 4 “u alter Cou ter Pu lic: Altkültürel Karşıt Kamular  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK varlık düzenine bağlıdır (Arendt, 24). Arendt’e göre Antik Yunan’da ‘söz’ün (rheto- ric) kendisi başlı başına bir eylem olarak görüldüğü için “bios politikos” (politik yaşam) eyleme dönüşmüş söz üzerine kurulmuştur (Berktay, 52). Bu çerçevede zoe ve bios arasında Aristo’nun yaptığı ayrımı izleyerek Arendt, zoe’yi tahakküm ve eşitsizliğin hüküm sürdüğü bir alan olarak, bios’u da özgürlükle özdeşleşen politik alan (Sertdemir, ) olarak tanımlar. Zoe, çıplak yaşamda temellenen (Sertdemir, ) bir kavramdır ve Hobbes’un doğa durumu olarak adlandırdığı kavramı çağrıştırır. Arendt, polis hayatında politik olmanın güç ve şiddete dayandırılmak yerine söz ve iknaya dayalı olduğunu belirte- rek, ortak bir dünya olarak polis’in varlık nedeninin güvenlikten ziyade anlam üretimine dayandığını savunur (Arendt, 26; Berktay, 23). Arendt de Habermas gibi, modernitenin krizinden bahseder fakat çözüm için farklı kavram- lardan yola çıkar. Hristiyan etiğiyle birlikte Batı’da “vita complentiva”nın, “vita activa”yı tahakkümü altına aldığını savunan Arendt, insansal etkinliklerin öneminin yadsınmasına “emek”, “iş” ve “eylem” kavramlarıyla karşı çıkmıştır. Bununla birlikte söz konusu insansal etkinliklerden “emek” ve “iş”, “eylem” ile bağlantısı sayesinde insanların dünya kurmala- rını sağlayabilir zira ancak “eylem” sayesinde gelenek oluşur ve geçmişle gelecek arasında varolan insan için hatırlamanın zemini tesis edilebilir. “Emek”, “iş” ve “eylem” arasında ayrım yapan Arendt, modern toplumlarda “bios politikos”un yerinin “animal laborans”ın aldığını söyler. “Emek”, bireyselliğinin yanı sıra türün yaşamını garanti altına alırken, “iş” ve neticesinde elde edilen “ürün” ölümlü yaşama daimilik kazandırır. “Emek” ve “iş”ten farklı olarak “eylem” ise politik bedenlerin üretimini ve hatırlama için gerekli zeminin var- lığını sağlar (Arendt, ). “Emek”, “iş” ve “eylem”in füzyonuna dayalı ‘vita ac- tiva’nın bozulması, modern dünyada yaşanan anlam krizinin esas sorumlusudur (Berktay, 49). Bununla birlikte Arendt, söz konusu anlam krizinin animal laborans’ın ötesinde bir homo faberle aşılamayacağını belirtir. Her ne kadar işi temsil eden homo faber kamusal yaşama bir kalıcılık sağlasa da dünyayı araçsallaştırma riskini de içinde barındırır. Bu araç- sallaşmayı ortadan kaldırabilecek yegâne yol ise, çoğulculuk temeline dayanan eylemdir. “İnsanlık durumunun her hali bir şekilde politika ile ilgili olmasına rağmen, “çoğulculuk” bu durumun sadece olmazsa olmazı (conditio sine qua non) değil, aynı zamanda varlığı kendisinden menkul (conditio per quam) olanıdır” (Arendt, 7). Özellikle totalitarizm eleştirisi kapsamında Arendt, eylemin baskı altına alınarak farklılıkların tek tipleştirildiği bir yapıya dikkat çeker ve totalitarizmi özgürlüğün karşısında bir engel olarak görür. Bu nedenle ‘öteki’ anlam üretiminde önemli bir yere sahiptir. Berktay’a göre “insanın yaşa- mını yorumlayan ve değerlendiren onu kamusal alanda ‘seyretmiş’ ve onunla etkileşime girmiş başkalarıdır…Anlamın kaynağı ötekilerdir! (Berktay, ). Bu nedenle Arendt () Roma döneminde “yaşama”nın kelime anlamı olarak “insanlar arasında olma”ya tekabül ettiğini aynı şekilde ölmenin de “insanlar arasından” ayrılmak olduğuna vurgu yaparak aslında anlamın “inter homines esse” karaktere sahip olduğunu söylemekte- dir. Aynı şekilde politika da özneler arası bir edim olarak ortaya çıkmaktadır (Gander, 63) ve varlık nedeni kanaatlerden herhangi birisinin mutlak hakikate dönüşmesini engelle- meye dayanmaktadır. Bu nedenle politika, konuşma ve eylemle özdeşleşmiş ve kamusal alan tartışmanın sonsuzca devam etmesine imkân sağlayan bir uzam olarak varsayılmıştır. Arendt’e göre özneler arasında konuşma ve eylemle vuku bulan bu kamusal alanda, kişisel farklılıklar eylemde bulunma ve politik konuların düzenlenmesinde ‘sine qua non’ dur (Dürr, ). Arendt, yine Antik Yunan’a referansla isonomianın yasa önünde eşitlik- ten ziyade politik eylemde bulunma eşitliğine dayandığını belirtir ve politik eylem olarak da konuşmayı esas alır. İsonomia eşit konuşma hakkıdır ve polis içinde özgür olma duru- munu ifade eder (Berktay, 46). Eşit konuşma hakkını politika anlayışının merkezine koyan Arendt, polisin salt fiziksel bir mekân değil, özneler arasında isonomia ile oluşan bir Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak uzam olarak var olduğunu söyler. Arendt, “Nereye giderseniz orada bir polis olacaksınız” sloganını katılımcılar arasında hemen her yerde ve zamanda söz ve eylemin bir uzam oluş- turacağı (Berktay, ) şeklinde yorumlar. Eylemek ve özgür olmayı bir ve aynı şey olarak yorumlayan Arendt (Sertdemir, ), kamusal alanı bir başka açıdan özgürlü- ğün deneyimlenebileceği bir uzam olarak da düşünür. Arendt’e göre kamusal alanda ‘konuşma’ ve ‘eylem’ insanın ölümlülüğü aşmasının yegane yoludur. Ölümsüzlük kavramı geçmiş, şimdi ve gelecek arasında ortak bir bağ kurulmasına dayanır. İnsanın ölümlülüğü ancak böylesi bir bağın oluşumuna katkı sağlayacak ortak ha- fızanın varlığı ile aşılabilir ve zamanın yıkıcılığının önüne geçilebilir (Öcal, 81). Bu çerçevede Arendt, kamusal alanı örgütlenmiş bir “hatırlama uzamı” olarak değerlendirir. Son olarak Arendt’in kamusal alan kavramlaştırmasının gelişiminde Kant’ın izlerini gör- mek mümkündür. Arendt, insan eylemine dair üç anlıksal yetiden bahsetmektedir. Bunlar düşünme, isteme ve yargıdır. Arendt, insanın düşünme ve istemesinin kamusal yaşamda eylemlerinin değerini belirleyecek olan kamusallık ilkesinin oluşumu garanti altına almadı- ğını dolayısıyla düşünme ve istemenin dışında “izleyen” tarafından ortaya konacak yargıya ihtiyaç olduğunu belirtmektedir. Çünkü eyleyen, düşünme ve istemesinde tikelliğinden kur- tulmuş değildir, o hala doxalarına gömülüdür. Bununla birlikte anlamın kaynağı olarak iz- leyen (öteki) yansızlığı, çıkarsızlığı ve işin-içine girmemişliği sayesinde yargının yani ka- musallığın kaynağıdır (Deveci, ;). Eyleyenin, izleyene olan bu bağımlılığı, ka- musallık olarak adlandırılan yargıya değerini verirken, izleyeni tüm tikelliklerinden kendini soyutlayabilen olarak ele almak ve izleyenin kamusallığın ölçütünü belirleyen siyasallığa sahip olduğunu varsaymak Arendt’in yanıldığı noktayı oluşturmaktadır. İzleyenin başlı ba- şına siyasal-ahlaki olana dair değerlerin ölçütü kabul edilmesi izleyenin siyasal olmayan değerlerinin de siyasal olarak ele alınmasına neden olur. Bu nedenle Deveci’nin ( ) belirttiği gibi “yargı yetisinin işleyişinin ve tasarlanan öznesinin…hem işleyiş hem de öznesi (bakımından) siyasal olmayan özellikler barındırdığı” görmezden gelinir. sonrasında feminist eleştirilerin etkisi ile birlikte sokağa taşınan özel alana ait istekler, kamusal alan kavramına dair ideolojik algılamanın ve tanımlamanın dönüşüm geçirmesine, Çaha’nın ( 88) tabiri ile ideolojik kamusal alanın sivil bir alana dönüşmesine neden olmuştur. “Kimlik”, “farklılık”, “otonomi” eksenli taleplerin kamusal alana taşınması, bü- tüncül bir kamusal alan tasavvurunun yerini farklılık temelli kamusal alanlara bırakmıştır. Sivil toplum zemininde ortaya çıkan bu talepler bir başka açıdan bu zemin içerisinde özel- kamusal alan ayrımlarının bulanıklaşmasına neden olmuştur. Kamusal – özel alan arasın- daki ayrımın bulanıklaşması, kamusal tartışmalarda derinlik kaybına neden olduğu gerek- çesiyle eleştirilmiş, özel olanın kamusal olana tahakkümünün “uzlaşı” zeminini ortadan kal- dırdığı savunulmuştur. sonrasında uluslararası konjonktürde ortaya çıkan gelişmeler ve teknolojik gelişim- lerle birlikte kamusal alan tartışmaları yeni bir boyut kazanmıştır. Kamusal alan, tarihsel gelişim süreci içerisinde XVI. yüzyıldan bu yana medyatik bir niteliğe sahip olmasına rağ- men sonrasında gelişen teknoloji ve ortaya çıkan talepler ekseninde medya kamusal alan tartışmalarında önemli bir konumu işgal etmeye başlamıştır. Özellikle internet tekno- lojisi ile birlikte özel isteklerin nicel ve nitel bağlamda kamusallık gücü kazandığını savun- mak mümkündür. İnternetin etkileşimli, adem-i merkezi yapısı sadece özel olanın sesini duyurmasını ve kamusallık statüsü kazanmasını kolaylaştırmakla kalmamakta aynı za- manda kamusal olana dair tanımlamaların dönüşümünde de etkin rol oynamaktadır. Bu ne- denle kamusal alan – internet ilişkisine değinmek ve internetin kamusal alan olma potansi- yeli sorgulamak önemli bir hal almaktadır.  