Çoçuk Esirgeme Kurumu Ziyaret Izmir
GÖZDE AKKILIÇ
%92 ORANINDA ENGELLİ RAPORUM VARDI. HİÇBİR ŞEY YAPAMAZDIM.
ŞU AN YAZAR KİMLİĞİMLE KARŞINIZDAYIM
GÖZDE AKKILIÇ
“HAYAT GÜLÜMSERSEN GÜLÜMSER SANA” ÇIKTI
RÖPORTAJ: ASLI M. SARI
Bu hafta çok kıymet verdiğim bir isim röportaj konuğum. Yüreğine dokunmayı sevdiğim, o mutlu oldukça benim de çok mutlu olduğum güzeller güzeli Gözde var. Kitabı çıktı Gözde’mizin. Ona söz verdim ilk röportajın benle Gözde dedim ve sıralamada bekleyen onlarca röportajın en öz sıralamasına koydum. Eminim bekleyenler bu röportajı okuyunca kırılmayacak bana. Örnek alınası bir röportaj. Gözde 25 Nisan 1988’de Ankara’da dünyaya gelmiş. Aslı Hanım; “Beni dünyaya getiren kadın, doğumumdan 3 gün sonra hastanenin ziyaret saatinden yararlanarak kaçmış. Sosyal Hizmetler çocuk esirgeme kurumuna verilmişim. Bu süreçte birkaç aile beni alıp, sağlık sorunlarım olduğunu anlayınca kuruma geri vermişler. Cerebral Palsy’ rahatsızlığım olduğu anlaşılmış. Ailemle ben on aylık olduğumda kesişmiş yolumuz. O günden sonra da hayatımın dönüm noktası olmuş. Çok ağır bir fiziksel engelim vardı. Yürümem, oturmam, konuşmam imkânsızdı adeta. Bu yüzden sizlerin doğuştan sahip olduğu ve kolaylıkla geliştirebildiği motor becerilerini ben çok çabalayarak elde ettim. Belki de bu yüzden hayatla sürekli mücadele etmem. Kendi yaşamımı anlattığım “Hayat Gülümsersen Gülümser Sana” adlı kitabımı 13 yaşında yazmaya başladım. Dünyaya bir iz bırakmak, insanların yüreğine dokunmaktı amacım. Sanırım bunu başardım.” İfadelerini kullanan Sevgili Gözde ile röportajımız sizlerle.
Sen şahanesin gerçekten! Her tuşa vurduğumda göz yaşlarıma hâkim olamıyorum. Azim dolu röportajların hayranıyım. Pozitif enerjine, duruşuna, bakış açılarına hayran kaldım. Peki, bunu sürdürme gücünü kendinde nasıl buldun? O tılsım nedir?
Çok teşekkür ederim Aslı Hanım. Hayatta başımıza gelen yaşadığımız her şeyin bir nedeni olduğunu düşünüyorum. Benim misyonumda yaşadıklarımı tüm şeffaflığıyla insanlarla paylaşıp, "O başardıysa ben de yaparım. Hayat her şeye rağmen güzel!" dedirtebilmek. Bu pozitif kalmamı sağlayan itici bir güç. Ve tabii ailem, çok sevdiğim dostlarımın varlığı.
Rahatsızlığınızdan biraz bahsedebilir misiniz? Çalışıyorsun. Toplum tam olarak hissettirebiliyor mu özel olduğunuzu?
Cerebral Palsy; beyinde oksijensiz kalma gibi nedenlerle oluşan hasarların beyin ve kas grubu arasındaki iletişimi etkilemesi ve kasların kullanımında güçlük çekilmesine yol açan ve farklı çeşitleri olan nörolojik bir rahatsızlık. Cerebral palsy tanısı alan hiçbir hasta bir diğerine benzemez, farklı türleri vardır. Ve özellikle belirtmek isterim ki Cerebral palsy bir zekâ geriliği değildir. Toplumun bu konuda kat etmesi gereken çok yol var. Ne yazık ki özel ihtiyaç sahibi bireylere hak ettikleri özen gösterilmiyor.
"Hayat Gülümsersen Gülümser Sana" isimli yeni kitabınız gerçekten çok güzel gözlerim dolu dolu okudum. Senin bu azmini gören engelsiz insanların engellilerle ilgili farkındalığını artıracak, bu anlamda ciddi bir bilinçlenmeye sebep olacak türden. Kitabın duygu hikâyesinden kısaca bahseder misiniz?
Kitabı okumuş ve beğenmiş olmanıza çok mutlu oldum Aslı Hanım. Çok teşekkür ederim. Kendimi bildim bileli hep okuyor yazıyorum. Günlük tutarak içimdekileri yazıya aktarıyor belki de kendimi dünyaya bu şekilde ifade ediyordum. Yeni bir eve taşınırken babamın benim için yazdığı günlükleri buldum. Ortaokuldaki değerli Türkçe öğretmenim Bilsen Öztürk’ün cesaretlendirmesiyle babamın yazdığı günlük ve denemeleri kitaplaştırmaya karar verdim. 3 yılın sonunda “Hayat Gülümsersen Gülümser Sana” adlı kitabım ortaya çıktı.
Kitap isimleri hep merak edilmiştir. Kitabının adı neden "Hayat Gülümsersen Gülümser Sana? "
“HAYAT GÜLÜMSERSEN GÜLÜMSER SANA" BENİM YAŞAM FELSEFEM
“Hayat Gülümsersen Gülümser Sana" benim yaşam felsefem aslında. Her şeye rağmen bize bahşedilen her nefesi hakkını vererek solumak ve adına hayat denen bu sahnedeki rolümüzü en güzel şekilde gerçekleştirmemiz gerektiğine inanıyorum. Bu nedenle kitabın adı da HAYAT GÜLÜMSERSEN GÜLÜMSER SANA.
Yazın yolculuğuna ne zaman başladın? Bu yolculukta esas amaç neydi?
Yazmak benim için nefes alıp vermek gibi. Kendimi bulma, anlama yolculuğu. Kendimi bildim bileli günlük tutuyorum. Yazdıkça içime dönüyor, kendimi daha iyi tanıyorum. Babam ben aileye dahil olduğumda bir defter tutup, yaşadıklarımızı anlatmış. Amacı 18 yaşına bastığım gün bana vermekti. Ev taşıması sırasında bu defter elime geçti ve okudukça bütün bunları yazıp anlatmak istedim. Amacım dünyada bir iz bırakmak, birilerinin kalbine dokunmaktı.
Kitabı yayınlatma sürecin nasıldı?
13 yaşında kitap yazmaya karar vermiştim. 3 yıl süren bir serüvenin ardından 16 yaşında yazım aşamasını tamamlamıştım. Ardından büyük bir heyecanla kitabın okurla buluşmasını bekledim heyecanla. 2004 yılında ilk baskısını yaptı. Çok sevildi. Genişletilmiş baskıları yapıldı ard arda. Birkaç gün önce de son ve en güncel haliyle okurla buluştu. Şimdi okuyucuya emanet.
Bu yolculukta en büyük desteği kimlerden aldın?
Ailem, dostlarım ve yakın çevrem hiç esirgemedi desteğini benden. Kitabın yazım süreci devam ederken dosyamı gören hayranı olduğum canım İclal Aydın ve bir telefon konuşmasında, "Ben de sizin gibi yazmak istiyorum." dediğimde "Durma yaz, hep yaz. Yazarsın hem de en güzel şekilde yazarsın!" diyen kıymetli İpek Ongun'un desteğini unutmam mümkün değil.
Doğuştan ortaya çıkan hastalığını kabullenmek zor olmadı mı, zorlukları nasıl aştın?
KENDİMİ BİLDİM BİLELİ CEREBRAL PALSY'LİYİM
Kendimi bildim bileli Cerebral Palsy'liyim ben. Kabullenmek zor oldu mu? Çocukluk yıllarında zordu itiraf etmeliyim. Kapı zillerine basıp kaçan arkadaşlarıma çok özenirdim. Bizim kuşağımız sokakta gönlünce oynayabilen son nesildi bence. Kendimi olduğum gibi kabullenmekte zorlanmadım. Yine de bu ülkede engelli bir birey olarak hayata tutunabilmek zor eğer arkanızda aileniz yoksa. Benim şansım ailemin bilinçli olmasıydı bu konuda.
Değerli ailenden, can bağlarından bahseder misin? Onların senin çabana bakış açısı nedir?
Bilinçli ve her koşulda destek olan bir aileye sahip olabilmek çok büyük bir şans. Yaptığım her şeyde arkamda ve yanımda duran, destekleyen bir ailem var. Bugün bu kadar ne istediğini bilen bir insansam sebebi onlar.
"Yıllar boyunca en çok eksikliğini duyduğum şey bir kardeşti. Kardeşi olan insanların hayata 3-0 önde başladığına inanırım hep.“ dediğini hatırlıyorum. Peki ya şimdi hala eksikliğini hissediyor musun bunun?
Hep söyledim bunu, hala söylüyorum. Kardeşi olan insanlar hayata 3-0 önde başlıyor bence. Hayatınızın her anında yanı başınızda olan en yakın dostunuz, koruyan, kollayan, öğretendir kardeş düşünsenize ne büyük bir şans. Yıllar boyunca bir kardeş sahibi olmaya o kadar özenmiş, öyle çok istemişim ki 24 yıl sonra Tanrı bana çok özel bir melek gönderdi. Hayatımı güzelleştiren, kardeş olmanın tüm güzelliğini yaşatan. Kan bağıyla değil ama can bağıyla kardeşten de öte olduğum canım Gümrah. O hayatıma girdikten sonra hiç eksikliğini hissetmedim bunun. Şükür ki var.
Biraz ruh dünyandan bahsedebilir misin?
Hayatı seviyorum, olayların bana verdiği mesajı ve öğretiyi almaya niyet ediyorum. Ürettikçe mutlu oluyorum.
"Hayat Gülümsersen Gülümser Sana" kitabın henüz çok yeni. Okuru bol olsun. Bundan sonra tekrar hangi türden kitaplar yayınlatacaksın?
Şu an üzerinde çalıştığım kurgular var. Sanırım bundan sonra çıkacak olan kitaplarım roman türünde olacak. Umarım okurlarım onları da severler.
Engelsiz insanların genel algısında engelliler başaramaz, yapamaz, edemez gibi klasik kalıplar var değil mi?
Engelli yerine dezavantajlı birey demeyi tercih ediyorum ben. Toplumun her konuda kalıplaşmış yargıları var. Dezavantajlı bireyler için de, "bir şey yapamaz, başaramaz" algısı var ne yazık ki... Desteklendiği, eğitim aldığı ve gelişimine katkı sağlandığı sürece dezavantajlı bireyler her şeyi başarabilir. Bunun en iyi örneklerinden biriyim ben %92 oranında raporum vardı. Hiçbir şey yapamazdım. Şu an yazar kimliğimle karşınızdayım.
Engellilerin genel sorunları neler çözüm yolları sence nedir?
Akülü arabalarıyla, bastonlarıyla, ya da herhangi bir yardımcı cihaza ihtiyaç duymasalar bile gündelik yaşama karışabilmeleri çok zor. Hala şehirlerin genel yapısı, sokaklar ve insanların vurdumduymaz tavrı buna olanak tanımıyor. İnsanların bilinçlenmesi, dezavantajlı bireylerin potansiyellerinin ortaya çıkarılması gerekiyor. Kat etmemiz gereken çok yol var.
Engellilerin yaşamın her anında rahatça yaşama dahil olduğunu düşünüyor musun?
Bu soruya gönül rahatlığıyla evet diyebilmeyi çok isterdim. Ne yazık ki hayır. Geçmişe göre daha fazla hayatın içinde olsak da yeterli düzeyde değil.
En büyük hayallerinden birisi kitabındı ve bunu başardın. Ben diğer hayallerinide çok merak ediyorum. Eminim okuyucularımızda merak ediyordur. Bize ileriye dönük kariyer hedefleriniz ve hayallerinden biraz bahsedebilir misin?
Kitap en büyük hayallerimden biriydi. Basın daima çok ilgimi çekti. Bir gazetede, ya da dergide haftalık yazılarımın yayınlanması kariyerime dair hayallerimden biri. Yaptığım her şeyi en iyi biçimde yapabilmeyi istiyorum. İyi bir yazar olarak tanınmak istiyorum. Kariyerim dışındaki hayallerime gelince; Ege'nin incisi güzel İzmir'de bir yaşam hayal ediyorum.
Hepimiz bir engelli adayıyız. Ben sizleri çok özel ve kıymetli buluyorum. Bende yazmak istiyorum diyen engelli ya da engel verecek düzeyde rahatsızlığı olan yazarlara tavsiyeler desem?
HAYATTA YALNIZCA BİR KERE HAYALLERİNİZİN PEŞİNDEN KOŞUN
Her ne olursa olsun kendilerine inanmaları ve çıktıkları yolda karşılaşacakları zorluklardan asla pes etmemeleri olur naçizane önerim. Hayatta yalnızca bir kere hayallerinizin peşinden koşun.
Kitabınıza hangi noktalardan ve nereden ulaşabiliriz?
Kitap daha çok yeni. Şu an harikakitap.com adresinden temin edilebiliyor. Çok yakında kitap satan her yerden ulaşabilecekler.
Son olarak Eklemek istediğin nelerdir? Söz sende biz seni dinliyoruz Gözdeciğim.
Bu güzel röportaj ve içten sorularınız için teşekkür ederim. Hayata gülümsemeyi unutmayın. Dilerim, bu kitap okuyanın kalbine dokunur. Çok yakında yeni mecralarda görüşmek üzere. www.gozdeakkilic.com adresinden yazılarımı takip edebilirsiniz.
Başarıların bitimsiz olsun. Yürekten tebrik ediyorum Gözdeciğim.
Çok teşekkür ederim bu keyifli röportaj için.
Röportaj Aslı M. Sarı
E-Book Overview
М.: Едиториал УРСС, 2005. — 113 c. — ISBN: 5-9710-0025-XOCR.В пособии Глагольные формы в турецком языке, написанном Эйюпом Генишем, дается подробное изложение одной из наиболее важных при изучении турецкого языка тем - образование и употребление глагольных форм ("fiilimsi": причастий, деепричастий, глагольных имен), а также наклонений глаголов, послелогов, частиц. Использование каждой конструкции поясняется примерами. Комментарии позволяют понять нюансы употребления синонимичных форм. Использование каждой языковой конструкции поясняется понятными примерами. Комментарии позволяют понять нюансы употребления синонимичных форм.Содержание:
Предисловие.
Содержание.
Что такое "fiilimsi"?
Виды fiilimsi.
Грамматика турецких оборотов.
Аффиксы (сказуемости, принадлежности, спряжения глаголов).
Алфавитный указатель.
Список сокращений.
E-Book Content
СОДЕРЖАНИЕ ПРЕДИСЛОВИЕ
5
СОДЕРЖАНИЕ
6
ЧТО ТАКОЕ "FİİLİMSİ"?
7
ВИДЫ FİİLİMSİ
8
ГРАММАТИКА ТУРЕЦКИХ ОБОРОТОВ
10
АФФИКСЫ (сказуемости, принадлежности, спряжения глаголов)
112
АЛФАВИТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ
114
СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ
118
ЧТО ТАКОЕ «FİİLİMSİ»? Глагольные формы (или «fiilimsi») - это причастия, деепричастия и глагольные имена. Они похожи на глагол, имеют ту же модель управления, но в предложении употребляются в качестве существительного, прилагательного или наречия. Слово «fiilimsi» можно представить в виде: fiil (глагол) + -imsi (аффикс, имеющий значение «похожий на что-л.» Например, kırmızı - красный, kırmızımsı - красноватый.) Fiilimsi могут включать в себя аффиксы принадлежности, числа, падежа, но никогда не могут употребляться с глаЛшьны-ми аффиксами. Все fiilimsi в зависимости от роли, которую они выполняют в предложении, можно разделить на 3 группы: 1 - дополнения, (İsim fiil) 2 - определения, (Sıfat fiil) 3 - обстоятельства^!^ fiil)
ВИДЫ FİİLİMSİ
1- ДОПОЛНЕНИЯ
-MA,-МАК,-İŞ
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
-maya -mayı -ması -masının -masına -masını -masından -так istemek -maktan •makta -15
Глагольное имя в Дат.п. Глагольное имя в Вин.п. Глагольное имя в Осн.п. Глагольное имя в Род.п. Глагольное имя в Дат.п. Глагольное имя в Вин.п. Глагольное имя в Исх. п. Хотеть Глагольное имя в Исх. п. Глагольное имя в Мест. п. Отглагольное существительное
2-ОПРЕДЕЛЕНИЯ
-AN, -DİK, -ACAK, -MIŞ
1.
-an
2. 3. 4. 5. 6.
-dik
...-ющий (Действительное причастие наст./прош. вр.) Который (наст./прош. время)
-acak
Который (буд. время)
-an (страдательная форма)
...-ное(Страдательное причастие)
-mış (страдательная форма)
Который (наст./прош. время)
-acak (страдательная форма)
Который (буд. время)
3- ОБСТОЯТЕЛЬСТВА
1. 2. 3. 4.
-madan önce
До того, как
-ene kadar
До того, как
-ıncaya kadar
До того, как
-erek
5.
-e, ...-e
6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.
-ir ...-mez
.. .-я (Деепричастие наст. вр. несов. вида) ...-я (Деепричастие наст. вр. несов. вида) Как только г
-dığı gibi
Как только
-ip
.. .-в (Деепричастие сов. вида)
-madan
Не...-в
-ken
Когда
-dığı zaman
Когда
-dığında
Когда
-dığmdan
Из-за того, что (прош. время)
-ince
Когда
-dığı sırada
Когда
-diktan sonra
После того, как
-dığından beri
С тех пор, как
-eli
С тех пор, как
-dığı halde
Хотя
-acağı için
Из-за того, что (буд. время)
-dığı için
Из-за того, что (наст./прош. время) Из-за того, что (наст./прош. время) Чем ..., тем ...; по мере того, как
22. -dığından dolayı 23. -dıkça
1-ЛО ТОГО. КАК
1- ...-MADAN ÖNCE
ФОРМУЛА: основа глагола + madan önce
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -madan önce;
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar ^
e-i-ö-ü: -meden önce
yap + madan önce
1- O gelmeden önce bu işi bitirmemiz lazım.
1- Нам нужно закончить работу до того» как он придет.
2- Misafirler gelmeden önce odayı temizleyelim.
2- Давайте уберем комнату до того, как придут гости.
3- Bu ilaçları kullanmadan önce kendimi çok kötü hissediyordum.
3- Я очень плохо себя чувствовал до того, как принял это лекарство.
4- Okula başlamadan önce okumayı biliyordum.
4- Я умел читать до того, как
пошел в школу.
arkadaşım yoktu.
5- У меня не было друзей до того, как я с вами познакомился.
6- Buraya gelmeden önce kahvaltı yaptım.
6- Я позавтракал до того, как пришел сюда.
OTIC? hİÇ
10
2- ...-ENE KADAR
2- ДО ТОГО, КАК
ФОРМУЛА: основа глагола + ene kadar
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -ana kadar; e-i-ö-ü: -ene kadar
yap + ana kadar
1- Postane açılana kadar dışanda bekledi.
1- Пока почта не открылась, он стоял на улице.
2- Film bitene kadar beş tane elma yedim.
2- Я съела пять яблок до того, как закончился фильм.
3- Sen gelene kadar ben bulaşıkları yıkarım.
3- Я помою посуду до того, как ты придешь.
4- Ders bitene kadar bütün problemleri çözdük.
4- Мы решили все задачи до того, как закончился урок.
5- İstanbul'a çalışmaya gelene kadar 5- Они не знали друг друга до birbirlerini tanımıyorlarmış. того, как приехали работать в Стамбул. 6- Genç kız yağmur başlayana kadar köpeğiyle beraber dışanda gezdi.
6- Девушка на улице гуляла с собакой до того, как начался дождь.
и
3-ДО ТОГО. КАК
3- ...-INCAYA KADAR
ФОРМУЛА: основа глагола + шсауа kadar
ПРАВИЛО: a-ı: -ıncaya kadar; o-u: -uncaya kadar, e-i: -inceye kadar; ö-ü: -ünceye kadar
Ben ^ Sen 0 Biz Siz Onlar ^
yap + ıncaya kadar
1-0 duş alıncaya kadar ben kahvaltımı bitirdim.
1- Пока он принимал душ, я позавтракал.
2- Çocukların okulu başlayıncaya kadar köyde yaşadık.
2- Пока дети не пошли в школу, мы жили в селе.
3- Said annesi odaya girinceye kadar ağladı.
3- Сайд плакал до того, как мама зашла в комнату.
4- öğretmenimizle tanışmcaya kadar bilgisayar kullanmayı bilmiyorduk.
4- Мы не умели пользоваться компьютером до того, как познакомились с учителем.
S- Üniversiteye gelinceye kadar bütün yol boyunca şarkı söyledim.
5- Пока я шел в институт, всю дорогу пел песни.
6- 0 gidip gelinceye kadar ben gazeteyi okudum.
6- Пока он ходил, я читал газету.
12
ДО ТОГО. КАК
Отличия между -madan önce, -ıncaya kadar и -ene kadar
1) -madan önce означает, что какое-то действие совершилось до определенного момента;
2) -ene kadar показывает, что действие совершалось в течение некоторого периода и закончилось до определенного момента (при этом точное время окончания действия неизвестно);
3) -шсауа kadar означает, что действие началось когда-то в прошлом и совершалось вплоть до определенного момента, или же придает предложению такой смысл, что действие совершается больше (дольше) обычного.
Например: Ахмет живет в Санкт-Петербурге. Сегодня он приехал в Москву по делам. Его коллеги предлагают ему пообедать. Он отвечает: 1) Teşekkür ederim. Gelmeden önce yedim. (т.е. я поел в СанктПетербурге) 2) Teşekkür ederim. Arkadaşlarla Moskova'ya gelene kadar hem yemek yedik hem sohbet ettik. (т.е. я поел по дороге в Москву, неважно в какой момент пути и как долго я ел) 3) Teşekkür ederim. Moskova'ya gelinceye kadar yemek yedim, (т.е. либо по дороге в Москву я ел очень много и часто (не как обычно), либо я начал есть, когда сел в поезд в Санкт-Петербурге, и закончил, когда вышел на вокзале в Москве) 13
4- ...-Я (деепричастие наст, вр.)
4- ...-EREK
ФОРМУЛА: основа глагола + erek
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -arak; e-i-ö-ü: -erek
Ben
")
Sen 0 Biz Siz
^
yap + arak
Onlar >
1- Devamlı kitap okuyarak çok şeyler öğrenebiliriz.
