4 Sınıf Bağlaçlar

60-85 5) Zarflar, ara söz28 ya da kiplik ifadelerinde işlev görebilirler, bunlar arasındaki fark ancak kullanım ve anlam özellikleri dikkate alınarak yapılabilir: Кстати, он ещё сказал, что не знает ... – кстати kelimesi aynı zamanda hem zarf hem de ara söz ifadesi olarak kullanılabilir, buradaki işlevi ara söz ifadesidir. Возможно, она не придёт ... – возможно kelimesi aynı zamanda hem zarf hem de ara söz ifadesi hem de yüklem olarak kullanılabilir, buradaki işlevi ara söz ifadesidir. Она просто прелесть! – просто kelimesi aynı zamanda hem zarf hem bağlaç, hem yüklem hem de kiplik parçacığı olarak kullanılabilir, buradaki işlevi kiplik parçacığıdır. Rusçada zarflar diğer sözcük türleri ile benzerlik gösterebilmektedirler bu da başlı başına onların hemen diğer sözcük türlerinden ayırt edilmelerini güçleştirebilmektedir. Diğer bir deyişle, zarflar farklı sözcük türlerinde de görülebilen kelimelerle karıştırılabilirler. Bunun nedeni yapısal benzerlikten kaynaklıdır. Söz konusu durumu ancak cümle içinde sözdizimi incelemeleri ile açığa çıkartmak mümkündür. 1) Zarflar ismin hali, cins ve sayı açısından niteledikleri kelime ile uyum göstermeyen niteleyici olarak yer alabilir: яйцо всмятку, подали рыбу по-польски vb. 2) Rusçada zarflar bir durum veya eylemin (быстро бежать, сильно хотеть), nesne (сон наяву, яйцо всмятку) veya başka bir olgunun özelliğini (очень красивый, идущий пешком, весьма аккуратно) ortaya koyan dilin değişmez kısımlarıdır. Değişmezlik özelliği, sadece karşılaştırma derecesi söz konusu ise, ihlal edilmiş gibi düşünülebilir, burada dikkat edilmesi gereken nokta değişimin anlamsal olmasından ziyade yapısal olmasıdır. Zarf yapısı anlamsal olarak etkilense dahil birincil anlamını ve işlevini korumaktadır. Tüm bunların ışığında Rusçada zarflar, sözcüklerin bağımsız kullanımı temeline dayalı olarak fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil, zarflar, sıfatlar, isimler, sayılar, zamirler, karşılaştırma derecesi ifadeleri, edatlarla bir araya gelebilen, söz dizimsel işlevleri açısından cümlenin hem temel (özne-yüklem) hem de yardımcı öğesi (durum, niteleyici) olarak görev yapabilen, bununla birlikte ara sözcük olarak kullanılabilen, anlam açısından süreç belirtmeyen bir eylem, nesne veya süreç belirtmeyen diğer bir olguya işaret eden; çekimlenmeyen, yapısal olarak hem değişikliye uğramayan hem de diğer sözcük türleri ile uyum göstermeyen sözcükleri bir araya getiren, bünyesinde barındıran bir gramer ulamıdır. Rus dilindeki zarf yapılarının kullanım alanları yani iletişimdeki rolü ve üstlendikleri işlevler çerçevesinde incelenmesi bu yapıların özünün daha iyi anlaşılmasına imkan verecektir. Rusçada 28 Rus dilbiliminde kiplik anlamına sahip sözcükler (конечно, обязательно, несомненно) ve durum kategorisine da- hil kelimeler (жарко, больно, холодно) ortaya koydukları anlam ve söz dizimsel işlevleri gereği çoğunlukla zarfın dışında yapılar olarak ayrılmaktadırlar ancak zarf olarak incelendikleri de görülmektedir. 83 Leyla Dalkılıç Dil Dergisi-Ocak 2021 Dil Dergisi-Ocak 2021 60-85 spravoçnik 1995, Sovremennıy russkiy yazık 2004). “Zarflar zorunlu gramer anlamı9 olarak bir eylem, durum veya başka bir olgunun özelliğini ortaya koyan gramer ulamıdır: читать быстро и красиво; детям очень весело, весьма интересное предложение; хозяин обходился с нами крайне любезно. Zarflar fiiller, sıfatlar ve durum kategorisi10 ile kullanılır, cümlede “durum” belirtir ne cinsiyet ne sayı ne ismin hal ne de zaman kategorisine göre yapısal bir değişikliğe uğrarlar. Zarfların sahip oldukları tek gramer kategorisi, nitelik anlamına sahip zarflardan oluşturulan karşılaştırma derecesidir” (Sovremennıy russkiy yazık, 2004: 263). Anlamsal, yapısal ve sözdizimsel özellikleri ile birlikte, cümledeki durum ve belirleyici özelliklerinin yanı sıra yüklem olarak kullanılma özelliği de dile getirilmeye başlanmıştır (LES, 1990: 332; Russkaya Grammatika I, 1980: 701; Sovremennıy russkiy yazık, 2004: 292). Genel olarak geleneksel Rus gramerinde zarflara ilişkin olarak şu temel özellikler sıralanmaktadır: 1) (karşılaştırma derecesi ifade edildiği durumlarda yapısal bir değişimden ziyade anlamsal değişikliğe uğradığına vurgu yapılarak) yapı açısından değişmez olması; 2) fiil, sıfat, isim veya diğer başka bir zarf sözcüğüne söz dizimi açısından bağlı olması; 3) cümlede sentaks açısından durum, niteleyici veya yüklem işlevlerini görmesi; 4) anlam açısında ise süreç belirtmeyen bir eylem, durum, nesne veya olguya işaret etmesidir. Rusçada Zarfların Yapısal Özellikleri Rus dilinde zarfların morfolojik özelliklerinin belirlenmesi geleneksel gramer çerçevesinde anlamsal-yapısal-sözdizimsel olmak üzere üç temel çerçevede gerçekleşmiştir. Bu doğrultuda dilbilimciler zarfların yapısal özelliklerine ilişkin sınıflandırmalarda bulunmuşlardır, ancak her bir çalışmada bu sınıflandırmalara ilişkin farklı yaklaşımlar sunulmaktadır. A.A. Şahmatov zarfları yapısal özelliklerine göre 1) isim: вечером, утром, рано vb.; 2) fiil: бывало, знать vb. ; 3) zamir: когда, где vb. gruplarına ayırmıştır (Şahmatov, 1941: 503; LES, 1990: 322). Meydana geliş biçimi açısından ise, biçimbirime sahip olanlar (-о, -ски, -ьи) ve olmayanlar (где, когда vb.) olmak üzere ikiye ayırmıştır (a.g.e. LES). Bazı çalışmalarda ise zarflar 9 Gramer anlamı (грамматическое значение) – belirli yapılardaki kelimelere ait olan, sürekli gramer göstergesi ile ifade edilen anlamdır. Örneğin, isimlerin gramer anlamı nesnelere işaret etmelerinden dolayı nesnelik kavramı olarak gösterilmektedir, bu durumda bir olgu veya eyleme işaret edilmesi durumu da zarfların gramer anlamı olarak ifade edilebilir. 10 Rus dilinde durum kategorisi olarak adlandırılan dilin bu kısmı, öznesiz cümlenin ana öğesi yani yüklem işlevi görüp süreç anlamından farklı olarak durum belirten yapılardır: мне жарко, на улице холодно vs. Fiilden farklı olarak süreç değil de durum belirten bu yapılar fiillerden farklı olarak kip, zaman, kişi kategorilerine göre çekime uğramazlar, diğer bir değişle bu yapılar oldukları gibi kalır herhangi bir değişikliğe uğramazlar. Bu kuralın dışında istisnayı oluşturanlar ifadeye karşılaştırma anlamını katabilecek olan ve sonu – o ile biten sözcüklere gelen –ee ekidir: на улице холодно – на улице холоднее, чем вчера. Ayrıntılı bilgi için bkz. L.Ç. Dalkılıç. Rus Dilinin Grameri -Biçimbilgisi (Morfoloji). Ankara, 2018: 382-383. 66 Leyla Dalkılıç

nest...

61250 61251 61252 61253 61254