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK İnterneti Kamusal Alan Olarak Düşünmek Bilgisayarlar, bilgi işlemle doğrudan ilişkili olan ve gerek mekân gerekse zamanın gelenek- sel sınırlarını, ölçek ve an boyutunda hem nitelik hem de nicelik olarak değiştiren araçlardır (Ölgen, 52). Bu bağlamda ortaya çıkan bir kavram da siber-uzamdır. Neuromancer isimli romanında William Gibson, siber-uzam olarak adlandırılan ortamı kütüphanede ol- duğu gibi pasif bir enformasyon deposu olarak değil, gerçek dünya ve dijital dünya arasın- daki ilişkileri yönlendirmeye olanak veren veriler ortamı olarak tanımlar. Öncelikle uzam, bütünüyle ele geçirilemeyen sonsuz olarak uzanmış bit boyuttur. Bu tanım internetin şebe- keler arasında yer alan elektronik verilerinin sınırsızlığını tanımlamaya iyi bir örnektir. İkin- cisi, uzam özgür hareket fikrine çağrışım yapar. Üçüncüsü ise, uzam bir geometridir ve mesafe, yön, boyut kavramlarını içerir. Siber- uzam hem bir hipotetik inşa hem de toplumsal bir alandır. Özel, kamusal ya da profesyonel bir alan olarak ele alınsa da siber-uzam en nihayetinde düşüncenin tezahür ettiği ve enformasyon teknolojileri aracılığı ile dilin akış- kan, maddi unsurlara indirgendiği bir alandır. Siber-uzam, kendi farklı oluşumunu dil ara- cılığıyla kurar. Görünen gerçek, dilin ortaya koyduğu gerçektir (Binark&Kılıçbay, 91). Siber-uzam; bir mekân değildir, mekanlar arasında bir koridordur. Castells ( 32) bu durumu şu şekilde açıklar: “Siz kendi mekânınızda yaşarsınız, sonra siberuzamda dolanırsınız, başka yerlerde yaşa- yan insanlarla karşılaşırsınız. Ama siberuzamı kendi zihinsel evrenimizde bulunmak için de kullanabilirsiniz. Dolayısıyla siberuzam her gün yaşadığınız, başka yerlerden başka za- manlardan insanlarla ve düşüncelerle karşılaştığınız bir hiperuzamdır, zihnin uzamıdır.” İnternetle ilgili sosyal bilimler çalışmaları, siber uzamın, kamusal alan olma potansiyelini tartışmaktadır. Bu tartışma kapsamında iki ana yaklaşımın var olduğu söylenebilir. Optimist bakış açısıyla Rheingold ve Kellner gibi isimler, siber uzamı uluslar aşırı-diyalojik-değiş tokuş için ideal alan olarak düşünürler ve internetin demokrasinin gelişiminde oynadığı role dikkat çekerler (İosifidis, ). Bu rol internetin, hiyerarşik –olmayan, evrensel eri- şime açık, zorlayıcı-olmayan, ifade özgürlüğünün alanını genişleten, sınırlanmamış gün- dem5 ve geleneksel politik kurumların dışında iletişim ortamı sağlayan bir fenomen (Ferre- ira, 4) olarak düşünülmesine dayanmaktadır. İnternet, arşivleme olanaklarını geniş- leterek ve iletişimin zaman ve mekândan bağımsızlaşmasını (Kellner, ) sağlaya- rak, katılım, örgütlenme, iletişim, çoğulculuk gibi kavramlara esneklik kazandırmıştır. Benkler bu durumu konuşmacı olma maliyetlerinin düşmesi şeklinde yorumlayarak katılı- mın alanının genişlediğini savunmuştur (Baym&Boyd, ). Katılımın alanının ge- nişlemesi yeni medya ve geleneksel medya arasındaki önemli farklardan birini oluşturur. Bu bağlamda geleneksel medya tek yönlü iletişime dayanırken, yeni medya etkileşime da- yanmaktadır. Bir başka açıdan Trenz, yeni medyanın kamusallık ve politik temsiliyet tasavvurlarında da dönüşüme neden olduğunu söyler ve bu dönüşümü dört ana eksende yorumlar:  Konuşmacı çeşitliliğinin temsiliyeti  Kamular çeşitliliğinin temsiliyeti  Kamusal alanın bölünmüşlüğü 5 İ ter eti , sivil örgütle melerce kulla ımı tartışma ı medya ı gü dem elirleme ve çerçeveleme gi i yapı- sal sı ırlamaları da ağımsızlaşması da olumlu etkisi vardır. Ferreira, : -4) Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak  Kozmopolit benlik tanımları ( Trenz, ). Trenz, öncelikle geleneksel medyada, politik topluluğa üyeliğin “birleşmiş bir temsiliyeti- nin” olduğunu ama internetle birlikte bu birleşmiş temsiliyetin yerini çok sayıda kullanıcı- nın “farklılaşmış temsiliyetine” bıraktığını savunur. Bununla birlikte internet, “temsil edil- meyen” pek çok azınlığın, kamu statüsü kazanması açısından fırsatlar sunmaktadır. Trenz, basın ve televizyona dayalı “ulusal” kamusal alanların uzlaşmaya dayalı normatif yapısal özellik taşıdığını oysa internetle birlikte bu normatif yapının, farklılıkların öne çıkarılması ve kozmopolit benlik tanımlamalarına olanak sağlayarak dönüştüğünü ileri sürer. Bununla birlikte katılım ve politik temsiliyet algılamalarındaki bu dönüşüm başlı başına kamusal alanın daha demokratik tasavvurunu garanti etmemektedir. Zira Trenz’e göre internet fark- lılıkları öne çıkarırken bir başka açıdan kamusallığın aşınmasına neden olur. Bu bağlamda yeni soru “dijital kamusal alanların, bir kamu tasavvurunu nasıl yaratacaklarıdır.” (Trenz, 41) Bilginin maliyetinin düşmesi ve etkileşime dayalı yeni iletişim ortamı sayesinde, dağınık ve birbirleriyle bağlantıları sınırlı olan örgütlenmeler, bu ağ üzerinden buluşma fırsatı ya- kalamışlardır. Bu fırsat örgütlenme pratiklerinin dönüşmesine sebep olmaktadır. Geleneksel medyadaki hakim deregülasyon politikaları, dominant söylemin dışladığı kamuların, ken- dilerini ifade etmelerini sınırlandırmıştır. Dahlberg’e göre internet, dışlanmış kamuların ör- gütlenmesine üç noktada katkı sağlar. İlk olarak internet, marjinal söylemlerin karşıt kamu- lara dönüşmesinde iletişim alanı sağlar. İkinci olarak, dağınık karşıt kamuların paylaştıkları üzerinden ortak kimlikler inşa etmelerine katkı sağlar ve onları bir araya getirerek hakim söyleme karşı güçlü bir söylemin oluşturulmasına zemin hazırlar. Son olarak, internet ana akım kamusal alana karşı alternatif söyleme online ve offline destek verir (Dahlberg, 56). Yeni iletişim teknolojilerinin dışlanmış grupların örgütlenmesine yaptığı katkı en iyi şekilde Meksika’da Zapatista hareketinde görülebilir. Sürekli medya bağlantıları ve dünya çapındaki internete dayalı ittifakları sayesinde kendilerine yönelecek baskılardan korun- maları, hükümeti görüşmeye zorlayıp, toplumsal dışlanma ve siyasi yozlaşma meselesini dünya çapında kamuoyunun (Castells, ) gündemine taşıması sayesinde Zapatista hareketi varlığını silahlı eylemden ziyade yeni iletişimin etki gücüne dayandırmıştır. Dağınık kamuların spesifik bir konu etrafında bir araya gelmeleri, sanal toplumda grup kim- liğinin tanınmasına katkı sağlarken, kendilerini bu gruplarla özdeşleştiren bireyler, böylece yalnız kalmamanın, bir aidiyet edinmenin de yolunu bulmuş olurlar. Fakat bu yalnızlık ol- gusu Turkle’a göre dostluktan/arkadaşlıktan (friendship) ziyade ‘refakate’ (companionship) dayalı bir illüzyona işaret eder (Greengard, 18). Medyanın kişiler üzerindeki bir başka etkisi de kamusal kimliğin kazanılmasında oynadığı roldür. Yeni medya da bu durumdan müstesna değildir. Kişiler sanal ortamlarda bir yandan aidiyet hissettikleri kamuların söylemlerine yatkınlık kazanır, diğer yandan bu söylemleri içselleştirerek aidiyetlerini görünür kılarlar. Kişiler yeni medyayı kullanarak grup dinami- ğinde kendilerine duydukları öz-saygıyı yükseltebilirler. Zira her sosyal onay, kişinin ken- disinde hissettiği öz-yeterliliğin gelişiminde bir basamak işlevi görür. Öz-saygıyı, Orr’un (Chan ve ark, 6) tanımladığı anlamda başkalarına yardım etme ve bilgi paylaşımı olarak ele alırsak, kişinin aidiyet hissettiği grupta kendisine dair olan tanımlamalar ( uzman, moderatör, vb.) onun öz-saygısını ve gruba olan bağlılığını olumlu etkiler. Bir başka açıdan Mead’in () deyimiyle insan kendini en az gören varlıktır, kendini ancak bir diğerinde görür ve tanımlar ( Paker, ). Bu çerçevede öz-yeterliliği de gelişen kişinin, katı- lımda aktif rol oynayacağı düşünülebilir (Chan ve ark. 7).  