1- Можно многое узнать, постоянно читая книги.
2- Yolda şarkı söyleyerek gidiyordu.
2- Она напевая шла по улице.
3- Ben de yatarak televizyon seyrediyorum.
3- Я тоже смотрю телевизор лежа.
4- Boş konuşarak zaman harcama.
4- Не трать время, попусту болтая.
5- Boş oturarak hiçbir şey öğrenemezsin.
5- Сидя без дела, ничего не узнаешь.
6- Müzik dinleyerek ders çalışılmaz.
6- Нельзя делать уроки, слушая музыку.
7- Yaşlı adam mantar toplayarak ormanda geziyordu.
7- Старик шел по лесу, собирая грибы.
14
5
s
•••**IL •••-İL
5
е
• ••™ж*
(деепричастие наст, вр.) ФОРМУЛА: основа глагола + e
основа глагола + e
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -(у)а; e-i-ö-ü: -(у)е
Ben ^ Sen О У Biz Siz Onlar ^
ağla + y + a
ağla + y + a
v
Примечание: 1- в большинстве случаев употребляется один и тот же глагол (ağlaya ağlaya), реже - глаголы-антонимы (düşe kalka) или просто разные глаголы (güle oynaya). 2- ...-e ...-e отличается от -агак тем, что он придает более эмоциональный оттенок, употребляется редко и его всегда можно заменить на -arak (в случае с одним и тем же глаголом). 1- Koşa koşa eve gitti.
1- Торопясь, он шел домой.
2- Askerler düşe kalka vatanları için savaşmaya devam ettiler.
2- Падая и снова вставая, солдаты продолжали сражаться за родину.
3- Delikanlı sevgilisini düşüne düşüne nehir kıyısında geziyordu.
3- Юноша шел по берегу реки, думая о своей возлюбленной.
4- Gençler sevine sevine İtalya'ya tatile gittiler.
4- Молодые люди с радостью поехали на отдых в Италию.
S- Kayık, fırtına esnasında dalgalar arasında sallana sallana ilerliyordu.
5- В шторм лодка плыла вперед, качаясь на волнах.
15
6-КАК ТОЛЬКО
—-tR ...-MEZ
ФОРМУЛА: основа глагола! + положительная форма настоящегобудущего времени основа глагола) + отрицательная форма настоящего-будущего времени
ПРАВИЛО: положительная: -г (-ır,-ir,-ur,-ür,-ar,-er) отрицательная: a-ı-o-u: -maz; e-i-ö-ü: -mez
gel + ir
gel + mez
1- Baban gelir gelmez bana telefon etsin.
1- Как только твой отец придет, пусть мне позвонит.
2- Bekle bunu bitirir bitirmez gideceğiz.
2- Подожди, мы пойдем, как только закончим это.
3- Dûn akşam matematik ev ödevimi yapar yapmaz yattım.
3- Вчера я лег спать, как только сделал домашнее задание по математике.
4- Onu sahilde görür görmez aşık oldum.
4- Я влюбился, как только увидел ее на берегу.
5- Eşimle beraber Ankara'dan İstanbul'a taşınır taşınmaz bir fabrikada çalışmaya başladık.
5- Мы с женой сразу устроились на работу, как только переехали из Анкары в Стамбул.
16
7-...-DIĞIGÎBt
7-КАК ТОЛЬКО
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности
gibi
ПРАВИЛО: a-ı: -dığı (-tığı) gibi; o-u: -duğu (-tuğu) gibi; e-i: -diği (-tiği) gibi; ö-ü: -düğü (-tuğu) gibi
Ben Sen O Biz Siz Onlar
yap yap yap yap yap yap
+ tığ + tığ + tığ + tığ -i- tığ + tık
+ im + in + ı + imiz + iniz + lan
gibi
Примечание: -ir ...-mez и -dığı gibi имеют одинаковый смысл, но наиболее распространенным является -ir ...-mez. 1- Ev ödevimi bitirdiğim gibi gezmeye gittim.
1 - Я пошел гулять, как только сделал уроки. .
2- Haberi duyduğum gibi buraya geldim.
2- Я сразу пришел сюда, как только услышал новость.
3- işlerini bitirdikleri gibi evlerine gittiler.
3- Они поехали домой, как только освободились.
4- Bilgisayar aldığım gibi internete bağlandık.
4- Мы подключились к интернету, как только купили компьютер.
S- Dolabı açtığım gibi bütün yiyecekler yere döküldü.
5- Как только я открыл шкаф, на пол вывалились все продукты. 17
8- ...-B
8- ...-IP
(ДЕЕПР. ПР. ВР. СОВ. ВИЛА) ФОРМУЛА: основа глагола + ip
ПРАВИЛО: a-ı: -ip;
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
o-u: -up;
e-i: -ip;
ö-ü: -üp
^ 1
yap + ip
Г J
1- Ben mektubu yazıp zarfa koymuştum.
1- Написав письмо, я положил его в конверт.
2- Arkadaşlarla ev ödevimizi bitirip sokağa çıktık.
2- Закончив делать уроки, мы с друзьями вышли на улицу.
3- Alış veriş listesini hazırlayıp markete gittik.
3- Составив список продуктов, мы пошли в магазин.
4- Masanın üzerinden arabanın anahtarını alıp eve gitmiş.
4- Он взял со стола ключи от машины и поехал домой.
S- Kitabı okuyup sahibine geri verdim.
5- Прочитав книгу, я вернул ее хозяину.
6- Geçen hafta kız kardeşimle beraber bizim mahalledeki en pahalı ayakkabı mağazasına girip iki çift ayakkabı aldık.
6- На прошлой неделе мы с сестрой зашли в самый дорогой обувной магазин нашего квартала и купили две пары обуви. 18
Q-HE ...-B ГЛЕЕПР.)
9- ••.-MADAN
ФОРМУЛА: основа глагола + madan
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -madan;
Ben Sen
e-i-o-ü: -meden
^1
0 L Biz [ Siz Onlar J
yap + madan
1- Şemsiyesini almadan dışan çıkmış.
1- Не взяв зонт, он вышел на улицу.
2- Ellerini yıkamadan sofraya oturma.
2- Не садись за стол, не вымыв руки.
3- Yaşlı kadın şiddetli yağan yağmura aldırmadan yürümeye devam etti.
3- Не обращая внимания на сильный дождь, старушка продолжала идти вперед.
4- Annesinin o tatlı sesini duyamadan on beş yıl geçirmişti gurbet ellerinde.
4- Пятнадцать лет он жил на чужбине, не слыша нежный голос своей матери.
5- Ev ödevlerini yapmadan iyi not alamazsın.
5- Не сделав уроки, не сможешь получить хорошую оценку.
6- Her gün kahvaltı yapmadan işe gidiyor.
6- Каждый день он уходит на работу, не позавтракав. 19
10-КОГДА
10- ...-KEN
ФОРМУЛА: основа глагола + аффикс настоящего-будущего времени + ken
ПРАВИЛО: a-1-o-u-e-i-ö-ü: -ken;
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
-г (-ır,-ir,-ur,-ür,-ar,-er)
^ 1 Г
yap + ar + ken
J
1- Kartopu oynarken cüzdanını kaybetti.
1- Он потерял свой кошелек, когда играл в снежки.
2- Domates doğrarken elimi kestim.
2- Я поранился, когда резал помидоры.
3- Kitap okurken uyuyakalmış.
3- Читая книгу, он заснул.
4- Tıraş olurken yüzünü kesti.
4- Я порезался, когда брился.
5- Futbol maçı seyrederken çok bağırıyor.
5- Он громко кричит, когда смотрит футбол.
6- tşe giderken düştüm.
6- Я упал, когда шел на работу.
7- Kızım akşam yemeği yerken bütün çorbayı üstüne döktü.
7- За ужином дочка пролила на себя полную тарелку супа.
8- Parkta gezerken çok üşüdüm.
8- Гуляя в парке, я сильно замерз. 20
11-..,.0101 ZAMAN
И- КОГДА
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности
zaman
ПРАВИЛО: a-ı: -dığı (-tığı) zaman; o-u: -duğu (-tuğu) zaman; e-i: -diği (-tiği) zaman; ö-ü: -düğü (-tuğu) zaman
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
yap + tığ + im yap + tığ + in yap + tığ +1 yap + tığ + imiz yap + tığ + iniz yap + tık + lan
^ .
zaman
>
4
^
1- Elektrikler gittiği zaman ne yapıyordun?
1- Что ты делал, когда выключили свет?
2- 0 bize geldiği zaman daima buraya oturur.
2- Когда он к нам приходит, то всегда садится здесь.
3- Ben Paris'e gittiğim zaman genellikle arkadaşlarımla Eyfel Kulesi'ne çıkarız.
3- Когда я приезжаю в Париж, мы с друзьями обычно поднимаемся на Эйфелеву башню.
4- öğretmen sınıftan çıktığı zaman herkes bağırıyordu.
4- Когда учитель выходил из класса, все кричали.
5- Biz bu büyük şehre ilk geldiğimiz zaman etrafımızdaki her şey bize yabancı gelmişti.
S- Когда мы первый раз приехали в этот большой город, все вокруг казалось нам чужим.
21
12- ...-DIĞINDA
12- КОГДА
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности + da
ПРАВИЛО: a-ı: -dığında (-tığında); o-u: -duğunda (-tuğunda); e-i: -diğinde (-tiğinde); ö-ü: -düğünde (-tüğünde)
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
yap + tığ + im + da yap + tığ + in + da yap + tığ +1 + n + da yap + tığ + imiz + da yap + tığ + iniz + da yap + tık + lan + n + da
1- 0 , bu mektubu okuduğunda kendisi herşeyi anlayacak.
1- Он сам все поймет, когда прочитает это письмо.
2- Ben onu bulduğumda artık ölmüştü.
2- Когда я его нашел, он уже был мертв.
3- Evlendiğinde bu kadar zayıf değildi.
3- Он был не такой худой, когда женился.
4- Akşam o uyuduğunda onu korkutacağız.
4- Вечером, когда он заснет, мы его напугаем.
S- Ben odaya girdiğimde herkes çalışıyordu.
5- Когда я зашла в кабинет, все уже работали.
6- Konser bittiğinde şarkıcıya çiçek hediye ettik.
6- Когда концерт закончился, мы подарили певице цветы.
22
13- КОГДА
13- ...-İNCE
ФОРМУЛА: основа глагола + ince
ПРАВИЛО: a-ı: -mca;
e-i: -ince; o-u: -unca;
ö-ü: -ünce
1- Misafirler gelince bana telefon eder misin?
1- Позвонишь мне, когда придут гости?
2- Küçük çocuk oyuncak dükkanının vitrinindeki büyük arabayı görünce annesini kolundan çekiştirmeye başladı.
2- Когда мальчик увидел в витрине игрушечного магазина большую машину, он начал дергать маму за рукав.
3- Her gün apartmana girince ilk önce posta kutumu kontrol ediyorum.
3- Каждый день, когда я захожу в подъезд, я в первую очередь проверяю свой почтовый ящик.
4- Akşamlan onun o güzel gülüşünü görünce bütün dertlerimi unutuyorum.
4- По вечерам, когда я вижу ее очаровательную улыбку, я забываю обо всех проблемах.
5- En çok sevdiği çocukluk arkadaşının hastalandığını duyunca hemen hastaneye gitti.
5- Он сразу поехал в больницу, когда он услышал, что его самый близкий друг детства болен.
23
t A.
14- КОГЛА
-nfftf SIRADA
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности
ПРАВИЛО: a-ı: -dığı (-tığı) sırada; e-i: -diği (-tiği) sırada;
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
yap + tığ + im yap + tığ + m yap + üğ +1 yap + tığ + imiz yap + tığ + iniz yap + tık + lan
sırada
o-u: -duğu (-tuğu) sırada; ö-ü: -düğü (-tüğü) sırada
^ sırada
^
1- 0 geldiği sırada ben uyuyordum.
1- Когда он пришел, я спал.
2- Telefon çaldığı sırada ben banyo yapıyordum.
2- Когда зазвонил телефон, я принимал ванну.
3- Tam çiçekleri suladığım sırada büyük bir gürültü oldu.
3- Гром прогремел как раз в тот момент, когда я поливала цветы.
4- Kadir odaya girdiği sırada Mert pencereden bakıyordu.
4- Когда Кадир зашел в комнату, Мерт смотрел в окно.
S- Annem sofrayı hazırladığı sırada ben bulmaca çözüyordum.
5- Когда мама готовила ужин, я разгадывал кроссворд.
6- Biz dans ettiğimiz sırada odaya maskeli üç adam girdi.
6- Когда мы танцевали, в зал ворвалось трое людей в масках.
24
КОГДА Отличия между -ken, -dığı zaman, -dığında, -dığı sırada, -ince Во всех предложениях с временным союзом «когда» совершается два действия. Выбор правильной конструкции зависит от того, как эти действия соотносятся друг с другом и какое из них более длительное. Если представить предложение в виде: действие1 + аффикс (и послелог) действие2, то: 1) -ken показывает, что действие2 произошло в процессе действия 1; Film seyrederken elektrikler gitti. 4 Когда я смотрел фильм (продолжительное действие), выключили свет {мгновенное действие). 2) -dığı zaman и -dığında переводятся одинаково и показывают, что: а) либо действие 1 произошло в процессе действия2 (продолженное): Elektrikler gittiği zaman (gittiğinde, gittiği sırada) film seyrediyordum. Когда выключили свет, я смотрел фильм. б) действие2 совершается постоянно в случае наступления действия 1: Hasta olduğum zaman (olduğumda) doktora giderim. Когда я болею, я хожу к врачу. 3) -ince показывает, что действие2 начинается сразу после того, как закончилось действие 1: Film bitince banyo yapmaya gittim. Я пошел в душ, когда закончился фильм. 4) редко встречающееся конструкция -dığı sırada может употребляться как вместо -ken, так и вместо -dığı zaman (-dığında), но только в случае 2а.
25
15- ...-DİKTAN SONRA
15- ПОСЛЕ ТОГО. КАК
ФОРМУЛА: основа глагола + diktan sonra
ПРАВИЛО: a-ı: -diktan (-tıktan) sonra; o-u: -duktan (-hıktan) sonra; e-i: -dikten (-tikten) sonra; ö-ü: -dükten (-tukten) sonra
Ben
^i
Sen 0 Biz Siz
Onlar
.
yap + tıktan
sonra
J
1- Ben eve geldikten sonra telefon hiç susmadı.
1- После того, как я пришел домой, телефон не умолкал.
2- Liseyi bitirdikten sonra üniversiteye gideceğim.
2-Я буду учиться в университете после того, как закончу лицей.
3- Ancak ellerini yıkadıktan sonra sofraya oturabilirsin.
3- Ты сможешь сесть за стол только после того, как вымоешь руки.
4- Şehrimizdeki en güzel lokantada nefis bir akşam yemeği yedikten sonra sahile gezmeye gittik.
4- Очень вкусно поужинав в самом хорошем ресторане нашего города, мы пошли гулять на набережную.
S- Kendi kazağımı ördükten sonra senin siyah paltonun cebini dikeceğim.
5- Я зашью карман твоего черного пальто после того, как довяжу свой свитер.
26
16- -.-DIĞINDAN BERt
16- С ТЕХ ПОР. КАК
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности + dan
beri ПРАВИЛО: a-ı: -dığından (-tığından) beri; e-i: -diğinden (-tiğinden) beri;
Ben Sen 0 Biz Siz Onlar
o-u: -duğundan (-tuğundan) beri; ö-ü: -düğünden (-tüğünden) beri
> yap + tığ + im + dan yap + tığ + in + dan yap + tığ +1 + n + dan , yap + tığ + imiz + dan yap + tığ + iniz + dan yap + tık + lan + n + dan ^
beri
Примечание: иногда вместо -dığından beri употребляется -diktan beri (без окончания притяжательного местоимения). 1- Evlendikten beri onu hiç görmedim.
1- С тех пор, как я женился, я его вообще не видел.
2- Evin önündeki kazayı gördüğümden beri uyuyamıyorum.
2- Я не могу спать с тех пор, как увидел аварию перед домом.
3- Ders başladığından beri beş sayfa yazdık.
3- С тех пор, как начался урок, мы написали пять страниц.
4- Okuldan geldiğimden beri ders Çalışıyorum.
4- С тех пор, как я пришел из школы, я делаю уроки.
5
5- С тех пор, как начал работать, я больше не нуждаюсь в деньгах.
- Çalışmaya başladığımdan beri Para problemim kalmadı.
27
17-...-ELİ
17-С ТЕХ ПОР. КАК
ФОРМУЛА: основа глагола + eli
ПРАВИЛО: a-1-o-u: (-у) -alı; e-i-ö-ü: (-y) -eli
Ben ^ Sen О I Biz f Siz Onlar J
gid + eli
Примечание: -dığından beri v,[ -eli имеют одинаковый смысл, но в отличие от -dığından beri, -eli имеет отрицательную форму, хотя и реже употребимую. 1- 0 , Berlin'e gideli biz onu görmedik.
1- С тех пор, как он уехал в Берлин, мы его не видели.
2- Bizim oğlan evi terk edeli dünyamız karardı.
2- С тех пор, как сын ушел из дома, наша жизнь разрушилась.
3- Televizyon alalı artık misafirliğe de gidemiyoruz.
3- С тех пор, как мы купили телевизор, в гости больше не ходим.
4- Türkiye'den geleli hiç denize gitmedik.
4- С тех пор, как уехали из Турции, мы не плавали.
5- Üniversiteyi bitireli arkadaşlarımla hiç görüşmedim.
5- С тех пор, как я закончил университет, с друзьями так и не виделся. 28
18-...-MAK İSTEMEK
18- ХОТЕТЬ
ФОРМУЛА: основа глагола + так istemek ПРАВИЛО: a-1-o-u: -так; е-i-ö-ü: -тек Ben Sen О Biz Siz Onlar
yap + так istemek
Примечание: İstemek - единственный глагол в турецком языке, перед которым может употребляться начальная форма глагола. В остальных случаях глагол получает аффикс какого-либо падежа. 1- Bu yaz tatilimi İtalya'da geçirmek istiyorum.
1- Этим летом я хочу провести отпуск в Италии,
2- Tenis oynamayı iyi öğrenmek istiyorum.
2- Я хочу научиться хорошо играть в теннис.
3* Yarın biz de sizinle sinemaya gelmek istiyoruz.
3- Мы тоже хотим пойти завтра с вами в кино.
4- Üniversiteden sonra yüksek ücretli bir iş bulmak istiyorum.
4- После института я хочу найти хорошо оплачиваемую работу.
5- Sizinle kardeşiniz hakkında konuşmak istiyorum.
5- Я хочу поговорить с вами о вашем брате. 29
19- „.-MAYA
19- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ ВДАТ.П.
ФОРМУЛА: основа глагола + т а + у + аффикс Дат.п.
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -maya;
Ben Sen O Biz Siz Onlar
e-i-ö-ü: -meye
başlamak, karar vermek
oku + ma + у + a
Примечание: дательным падежом управляют следующие глаголы: başlamak, karar vermek, inanmak, çalışmak, gitmek, gelmek, gayret etmek, devam etmek, sevinmek, çağırmak, yardım etmek, izin vermek, engel olmak, karışmak, alışmak, benzemek, davet etmek ... 1- Boş zamanlarımda bol bol kitap okumaya çalışıyorum.
1- В свободное время я стараюсь много читать.
2- Biz hâlâ eski dostlarımızla görüşmeye devam ediyoruz.
2- Мы все еще продолжаем встречаться со старыми друзьями.
3- Dün oğlum yürümeye başladı.
3- Вчера мой сын начал ходить.
4- Kendime yeni ve güzel bir çanta almaya karar verdim.
4- Я решила купить себе новую красивую сумку.
5- Berna dün akşam bizi çay içmeye davet etti.
5- Вчера Берна пригласила нас пить чай к себе домой.
30
20- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ
20- ...-МАУ1
ввинл. ФОРМУЛА: основа глагола + т а + у + аффикс Вин.п.
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -mayı;
e-i-ö-ü: -meyi
oku + ma + у + ı
düşünmek, sevmek
Примечание: винительным падежом управляют следуюпще глаголы: denemek, bilmek, beğenmek, tavsiye etmek, öğrenmek, bırakmak, becermek, öğretmek, unutmak, bitirmek, başarmak, kabul etmek, önermek, planlamak, reddetmek, tamamlamak... 1-Arkadaşlar gelecek hafta bize gelmeyi düşünüyorlar.
1- Друзья думают навестить нас на следующей неделе.
2- Yarın pikniğe gitmeyi planlıyoruz.
2- Завтра мы планируем поехать на пикник.
3- Benim küçük kardeşim araba sürmeyi hiç bilmiyor.
3- Мой младший брат совсем не умеет водить машину.
4- Boş zamanlarımı arkadaşlarımla geçirmeyi çok seviyorum.
4- Я очень люблю проводить свое свободное время с друзьями.
5- O, geçen yıl bizi kendi doğum gününe çağırmayı unutmuştu.
5- В прошлом году она забыла пригласить нас на свой день рождения. 31
21- .„-MAKTAN
21- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ИСХ. ПАДЕЖЕ
ФОРМУЛА: основа глагола + т а к + аффикс Исх. падежа
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -maktan; e-i-ö-ü: -inekten
Ben Sen O Biz Siz Onlar
yap + так + tan
hoşlanmak, bıkmak
Примечание: исходным падежом управляют следующие nrarojibi:nefret etmek, bezmek, zevk almak (zevk duymak), kaçınmak, korkmak, bahsetmek, kurtulmak, sıkılmak, usanmak, vaz geçmek, yorulmak, şikayet etmek .., 1- ilkbaharda akşamlan parkta dolaşmaktan çok hoşlanırım.
1- Мне очень нравится бродить весенними вечерами по парку.
2- Küçükken evde yalnız kalmaktan çok korkuyorlardı.
2- В детстве они очень боялись оставаться дома одни.
3- Arkadaşımla beraber dükkanların vitrinlerini seyrederek gezmekten çok büyük zevk alıyorum.
3- Я получаю большое удовольствие, гуляя с подругой и рассматривая витрины магазинов.
4- Ders çalışmaktan nefret eder.
4- Он ненавидит делать уроки.
5- Tatilde Paris'e gitmekten vazgeçti.
5- Он передумал проводить свой отпуск в Париже. 32
22- ...-MAKTA
22- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В МЕСТ. ПАДЕЖЕ
ФОРМУЛА: основа глагола + т а к + аффикс Мест, падежа
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -makta; e-i-ö-ü: -mekte
Ben ^ Sen , 0 Biz Siz Onlar >
yürü + mek + te
zorlanmak, acele etmek...
