Melih ÖZBEK
Hepimizin başına gelmiştir, çektiğimiz fotoğrafın makinanın LCD ekranında farklı, evde bilgisayara aktardığımızda monitörde farklı, arkadaşımıza gönderdiğimizde onun monitöründe farklı ve hatta fotoğrafı bir stüdyoya götürüp bastırdığımızda kartta farklı göründüğü durumlar olmuştur. Çektiğimizde makinanın LCD ekranında düzgün görünen bir fotoğraf evdeki bilgisayarda kapkaranlık, baskı yapıldığında çok kırmızı görünebilir. Çünkü görevi “renkleri ifade etmek” olan fotoğraf makinamızın sensörü, onun LCD ekranı, monitörler, yazıcılar, tarayıcılar renkleri hep kendi yazılım ve donanım sınırları içinde ifade ederler. Ve eğer biz müdahale etmez ve ne yaptığımızı bilmezsek her farklı ortamda çektiğimiz fotoğraf bizim istediğimiz gibi değil, ilgili donanımın istediği gibi görünür. Bahsettiğim bu “müdahale”nin adına “renk yönetimi (color management) denir ve mutlaka her donanım için yapılması gereklidir. Bu yazıda renk yönetiminin temelleri ve yapılması gerekenler konusunda biraz daha detaylı bilgiler bulacaksınız.
 |  |
Renk Teorisi
İlkokul resim derslerinden hatırlayacağınız gibi,, nesneler yansıttıkları dalga boylarına göre gözümüze farklı renklerde görünürler. Yansıyan bu ışınların gözümüze göründükleri renkler ise “ana renkler” ve “ara renkler” olarak ayrılmıştır. Ana renkler kırmızı, sarı ve mavidir, ara renkler de bunların karışımından oluşur ve yeşil, mor ve turuncudur. Ara ve ana renklerin karışımından da ikincil renkler oluşur. Bütün renklerin karışımı (yani nesne ortamdaki tüm ışınları olduğu gibi yansıtıyorsa) ise beyazı oluşturur. Eğer bir nesne üzerine gelen hiçbir ışını yansıtmazsa bu da siyah renktir.
Renk Modelleri
Dijital görüntü ekipmanları (monitörler, yazıcılar, tarayıcılar, dijital fotoğraf makinaları) doğadaki bu renkleri insan gözüne doğru olarak gösterebilmek için bazı standart renk modelleri (yani renkleri ifade yöntemleri) kullanırlar. Bu modellerin amacı, renkleri dijital olarak, yani sayılarla ifade edebilmektir.
L*a*b Renk Modeli:
Bu renk modeli doğadaki renkleri ifade etmek için üç kanal kullanır. Bunlar
L :aydınlık
(Bu kanalda 0 değeri en karanlık, değeri de en aydınlıktır.)
a : kırmızı – yeşil
b : mavi – sarı
 |
|
Bu renk modeli genellikle “referans” renk modeli olarak kullanılır. Renkleri bir renk modelinden diğer renk modeline çevirirken önce bu modele çevrim yapılır, daha sonra hedef renk modeline çevrilir. Bu durum bizim yabancı bir para birimini diğer bir yabancı para birimine çevirirken önce YTL ye çevirip sonra istediğimiz birime çevirmeye benzetilebilir.
RGB renk modeli
Bu renk modeli en çok bilinen renk modelidir. Monitörlerin renkleri göstermek için kullandıkları renk modelidir. Bu model de renkleri ifade etmek için üç kanal kullanır.
* R: kırmızı
* G: yeşil
* B: mavi
Bu model “ışınların oluşturduğu renk modeli” olarak adlandırılabilir. Şekilden de görebileceğiniz gibi tüm ışık ışınlarının karışımı beyazı oluşturur.
CMY(K) renk modeli
Bu model yazıcıların ve baskı cihazlarının renkleri ifade etmek için kullandıkları renk modelidir. Bu modeli “baskı” yapan cihazlar kullandığı için “ışınların” oluşturduğu değil, “mürekkeplerin” karışımlarından oluşan renkleri ifade eder. Bu yüzden tüm renklerin (mürekkeplerin) karışımından beyaz değil siyah meydana gelir. Ancak pratik nedenlerden dolayı yazıcılar siyahı bütün mürekkepleri karıştırarak değil de ayrı bir siyah mürekkeple oluşturdukları için kanallara bir de siyah eklenmiştir ve genellikle bu model CMY değil CMYK olarak adlandırılır.
Bu kanal da teorik olarak renkleri üç kanalla ifade eder
C: cyan (camgöbeği)
M: mor
Y: sarı
(K: siyah)
HSB Renk Modeli
Bu model renkleri üç kanalda ifade eder
H: renk (hue)
S: doygunluk (saturation)
B: aydınlık (brigthness)
Renkler bu modeller yoluyla artık rakamlarla ifade edilebilir hale gelmişlerdir. Örneğin bir monitör bir rengi ifade etmek için o rengin mavi, kırmızı ve yeşil cinsinden değerlerini hesaplar ve ekrandaki pikselde bu renkleri yansıtan elemanların geçirgenlik (şeffaflık) değerlerini ayarlayarak gözümüze doğru renk görünmesini sağlar.
|
 |
Her kanal 0 ile arasında değerler alır, tüm değerlerin olması durumunda beyaz, tamamının 0 olması durumunda ise siyah renk oluşur. Sadece mavi renk için kırmızı ve yeşil kanallar 0 (yani tamamen şeffaf) değerini alır ve gözümüz monitörde mavi rengi görür. Ancak diyelim ki fotoğraf makinanızın oluşturduğu R, G, B değerleriyle ifade edilen bir renk, monitörünüzde aynı sayılarla ifade edildiğinde aynı rengi oluşfunduszeue.info monitörünüzün ışık ayarı sonuna kadar açıkken oluşan renk, ayarı sonuna kadar kapalıyken hala aynı rakamlarla ifade edilmesine rağmen aynı görünmeyecektir. İşte "renk yönetimi"nin önemi burada ortaya çıkar.
Doğru Renklerin Görüntülenmesi
Her görüntü elemanı renkleri sayısal olarak belli bir modele göre ifade eder. Peki örneğin dijital fotoğraf makinasında çekilen bir fotoğrafın evimizdeki monitörde doğru, baskı yaptığımız yazıcıda doğru ifade edilmesini nasıl sağlayacağız?
Görüntü ekipmanları yani tarayıcılar, dijital fotoğraf makinaları, monitörler ve baskı makinaları ya da yazıcılar farklı farklı üreticiler tarafından farklı kalite ve özelliklerde üretilirler. Bu nedenle bu cihazların renkleri oluşturabilme ve görüntüleyebilme yetenekleri fotoğrafın doğru renklerde elde edilmesi, dijital ortamda görüntülenmesi ve baskısının alınması aşamalarında etkili olur.
|
|
Çok kaliteli bir fotoğraf makinası ile çektiğiniz ya da çok kaliteli bir tarayıcı ile taradığınız bir fotoğrafın renk yönetimi yapılmamış bir monitörden izlenmesi ya da yine renk yönetimi yapılmamış bir yazıcıdan baskısının alınması orijinal fotoğraftan farklı renklerde bir sonuç elde edilmesini sağlayacaktır. Ancak renk yönetimi yapılmış bile olsa her görüntü ekipmanını renkleri aynı kalitede gösteremez. Hepsinin renkleri ifade etme hassasiyeti farklıdır. Zaten bu tür cihazlardaki kalite ve fiyat farkını belirleyen de bu “renkleri görüntüleyebilme yetenekleri”dir. Bir görüntüleme ekipmanının ifade edebildiği tüm renklerinin oluşturduğu uzaya “görüntülenebilen renk aralığı” ya da GAMUT denir.
Görüntülenebilen Renk Aralığı (GAMUT) ve Renk Uzayları
Her cihazın kalitesine bağlı olarak görüntüleyebildiği renk aralığı farklıdır. Bütün bu cihazlar insan gözünün gördüğü tüm renklerin sadece bir kısmını görüntüleyebilir. Insan gözünün görebildiği tüm renklerin oluşturduğu uzayı yılında CIE (Commission Internationale L’Eclairage – International Commission on Illumination) modellemiştir. yılında bu model gözün ışığa duyarlılığının logaritmik olmasını da göz önüne alarak yeniden revize edilmiş ve CIE L*a*b ya da CIELAB denen renk uzayı ortaya çıkmıştır.
 | |
L*a*b (CIELAB) Renk Uzayı
İnsan gözünün gördüğü tüm renkleri kapsar ve hiçbir elektronik cihazın görüntüleyebildiği renk aralığı bu uzayın tamamını kapsayamaz. Yani hiç bir elektronik cihaz insan gözünün görebildiği renklerin tamamını birden gösteremez.
sRGB Renk Uzayı
Genel olarak görüntü işleme programlarının ve monitörlerin kullanıdığı renk uzayıdır. Dijital fotoğraf makinalarının varsayılan renk uzayı da sRGB dir. Internet’e fotoğraf koymak istediğinizde bu renk uzayı tam size göredir, çünkü bir çok web programı sRGB den baska renk uzayını doğru görüntüleyemez.
Aşağıda sRGB renk uzayının sınırılarını görebilirsiniz. Bunun dışında kalan renkler görüntüleyen cihaz tarafından bu uzayın içinde kalan en yakın renge çevrilir. Ancak bunun için çevrilecek rengin hangi uzayda olduğunun biliniyor olması gerekir yoksa renk yanlış çevrilir ve istenenden farklı bir renk görüntülenir.
AdobeRGB Renk Uzayı
Adobe firması tarafından geliştirilmiş bir renk uzayıdır. sRGB den daha geniş bir renk aralığını kapsar. Ancak bütün programlar (web gezginleri ya da Adobe dışındaki firmalar tarafından üretilen görüntüleme programları gibi) bu uzaydaki renkleri doğru göstermeyebilir. Genellikle baskısı yapılacak fotoğrafların bu uzayda olması önerilir. Günümüz gelişmiş fotoğraf makinalarında AdobeRGB renk uzayı ayarı da bulunur.
Aşağıdaki diyagramda kırmızı çerçeve AdobeRGB renk uzayı ve içi dolu olan bölüm sRGB renk uzayıdır.
Firmaların renk kapasitelerini tanımlayan başka renk uzayları da mevcuttur. Bunlardan bazıları aşağıdadır.
* Prophoto RGB
* Colormatch RGB
* SWOP
Renkleri gösteren her cihazın bir "gamut"u yani gösterebildiği renklerin oluşturduğu bir uzayı vardır. Aynı durum yazıcılarda kullandığımız kağıtlar için de geçerlidir. Fotoğraf baskısı için kullanılan farklı kağıtların gamutları farklıdır. Kimi kağıtlar zengin bir renk doygunluğu sağlarken bazı kağıtlarda renkler o kadar canlı değildir.
funduszeue.info adresinde bulunan etkileşimli sayfadan farklı donanım ve kağıtlar için gamutları karşılaştırabilirsiniz.
Renk Yönetimi
Artık biliyoruz ki her cihaz gözümüzün gördüğü renklere en yakın renkleri oluşturmak için belli renk modelleri kullanır ve her cihaz kalitesi ve kullanılan sürücü, işletim sistemi gibi sınırlar içerisinde ancak gördüğümüz renklerin belli bir bölümünü oluşturabilir. Yani elektronik cihazların üzerindeki sürücüler (driver) ve işletim sistemleri renkleri olduğundan farklı yorumlayıp renkleri farklı oluşturabilirler.
Günlük hayatta kullandığımız görüntü ve renkle ilgili cihazları basitçe sınıflandırırsak,
Girdi cihazları:
* Tarayıcılar
* Dijital fotoğraf makinaları
Çıktı cihazları
* Görüntüleme cihazları
o Monitörler (CRT, LCD)
o Projektörler
o
* Baskı cihazları
o İnkjet yazıcılar
o Laser yazıcılar
o Offset yazıcılar
o
* Baskı Ortamları
o Fotoğraf kağıtları
o
|
|
Ancak buradaki problem, her cihazın farklı bir renk aralığını gösterme yeteneğine sahip olmasıdır. O halde farklı girdi cihazlarından elde edilen görüntüleri farklı çıktı cihazlarında doğru renklerle nasıl görüntüleyebiliriz?
Başlangıçta, renklerin cihazlar arasında farklı yorumlandığı anlaşılınca her cihaz için bir “renk çeviricisi” kullanılıyordu. Yani tarayıcınızdan bir fotoğraf taradığınız zaman “bu fotoğraf falanca marka tarayıcıda taranmıştır ve sony LCD monitörde bakılacak” diye bir çeviriciye ihtiyaç duyardınız. Eğer fotoğrafı bu monitörde işleyip renklerini değiştirdiyseniz, baskı yaparken de baskı yapacağınız yazıcının üretici firmasının o monitörde değiştirilen renklerin yazıcıda doğru görünmesi için ürettiği bir çevirici gerekliydi.
|
|
Ancak üretici firmaların çoğalması ve her cihaz için özel üretilmiş çeviricilerin yarattığı karmaşa, bu soruna standart bir çözüm bulunması ihtiyacını da beraberinde getirdi. Bu nedenle şöyle bir çözüm bulundu: Yine çeviriciler kaçınılmaz olarak var olacaktı, ancak bunlar belli bir cihaz için değil, standart bir renk uzayına çevirmek için kullanılacaktı. Örneğin tarayıcıda taradığınız ya da dijital makinayla çektiğiniz fotoğrafların renkleri siz o fotoğrafı saklarken standart bir renk uzayına çevrilecek, o fotoğrafı görüntüleyecek ya da basacak cihaz da kendisinde o renkleri doğru görüntülemek için bu standart renk uzayından gerekli çeviriyi yapacaktı. Böylece her üretici sadece bu standart uzaydaki renklerin kendi cihazında doğru görüntülenmesinden sorumlu olacaktı.
|
|
Bu standart renk uzayını ve çeviricilerin standardını belirlemek üzere ’de bir konsorsiyum kuruldu. Bu konsorsiyum “Uluslararası Renk Konsorsiyumu-International Color Consortium – ICC” olarak adlandırıldı. Başlangıçta 8 firma tarafından kurulan bu konsorsiyumun şu anda 70’in üzerinde üyesi vardır.
8 Kurucu üyenin adları aşağıdadır:
* Adobe
* Agfa
* Apple
* Kodak
* Microsoft
* Silicon Graphics
* Sun Microsystems
* Taligent
Bu konsorsiyumun amacı, kolay kullanılabilir, platformdan ve üreticiden bağımsız renk yönetimini sağlamaktır.
Belirlenen standarda göre, her cihaz için standart uzaydaki renkleri nasıl göstereceğini belirleyen bir çevirici oluşturudu. Bu çeviriciye “ICC Profili” adı verildi.
Diyelim ki elinizde çok kaliteli bir fotoğraf makinası var, ve bu makinanın oluşturabileceği renk aralığı (yani "Gamut"u) çok genis. Bu makinayla çekilen fotoğrafların tam çekildiği renklerle izlenebilmesi ancak gamut'u daha geniş ya da aynı büyüklükte bir monitörden baktığınızda mümkün olur. Renkler monitörün ICC profili sayesinde doğru olarak çevrilir ve gösterilir.
Monitörün görüntüleyebildiği renk aralığı ya da gamut'u fotoğrafın içerdiği renk aralığından daha düşükse, yine ICC profili sayesinde bire bir görüntüleyemediği renkleri kendi gamutu içinde en yakın renkle gösterir.
|
|
Bu sayede artık tüm cihazlar renkleri doğruya en yakın şekilde ifade edebilir..
Bir cihazın renklere doğru göstermesi ancak doğru ICC Profilini kullanmasıyla mümkün olabilir. Bir donanım için yanlış ICC profili kullanılırsa renkler tamamen yanlış çıkabilir. Bu nedenle firmalar genellikle ürettikleri cihazlarla birlikte bu ICC profillerini de birlikte vermektedirler..
Fakat cihazların kullanımları çok farklı ortamlarda olduğundan (örneğin arkasında bir pencere olan ya da florasan lambayla aydınlatılan bir odada kullanılan monitör, önerilen mürekkep ya da kağıttan farklı mürekkep ya da kağıt kullanan yazıcı gibi), her cihaz için bu ortamlarda doğru renklerin görüntülenebilmesini sağlamak amacıyla ICC profillerinin tekrar oluşturulması gerekir. Bu işleme “kalibrasyon” denir. Kalibrasyonu yapılmayan monitörler ya da yazıcılar istenen doğru renkleri görüntüleyemezler. Bu nedenle ciddi çalışan her kurum ve kişinin kullandığı cihazları “kullanıldığı ortam ve şartlarda” kalibre etmesi gerekir.
Renk Kalibrasyonu
Kalibrasyon işlemi farklı yazılımlar ya da bu iş için özel üretilmiş donanımlarla yapılabilir.
* Yazılımla kalibrasyon
Şu anda piyasada satılan ya da internetten ücretsiz indirilebilen pek çok kalibrasyon yazılımı mevcuttur. Bu yazılımlardan bazıları mevcut ICC profili kullanıp kullanıcıyı görsel olarak yönlendirerek cihazın “ışık”, “kontrast” gibi ayarların renkleri en doğru gösterecek şekilde ayarlanmasını sağlar. Bazı programlar ise bu ayarların sonunda yeni bir ICC profili oluşturur. Kalibrasyon işlemi "ekrana bakarak" yapıldığı için kalibrasyonu yapan kullanıcıya göre değişen sonuçlar elde edilir ve kesin sonuçlar vermez. Ancak ev kullanıcıları için yeterli sonuçlar verirler. Bu yazılımlara örnek Adobe Photoshop programıyla gelen ve Kontrol Panel’de bulunan “Adobe Gamma” yazılımıdır.
* Donanımla kalibrasyon
Bu iş için özel üretilmiş profesyonel cihazlardır. Renkleri ölçerek referans aldıkları renklerle uyumunu sağlayıp ICC profilleri oluştururlar. Kullanıcıdan bağımsız kesin sonuçlar verirler.
|
|
Cihazların kalibrasyonları ortamdaki değişen etkenlere bağlı olarak zamanla değişebileceği için bir kaç haftada bir yeniden kalibre edilmesi önerilir
Bazı donanım kalibrasyon cihazlarını aşağıdaki sayfalardan bulabilirsiniz.
funduszeue.info
funduszeue.info
funduszeue.info
Renk yönetimi ve kalibrasyon farklı ortamlarda renklerin orijinaline en yakın görünmesini sağlar ve dijital ortamda fotoğrafçılık için mutlaka üzerinde önemle durulmalıdır.