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK Sanal ortamda kimlik inşası bir yönüyle arzuların doyurulmasına, diğer yönüyle de görünür olamaya bağlıdır. Reel kimlik tanımlamalarının kişiye yetersiz geldiği noktada sanal or- tamda inşa edilen kimlikler ön plana çıkmaktadır. Bauman’ın da dediği gibi “…kişi ne za- man kendisinin nereye ait olduğundan kuşku duyarsa, kimlik üzerine o zaman düşünür.” (Bauman; akt. Paker, ) İnternetin demokratik gelişim sürecinde oynayabileceği rollere dair bu olumlayıcı yakla- şımların yanı sıra söz konusu süreci akamete uğratabilecek yönlerini öne çıkaran yaklaşım- lar da mevcuttur. Bu yaklaşımlara göre sanal ortam, kişilere ‘istedikleri’ kimlikleri inşa etme fırsatı sunarken kimlik bölünmesine de sebep olmaktadır. Kişi sanal ortamda aslında hiç olmadığı bir kimliği giyebilirken, bu kimlikle ‘gerçek’ kimliğine nazaran daha steril bir bağ kurabilir. Fakat aynı zamanda sanal ve gerçek kimlik arasında bir yarık oluşmaktadır. Bu yarık klasik anlamda iletişime yeni bir alternatifin sunulmasına neden olduğu noktada eleştirilmektedir. Bu nedenle Turkle’ın deyimiyle benliğin ana sorunsal haline getirildiği psikanalitik kültürden, sanal ortamda inşa edilen kimliklerin öne çıktığı bilgisayar kültürüne geçilmiştir (Turkle, ). İnternetin kamusal alan olma potansiyeli üzerine tartışan şüpheci yaklaşım, sanal ortamın kamusal tartışma için gerekli olan derinlikten yoksun olduğunu savunur. Virilio, internetle birlikte gelen yeni kültürün kurucusu olarak ‘hız’ı görür. Hıza dayalı bu yeni iletişim orta- mında kişi, enformasyon bombardımanına maruz kalır ve kişinin zaman algılaması değişir. Belirli bir zamana gereksinim duyan düşünme eylemi, internetin hıza dayalı bilgi dolayımı ile gerçekleşir. Bu süreçte ‘bilginin niteliği’ ile ‘bilginin anındalığı’ yer değiştirir. İnterneti bu temel görüşler ekseninde ele alan şüpheci yaklaşım, sanal ortamdaki kamusal tartışma- larda söz konusu enformasyon bombardımanının ‘fakir diyaloğa’ sebep olduğunu ileri sürer (İosifidis, ). Katılım olgusuna ve bu olgudaki dönüşüme odaklanan şüpheci yaklaşımlar, ‘hareketsiz top- lumsallaşma’ adını verdikleri yeni bir toplumsallaşma biçiminden bahsetmektedirler. Bu yeni toplumsallaşma biçimi, sanal uzam ve gerçek uzam arasında bir bağ kurarak kişinin gündelik hayatta sosyal sermayelerini nasıl inşa ettiklerini açıklamayı amaçlar (Bi- nark&Sütçü, ). Kişi sosyal sermayelerini hareketsiz toplumsallaşma ile inşa eder- ken, bu sosyal sermayeler, toplumdaki iktidar ilişkilerinin inşasında Bourdieu’ye göre, “ya- pılandıran yapılar”, “yapılanmış yapılar” ve “tahakküm araçları” olarak rol oynarlar ( Swartz, ). Çevrim-içi ortamda inşa edilen sosyal sermayeler, çevrim-dışı habitus- ların birer yansıması olarak eşitsizliklerin sürdürülmesinde etkin olmaktadırlar. Söz gelimi internetin hakim dilinin İngilizce olması, Bourdieu’nün kavramsallaştırmasıyla sosyal ser- mayeye tekabül etmektedir. Dolayısıyla İngilizce bilmek, internet ortamında iletişime geç- mek için gerekli koşul olarak, eşitsizliklerin yeniden üretiminde rol oynar. Diğer yandan kişinin, internet ortamında katıldıkları kampanyalar, e-protestolar, imza kam- panyaları, anketler gerçek katılımın Baudrillard’ın deyimiyle birer simülakralarına 6 dönü- şür. ‘Cliktivizm’ olarak adlandırılan bu vicdani rahatlama, kişiye gerçek uzama dair sorum- luluklarından ve endişelerinden sıyrıldığı yanılsamasını hissettirir. Bu yönüyle de internet ortamındaki tartışmaların kişiye sağladığı söz konusu rahatlama, kamusal meselelere dair 6 Baudrillard simülakr kavramı ı şöyle açıklar: Aslı yeri e göstergeleri ko ulmuş ir gerçek, ir aşka deyişle her türlü gerçek süreç yeri e işlemsel ikizi i koya ir caydırma olayı da söz ediyoruz. Gerçeği tüm gösterge- leri e sahip, gerçeği tüm aşamaları a kısa devre yaptıra kusursuz, programla a ile , göstergeleri ka serli hücreler gi i çoğaltarak dört ir ya a savura ir maki e. Baudrillard, 5: 5 Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak duyarlılıkları ve algılamaları aşındırarak, kamusal tartışmaların internet ortamındaki faali- yetlere hapsolmasına neden olur. Bir başka açıdan Coleman, internetteki kamusal tartışmaların sığlığının sebebini fiziksel bir alanın eksikliğine bağlamaktadır. Coleman’a göre etkili tartışma kabiliyetinin öncelikli ola- rak öğrenildiği açık alan toplantıları, sokaktaki konuşmalar gibi eylemliliklerin eksikliği, Habermas’ın ‘ideal konuşma durumu’ olarak tanımladığı sürecin online iletişim ortamında vuku bulmasının önünde engel teşkil eder (Coleman; akt. İosifidis, ). İnternetin demokratikleştirme potansiyeline dair şüpheci yaklaşım, bir yanıyla da ekonomi- politik yaklaşımlarla paralellik gösterir. Ülkelerin ekonomik düzeyleriyle doğru orantılı ola- rak internet kullanıcılarının erişim olanaklarının da çeşitlilik gösterdiği varsayımından ha- reket eden bu yaklaşım, internetin elit-avam tabakalaşmasında hiyerarşiyi yeniden-üretti- ğini savunur. Bu nedenle şüpheci yaklaşım açısından internetin bilginin demokratikleşme- sinde7 oynadığı rolü yüceltmek, iyimser bir indirgemecilik riski taşımaktadır. Şüpheci yaklaşımın ekonomi-politik açıdan bir başka eleştirisi de internetin yapısal özelliği olarak tanımlanan âdem-i merkezi niteliğine yöneliktir. İnternetin, demokratikleşme süre- cinde sınırsız bir tartışma platformu olarak tanımlanamayacağını ileri süren şüpheci yakla- şım, sansür olgusuna dikkat çeker. Son dönemde Çin, Kuzey Kore gibi ülkelerdeki bazı sitelere yönelik erişimin sınırlandırılması uygulamaları bu sansür olgusuna örnek teşkil et- mektedir. Bu bağlamda bir yandan ülkelerin hangi konuları ifade özgürlüğü kapsamında ele aldığı öne çıkar. Diğer yandan da internette kendilerini özgür hissetmeyen kişilerin, kendi- lerine yönelik otosansür uygulamaları, bir başka sınırlandırmadır. Bu durum sosyal-psiko- lojik açıdan kişinin internet ile kurduğu güven bağına da işaret eder. Son olarak şüpheci yaklaşımların ortak noktalarından birinin de internete yönelik olumla- yıcı görüşler ekseninde farklılığı öne çıkaran varsayımlara yönelik eleştiriler olduğu söyle- nebilir. İosifidis’e göre internetin açık katılım ortamı, sohbet (conversation) için gerekli olan yapısal ve davranışsal kuralların yokluğundan ötürü kaotik bir duruma neden olabilir. Söz konusu kaotik yapılanma ile birlikte İosifidis’e göre internet içeriklerinin partizanca olması, kişilerin birbirlerini dinlemelerinin önünde engeldir (İosifidis, ). Tüm bunlardan hareketle optimist yaklaşımın internet-demokrasi ilişkisine bakışını şekil- lendiren unsurların, internetin alt-yapısal özelliklerinden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bu bağlamda internet, alt-kültürel kamuların seslerini duyurmak için uygun bir uzam olarak düşünüldüğünden, çatışmacı ve katılımcı demokrasi tartışmalarının merkezine konumlan- dırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Kellner’ın deyimiyle bilginin demokratikleştiği, maliyetinin düştüğü ve özgür ifade için zemin oluşturduğunun varsayılması, internete yönelik olumlu yaklaşımların temelini oluşturmaktadır. Diğer açıdan şüpheci yaklaşımlar, olumlayıcı yak- laşımları, sansür olgusunu göz ardı ettikleri, internetin kapsamının darlığı, kutuplaşmayı arttırdığı ve dinleme alışkanlıklarını aşındırdığı gerekçesiyle eleştirmektedir. Şüpheci yak- laşımların eleştirilerinin merkezini Habermasçı anlamda “uzlaşma”nın internet ortamında var-olmaması ve bu uzlaşımın imkânsızlığının oluşturduğu söylenebilir. 