>
Примечание: местным падежом управляют следующие глаголы: güçlük çekmek, sıkıntı çekmek, geç kalmak, zorlanmak, acele etmek ... 1* Ali sayısal dersleri anlamakta güçlük çekiyor.
1- Али испытывает трудности в изучении точных наук.
2- Ben küçükken başkalarıyla konuşmakta zorlanıyordum.
2- Когда я был маленький, мне было трудно общаться с другими детьми.
3- Bizim şirketin yıllık mali raporunu vergi dairesine vermekte geç kaldım.
3- Я опоздал с предоставлением годового отчета нашей фирмы в налоговую инспекцию.
4- 0, kazadan sonra borçlarını ödemekte çok sıkıntı çekti.
4- Он испытывает трудности с возвратом долгов после аварии.
S-Böyle kârlı bir teklifi reddetmekte acele etme.
5- Не торопись отказываться от такого выгодного предложения. 33
23-СООБЩЕНИЕ ИНФОРМАЦИИ
23- ...-MAKTADIR
ФОРМУЛА: основа глагола + maktadır
ПРАВИЛО: a-i4>-u: -maktadır;
e-i-ö-ü: -mektedir
Примечание: -maktadır и -yor (аффикс настоящего времени) придают один и тот же смысл, но в отличае от -yor, -maktadır используется тогда, когда сообщается информация. 1- Kangurular Avustralya'da yaşamaktadırlar.
1- Кенгуру живут в Австралии.
2- Bu okulda üç yabancı dil öğretilmektedir.
2- В этой школе изучаются три иностранных языка.
3- SONY televizyonları Japonya'da yapılmaktadır.
3- Телевизоры SONY производятся в Японии.
4- Burada butun okullar bir eylülde açılmaktadır.
4- Все школы здесь начинают работать с первого сентября.
5- Volga nehri Hazar Denizi'ne dökülmektedir.
5- Волга впадает в Каспийское море.
6- Rusya, yüzölçümü bakımından, dünyada birinci sırada yer almaktadır.
6- Россия занимает первое место в мире по площади территории.
7- Olimpiyat oyunları dört yılda bir ve her zaman farklı ülkelerde yapılmaktadır.
7- Олимпийские игры проводятся один раз в четыре года и всегда в разных странах. 34
24- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ОСН. П.
24-...-MASI
ФОРМУЛА: основа глагола + т а + аффикс принадлежности
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -ması;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
e-i-ö-ü: -mesi
oku + ma + m oku + ma + n oku + ma + sı oku + ma + mız oku + ma + nız oku + ma + lan
mümkün, imkânsız
Примечание: форма -ması употребляется со следующими словами: olanaksız, problem olmak, zarar vermek, yasak, yasaklanmak (yasak edilmek), manasız, gereksiz... 1- Yeni kitaplar hakkında biraz görüşmemiz mümkün mü?
1- Мы можем поговорить по поводу нового учебника?
2- Bunu yarma kadar bitirmemiz imkansız.
2- К завтрашнему дню невозможно это закончить.
3- Yarın sabah üniversiteye gitmeleri olanaksız.
3- Вряд ли они придут в институт завтра утром.
4- öğrencilerin şehirler arası telefon c toeleri yasak.
4- Студентам запрещено звонить по межгороду.
5- Baban çalışırken, böyle önemsiz bir şey için, onu rahatsız etmemen «erek.
5- Незачем беспокоить отца по таким пустякам, когда он работает. 35
2S- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В РОД. П.
2S- ...-MASININ
ФОРМУЛА: основа глагола + т а + аффикс принадлежности + аффикс Род. падежа
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -masının;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
geç geç geç geç geç geç
kal + ma kal+ ma kal + ma kal+ ma kal+ ma kal + ma
e-i-ö-ü: -meşinin
+ m + m + n + in + sı + n + in + mız + in + nız + in + lan + n + in
sebebi, zararı olmak
Примечание: с родительным падежом употребляются следующие слова - nedeni, sorumlusu, manası olmak, anlamı olmak, faydası olmak ... 1- Benim hasta olmamın tek sebebi bu soğuk havalar.
1- Единственная причина того, что я болен - это холодная погода.
2- Senin burada kalmanın bir sebebi var mı?
2- Ты здесь остался по какой-то причине?
3- Onun zayıf not almasının tek sorumlusu sensin.
3- Ты единственный виновник того, что он получает плохие оценки.
4- Et yememenin nedenini bize söyleyebilir misin?
4- Ты не скажешь, почему ты не ешь мясо?
5- Bu geç saatte ona telefon etmemizin bir manası yok.
5- Нет смысла звонить ему в столь поздний час. 36
26- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ЛАТ. П.
26- .„-MASINA
ФОРМУЛА: основа глагола + ma + аффикс принадлежности + аффикс Дат. падежа 4
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -masına;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onlann
oku oku oku oku oku oku
+ ma + ma + ma + ma + ma + ma
e-i-ö-ü: -meşine
+m +a +n +a + sı + n + a + mız + a + nız + a + lan + n + a
у
karışmak, izin vermek ...
J
1- Babam dışarı çıkmama izin vermedi.
1- Отец не разрешил мне выйти на улицу.
2- Benim sinemaya izinsiz gitmeme çok kızmış.
2- Его разозлило то, что я пошел в кино без разрешения.
3- Bu müdür, benim yüksek mevkilere gelmemi engelledi.
3- Директор препятствовал моему продвижению по службе.
4- Ahmet'in imtihanı kazanmasına kimse şaşırmadı.
4- Никто не удивился тому, что Ахмет сдал экзамен.
5- Sen benim en sevdiğim işle ilgilenmeme karışamazsın.
5- Ты не можешь помешать мне заниматься любимым делом.
6- Kardeşim bile artık benim yüksek sesle kitap okumama alıştı.
6- Даже брат уже привык, что я читаю книги вслух.
37
27- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ
27- ...-MASINI
В ВИН. П. ФОРМУЛА: основа глагола + ma + аффикс принадлежности + аффикс Вин. падежа
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -masını;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
oku oku oku oku oku oku
+ ma + ma + ma + ma + ma + ma
e-i-ö-ü: -meşini
+ m + ı + n + ı + sı + n + ı + mız + ı + nız + ı + lan + n +
L
Г
söylemek, rica etmek ...
1 J
1- Doktor daha çok dinlenmemi tavsiye etti.
1- Доктор посоветовал мне больше отдыхать.
2- Bütün anne ve babalar çocuklarının küçük yaşta sporla ilgilenmelerini isterler.
2- Все родители хотят, чтобы их дети с ранних лет занимались спортом.
3- Genel müdür muhasebeciye şirketin yıllık gelir ve gider hesaplarını getirmesini söyledi.
3- Генеральный директор сказал бухгалтеру принести отчет о прибылях и убытках фирмы.
4- Fabrika işçileri maaşlarının iki kat arttırılmasını istiyorlardı.
4- Рабочие фабрики хотели, чтобы из зарплат была увеличена в два раза.
5- Anneannem bizim birkaç gün daha kendisinin yanında kalmamızı kabul etti.
5- Бабушка была согласна, чтобы мы остались у нее еще на пару дней. 38
28- ...»MASINDAN
28- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ИСХ. ПАДЕЖЕ
ФОРМУЛА: основа глагола + т а + аффикс принадлежности + аффикс Исх. падежа
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -masından;
Benim acımı Senin Onun Bizim Bizin Sı"™ Sizin Onların
yap + ma yap + ma yap + ma yap + ma yap + ma yap.+. ma
+ + + + + +
e-i-ö-ü: -meşinden
m + dan n + dan sı + n + dan mız + dan mz + dan larf + n + dan
hoşlanmak, bıkmak
1- Ablamın benim işlerime kanşmasmdan hiç hoşlanmıyorum.
1- Мне не нравится, когда сестра вмешивается в мои дела.
2- Şehirdeki otobüslerin düzensiz çalışmasından bıktım.
2- Мне надоело, что в нашем городе очень плохо ходит транспорт.
3- İnsanlar özel hayatlarına karışılmasından nefret ederler.
3- Люди ненавидят, когда кто-то вмешивается в их личную жизнь.
4- Gece dışarıda tek başına gezmenden korkuyorum.
4- Я боюсь, когда ты одна ходишь ночью по улице.
5- Antrenör öğrencilerinin uluslararası yarışmalara katılmasından çok hoşlanıyor.
5- Тренеру нравится, что его ученики участвуют в международных турнирах.
39
29- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ДАТ.П, (наст./прош. время)
29- ...-DIĞINA
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности + аффикс Дат. падежа
ПРАВИЛО: a-ı: -dığına (-tığına); o-u: -duğuna (-tuğuna); e-i: -diğine (-tiğine); ö-ü: -düğüne (-tüğüne)
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
yap yap yap yap yap yap
+ tığ + tığ + tığ + tığ + tığ + tık
+ im + a + in + a + ı +n +a + imiz + a + ımz + a + lan + n + a
"^ .
sevinmek, üzülmek ...
^
1- Bunu senden duyduğuma çok üzüldüm.
1- Мне очень жаль, что я это услышал от тебя.
2- Annem uzun yıllardan sonra arkadaşlannı tekrar gördüğüne çok sevindi.
2- Мама очень обрадовалась, увидев свою подругу через столько лет.
3- Hâkim sanığın bu suçu işlediğine inanmıyordu.
3- Судья не верил, что обвиняемый совершил это преступление.
4- Genel müdür şirketin hisse fiyatlarının yükseldiğine çok sevindi.
4- Директор обрадовался, что акции фирмы возросли в цене.
5- Tamirci bütün aletlerinin çalındığına inanamadı.
5- Мастер не мог поверить, что у него украли все инструменты.
40
30- ...-DIĞINI
30- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ВИН Л . (наст./ггрош. время)
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности + аффикс Вин. падежа
ПРАВИЛО: a-ı: -dığım (-tığını); o-u: -duğunu (-tuğunu); e-i: -diğini (-tiğini); ö-ü: -düğünü (-tüğünü)
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
yap yap yap yap yap yap
+ tığ + tığ + tığ + tığ + tığ + tık
+ im + ı + m + ı + ı + n + ı + imiz + ı + iniz + ı + lan + n + ı
bilmek, zannetmek
1- Ben onun birkaç yıldan beri bir Alman bilgisayar şirketinde çalıştığını biliyorum.
1- Я знаю, что он уже несколько лет работает в немецкой компьютерной фирме.
2- Nesrin arkadaşlannın dileklerinin gerçekleştiğini düşünüyordu.
2- Несрин думала, что желания ее друзей исполнились.
3- Ferhat, benim Türkiye'de tatil yapmak istediğimi biliyordu.
3- Ферхат знал о моем желании поехать отдыхать в Турцию.
4- Lokantaya gelen müşteri 4- Посетитель ресторана понял, sebzelerin taze olmadığını anlamıştı. что овощи были не свежими. 5- Tezgahtar, müşterinin, ekmeği paltosunun cebine saklamak istediğini görmüştü.
5- Продавец видел, что покупатель хотел спрятать хлеб в карман своего пальто.
41
31- ...-DIĞINDAN
31- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ИСХ. ПАДЕЖЕ (наст./прош. время)
ФОРМУЛА: основа глагола + dik + аффикс принадлежности + аффикс Исх. падежа
ПРАВИЛО: a-ı: -dığından (-tığından); o-u: -duğundan (-tuğundan); e-i: -diğinden (-tiğinden); ö-ü: -düğünden (-tüğünden)
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onlann
yap yap yap yap yap yap
+ tığ + tığ + tığ + tığ + tığ + tık
> + im + dan + in + dan + ı + n + dan у + imiz + dan + iniz + dan + lan + n + dan->
emin olmak, şüphelenmek ...
1- Satıcının bütün mallannın çalındığından henüz haberi yoktu.
1- Торговец еще не знал, что у него украли весь товар.
2- Mühendis bu bilgisayarların üç gün önce alınmış olduğundan şüphelendi.
2- Инженер сомневался, что компьютеры были куплены еще три дня назад.
3- Ayla'nm ailesinin, kızlarının eve dönerken yolda kaza geçirdiğinden haberleri yoktu.
3- Семья Аилы еще не знала, что по дороге домой их дочь попала в аварию.
4- Amcam parayı bir hafta önce gönderdiğimizden emindi.
4- Дядя был уверен, что деньги мы отправили ему неделю назад.
S- Cerrah ameliyatın başarılı geçtiğinden emin değildi.
5- Хирург не был уверен, что операция прошла успешно.
42
32- -.-ACAĞINA
32» ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ДАТ.ПАДЕЖЕ (будущее время)
ФОРМУЛА: основа глагола + асак + аффикс принадлежности + аффикс Дат.п.
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -(y)acağına;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onlann
oku oku oku oku oku oku
+у +у +у +у +у +у
e-i-ö-ü: -(y)eceğine
+ acağ + im + a + acağ + in + a + acağ + ı + n + a + acağ + imiz + а + acağ + iniz + a + acak + lan + n + a
inanmak, sevinmek
1- Ben en kısa zamanda evleneceğimize inanıyorum.
1- Я верю, что в ближайшее время мы поженимся.
2- öğrenciler yazın hep beraber nehir kıyısına gezmeye gideceklerine çok sevindiler.
2- Ученики очень обрадовались тому, что летом-они все вместе пойдут в поход на реку.
3- Fikret bu ayın sonunda çok büyük bir teftiş geçireceğine faşırmadı.
3- Фикрет совсем не удивился, что в конце этого месяца у него будет серьезная проверочная работа.
4- Annem gelecek hafta kendisiyle beraber alış verişe çıkamayacağıma Çok üzüldü. 5- Sevil babasının iki ay sonra iş seyahatinden bir sürü hediyeyle döneceğine inanıyordu.
4- Мама огорчилась, что на следующей неделе я не смогу поехать с ней за покупками. 5- Севиль верила, что через 2 месяца ее отец вернется из командировки с кучей подарков. 43
33- ...-ACAĞINI
33- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ВИН .ПАДЕЖЕ (будущее время)
ФОРМУЛА: основа глагола + асак + аффикс принадлежности + аффикс Вин.п.
ПРАВИЛО: a-ı-o-u: -(y)acağını;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
oku oku oku oku oku oku
+ у + у + у + у + у + у
+ acağ + acağ + acağ + acağ + acağ + acak
+ + + + + +
e-i-ö-ü: -(y)eceğini
un + ı in + ı ı + n + ı imiz + ı iniz + ı lan + n + ı
bilmek, zannetmek
1- Onun bu problemi çözebileceğini tahmin etmiyordum.
1- Я не думал, что она сможет решить эту задачу.
2- Yeşim gelecek yıl en yakın kız arkadaşının ona misafirliğe geleceğini henüz bilmiyordu.
2- Ешим еще не знала, что на следующий год к ней в гости приедет ее близкая подруга.
3- Nilgûn, yeni muftak dolaplarını bir ay sonra getireceklerini umut ediyordu.
3- Нильпон надеялась, что через месяц ей привезут ее новый кухонный гарнитур.
4- Mimar, gelecek yıl, binanın kendi çizdiği projeye göre inşa edileceğini bilmiyordu.
4- Архитектор не знал, что по его проекту в следующем году будут строить здание.
5- Senin gelecek yıl Karadeniz'e gideceğini zannediyordum.
5- Я думал, что следующим летом ты поедешь отдыхать на Черное море. 44
34-...-ACAĞINDAN
34- ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ В ИСХ. ПАДЕЖЕ (будущее время)
ФОРМУЛА: основа глагола + асак + аффикс принадлежности + аффикс Исх. падежа
ПРАВИЛО: a-1-o-u: -(y)acağından;
Benim Senin Onun Bizim Sizin Onların
e-i-ö-ü: -(y)eceğinden
oku + у + acağ + im + dan oku + у + acağ + in + dan oku + у + acağ + ı + n + dan oku + у + acağ + imiz + dan oku + у + acağ + mız + dan oku + у + acak + lan + n + dan
1- Hemşire hastanın iğneden sonra beş saat daha uyuyacağından emindi. 2- Babam yeni televizyonun iki gün sonra getirileceğinden çok emin. 3- Yarın havanın bu kadar sıcak olacağından emin değilim.
emin olmak, şüphelenmek
1- Медсестра была уверена, что после укола больной будет спать еще пять часов. 2- Папа совершенно уверен, что новый телевизор нам привезут уже через два дня. 3- Я сомневаюсь, что завтра погода будет такой же жаркой.
4- Yönetmen, sanatçının bu kadar az bir ücret karşılığında bu filmde 4- Режиссер сомневался, что oynamayı kabul edeceğinden актер согласится играть роль за Şüpheliydi. столь малую сумму. 5- Babam liseyi bitirdikten sonra ^ademiye giremeyeceğimden korkuyor.
5- Отец боится, что после лицея я не смогу поступить в академию.
45
ГЛАГОЛЬНОЕ ИМЯ (İSİM FtÎL) В турецком языке глагольные имена (isim fiiller) образуются следующим образом: ma/mak (наст, время) +[ аффикс 1I +Г аффикс основа + dik (прош. время) асак (буд. время) ^принадлежим глагола
J
TEMEL TÜRKÇE KELİME VE KELİME GRUPLARINI ÖĞRENME KILAVUZU
Ни для кого не является откровением, что Кавказ, в силу этнического и религиозного многообразия своего населения, является довольно-таки сложной территорий в плане создания единого информационного пространсва, которое является одним из неоспоримых позитивных достижений глобальной эпохи, обеспечивающих информационное взаимодействие организаций и граждан, а также удовлетворение их информационных потребностей. Учитывая поляризацию в регионе, когда, сохраняя нормальные отношения с Россиией, Азербайждан более тяготеет к Турции, Грузия, несмотря на формальные попытки улучшения взаимоотношений с северным соседом, привержена идее вступления в Евросоюз и НАТО, а Армения, по словам главы аналитического бюро «Alte et Certe» Андрея Епифанцева, ведет комплементарную политику, пытаясь угодить и России, и Западу, а «в нашем полярном мире, который поляризуется все больше, достичь этого невозможно» . Таким образом, на сегодняшний день для Закавказья практически не осталось тем, освещая которые средства массовой информации могли бы способствовать восстановлению диалога и постепенному снятию напряжения между соседними народами. Поэтому, тема нового глобального проекта, способного свести воедино экономические интересы закавказских государств, могла бы консолидировать информационную политику средств массовой информации закавказских государств, способствовать зарождению единого информационного пространства региона и таким образом стать шагом если не к восстановлению нормальных отношений, то, по крайней мере, к началу кооперации между вовлеченными в этот проект структурами. «Решение по конфликтным ситуациям не будет найдено до тех пор, пока мы не будем воспринимать регион как единое экономическое пространство. То, что происходит в данном регионе, сразу отражается на соседях» , - сказал бывший министр иностранных дел Грузии И.Менагаришвили в одном из интервью и подчеркнул, что установление региональных структурных рамок позволит обеспечить стабильность и снизить риски.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ PEDAQOJİ TƏHSİL ÜZRƏ KOORDİNASİYA ŞURASI AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Təhsildə Qloballaşma və IKT Mövzusunda Beynəlxalq Konfransın MATERIALLARI 17-19 May 2008 Bakı-AZƏRBAYCAN Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ ii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans «Bу эцн дцнйада беля бир тенденсийа вар: Qлобаллашмыш ъямиййят формалашдырмаг. Буна ися елмин, тящсилин эяляъяк уьурлары вя инсанларын тяфяккцрцнцн йениляшмяси щесабына наил олмаг олар». Азярбайъанın Цмуммилли лидери Щейдяр Ялийев «Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. » Илщам Ялийев. Азярбайъан Республикасынын Президенти iii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ iv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ÖNSÖZ Azərbaycan təhsili qloballaşma yollarında Hörmətli konfrans iştirakçıları! Bu gün- Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranmasının 90 illiyi ərəfisində, şərqdə ilk demokratik respublikanm yaranmasının ildönümünə həsr edilmiş "Təhsildə Qloballaşma və İKT" adlı beynəlxalq elmi praktik konfransa toplanmışıq. Konfransın bütün iştirakçılarını, xüsusən də qardaş Türkiyə Respublikasından gəlmiş qonaqlarımızı salamlayır, xoş gəlmisiniz deyirəm. Sevindirici haldır ki, bizim belə görüşlərimiz artıq davamlı xarakter alır. XX əsrin əvvəli bəşər tarixinə öz təlatümlü siyasi prosesləri ilə imza qoymuşdur. Belə bir mürəkkəb tarixi şəraitdə qoca şərqin ilk demokratik respublikası- Azərbaycan Demokratik Respublikası yarandı. Azərbaycan Demokratik Respublikası yaranması bütün dünyaya göstərdi ki, şərqdə, müsəlman dünyaslnda da demokratik, dünyəvi respublika qurula bilər. Azərbaycan Demokratik Respublikası cəmi 23 ay yaşasa da, sonrakı illərdə-XX əsrin sonuna qədər Azərbaycan xalqmın qəlbində saxladığı müstəqillik ideyalarına bir mayak olmışdur. Nəhayət XX əsrin sonunda Azərbaycan xalqı yenidən özünün müstəqilliyinə qovuşdu. Bu yaxmlarda anadan olmasının 85 illiyini qeyd etdiyimiz ulu öndərimiz, Heydər Əliyevin söylədiyi kimi artıq müstəqilliyimiz dönməz və əbədidir. XX əsrin əvvəli bəşər tarixinə öz təlatümlü siyasi prosesləri ilə imza qoymuşdursa, XXI əsrin əvvəli bəşər tarixinə qlobal proseslərin başlanma tarixi kimi yazılacaqdır. Artıq qlobal proseslər bu günkü iqtisadi, siyasi və sosial proseslərin mühüm xarakteristikasma çevrilmişdir. Bildiyiniz kimi, qloballaşma anlayışı latin dilində "Yer kürəsi" mənasını verən, qlobus sözündən yaranmışdır. Qloballaşma anlayışının mahiyyətini alimlər belə izah edirlər: Qloballaşmainsanların, informasiyaların, əmtəə və kapitalın dünya miqyasında öz yerini maneəsiz dəyişmə prosesi olub, intensiv iqtisadı, siyası, sosial və mədəni əlaqələrin, informasiya inqilabının nəticəsidir. Ümumiyyətlə qloballaşmanın əsas səbəbi kimi müasir informasiya texnologiyaların yaranması və inkişafı xüsusi qeyd edilir. Qloballaşmanın əsas amilləri transmilli qurumların yaranması və inkşafı olub, nəticə etibarı ilə "sərhədsiz dünya"nm yaranmasına xidmət edir. v Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Mürəkkəb siyasi və iqtisadi proses olan qloballaşma Türk dünyasına nə vəd edir? Qloballaşma kiçik dövlətlərə, öz müstəqilliyini yeni qazanmış xalqlara nə dərəcədə faydalıdır? Bu suailara ən dəqiq cavabı yəqin ki, zaman özü cavab verəcəkdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, cənab İlham Əliyev Türkiyə Respublikasımn Antaliya şəhərində 2006-cı ildə keçirilən "Türkdilli Dövlətlərin və Topluluqların X Dostluq, Qardaşlıq və Əməkdaşlıq Qurultayı"ndaki nitqində söyləmişdir: "Dünyada qloballaşma prosesləri gedir. Biz bu vəziyyətə özümüzü uyğunlaşdırmalıyıq. Bir-birimizə bağlı olmalıyıq, bir-birimizin əlini ıhöhkəm tutmahyıq ki, gücümüz daha da artsın.... Bu gün türk dünyasının çox böyük potensialı var və Türkiyə başda olamaqla bütün türkdilli dövlətlər siyasi, iqtisadi cəhətdən sürətlə inkişaf edir... OnagörəTürk dünyasının birləşməsi bu gün daha aktualdır və bunu etmək üçün daha gözəl imkanlar var. Biz Türk dünyasını daha mütəşəkkil şəkildə birləşdirməliyik və Türk dünyasında gedən proseslərə biganə qalmamahyıq. ... Birgə səylər nəticəsində Türk dünyası şox böyük imkanlara, güclu siyasi mövqeye malik olacaq, bizim işlərimiz daha da uğurla həyata keçiriləcəkdir". Zənn edirik ki, cənab Prezidentin bu sözləri bizi qlobal proseslərə nikbin baxmağa sövq edir, bu proseslərdən milli inkişaf, Türkdilli xalqlann inteqrasiyası naminə faydalanmağa istiqamətləndirir. Hesab edirik ki, kiçik dövlətlər tarixən analoqu olmayan qlobal proseslərə keyfıyyətli təhsil sistemi qurmaqla, milli insan potensiahnı gücləndirməklə, müasir texnologiyalara sahib olmaqla, etibarlı strateji tərəfdaşlar tapmaqla , milli genafondu qoruyub saxlamaqla, milli xüsusiyyətlərinə sadiq qalmaqla cavab verməlidir. Bir millət, iki dövlət olaraq qlobal proseslərdən hər iki dövlətin inkişafı naminə faydalanmağa çalışmahyıq. Qloballaşma həyatın bütün sahələrinə, xüsusən də təhsil sisteminə ciddi təsiri təsir edir. Bu gün qloballaşma proseslərinin təsiri ilə dünyada Vahid İnformasiya Təhsil Məkanı formalaşır. Bu vahid təhsil məkanı yüksək beynəlxalq standartlar əsasında yaradılmış milli təhsil məkanlarmm inteqrasıyasını tələb edir. Yaxın gələcəkdə qlobal təhsil standartları tələblərinə cavab verə bilməyən milli təhsil sistemləri beynəlxalq rəqabətə davam gətirə bilməyərək, öz mövqeyini transmilli təhsil sistemlərinə, transmilli universitetlərə təhvil verməli olacaqlar. Qlobal təhsilin texnologiyası müasir informasiya texnologiyalarıdır. Onagörə də, bu günkü beynəlxalq elmi konfrans "Təhsildə Qloballaşma və İKT" probleminə həsr edilmişdir. Konfransm təşkilatçıları sizə təqdim edilən proqramdan bəlli olduğu kimi A.R T.N. Pedaqoji Təhsil üzrə Koordinasiya Şurası, Türkiyə Cumhuriyyəti Hacəttəpə Universiteti və Azərbaycan vi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Dövlət Pedaqoji Universitetidir. Müzakirə edilən məsələlərlə əlaqədar Hacəttəpə Universitetindən gəlmiş qonaqlarımızın rəyləri, iş təcrübəsi bizim mütəxəssislərimiz və universitetlərimiz üçün maraqlı olacaq. Ümid edirəm ki, belə müzakirələr hər iki tərəfə fayda verə bilər. Azərbaycan Respublikasmın son illər sürətli iqtisadi inkişafı təhsilin inkişafına da təkan verir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin yeni korpusunun açıhşında söyləmişdir. "...Ölkəmiz müasirləşir, dünya birliyinə inteqrasiya edir, ölkənin iqtisadi potensialı artır. ... biz çox istəyirik ki, gənc nəsl ...bilikli savadlı olsun, bu sahəyə çox diqqət verməliyik, mən istəyirəm ki, dünyada mövcud olan ən müsbət təcrübəni götürək, Azərbaycanda tətbiq edək, mövcud olan vəziyyətə uyğunlaşdıraq. Beləliklə gənc nəsl peşəkar kadrlara çevriləcəkdir. Gərək maddi texniki bazanın möhkəmləndirilməsi və tədris prosesinin müasirləşdirilməsi paralel şəkildə aparılsın. Məhz bu təqdirdə biz istədiyimizə nail ola biləcəyik. ...Ali məktəblərdə təhsil prosesinin inkişafında böyük işlər görülməlidir. Ən qabaqcıl, dünya miqyaslı ali məktəb heç vaxt əldə etiyi nailliyətlərlə kifayətlənmir. Bu, daim islahat tələb edən sahədir. Əlbəttə ki, dünyada elmi-texniki tərəqqinin bütün yeniliklərini bilmək, onları qavramaq, qabaqcıl ali məktəblərlə əlaqə yaratmaq təhsil prosesinin inkşafmda mühüm rol oynayacaqdır. Azərbaycan da bu yolu seçibdir". Azərbaycanın digər ali məktəbləri kimi bizim universitet də son bir ildə müəyyən nailiyyətlərə imza atmışdır. Təhsildə informasiya texnologiyalarının tətbiqi istiqamətində Universitetimizdə son bir ildə müəyyən işlər görülmüşdür. Üniversitetin "Kompüter Mərkəzi" yaradılmış, 75 kompüterdən ibarət 2 kompüter zalı istifadəyə verilmiş, Universitetin informatlaşması üzrə 5 illik strategiya müəyyən edilmiş, bu istiqamətdə konkret addımlar atılmışdır. Özü-özlüyünde İKT-lərin təhsildə roluna dair beynəlxalq konfransın keçirilməsi, Kompüter Mərkəzi-nin konfransın təşkilində səmərəli fəaliyyəti, üniversitetdə bu yönümdə ciddi dönüş yaradılmasını göstərir. Məhz bu baxımdan, pedagoji təhsilin informatlaşması sahəsinde Hacettepe Üniversiteti ile strateji əməkdaşlığın inkişafı xususi önəm daşımakdadır. Ümit ederim ki, konfrans bu əməkdaşlığın təməl prinsiplərinin və başlıca istiqamətlərinin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayacakdir. vii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Bizim Hacəttəpə Universitetində toplanmış təcrübənin öyrənilməsinə və Azərbaycan Dövlət Pedagoji Üniversitetində tətbiq edilməsinə böyük marağımız var. Ümüd edirəm ki, konfrans işgüzar səraitdə keçəcəkdir. Konfransın işinə müvəfəqqiyyətlər arzu edirəm. Prof. Yusif Məmmədov ADPU-nun rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü viii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ÖNSÖZ Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Eğitimdeki Yeri ve Önemi Günümüzde Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BT) toplumlar üzerinde büyük etkisi vardır. Teknolojiler toplumda yaygınlaşmaya ve kullanılmaya başladıktan sonra, değişme kaçınılmaz hale gelmiştir. Eğitimin amaçlarından biri de toplumun gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmek olduğuna göre bilgi çağına uygun, bilgi toplumlarının özelliği göz önüne alınarak öğrencileri yetiştirmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Günümüzde yetiştirilen bireylerin bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, bilgiyi değerlendirme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donanık hale getirilmesi gerekir. Kuşkusuz ki, yalnızca öğrencilerin değil onları yetiştirecek olan öğretmenlere de bu becerilerin kazandırılması gerekmektedir. Karmaşık ve yarışmacı bir dünyanın üyesi olarak insan, hayatta kalabilmek ve varlığını sürdürebilmek için önemli nitelikte ve nicelikte bilgiye ulaşabilmeli, bilgiyi kullanabilmeli kısacası bilgiye sahip olmalıdır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri eğitim sürecinin geliştirilmesinde de önemli rol oynamaktadır. Öğrenme ve öğretme ortamına önemli bir yer almakta, yeni olanaklar sunmaktadır. Eğitim hem yeni teknolojileri öğretmek hem de bu teknolojileri toplumda kullanabilecek bireyler yetiştirmek zorundadır. Günümüzde çocuklar hızla değişen bir dünya ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu hızlı değişme, ilerde birer yetişkin olacak bu çocukların nelere gereksinim duyacaklarını yordamamızı güçleştirmektedir. Genç kuşakların bu değişime ayak uydurabilecek ve değişime katkıda bulunabilecek şekilde yetiştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bugünün programı ile okulu bitiren bir öğrenci ekonomik ve sosyal koşulların gerektirdiği bilgi ve becerilerden yoksun olarak mezun olacaktır. Dünün programı ile yarının toplumunu inşa etmek, eğitimin toplumunu ihtiyaçları ve beklentileri doğrultusunda birey yetiştirmesini engelleyecektir. Yarının teknoloji toplumun şimdiden hazırlanmaz, görmemezlikten gelirsek gelecekte bunun bedelini daha ağır ödemek durumunda kalır ve bu yarışta kaybedenler arasında yer alırız. Hızla değişen bir dünyada öğrencilerin günlük yaşamın üstesinden gelebilmeleri için neler ix Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans yapılması gerektiği, neler yapılabileceği sorulan birçok eğitimciyi bu konuda çalışmaya zorlamıştır. Ayrıca, toplumlar eğitimin niteliğini düşürmeden daha ucuza mal ederek, eğitimin etkinliğini artırmak için çalışmaktadır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri bunu gerçekleştirmek için eğitim alanında kullanılmaya başlamıştır. Niteliği düşürmeden daha ucuza, daha çok öğrenciye ulaşılmaya çalışılmaktadır. Hem bilgi olarak hem de yetenek olarak yaşantımızın her alanına giren teknolojiler daha önce de sözü edildiği gibi, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm toplumları köklü bir değişim süreci içerisine sokmuş, bilgi toplumlarının doğmasına neden olmuştur. Bilgi Toplumlarının temelinde ise teknoloji bulunmaktadır. Yeni teknolojiler eğitimde Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE), etkileşimli video, yapay zeka, telekonferans, elektronik haberleşme, web tabanlı eğitim, e-öğrenme, öğrenme nesneleri ile yerini almıştır. Eğitim alanı içerisinde Bilgi teknolojileri yalnızca bilgisayarlarla sınırlı değildir. Ancak eğitimde bilgisayarların kullanılmasıyla birlikte Bilgi teknolojilerinin kullanımı da hızlanmıştır. Bilgisayar Teknolojisinde elde edilen bilgilerin iletişim teknolojisine uygulanmasıyla yeni teknolojiler bireyleri iletişim teknolojisi içerisinde aktif kılmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri eğitim sürecinde dikkatlice ve yerinde kullanılırsa eğitimin etkililiğini artıracaktır. Prof. Dr. Buket Akkoyunlu Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı x Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans “Təhsildə Qloballaşma və IKT” Konfransı haqqında yekun məlumat Təhsilin informatlaşması probleminin həlli dünya təhsil təcrübəsində tarixən analoqu olmayan sistem problemdir. Bu gün deyə bilərik ki, təhsilin informatlaşması kimi qlobal əhəmiyyətli, mürəkkəb texnoloji problemin həlli bir sıra məsələlərin –təşkilati, texniki, elmimetodik, layihələndirmə, kadr, maliyyə v.s. kimi məsələlərin kompleks həllini tələb edir. Bəşər tarixində heç bir təhsil yeniliyi, təhsil islahatı, təhsil innovasiyası bu qədər inqilabi dəyişiklərə səbəb olmamış, bu qədər diqqət cəlb etməmişdir. Problemin ciddiliyi həm də onunla əlaqədardır ki, bu gün İKT elə bir sürətlə inkişaf edir ki, təhsil sistemi kimi tarixən ətalətli bir sahə bu yeniliklə heç cür ayaqlaşa bilmir, inkişaf edərək ona heç cür ona çata bilmir. Lakin İKT-nin təhsil sisteminə və ayrı-ayrı fərdlərin, qrupların, cəmiyyətin intellektual inkişafına, nəticə etibarı ilə insan potensialının inkişafına, ölkələrin iqtisadi və texnoloji sıçrayışına ciddi təsir imkanı nəzərə alınaraq bu problemin həlli ilə bütün sivil dünya ciddi məşğuldur. Bu problemin həllindən asılı olaraq ölkələrin sabah - İnformasiya Cəmiyyətində beynəlxalq sistemdə hansı mövqedə durmaları müəyyən olanacaqdır. Bu səbəbdən Azərbaycan Respublikasi Təhsil Nazirliyi, Pedaqoji Təhsil Üzrə Koordinasiya Şurası, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ve Türkiye Cumhuriyeti Hacettepe Üniversitesi müştərək olaraq “Təhsildə Qloballaşma və İKT” mövzusunda bu konfransı təşkil etmişdir. Bu konfransın istiqamətləri aşagıdaki kimi müəyyən edilmişdir: Konfransın istiqamətləri: 1. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının konseptual və hüquqi- normаtiv təminatı. 2. Pedaqoji təhsildə elektron resurslar. 3. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının kadr təminatı 4. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının elmi-metodik təminatı. 5. Respublikada təhsil sisteminin informatlaşmasında ali pedaqoji təhsil müəssisələrinin rolu. 6. Pedaqoji təhsilin idarəedilməsində İKT . 7. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrinin Boloniya Prosesinə qoşulmasında İKT-nin rolu xi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans 8. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrində informatika müəllimi hazırlanması problemləri 9. “ İKT əsaslı təhsil menecmenti” ixtisaslı kadrların hazırlanması perspektivləri 10. Pedaqoji təhsildə Distant Təhsil texnologiyaları. 11. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrinin İKT üzrə özəl şirkətlərlə əlaqələri 12. Qloballaşma dövründə təhsil problemi; Kompüter Mərkəzi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Direktor Dos. İlham Əhmədov xii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Təşkilat Komissiyası Prof. Yusif Məmmədov (Rektor) Prof. Malik Cəbrayilov Dos. Vüqar Mehrabov Dos. İlham Əhmədov Prof. Arif Buniyatov Prof. Buket Akkoyunlu (Dekan) Prof. Ayhan Yilmaz Dr. Halil Yurdugül Elmi Şura Prof. Yusif Məmmədov Prof. Buket Akkoyunlu Prof. Berrin Akman Prof. Petek Aşkar Prof. Vilayət Əliyev Prof. Arif Buniyatov Prof. Malik Cəbrayılov Prof. Özcan Demirel Prof. Fitnat Kaptan Prof. Fərrux Rüstəmov Prof. Haluk Soran Prof. Aysun Umay Prof. Ayhan Yılmaz Dos. Rasim Abdurrazaqov Dos. İlham Əhmədov Dos. Arif Altun Dos. Vaqif Həsənov Dos. Mirzəli Murğuzov Dos. Maqsud Nəcəfov Dos. Yasemin Usluel Dos. Zemfira Tağıyeva Redaksiya Heyəti Prof. Arif Buniyatov Dos. Fərhad Mustafazadə Dos. İlham Əhmədov Dos. İsa İsmayilov Dr. Halil Yurdugül xiii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ xiv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans İçindəkilər Ön söz (Prof. Yusif Məmmədov) ..........................................................................................v Ön söz (Prof. Dr. Buket Akkoyunlu).....................................................................................ix “Təhsildə Qloballaşma və IKT” Konfransı haqqında yekun məlumat..................................xi Komissiyalar..........................................................................................................................xiii İçindekiler..............................................................................................................................xv Plenar İclas........................................................................................................................... 1 Qloballaşan dünyada Azerbaycan eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirme siyasetinde pedagoji üniversitesinin rolü- S. Dikmen .............................................................................................2 Təhsil sisteminin informatlaşmasında ali pedaqoji təhsil möəssisələrinin rolü M. Cəbrayılov ........................................................................................................................6 Təhsilin qloballaşmasında İKT amili- İ. Əhmədov................................................................13 Bölme İclasları .....................................................................................................................27 Mövzular I – Təhsilin İnformatlaştırılmasınin Konseptual və Hüquqi-Normative Teminatı.................................................................................................................................27 Yazarlık dilleri ve öğretmen yetiştirmede uygulamaları –A. Altun P.Aşkar ......................28 Ali pedagoji təhsilin modernləşdirilmesi-Zamanın tələbidir- A. Mehrabov.......................36 İlköğretim okullarında teknoloji kullanımı- Yaşanan sorunlar, gözlemler ve çözüm önerileri- S. S. Seferoğlu .........................................................................................45 Öğrenme Yönetim Sistemleri (ÖYS) ve yükseköğretimde uygulamalarıG. Akçapınar, A. Altun, P. Aşkar........................................................................................54 «Elektron resurs mərkəzi» layihəsi- İ. C. Mərdanov, İ. B.Əhmədov` ....................................62 Yeni çağın müfredatında oyun alanlarının yeri- H. Tüzün .................................................66 Türkiyədə maqistratura və doktorantura təhsilinin hüquqi əsasları- M. X. Yolçiyev ..........71 Yabancı dil öğretmenlerinin Eğitiminde Bilişim Teknolojilerinin YeriÖ. Demirel ..........................................................................................................................77 Некоторые аспекты использования инфокоммуникационных технологий в профессиональной подготовке будущих учителей безопасности жизнедеятельности- Т.Г. Везиров, Л.В. Музаева ...................................84 Yabancı dil öğretmeni yetiştirmede küreselleşmenin etkileri ve bilişim teknolojilerinin kullanımı- G. Seferoğlu.............................................................................89 Təhsilin informatlaşması- D. Ə. Rüstəmov.........................................................................97 Orta ixtisas məktəblərində təhsilin informatlaşması problemləri - M.Ə. Alişov ................102 Mövzular II – Təhsilin informatlaşmasinin elmi-metodik təminati ....................................104 Bilgi iletişim teknolojilerinin bir bilişsel araç olarak fen ve teknoloji dersine entegrasyonu- M. Erdem, A. Yılmaz.......................................................................105 xv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Fizikadan elektron dərslik əsasında fəal tədrisin təşkiliR. R. Abdulrazaqov, S. X. Cəlilova .....................................................................................112 «Paralelopiped» mövzusunun öyrədici kompüter programları vasitəsi ile tədrisi tecrübesinden- Ə. Q. Pelengov ...........................................................................................122 Cəbri strukturlar və riyazi modelləşmədə komputer texnikasi- Y.R. Baxşəliyev................128 İlköğretim matematik öğretmenlerinin derslerinde bit kullanım koşullarıY. K. Usluel, A. Umay .........................................................................................................132 Fizika təlimi prosesində yeni informasiya texnologiyalarının (YİT) yeri və tətbiqi yolları- İ. İsmayılov.............................................................................................................137 Multimediya tədris vasitələri və onlardan təlimdə istifadə- Q.İ. Bəşirova.........................144 Kompüterlə biliyin qiymətləndirilməsi sistemində alqoritmin xüsusiyyətləriM. A. Camalbəyov.......................................................................................................................150 Grup (kağıt-kalem) testi ile bilgisayarla uygulanan bireyselleştirilmiş (adaptıve) test uygulamasının karşılaştırılması- F. Kaptan........................................................................155 Bilgisayar destekli testlere ilişkin öğrencilerin algıları ve görüşleri: ADPU örneği H. Yurdugül, A. Buniyatov, İ. Ahmedov, B. Akkoyunlu ......................................................166 Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi’nde öğrenim gören Türk öğrencilerin bilgisayar öz-yeterlik inançları- B. Akkoyunlu, F. Bilge, M. C. Durmuşoğlu, H. Kelecioğlu, C. Yanık ......................................................................................................177 Orta məktəblərdə biologiyanın tədrisində yeni audiovizual təlim texnologiyasından istifadə- Ə. M. Hüusynov, T. Q. Abdulleya.........................................................................188 Öğretmen eğitiminde toplam kalite yönetimi ve teknoloji-A. E. Şahin..............................195 Kimya elmlərinin tədrisi proseslərində İKT-nin tətbiqinin üstünlükləriR. S. Məmmədova, V. S. Hasanov, Ə. Ə. Mahmudova .......................................................203 Mövzular III – Təhsilin təşkili və idarə edilmesinde İKT-nin rolu ....................................206 Rehber Öğretmenlerin Yetiştirilmesinde Bilişim Teknolojilerinin Kullanılmasıİ. Yıldırım............................................................................................................................207 İnformasiyalarin simsiz ötürülməsi texnologiyalari və onlarin perspektivləri haqqinda- A. R. Buniyatov, S. M. Cəbrayilzade..................................................................217 Uzaktan psikolojik danişma ve rehberlik- F. Bilge ............................................................226 Ali təhsil müəssisələrinin şəbəkə infrastrukturunda informasiya təhlükəsizliyi məsələləri- A.R.Buniyatov, F.M.Mustafazadə.............................................232 Informatikanin təliminə kompleks yanaşma- Ə.M.Məmmədov..........................................237 Dizgeli bilgisayarli eğitim- V. Sönmez ...............................................................................240 Biologiyanın tədrisində audiovizual tədris sistemlərindən istifadənin təlimin keyfiyyətinə təsiri- H.M. Hacıyeva, E.S. Həmidova ..............................................247 Distant təlim şəbəkələrində korporativ informasiya sistemlərinin rolu.A. R. Buniyatov ...................................................................................................................251 xvi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Ekoloji biliklərin formalaşmasında və təlimində İKT-nin rolu- F.N. Qırxlarov................256 Təlimin idarə edilməsində kompüter təlim proqramlarina olan tələblərE. V. Seyidzadə ...................................................................................................................260 Mövzular IV – təhsilde qloballaşma ve İnteqrasiya prosesleri ...........................................266 Türkiye’de okulöncesi eğitimde teknolojinin kullanılması- B. Akman ..............................267 Azərbaycan –Çin təhsil əlaqəlarinin muqayiseli təhlili- E. İ. Həbibzadə...........................275 Avrupa Birliği ve Türkiye eğitim politikalarında okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması ve bilgi – iletişim teknolojilerinin rolü- M. Gönen, B. Akkoyunlu........280 Müasir üniversitetlərin elm və innovasiyaların inkişaf mərkəzləri kimi formalaşması məsələləri- Ə.Q.Əliyev, R.O.Şahverdiyeva, V.Ə.Əliyeva ...................................................289 Bologna süreci’nin sosyal boyutu: Mesleki rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasında eğitim fakültelerinin rolü- B. Akkoyunlu, Y. A. Karabeyoğlu .........295 PISA 2003 ve 2006 uygulamalarına göre Türk öğrencilerinin başarı ve bilgisayar kullanma düzeylerinin karşılaştırılması- S. Gelbal.............................................................301 Qloballaşma dövründə təhsil problemi (Kredit sisteminin təhlili çərçivəsində)S. İ. Ələsgərova...................................................................................................................312 Bologna sürecinde okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılmasında eğitim fakültelerinin rolü- S. Erkan, B. Tuğrul, E. Üstün...................................................317 «İntel. gələcək üçün təhsil» layihəsinin respublika təhsil müəssisələrinin informatlaşmasında rolu- E. M. Axundov, A.R. Buniyatov, R. A. Bəyov ............................327 Avrupa Birliği ve Türkiye eğitim politikalarında yabancı dil öğretiminin ve bilgi iletişim teknolojilerinin önemi- A. Genç ...............................................................332 Peyk rabitəsinin təhsildə istifadə imkanlari- Y. Həsənov....................................................Bu duygular içinde; özlediğim, yıllarca eğitim iklimini soluduğum, hocalarından feyz aldığım, canım kadar sevdiğim dostlarımın, görev yaptığı Hacettepe Üniversitesinin esintisini dost ve kardeş ülke Azerbaycan’a getiren Sevgili Hacettepeliler Hoş geldiniz, sizi saygıyla selamlıyor ve kucaklıyorum. - Azerbaycan’da nesilleri yetiştiren öğretmenlerin en görkemli fidanlığı olan, - Büyük pedagogları, ilim hadimleriyle tanınan, bugüne kadar Azerbaycan’a on binin üzerinde öğretmen yetiştiren ve Can Azerbaycan’ın öğretmen yetiştirme siyasetinde stratejik bir rolü bulunan, Pedagoji Üniversitesiyle bu toplantılar sık sık tekrarlanmalıdır. 2 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Çünkü bu organizasyonlarda yapılacak karşılıklı fikir ve tecrübe alışverişinin, Azerbaycan’ın Ali teshil sistemine müspet manada yansıyacağı ve öğretmen yetiştirme siyasetine önemli katkılarda bulunacağını ümit ediyorum. Umarım iki kardeş ülke bu güzel organizasyonlardan azami ölçüde istifade eder. Türk Milleti’nin bir büyük evladı ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu M. Kemal Atatürk’ün ifade ettiği gibi; “Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, kederi kederimizdir.” Türk Milletinin bir başka büyük evladı ve Azerbaycan’ın merhum Umumili Lideri Haydar ALİYEV’in; “Biz bir millet iki devletiz” sözleri bizim her sahada birlikte olmamızı gerektirir. İcaze verirseniz büyüklerimizin bu sözlerinden sonra ben de bütün yüreğimle Türkiye’nin kardeş ülkedeki bir diplomatı, ilim ve tahsil hadimi olarak olarak; “Azerbaycan’ın başarısı başarımız, geleceği geleceğimiz ve kaderi kaderimizdir”. Mükadderatı aynı olan Azerbaycan ve Türkiye gibi iki kardeş ülke, başta Eğitim Sistemi ve Muellim Yetiştirme Siyaseti olmak üzere; sosyal, kültürel, sportif, sanatsal ve iktisadi sahalarda sıkı bir iş birliği, paylaşım, iletişim, koordinasyon ve dayanışma içinde olmalıdır. Azerbaycan’ ın, eğitim ve öğretmen yetiştirme siyasetinde Türkiye modelini yakından incelemesi, tanıması ve bu siyasetten yararlanması gerektiği kanısındayım. Bu konuda zaman kaybına tahammül yoktur. Hepinizin bildiği üzere, dünyada mevcut sosyal sistemler içerisinde en büyük sistem Eğitim/Tehsil sistemidir. Eğitim sisteminin can damarı, hayati noktası Öğretmen Yetiştirme Politikasıdır. Çünkü öğretmen yetiştirme sistemi ve öğretmenleri güçlü yetişen bir milletin tahsil sistemi de yetişmekte olan nesilleri de güçlü olur. Gelişmiş ülkeler eğitim sistemlerini sorgularken mutlaka Öğretmen yetiştirme siyasetine öncelik verirler. Çünkü öğretmen, eğitim sisteminin lokomotifi, beyni, yüreği, motoru olduğu ve ülkeye yön veren stratejik beyin gücünü yetiştirdiği için önceliklidir. Türk Milleti yedi düvele karşı istiklal mücadelesi verirken ve Başkent Ankara’nın yakınlarındaki Polatlı’dan top sesleri gelirken, M. Kemal Atatürk’ün Ankara’da Maarif kongresini toplaması sıradan ve basit bir olay değildir. 3 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Keza merhum Prezident H. ALİYEV’in; “ Müellim adı en yüksek addır. Men yer yüzünde müellimden yüksek ad tanımıram” tarzındaki ifadesi de çok dikkat çekicidir. Bugün dünyada pek çok ülkede süper zeka diye nitelendirilen çocukların eğitim gördüğü merkezler olan; İsrail’in Kudüs’teki ‘Ufuk’ manasına gelen dahiler okulu, Rusya’nın Sibirya bölgesinde Novossibirsk’teki dahiler okulu, Çin’in başşehri Pekin’deki ‘8 numaralı okul’ adıyla bilinen üstün zekâlılar okulu, Amerika’nın New York’ taki ‘Dalton okulu’ dahi yetiştiren okullardan sadece birkaçı ve bu beyinleri yetiştiren öğretmenlerdir. Azerbaycan bu kritik beyin gücünü, mutlaka güçlü bir öğretmen yetiştirme siyasetiyle yetiştirmeli ve dünyada layık olduğu yeri almalıdır. Türk Dünyasının burçlarından doğan bir güneş olmasını temenni ettiğim Azerbaycan’da Eğitimi Kaliteli Bir Hale Getirmenin Ön Şartı “Öğretmen Yetiştirme Siyaseti Keyfiyeti” ve Öğretmenin Geçim Durumunun iyileştirilmesinin olduğu, bu konuda devleti yönetenlerin ve Pedagoji Üniversitesinin tarihi bir mesüliyet taşıdığı kanaatindeyim. Görkemli Lider merhum Haydar ALİYEV’in devlet ve idare adamlığı ufkunu izleyen ve akıllı politikalar üreterek beynelhalk arenada ülkesinin önünü açan Azerbaycan’ın Sayın Devlet Başkanı İlham ALİYEV’in tehsile verdiği önemi öğretmen yetiştirme sistemine de vereceği inancındayım. Nitekim Cenap Prezidentin çok dürüst ve örnek bir ilim adamı olan Prof Dr. Sayın Yusuf MEMMEDOV’u Pedagoji üniversitesinin rektörlüğüne ataması bunun tipik göstergesi ve ilk alametidir. Prof Dr. Sayın Yusuf MEMMEDOV’un Pedagoji üniversitesi rektörlüğüne atandıktan sonra Azerbaycan’da Pedagoji Üniversitesinin dününü bilen biri olarak, bugün ile mükayese ettiğim zaman yarın için daha da seviniyor ve umutlanıyorum. Çünkü; - Dürüst, mütevazi bir ilim ve idare adamlığı sergileyip nümunevi icraatlar yapan, - Sağlığını riske sokup serhatteki bir nefer gibi mesaide sınır tanımadan ibadet eder gibi çalışan, - Üniversitede verilen eğitimin kalitesini günden güne artıran, 4 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans - Nazırlar Kabinetince Tehsil Sistemini iyileştirmek için Azerbaycan Tahsil Nazırlığı bünyesinde oluşturulan Eğitim Konseyinde önemli bir görev üstlenen, Sayın rektörün, Azerbaycan Pedagoji Üniversitesinin retingini artırarak bu ilim yuvasının ülkenin öğretmen yetiştirme siyasetindeki yerini layık olduğu seviyeye getireceğine ve önemini artıracağına inanıyorum. Bu duygular içinde tüm yüreğimle organizasyonda emeği geçenleri kutluyor, eli öpülesi öğretmenlere devlet büyükleri tarafından gerekli kaygının gösterileceğine olan inancımı belirtiyor ve hepinizi saygıyla selamlıyorum. 5 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ТЯЩСИЛ СИСТЕМИНИН ИНФОРМАТЛАШМАСЫНДА АЛИ ПЕДАГОЖИ ТЯЩСИЛ МЦЯССИСЯЛЯРИНИН РОЛУ. Prof. Malik Cəbrayılov Prorektor- ADPU Щяля ХХ-ъи ясри сонларындан башлайараг ИКТ ъямиййятин инкишафына гцълц тясир эюстярян ясас амиллярдян бириня çеврилмишдир. ИКТ –нын тятбигинин сявиййяси щяр бир юлкянин интеллектуал вя елми потенсиалынын, сосиал вязиййятинин, игтисади инкишафынын ясас эюстяриъиляридян биридир. Эяляъякдя игтисадиййатын инкишафы ися яслиндя тящслин информатлашмасы иля баьлыдыр. Она эюрядя юлкя Президенти, ъянаб Илщам Ялийев 21 август 2004-ъц ил тарихли сярянъамы иля тясдиг едилмиш «Азярбайъан Республикасында цмумитящсил мяктябляринин информасийа вя коммуникасийа технолоэийалары иля тяимнаты програмы (2005-2007 – ъи илляр)» тящсилин гаршысына йени вя ящямиййятли вязифяляр гойду. Сярянъамда гейд едилир ки, сон илляр тящсил системинин информатлашдырылмасы истигамятиндя эюстярилян ишляря бахмайараг, щяля дя цмумтящсил мяктябляринин информасийа вя коммуникасийа технолоэийалары иля тяъщизи, ихтисаслы педагожи кадрларла тяминаты сащясиндя юз щяллини эюзляйян ъидди проблемляр мювъцддур. Сярянъамын щяйата кечирилмяси сащясиндя бу проблемлярдян бязиляри артыг юз щяллини тапмышдыр. Беля ки, Дювлят програмынын щяйата кечирилмяси сайясиндя мяктяблярин компйцтерлярля тяъщизаты ясаслы шякилдя йахшылаşmışdır. Орта мяктяблярдя информатика дярсляринин тядриси ашаьы синифлярдян башланыr. Яэяр бу сярянъам верилдийи дюврдя Азярбайъанда щяр 1500 шаэирдя бир компйцтер душцрдцся мяктяблярин интернета чыхыш щаггында анъаг бязи бюйцк шящяр мяктябляриндя сющбят эедирдися, бу эцн юлкядя щяр 25-27 шаэирдя бир компйцтер дцшцр. Интернета чыхыш олан мяктяблярин сайы хейли артмыш вя бир чох кянд мяктябляриндя дя беля имканлар йаранмышдыр. Сярянъамда гейд едилян проблемлярдян бири билаваситя илкин мцяллим щазырлыьы вя ихтисас артырма иля мяшгул олан али вя орта ихтисас мяктябляринин гаршысында дуран вязифялярля баьлыдыр. Програмда нязярдя тутулдуьу кими ясас вязифялярдян бири цмумтящсил мяктябляринин мцяллимляринин, инзибаты вя техники ишчиляринин 6 информасийа вя коммуникасийа Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans технолоэийаларындан юз фяалиййятляриндя истифадя етмяйи баъармаларыдыр. Педагожи кадр щазырлайан али мяктябляр бу бахымда тядрис планларында Информатика дярсляриня кифайят гядяр йер айырмалыдырлар. Тядрис просесиндя Азярбайъан дилиндя истифадя едилян мцасир електрон тядрис материалларынын, електрон дярсликлярин, електрон китабханаларын, рягямли тядрис ресурсларыны йарадылмасында да Педагожи Али мяктяб мцяллимляри ясас апарыъы гцввя олмалыдыр. Сярянъам да гейд едилир ки, юлкядя 1600 няфяр информатика мцяллими фяалиййят эюстярир. Лакин реал тялябат бундан хейли ъохдур. Бу сащядя кадр щазырлыьына диггят артырылмалыдыр. Ещтийаъ йалныз бунунла битмир. Мяктябдя компйцтердян истифадя едилмяси тякъя Информатика дярсляринин вязифяси дейил. Щяр бир фяннин тядрисиндя компйцтерин имканларындан истифадя едилмялидир. Бунун цчцн ися щямин фяннляр цзря програмлар олмалыдыр. Щямчини щямин фяннляри тядрис едян мцяллимляр бу васитялярдян истифадя етмяйи баъармалыдырлар. Тящсилин информатлашдырылмасы – яслиндя юлкядя ИКТ – нин инкишафы иля паралел эедян бир просесдир. Яслиндя бу мясяляляр гаршылыглы тясиря маликдир. Беля ки, Мяктяблярдя ИКТ-тятбиги эяляъяк мцтяхясислярин ИКТ-дян истифадя етмясини тямин едяъяк. ИКТ-нин игтисадиййата тятбиги кадр базарына бу технологийалары инкишафыны сифариш едяъякдир. Юлкя президенти ъянаб Илщам Ялийев Информасийа технолоэийаларынын инкишафыны юлкянин приоритет сащяляриндян бири елан етмишдир. Бу мягсядя наил олмаг цчцн сон заманлар республикада информасийа технолоэийалары тящсилин вя инсан капиталынын давамлы инкишафы хцсуси дювлят гайьысы иля ящатя едилмишдир. Бу мягсядля бир сыра ъидди дювлят програмлары гябул едилмиш вя уьурла щяйата кечирилир. Азярбайъан Республикасында тящсилин информатлашмасы, виртуал дярслярин тяшкили вя щяйата кечирилмяси Азярбайъан Республикасы Президенти, ъянаб Илщам Ялийев тяряфиндян Тящсил Назирлийи гаршысында цмдя вязифя кими гойулмушдур. Йениляшян Азярбайъанын йени мяктябляриндя йени тяфяккцрлц мцяллимляр йени технолоэийалары – инноватив тящсил технолоэийаларыны, виртуал дярсляри тятбиг етмялидир. Бу эцн тящсил иътимаиййаты бу проблемлярин щялли йолларынын арашдырмалы, имканлары сяфярбяр едиб, реал инкишафына наил олмалыдыр. Республика Президентинин инноватив методлары тятбиг едян габагъыл, йениликчи мцяллим вя цмумтящсил мяктябляри арасында мцсабигялярин тяшкили вя онларын ямяйинин стимуллашдырылмасы щаггында сон фярманы вахтында атылмыш аддым олмагла бярабяр, бу сащядя саьлам педагожи рягабятя ясасланан ишэцзар тящсил мцщити йарадаъаь, республикада тящсилин модернляшдирилмясиня тякан веряъякдир. Йахшы оларды ки, Тящсил Назирлийи инноватив али тящсил мцяссисяляри, факцлтяляр, 7 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans кафедралар хцсусян дя инноватив али педагожи тящсил мцяссисяляри цчцн беля мцсабигя кечирилмяси тяшяббусцнц галдырсын. Она эюря ки, инноватив тящсил технолоэийаларын али мяктяблярдя тятбигиня даща бюйцк имканлар вя ещтийаъ вар, диэяр тяряфиндян инноватив дцшцнъяли мяктяб мцяллими инноватив типли, мцасир университетлярдя йетишя биляр. Тящсилин информатлашмасы бу эцн щяр щансы юлкянин тящсил системинин бейналхалг тящсил мяканына интеграсийасынын мцщцм шяртидир. Милли тящсил системинин информатлашмасы перспективи эяляъяк мцяллимлярин ИКТ компетенсийалары сявиййясиндян чох асылыдыр. Бу мянада али педагожи тящсил мцяссисяляриндя мцяллим щазырлыьы просесинин комплекс информатлашмасы, нятиъя етибары иля мцасир информасийа - тящсил мяканынын йарадылмасы зяруридир. Мцасир информасийа – тящсил мяканы йаранмасы бир сыра мясялялярдян асылыдыр . 1. Тящсил мцяссисяляринин ИКТ иля тяминаты. 2. Педагожи кадрларын ИКТ- дян истифадя етмяйи баъармасы. 3. Тящсил мцяссисяляринин мцасир тялим технолоэийаларыны уйьун юйрядиъи, гиймятляндириъи програмларда тяминаты. Бу мясялялярдян биринъи юлкя президентинин ирялидя гейд едилян сярянъамы ясасында уьурла щяйата кечирилир. Тящсил мцяссисялярин компйцтер тяминаты, мцасир тядрис васитяляри иля тяъщиз олунмуш ихтисаслашдырылмыш аудиторийалары олан мяктяблярин шябякяси сцрятля эенишлянир. Икинъи мясяля Педагожи кадрларын ИКТ – дян юз дярсляриндя истифадя етмяйи баъармасыдыр. Бу ики йолл иля щяйата кечирилир. 1. Щазырда тящсил мцяссисяляриндя чалышан мцяллимлярин ихтисас артырмасынын тяшкили йахуд мцддятли курслара ъялб едилмякля. 2. Али педагожи мяктяби битирянлярин мцасир тялим технолоэийаларындан вя ИКТ- дян истифадя етмяк баъарыгына малик олмалары иля. Юлкядя 200 000– дян артыг педагожи ишчи чалышыр. Бунларын бюйцк яксяриййятиниn юз фяалиййятляриндя ИКТ – дян истифадя етмяси онларын ишинин сямярясини артырар. Лакин нязяря алсаг ки, Мяктяб мцяллимляринин хейли щиссяси йашлы адамлардыр, bu halda kомпйцтер технолоэийаларынın юйрянмяси мцяййян чятинликляr yarada bilər. Бу мцяллимлярин йени технолоэийалары мянимсямяси яслиндя az сямяряliдир. Икинъи гейд едилян йол ися даща сярфялидир. Педагожи али мяктяби битирян эянъин 30-40 ил тящсил сащясиндя чалышмаг имканы вар. Она эюря дя ясас диггят Педагожи Али мяктяблярин 8 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans мязунларынын Информасийа– Коммуникасийа Технолоэийаларындан истифадяси баъарыьына малик олмасынын тямин едилмясидир. Бу иши мящз тялябялик илляриндя щяйата кечирмяк лазымдыр. Якс тягдирдя сонралар онлары ялавя вясаит щесабына курслара ъялб етмяли олаъаьыг. Она эюря дя бу эцн али педагожи тящсилин ясас мягсядляриндян бири тящсилин тяшкилиндя йени информасийа технолоэийаларынын тятбиги иля информасийа ъямиййятинин тялябляриня ъаваб верян, йени форматлы, йцксяк кейфиййятли мцяллим кадрларынын щазырланмасыдыр. Бу сябябдян милли сявиййядя (Тящсил Назирлийи сявиййясиндя консептуал олараг) вя айры – айрылыгда щяр бир университет сявиййясиндя (университетин спесификлийи нязяря алынараг, конкрет мязмунлу) информатлашма лайищяляринин (програмларын) щазырланмасына вя мярщялялярля иърасына ъидди ещтийаъ вар. Бу истигамят республикада 10 ил ярзиндя щяйата кечирилян тящсил ислащатлары програмынын ян мцряккяб вя мцщцм сащясидир. Тящсил ислащатлары прорамынын мцвяффягиййяти, нятиъявилийи, тящсилин кейфиййятиня вя кцтлявилийиня тясири тящсилин информатлашмасы сявиййясиндян чох асылыдыр. Гейд етдийимиз кими али педагожи тящсил мцяссисясинин информатлашмасы просеси бу мягсядля йарадылмыш хцсуси програм ясасында щяйата кечирилмялидир. Бу програмын иърасы мцасир информасийа технолоэийалары базасында университетин тящсил, елми – тядгигат, идаряетмя фяалиййятини сямяряли гурмаг цчцн перспектив ващид информасийа – тящсил мяканыны йаратмаьа шяраит йарадыр. Бу комплекс характерли проблеми деканлыглар вя кафедралар сявиййясиндя щялл етмяк мцмкцн дейил. Бу мясялялярин сямяряли щялли университетин бцтцн структурларыны ящатя едян комплекс тядбирлярин щазырланмасы вя щяйата кечирилмясини, нятиъядя али мяктябин идаряедилмясинин кейфиййятъя йени сявиййясиня кечидя имкан верир. Бу сящядя щцгуги – норматив сянядлярин, техники стандартларын щаырланмасы, зярури тяшкилаты вя малиййя дястяйи вя с. мясяляляр дя Тящсил Назирлийи тяряфиндян юз оператив щяллини тапмалыдыр. Али педагожи тящсил мцяссисясинин информатлашмасы програмынын мягсяди информасийа ъямиййяти, билийя ясасланан игтисадиййат шяраитиня ишляйя билян йени нясл, кейфиййятли мцяллим кадрларынын щазырланмасы, бу али мяктябдя тящсилин информатлашмасы, ващид – тящсил мяканынын йарадылмасы проблемляринин гойулушу, бу проблемлярин щялли цчцн зярури тядбирляр системини мцяййянляшдирмякдир. Бу мягсядля йарадылаъаг университет ващид информасийа – тящсил мяканы ашаьыдаки 3 истигамят цзря груплашдырмаг олар. 1. Тядрис просесинин информатлашмасы. Бу мягсядля тядрис планларына фянн програмларына йенидян бахылмалыдыр. Щяр бир ихтисас цзря информатика фяннын цмуми сааты артырылмагла йанашы, тядрис планларына щямин ихтисаслар цзря 9 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ИКТ тятбигини юйрядян йени фяннляр дахил едилмяли, габагъыл али мяктяблярин тяърцбяси нязяря алмагла бу фяннин програмы тяртиб едилмялидир. Щяр бир мцяллим ихтисас цзря юйрядийи програмлардан истифадя етмяйи баъармалыдыр вя педагожи тяърцбя заманы мяктяблярдя тятбиг едилмялидир. 2. Елми – тядгигат ишинин информатлашмасы. Хцсусиля фяннлярин тядриси методикасы кафедраларын елми тядгигат ишляриндя ИКТ-нин тядрися тятбигиня зярури йер верилмялидир. Тядгигатлар Йени Тялим Технолоэийалары вя тятбигиня истигамят эютцрмялидир. Елми нятиъяляр интернет васитясиля елан едилмялидир. Щеч бир кясин охумадыэы елми тядгигат ишляриндян имтина етмяйин вахты чатмышдыр. 3. Университетин идаря едилмясинин информатлашмасы. Бу мягсядяля университетинин вя хцсусиля тядрис просесинин идаря едилмясини информатлашдырылмасына диггят йетирилмялидир. Беляки, електрон дярсликляр йарадылмалы, интерактив тялим цсулларыны, уйьун юйрядиъи електрон програмлар щазырланмалыдыр. Тядриъян Университетин бцтцн бюлмяляри арасында електрон ялагя йарадылмалыдыр. Имтащанларын ИКТ – тятбиги иля кечирилмяси цчцн тест банки щазырланмалы вя нятиъяляр Университетин сайтында верилмялидир. Тялябялярин билийинин, мцяллим пешякарлыгынын али мяктябин айры – айры гурумларынын фяалиййятинин гиймятляндирилмясиня електрон васитялярин тятбиги щяйата кечилмяси цчцн програмлар йарадылмалы вя щяйата кечирилмялидир. Тящсил менеъерлярин, тящсил идаря едян педагожи кадрлар йетишдирилмялидир. АДПУ – да тящсилин идаря олмасы ихтисасынын эяляъякдя эенишляндирилмяси бу ихтисасын тядрис планында ИКТ- вя, Мцасир Технолоэийалары сащясиндя дцнйа тяърцбяси сечмя фяннляр щесабына даим йениляшмялидир. Програмын сямяряли иърасы мягсяди иля университетин тяркибиндя йени структур – университетин информатлашмасы департамент (вя йа информатлашма шюбяси) йарадыла биляр. Университетин информатлашмасы цзря бцтцн тядбирляр айры – айры лайищяляр формасында щазырланар вя университетин информатлашмасына мясул олан гурум тяряфиндян щяйата кечириля биляр. Тящсил Назирлийинин щяйата кечирдийи тящсилин информатлашмасы лайищяляринин, хцсусян дя педагожи тящсилин информатлашмасы, мцвафиг иъра програмында олан дистант педагожи тящсил лайищяляринин иърасы бу структура щяваля едиля биляр. Етираф етмялийик ки, республикада «Тящсилдя ИКТ технолоэийалары» ихтисасы цзря, тящсилин информатлашмасы – Педагожи Информатика елми истигамяти цзря вахтында кадр щазырлыьы апарылмамышдыр. Бу сащядя йцксяк ихтисаслы кадрлар чох аздыр. 10 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans (мялумат цчцн билдиряк ки, Педагожи Информатика мцасир педогоэика елминин бир голудур, буна щям дя «Електрон педагоэика» дейилир. Педагожи Информатика сащясиндя ишляйян мцтяхяссис педагоэика, методика, психолоэийа вя нящайят ИКТ – ни билмялидир). Педагожи Информатика сащясиндя кадр олмадыьындан тябии ки, бу сащядя ихтисаслашмыш ширкятляр дя йохдур, она эюря дя али педаожи тящсил мцяссисясинин, хцсусян дя педагожи университетин тяркибиндя университетин информатлашмасы иля мяшгул олан гурумларын йарадылмасы вя паралел олараг кадр тяимнаты мясяляляринин щялли зяруридир. Беля оларса, мцщцм тящсил лайищялярини, елми – методик проблемляри бу сащядя сяриштяси олмайан тясадцфи ширкятляр дейил, университетляр юз потенсиалы щесабына щялл едя билярляр. Тящсилин информатлашмасы гурумунун йарадылмасы ашаьыдакы вязифялярин щяйата кечирилмясини тяляб едир. 1. Тядрис просесинин информатлашмасы. Тядрис просесинин информатлашмасынын норматив щугуги тяминатынын щазырланмасы. Университетин тящсил порталынын, електрон тядрис ресурсларынын йарадылмасы. Профессор – мцяллим щейятинин ИКТ вя «Тящсилдя ИКТ» сащясиндя ихтисасларынын артырылмасы. 2. Тящсилин информатлашмасы сащясиндя елми – тядгигатların, методик işlənmələrin ve elmi kadr hazırlığının aparılması. 2.1 Тящсилин информатлашмасы сащясиндя елми кадрларын щазырланмасы. 2.2 Тящсилин информатлашмасы цзря елми – тядгигатларынын стимуллашдырылмасы. 3. Елektron китабхананын yaradılması. 4. Университетин idarə edilməsinin, təlim-tədris prosesinin təşkilinin və tədrisin keyfiyyətine nəzarətin vahid integrativ автоматлашдырылмыш системинин йарадылмасы. 4.1 Тядрис просесинин идаря едилмяси. 4.2 Университетин inzibati идаря едилмяси. 4.3 Пеdagoji ve texniki heyətin идаря едилмяси. 4.4 Мцщасибат вя малиййя фяалиййятинин идаря едилмяси. 4.5 Елми-pedagoji фяалиййятин идаря едилмяси. 5. Университетин телекоммуникасийа мцщитинин yaradılması вя инкишафы. Щесаб едирик ки, университетинин информатлашмасына мясул гурум университет дахили ващид информасийа тящсил мяканынын формалашмасында мцщцм рол ойнайа биляр. 11 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Юлкя президентинин Али тящсилин Авропа тящсил системиня интеграсийасынын сцрятляндирилмяси иля баьлы ислащат програмы бу ишлярин щяйата кечирилмясиндя йени имканлар йарадыр . Беляки али мяктябин идаря едилмяси иля баьлы беля бир гурум идаряетмя системиня дахил едиля биляр. Тябии ки, педагожи Али мяктябляр бу истигамятдя даща бир мясялянин щялл едилмясиня борълудур, щямдя мараглыдыр. Бу орта мяктяблярдя айры – айры фяннлярин тядрисиндя ИКТ – нин тятбиги мясялясидир. Мяктябляр ИКТ иля тяъщиз олмасы ИКТ – дян истифадя етмяйи баъаран мцяллим кадрларынын мювъцдлуьу о вахт истянилян нятиъяни веряъякдир ки, мяктяблярдя айры – айры фяннлярин тядриси иля баьлы юйрядиъи програмлар олсун. Яэяр бу иш мяркязляшдирилмиш шякилдя Педагожи али мяктяблярдя тяшкил едилмязся мцхтялиф ишбазлар мяктябляри лазымсыз сявиййясиз програмлар, яйлянъя характерли програмлар иля йцкляйяъякляр. Нятиъядя биз бир нечя илдян сонра бу програмларда файда эюрмяк явязиня зийан ъякяъяйик. Она эюрядя Тящсил Назирлийи беля бир гурумун Педагожи Али мяктяблярдя йарадылмасыны, йарадылан юйрядиъи вя гиймятляндириъи идаряетмя програмларын орта мяктябляря йайылмасын нязярдя тутмалыдыр. Щямин гурум юзцнц малиййяляшдириня принсипи иля дя ишляйя биляр. 12 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ТЯЩСИЛИН QЛОБАЛЛАШМАСЫNDA İKT AMİLİ дос. Илщам Ящмядов, ADPU “Alи mяktяblяrdя tяhsиl prosesиnиn иnkишafыnda böyцk ишlяr görцlmяlиdиr. Яn qabaqcыl, dцnya mиqyaslы alи mяktяb heч vaxt яldя etdиyи naиlиyyяtlяrlя kиfayяtlяnmиr. Bu, daиm иslahat tяlяb edяn sahяdиr... Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. Илщам Ялийев. Азярбайъан Республикасынын Президенти Азярбайъан Республикасынын Президенти Илщам Ялийев «Азярбайъан Халг Ъцмщуриййятинин 90 иллийиня щяср олунмуш мярасим»дяки нитгиндя гейд етмишдир: «Мян бизим гаршымызда щеч бир манея эюрмцрям, садяъя, гябул олунмуш бцтцн гярарлар вахтлы-вахтында иъра едилмяли вя cидди иътимаи нязарят олмалыдыр. Биз эцълц иътимаи нязарятя дя диггят эюстяририк ки, дювлятин, щюкумятин бцтцн аддымлары халг тяряфиндян излянилсин, она эцълц тящлил верилсин. Лазым эялярся, мцяййян ислащатларда дцзялишляр дя едилмялидир. Эениш мцзакиряляр кечирилмядян биз буна наил ола билмярик. Она эюря Азярбайъанда бцтцн гябул едилмиш ясас гярарлар щям иътимаиййятдя, щям щюкумятдя, щям дя иътимаи тяшкилатларда эениш мцзакиря предметиня чеврилир.» Ъянаб Президентин бу тювсиййяси ъямиййят щяйатынын мцхтялиф сащяляриндя щяйата кечирилян ислащат програмларыnın, лайищялярин иъра вязиййятинин ъямиййят тяряфиндян тящлил едилмясини, хцсусян дя мцтяхяссислярин бу истигамятдя фяал мцзакиряляря ъялб едилмясини, конкрет тяклифлярин иряли сцрцлмясини тяляб едир. Бу цмуми ишин инкишафына тякан веря биляр. 1. Глобаллашма просесляри vя тящсил III миниллийин яввялляриндя дцнйанын глобал проблемляри елми-тядгигат вя сосиал-игтисади сийасятин приоритет истигамятиня чеврилмишдир. Глобаллыг анлайышы комплекс елми-тядгигат истигамяти кими бир чох елмлярин тядгигат предметиня дахил олмушдур. Глобаллыг щяр шейи ящатя едян, иримигйаслы, планетар ящямиййятли анлайыш кими бцтцн дцнйанын, бяшяриййятин талейиня тохунан проблемляри юзцндя ещтива едир. Цмуммилли лидеримиз Щейдяр Ялийевин гейд етдийи кими «…бу эцн дцнйада беля бир тенденсийа вар: глобаллашмыш ъямиййят формалашдырмаг. Буна ися елмин, тящсилин эяляъяк уьурлары вя инсанларын тяфяккцрцнцн йениляшмяси щесабына наил олмаг олар». 13 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Цmumиyyяtlя qloballaшmanыn яsas sяbяbи kиmи mцasиr иnformasиya texnologиyalarыn yaranmasы vя иnkишafы xцsusи qeyd edиlиr. Бу эцн информасийа технолоэийалары чох бюйцк сурятля инкишаф едиr, игтисадиййатын, мядяниййятин, цмумиййятля щяйатын бцтцн сащяляриня сцрятля сирайят едир. Артыг инкишаф етмиш юлкялярдя билийя ясасланан игтисадиййат формалашыr. Bu proseslяrиn tяsиrи иlя son zamanlar иnformasиya cяmиyyяtи, bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyat termиnlяrи яvяzиnя daha чox Иnnovasиya Cяmиyyяtи anlayышыndan иstиfadя edиlиr. Cяmиyyяtиn иnnovatиv иnkишaf иdeyasы bиr чox юlkяlяrиn иnkишaf strategиyasыnыn, иnkишaf doktrиnasыnыn яsasыnы tяшkиl edиr. Юlkяnиn иnnovatиv иnkишafы sяnaye яsaslы иqtиsadиyyatыn bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyata keчиdиnи tяmиn etmяlиdиr. 2006-cи иldя Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrиnиn (G-8) tяhsиl nazиrlяrиnиn Moskva gюrцшц, daha sonra Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrи Prezиdentlяrиnиn Sankt-Peterburq zиrvя toplantыsы, «XXЫ яsr Иnnovasиya Cяmиyyяtиnиn tяhsиlи » problemlяrиnиn mцzakиrяsиnя hяsr edиlmишdи. Bu tяdbиrиn mцhцm nяtиcяlяrиndяn bиrи mюtяbяr trиbunadan Иnformasиya Cяmиyyяtи anlayышы яvяzиnя иnnovasиya cяmиyyяtи anlayышыndan иstиfadя edиlmяsи vя rяsmи sяnяdlяrdя юz яksиnи tapmasы иdиsя, dиgяr mцhцm nяtиcя Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrиnиn tяhsиl nazиrlяrиnиn «XXЫ яsr Иnnovasиya Cяmиyyяtиnиn tяhsиlи» mюvzusunda apardыьы mцzakиrяlяr nяtиcяsиndя qяbul edиlяn Moskva Deklarasиyasы иdи. Deklarasиyada qeyd edиlиr kи, bяшяrиyyяtиn qlobal problemlяrиnиn hяllи иnnovasиya texnologиyalarыna яsaslanan transmиllи tяhsиl vя transmиllи elmиn иnkишafыndan keчиr. Sammиtиn materиallarыndan bяllи olur kи, Иnformasиya Cяmиyyяtиnиn bяrqяrar olmasы cяmиyyяtиn иnnovatиv иnkишafыndan bяhrяlяnmяlиdиr. Ona gюrя bu formatlы cяmиyyяtя иnnovasиya cяmиyyяtи deyиlиr. Yerи gяlmишkяn Bolonиya Prosesи bu иdeyalarыn Avropa sяrhяdlяrи чяrчиvяsиndя reallaшmasыna, Avropada vahиd elm-tяhsиl mяkanыnыn yaradыlmasыna xиdmяt edиr. 2. Болонийа просеси глобаллашма amиlиdиr Болонийа просесиня гошулма милли тящсил системинин эяляъяк инкишафы цчцн ня веря биляр? Bиzcя Болонийа просесиня ня дяряъядя щазыр олмаьымыздан asыlы olaraq bu proses bиzя zиyanlы vя ya xeyиrlи ola bиlяr. Bu mяnada тящсил системиндя Болонийа просеси мцддяаларынын тятбигиня ъидди щазырлашмалы, бу просеси дцзэцн лайищяляндирмяли, елми ясасларла планлашдырмалы, prosesиn monиtorиnqиnи aparmalы, иърасыны нязарятдя сахламалы, ону республикада vя qlobal tяhsиl sиstemиndя щяйата кечирилян dиgяr тящсил ислащатлары иля сямяряли ялагяляндирмялийик. Яks halda kюhnя tяhsиl modelиnи dagыdacaq, яvяzиndя иsя sяmяrяlи, yenи tяhsиl modelи qura bиlmяyяcяyиk. Ona gюrя bu ишиn чяtиnlиyиnи vя mяsulиyyяtиnи bцtцn tяhsиl иctиmaиyyяtи dцzgцn qиymяtlяndиrmяlи, prosesи taleyцklц mяsяlя kиmи qяbul etmяlиdиr. Dиgяr tяrяfdяn Bolonиya prosesиnиn alternatиvи dя yoxdur. Bolonиya Prosesиndяn иmtиna vя ya lяngиmя gяlяcяkdя Avropaya иnteqrasиya etmяyя, mиllи иqtиsadиyyatыn qlobal proseslяrdяn kяnarda qalmasыna sяbяb ola bиlяr. Nяhayяt Bolonиya 14 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Prosesиndяn иmtиna иlk mяrhяlяdя mиllи unиversиtetlяrиn яcnяbи tяlяbяlяrиnи иtиrmяsиnя, daha sonra иsя elя yerlи tяlяbяlяrиn dя bюyцk qиsmиnи иtиrmыsиnя, belяlиklя dя mиllи unиversиtetlяrиn bazar иqtиsadиyyatы шяraиtиndя cиddи malиyyя problemlяrи иlя цzlяшmяsиnя sяbяb olacaq. Чцnkи, yerlи tяlяbяlяr tяdrиcяn vиrtual formada яcnяbи unиversиtetlяrdя tяhsиl almaьa цstцnlцk verяcяklяr. Bununla belя qeyd etmяlиyиk kи, elя юlkяlяr var kи, hяlяlиk Болонийа Pросесиня гошулмаг ниййятляри йохдур. Мясялян, сон ийирми илдя ян динамик инкишаф едян юлкя- Чин Халг Республикасы бу просесляри кянардан мцшащидя едир. Uzun mцzakиrяlяrdяn sonra ЧХР ХХЫ ясрдя юз alи тящсил системини совет тящсили моделиня uyьun гурмаг ниййятиндядир. Bu юlkяnиn иqtиsadи, sиyasи, hяrbи vя dиgяr potensиalыnы nяzяrя alsaq, gюrяrиk kи, bu юlkя qloballaшmaya tяsиr gцcцndя olan dюvlяtdиr vя Болонийа Pросесиня гошулмаdan da dцnyada юz sиyasи vя иqtиsadи mюvqeyиnи saxlaya bиlяcяk. Цмумиййятля ися яксяр инкишаф етмиш Авропа вя Америка юлкяляри Болонийа просесинин иштиракчысыдыр. Болонийа просесиня гошулан юлкянин тящсил системинин динамик олмасы зяруридир. Авропа юлкяляринин тящсил системиндя bu gцn динамик инкишаф мювъуддур. Демяли, Болонийа системиня гошулан диэяр юлкялярин дя чевик тящсил системи олмалыдыр ки, бу инкишафла айаглаша билсинляр. Болонийа просесинин тялябляри даим артыр. Бу конвенсийа яэяр 9 яввял ъями беш тялябдян ибарят идися, инди бу тяляблярин сайы хейли артмышдыр вя бу tendensиya давам едир. Бу просеся йени гошулан дювлятляр юз милли тящсил системлярини йенидян гурмагла, бу истигамятдя ислащатлар апармагла паралел олараг Болонийа просесинин даим артан тяляблярини дя юйрянмяли вя нязяря алмалыдыр. Бу просеся нязарят едян хцсуси beynяlxalq гурумлар мювъуддур (мясялян, Авропа Тящсилин Кейфиййятиня Нязарят Ассосиасийасы). Бу гурумлар конвенсийайа йени гошулан юлкялярин тящсил системиндя мцтямади мониторингляр апараъаглар. Bu qurumun unиversиtetlяr qarшыsыnda qoyduьu mцhцm tяlяblяrdяn bиrи «Unиversиtet daxиlи keyfиyyяtиn menecmentи sиstemиnиn» qurulmasыdыr. Бу эцн Болонийа просесинин даим артан тялябляри sыrasыnda Е-Болонийа (електрон Болонийа) конвенсийасы мювъуддур. Е-Болонийа ващид Авропа виртуал тящсил мяканы йарадараг, университетлярин ващид виртуал шябякядя електрон тящсил вермясиня шяраит йарадыр. Бюйцк ещтималла дейя билярик ки, йахын эяляъякдя Болонийа просеси иштиракчылары гаршылыглы шякилдя Интернет васитяси иля щяр щансы университетин истянилян аудиторийасындакы тядрис просесиня mяsafяdяn (dиstant yolla) мцшащидя вя видео-нязарят имканлары ялдя едяъякляр. Бу unиversиtetlяr цчцn шяряфли, щям дя чох мясулиййятли мясялядир. Бу заман щяр щансы мцяллимин истянилян дярси faktиkи olaraq “ачыг дярс” статусу газанаъаг, бу “ачыг дярсин” щяр ан дцнйанын истянилян нюгтясиндя йцзлярля мцшащидячиси ола биляр. Нятиъядя Авропанын истянилян университетиндян yяqиn kи, Азярбайъанын щяр щансы университетиндяки мцщазиряни Интернет васитяси иля динлямяк vя onun keyfиyyяtиnи 15 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qиymяtlяndиrmяk мцмкцн олаъаг. Bu sиstemиn sцrяtlя иnkишaf etmяsи perspektиvиnи real qиymяtlяndиrиrиk. Чцnkи, bu zaman Болонийа просесиnиn dиgяr mцhцm tяlяbи–tяlяbя vя mцяllиmlяrиn mobиllиyи mяsяlяsи daha asan hяll edиlяcяk, artыq real mobиllиk vиrtual mobиllиklя яvяz edиlяrяk, иnreqrasиya proseslяrиnи daha da sцrяtlяndиrяcяk. Unиversиtetиn vиrtual tяhsиl sиstemиnиn qurulmasы tяlяbя vя mцяllиmlяrиn real mobиllиyи mяsяlяsиnи vиrtual mobиllиklя яvяz edя bиlяr, bu daha asan vя daha az mяsrяflя mцmkцn ola bиlяr. Tяяssцf hиssи иlя bиldиrmяk иstяyиrяm kи, Е-Болонийа tяlяbиnиn иcrasы иstиqamяtиndя gяlяcяkdя bиzиm cиddи problemlяrиmиz ola bиlяr. Bиr чox юlkяlяrdяn fяrqlи olaraq bиzиm respublиkada hяlяlиk dиstant tяhsиl sиstemи yaradыlmaylb, bиz bu mяsяlяdя xeylи vaxt иtkиsиnя yol vermишиk. Dиstant tяhsиl sиstemи иnkишaf edяn юlkяlяrdя Болонийа просесиnиn reallaыmasы daha asandыr, чцnkи Dиstant tяhsиl sиstemи qurularkяn artыq Avropa standartlarы nяzяrя alыnaraq yaradыlmышdыr. Dиstant tяhsиl tяcrцbяsи яsasыnda Avropa tяhsиl standartlarыnы tяtbиq etmяk asandыr. Dиstant tяhsиl qlobal mяkanda o sяvиyyяdя dяrяcяdя иnkишaf etmишdиr kи, proqnozlara gюrя 2010 –cu иldя dцnya unиversиtetlяrиn 70%-и bu texnologиya яsasыnda tяhsиl verяcяklяr. Artыq bu gцn vиrtual tяlяbяlяrиnиn sayи bиr mиlyondan artыq olan xeylи unиversиtetlяr var. Bяzи Meqaunиversиtetlяrиn bцdcяsи mиlyard dollardan artыqdыr. Qlobal xarakterlи Meqaunиversиtetlяrdя yaxыn gяlяcяkdя tяhsиl alan tяlяbяlяrиn sayы 10 mиlyonu aшa bиlяr, texnolojи cяhяtdяn bu halhazыrda mцmkцn mяsяlяdиr. Alи tяhsиl sиstemи keyfиyyяtsиz vя zяиf olan юlkяlяrиn tяlяbяlяrи hesabыna, (hяmиn юlkяlяrdяkи tяlяbяlяrиn gяlяcяkdя qlobal Meqaunиversиtetlяrя axыnы gюzlяnиlиr) Meqaunиversиtetlяrиn sцrяtlи иnkишafы realdыr. Яmяk bazarыndakы qlobal rяqabяt иnsanlarы daha keyfиyyяtlи tяhsиl almaьa sюvq edяcяk, belяlиklя qlobal tяhsиl rяqabяtиnbя Meqaunиversиtetlяr zяиf vя kичиk unиversиtetlяrи “mяhv edяcяklяr”. Belя qlobal tяhsиl rяqabяtиndя kичиk юlkяlяr vя unиversиtetlяrя az sяrmayя qoyan юlkяlяr uduzacaqlar. Vиrtual Tяhsиl mцяssиsяlяrи olan Meqaunиversиtetlяr artыq transmиllи xarakter daшыyыr, ИKT-nиn genиш tяtbиqи яsasыnda dиstant formada ишlяyиr, “sяrhяdsиz tяhsиl”, “mяkansыz vя zamansыz tяhsиl” formatыnda ишlяyяcяklяr. Bu gцn qlobal tяhsиl mяkanыnda dиstant tяhsиlиn pedaqojи vя иqtиsadи sяmяrяsи artыq heч kиmdя шцbhя doьurmur, bu mяsяlя яtrafыnda mцbahиsяlяr чoxdan (keчяn яsrиn 90- cы иllяrиndя), bиrmяnalы шяkиldя dиstant tяhsиlиn sяmяrяlи, иnnovatиv bиr tяhsиl texnologиyasы olmasыnы tяsdиq etmишdиr. Dиstant tяhsиl elя sцrяtlя иnkишaf edиr, bиr чox юlkяlяr, o cцmlяdяn bиr sыra MDB юlkяlяrи dиstant tяhsиldяn sяmяrяlи иstиfadя edиrlяr, bu sahяdя xeylи tяcrцbя toplamышlar. Dиstant tяhsиl fasиlяsиz, юmцrboyu tяhsиlиn qarantы olan Aчыq Tяhsиl Sиstemиnиn яn sяmяrяlи tяшkиlиdиr. Halhazыrda YUNESKO Vиrtual Шяbяkя Unиversиtetиnиn tяшkиlи иstиqamяtиndя иш aparыr. 16 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Виртуал Шябякя Университетиндя щеч бир мякан вя заман мящдудиййяти олмадан, йашындан, ъинсиндян, иргиндян, миллиййятиндян асылы олмайараг дцнйанын истянилян сакини виртуал формада тящсил ала биляр. Ъямиййятин информатлашмасы, глобаллашма просесляри Дистант Тящсил системинин сцрятли инкишафына эцълц тякан верир. Дистант Тящсил системинин ясасыны дцнйа, ъямиййят, инсан идракы вя тящсилин динамиклийи, «юмцрлцк тящсилдян» «юмцрбойу тящсил» принсипиня кечид идейасы тяшкил едир. Дистант Тящсил модели информасийа ъямиййятинин инкишаф вя тякамцлцнцн тарихи мярщялясидир, щяр щансы дювлятин тящсил сийасятиндян асылы олмайараг, глобаллашма шяраитиндя информасийа ъямиййятинин тящсил системи гаршысында гойдуьу тяхирясалынмаз тялябдир. Инкишаф етмиш юлкялярдя тящсил формалары сцрятля Дистант Тящсил системиня интеграсийа олунур, ващид тящсил мяканы йараныр. Bununla belя bяzи юlkяlяrиn tяhsиl sиstemиndя, o cцmlяdяn tяяssцf hиssи иlя bиldиrяk kи, bиzиm mиllи tяhsиl sиstemиndя dя Dиstant tяhsиlиn иmkanlarы dцzgцn qиymяtlяndиrиlmиr. Sevиndиrиcи haldыr kи, qardaш Tцrkиyя Respublиkasыnda da artыq dиstant tяhsиl texnologиyalarы uьurla tяtbиq edиlиr, иntensиv иnkишaf etdиrиlиr. Bиz onlarыn bu naиlиyyяtиnя sevиnиr, uьurlar dиlяyиrиk. Sevиnиrиk kи, Иnternet dцnyasыnda tяdrиcяn Tцrkdиllи vиrtual tяhsиl sиstemи yaradыlыr, gяlяcяkdя Tцrkdиllи xalqlarыn иnteqrasиyasыnda vиrtual tяhsиlиn иmkanlarыndan иstиfadяyя иmkan yaradыlыr. Цmиd edиrиk kи, gяlяcяkdя tцrkdиllи vиrtual Meqaunиversиtet yarana bиlяr. Tarиxиn mцxtяlиf mяrhяlяlяrиndя tцrk dцnyasыnыn tanыnmыш mцtяfяkkиrlяrи tяrяfиndяn sяslяnmиш “Fиkиrdя, dиldя, ишdя bиrlиk” шцarы bu gцn - dцnya tяhsиl sиstemиnиn qlobal иnteqrasиya etdиyи bиr mяqamda “Tяhsиldя, fиkиrdя, dиldя, ишdя, bиrlиk” kиmи sяslяnя bиlяr. Чцnkи, tяhsиl bиrlиyи fиkиr, dиl, иш bиrlиyиnи tяmиn edиr vя gяlяcяkdя yaradыlmasы zяrurи olan tцrkdиllи vиrtual Meqaunиversиtet “Tяhsиldя, fиkиrdя, dиldя, ишdя, bиrlиk” иdeyasыnыn daшыyыcыsы ola bиlяr. Bu gцn unиversиtetlяrиn qlobal mяkanda юzцnцtяsdиqи, beynяlxalq яlaqяlяrиn sяmяrяlи qurulmasы цчцn Интернетдя хцсуси порталыnыn олмаsы da zяrurиdиr. Щяр бир унверситет юз порталында tяhsиl standartlarыnы, тядрис планлары vя програмlarы, низамнамясини, инкишаф консепсийасыны, фяалиййят планыны, иcra etdиyи layиhяlяrи, tяhsиl sahяsиndяkи иnnovasиyalarы, елм вя тящсил сащясиндяки наилиййятлярини йерляшдиря биляr. Порталында hяmчиnиn унверситет щазырладыьы електрон тядрис resurslarы, бейнялхалг ялагяляри барядя мялуматлары, кадр потенсиалы щагда мялуматлары, семинар, лабораторийа мяшьяляляри, мцщазиряляри mяtnlяrи, tяшkиl etdиyи елми конфрансларын sиyahыsыnы, bu конфрансларын матералларыныn рягямсал формада аудио вя видео архивини вя с. zярури информасийалары йерляшдиря биляr. Тящсилдя кейфиййятя нязарят едян бейнялхалг гурумлар, дцнйанын истянилян юлкясиндяки тялябяляр вя диэяр тящсил хидмяти истещлакчылар порталларда йерляшдирилян мялуматлар ясасында университетин фяалиййяти барядя зярури мялуматлары ялдя едяъяк, мцяллимлярин билик сявиййяси вя университетин мадди-техники базасы щаггында мялуматлары, bиr sюzlя unиversиtet hяyatыnы изляйя биляъякляр. Бу просесдя тябии ки, университетин бейнялхалг имиъи, рейтинги ясасян 17 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans орада ишляйян профессор-мцяллим щеййятинин сявиййяси иля тяйин едилир. Мцяллимлярин щансы сертификата малик олмасы, елми иътимаиййят тяряфиндян гябул едилмиш нечя елми ясярин мцяллифи олмасы, щансы ихтисасартырма курслары кечмяси вя с. мясяляляр яhяmиyyяt kяsb edиr. Эюрцndцyц киmи глобаллашмаnыn tяsиrи иlя tяhsиldя чox cиddи дяйишикликляр баш верир, mцxtяlиf юlkяlяrиn тящсил системляри сцрятля интеграсийа едилир. Тящсилдяки дяйишикликляр мязмунда, технолоэийада vя идаряетмядя юзцнц эюстярир. Информасийанын мцщцм капитал, ямтяя олмасы тящсил хидмятини ямтяя кими тягдим етмяйя имкан верир. Цmumdцnya Tиcarяt Tяшkиlatыnыn (ЦTT) tяlяblяrиnя gюrя tяhsиl artыq xиdmяt nюvц olaraq bиr яmtяяdиr , alqы-satqы obyektиdиr, transsяrhяd xarakterи daшыyыr. Qlobal mяkanda aртыг тящсиля иqtиsadиyyatыn bиr sektoru kиmи, бизнес сащяси кими бахырлар. Дцнйа базарында тящсил хидмятяри базарынын гиймяти тяхминян ики трилйард доллардыр. Бу базар сектору енержи дашыйыъылары базары иля мцгайися едиля биляр. Нязяря алсаг ки, дцнйада нефт-газ ещтийатлары, енержи дашыйыъылары ещтийатлары тядриъян тцкянир, информасийа ресурслары ися сцрятля артыр vя бу yenи мялуматларын юйрянилмясиня, нятиъя етибары иля тящсил xиdmяtlяrиnя тялябат динамик артыр. Беляlиklя, информасифа ресурслары базары, тящсил базары тядриъян бюйцк малиййя тутумуна сащиб олур. Артыг инкишаф етмиш юлкяляр бу щягигяти дярк етмиш вя тящсил хидмятlяrинин кцтляви ихраъы цчцн лайищяляр щазырлайырлар. Бунун технолоэийасы виртуал-дистант тящсилдир. Бу эцн дцнйада беля бир фикир формлашыб ки, Дистант Тящсил XXI ясрин – информасийа ясринин бизнесидир. АБШ, Бюйцк Британийа, Австралийа, Kanada kиmи юlkяlяr щяр ил дистант тящсил йолу иля миlyonlarla яъняби тялябяйя vиrtual тящсил верир, илдя бир нечя милйард доллар мянфяят эютцрцрляр. Эюрцндцйц кими тящсил щям идеoложи бахымдан, щям милли инкишаф бахымындан, щям дя хидмят базары олараг игтисадиййатын бир сектору кими глобал просеслярин cиddи тясири алтындадыр. Бу эцн тящсиля диплом алма васитяси кими йох, глобал просеслярдя милли мянафенин дайаьы кими бахмаг лазымдыр. 3. Qlobaл tяhsиl xиdmяtlяrи vя ИKT Qloballaшma proseslяrиnиn genиш vцsяt almasыnda ИKT-nиn, xцsusяn dя Иnternetиn mцhцm rolu olmuшdur. Qloballaшmanыn sцrяtи иnformasиyanыn, elmиn, иdeyanыn qlobal xarakter daшыmasы, bu proseslяrdя ИKT-nиn hяlledиcи rolu иlя mцяyyяn edиlиr. Qlobal иqtиsadиyyat, bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyat formalaшыr, иnkишaf edиr. Bu иqtиsadиyyatыn иnformasиya axыnы durur, bu иqtиsadиyyatыn яsasыnda elm, tяhsиl, иnnovasиya, яsas vasиtяsи vя texnologиyasы da elя ИKT-dиr. Иnformasиya cяmиyyяtиnиn bazиsи tяhsиl, цstqurumu bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyatdиr. Тящсил системиндя мцасир ИКТ-нин тятбиги бу эцн глобаллашан дцнйанын, информатлашан ъямиййятин, инноватив инкишафын зярури тялябляриндян, ещтийаъларындан биридир. Бу сябябдян глобал тящсил системинин яняняви тящсил системиндян принсипиал фярги онун техноложи базасына эюрядир. 18 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Глобал тящсил системи компцтер вя телекоммуникасийа технолоэийаларынын потенсиал имканларындан максимум файдаланмаьа йюнялмишдир. ИКТ-нын тятбиги нятиъясиндя йаранан йени тящсил системи инсанларын интеллектуал имканларыны дяфялярля артыр, даща чох информасийаны даща аз вахт ярзиндя, кейфиййятли мянимсямяйя, виртуал тящсил технолоэийаларыны тятбиг етмяйя имкан верир. Бу иши сямяряли гурмаг цчцн бир сыра шяртляр нязяря алынмалыдыр. Информасийа ъямиййятинин эяляъяк гуруъулары мяктяб илляриндян башлайараг йени информасийа технолоэийалы иля тямас гурмалы, ондан сярбяст истифадя етмяйи юйрянмялидирляр. Инсан фяалиййятинин бир чох сащяляриндя олдуьу кими, тящсилдя дя мцасир ИКТ-нын тятбиги фяалиййят сямярясини хейли артыра биляр. Бу нюгтейи-нязярдян тящсилин мцхтялиф пилляляриндя компцтерлярин системли тятбиг имканларынын елми арашдырылмасы, алынмыш нятиъялярин тядрисдя тятбиги педагожи елмлярин актуал проблемляриндяндир. Тядрис мцяссисяляринин компцтерляшдирилмяси, Интернетин тящсилин мцхтялиф сявиййяляриндя тятбиги имканлары тящсил сащясиндя йени цфцгляр ачыр. Бу эцня гядяр тящсил технолоэийалары фярди компцтер кими эцълц васитяйя, Интернет кими нящянэ информасийа ресурсларына щеч вахт малик олмамышлар. Тялимдя еля техники васитя йохдур ки, дидактик имканларына эюря ИКТ иля мцгайися еиля билсин. Иnformasиya cяmиyyяtиndя tяhsиlиn sяmяrяsи ИKT-dяn иstиfadя sяvиyyяsя иlя tяyиn edиlиr. Bu sяbяbdяn bцtцn иnkишaf etmиш юlkяlяr vиrtual tяhsиl sиstemи qururlar. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи, cяnab Иlham Яlиyev юlkяnиn regиonda ИKT цzrя lиder dюvlяtя чevrиlmяsи mяqsяdи иlя tяhsиl иctиmaиyyяtи, xцsusяn dя Tяhsиl Nazиrlиyи qarшыsыnda konkret vяzиfя qoymuшdur: “Дцнйада мювъуд олан ян габагъыл технолоэийалары тятбиг етмяк Тящсил Назирлийинин приоритет вязифяси олмалыдыр. Azяrbaycanda эяряк vиrtual dяrslяr, йени технолоэийалар эениш йайылмалы, бцтцн мяктябляри ящатя етмялидир. Бу бюйцк, мцряккяб, чохлу малиyйя тяляб едян програмдыр. Амма, bиz bunu etmяlиyиk. Чцnkи, bиz gяlяcяyя бахмалыйыг”. Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn qoydugu bu konkret vяzиfяnиn (mяzmun vя hяcmcя иsя meqalayиhяnиn ), yaxиn 10 иl яrzиndя Tяhsиl Nazиrlиyи tяrяfиndяn mяrhяlяrlя иcrasы mиllи tяhsиl sиstemиnиn qlobal иnteqrasиyasыna cиddи tяkan verя bиlяr. Bunun цчцn иlk nюvbяdя respublиkada dиstant tяhsиl sиstemиnи qurmaq zяrurиdиr. Bu tяhsиl texnologиyasы иlя qabaqcыl dцnya tяhsиlиnи respublиkaya gяtиrя bиlяrиk (иdxal edя bиlяrиk). Bu halda mиnlяrlя gяncиn xarиcdя tяhsиl almasыnы vиrtual tяшkиl etmяk olar, gяnclяrиn xarиcи юlkяlяrdя tяhsиlиnя daиr mцvafиq Dюvlяt Proqramыnыn иcrasыnda belя иmkanlar yaranarsa, bu hяm keyfиyyяtlи tяhsиl, hяm daha ucuz ola bиlяr, qяnaяt edиlяn vяsaиt hesabыna mиllи vиrtual tяhsиlи иnkишaf etdиrmяk mцmkцn olar. Gяlяcяkdя bu tяcrцbя яsasыnda mиllи vиrtual tяhsиl sиstemиnи quraraq юz tяhsиl potensиalыmыzы иxrac edя bиlяrиk ( bu gцn dцnyada 50 mиlyondan artыq soydaшыmыz yaшayыr, vиrtual yolla onlarыn ana dиlиndя dиstany tяhsиl almasыna шяraиt yarada bиlяrиk) . Bu halda qoyulan malиyyя vяsaиtи az vaxt яrzиndя gerи 19 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qaytarыla bиlяr. Bu gцn dиstant tяhsиl sиstemиnи qurmayan, mиllи vиrtual tяhsиlиnи иnkишaf etdиrmяyяn юlkяlяr sabah qlobal tяhsиl rяqaяtиndяn mяglub чыxacaqlar, bu acы hяqиqяtи dяrk etmяlиyиk. Цmummиllи lиder Heydяr Яlиyev 2000-cи иldя иmzaladыьы “Azяrbaycan Respublиkasыnda Tяhsиl sиstemиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsи” adlы fяrmanda, daha sonra иsя ИKT цzrя mиllи strategиyada dиstant tяhsиl sиstemиnиn yaradыlmasы vя иnkишaf etdиrиlmяsи mяsяlяsиnи qoymuшdur, o, uzaqgюrяnlиklя mиllи tяhsиl sиstemиmиzиn qlobal proseslяrя mцasиr texnologиyalar яsasыnda иnteqrasиyasыnы zяrurи hesab etmишdиr. Bu gцn tяhsиl иctиmaиyyяtи ulu юndяrиn bu gюstяrишиnи gec dя olsa иcra etmяlиdиr. Dиstant tяhsиl sиstemиnиn, mиllи vиrtual tяhsиlиn yaradыmasы vя иnkишafы Respublиkanыn regиonda ИKT vя vиrtual tяhsиl цzrя lиder dюvlяtя чevrиlmяsиnя, mиllи tяhsиlиn qlobal tяlяbяrя cavab vermяsиnя иmkan yarada bиlяr. AR Prezиdentи, tяhsиllя cяnab Иlham Яlиyevиn vиrtual яlaqяdar sюylяdиyи kиmи , “Бу бюйцк, мцряккяб, чохлу малиyйя вясаити тяляб едян програмдыр. Амма, bиz bunu etmяlиyиk. Чцnkи, bиz gяlяcяyя бахмалыйыг”. 4. Qlobal tяhsиl mяkanыnda Dцнйа Sявиййяли Uниверситетlяr Сон илляr qlobal tяhsиl mяkanыnda “Dцнйа сявиййяли университет” anlayышы тез-тез ишлядилир. Бу anlayыш пешя тящсилиндя eлм vя tядрис фяалиййятиниn йцксяк кейфиййятиnи, пешя тящсили хидмяти цзря дцнйа базарында рягабятядавамлылыьа тяминат верян йцксяк потенсиалы, йени биликлярин йарадылмасы вя йайылмасы сащясиндя сямяряли фяалиййяти ящатя едир. Бу эцн тялябяляр милли сярщядlяrдян асылы олмайараг, игтисади ъящятдян онлара uyьun олан университетлярдян ян йахшысынын тялябяси олмаьы арзу едирляр, щюкумятляр ися юz nюvbяsиndя университетляря гойулан инвестисийалардан максимум файда газанмаьа чалышырлар. Бу сябябдян глобал сявиййядя тядрис мцяссисясинин йцксяк рейтингя малик олмасы дцнйанын бцтцн университетляри цчцн zяrurиdиr. Диэяр тяряфдян «Дцнйа сявиййяли университет” анлайышы парадоксал характер дашыйыр: hамы йцксяк рейтинг газанмаг истяйир, лакин бунун ян сямяряли йолу щяля мялум дейил. Университет tяbии kи, юzц- юзцня “Дцнйа сявиййяли университет” статусу веря билмяз. Елит университет статусу bейнялхалг сявиййядя гябул едилмялидир. Бelя статусu qazanmaq иstяnиlяn университет цчцn бюйцк наилиййятdиr, bu она бюйцк beynяlxalq дивидент эятирир. “Дцнйа сявиййяли университет”лярин тяснифаты вя мцяййянляшдирилмясинин mцяyyяn обйектив методиkaлары йарадылмышдыр. Бу методикаларын чохусу юлкядахили рейтинг cяdvяlиnиn мцяййян едилмясиня йюнялмиш, бязиляри ися бейнялхалг рейтинг ъядвялинин йарадылмасына хидмят едир. Бейнялхалг рейтинг ъядвяли ясасян «Таймс» гязетинин «Али тящсил» цзря ялавяси вя Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли”дир. Бу рейтинг ъядвялляри университетлярин юзляриндян алынмыш обйектив вя субйектив мялуматлар ясасында, hяmчиnиn диэяр мянбялярдян алынмыш информасийалар ясасында мцяййян едилир. «Таймs» дцнйанын ян йахшы 200 университетини мцяййян едир. Hяyata keчиrиlяn bu 20 лайищянин мягсяди Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qlobal mиqyasda университетлярин академик сявиййясини гиймятляндирмякдиr. Бу zaman университетлярдя иъра едилян тядгигатларын кейфиййяти, тядрисин сявиййяси вя университетин бейнялхалг нцфузу нязяря алыныр. 2004-ъц илдян etиbarяn щяйата кечирилян бу tяdbиr али тящсил сащясиндя бейнялхалг мцгайисяни щяйата кечирян ян cиddи лайищяlяrdяn дцнйанын мцхтялиф университетляриндя чалышан 4000 nяfяr щесаб едилир. Рейтинг ъядвяли академик арасында кечирилян сорьу нятиъясиндя мцяййян едилир. Eynи иlя Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли” ися дцнйанын ян йахшы 500 университетини мцяййян едир. Дцнйа сявиййяли университетля ади университетин бир нечя характеристик фяргли хцсусиййятlяrи мювъуддур: профессор-мцяллим щейятинин йцксяк ихтисас сявиййяси, елми-тядгигатларын мцщцм нятиъяляри, кейфиййятли тядрис, unиversиtetиn дювлят вя гейри-дювлят sektorunda ири щяъмли малиййя мянбяляриляриnиn mюvcudluьu , хариъи юлкялярдян олан тялябялярин сайы, йцксяк истедадлы тялябялярин сайы, академик сярбястлик, мцстягил идаряетмя структурларынын дягиг мцяййянляшдирилмяси, тялябялярин щяйат, мяишят, тялим вя тядгигат фяалиййяти цчцн мадди-техники базанын мювъудлуьу. Бейнялхалг рейтинг ъядвялляриндя илк 30 йери тутан университетлярин цмуми характеристикасы ашаьыдакы кимидир: истедадларын йцксяк дяряъядя консентрасийасы (габилиййятли мцяллим вя тялябялярин яксяриййят тяшкил етмяси), университетлярdя инновасийаларын тятбигиня имкан верян стратежи идаряетмя системинин мювъудлуьу, тящсил вя тядгигатлар цчцн maksиmum имкан йарадан кейфиййятли ресурс тяминаты. «Таймс» гязетинин «Али тящсил» цзря ялавясиnиn rейтинг ъядвялиндя Ы йери Щарвард университети, ЫЫ йери Кембриъ университети, ЫЫЫ йери Охфорд вя Йел университетляри бюлцшдцрцрляр. Цмумиййятля, бу сийащыдан илк 100 университетин 50-си АБШ вя Бюйцк Британийайа мяхсусдур. Бир чох юлкя щюкумятляри юз университетляринин dцnyanыn глобал интеллектуал вя елми инкишафын лидерляри сийащысында олмасы зярурятини yaxшы дярк едирляр. Mяsяlяn, 2005-ъи илдя «Таймс» гязетинин «Али тящсил” ялавясиндя дцнйа университетляринин рейтинг гиймятляндирилмяси нятиъяляриndя Малаyзийанын ики ян gцclц университети бу reytиnq ъядвялиnдя бир ил ярзиндя bиrdяn-bиrя 100 пилля ашаьы енмишdиr. Бахмайараг ки, reytиnq ъядвялиnдя беля cиddи фярг яsasяn гиймятляндирмя методикасынын дяйишмяси иля ялагядар иди, bуnunla belя bu mяlumat Малаyзийа иctиmaиyyяtиnи шокa salmышdыr. Бу факт ъямиййят тяряфиндян аьрылы гаршыланды, вязиййяти арашдырмаг цчцн xцsusи дювлят комиссийасынын йарадылмасы щаггында qяrar qяbul edиldи. Вязиййятя беля kяskиn реаксийа тясадцфи дейилdи. Юлкянин гябул етдийи инкишаф програмы Малаyзийада билийя ясасланан игтисадиййатын гурулмасы вя bu просесдя универстетлярин ролунун эцъляндирилмясиня йюнялмишдир. Щюкумят вя иътимаиййятин mиllи университетлярин рейтинг ъядвяли 21 иля baьlы наращатлыьы бунунла Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ялагядар иди ки, игтисади инкишаф вя юлкянин глобал сявиййядя рягабятя давамлылыьынын елм, билик вя университет тящсилиндян асылы олдуьу иътимаиййятя yaxшы mяlum иdи. 1999-ъу илдя Дцнйа банкынын “Дцнйанын инкишафы” щаггында щесабаты ясасян bилик игтисадиййатыныn yaranmasыna щяср едилмшдир. Бу щесабатда билийя ясасланан игтисадиййата кечидин аналитик схеми шярщ едилмишдир. Схемдя 4 мцщцм стратежи амил гейд едилир: 1. Аддекват игтисади институсионал системиn yaradыlmasы; 2. Эцълц инсан капиталы базасыnыn иnkишafы; 3. Динамик информасийа инфрастурктуру; 4. Сямяряли милли инновасийа системиnиn иnkишafы. Бу база схемининин щяр бир елементиниn иnkишafыnдa unиversиtetlяr мцщцм рола маликдир. Лакин эцълц инсан капиталы базасынын йарадылмасы вя сямяряли милли инновасийа системинин формалашмасында unиversиtetlяrиn ролу daha bюyцkdцr. Unиversиtetlяr bиr чox юлкяляриn глобал сявиййядя игтисадиййатыныn рягабятядавамлылыьыны вя игтисади просесlяrин кадр тяминатыны, йени идейа вя технолоэийаларын йарадылмасы, тятбиги вя йайылмасыны тямин едир. Гейд етмяк лазымдыр ки, unиversиtet тящсили билийя истигамятляняn сянайе ингилаби цчцн дя характерик иди. Мящз бу дюврдя елми-тядгигат институтларынын йарадылмасы вя mиllи elmlяr akademиyalarыnыn инкишафы мярщяляси башламышдыр. Бу эцн игтисади инкишафын эенишлянмяси нятиъясиндя университетляр tядрис vя елми- тядгигат мяркязlяrи кими инкишаф едирляр. Мясялян: bу йахынларда щазырланмыш “Pатент цзря глобал хцлася”дя гейд едилир ки, биотехнолоэийа сащясиндя елми-тяряггинин щярякятвериъи гцввяси ширкятляр йох, университет вя тядгигат мяркязляридир. 5. Azяrbaycan unиversиtetlяrи qlobal tяhsиl mяkanыnda Apardыьыmыz bu tяhlиlяr fonunda tяbии bиr sual meydana чыxыr: Дцнйа университетляринин рейтинг ъядвялиндя gюrяsяn bиzиm unиversиtetlяr bu gцn hansы mюvqedя ola bиlяr? Bиzdя olan mяlumatlara gюrя belя reytиnq cяdvяllяrиndя Azяrbaycan Unиversиtetlяrи barяdя heч bиr mяlumat yoxdur. Bununla belя bu иstиqamяtdя sadя tяdqиqat aparmaq mцmkцndцr. Билдийимиз кими, щяр щансы просес мцгайисядя даща йахшы дярк едилир. Азярбайъан университетляринин дцнйа tяhsиl sиstemиndя эедян глобал инкишаф фонунда щансы мювгедя олдуьуну мцяййян етмяк цчцн мцяййян мцгайисяляр апараг. Тяхмини йеримизи мцяййян етмяк цчцн илкин олараг Азярбайъан университетляринин сявиййясини qonшu Rусийаnыn университетляри иля мцqayиsя едяк. Мялум олдуьу кими, инноватив ъямиййятин тялябляри sяvиyyяsиndя инноватив университетлярин йарадылмасы бу эцн али тящсил мцяссисяляринин инкишаф strategиyasыnы мцяййян едир. Бу сябябдян son иllяr гоншу Русийа Fедерасийасында инноватив университетлярин йарадылмасы цчцн Инновасийа Tящсил Pрограмлары мцсабигяси tяшkиl edиlиr. Bu мцсабигя чярчивясиндя RF-da olan 1000 университетдян 57-sи мцсабигянин галиби олараг щазырладыглары Инноватив Tящсил Proqramlarыnы 22 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans щяйата кечирмяк цчцн дювлятдян бюйцк щяъмдя инвестисйалар алмышлар. Bу мягсядlя son иkи илдя bиr милlиyard доллар вясаит хярълянмишдир. Университетлярин тягдим етдикляри лайищялярдян асылы олараг мцсабигянин галиби олаn 57 unиversиtetиn щяр бириnя 10 милйон доллардан 40 милйон долларадяк инвестисийа гойулmuшdur. Бу инвестисийалар нятиъясиндя университетлярдя инновасийа мцтяхяссислярин щазырланмасына имкан верян тящсил ъямиййятинин тялябляриня ъаваб верян мцщитинин йарадылмасы, инноватив тящсил просесинин елми тяминаты, инноватив тящсил просесинин информасийа дястяйи (информасийа тящсил мяканынын формалашмасы), бейнялхалг тящсил мяканына интеграсийа Boлонийа просесинин иърасы) мясяляляри юз сямяряли щяллини тапыр. Мясялян, Tomsk Рабитя, Идаряетмя, Радиоелектроника Uниверситети Инновасийа Tящсил Pрограмы чярчивясиндя 75 лайищя щяйата кечирмиш, 30 милйон АБШ доллары malиyyя vяsaиtи сярф еdиlмишdиr. Bu unиversиtetdя tяkcя kredиt- zaчot sиstemиnиn tяtbиqи цчцn hazыrlanan layиhяyя 150.000 dollar sяrf edиlmишdиr. A.И.Gertsen adыna Sankt-Peteburq Dюvlяt Pedaqojи Unиversиtetи Инновасийа Tящсил Pрограмы чярчивясиндя 95 лайищя щяйата кечирмиш, 10 милйон АБШ доллары malиyyя vяsaиtи сярф еtмиш, Плеханов адына Игтисадиййат академийасы 2006-2007-ъи тядрис илиндя 296 лайищя щяйата кечирмиш 40 милйон АБШ доллары бу лайищяляря сярф еtмиш v.s. Бу фактлар RF-nыn мцсабигянин галиби olan 57 Uниверситетиниn щяр бири цчцн конкрет рягямлярля эюстяриля биляр. Нязяря алсаг ки, bu юlkяdя 1995-2005 иллярдя дя чохсайлы Fедерал Tящсил Pрограмлары иcra edиlmишdиr (o cцmlяdяn bцdcяsи bиr mиlyard dollar olan RF-da “Vahиd Иnformasиya Tяhsиl Mяkanыnыn Formalaшmasы” Federal Dюvlяt Proqramы), университет тящсилинин инкишафы цчцн ири hяcmlи лайищяляр щазырланмыш вя щяйата кечирилмишдир, oнда Русийа Федерасийасында университет тящсилинин инкишаф динамикасыны tяxmиnяn тясяввцр етмяк мцмкцндцр. Бу Университетлярин яксяриййяти tяdrиs planlarыnda olan fяnnlяr цzrя yцzlяrlя електрон дярсликляр yaratmыш, виртуал tяhsиl лайищяляри щазырламыш vя yцksяk sяvиyyяdя иcra etmиш, sяmяrяlи дистант тящсил sиstemи qurmuшlar ( bu юlkяdя unиversиtetlяrиn чoxu dиstant yolla tяhsиl xиdmяtи gюstяrиr, mиlyondan artыq tяlяbя dиstant yolla tяhsиl alыr). Русийа университетляринин юlkяdaxиlи рейтинг ъядвялиндя илк 30 университет сийащысынdа olmayan щяр щансы яyalяt университетиниn, мясялян, Омск Дювлят Uниверситетинdя Tящсилиn Информатлашмаsы сащясиндя эюрцlяn ишlяr bиzиm respublиkanыn bцtцn unиversиtetlяrиnиn bu sahяdя эюрдцйц ишлярдян даща чохдур. RF unиversиtetlяrиnиn юlkяdaxиlи reytиnq cяdvяlиndя иlk 100 unиversиtet syahыsыnda olmayan Amur vиlayяtи Blaqoveшиnsk Pedaqojи Иnstиtutunun 10-12 иl яvvяl Tящсилиn Информатлашмаsы сащясиндя эюрdцyц ишlяr sяvиyyяsиnя bиz hяlя kи, чatmamышыq. Qonшu Daьыstan Дювлят Университетинин сайтына эирмяк вя орада йерляшдирилян електрон ресурслары кямиййят vя кейфиййятcя Азярбайъан университетляриндя апарылан analojи ишlяrlя мцгайися етмяк 23 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans кифайятдир ки, bu иstиqamяtdя биз юз инкишаф сявиййямизи реал гиймятляндиряк. Belя mцqayиsяlяrи чox aparmaq olar. Maraqlananlar Иnternetdя belя tяhlиllяrи davam etdиrя bиlяrlяr. Azяrbaycan unиversиtetlяrи цчцn magиstr hazыrlыьы nиsbяtяn yenи sahяdиr. Bu yaxыnlarda Azяrbaycan Dюvlяt Иqtиsad Unиversиtetиndя “Bolonиya Prosesи kontekstиndя magиstr hazыrlыьы” mюvzusunda maraqlы elmи konfrans tяшkиl edиlmишdиr. Mяruzяlяrdяn mяlum oldu kи, 10 иldяn artыq mцddяtdиr respublиkada magиstr hazыrlыьы hяyata keчиrиlиr, lakиn bu иstиqamяtdя heч bиr elmиmetodиk layиhя, elmи-tяdqиqat иши иcra edиlmяmишdиr, bu иstиqamяtdя tяhsиlя demяk olar kи, malиyyя qoyulmamышdыr. Yяnи bu gцn magиstratura hazыrlыьыnыn tяdrиs-metodиk tяmиnatы ya hazыr deyиl, ya da иctиmaи яsaslarla (yяnи pulsuz) hazыrlanыb. Bazar иqtиsadиyyatы шяraиtиndя cцzи mяvacиb alan mцяllиmlяrиn иctиmaи яsaslarla иcra etdиyи “layиhя”nиn keyfиyyяtи nя ola bиlяr? Halbukи, RF-da Инноватив Tящсил Proqramlarы чяrчиvяsиndя bиr чox unиversиtetlяr ayrы-ayrыlыqda magиstr hazыrlыьыna daиr bиr neчя mиlyon dollar hяcmиndя layиhяlяr иcra edиblяr. Иndи иsя RF unиversиtetlяrиnиn son 10-12 иldяkи sцrяtlи иnkишafыnы qlobal sяvиyyяdяkи иnkишafla mцqayиsя edяk. Yuxarиda qeyd etdиyиmиz kиmи Brиtanиyanыn «Тaymс» гязетинин “Aли тящсил” цзря ялавясиндя hяr иl дцнйанын 200 ян эцълц цниверситетинин яnяnяvи рейтинг ъядвяли дяръ едилиr. 2006-ъы илин рейтинг ъядвялиндя dцnyanыn 200 qabaqcыl unиversиtetи сийащыsыnда RF unиversиtetlяrиndяn cяmи иkи- Москва Дювлят Университети вя Санкт-Петербург университетlяrи вар иди. 2007-ъи илдя кечирилян сорьуларын нятиъяляриня эюря иsя дцнйанын ян йахшы 200 университетини сырасында бир дяня olsun belя РФ-na мяхсус университет йохдур. Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли”ndя dцnyanыn 500 nцfuzlu unиversиtetи sиyahыsыnda 2007-cи иlиn nяtиcяsиnя gюrя иsя РФ-na мяхсус cяmи иkи университет var. Baшqa reytиnq cяdvяlиndя dцnyanыn 1500 nцfuzlu unиversиtetи sиyahыsыnda РФ-na мяхсус cяmи on университет var. Бцtцn bу фактlar эюстярир ки, Русийа Федерасийасында али тящсил системиnиn qlobal tяlяblяr sяvиyyяsиnя чatmasы цчцn elmи-metodиk, иnnovatиv инкишафа davamlы olaraq hяr иl кцлли мигдарда вясаит гойулса да (цmumяn mиlyardlarla dollarlarla юlчцlя bиlяn hяcmdя), hяr иl минлярля иrи elmиmetodиk лайищяляр щяйата кечирился дя, бу иnvestиsиyalar глобал сявиййядя университетлярин инкишаф темпи иlя mцqayиsяdя чox azdыr. Йяни, дцнйа университетляри еля бир сцрятля инкишаф едир ки, елм вя тящсилин инкишафына еля бир сявиййядя инвестисийаlar гойуluр ки, цmumиyyяtlя tяhsиl elя kapиtaltutumlu sяvиyyяyя gяlmиш kи, bu gцn bиr чox mяsяlяlяrdя бизиm университетлярдян on дяфялярля эцълц olan Русийа университетляри беля qlobal рейтинг ъядвяllяrиндя юзляриня mюvqe tuta билмирляр. Bu gцn dцnya sяvиyyяlи elя unиversиtetlяr var kи, onlarыn bцdcяsи bиr neчя mиlyard dollardыr. 24 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Bu mцqayиsяlяr Azяrbaycan mиllи unиversиtetlяrиnиn qlobal sяvиyyяdя hansы mюvqedя olmasыnы tяxmиnи dя olsa bиzя bиldиrиr. Vяzиyyяtи tяdrиcяn yaxшыlыьa doьru dяyишmяk цчцn Азярбайъанда mиllи университет тящсилинин gяlяcяk 20-25 иllиk инкишафыны ящатя едян тящсил доктринасы, стратежи програмлар щазырланмалы, бу програмларын иърасы иstиqamяtиndя 100-ля лайищяляр щазырланмалы вя бейнялхалг стандартлар сявиййясиндя малиййяляшмяли, иcra olunmalыdыr. Цмумиййятля bиz hяlя dя бирбаша университет тящсилинин кейфиййятинин йцксялмясиня хидмят едян елми-методик лайищялярин щазырланмасы вя иърасынын нормал малиййяляшмяси практикасына щяля кечя bиlмямишик. Hяlя dя bу tиp mцhцm layиhяlяrиn, elmtutumlu nяzяrи vя praktиk яhяmиyyяtlи tяhsиl tяdqиqatlarыnыn иърасыna ya vяsaиt ayrыlmыr, ya da чox cцzи vяsaиt ayrыlыr, tяbии kи, belя yanaшmanыn sяmяrяsи ola bиlmяz. Интеллектуал, елмтутумлу лайищяляр бейнялхалг стандартлар сявиййясиндя щяллиnи tapmalыdыr. Бунун цчцн ися иlk nюvbяdя лайищяляр бейнялхалг сявиййядя малиййяляшмялидир. Бу мягсядля университетлярин бцдъядянкянар фондlarыndan dа cяsarяtlя иstиfadя etmяk lazыmdыr. Bцtцn bu yюnцmlц layиhяlяrиn иcrasыnы elя unиversиtetlяrиn юzlяrи dя иcra etmяlиdиrlяr (beynяlxalq praktиkada olan kиmи). Бelя инвестисийа эяляъякдя университетя даща чох ялавя малиййя газанмаsыna, бейнялхалг сявиййядя рягабятядавамлы олмаsыna имкан веря биляр. “Azяrbaycan Respublиkasы alи tяhsиl sиstemиnиn Avropa tяhsиl mяkanыna иnteqrasиya edиlmяsи tяdbиrlяrи” haqqыnda Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentи, cяnab Иlham Яlиyevиn иmzaladыьы fяrman vя fяrmana uyьun olaraq xцsusи Dюvlяt Proqramыnыn hazыrlanmasы, bu gцn Azяrbaycan Respublиkasыnda чox uьurla reallaшan “Yenиlяшяn Azяrbaycana Yenи Mяktяblяr” иdeyasыnы daha da иnkишaf etdиrяrяk, “Yenиlяшяn Azяrbaycana Yenи Mиllи Unиversиtetlяr” иdeyasыnы gцndяmя gяtиrиr, yenи qlobal sяvиyyяlи mцasиr mиllи unиversиtetlяr yaradыlmasыnы tяhsиl иctиmaиyyяtи qarшыsыnda aktual vяzиfя olaraq qoyur. Dиgяr tяrяfdяn hal-hazыrda Azяrbaycan Respublиkasыnda elmиn иnkишafы иlя dя яlaqяdar xцsusи Dюvlяt Proqramы hazыrlanыr. Bu proqrama unиversиtetlяrdя texnoparklarыn yaradыlmasы, unиversиtetlяrdя elmиn, иnnovatиv fяalиyyяtиn иnkишafы цчцn mцяyyяn layиhяlяr sиstemиnиn daxиl edиlmяsи vя иcrasы mиllи unиversиtetlяrиn qlobal tяlяblяr sяvиyyяsиnя yцksяlmяsиnя tяkan ola bиlяr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи cяnab Иlham Яlиyev Azяrbaycan Dюvlяt Иqtиsad Unиversиtetиnиn yenи korpusunun aчыlышыnda sюylяmишdиr. “... dцnyada mюvcud olan яn mцsbяt tяcrцbяnи gюtцrяk, Azяrbaycanda tяtbиq edяk, mюvcud olan vяzиyyяtя uyьunlaшdыraq. ... Gяrяk maddи texnиkи bazanыn mюhkяmlяndиrиlmяsи vя tяdrиs prosesиnиn mцasиrlяшdиrиlmяsи paralel шяkиldя aparыlsыn. .. Alи mяktяblяrdя tяhsиl prosesиnиn иnkишafыnda bюyцk ишlяr gюrцlmяlиdиr. Яn qabaqcыl, dцnya mиqyaslы alи mяktяb heч vaxt яldя etиyи naиlиyyяtlяrlя kиfayяtlяnmиr. Bu, daиm иslahat tяlяb edяn sahяdиr. ...Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы 25 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. Mиllи unиversиtet и tяhsиlиnиn qlobal standartlara cavab vermяsи цчцn respublиkada тящсил бцдъясинин cиddи артымыna, unиversиtetlяrиn иnvestиsиya obyektиnя чevrиlmяsиnя ehtиyac var. Amerиka prezиdentlяrиndяn bиrи vaxtы иlя sюylяmишdи: “Amerиka unиversиtetlяrи zяngиndиr, ona gюrя yox kи, Amerиka zяngиndиr. Amerиka zяngиndиr, ona gюrя kи, Amerиka unиversиtetlяrи zяngиndиr ”. Bиz dя mцstяqиl юlkя olaraq gяlяcяkdя zяngиn bиr dюvlяt qurmaq иstяyиrиksя, иnvestиsиyalarы иnsan kapиtalыna qoymalы, bu mяqsяdlя zяngиn unиversиtetlяr qurmalыyыq, qalan mяsяlяlяrи иsя zaman юzц hяll edяcяk. Belя olarsa, qloballaшmanыn rяqabяtяdavamlы dюvlяt kиmи иnkишaf edя bиlяrиk. E-maиl: и[email protected]иl.ru 26 sяrt tяlяblяrи sяvиyyяsиndя, Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BÖLME İCLASLARI - I TƏHSİLİN İNFORMATLAŞMASININ KONSEPTUAL VƏ HÜQUQİ-NORMATİV TƏMİNATI 27 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans YAZARLIK DİLLERİ VE ÖĞRETMEN YETİŞTİRMEDE UYGULAMALARI Doç. Dr. Arif Altun* Prof. Dr. Petek Aşkar** Özet Yazarlık dilleri, kullanıcıların fazla programlama becerisine sahip olmadan, kendi içeriklerini sesler, görüntüler, grafikler ve yazılar ile temsil edecek şekilde hazırlayıp organize ederek bir yazılıma dönüştürebilme olanağı sağlamaktadır. Yeni okuryazarlıklar olarak ta tanımlayabileceğimiz bu beceriler, bilgisayar ve öğretim teknolojileri bölümlerinde öğretmen yetiştirme sürecinde işlenmektedir. Bu çalışmada, yazarlık dillerinin genel yapısı ve çokluortam hazırlama sürecinde yazarlık dilleri konusu üzerinde durulacak; Hacettepe üniversitesi BÖTE bölümünde uyulama süreci aktarılacaktır. 1. Giriş Teknoloji kavram olarak cihazlardan öte başka anlamlar da içermektedir. Burada, bilgisayar ve teknoloji arasında bir ayrım yapmaktan öte, teknoloji kavramının yapısı ve kapsamı çerçevesinden bakıldığında, teknoloji kavramını her şeyden önce bir bakış açısı olarak ele alabiliriz. Teknolojik düşünme, teknoloji yatırımı, teknolojik hayat tarzı gibi bazı ifadelerle tanımlamaya çalıştığımız teknoloji, bireylerin almış olduğu kararlara ya da yapmış olduğu eylemlere destek oluşturmaktadır. Bu bakış açısıyla, her birey teknoloji ile yaşantısını yapılandırmakta ve yönlendirmektedir. Yaşantıların yapılandırılması sürecinde bireylerin gelişimine destek olacak en önemli kavramlardan birisi de okuryazarlık kavramıdır. Anlamak, kullanmak, yatkın olmak gibi eylemleri kapsayan okur-yazarlık, teknolojiye farklı bir bakış açısı getirmektedir. Bu bakış açısından bakıldığında, bireylerin teknolojiden anlamaları, teknoloji ürünlerini kullanmaları ve teknolojiye yatkın olmaları denildiğinde kastedilen şey çoğu zaman bireylerin teknoloji okuryazarı olup olmamaları ile doğrudan ilgilidir. Okur-yazarlığın tanımı, toplumu oluşturan bireylerin ortak katkıları ile devamlı yenilenmekte ve anlamlandırılmaktadır. Her yeni anlamlandırılan tanım ise bulunulan ortam, kullanılan araç ve/veya istenilen amaca yönelik değişebileceğini ve farklı okuryazarlıkların olabileceği düşüncesini yansıtır (Bilgisayar okuryazarlığı, medya okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı, görsel okuryazarlık gibi). Tüm bunları e-okuryazarlık olarak niteleyebiliriz (Altun, * Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü. [email protected] ** Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü. [email protected]
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası