Kazı Işlerinde Isg

Giriş

Kazı işlerinde iş güvenliği, kazı çalışmaları sırasında oluşan ve ciddi yaralanmalara veya ölümlere neden olan kazaları önlemek için; kazı işi ile ilgili uygun planlama yapılmalı, planlar uygulamaya konulmalı ve uygulama sistematik olarak denetlenmeli, denetleme sonucunda aksayan yönlerle ilgili tedbirler alınmalıdır.

Kazı İşlerinde İş Güvenliği Açısından Planlama;

Kazıya başlamadan önce aşağıda belirtilen tehlikelere karşı planlama yapmak gerekir:

• Kenarların çökmesi

• Kazıda çalışanların üzerine malzeme düşmesi

• Kazı alanına insan ve araçların düşmesi

• İnsanların herhangi bir teçhizattan zarar görmesi

• Yakındaki yapıların zarar görmesi

• Yeraltı hizmetleri ile temas

• Kazı alanına giriş

• Duman

• Halka yönelik kazalar

Yukarıda belirtilen tehlikelere karşı alınacak tedbirler; payanda, iksa bağlantıları v.b. gerekli ekipmanların çalışma başlamadan önce iş yerinde bulundurulmasını da içermektedir.

Kazı alanının çökmesi

• Güvenli bir açıyla şev vererek ya da kereste, plaka veya uygun tahkimat sistemleri ile desteklenerek kenar ve uçların çökmesi önlenmelidir.

• Kazı yığınları veya diğer malzemeler, kazı alanının kenarlarına yakın olacak şekilde depolanmamalıdır. Aksi takdirde biriken yığın kazı alanına dökülebilir ve ilave yük kenarları çökmeye yatkın hale getirebilir.

• Kazı alanı kenarlarının dökülen malzemeye karşı korunduğundan emin olunmalıdır. Gerekli olduğu takdirde eteklik temin edilmelidir.

• Kazı alanında çalışırken baret kullanılmalıdır.

Kazı alanlarına insan ve araç düşmesi;

• Kazı alanına insanların düşmesini önlemek için tedbirler alınmalıdır. Eğer hendek 2 m ya da daha derin ise, parmaklık ve eteklik gibi dayanıklı bariyerler temin edilmelidir.

• Mümkün olduğu halleder araçlar kazı alanlarından uzak tutulmalıdır. Gerekli olan yerlerde parlak boyanmış kirişler, bantlar ya da bariyerler kullanılmalıdır.

• Araçların kazı alanlarının içine malzeme boşaltması gerektiği hallerde, aracın kazı içerisine girmesini önlemek için durdurma blokları kullanılmalıdır. Kazı alanlarının kenarlarında fazladan desteğe ihtiyaç olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Çalışanların teçhizattan zarar görmesi

• Çalışanlar, ekskavatör gibi hareketli iş makinelerinin çalışma alanından uzak tutulmalıdır. Bunun mümkün olmadığı halleder çalışanların zarar görmesini önlemek için güvenli çalışma sistemleri kullanılmalıdır.

• Operatörler eğitimli ve belgeli olmalıdır.

Yakındaki yapıların zarar görmesi

• Kazı çalışmalarının, iskele ayaklarını ya da yakın yapıların temellerini etkilemediğinden emin olunmalıdır. Duvarların, küçük hendeklerle bile yıkılabilecek çok yüzeysel temelleri olabilir.

• Kazı başlamadan önce yapının geçici desteğe ihtiyacı olup olmadığına karar verilmelidir. Temel araştırmaları ve inşaat mühendisi önerileri gerekli olabilir.

Yer altı hizmetlerinden sakınma ( elektrik, su, doğalgaz v.b)

• Yeraltı hizmetlerine dair açık bir işaret olup olmadığı (örneğin valf kapakları ya da yol yüzeyinde işaretlenme yapılması gibi) kontrol edilmelidir.

• Herhangi bir çalışmayı izlemek için yer belirleyici kullanılmalıdır. Zemin uygun şekilde işaretlenmelidir.

• Kazı işini yöneten kişinin iş planlarının olduğundan ve onları nasıl kullacağını bildiğinden emin olunmalıdır. İşi yapan herkes güvenli kazı uygulamalarını ve acil durum prosedürlerini bilmelidir.

Kazı alanına giriş

Kazı alanına güvenli giriş ve çıkış yolları sağlanmalıdır.

Duman

Ekzost dumanları kazı alanında çalışanlar için tehlikeli olabilir. Jeneratör ve kompresör gibi petrol veya dizelle çalışan makinelerden çıkan duman uzaklaştırılamıyorsa ya da alan havalandırılamıyorsa, kazı alanının içine veya yakınına yerleştirilmemelidir.

Halkın korunması

• Yayaların ve araçların içine düşmesini önlemek için tüm kazı alanlarını kamuya açık alanlardan ayrılmalıdır.

• İş saatleri dışında bölgede çocukların bulunması ve herhangi bir şekilde yaralanmaları ihtimaline karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.

Gözetim

• Kazı desteğinin kurulması, değiştirilmesi veya kaldırılması yetkili bir kişinin gözetiminde yapılmalıdır.

• Kazı alanlarında çalışan kişilere nasıl güvenli çalışacaklarına dair talimatlar verilmelidir.

Kazıların denetimi

• Yetkili bir kişi kazıları denetlemelidir. Denetleme;

• Çalışma başlamadan önce her vardiyanın başlangıcında,

• Kazının sağlamlığını ve stabilitesini etkileme ihtimali olan her durumdan sonra,

• Kaya, toprak ya da diğer maddelerin kayması ya da düşmesi gibi olaylardan sonra, yapılmalıdır.

• Denetimleri takiben yazılı bir rapor hazırlanmalıdır. Denetim, kazının güvenli olmadığını gösteriyorsa çalışma durdurulmalıdır.

Kaynak:okuyanmuhendislik

Etiketler:inşaat kazılarıinşaatlarda iş güvenliğiiş güvenliğikazı işlerinde iş güvenliği

Kazı çalışmalarında göçük riskinin dışında ciddi yaralanmalara ve ölümlere neden olabilecek daha birçok tehlike ve risk mevcuttur. Dolayısıyla güvenli bir kazı çalışması yapmak için öncelikle çalışmanın her bir aşamasının uzman bir kişi tarafından gözetlenip denetlenmesi ve uzman kişinin çalışanlar ile işbirliği içerisinde onlara gerekli güvenlik talimatlarını vermesi gerekmektedir. Çeşitli tehlike ve risklere karşı dikkate edilecek hususlar şu şekilde sıralanabilir.

• Seviye farkı olan veya düşme sonucu yaralanma ihtimalinin olduğu kazı alanların-da çalışanların düşmelerini engellemek için çalışılan alanın etrafının çevrelendiği, ara ve üst korkuluklardan oluşan yeterince sağlam bariyerler kullanılmalıdır. İn-sanların kalabalık olduğu umuma açık yerlerde ise bu işlem derinlik gözetilmeksizin yapılmalıdır. Daha dikkat çekici olması için parlak renkteki bariyerler, çeşitli işaretler kullanılmakta, işaretlerin yeterli olmadığı durumlarda işaretçiler de yerleştirilebilmektedir.

• Kazıya yuvarlanma ya da düşme riski olan malzeme ve ekipmanlar kazı kenarların-dan uzakta bulundurulmalı veya gerekli desteklerle tutulmalı ya da her ikisi birlik-te yapılmalıdır. Araç ve damperli kamyonlar ise bariyerler, uyarı işaret ve sinyalleri kullanılarak çok daha uzakta tutulmalıdır. Araçların kazıya toprak boşalttığı du-rumlarda, araç tekerleklerinin arkasına takoz yerleştirilerek ya da benzeri tedbirler ile bu araçların kazı kenarına fazla yaklaşmasının önüne geçilmelidir.

• Oksijen yetersizliği olan veya tehlikeli atmosferin olduğu veya olması beklenen her kazıda ilgili testler yapılmalıdır. Tehlikeli atmosferler kazı yakınında çöp sahası bulunması ve tehlikeli maddelerin kazıya yakın bir yerde depolanmasından dolayı oluşabilir. Ayrıca oksijenin %19,5'tan az ve %23,5'tan fazla olduğu ortamlar, yanıcı gaz konsantrasyonunun alt tutuşma limitinin %20'sinden fazla olduğu durumlar ve konsantrasyonları limit değeri geçen tehlikeli maddeler de tehlikeli atmosfer kap-samındadır. Tehlikeli bir ortamla karşılaşılması durumunda çalışanın buraya girme-sine izin verilmemeli, uygun havalandırma sağlanmalı ve çalışan gerekli solunum koruyucu ekipmanlarını aldıktan sonra kazıya girmelidir. Ayrıca bu kazılardaki ortam düzenli bir şekilde test ve kontrol edilmelidir. Bu testler eğer kazının içinde çalışan bir araç varsa ve kaynak, kesme, yakma gibi işlemler yapılıyorsa sıklaştırılmalı, acil duruma karşı her türlü sağlık ve güvenlik araçları bulundurulmalıdır.

• Yeraltı hizmetleri de çalışanlar için büyük tehlike oluşturmaktadır. Gerek elle gerekse kazı makineleriyle yapılacak her türlü kazıdan önce kazı yapılan yerde elektrik kabloları, su boruları, gaz boruları, telefon hatları ve kanalizasyon hattı olabileceği düşünülmelidir. Kazıya başlamadan önce, yeraltı hizmetleriyle ilgili kurum ve kuruluşları başvurulmalı ve bu hizmetlerin yerleriyle ilgili tüm bilgi ve çizimler işe başlanmadan önce alınmalı, ayrıca kazı yapılacak yerde yeraltı hizmetlerine dair bir iz olup olmadığını anlamak için görsel olarak da incelenmelidir. Alınan bu verilerin; aradan uzun yıllar geçmesi, kazı yerinde çok çalışma yapılmış olması gibi nedenlerden dolayı muhtemelen tam bir kesinlik içermediği durumlarda ise yeraltı hizmetlerinin yerlerinin tespiti için uygun yer bulucu cihazlar kullanılmalı ve bu cihazların kullanımı eğitim almış kişiler tarafından yapılmalıdır. Yerleri tespit edilen bu hizmetler, hatları boyunca uygun şekilde işaretlenerek belirtilmelidir. Kazara vurulan elektrik kablosu; tüm çalışanların elektrik şokuna maruz kalmasına, yakındaki gaz hatlarında bir hasar olması durumunda ciddi yangın ve patlamalara sebep olmaktadır.

Bu yüzden bu kablolar, kablo bulucu cihazlar kullanılarak net olarak tespit edilmeli-dir. Ayrıca gömülü kabloların yerleri hakkında ipucu bulmak amacıyla çevrede bulunan trafik işaretlerine, sokak lambalarına da dikkat edilmelidir.

Elektrik kabloları gibi gaz hatları da ciddi yangınlara ve büyük patlamalara sebep olmaktadır. Gaz sızıntısı duyulması halinde hemen ilgili kurum aranmalı, çalışanla-rın hızlı bir şekilde kazıyı gazın birikmesi ihtimaline karşı boşaltması sağlanmalıdır. Ayrıca ateşlemeye sebep verebilecek çalışan araç motorları gibi cihazlar da hemen durdurulmalıdır.

Su hatlarında meydana gelen bir hasar yarılan borudan su jetinin çıkmasına, kana-lın suyla dolmasına dolayısıyla çalışanların boğulmasına, diğer yeraltı hizmetlerinin zarar görmesine ve zayıflayan kazı kenarlarından dolayı göçükler oluşmasına neden olmaktadır. Kanalizasyonlarda ise basınçlı bir akıştan ziyade yerçekiminden doğan bir akış söz konusu olduğu için bu hizmetlere vurulması durumunda karşılaşılacak ana tehlike kirlilik olmaktadır.

Elektrik, gaz, su ve kanalizasyondan kaynaklanan tehlikelerin dışında ayrıca nitro-jen, argon gibi çeşitli gazların, zehirli ve yanıcı sıvıların taşındığı borular ve de yara-lanma riski düşük olsa da telekomünikasyon hatlarının oluşturduğu tehlikeler de göz önünde bulundurulmalıdır.

• Üstten geçen enerji hatları kazı araçları ve diğer uzun ekipmanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Eğer mümkünse bu hatların altında çalışmaktan kaçınılmalı veya hatlardan geçen akım durdurulmalıdır. Bunlar da mümkün değilse operatör, ekipmanlarla enerji hatları arasında olması gereken asgari uzaklıklara dikkat etmelidir.

Ancak alınan tedbirlere rağmen, ekipman enerji hattıyla temasa geçmişse, aşağıda belirtilen hususlara dikkat etmelidir.

• Ekipmanda kalınmalı, ekipmana ve zemine aynı anda dokunulmamalıdır. Zeminle temas halindeki herhangi bir şeye dokunmak ölümcül olabilir.

• Yardımcı ekipmanları kullanan çalışanlar da o ekipmanda kalmalı, onlar da zemin ve ekipmana aynı anda temastan kaçınmalıdırlar

Diğer çalışanlar da aynı şekilde ekipmandan uzak tutulmalı ve ekipmanın herhangi bir parçasına dokunmamaları konusunda uyarılmalıdır.

• Enerji hattının durdurulması için ilgili kurum ile acilen irtibata geçilmelidir.

• Mümkünse, makinede kalmak suretiyle makine hareket ettirilerek teması kesme denenebilir.

• Eğer teması kesmek mümkün değilse, enerji hattı kapatılana kadar (makine üstün-de kalarak) makine hareket ettirilmemelidir.

• Eğer yangın gibi acil bir durum makineyi terk etmeye zorlarsa, ayaklar bitişik bir şekilde açıkça atlanmalıdır. Eğer aynı anda, vücudun bir kısmı zeminle diğer kısmı da ekipmanla temas halinde olursa, akım vücut üzerinden geçer.

• Asla yerde adım atılmamalı ve küçük adımlarla ayaklar sürünerek uzaklaşılmalıdır. Büyük adımlar atılmamalıdır. Zemindeki voltaj farkından dolayı, bir ayak diğerine göre daha yüksek bir voltaj alanında olabilir ve bu fark kişiyi öldürebilir.

Ayrıca bir kaza olunca, kazazedeye ve kazazedeyle temas halinde olan herhangi bir şeye asla dokunulmamalıdır. Mümkünse temas kesilmeli, hemen acil servisler aranmalı ve ka-zazedenin teması kesilmişse ilk yardım uygulanmalıdır.

• Kazıların giriş ve çıkışları, özellikle acil bir durum olduğunda çalışanların güvenli bir şekilde kaçmalarını sağlamalıdır. Kazılarda güvenli giriş ve çıkışı sağlayan mer-divenler, basamaklar, rampalar veya diğer ekipmanlar bulundurulmalı, bunların çalışanlara yakın olması sağlanmalıdır. Ayrıca kazıda bulunan merdivenler kazının 90 cm üzerine uzanmalıdır. Güvenli giriş ve çıkışta kullanılan bu ekipmanlar sağlam bir şekilde monte edilmeli ve çalışan için yeni bir tehlike oluşturmamalıdır.

Aşağıdaki görselde kazı içerisinde yer alan el merdiveni görülmektedir.

• Kazıya su birikmesi ve kazıdaki durgun su kazı kenarlarını zayıflatmakta ve tehlikeli bir durum oluştuğunda çalışanların kaçmasını zorlaştırmaktadır. Kazıya su girişi ve birikmenin engellenmesi için gerektiğinde çeşitli engellerin ve su yollarının açılması sağlanmalıdır. Su tahliyesi için uzman gözetiminde su boşaltma ekipmanı kullanılmalı, yüzey sularının yönleri kazıya su girişini engelleyecek şekilde başka yönlere çevrilmeli, her yağış-tan sonra ve çalışanlar kazıya tekrar girmeden önce kazı uzman tarafından kontrol edilmelidir.

• Ekskavatörler, arka kepçeli kazıcılar gibi ağır ve mobil ekipmanlar operatörlerin ve zemindeki insanların yaralanmasına ve ölümüne sebep olmaktadır. Bu makineler-le çalışma sırasında uygun el işaretleri kullanılmalı, bu makinelere binilip inilirken 3 nokta teması kuralına dikkat edilmelidir.

Ayrıca bu araçların sesli uyarı sistemleri bulunmalı ve yakınına görevli olanlar dışın-dakiler asla yaklaşmamalıdır. Görevliler ise operatör tarafından görülebilecekleri, makineye uygun bir uzaklıkta bulunmalıdırlar.

• Ayrıca kazı yapılan yerin temiz olması kaza oluşmasını engellemede önemlidir. Kazı zemininde bulunan kullanılmayan araç ve gereçler, tahta parçaları, her türlü çöpler ortalıktan kaldırılmalıdır.

Kazı Çalışmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği, dar kesitli kazılar, birçoğu ani ölümle sonuçlanan kazalara, ağır yaralanmalara sebep olmakta ve içinde birçok tehlike barındırmaktadır

Yapı sektörü iş kazalarının en çok yaşandığı, ölüm ve yaralanma vakalarının en çok görüldüğü sektörlerin başında gelmektedir. Birçok alt dalının olması, yapılan işlerin çoğunlukla ağır ve geçici işler olması, çalışma saatlerinin düzensiz olması, çalışanların genellikle eğitimsiz ve vasıfsız olması ve çalışma alanının geniş ve dağınık olması bu sonucun ortaya çıkma sebeplerinden sadece bazılarıdır. Gerek maddi gerekse manevi kayıpların en aza indirilmesi için bu işlerle ilgili tehlike ve risklerin belirlenmesi ve buna bağlı olarak gerekli önlemlerin en kısa sürede alınması şarttır.

Forkliftlerde Güvenlik Forkliftlerde İş GüvenliğiVE Nasıl Seçilir? İş Ayakkabıları Nasıl Seçilir?

Kazı Çalışmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği

Dar kesitli kazılar, birçoğu ani ölümle sonuçlanan kazalara, ağır yaralanmalara sebep olmakta ve içinde birçok tehlike barındırmaktadır. Ölümle sonuçlanan kazalarda ölüm, göçen toprağın ağırlığı nedeniyle oksijen yokluğundan meydana gelen boğulmayla oluşmaktadır; bir metre küp zemin ağırlığı yaklaşık olarak bir-bir buçuk ton civarıdır ki bu da yaklaşık bir araba ağırlığı kadardır. Bu nedenle şu esastır ki; kazı ve yer altı çalışmalarında tehlike ve riskler tanınıp değerlendirilmeli ve gerekli güvenlik sağlanmalıdır.

Amerika İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi (Occupational Safety & Health Administration, (OSHA)) istatistiklerine göre, ölümle sonuçlanan kazaların %70’i meydana gelen ‘Göçük’lerden kaynaklanmaktadır. Meydana gelen kazalar incelendiğinde, göçükler %38’lik bir oranla yine en yüksek payı oluşturmaktadır. Dolayısıyla göçükler, en çok korkulan ve de en büyük ölüm riskini oluşturan tehlikelerin başındadır. Göçüklerin dışında ayrıca çeşitli yapılardan kazıya düşme, düşen yükler, oksijensiz kalma, zehirli gazların solunması, elektrik akımına kapılma, patlama, dar alan, su birikmesi ve ağır/mobil ekipmanlardan kaynaklanan çeşitli tehlikeler de mevcuttur. Koruyucu sistemlerin kullanılmaması, bunların yeteri kadar denetlenmemesi ve kazıya iniş-çıkış yollarının güvenli olmaması, yeraltı hizmetleri ile temas ve yakındaki yapılar gibi etmenler de bu tehlikeleri tetiklemektedir.

Bu tehlikelerin genel anlamda ortadan kaldırılması için, uygun iksa sistemlerinin kullanılması, gerekli atmosfer gözetiminin yapılması, eğitimli ve tecrübeli kişilerin bilgisine başvurulması, işçilerin yeterli derecede eğitilmesi ve kazı yapılacak alanla ilgili teknik bilgilerin ilgili kişi ve kuruluşlardan temin edilmesi gerekmektedir

OSGB Talebi OSGB'lerimizden İSG Hizmeti Talep EdinVE Tehlike_Sınıfınızı Öğrenin İşyeri Tehlike_Sınıfınızı Öğrenin

Göçük

Dar kesitli kazılarda göçükler en büyük riski oluşturmakta ve işçi ölümlerine sebep olan kazaların çoğu göçüklerden kaynaklanmaktadır. Göçüklerin bir anda çok kısa bir sürede belirti göstermeksizin meydana gelmesi, işçilerin hazırlıksız yakalanmasına ve de kazıyı terk edebilecek yeterli zamanı bulamamalarına sebep olmakta bu da göçük kazalarının çoğu zaman ölümle sonuçlanmasına yol açmaktadır. OSHA istatistikleri de bu bilgiyi doğrulamakta ve genel yapı işleriyle karşılaştırıldığında, kazılardaki ölüm oranının % oranında daha yüksek olduğunu göstermektedir

Toprak altında kalan bir işçi üç dakikadan daha az bir sürede boğulmakta hayatta kalsa bile iç organlarında ciddi kırılma ve ezilmeler meydana gelmektedir.7 Ölümle sonuçlanan bu göçüklerin çoğu önlem alınmaksızın yapılan su, gaz, elektrik ve kanalizasyon bağlantıları ile ilgili küçük ve kısa süreli işlerde görülmektedir

Göçük Sebepleri

Dar kesitli kazılarda meydana gelen göçüklerin en büyük sebebi yapılan bu kazıların dayanıksız ve dengesiz olmasıdır. Oysaki dar kesitli kazılarda göçükleri engellemek için dayanıklılığın öncelikli olarak aranması gerekir. Bu yüzden bu tür kazıların dayanıklılığı etkileyen faktörler incelenmelidir. Bu faktörlerden bazıları;

• Toprak türü; Toprağın türü, dar kesitli kazı duvarlarının mukavemet ve dayanıklılığının belirlenmesi ve buna bağlı olarak göçüklere karşı gerekli güvenlik önlemlerinin alınması açısından bilinmesi gereken en önemli faktördür. OSHA, toprak türlerini toprakların çeşitli özellik ve performans analizlerini ve de çevresel maruziyet
  şartlarını göz önünde bulundurarak azalan bir dayanıklılığa göre sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırmaya geçmeden önce American Society for Testing Materials (ASTM), standartlarından D ve D’de bulunan bazı tanımların bilinmesi gerekmektedir. Bu tanımlar ;
  • Kohezif (yapışkan) toprak : Bu tür topraklar killi toprakları(ince taneli toprak) ya da içerisinde kil oranı yüksek olan ve de yapışkan dayanımına sahip olan toprakları ifade eder. Kohezif topraklarda ufalanma söz konusu değildir ve kazılar dikey bir şekilde yapılabilir. Nemli iken plastik özellik gösterirler. Kuru iken ise kırılmaları zordur. Bu tür topraklar killi silt, kumlu kil, siltli kil, kil ve organik kili içerirler
  • Plastik : Toprağın deforme edilmesine ,çatlamaksızın şekil verilmesine ya da kayda değer hacim değişikliğine izin veren özelliği.
  • Çimentolaşmış toprak : Toprakta bulunan parçacıkların kalsiyum karbonat gibi kimyasal bir etmen vasıtasıyla bir arada tutulduğu ve el boyutundaki bir örneğin parmaklardan uygulanan basınçla toz haline ya da bireysel toprak parçacıklarına dönüştürülemediği topraktır.
  • Fisürlü (çatlaklı) : Toprağın görünen yüzeyde açık çatlaklar içerdiği, düşük dirence sahip belirli kırılma düzlemleri boyunca kırılmaya yatkınlığı olan toprak materyali.
  • Taneli toprak : Bu tür topraklar çakıl, kum , silt gibi kaba(iri) taneli toprakları ya da içerisinde kilin olmadığı toprakları ifade eder. Bu tür topraklarda yapışkan dayanımı yoktur ve kuru olduklarında kolayca ufalanabilirler. Bazı nemli taneli topraklar ise kohezyon özelliği gösterebilirler.
  • Örselenmiş toprak : Kazıyla ya da diğer yollarla doğal koşulları değiştirilmiş olan toprak.
  • Kuru toprak : İçerisinde nem içermeyen toprak.
  • Sert kaya : Kazı sırasında kazıya maruz kalan yüzeyl şeklinin bozulmadan kaldığı, dikey olarak kazılabilen doğal, katı mineral maddeyi ifade etmektedir.
  • Serbest basınç mukavemeti : Toprak numunelerinin yada kayaçların yanal bir engel olmadan tek eksenli bir basınç sonucu kırılması sırasındaki mukavemet. Laboratuvar ortamında ya da arazi üzerinde yapılan çeşitli deneylerle tespit edilir.
  • Batık toprak : Su altında bulunan toprağı ya da serbestçe sızan toprağı ifade eder.
  • Katmanlı sistem : Tabakalar şeklinde sıralanmış birbirinden belirgin bir şekilde farklı olan iki ya da daha fazla toprak veya kayaç tiplerinin olduğu sistemdir.
  • OSHA tarafından kullanılan ve azalan dayanıklılığa göre sınıflandırılan toprak türleri;
    • Sert kaya: Kazı sırasında kazıya maruz kalan yüzeylerin şeklinin bozulmadan kaldığı, dikey olarak kazılabilen doğal, katı mineral maddeyi ifade etmektedir.
    • A tipi : Serbest basınç mukavemetinin kPa (1Pa = 1N/m2 ) ya da daha fazla olduğu kohezif topraklardır. Bu tür topraklara kil, siltli kil, kumlu kil, kil balçığı bazı durumlarda ise siltli kil balçığı ve kumlu kil balçığı örnek olarak verilebilir. Sert tabakalar ve kaliş gibi çimentolaşmış topraklar da A tipinde yer alırlar.
    • B tipi : Serbest basınç mukavemetinin 48 kPA’ dan yüksek ve kPA’dan ise daha düşük olduğu kohezif topraklardır. Taneli kohezyonsuz topraklar: köşeli çakıllar(kırma taşa benzeyen),silt, silt balçığı, kumlu balçık bazı durumlarda ise siltli kil balçığı ve kumlu kil balçığı B tipidir. C tipi toprak sınıfının dışında kalan daha önceden örselenmiş topraklar, A tipindeki serbest basınç mukavemeti değerlerini karşılayan fakat titreşime maruz kalmış veya fisürlü veya dayanıklı olmayan kuru kayaçlar da B tipi toprak olarak değerlendirilirler. Ayrıca bazı eğimli katmanlı sistemler de bu tür içindedirler.
    • C tipi : Serbest basınç mukavemetinin 48 kPA ya da daha düşük olduğu kohezif topraklardır. Ayrıca;
      • Çakıl, kum ve balçıklı kumu içeren taneli topraklar,
      • Batık topraklar ya da suyun serbestçe sızdığı topraklar
      • Dayanıklı olmayan batık kayaçlar,
      • Tabakaların kazıya dört yatay bir dikey (4H-1V) oranında ya da daha dik olduğu eğimli, katmanlı bir sistemdeki materyaller de C tipi toprak olarak kabul edilir.

• Nem miktarı; Topraktaki nem miktarının toprağın mukavemeti üzerinde büyük bir etkisi vardır. Dar kesitli bir kazı kazıldığında, açılan bu kazının kenarları havaya maruz kalır. Toprağın nem miktarı çok hızlı bir şekilde değişmeye başlar ve de duvarların mukavemeti etkilenebilir. Bir kazı ne kadar uzun süre havaya açık kalırsa, göçük riski de o kadar artar
• Titreşimler; Çeşitli kaynaklardan gelen titreşimler dar kesitli kazının dayanıklılığını etkileyebilir. Dar kesitli kazıların duvarları genellikle araç trafiği veya hafriyat, sıkıştırma, kazık çakma ve patlatma gibi inşaat işlerinden kaynaklanan titreşimlere maruz kalmakta ve bu titreşimler de dar kesitli kazının duvarlarının yıkılmasına yol açmaktadır.
• Ağır yükler (Hafriyat yığını) ; Ağır yük, dar kesitli kazının dayanıklılığını etkileyebilen aşırı yük yada ağırlıktır. Örneğin, dar kesitli kazının yanına yığılan kazılmış toprak kazı duvarlarına basınç uygulayabilir. Bu yüzden hafriyat yığınlarının yerleştirilmesi önemlidir. Hafriyat yığınlarının mümkün olduğunca dar kesitli kazının kenarından uzak tutulması gerekir
• Yakındaki mevcut yapılar; Kazıların ve dar kesitli kazıların çoğunda ağır yüklerin, toprak koşullarındaki değişikliklerin ve diğer bozulmaların çökmelere sebep olabileceği kırılma bölgesi bulunmaktadır. Kazı veya dar kesitli kazıya bitişik olan bir binanın temeli eğer bu kırılma bölgesine uzanıyorsa, sonuçta göçükle karşılaşılabilir
• Önceki kazılar; Yeraltı hizmetlerine ait olan ve yeni dar kesitli kazıyı kesen ya da paralel olan eski dar kesitli kazılar dayanıklılığı ve mukavemeti etkilerler. Eski dar kesitli kazıların etrafındaki topraklar dayanıksızdır bu da göçüklere sebep olabilir
• Hava koşulları; Yağmur, eriyen karlar, toprağın çözülmesi, nehirlerden, rögardan ve kanalizasyondan taşan sular toprak koşullarının değişmesine neden olur. Koşulları değişmiş olan topraklar da göçük oluşturabilmektedir

Yapı İşlerinde İş Güvenliği Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama RehberiVE İskelelerde Çalışma İskelelerde Alınacak Güvenlik Önlemleri

Göçüğe Karşı Önlemler

OSHA standartlarına göre her bir işçi göçük tehlikesine karşı uygun koruyucu sistemlerle korunmalıdır. Koruyucu sistemlerin gerekli olmadığı iki tane istisna vardır;

1. Dar kesitli kazı tamamen sert kaya üzerinde yapılıyorsa,
2. Dar kesitli kazının derinliği 1,5 metreden az ve uzman bir kişi muhtemel bir göçük tehlikesine dair iz olmadığını belirtiyorsa.

OSHA tarafından kabul edilen 3 farklı koruyucu sistem türü bulunmaktadır:

Eğimli ya da kademeli sistem;

Eğimli sistem: Bu sistem, işçilerin korunması amacıyla kazı kenarlarının kazıdan uzağa doğru şevlendirildiği sistemdir. Göçüğün engellenmesi için gerekli olan eğim toprak türü, çevre şartları ve ek yükler gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

Kademeli sistem: İşçilerin korunması amacıyla kazı kenarlarının bir veya birden fazla seviye veya basamaklara ayrıldığı ve bu basamaklar arasındaki yüzlerin genelde dik veya dike yakın olduğu sistemdir. Bu sistem C tipi topraklarda kullanılmamaktadır.

İksa (destekli) sistem

Kazı kenarlarının desteklendiği hidrolik, mekanik metal veya ahşap yapılardan oluşan sistemdir.

Kalkanlı sistem

Göçük tarafından uygulanan kuvvetleri tutacak şekilde profesyonel mühendisler tarafından dizayn edilmiş ve içinde bulunan işçiyi koruyan kazı kutusu gibi yapıların kullanıldığı sistemdir. Bu kalkanlar yerleşik ya da kazı kutusu gibi taşınabilir olabilirler.

Koruyucu sistemlerin dizaynı içerisinde dikkate alınması gereken toprak türü, kazı derinliği, topraktaki su miktarı, hava ve iklim değişiklikleri, ek yükler, titreşimler ve kazı alanındaki diğer işler gibi birçok faktörü içinde barındırmaktadır. Dar kesitli kazı derinliğinin 6,1 metreyi geçtiği kazılar profesyonel mühendisler tarafından ya da bu mühendisler tarafından hazırlanmış veya onaylanmış tablo halindeki verilere dayanılarak dizayn edilmelidir

OSHA standardı koruyucu sistem dizaynında aşağıdaki metot ve yaklaşımları benimsemektedir:

Metot 1: Kazı kenarlarına 1,5H:1V oranından daha dik olmayacak şekilde eğim ver. Örneğin, her 1 metre derinlikte kazı için, 1,5 metrelik bir kazıdan uzaklaşma olması gibi. 20 fit (m) ve daha az derinlikteki kazı eğimlerinde maksimum kabul edilebilir eğim 1,5H:1V olmalıdır. Bu eğim OSHA standardında belirtilen C tipi topraklarla ile ilgili eğimlerde de kullanılmalıdır. Bu eğim ve bundan daha az orandaki eğimler her tip toprak için güvenlidir.

Metot 2: Profesyonel mühendisler tarafından onaylanmış çizelge ve grafiklerde oluşan tablolar halindeki verileri kazıyı dizayn etmek için kullan. Bu veriler yazılı biçimde olmalı ve içerisinde gerekli açıklamaları, tercih sebeplerini ve de verilerin kullanımındaki sınırlamaları içermelidir.

Metot 3 : Profesyonel mühendisler tarafından onaylanmış ya da bu mühendisler tarafından hazırlanmış veya onaylanmış tablo halindeki verilere dayanan kazı kutusu ya da kazı kalkanı kullan. Ahşap, alüminyum ya da diğer malzemeler kullanılabilir

OSHA standartlarına göre maksimum kabul edilebilir eğimler ve farklı toprak tipleri için uygulanan kazı eğimleri aşağıdaki gibidir

Farklı toprak tipleri için maksimum kabul edilebilir eğimler

1 metreden daha derin eğimli veya kademeli kazılar profesyonel mühendisler tarafından dizayn edilecektir.

2 12 fit (m) ve daha az derinlikteki A tipi topraktaki kısa süreli kazılar için maksimum kabul edilebilir eğim 1/2H:1V oranındadır.

metreden daha derin kazılarda ise maksimum kabul edilebilir eğim ise 3/(53 derece) oranındadır

Diğer Tehlikeler ve Tedbirler

Dar kesitli kazılarda en büyük tehlikeyi göçükler oluşturmaktadır. Göçüklerin dışında ise ciddi yaralanmalara ve ölümlere neden olabilecek daha birçok tehlike mevcuttur. Bu tehlikelerden bazıları şunlardır:

• İşçilerin kazıya düşmesi
• İşçilerin üzerine düşen yükle
• Tehlikeli atmosfer (Duman, oksijen yetersizliği, zehirli, yanıcı ve patlayıcı gazlar)
• Yeraltı hizmetleri ve üstten geçen enerji hatları ile temas
• Araçlar, ağır ve mobil ekipmanlar
• Dar alan
• Kazıya giriş ve çıkışlar
• Su birikmesi
• Malzemelerin yanlış ve uygunsuz kullanımı
• Yığın ve atık malzemelere olan uzaklık
• Zemindeki kablolar ve kesici, ağır, körelmiş nesneler

Görüldüğü üzere dar kesitli kazıların içerdiği tehlikeler bir hayli fazladır. Bu yüzden, güvenli bir kazı çalışması yapmak için öncelikle dar kesitli kazının her bir aşamasının uzman bir kişi tarafından gözetlenip denetlenmesi ve uzman kişinin işçilerle işbirliği içinde onlara gerekli güvenlik talimatlarını vermesi gerekmektedir.

İki metreden daha derin olan dar kesitli kazılarda işçilerin düşmelerini engellemek için çalışılan alanın etrafının çevrelendiği, ara ve üst korkuluklardan oluşan yeterince sağlam bariyerler kullanılmalıdır. İnsanların kalabalık olduğu umuma açık yerlerde ise bu işlem derinlik gözetilmeksizin yapılmalıdır. Daha dikkat çekici olması için parlak renkteki bariyerler, çeşitli işaretler kullanılmakta, işaretlerin yeterli olmadığı durumlarda işaretçiler de yerleştirilebilmektedir

Kazıya yuvarlanma ya da düşme riski olan malzeme ve ekipmanlar kazı kenarlarından en az 0,6 metre uzaklıkta bulundurulmalı veya gerekli desteklerle tutulmalı ya da her ikisi birlikte yapılmalıdır. Araç ve damperli kamyonlar ise bariyerler, uyarı işaret ve sinyalleri kullanılarak çok daha uzakta tutulmalıdır. Araçların kazıya toprak boşalttığı durumlarda, araç tekerleklerinin arkasına takoz yerleştirilmelidir

Düşen cisimlere dikkat edilmeli ve bu amaçla baret ve koruyucu ayakkabı gibi uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır. Eldiven, kulak koruyucu ve yüksek görünürlüğe sahip elbiselerin kullanımına da dikkat edilmelidir. Ayrıca işçiler kazı makinesinin yanında çalışmamalı ve kaldırma makinesinin kaldırdığı yükler ve asılı yükler altında durmamalıdır

Uzman bir kişi derinliği 1,2 metreyi geçen veya oksijen yetersizliği olan veya tehlikeli atmosferin olduğu veya olması beklenen her kazıyı işçi kazıyı girmeden önce test etmelidir. Tehlikeli atmosferler kazı yakınında çöp sahası bulunması ve tehlikeli maddelerin kazıya yakın bir yerde depolanmasından dolayı oluşabilir. Ayrıca oksijenin %19,5’tan az ve %23,5’tan fazla olduğu ortamlar, yanıcı gaz konsantrasyonunun alt tutuşma limitinin %20’sinden fazla olduğu durumlar ve konsantrasyonları limit değeri geçen tehlikeli maddeler de tehlikeli atmosfer kapsamındadır.

Tehlikeli bir ortamla karşılaşılması durumunda işçinin buraya girmesine izin verilmemeli, uygun havalandırma sağlanmalı ve işçi gerekli solunum koruyucu ekipmanlarını aldıktan sonra kazıya girmelidir. Ayrıca bu kazılardaki ortam düzenli bir şekilde test ve kontrol edilmelidir. Bu testler eğer dar kesitli kazının içinde çalışan bir araç varsa ve kaynak, kesme, yakma gibi işlemler yapılıyorsa sıklaştırılmalı, acil duruma karşı her türlü sağlık ve güvenlik araçları bulundurulmalıdır

Yeraltı hizmetleri ve üstten geçen enerji hatları da işçiler için büyük tehlike oluşturmaktadır. Gerek elle gerekse kazı makineleriyle yapılacak her türlü kazıdan önce kazı yapılan yerde elektrik kabloları, su boruları, gaz boruları, telefon hatları ve kanalizasyon hattı olabileceği düşünülmelidir.

Kazıya başlamadan önce, yeraltı hizmetleriyle ilgili kurum ve kuruluşları başvurulmalı ve bu hizmetlerin yerleriyle ilgili tüm bilgi ve çizimler işe başlanmadan önce alınmalı, ayrıca kazı yapılacak yer yeraltı hizmetlerine dair bir iz olup olmadığını anlamak için görsel olarak da incelenmelidir. Fakat alınan bu veriler, aradan uzun yıllar geçmesi, kazı yerinde çok çalışma yapılmış olması gibi nedenler dolayı muhtemelen tam bir kesinlik içermeyeceğinden yeraltı hizmetlerinin yerlerinin tespitinde uygun yer bulucu cihazlar kullanılmalı ve bu cihazların kullanımı gerekli eğitimi almış kişiler tarafından olmalıdır

Yerleri tespit edilen bu hizmetler hatları boyunca uygun şekilde işaretlenmiş etiketli kazıklar, bayraklar veya boya işaretleriyle gösterilmelidir. Ayrıca bu hizmetlerin sınırları içinde kalan kazı yerlerinde kazı makinaları kullanılmamalı, yalıtımlı aletler kullanılarak elle kazı yapılmalıdır

Bir işçi tarafından kazara vurulan elektrik kablosu, tüm işçilerin elektrik şokuna maruz kalmasına, yakındaki gaz hatlarında bir hasar olması durumunda ciddi yangın ve patlamalara sebep olmaktadır. Bu yüzden bu kablolar kablo bulucu cihazlar kullanılarak tespit edilmeli, yeri bulunan kablolular uygun bir şekilde hatları boyunca gösterilmelidir. Ayrıca gömülü kabloların yerleri hakkında ipucu bulmak amacıyla çevrede bulunan trafik işaretlerine, sokak lambalarına da dikkat edilmelidir.

Elektrik kabloları gibi gaz hatları da ciddi yangınlara ve büyük patlamalara sebep olmaktadır. Bu yüzden bu hatlara dikkat edilmeli, gaz borularına yarım metreden daha az yakınlıkta kazı makinaları kullanılmamalıdır. Gaz sızıntısı duyulması halinde hemen ilgili kurum aranmalı, işçilerin hızlı bir şekilde dar kesitli kazıyı gazın birikmesi ihtimaline karşı boşaltması sağlanmalıdır. Ayrıca ateşlemeye sebep verebilecek çalışan araç motorları gibi cihazlar da hemen durdurulmalıdır

Su hatlarında meydana gelen bir hasar yarılan borudan su jetinin çıkmasına, dar kesitli kazının suyla dolmasına dolayısıyla işçilerin boğulmasına, diğer yeraltı hizmetlerinin zarar görmesine ve zayıflayan kazı kenarlarından dolayı göçükler oluşmasına neden olmaktadır. Kanalizasyonlarda ise basınçlı bir akıştan ziyade yerçekiminden doğan bir akış söz konusu olduğu için bu hizmetlere vurulması durumunda karşılaşılacak ana tehlike kirlilik olmaktadır

Elektrik, gaz, su ve kanalizasyondan kaynaklanan tehlikelerin dışında ayrıca nitrojen, argon gibi çeşitli gazların, zehirli ve yanıcı sıvıların taşındığı borular ve de yaralanma riski düşük olsa da telekomünikasyon hatlarının oluşturduğu tehlikeler de mevcuttur

Üstten geçen enerji hatları vinç ve diğer uzun ekipmanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Eğer mümkünse bu hatların altında çalışmaktan kaçınılmalı veya hatlardan geçen akım durdurulmalıdır. Bunlar da mümkün değilse operatör, ekipmanlarla enerji hatları arasında olması gereken minimum uzaklıklara dikkat etmelidir. Altyapı işlerinde sağlık ve güvenlik birliği (Infrastructure Health & Safety Association (IHSA)) minimum uzaklıkları enerji hatlarında bulunan voltaj değerlerine göre sınıflandırmıştır.

İş ekipmanlarıyla hatlar arasında olması gereken minimum uzaklıklar

Önlemlere rağmen, ekipman enerji hattıyla temasa geçmişse, operatör şu önlemleri almalıdır;

• Ekipmanda kalmalı, ekipmana ve zemine aynı anda dokunmamalıdır. Zeminle temas halindeki herhangi bir şeye dokunmak ölümcül olabilir.
• Yardımcı ekipmanları kullanan işçiler de o ekipmanda kalmalı, onlar da zemin ve ekipmana aynı anda temastan kaçınmalıdırlar.
• Diğer kişileri ekipmandan uzak tutmalı onları ekipmanın herhangi bir parçasına dokunmamaları konusunda uyarmalıdır.
• Enerji hattının durdurulması için ilgili kuruma birisinin telefon etmesini sağlamalıdır
• Mümkünse, makinede kalmak suretiyle makineyi hareket ettirerek teması kesmeyi deneyebilir.
• Eğer teması kesmek mümkün değilse, enerji hattı kapatılana kadar (makine üstünde kalarak)makineyi hareket ettirmemelidir
• Eğer yangın gibi acil bir durum makineyi terk etmeye zorlarsa, ayakları bitişik bir şekilde açıkça atlamalıdır. Eğer aynı anda, vücudun bir kısmı zeminle diğer kısmı da ekipmanla temas halinde olursa, akım vücut üzerinden geçer
• Asla yerde adım atmamalı ve küçük adımlarla ayaklarını sürüyerek uzaklaşmalıdır. Büyük adımlar atmamalıdır. Zemindeki voltaj farkından dolayı, bir ayak diğerine kıyasla daha yüksek bir voltaj alanında olabilir ve bu fark kişiyi öldürebilir
• Ayrıca bir kaza olunca, kazazedeye ve kazazedeyle temas halinde olan herhangi bir şeye asla dokunulmamalıdır. Mümkünse temas kesilmeli, kuru bir tahta, lastik hortum ya da kuru bir polipropilen ip vasıtasıyla yaralı veya hat çekilmelidir. Hemen acil servisler aranmalı, kazazedenin teması kesilmişse ilk yardım uygulanmalıdır.

Dar kesitli kazıların giriş ve çıkışları, özellikle acil bir durum olduğunda işçilerin güvenli bir şekilde kaçmalarını sağlamalıdır. OSHA standartlarına göre metre ya da daha derin dar kesitli kazılarda çalışılan yerlerde güvenli giriş ve çıkışı sağlayan merdivenler, basamaklar, rampalar veya diğer ekipmanlar bulundurulmalı, bunların işçilere en fazla metrelik bir yakınlık içerisinde olması sağlanmalıdır. Ayrıca kazıda bulunan merdivenler kazının 90 cm üzerine uzanmalıdır. Güvenli giriş ve çıkışta kullanılan bu ekipmanlar sağlam bir şekilde monte edilmeli ve işçi için yeni bir tehlike oluşturmamalıdır.

Ekskavatörler, arka kepçeli kazıcılar gibi ağır ve mobil ekipmanlar operatörlerin ve zemindeki insanların yaralanmasına ve ölümüne sebep olmaktadır. Bu makinelerle çalışma sırasında uygun el işaretleri kullanılmalı, bu makinelere binilip inilirken 3 nokta teması kuralına dikkat edilmelidir. Ayrıca bu araçların sesli uyarı sistemleri bulunmalı ve yakınına görevli olanlar dışındakiler asla yaklaşmamalıdır.

Kazıya su birikmesi ve kazıdaki durgun su kazı kenarlarını zayıflatmakta ve tehlikeli bir durum oluştuğunda işçilerin kaçmasını zorlaştırmaktadır. OSHA standartları dar kesitli kazılarda su birikmesinin ya da birikintisinin görüldüğü durumlarda eğer yeterli koruma yoksa, işçilerin bu kazılarda çalışmasını yasaklamaktadır. Ayrıca OSHA standartları kazıya su girişini engellemek için çeşitli engellerin ve su yollarının açılmasını gerektirmektedir. Eğer işçiler kazıda çalışacaklarsa, ek yükler için özel destek ve kalkan sistemleri dizayn edilmeli, uzman gözetiminde su boşaltma ekipmanı kullanılmalı, yüzey sularının yönleri kazıya su girişini engelleyecek şekilde başka yönlere çevrilmeli, her yağıştan sonra ve işçiler kazıya tekrar girmeden önce kazı uzman tarafından kontrol edilmelidir

Kazı yapılan yerin temiz olması kaza oluşmasını engellemede önemlidir. Kazı zemininde bulunan kullanılmayan araç ve gereçler, tahta parçaları, her türlü çöpler ortalıktan kaldırılmalı, kayıp düşmeleri engellemek amacıyla kazı zemini gerekirse pompalar vasıtasıyla kuru tutulmalıdır

Tehlikeli hareketler İş Güvenliğinde Tehlikeli HareketlerVE İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları

Sonuç

Kazı işlerinin ölüm ve yaralanmaların çok görüldüğü yapı sektörünün en tehlikeli alt kollarından birisi olduğu araştırmalarda ve istatistiklerde açıkça görülmektedir. Kazılar çeşitli birçok tehlikeyi barındırmakta, işçilerin güvenliği açısından gerekli hassasiyet gösterilmemesi durumunda trajik sonuçlar doğurmaktadır.

Bu çalışmada spesifik olarak dar kesitli kazılardan, bu kazılarda oluşabilecek tehlikelerden ve alınması gereken önlemlerden bahsedilmiştir. Dar kesitli kazılarda en büyük ve en temel tehlike göçüktür. Toprağın ağırlığını göz önüne aldığımızda göçük altında kalan işçi/işçilerin hayatta kalma şansı çok düşük olup maalesef çalıştıkları yer kendileri için bir mezar olabilmektedir. Dolayısıyla bu tehlike karşısında önceden önlem alınmaması durumunda, verilecek kayıpların küçük olmayacağı son derece aşikârdır. Bu nedenle göçüklere sebep olabilecek etmenler uzman kişiler tarafından titizlikler incelenmeli ve bahsedilen koruyucu sistemler çalışmaya başlamadan önce gerekli standartlar çerçevesinde uzman veya profesyonel mühendisler tarafından uygun şekilde dizayn edilmelidir.

İçerisinde bu kadar tehlikeyi ve riski barındıran bu çalışmalar, uzman gözetiminde risk değerlendirilmesi yapılarak planlı bir şekilde yürütülmeli, çalışma sırasında münferit hareketlerden kaçınılmalı, gerekli kurum ve mercilerle işbirliği yapılarak bilgi alış verişi sağlanmalıdır. Ayrıca işçilerle de sürekli iletişim halinde olunmalı ve kontrol listeleri vasıtasıyla bu işçiler denetlenmeli, iş güvenliği öncelikli olarak temin edilmelidir.

Yazının tüm hakları monash.pw‘a aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.

Kaynaklar;

Trenching and Excavation, monash.pw 

Trenching Safety, Introduction to Trenching Hazards, Infrastructure Health & Safety Association,(IHSA).

Trench, monash.pw 

Safe construction trenches and excavations, fact sheet #11,Ministry of Labour, Ontario. 8. Trench Cave-in, OSHA Construction Fatality Fact #41

monash.pw, monash.pw, Introduction to Health and Safety in Construction,2nd edition.

Occupational Safety and Health Administration(OSHA). Construction regulations 29 CFR (),Subpart P, Excavations.

Excavations(), Occupational Safety and Health Administration(OSHA).

Safety, health and welfare on construction sites, A training manual, ILO

Kazı işlemleri, inşaat sektöründeki en temel olan işlerin başında gelmektedir. Kazı işleri yapılmadan tamamlanabilen inşaat işi neredeyse yoktur. Ancak kazı işleri, inşaat sektöründeki en ölümcül iş kazalarına da neden olmaktadır. Bu nedenle kazı alanlarında iş güvenliği önlemlerini almak büyük bir önem taşımaktadır. Çalışma alanına veya yapılacak işe göre birçok kazı türü vardır. Kazı, toprağın bulunduğu yerden manuel olarak çıkarılmasıyla veya çeşitli makinaların kullanılmasıyla oluşturulan yapay boşluklar, çukurlar veya delikler olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda tünel açma, asitle temizleme, sıyırma ve şekillendirme ile kanalizasyon kazısı (hendek açma) gibi birçok farklı çeşitte kazı türü bulunmaktadır. 

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği

Kazı işlerinde iş güvenliği yönetmeliği en kapsamlı olan yönetmeliktir. Bu düzenleme, kazı öncesi ve sırasında çözülmesi gereken konuları belirlemektedir. Kazı alanı, zemin, zeminin eğim yüksekliği, yapısı, direnci ve çalışma yöntemine bağlıdır. Uygun eğim alanını belirlemek için ise toprak yapısı, iklim koşulları ve kazı yakınında oluşabilecek olası etkiler dikkate alınmalıdır. 

OSHA standartlarına göre, her çalışanı göçük tehlikesinden korumak için uygun güvenlik sistemleri kullanılmalıdır. Ancak koruma sistemi gerektirmeyen iki istisna bulunmaktadır. Bunlardan ilki, dar bir alandaki sert kaya üzerinde kazı çalışmaları yapılıyorsa ve ikincisi dar alanın derinliği 1,5 metreden azsa ve uzmanlar bu durumun göçüğe neden olmayacağını bildiriyorsa, koruma sistemi gerekmektedir.

Kazı İşlerinde Karşılaşılan Tehlikeler

Kazı güvenliği sağlamak amacıyla pek çok risk ve tehlike için önlem alınmaktadır. Bu açıdan kazı çalışmaları esnasında karşılaşılan riskler ve tehlikeler aşağıdaki biçimde sıralanabilir:

• Göçük
• Kazı araçları
• Dar alan
• Çalışan kişilerin kazıya düşmesi
• İş makinalarının yeraltı borularıyla ya da üst kısımda bulunan enerji hatlarıyla temas etmesi
• Çalışanların üzerine düşen ekipman ve yükler
• Kazıya giriş ve çıkış bölümleri
• Duman, zehirli ve patlayıcı gazlar, oksijen yetersizliği gibi durumlar
• Su birikmesi
• Toprak altında bulunan kablolar ve körelmiş olan nesneler
• Malzemelerin uygunsuz ve yanlış kullanımı

Bu tehlikeler arasında, en çok meydana gelen çökme kazaları ve kazı alanı kenarında aniden erime ve gevşek toprak şeklinde meydana gelen heyelanlar yer almakta olup, bu kazalar sık bir biçimde ölüm ve yaralanmalara neden olmaktadır. Bu açıdan en çok dikkate alınması gerekilen tehlike göçük riskleridir.

Göçük Olmasının Nedenleri

Göçük kavramı, kazının yapıldığı alanın kenarlarındaki zeminin herhangi bir nedenle çöktüğü, gevşediği, aniden kaydığı veya düştüğü bir olayı ifade etmektedir. Ölüm veya yaralanma riski en yüksek olan göçük oluşumunda birçok faktör yer almaktadır. Açık kazılarda ve hendeklerde, toprak, yerçekimi etkisine ve çevresel faktörlere dayanmalıdır. Aksi takdirde toprağın doğal yapısı zayıflayarak yerinde kalması imkansız bir hale gelmektedir. Dolayısıyla zemini gücü, toprak stabilitesi, yerçekimi faktörleri ve çevresel faktörlerle doğrudan göçük ile ilişkili görünmektedir. Göçüklerin meydana gelmesine neden olan faktörler ise şu biçimde sıralanabilir:

• Zeminin nitelikleri
• Toprakta bulunan nem miktarı
• Titreşimler
• Önceki kazılar
• Ağır iş makinaları veya hafriyat yığınları
• Çevre ve hava şartları
• Kazılı bölgenin açık kaldığı süre
• Yakında bulunan yapılar

Göçük Riski İçin Alınması Gerekilen Önlemler

Kazı güvenliği ve alınacak önlemler açısından dikkat etmeniz gereken ilk konu, zeminin türü, toprağın nem oranı, kazının süresi ve hava koşulları gibi bütün faktörleri hesaba katarak önlem almaktır. Bunun için ilk olarak risk değerlendirme çalışmaları yapmanız gerekmektedir.

Toprağın göçmesini önlemek adına kazı çalışmaları eğimli şekilde yapılabilir. Aynı zamanda kazının gittikçe daralacak bir şekilde kademeli olarak yapılabilmesi de mümkündür. Şev ve kademe oluşturulması, göçük riski için alınan önlemlerin balında gelmektedir. Ancak dar bir alanda kazı çalışması yapacaksanız bu yöntemleri kullanmanız mümkün olmayabilir. Öte yandan, iksa yapılması, kazının kenarlarını tutarak desteklediği için toprak kaymasını önlemektedir. Bu açıdan dar alanlar için kullanımı uygundur. Buna ek olarak kalkan yerleştirerek de göçük ve benzeri olayların önlenmesi de mümkündür.

Kazı İşlerinde Koruyucu Sistemler Nedir?

Kazılarda iş güvenliği sağlamak için üç farklı koruyucu sistem bulunmaktadır. Kalkanlı sistemler, genellikle çelik çerçeveye kaynak yapılan ve aynı zamanda alternatif bir koruma önlemi olan çelik plakadan yapılmış hareketli bir yapıdır. Bu koruma sisteminin temel amacı kazılan yüzü desteklemek değil, göçük veya benzeri olaylar meydana gelirse, kalkan içindeki işçileri bu olaylardan korumaktır. Bu sistemde kazı işlemi sırasında kalkan ile kazı kenarı arasında boşluklar varsa, hafriyatın yatay hareketini engellemek için bu boşluklar toprak ile doldurulmaktadır. İksa sistemi, bir destek sistemidir. Yatay ve dikey yapısı zeminin sağlam olmasını sağlamakta ve kaymayı engellemektedir. Taşıyıcı sistem genellikle derin temel çukur mühendisliğinde ve zemin yapısında kullanılmaktadır. Genel olarak mevcut alan ve sistemin bölgesel yapısına göre ayırt edilmektedir. Bu durumda çeşitlilik, binanın tüm alanlarına uygulanabildiği için oldukça faydalı bir süreçtir. Son olarak şevler ise, 1,5 metreden fazla bir derinliğe sahip olan kazılar için kullanılmaktadır. Şev eğimini belirleyen iki ana faktör vardır. Bunlar baraj yüksekliği ve arazi öz yeterliliği özelliği taşıyan bölmedir. 

Kazı Esnasında Dikkat Edilecek Konular

Kazı güvenliği yönetmeliği kapsamında kazı esnasında dikkat edilmesi gerekilen birkaç konu bulunmaktadır. Bu açıdan şantiye alanı güvenlik perdesi ile çevrileceğinden şantiye üzerinde oluşturulan kazı alanının etrafına uyarı çizgileri çekilmeli ve uyarı levhaları işaretlenmelidir.  Aynı zamanda kazı sırasında çıkarılan malzemeler kazının kenarına minimum 0,6 metre aralıklarla konularak bariyerler oluşturulmalıdır. Rampalarda ise birden fazla aracın bulundurulmaması gerekmektedir. Ayrıca hafriyat makinalarını çalışma alanına getirmek için doğru ve güvenli yöntemler (örneğin rampalar, merdivenler, kaldırma sistemleri) kullanılmalıdır. En önemli konu ise yağış esnasında kazı yapmamanızdır. Buna ek olarak aracın, kazılan toprağı kazı alanına girip çıkarmak için kullandığı rampanın eğimi 35 dereceyi geçmemelidir. Bu mümkün değilse yük asansörleri kullanılmalıdır. Kazı çalışmaları esnasında ortaya çıkan tozlar için sulama gibi gerekli önlemler alınarak sağlığa zarar vermesi engellenmelidir. Hafriyat araçlarının kazıya toprak boşaltması durumunda, tekerleklerin arkasına doğal setler veya takozlar yerleştirilmelidir. 

Kazı işlerinde iş güvenliği talimatı kapsamında eğer kazı içerisine herhangi bir kişinin düşmemesi için kazı çevresi kapatılmalıdır. Zehirli gazların ortaya çıkması gibi sorunları engellemek adına ise boru gaz hatları önceden incelenmelidir. İş makinalarının bu borular ile temas etmemesi adına kazı öncesinde elektrik planları baz alınmalıdır. Hafriyat makinaları ağır ve tehlikeli oldukları için, bu araçların yanında kimsenin bulunmaması gerekmektedir. Ayrıca çalışanların hepsi herhangi bir tehlikeden korunmak adına koruyucu ekipmanlar ve baretler kullanmalıdır.

Kazı Denetimi Nedir?

Kazı desteğinin kurulabilmesi, değiştirilebilmesi ve kaldırılabilmesi için yetkili bir kişi gerekmektedir. Bu açıdan yetkili kişiler, kazı alanlarında çalışan kişiler için güvenli çalışma talimatları vermektedir. Ayrıca bu kişiler kazı işini denetlemektedir. Her vardiyanın başında denetimler gerçekleştirilmeli ve ardından hafriyat işinin güvenilirliğini ve istikrarını etkileyebilecek bir olaydan sonra ve bir heyelan veya kaya düşmesinden sonra çalışılmalıdır. Eğer denetim raporları sonrasında kazının güvenli olmadığı tespit edilirse, çalışma durdurulmalıdır.