2. EKŞİ SÖZLÜK Ekşi sözlük yılında Sedat Kapanoğlu’nun, Douglas Adams’ın “ Otostopçunun Ga- laksi Rehberi” isimli kitabından esinlenerek oluşturduğu kendi deyimiyle bir “program par- 7 Bilginin demokratikleşmesi D. Kell er ı kavramsallaştırmasıdır. Bakı ız: Kellner,)  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK çası”dır. Ekşi sözlük internet adresindeki istatistiki bilgilere göre sözlüğe kayıtlı yazar sa- yısı , toplam kullanıcı sayısı , toplam girilen entry sayısı ve açı- lan toplam başlık sayısı ’dir ( seafoodplus.info, Erişim Tarihi ). Gürel ve Yakın’ın ( ) Eylül verilerini esas alarak yaptıkları çalışma ile karşılaştırıldığında ( kayıtlı yazar, toplam başlık ve toplam entry ), 7 yıl içerisinde ekşi sözlüğe katılımın artmasıyla, sözlüğün etki alanının genişlediğini söylemek mümkündür. İçinde üye yazarların her hangi bir konu hakkında başlık açıp, tanımlama ve yorum yapa- bildiği, deneyim ve gözlemlerini paylaştığı bir ortam/uzam olarak ekşi sözlükte, “doğru” kavramı göreceli bir nitelik kazanır. Bu yanıyla geleneksel sözlük tanımlamasına alternatif üreten ekşi sözlük, postmodern elektronik kültürü temsil eden bir fenomen olarak ele alın- maktadır (Bknz: Gürel & Yakın, ). TDK, Sözlüğü, “Bir dildeki kelimeleri esas alarak, onların temel anlamlarını, kazandıkları yan anlamlar ile başka kelimelerle kurdukları ifa- delerdeki anlam inceliklerini, değişik kullanımlarını, deyimlerini gösteren ve o dilin bütün söz varlığını içine alan kitap” ( TDK ) olarak tanımlarken her kavrama karşılık gelen bir tanımlamanın olduğunu varsaymaktadır. Buna karşın ekşi sözlük kurucusunun yaptığı, "doğru" kavramının aslında ne kadar değişken olabileceğini ve bilgiye aslında ne kadar farklı açılardan bakılabileceğini tamamen kontrolsüz bir şekilde açığa sermiş”tir şeklindeki tanımlama, doğru kavramının serbest çağrışım, kişisel deneyim gibi öznelliklerle ne derece bağlantılı olduğunu göstermesi bakımından önemlidir (seafoodplus.info , Erişim Tarihi). Nitekim sözlüğün kendi sloganının “kutsal bilgi kay- nağı” olarak sunulması doğrunun kutsallığına dair ironik bir eleştiridir. 8 Diğer yandan sözlükte yer alan entrylerin link verilerek diğer internet adresleri ile ilişkilen- dirilebilmesi, kaynak olarak kullanılması hatta “bakınız” talimatı ile sözlük içi bilgi akışının sağlanması, sözlüğün metinlerarası niteliğini göstermektedir. Metinlerarasılığın, bahsedilen doğru kavramının öznelliğini pekiştirici bir özellik olarak, aynı başlık altında “perspekti- vizme” yer açarak sözlük-içi çoğulculuğa katkı sağladığını varsaymak mümkündür. Bu- nunla birlikte sözlüğe yazar olarak kaydolmanın sıkı bir denetim sonrası gerçekleşmesi, yazarların iç yazışmaların okuyuculara kapalı olması, ekşi sözlüğün, sözlük-dışında çoğul- culuğa kapalı olduğunu gösterir. ARAŞTIRMANIN SUNUMU Bu araştırmada ekşi sözlüğün kamusal alan olma potansiyeli tartışılmaya çalışılmış, bu çer- çevede 8 ekşi sözlük yazarıyla ( 5 kadın 3 erkek ) 21 Şubat – 21 Nisan tarihleri arasında internet üzerinden yarı-yapılandırılmış görüşmeler yapılarak bu görüşmeler söy- lem analizine tabi tutulmuştur. Sözlüğün kamusal alan olma potansiyelinin yazarlarla yapı- lan görüşmelere dayanarak yapılmasının sebeplerini, sözlüğün dışarıya kapalı yapısı, yazar- ların sözlüğü nasıl tanımladıkları, yazarlık çerçevesinde deneyimledikleri özgürlük sınırları oluşturmaktadır. Bir başka açıdan sözlüğün kendine ait kapalılığı ve yazarlarının anonim kalma isteği yazarlara ulaşmayı zorlaştırmıştır. Ayrıca yazarlara kartopu tekniği ile ulaşıl- dığı için elde edilen bulgular sözlüğün genelini temsil etmemekte, söylem analizinin doğası gereği var olan öznellik sorunsalı varlığını bu çalışmada da sürdürmektedir. Görüşülen ki- şilerin demografik özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. 8 Bu çerçevede eski yazılımında kutsal bilgi kaynağı sloganının altında “bu sitede yazılanların hiçbiri doğru de- ğildir.” ibaresi yer almaktadır ( Bknz: seafoodplus.info Erişim Tarihi: K-5’in güncel olayları takip etme sorusunu “… gün aralıksız takip ediyorum bazen, sonra boğulacak gibi olunca ara veriyorum, bir süre hiç ilgilenmeyip sonra kendime gelince tekrar bir göz atayım bari ile başlıyorum. Böyle devam ediyor döngüm” şeklinde cevap-  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK landırmıştır. Bununla birlikte görüşülen yazarlar, güncel olayları öncelikle internet üzerin- den takip ettiklerini belirtmişlerdir. İnternetin diğer iletişim araçlarının yerine getirdiği fonksiyonları bir arada sunan niteliği, güncel olayları takip etmede öncelikli tercih edilme- sinin ana nedeni olabilir. Görüşülen 8 yazardan 7’si sözlüğü kullanma nedenlerinin başında günceli takip etme ve bilgi edinme geldiğini belirtmişlerdir. Bu nedenle sözlüğün yazarlar açısından, gündemle paralellik gösteren bir haber kaynağı olduğunu söylemek mümkündür. Bununla birlikte ya- zarlar açısından ekşi sözlüğün günceli takip etmek için bir haber kaynağı olarak kullanımı güncelin sözlükte yazarlar tarafından yeniden inşa edildiğini göstermesi bakımından önem taşımaktadır. Görüşülen yazarların sözlüğe dair algılamalarında en öne çıkan özelliği cesur, açık olması- dır. Sözlük yazarlarının söylemlerinden yola çıkarak sözlüğün açık olma niteliğinin inte- raktifliği, gündelik yaşama dokunması ve doğrunun göreceli varlığı ile ilişkilendirildiğini söylemek mümkündür. “İnteraktif bir şey olduğu için seviyorum…Kitapta da öyleydi, galaksi hakkında bilgileri yazıyordun. İşte herkes kendi görüşünü yazıyordu. Kişilere dayandırılan şeyler olduğu için seviyorum esasında… Yani tek taraflı bir sözlük gibi açıyorsun Larousse ya da Britannica açıyorsun, “Bu budur” gibi bir şey olmadığı için seviyorum aslında. Yani Vikipedia da öyle ama o da interaktif aslında ama bir yerde çok net bilimsel bilgilere dayanan şeyler veriyor- lar. O da güzel bir oluşum. Onu da seviyorum ama bu daha relax daha böyle gündelik hayata dayanan olduğu için seviyorum.” ( K-1, Öğrenci ) E-3 ( 2. Nesil ) sözlüğün açıklık özelliği hakkında K-1’in ( Nesil ) görüşlerini paylaş- manın yanı sıra sözlüğün derinlikli eleştiri gücünü yitirdiğini dile getirmiştir. Bu çerçevede E-3 sözlüğün açıklık niteliğini farklı bakış açılarını çoğalttığı ve bu durumun tahammül sınırlarını genişlettiği gerekçesiyle olumlarken, sözlükteki tartışma ortamında fikirlerin hız- lıca tüketilmesine dair nostaljik-eleştirel bir bakış benimser. “Sizin tahammül sınırlarınızı genişletir…Fikri esneklik kendimde gördüğüm değişimlerin başında gelir. Tahammül sınırlarımın genişlemesi ve buna bağlı olarak bilgi filtresinin daha da sıklaşmasını da ekleyebilirim. Zaten temel olarak sözlük bunu sağlıyor diyebili- rim…Kurulduğu yıllarda kişilerin fikirleri düşünceleri veya tartışmalarında kullandıkları argümanlar eksik, hatalı olduğunda yazarlar en fazla istihza ile karşılık verirlerdi. Şimdi- lerde ise artan yazar sayısı ve internetin kitlelere daha fazla yayılmasının da etkisi ile her yaş grubundan ve sosyal konumdan insan sözlükte yazar olabiliyor… Artık fikirler aceleyle paylaşılıyor. Düşüncenin eleştirilebilirliği bir kenara dursun anında düşünce fanatikleri tarafından üzerine çullanılıp fikrin etkisi sönümleniyor.” ( E-3, Makine Mühendisi ) Yazarların sözlüğe alındıkları dönem nesil olarak adlandırılır ve kaçıncı nesil oldukları ya sayı ile ifade edilir ya da nesil kendini ifade etmek için o dönemdeki belirgin imgeleri kul- lanır. Sözlük içerisinde yazarların nesillere göre sınıflandırılması, hiyerarşinin üretilmesinin yanı sıra sözlük-içi aidiyetler de üretmektedir. “Seneye göre ama bazen ara alımlar olunca Nesil miğfer dibi yazar, hani o sene ne ünlüyse, o fantastik eser olur, işte Star Wars olur, işte ünlü olan bir kavram üzerinden gidiyorlar. İşte biçare yazar dokuzuncu nesil, çünkü onlar çok uzun süre bekletilip alınmış oldukları için, bir de sabırtaşı yazarlar, atıyorum 3. Nesil sabır taşı yazar, o mesela çok uzun süre beklediği için ismi öyledir, ek olarak onlar kendilerini öyle gruplandırırlar.” ( K-1, Öğrenci ) Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak Sözlüğün kendine has sözcüklerinin, tanımlamalarının ve deyimlerinin olması, sözlüğün yazarları ve onu takip edenler arasında zamanla bir terminoloji oluşmasını sağlamıştır. Bu terminoloji mizahi bir karaktere sahip olduğu için, sözlüğü takip edenler tarafından günde- lik hayatta kullanılabilmektedir. “… Benim favorilerim ağlama melis, gg olmak, kezban, şakirt, kamil, şuk vermek, şukela, seri eksilemek, “mşglsn glb” tarzında tribal kısaltılmış cümleler ve türevleri, bakınız (nor- mal hayatta da konuşma dilim içerisinde örneğin yerine sıkça bakınız kelimesini tercih ede- rim), sol frame, cem uzan’a hapis şoku, murphy” ( K-2, Basketbolcu ) Gündelik konuşma dilinin bir parçası olarak sözlükte kullanılan “mizah dili” okuyucu ve yazarlar arasında samimiyetin oluşmasına katkı sağlarken sözlüğün takipçileri arasında da bir başvuru kaynağı olarak kabul görmesine neden olabilmektedir. Bu çerçevede ekşi sözlük geniş kültürel yapı içerisinde bu mizahi dili nedeniyle alt-kültür olarak değerlendirilebilir. “Über, gg, badi, donuz, don’t feed the troll” (K-1) “şukela” (K-2), “biz burada devrim ya- pıyoruz sinyorita, Diego dur allahını seversen zaten ortalık karışık” (K-5), “yaman şakacısın delikanlı” (E-1), “git bi çay koy, kezban, koş hanım koş, sandalyeden düşmek, sakin ol şampiyon” (K-4), “Ohannes, Bir arkadaşın yalancısıyım” (K-3), “aramaya inanmak, kurca- lamasana oğlum sitei, sahibi geldi beyler kaçın, başlık kafaya giyilir” (E-3), “hede, suser, not: x takımlıyım, yeter vurmayın adam öldü” (E-2) gibi sözcükler ve deyimler, televizyon dizilerinde, karikatürlerde, gündelik hayatta ve popüler kültürün pek çok alanında kullanı- larak yaşayan bir dil özelliği göstermektedir. “Güncel argo jargon var her zaman. Ben buraya yazsam ertesi gün yeni birisi çıkar…” (E- 1, Finans Uzmanı) Arendt, Jaspers ve Heiddegger gibi insanı başlangıcı ve sonu olan bir varlık olarak geçmiş ve gelecek arasında şimdide yapıp-ettikleri ile (eylem ile) var olan ve dünyasına anlam ve kalıcılık kazandıran varlık olarak tahayyül etmiştir. Bununla birlikte insan, iş, çalışma ve eylem gibi “insanal etkinliklerle” (vita activa) dünyasına anlam ve kalıcılık arasa da, kalı- cılığı ve anlamı “gelenek” sağlamaktadır. Nitekim Arendt’e göre “gelenek, belli bir za- manda gerçekleşmiş olanı zamandışılığa kaydederek, onu insanın sürekli anlam dünyasına kazandırır (ve böylece) gelenek insanların ortak belleğini oluşturur” (Kılıç, 85). Mi- zahın sözlük dilinin oluşumunda oynadığı rol beraberinde sözlüğe has bir geleneğin oluş- masına da katkı sağlamıştır. Bu gelenek içerisinde bir yandan girilen entryler, yapılan ta- nımlamalarla yazarlar kendilerince tarihe notlar düşebildikleri gibi, mizahın kapanmaz ka- rakteri nedeniyle sözlük içerisinde çoğulcu bir yapının varlığından da söz etmek mümkün hale gelmektedir. Bu bağlamda görüşülen her yazarın sözlüğün kendine has diline ait farklı sözcükleri, deyimleri, kalıpları dile getirmesi, bu dilin ne derece geniş bir kapsama sahip olduğunu göstermektedir. Alt-kültür özelliği gösteren sözlük dili mizahi bir temele dayan- dığı için bütüncül bir yapıya sahip olarak okunabileceği gibi, farklı mizah anlayışının göz- lenebilmesi ve görüşülen yazarların farklı kalıpları, sözcükleri dile getirmesi, bu bütüncül mizahi dil içerisindeki- dolayısıyla alt-kültür içerisindeki- çoğulcu yapıyı da göstermesi ba- kımından önemlidir. Alt-kültür içerisindeki çoğulcu yapıyı gösteren başka bir veri de görüşülen sözlük yazarla- rının diğer yazarları ve görüşleri takip edip etmedikleridir. Görüşülen yazarlardan, farklı yazar ve görüşleri takip ettiklerini beyan edenler, bunu farklı bakış açılarını öğrenmek ve çoğulcu bir bakış açısı kazanmak adına yaptıklarını ileri sürmüşlerdir.  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK “Çünkü farklı bir bakış açısı kazanmamı sağlayabileceğini düşünüyorum. Bahsi geçen “du- rum” daha farklı ne tip kesimlere hitap ediyor veya nasıl varyasyonları olabilir diye farklı düşünceleri olan yazarları da takip etmeye çalışıyorum.” (K-2, Basketbolcu) “Çünkü sözlük veya bütün kişisel fikir beyan edilen ortamlar –ki ekşi sözlük bu bahsettiği- miz kavramın ilk ve en kapsamlılarından – karşınızdaki ile yalnızca sanal olarak yazışabil- diğiniz platformlardır. Her ne kadar yazışmalar ve fikir alışverişleri sanal olsa da düşünce bir kez okundu mu beyindeki düşün filtresinden süzülerek olumlu/olumsuz yer edecektir. Fikir çeşitliliği ve farklı bakış açıları, ayrıca bu kadar insanın hiçbir zorlama yokken yaşam ve olgular hakkında düşüncelerini bu kadar cömertçe sunmaları beni başka yazarların yaz- dıklarını okumaya iten sebeplerdendir.” (E-3, Makine Mühendisi) “Çünkü genelde benden farklı düşünen insanlar ufkumu açıyor, durumun göremediğim yan- larını sayelerinde görüyorum.” (K-4, Öğretmen) “Karşıt görüşlerin kendi görüşlerinizi eleştirmekte birincil nitelikte iş gördüğünü düşünmü- şümdür hep” (E-1, Finans Uzmanı) “Çünkü olayları/durumları farklı düşüncedeki yazarların bakış açısından görüp yorumla- yabilmek isterim.” (E-2, İnternet Tasarımcısı) Bunun yanı sıra sözlükteki diğer yazarları ve görüşleri takip etmediğini söyleyen K-5 ve K- 3 neden olarak, farklı görüşleri takip etmenin bir uzlaşıya götürmediğini belirtmektedirler. “badi listesinde olanların ne yazdığına bakıyorum arada bir sözlüğe girince o kadar. So- kakta bağıra çağıra birbirine laf anlatmaya çalışanları dinlemekten farkı olmuyor diğer türlü.” (K-5, Yoga Eğitmeni ve Kaptan) Kimleri takip edersiniz sorusunu K-1, badi ve donuz fasilitelerini9 açıklayarak yanıtlamıştır. K-1’in yanıtından, diğer yazarlardan farklı olarak, farklı yazar ve görüşleri takip etmesine neden olan ana motivasyon kaynağının, sözlükteki varlığının “güvenliği” temelinde şekil- lendiğini söylemek mümkündür. Bu bağlamda küfür ve hakareti, güven açısından tehdit olarak algılayan K-1, daha çok badi olarak adlandırdığı yazarları takip ettiğini belirtmiştir. K-1 badilerini seçerken hakaret ve küfürü kullanma ölçütünü referans olarak aldığını belir- tirken, badileri ile aynı görüşü paylaşmanın önemli olmadığını vurgulamıştır. “Mesela çok yaratıcı yazan ama hiç bir şekilde aynı görüşte olmadığım arkadaşım var ve badim. Normal günlük hayatta da tanıştım mesela. Günlük hayatında sonra tanışmaya de- vam edebilirsin ama olabiliyor yani. Bu benim için kişisel konuşursam ne kadar yaratıcı yazdığı ile ilgili. Ne kadar yaratıcı tanım verip vermediği ile ilgili badim olup olmaması. Çok büyük küfürler, hakaretler edenleri kişisel listeme eklememeye gayret gösteriyorum. Onlar gündelik hayatta da öyle insanlar. Gündelik hayatta da tanışsam arkadaşlarıma da- hil etmem. Bazıları da çok düzgün insanlar oluyorlar. Orda deşarj oluyorlar, biliyorum ama bana doğru bir yöntemmiş gibi gelmiyor.” (K-1, Öğrenci) K-1, büyük küfürler ve hakaretleri kullananları kendi çoğulculuk anlayışının dışında bırakmakta ve bu durumu aşağıdaki cümleler ile gerekçelendirmektedir; 9 İngilizce facility, Türkçe’de olanak/kolaylık sözcüklerine karşılık gelmektedir. Sözlük içerisinden bir tanım: “türkçede birden fazla kelime karşılığı olan facility kelimesini türkçeye yamultma çabasının ürünü zavallı bir sözcük. Sözlükte sıkça kullanılıyor olması üzücü.” ( b23, seafoodplus.info , Erişim Tarihi: ) Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak “…Gündelik hayatta kullanılan küfürlerle ilgili benim bir sıkıntım olmuyor yoksa. Bunlar olabilir. Normalde de çok kullanılıyor zaten. Yazarken de kullanılmasında sıkıntı yok ama şiddeti küfürle birleştiren, küfürle başka şeyleri birleştiren yazarlardan sakınıyorum ken- dimi. Mesela sinirleniyorum ama bir şey yazmıyorum.” (K-1, Öğrenci) K-1 görüşülen diğer yazarlardan farklı olarak cinsiyetini saklamakta ve anonimliğe önem vermektedir. K-1’in, anonimliğe önem vermesinin sebebi yazdıklarının cinsiyete göre okunmasını istememesidir. Kadına hakareti, erkeğe yapılan hakaretle aynı görmeyen K-1, sözlükte cinsiyetini “diğer” olarak işaretleyenlerin sözlüğün erkek egemen yapısından çe- kindikleri için bu yola başvurduklarını dile getirmiştir. “Yani çünkü sözlükte şöyle bir şey var, kız olduğun anlaşılırsa başlığının altına aha bu kızmış gibi bir takım şeyler yazarlar, gibi korkutucu sözlük efsaneleri diye tabir edeceğim şeyler vardı ve ben de söylemiyordum yani. Daha rahat oluyordu, sonra bir yerden sonra anlaşıldı ama ondan sonra şu an benim kız olduğum başlığımdan anlaşılıyor…bir kitap çıkarsam da anonim bir isimle çıkarmak isterim çünkü onun benim kadın olarak okunmasını istemem ama “değil”in bu kadar yüksek çıkmasının sebebi bence kadın ya da erkek oldu- ğunu saklama durumu. Güvenlik bence…Çünkü entrylerimin kız olduğum düşünülerek oku- nulmasını istemiyorum ya da erkek olduğumun. Kısaca cinsiyetime göre okunmasını iste- miyorum aslında.” (K-1,Öğrenci) Her sosyal onay, kişinin kendisinde hissettiği öz-yeterliliğin, öz-güvenin, öz-saygının…vs. gelişiminde bir basamak işlevi görür. Mead’ın belirttiği anlamda “insanın kendini en az gören varlık” (Paker, ) olması, diğerini önemli kılar. Nitekim bu durumu Mead’den önce C. H. Cooley, benliğin başkalarında algılanan yansımalara dayandığını “ayna benlik kuramı”nda dile getirmiştir. “ Tıpkı aynadaki yansımalar gibi, benlik de başkalarında algılanan yansımalara dayanır; ya da Cooley’in ortaya koyduğu haliyle “Herkes herkesin aynasıdır, Herkes başkasını yansıtır” (Marshall, 50). Blumer’in ( 63) açıkladığı gibi “ego” sadece benlik değildir, “ o, ancak kendine ve diğerlerine yönelik eylemlerinde düşünümsel/refleksif hale geldiğinde benliktir. Akıl ve benlik, insan varlığının oluşumunda basit biyolojik veriler değildirler; topluluk yaşamına katılımda ortaya çıkarlar (Blumer, akt. Ritzer, ). Bu çerçevede sözlük yazarlarının onaylanan görüşlerini sahiplenmelerinin, benlik kurgularına olumlu yansıdığını söylemek mümkündür. Sözlük, yazarların oluşturduğu bir topluluk olarak “sanal benlik”lerinin inşasının zeminidir. “Her zaman insanlar fikirlerinin, düşüncelerinin vs. başka insanlar tarafından beğenilme- sini, takdir görmesini severler…olumlu geri dönüş almak beni mutlu etmiyor diyen insan az bulunur diye düşünüyorum.” (E-1, Finans Uzmanı) “hoşuma gidiyor. Gülme efektleriyle birlikte geliyorlar genelde. Ben de gülüyorum o za- man” (K-5, Yoga Eğitmeni ve Kaptan) “İyi hissettiriyor. Yazdığım konuya göre de değişiyor aslında ‘aaa çok komik olmuş’ da iyi hissettiriyor fakat daha ciddi konularda benimle mutabık olunarak atılan mesajlar daha mutlu ediyor ve daha çok paylaşım içine giriyoruz.” (K-4, Öğretmen) “Sizi takip eden, düşüncelerinizi onaylayan ve destekleyen insanların olması gurur verici bir şey. Dolayısıyla da olumlu eleştiriler insanın gururunu okşuyor ve bir alana dair dü- şünsel bir şey üretmesini körüklüyor.” (K-3, İngilizce Öğretmeni) “Her konuda olduğu gibi mutlu olmanızı sağlıyor. Yazdığınız şeylerin birileri tarafından okunduğunu o zaman daha iyi anlıyorsunuz aslında. Güzel bir duygu.” (E-2, İnternet  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK Tasarımcısı) “Yazdığım bir entry hakkında olumlu dönüş almak benim için genellikle insanları güldür- mek, gülümsetmek vs. Şeklinde oluyor. Çünkü politik şeyler veya ünlü kişiler hk. Bir şeyler yazmaktan hoşlanmıyorum. Yazdığım bir şeye de gülündüğünde hoşuma gidiyor ve bunun gibi komikli hikâyeleri daha çok biriktirip daha çok paylaşmak istiyorum. Belki de böylece hayata sanki daha pozitif bakıyor olabilirim. Bazen sanki pek çok şey sözlüğe yazılabilecek birer malzeme gibi geliyor.” (K-2, Basketbolcu) E-3, yazarın olumlu geri-bildirimlerle takdir edildiği yanılsaması yaşayabileceğini vurgula- mış, bu nedenle kişinin özgüvenin artabileceği ve kendisini popüler biri olarak göre- bileceğini savunmuştur. E-3 bu durumun, grubun öz-güvenine ve öz-yeterliliğine de etkili olabileceğini şu sözlerle dile getirmiştir. “Sözlük, mesaj fasilitesi sayesinden insanın en derinindeki iptidai hislerine hitap ediyor aslında. Olumlu bir geri dönüşte kişi kendisini gerçekten takdir edilen bir yazar sanarak yanılsama yaşayabiliyor. Oysa bu sadece bir fikir beyan arayüzü. Her insan her nesneye baktığında aynı şeyi düşünmeyebilir fakat aynı şeyi düşünenler birbirleri ile kümeleşmeye yatkın oluyorlar. Olumlu geri dönüş de bu kümeleşmeyi hızlandıran bir etken. Bir çeşit ka- talizör. Her olumlu geri dönüşte kişi dışardan aldığı uyaranın etkisi ile aynı düşünceyi farklı formlarda tekrar edebiliyor. Bir de bakmışsınız, bir zaman sonra o düşüncenin en ateşli savunucularından biri oluvermiş. Bu bağlamda olumlu geri dönüş yerine bir alkış butonu ile kişi kendini baya baya ünlü biri sanabilirdi diyebilirim kolaylıkla.” (E-3, Makine Mühendisi) Görüşülen yazarlardan E-2 (26), aldığı olumlu geri-bildirimlerin “gerçekliğini” ve “samimiyetini” sorgulamazken, olumsuz geri-bildirimleri “sanal” olarak nitelendirmiş ve dikkate almadığını belirtmiştir. Bir başka açıdan K-5, E-1 ve K-4, eleştirinin “olumlu” ve “saldırgan” tarafları arasında ayrım yaparak, “saldırgan” nitelikteki eleştirileri umursa- madıklarını ifade etmişlerdir. “Normal hayattakinin aksine sözlükte birisi tarafından eleştirilmek beni etkilemez. Umur- samam. Her ne kadar eleştiriyi yapan kanlı canlı bir insan da olsa onun tam olarak gerçek- lik taşımadığını düşünürüm. Sanallık etkiler çünkü insanları. Daha kolay karalayabilirler. Ama olumlu geri dönüşlerde bu hissi yaşamıyorum. Direkt olarak kabulleniyorum güzel olanları. Bu da işime geleni umursuyorum anlamına gelebilir.” (E-2, İnternet Tasarım- cısı) “Saldırı yapar gibi gelen eleştirilere hiç kulak asmadım, yazan kişinin değeriyle ilgili önemli ipuçlarıyla dolu oluyor o tür mesajlar zaten.” (K-5,Yoga Eğitmeni ve Kaptan) “Eleştirmeler genelde nitelikli gerçekleşmiyor sözlükte. Nitelikli eleştiri gerçekten motive edici bir şey. Ama eleştirilerin genelinin olduğu gibi niteliksiz eleştiriler, pek bir hissiyat oluşturmuyor doğrusu.” (E-1, Finans Uzmanı) “Birkaç kere küfürlü falan eleştiri aldım fakat onları da cevaplamadım üslubu beğenmedi- ğimden. Yazdığım girdiye cevaben başka bir girdi yazılırsa da bazen -yanlış anlaşıldığımı düşündüğümde- cevap bekleme ve tartışmaksızın bir mesaj atıyorum. Toparlamak gerekirse iyi hissettirmiyor yada hiç takmıyorum bu ikisinden biri.” (K-4, Öğretmen) Bununla birlikte K-3 ve K-2 eleştiriyi olumlu anlamıyla ele almışlar ve eleştirinin kişiye farklı bakış açıları kazandırabileceğine vurgu yapmışlardır. Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak “Eleştirilme konusunda da benim açımdan bir sıkıntı yok. Olumsuz eleştiriler çoğu zaman sözlükte yazdıklarıma dair, tekrar düşünmemi veya bir şeyleri araştırmamı sağlıyor.” (K- 3, İngilizce Öğretmeni) “Kesinlikle kötü hissettirmiyor. Başka insanların fikirlerini öğrenmekten hoşlanıyorum. Böylece eğer yanlış yaptığım bir şey varsa ve eğer eleştiri de mantıklı ve yapıcı ise yanlış yaptığım bir şey varsa; kendimi daha kolay düzeltebilirim gibi düşünüyorum.” (K-2, Basketbolcu) Sözlüğün ortaya çıkış sürecinde doğru kavramının göreceliliğine yapılan vurgu, her bir ya- zarın kendi konuşma ve eylemleriyle, öznelerarası bir uzamda sözlüğün çoğulcu yapısına kalıcılık kazandırmaktadır. Bu bağlamda Arendt’in belirttiği şekilde sözlükte yazarlar ara- sında “paylaşılan bir dünya”nın varlığından bahsetmek mümkündür. Sözlüğün, her türlü bilgi ve doğru arayışında alternatif bir fenomen haline gelmesi, sözlük yazarlarının Arendt’in bahsettiği anlamda bir yandan konuşma ve eylemlerinin sözlüğe kalıcılık kazan- dırmasıyla diğer yandan sözlük yazarlarının tanım yapmayı sözlük dahilinde “iş” olarak ele almasıyla alakalıdır. Arendt, geçmişle gelecek arasında tanımladığı insanın ancak eylemle anlamlı bir dünya kurabileceğine vurgu yapmıştır (Kılıç, 82). Sözlük yapısı içerisinde yazarlar, paylaştıkları düşünceleri ve tanımlamaları çerçevesinde tanımlandıklarından, “yazmak”- ki bu aynı zamanda sözlükte konuşmanın da karşılığıdır- bir eylemdir ve sözlük dahilinde anlam(lar) dünyası çoğulluğunun inşası Arendtçi anlamda bu sanal “eylemle” ilişkilidir. Bu bağlamda görüşülen yazarlarda ortak olan düşüncelerini paylaşma isteğinin, yazar olmada motive edici bir özelliğe sahip olduğu söylenebilir. “Başta sadece hevesti. Şimdi ise çoğu insan için sesini duyurma aracı. Çünkü gerçekten ciddi bir popülasyon var sözlüğü takip eden. Okuyucu sayısı yazar sayısının gerçekten çok daha fazlası. O yüzden fikirlerinizin binlerce hatta neredeyse milyonlarca insan tarafından okunabilecek bir platformda yayınlanıyor olması yeterli bir motivasyon etkeni.” (E-1, Finans Uzmanı) “Düşünce jimnastiği yaratması ve yazı ile iletişim yapılması beni en motive eden etkenler arasındadır. Çünkü, yazılı olmayan tartışmalarda bizler genellikle bağıran kazanır oynarız. Bunun yanı sıra mesleki ve merak uyandıran konular ile ilgili en derin bilgileri Türkçe kay- nak olarak sözlükte bulmak sürekli motivasyonu diri tutan etkenlerdendir.” (E-3, Ma- kine Mühendisi) K-5, kendisini sözlükte yazmaya motive eden neden olarak, “yazılarını beğendiği insanlarla aynı yerde “yazma”yı belirtmiştir. İnternetin gündelik hayatımıza girmesi ile birlikte yer kavramının salt fiziksel özelliklerle tanımlanamayacağı düşünüldüğünde K-5’in ‘yer’e yap- tığı vurguyla sözlüğün sanal bir mekana sahip olduğu söylenebilir. Bu mekan algısını, “ai- diyet” duygularını pekiştirdiği noktada sanal cemaatler kavramsallaştırması ekseninde dü- şünmek mümkündür. Nitekim sevilen yazarla aynı mekanı paylaşmak, yazarlara aidiyet duygusunun yanı sıra, sözlüğün kendine ait hafıza mekanını inşa etme fırsatı sağlar. Bunun yanı sıra görüşülen yazarlardan K-4 ve E-2, girilen entrylerin okunup okunmadığını bilin- memelerine rağmen, bu entryleri okunuyor gibi varsaymaktadırlar. Arendt’in belirttiği an- lamda bir iş olarak sözlükte tanımlamalar yapılması ve düşüncelerin paylaşılmasının gerek- çesinin, bu sanal-kamusallık içerisinde yazarların söyledikleri ve yazdıklarıyla hafıza me- kanında iz bırakmak olduğu söylenebilir. Başkalarının varlığının fiziksel olarak deneyim- lenmese dahi yazılanların onlar tarafından okunduğunu bilmek ve bu yolla K-4’ün belirttiği gibi başkalarının hayatımıza dahil olması Arendt’in yurtsuzluk duygusunu aşma konusunda  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK belirttiği “tanıklığı” da destekler niteliktedir. Arendt, “hiçbir insan yaşamı… başka insan- ların mevcudiyetine doğrudan ya da dolaylı yoldan tanıklık eden bir dünya olmaksızın ola- naklı değildir.” ( Arendt, ’den akt Kılıç, 84) derken anlam inşasını “inter homi- nes esse” (insanlar arası) ilişkiler zeminine söz konusu “tanıklıkla” bağlantılandırmıştır. “ Bir yazar vardı, inanılmaz güzel ve komik yazıyordu yazarı fark ettim ve kaldım sonra başka çok iyi yazarlar daha olduğunu gördüm tabi ki. Onlarla aynı yerde yazabiliyor olma isteği uyandı.” (K-5, Kaptan –Yoga Eğitmeni) “ Şimdi de söyleyecek sözümün olması ve sözlüğün çok okunması beni motive ediyor. Geri dönüş almasam bile birilerinin yazdıklarımla bilmeden hayatıma dokunması hoşuma gidi- yor.” (K-4,Öğretmen) “Düşünceleri paylaşma isteği. Hiç kimse sizi dinlemese bile mutlaka birileri onları okuya- caktır diye düşünüyor insan.” (E-2,İnternet Tasarımcısı) Sözlük, Arendt’in ‘Nereye giderseniz orada polis olacaksınız’ deyimini yorumlarken be- lirttiği anlamda “isonomia”ya (eşit konuşma hakkı) dayalı sanal bir ‘polis’e tekabül etmek- tedir: “(polis) insanların eylemesi ve konuşmasından doğan örgütlenmedir ve gerçek uzamı, nerede olursa olsunlar bu amaçla bir araya gelmiş insanlar arasındadır”(Berktay, ). Sözlüğün bu özneler arası boyutu sözlük içerisinde çoğulcu anlam inşasına katkı da sağlar. Bu çerçevede sözlüğün kendine ait hafıza mekanının oluşumu, özneler arası boyutta inşa edilen anlamla donatılır. Bu bağlamda sözlük, bir sanal kamusal alan olarak Arendt’in politikanın kaynağının birbiriyle etkileşim ve iletişim içerisinde eyleyen, benzersiz bireyle- rin oluşturduğu çoğulluk ve özgürlük uzamı tanımlamasına yaklaşmaktadır (Berktay, ). Politikaya bu açıdan bakış, Lüküslü’nün () belirttiği gibi gençliğin politik olana dair tanımlamalarının değiştiği tezini desteklemektedir. Yazarların sözlük içerisinde kendi kimliklerinden sıyrılabilmeleri, düşüncelerini paylaşırken görece özgür olmalarını sağla- maktadır. Arendt’in belirttiği anlamda ‘isonomia’yı garanti altına alan şeyin bu ‘göreceli’ anonimlik olduğu söylenebilir. “İsimsiz bir şekilde istediğim herhangi bir konu hakkında rahatça konuşabilmekten hoşla- nıyorum. …iş/arkadaş ortamında yadırganabileceğim konular hakkında bu platformda daha kolay konuşabiliyorum.” (K-2,Basketbolcu) “…arkadaşlarımın bir şey derken çekindiğini görüyorum. “Yazar mısın bunu?” dedikleri oluyor. Bazı hocaların “Bizi de ifşa etme oralarda” falan gibi takılıyorlar.” (K-1,Öğ- renci) SONUÇ VE TARTIŞMA Günümüzde kamusal alan tasavvurunun klasik politik, sosyolojik algılamalarının dönüşüm geçirdiğinden bahsetmek mümkündür. Kamusal olana dair tanımlamalar Çaha’nın belirttiği anlamda ideolojik zeminden daha sivil bir zemine kaymıştır. Klasik anlamda özel alana ait olarak görülen kimlikler, farklılıklar, ekonomik olgular, bedensel arzu ve talepler, hiç ol- madıklar kadar kamusal hale gelmişlerdir. Bu süreçte medyanın özellikle internetin payı yadsınamaz. Kamusal alan kavramının tarihi gelişim seyri içerisinde medya her zaman önemli bir rol oynasa da internetle birlikte yeni medya, sosyal medya olarak adlandırılan mecranın kamu- sal tartışmalarının yeni zeminini oluşturduğu ve bu nedenle internet - kamusal alan ilişkisi- nin tekrar sorgulanmaya açılmasının gerekli olduğu aşikâr hale gelmiştir. İnternet – kamusal alan ilişkisini konu alan tartışmaların müzakereci, çatışmacı demokrasi teorileri ekseninde Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak olumlayıcı ve olumsuzlayıcı iki ana kola ayrıldığını söylemek mümkündür. Her iki bakış açısı açıklayıcı yanlarına rağmen “uzlaşı” temelli bir kamusallığı hedefledikleri noktada yetersiz kalmaktadır. Uzlaşı temelli bir arayışa alternatif olarak Arendt’in çoğulcu ve siya- sal katılımın sınırlarını genişletmeyi hedefleyen kamusal alan kavramlaştırması düşünüle- bilir. Her ne kadar Arendt de son tahlilde “uzlaşı” arayışı içerisinde olsa da anlamın varlığını insanlar arası bir alanda görmesi ve politik olanın varlığını isonomia üzerinden ele alması, bize farklı bakış açıları sağlamaktadır. Ekşi sözlük, internet ortamında yazarların tanımlamalar yaptığı, fikirlerini paylaştığı bir ze- min olmasının yanı sıra milyonlarca okur tarafından da takip edilmektedir. Bununla birlikte sözlük, klasik anlamda tek bir doğrudan ziyade doğrunun göreceliliğine referansla kendine has gelenek oluşturmuştur. Doğrunun göreceliliğini kabul, bir başka açıdan Arendt’in be- lirttiği anlamda “anlamın inter homines esse doğası” ile örtüşmektedir. Sözlük içerisinde yer alan tanımlamalar yazarlarının inşa ettiği dünyanın varlık nedenini oluşturmaktadır. Doğrunun göreceliliği, “çoğulcu” bir zemini olanaklı kılma potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte sözlüğün yazar alımı prosedürleri olması, onu sözlük-dışına kısmi olarak kapalı hale getirmektedir. Bu bağlamda söz konusu çoğulculuğu sözlük-içine ait olduğunu söylemek gerekmektedir. Sözlüğün bu kısmi kapalı yapısı, kendine has dili ile birlikte alt-kültür ola- rak okunabilmesine olanak sağlamaktadır. İnternetin etkileşimli doğası, ekşi sözlük içeri- sinde yazarlar arasında farklı bir “biz” duygusunun gelişmesine katkı sağlayabilmektedir. Bu bağlamda sözlük içerisinde kendisine yönelik olumlu geri dönüşler yazarların bu sanal “biz” duygunu pekiştirmede, öz-güvenin ve gruba olan bağlılığın gelişiminde etkili olabil- mektedir. İnsanın kendisini bir başkasından hareketle tanımlıyor olması, sözlük içinde de sosyal onayı önemli kılmaktadır ki bu sosyal onay alt-kültürün gelişiminde de etkilidir. Alt-kültürel yapı içerisinde sözlüğün kendine has mizah temelli bir dil geliştirmiş olması Arendt’in belirttiği anlamda “gelenek” oluşturmuş, bu sayede sözlük sanal alanın dışında da kalıcılık kazanmıştır. Sözlüğe ait “şukela”, “über” gibi pek çok kelimenin ve tanımlama- nın televizyon dizilerinden gündelik hayatta kadar pek çok alanda kullanılması sözlüğün kalıcılığının göstergelerindendir. Nitekim görüşülen yazarlarda söz konusu kelimeleri ve deyimleri gündelik hayatta kullandıklarını beyan etmişlerdir. Kısmi kapalı yapısı içerisinde sözlük yazarlarının fikirlerini belirtebilmeleri, tanımlamalar yapabilmeleri, genelde internet ortamının özelde ise sözlük ortamının olanaklı kıldığı ano- nimlik çerçevesinde gelişen “isonomia” ile mümkün olabilmektedir. Bu bağlamda anonim- lik isonomianın en sert eleştirilere dönüşmesini olanaklı kılmaktadır. Anonimlik bir yandan isonomia’yı garanti altına alırken diğer yandan özel olanın, kamusal alana dahil olmasına kolaylık sağlar. Böylece Arendt’in söylediğinden farklı olarak sözlük içerisinde yazarlar farklı bir kamusal alanı deneyimleyebilmektedirler. Daha önce de belirtildiği gibi Arendt, kamusal alana ait olanın, kamusallık değeri taşıyanın ancak izleyenin varlığı ile mümkün olduğunu ileri sürmüştür. Anonimlik ise yazarlara kendilerini ifşa etmeden kamusal olma imkânı sağlamaktadır. Ekşi sözlük gibi internet oluşumları, yalın yaşamın politik stratejilerin merkezi haline gel- mesi nedeniyle dönüşen kamusal alan bağlamında sanal bir kamusallık potansiyeli taşımak- tadır. Arendt’in, Antik Yunan’dan mülhem “isonomia”yı merkeze alan çoğulcu kamusal alan kavramlaştırması, söz konusu potansiyelin araştırılmasında yol gösterici bir nitelik ta- şımaktadır. Her ne kadar Arendt, kamusal alana değerini veren yargıyı (kamusallığı), “çı- karsız”, “yansız” izleyene ait bir yeti olarak görse de, Antik Yunan’dan aldığı “isonomia”, “bios politikos” ve “ölümsüzlük”, “gelenek” gibi kavramlar internetin kamusal alan olma  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK potansiyelinin sorgulanmasında ufuk açıcı bir nitelik arz etmektedir. Özellikle “nereye gi- derseniz orada polis olacaksınız” deyişinden hareketle kamusal olanı yurttaşlar arasında eşit konuşma (isonomia) zemininde ele alması interneti kamusal alan olarak düşünebilmemiz hususuna katkı sağlar. Bu bağlamda internet ve ekşi sözlük gibi internet oluşumlarının ka- musal alan kavramının dönüşümüne en önemli etkisinin yalın yaşamların politik stratejile- rin merkezini oluşturarak, Arendt’in belirttiği anlamda yansız, çıkarsız izleyenin siyasal ol- mayan yanını görünür kılmasıdır. Bu çalışmada her ne kadar ekşi sözlüğün kamusal alan olma potansiyelini merkeze alan bir sorgulama yürütülmeye çalışılsa da 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde kadının yazar olarak sözlüğe alınması tartışmalarında görüldüğü gibi sözlük içinde erkek egemen bir dilin hakim olduğu farklı kamusallıklardan bahsedilebilir. Sözlük içerisinde bu ve ben- zeri tartışmaların yaşanması ‘isonomia’yı sorgulanabilir kılmakla beraber, sözlük yazarları ile yapılan görüşmelerde eşit konuşma hakkına dayalı çoğulculuğun ve sözlüğe alt-kültür olma niteliğini kazandıran mizahi dilin bir gelenek olarak benimsendiği gözlenmiştir. KAYNAKÇA ASLAN Özlem, GAMBETTİ Zeynep (), “Fraser ve Feminizm: Söylem Kimin Söy- lemi, Tarih Kimin Tarihi?” Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Ekim Sayı.9, syf ARENDT, Hannah (), The Human Condition, The University of Chicago Press, Chi- cago BAYM Nancy, BOYD Danah (), “Social Mediated Publicness: An Introduction” Jo- urnal of Broadcasting & Electronic Media 56(3), syf. BAUDRILLARD, Jean (), Simulakrlar ve Simülasyon, (çev.) Oğuz Adanır, Ankara, Doğu Batı Yayınları BEKTAŞ, Arsev (), Kamuoyu, İletişim ve Demokrasi, İstanbul Bağlam Yayıncılık BİNARK Mutlu, KILIÇBAY Barış (), Internet, Toplum, Kültür, Epos Yayınları, An- kara BERKTAY, Fatmagül (), Dünyayı Bugünde Sevmek – Hannah Arendt’in Politika Anlayışı, İstanbul, Metis Yayınları. CASTELLS, Manuel (), Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür Cilt 2 Kim- liğin Gücü, (çev.) Ebru Kılıç, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları CASTELLS Manuel, İNCE Martin (), Manuel Castells’le Söyleşiler, İstanbul, İs- tanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları CHAN Calvin vd. (), “Recognition and Participation in a Virtual Community” Pro- ceedings of the 37th International Conference on System Sciences, IEEE ÇAHA, Ömer (), “İdeolojik Kamusalın Sivil Kamusala Dönüşümü” Kamusal Alan Doğu Batı Dergisi, Ankara, Yıl.2 Sayı.5, syf. DAHLBERG, Lincoln (), “The Internet, Deliberative Democracy, and Power: Radi- calizing the Public Sphere” International Journal of Media and Cultural Publics Vol.3 No.1 Atatürk İletişim Dergisi Sayı 6 / Ocak DEVECİ, Cem (), “Siyasetin Sınırı Olarak Kamusallık: Arendt’in Kant’tan Çıkarsa- dıkları”, Kamusal Alan Doğu Batı Dergisi, Ankara, Yıl.2, Sayı.5 syf. DÜRR, Thomas (), “Gereksizlik. Arendt’in Dışlanma Üzerine Düşünceleri” Doğu- munun Yılında Hannah Arendt (der.) Sanem Yazıcıoğlu, İstanbul, Yapı Kredi Yayın- ları. FERREIRA, Gil Baptista (), “The Internet as a Virtual Public Sphere – Forums On- line and the Limitations of an Idea” Medianali Vol.4 No.8 syf FRASER, Nancy (), “Kamusal Alanı Yeniden Düşünmek: Gerçekte Var Olan Demok- rasinin Eleştirisine Bir Katkı” Kamusal Alan (editör) Meral Özbek, İstanbul, Hil Yayın syf. GANDER, Hans-Helmuth (), “Dünya, Politika ve Otorite Sorunu”, Doğumunun Yılında Hannah Arendt (der.) Sanem Yazıcıoğlu, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. GÜREL Emet, YAKIN Mehmet () “Ekşi Sözlük: Postmodern Elektronik Kültür” , Selçuk Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 4(4), syf GREENGARD, Samuel () “Living in a Digital World” Communications of the ACM, October , Vol. 54, No IOSIFIDIS, Petros (), “The Public Sphere, Social Networks and Public Service Me- dia” Information, Communication & Society, London, , syf KELLNER, Douglas (), “Tabandan Küreselleşme: Radikal Demokratik Bir Tekno- politikaya Doğru” Kamusal Alan (editör) Meral Özbek, İstanbul, Hil Yayın syf. KILIÇ, Yavuz (), “Geçmişle Gelecek Arasında İnsan” Uludağ Üniversitesi Felsefe Dergisi-Kaygı, /19 MARSHALL, Gordon (), Sosyoloji Sözlüğü, (çev.) Osman Akınhay & Derya Kö- mürcü, Ankara, Bilim ve Sanat Yayınları. MOUFFE, Chantel (), Demokratik Paradoks, (çev.) A. Cevdet Aşkın, İstanbul, Epos Yayınları. MUTLU, Erol (), İletişim Sözlüğü, Ark Yayınevi, Ankara, Sofos Yayıncılık NEGT Oskar, KLUGE Alexander (), “Kamusal Alan ve Tecrübeye Giriş” Kamusal Alan (editör) Meral Özbek, İstanbul, Hil Yayın syf. ÖCAL, Seyran Başak (), Hannah Arendt'te Kamusal Alan Kavramının Epistemolojik Temelleri, İzmir, Ege Üniversitesi Felsefe Anabilim dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ÖLGEN, M. Kirami (), Yeni Bir Coğrafi Yaklaşım, İzmir, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi Sayı 1 ÖZBEK, Meral (), “Giriş: Kamusal Alanın Sınırları” Kamusal Alan (editör) Meral Özbek, İstanbul, Hil Yayın syf. PAKER, Oya (), “İletişimin Fast Food’u: Sanal Diyarlarda Oyun, Chat ve Gizemli Yabancı” Medya Okumaları (der.) Özgür Yılmazkol, Ankara, Nobel Yayıncılık, syf.  “İsonomia”Yı Yeniden Düşünmek: Ekşi Sözlüğün Kamusal Alan Olma Potansiyeli – Hasan TURGUT-Gülten ARSLANTÜRK PHILLIPS, Anne, Demokrasinin Cinsiyeti, çev. Alev Türker, İstanbul, Metis Yayınları, RITZER, George (), Encyclopedia of Social Theory, Sage Publications. ROSPOCHER, Massimo (), “Beyond the Public Sphere: A Historiographical Tran- sition” Beyond the Public Sphere. Opinions, Publics, Spaces in Early Modern Europe, Berlin, il Mulino - Duncker & Humblot SARTORİ, Giovanni (), Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, (çev.) Tunçer Karamusta- faoğlu & Mehmet Turan, Ankara, Yetkin Yayınları SARIBAY Ali Yaşar, ÖĞÜN Süleyman S. (), Politikbilim, Alfa Basım Yayım Da- ğıtım, İstanbul SWARTZ, David (), Kültür ve İktidar Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisi, (çev.) Elçin Gen, İstanbul, İletişim Yayınları SERTDEMİR, Seçkin (), “Yaşam, Dünya ve Özgürlük İlişkisinden Hareketle”, Do- ğumunun Yılında Hannah Arendt (der.) Sanem Yazıcıoğlu, İstanbul, Yapı Kredi Ya- yınları. TURKLE, Sherry (), “Cyberspace and Identity” Contemporary Sociology- Ameri- can Sociological Association, syf. TRENZ, Hans- Jörg (), “Digital Media and The Return of Representative Public Sphere” Javnost-the public Vol. 16 No.1 syf. ÜSTÜNER, Fahriye (), “The Political Public Sphere as the Maintenance of Order: Convergence In Hannah Arendt and Jurgen Habermas”, İstanbul, Boğaziçi Journal Vol. 20, no. syf. WOLTON, Dominique (), “Medyatik Kamusal Alanın Çelişkileri”, Kamusal Alan, (der.) Éric Dacheux, (çev.) Hüseyin Köse, İstanbul, Ayrıntı Yayınları XİNG, Guoxin (), “Online Activism and Counter-Public Spheres- A Case Study of Migrant Labour Resistance” Javnost- the public Vol No.2 syf YILDIRIM, Yılmaz (), “Jurgen Habermas’ın İletişimsel Eylem Kuramı” AKÜ Sos- yal Bilimler Dergisi, Afyon, Cilt 8 /2, s. ZABCI, Filiz (), “Kamusal Alan” Siyaset Bilimi: Kavramlar İdeolojiler Disiplinler Arası İlişkiler, (haz.) Gökhan Atılgan, E. Atilla Aytekin, İstanbul, Yordam Kitap seafoodplus.info, Erişim Tarihi: seafoodplus.info Erişim Tarihi: