Haftada En Fazla Kaç Saat Mesai Yapılır

Aynı maddede; tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresinin, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 (onbir) saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabileceği belirtilmiş, bu konudaki ayrıntılı açıklama 45 Saatlik Haftalık Çalışma Süresinin Günlere Dağıtılması başlıklı yazıda yapılmıştır.

İş Kanununun 41 inci maddesinde de; haftalık 45 saati aşan çalışmaların fazla mesai sayılacağı, her bir saatlik fazla mesai için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle (normal saatlik ücretin bir buçuk katı) fazla mesai ücreti ödeneceği, fazla mesai yaptırabilmek için işçinin onayının alınması gerektiği, ayrıca fazla mesai süresinin toplamının bir yılda (ikiyüzyetmiş) saatten fazla olamayacağı belirtilmiştir. Kanunda bu konuda bir hüküm bulunmasa bile, Yargıtay kararlarına göre haftalık 45 saatin aşılıp aşılmadığına bakılmaksızın, günlük 11 saati aşan çalışmaların da fazla mesai sayılması gerekmektedir. (Bkz. Ücret-Maaş-Fazla Mesai Rehberi)

İş Kanununun 46 ıncı maddesi uyarınca da; haftalık 45 saatlik çalışma süresini dolduran işçiye, yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat ücretli dinlenme (hafta tatili) yani haftalık izin verilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde Kanunun 53 üncü maddesi uyarınca da bir yıllık çalışma süresini dolduran işçiye kıdemine göre değişmekle birlikte, en az 14 iş günü yıllık ücretli izin verilmesi gerekmektedir. (Bkz. İşçilerde Yıllık Ücretli İzin Süreleri)

Kanun Hükümlerine Göre İşçinin Günlük En Fazla Çalıştırılabileceği Süre

Yukarıda belirtilen Kanun hükümleri birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki sonuç ortaya çıkmaktadır.

İş Kanununda işçinin günlük çalışma süresinin 11 saati aşamayacağı belirtilmiş olmakla birlikte, bu günlük üst sınır olup, söz konusu hüküm işçinin her gün 11 saate kadar çalıştırılabileceği anlamına gelmez.

Çünkü; 45 saatlik haftalık çalışma süresini tamamlayan işçiye en az 1 günlük (24 saatlik) haftalık izin verilmesi zorunlu olduğundan, dolayısıyla bu durumdaki bir işçi haftada (yedi günlük zaman dilimi içerisinde) en fazla 6 gün çalıştırılabilir. 6 gün boyunca da her gün 11 saat çalıştırılan işçi 6 günde toplam 66 saat çalıştırılmış olacağından, bu sürenin 21 saati fazla mesai kapsamına girer (66 – 45 = 21), yani bu durumda işçi haftada 21 saat fazla mesai yapmış olur. İş Kanunu uyarınca yıllık fazla mesai toplamı saati aşamayacağı ve bir yıl içerisinde de 52 hafta olduğuna göre, işçinin haftanın 6 günü her gün 11 saat çalıştırılması ve her hafta 21 saat fazla mesai yapması halinde yıllık fazla mesai toplamı (bindoksaniki) saat (52 X 21 = ) olacak ve bu durumda Kanunda belirtilen yıllık saatlik fazla mesai sınırı aşılmış olacaktır.

İşçinin yıllık izin kullanacağı, dolayısıyla 52 haftanın tamamında çalışmamış olacağı düşünülse bile, ayrıca genel tatil, resmi ve dini bayram günlerinde işçinin işyerinde çalışmayacağı düşünülse bile, hatta işçinin hafta sonu yani Cumartesi – Pazar çalışmayacağı, sadece hafta içi günler çalışacağı düşünülse bile, bu durumda dahi işçinin her gün 11 saat çalışması halinde yine yıllık fazla mesai sınırı aşılacaktır. (5 X 11 = 55, 55 – 45 – 10 x 48 = ) Yani işçi sadece hafta içi 5 gün, günde 11 saat çalıştırılsa ve dört haftalık yıllık izin kullandığı, sadece 48 hafta çalışmış olduğu düşünülse bile, örnek hesaplamadan da anlaşılacağı üzere bu durumda da işçi yılda saat fazla mesai yapmış olacak ve yıllık saatlik fazla mesai sınırı yine aşılmış olacaktır.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, işçi günde en fazla 11 saat çalıştırılabilir. Ancak bu işçinin her gün 11 saate kadar çalıştırılabileceği anlamına gelmeyip, yıllık saatlik fazla mesai sınırlaması da dikkate alınarak işçi sadece haftada birkaç gün en fazla 11 saat çalıştırılabilir. Haftanın diğer günlerinde daha az süreyle çalıştırılması gerekir. Ayrıca İşçilerin Mesai Saatleri Nasıl Belirlenir ? başlıklı yazıda belirtilen hususların da dikkate alınması gerekir.

İşçiye Günlük Mola Sürelerinin Verilmesi Gerekir

İşçi günde kaç saat çalışırsa çalışsın fark etmez, İş Kanununun 68 inci maddesinde belirtilen mola sürelerinin verilmesi gerekir. (Bkz. Mola Süreleri Konusunda İşverenin Uyması Gereken Kurallar)

İşçilerin Günlük Yedibuçuk Saatten Fazla Çalıştırılamayacağı İşler ve Durumlar

• Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saat çalıştırılabilir.
• İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez.  Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Çalışma hayatında &#;gece&#; en geç saat &#;de başlayarak en erken saat &#;ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.
• Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Ayrıca, kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.
• Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işlerde çalışan işçiler günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. En fazla Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma süresi kadar çalıştırılabilirler. (seafoodplus.info)

I- GİRİŞ

sayılı İş Kanunu’nun maddesinde işçilerin haftalık çalışma süresi 48 saat olarak belirlendiği için, tarihine kadar, sayılı Kanunu’na göre çalışan işçilere, bir aylık dönemde, 26 günlük 26×8= saatlik çalışma karşılığında, 4×8=32 saatlik hafta tatili karşılığında olmak üzere toplam saatlik ücret ödenmekteydi. Bu devrede fazla mesaiye esas ücretin belirlenmesinde, aylık ücret bölünerek, fazla mesaiye esas birim saat ücret bulunarak fazla mesai ücret hesaplaması yapılıyordu. sayılı Kanunla(1) Kanun’un iş süreleri ile ilgili maddesi değiştirilerek, işçilerin haftalık çalışma süresi 48 saatten, 45 saate düşürülmekle, Fazla çalışma ücretinin hesabında, aylık brüt ücretin 1/’i üzerinden hesaplama yapılmaya başlanmıştır. Genel uygulama bu olmakla birlikte, gerek; eski alışkanlığın sürdürülmesi, gerekse; Bazı işyerlerinde günlük 8 saat üzerinden haftada 40 saat (5 günde) çalışılması nedeniyle, fazla mesaiye esas ücretin belirlenmesinde aylık ücretin 1/’ı alınarak fazla mesai hesaplamasının yapılmakta olduğu görülmektedir. Bu makalede, saatlik, günlük, aylık ücretle haftada saat çalışan işçilerin fazla mesai, hafta ve genel tatil gününe ilişkin hangi ücret miktarının dikkate alınmasının gerektiği değerlendirilerek açıklanacaktır.

II- İŞÇİLERİN HAFTALIK KANUNİ ÇALIŞMA SÜRESİ VE FAZLA MESAİ ÜCRET ALACAKLARI

sayılı İş Kanunu’nun iş süreleriyle ilgili maddesinde: “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.” denmektedir. Belirtilen haftalık çalışma süresinin sınırlandırılması, işçileri koruyan ve emredici bir kanuni buyruk olup, uyulması zorunlu azami bir süredir. Bu süre çalışanların yararına olacak şekilde ferdi iş sözleşmeleriyle ya da toplu iş sözleşmeleriyle daha aşağı seviyelere çekilebilmektedir.

sayılı Kanun’un maddesine göre haftalık 45 saati aşan tüm çalışmalar (hafta içi ve hafta sonu) fazla mesai olarak nitelendirilmekte ve bu süreyi aşan çalışmaların ücretinin %50 zamlı olarak ödenmesi, ya da işçinin talebi halinde karşılığının %50 artırımlı serbest zaman (ücretli izin) olarak kullandırılması gerekmektedir.

İşçilerin haftalık çalışma süresi iş sözleşmesiyle ya da toplu iş sözleşmesiyle 45 saatin altında Örneğin, haftalık 40 saat olarak belirlenmişse, saat arasındaki çalışmaların fazla sürelerle çalışma adı altında %25 zamlı olarak, 45 saati aşan kısmının ise, %50 zamlı olarak ödenmesi gerekmektedir.

III- SAAT ÜCRETLE ÇALIŞANLARIN FAZLA MESAİ, HAFTA VE GENEL TATİL ÜCRETİ

A- FAZLA MESAİYE ESAS ÜCRET

İşyerinde birim saat ücret sistemi ile çalışan işçilerin fazla mesai hesabına esas ücretleri, hizmet akdi ile belirlenmiş olan brüt saat ücretidir. İşçilerin haftada 45 saat ya da 40 saat çalışmalarının bir önemi bulunmamaktadır.

Örnek Haftada 45 saat çalışan işçi, bir ay içerisinde 4 hafta tatili (Pazar) varsa, 26×7,5= saat çalışma karşılığı ücret ile 4×7,5=30 saatlik hafta tatili karşılığı olmak üzere toplam: +30= saatlik ücret alacaktır.

Örnek Haftada 45 saat çalışan işçi, bir ay içerisinde 5 hafta tatili (Pazar) varsa, 25×7,5=,5 Saat çalışma karşılığı ücret ile 5×7,5=37,5 saatlik hafta tatili karşılığı olmak üzere toplam: ,5+37,5= saatlik ücret alacaktır.

Örnek Haftada 45 saat çalışan işçi, 31 Çeken bir ay içerisinde 5 hafta tatili (Pazar) varsa, 26×7,5= Saat normal çalışma karşılığı ücret ile 5×7,5=37,5 saatlik hafta tatili karşılığı olmak üzere toplam: + 37,5= ,5 saatlik ücret alacaktır. Sigortalı aylık kazanç bildiriminde 30 günden fazla prim gün sayısı gösterilmesi sayılı Kanun’a göre mümkün olmadığından, 31 çeken aylarda 30 günlük prim kazanç miktarı tutarı ,5 saatlik ücret seviyesinde olacaktır.

B- GENEL TATİL GÜNÜ ÜCRETİ

sayılı İş Kanunu’nun “Ücret Şekillerine Göre Tatil Ücreti” başlığını taşıyan maddesinde; “İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir.

Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulü ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedibuçuk katıdır.” hükmüne yer verildiğinden, saat ücreti üzerinden çalışan işçilerin genel tatil ve hafta tatili günü ücretleri, birim brüt saat ücretin 7,5 katı kadar olacaktır. İşçilerin haftada saat çalışması bu hesaplamayı ve uygulamayı değiştirmeyecektir. İşçi haftada saat çalışsa da bir aylık dönemde iş karşılığı ve bir iş karşılığı olmaksızın aldığı toplam ücret miktarı (Örnek 1 ve 2’de belirtildiği gibi) saatlik (30 günlük) olmaktadır.

C- HAFTA TATİL GÜNÜ ÜCRETİ

sayılı İş Kanunu’nun maddesinde: “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.

 Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.” hükmü ile, işçilerin maddede belirtilen 45 saatlik çalışma süresini, hafta tatil gününden önceki 6 günde, günlük 7,5 saat üzerinden çalışarak tamamlamaları yada; 45 saatlik çalışma yükümlüğünü haftanın ilk 5 gününde, günlük 9 saat çalışmak suretiyle tamamlanmaları halinde haftanın 7. gününde 24 saatten az olmamak üzere ücretli hafta tatili verilmektedir. İşçilerin cumartesi günü çalışılması gereken 7,5 saatlik çalışma süresini, haftanın ilk 5 gününde ek 1,5 saat fazla çalışarak (7,5+1,5= 9 x 5= 45 Saat) tamamlayarak (örtülü denkleştirme uygulanarak), cumartesi günü ücretli hafta tatili yapılmakta ise de; cumartesi günü için işveren bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödememektedir. Sadece, önceki 5 günde yapılan ek 7,5 saatlik çalışma, cumartesi gününe mal edilmektedir.

sayılı Kanun’un maddesinin 2. fıkrasındaki; “Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.” hükmü ile aynı Kanun’un maddesindeki, “Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedibuçuk katıdır.” düzenlemesi dikkate alındığında, hafta tatil günü için işçilere 7,5 saatlik ücret ödemesinin yapılması gerekmektedir.

Haftalık çalışma süresinin ferdi iş sözleşmesi ile ya da toplu iş sözleşmesi ile 40 saate düşürülerek uygulanması durumunda, genellikle işçiler haftanın ilk 5 gününde 8×5=40 saat çalışarak, Cumartesi ve Pazar günleri hafta tatili yapabilmektedir. Bu uygulamada, işçilerin Cumartesi günü çalışmaları gereken 2,5 saatlik çalışma süresini, haftanın ilk 5 gününde yerine getirmeleri nedeniyle, Cumartesi akdi tatil gününün 2,5 saatlik ücret bölümü iş karşılığında, 5 saatlik bölümü ise; bir iş karşılığı olmaksızın işverence ödenmektedir. Pazar (hafta tatili) gününün (7,5 saatlik) ücreti ise, bir iş karşılığında olmaksızın işveren tarafından ödenmektedir.

IV- GÜNLÜK ÜCRETLE ÇALIŞANLARIN FAZLA MESAİ, HAFTA VE GENEL TATİL ÜCRETİ

sayılı Kanun’un maddesine göre, sözleşmelerle aksi kararlaştırılmamışsa; Haftalık 45 saatlik çalışma süresinin, çalışılacak 6 güne eşit olarak dağıtılarak, günlük çalışma süresinin 7,5 saat olması gerekmektedir. Bu itibarla, işçilere verilecek ücret günlük olarak belirlenmişse, günlük ücretin 7,5 saatlik ücret şeklinde anlaşılması gerekmektedir.

A- FAZLA MESAİ ÜCRETİ

Günlük ücretle çalışan işçilerin fazla mesai ücret ödemelerinde, günlük brüt ücretin 7,5’e, ya da aylık brüt ücretin ’e bölünerek, gerekli fazla mesai ücret hesaplamasının yapılması gerekmektedir. İşçilerin haftalık çalışma süresinin saat olarak uygulanması, işçilerin bir aylık süredeki aldıkları saatlik ücret miktarını değiştirmemektedir.

B- HAFTA VE GENEL TATİLİ GÜNÜ ÜCRETİ

sayılı Kanun’un maddesinin ilk fıkrasında, “İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir.” dendiğinden, genel tatil ve hafta tatil günleri için bir günlük (7,5 saatlik) ücretin ödenmesi gerekmektedir.

V- AYLIK ÜCRETLE ÇALIŞANLARIN FAZLA MESAİ, HAFTA VE GENEL TATİL ÜCRETİ

A- FAZLA MESAİ ÜCRETİ

İşçilerin haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenerek uygulanmakta ise, işçiler genellikle haftanın ilk 6 gününde 7,5 saat üzerinden 7,5×6=45 saat çalışarak, 7,5 saatlik ücretli hafta tatiline hak sahibi olmaktadır. Bu uygulamaya göre işçiler genel olarak 26 günlük fiili çalışmaları karşılığında, 7,5×26= saat ücret ile 4 günlük hafta tatili karşılığında 4×7,5=30 saatlik olmak üzere toplam: saatlik ücret almaktadır.

İşçilerin haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenerek uygulanmakta ise; işçiler genellikle haftanın ilk 5 gününde 8 saat üzerinden 5×8=40 saat çalışarak cumartesi ve Pazar günleri hafta tatili yapmaktadır. Bu çalışma sistemi karşılığında, bir haftalık sürede, 40 saatlik çalışma karşılığında ücret (2,5 saatlik bölümü cumartesi günü karşılığı) ile Cumartesi günü için 5 saatlik, Pazar günü için 7,5 saatlik ücret bir iş karşılığı olmaksızın, toplam: 37,5+2,5+5+7,5= 52,5 saatlik ücret almaktadır. Haftalık hak edilen ücret miktarı, aylığa uyarlandığında, aylık ücret miktarı saatlik ücret seviyesinde olmaktadır. Bu nedenle, işçilerin haftalık çalışma süresi 40 saat ya da 45 saat olarak belirlenerek uygulansa da, her iki durumda Bir aylık sürede saatlik ücrete hak sahibi olunduğundan, fazla mesaiye esas saat ücretin hesabında, aylık brüt ücretin bölünerek, değerlendirilme yapılmalıdır.

B- HAFTA VE GENEL TATİL GÜNÜ ÜCRETİ

Aylık ücretle çalışan işçilerin, çalışmadığı hafta ve genel tatil günü ücreti çalışılan günlerin ücretiyle birlikte aylık ücret şeklinde 30 gün olarak ödenmektedir. Çalışılan hafta tatil günü için ise, ayrıca aylık brüt ücretin 1/30’unun 1,5 katı(%50 artırımlı) ücret tutarında hafta tatili çalışma ücreti adı altında, çalışılan her genel tatil günü için ise, ayrıca aylık brüt ücretin 1/30’ı (bir günlük) tutarındaki genel tatil çalışma ücretinin ödenmesi gerekmektedir (/m.)

VI- SONUÇ

İşçilerin fazla mesai ücretine esas olacak saatlik ücretin tespitinde, haftada ister 40 saat, ister 45 saat çalışılsın, aylık brüt ücret ’e bölünerek, bulunacak birim saat ücretin dikkate alınarak sayılı Kanun’un maddesine göre hesaplama yapılarak fazla mesai ücreti ödenmelidir. Hafta ve genel tatil günü çalışma ücretinin hesaplamasında da sayılı Kanun’un ve maddelerine göre, her tatil günü için 7,5 saatlik ücretin belirlenmesinden sonra, hafta tatil günü çalışmasının sayılı Kanun’un maddesine göre, fazla mesai niteliği taşıması nedeniyle hafta tatil günü çalışma ücretinin, normal tatil ücretinin dışında 7,5X1,5= 11, saatlik (1,5 günlük) ücret tutarında olmak üzere, genel tatil günü çalışması karşılığında da; Tatil günü ücretinin dışında 7,5 saatlik ücretinin genel tatil günü çalışma ücreti adı altında ödenme yapılmalıdır.

İşçilere ödenecek ücret günlük olarak belirlenmişse, günlük ücretin 7,5’e bölünerek bulunacak birim saat ücret üzerinden fazla mesai ücretinin hesaplanarak ödenmesi, yine tatil günü ücretinin belirlenmesinde 7,5 saatlik ücretin esas alınması gerekmektedir.

Yazar: Mehmet KARADURMUŞ*

Çalışma Saatleri ve mesai süreleri, ücret ve fazla mesai sürelerinin hesaplamasının doğru yapılmasında, iş akdinin haklı nedenlerle fesih etme koşullarının oluşup oluşmadığının belirlenmesinde temel noktalardan biridir.

Çalışma saatlerinin ve sürelerinin hesaplanması ve haklı fesih şartlarının değerlendirilmesi için ofisimizin işçi avukatıdepartmanından avukatlık hizmeti alabilirsiniz.

Çalışma süreleri ve çalışma saatleri bu yazıda etraflıca değerlendirilmiştir.

İlgili yönetmeliğe göre çalışma süresi “işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir” şeklinde tanımlanmıştır.

Çalışma saatlerinin ve sürelerinin doğru hesaplanması fazla çalışma ücreti ile kıdem tazminatı davalarına da etkisi olacaktır.

Bu nedenlerle öncelikli olarak iş hukukubaşlıklı yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Çalışma Saatleri ile İlgili Temel İş Hukuku Düzenlemeleri

İş Kanununa tabi çalışma süreleri Sayılı İş Kanununun 63 ve Maddeleri arasında ve tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinde düzenlenmiştir.

Hukukumuzda SGK çalışma saatleri yahut işkur çalışma saatleri olarak iş hukukunu düzenleyen iki farklı sistem bulunmamaktadır.

Bu nedenlerle Sayılı iş kanununa tabi işçi ve işverenlere uygulanacak temel çalışma saati düzenlemeleri aşağıda gösterildiği gibidir.

• Yönetmeliği 8. Maddesine göre günlük çalışmasının başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri iş yerlerinden işçilere uygun araçlarla duyurulur.

• İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı farklı düzenlenebilir.

• İşveren işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır.

• Sağlık kuralları bakımından günde saat ya da daha az çalışması gereken işlerde çalışan işçiler hakkında iş süreleri yönünden İş Kanunun Maddesinin son fıkrasında öngörülen yönetmelik hükümleri uygulanacaktır.

• Çalışma süreleri ile ilgili olarak öngörülen sınırlamalar, iş yerleri ya da yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Yani örneğin maden ocağı saat fazla çalışabileceği halde ocakta çalışan işçinin çalışma süresi saati geçemeyecektir.

• Karayolu Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Sürelerine İlişkin Sayılı Sözleşme ( tarihli ve Sayılı kanunla uygun bulunarak tarihli resmi gazetede yayımlanmıştır) ‘nin 4. Maddesine göre “Bu Sözleşmenin uygulanması bakımından “çalışma süreleri” deyimi ücretle çalışan sürücülerin aracın çalışır durumda olduğu sürede araç kullanarak ve diğer işler yaparak, ve araçla, yolcuları veya yüküyle ilgili yardımcı işler yaparak geçirdikleri süre anlamına gelir. Sürücülerin araçta veya işyerinde hazır durumda bekleyip iş yapmaksızın geçen ve fakat diledikleri gibi kullanma serbestliğine sahip olmadıkları süreler, her ülkenin yetkili makam ya da kuruluşları tarafından, toplu sözleşmeler veya ulusal teamüle uygun diğer yollarla belirlenen ölçüde, çalışma süreleri olarak kabul edilebilir.

• Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik’e göre bazı iş kollarındaki çalışmalar için maksimum çalışma süreleri belirlenmiştir ve yönetmelik kapsamına giren işlerde fazla çalışma yapılamayacağı yönetmeliğin 7. Maddesinde gösterilmiştir.

Normal Çalışma Saatleri Nedir?

Normal Çalışma Süreleri Sayılı İş Kanunun maddesi ile yönetmeliğin 4. Maddelerinde gösterilmiştir. Buna göre;

• Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 ( kırkbeş ) saattir.

• Kısmi süreli çalışmaya ilişkin hükümler saklıdır.

• Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

• (Ek cümle: 10/9//7 md.; Değişik cümle: 4/4//36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok 37,5 ( otuz yedi buçuk ) saattir.

• Günlük çalışma süresi ne olursa olsun 11 saati aşamaz.

• İşçinin 11 saati aşkın süre ile çalıştırılması halinde sayılı iş Kanunun Maddesine göre Fazla Mesai Ücreti Ödenmek zorunludur.

• Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme Süresi olarak belirlenen bu süreler toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar uzatılabilir.

• Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.

• Çalışma sürelerinin yukarıdaki esaslar çerçevesinde uygulama şekilleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir. Bu yönetmelik İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğidir ve tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Çalışma Sürelerinden Sayılan Durumlar

İş ve İşçi Hukukunda bazı özel durumlar, gerçekte fiili bir çalışmayı ifade etmese bile çalışma süresine dahil edilmişlerdir.

Kıdem hesaplama için işyerinde çalışan süreler ile çalışılmış gibi kabul edilen sürelerin toplanması gerektiğinden, kıdem tazminatını doğru hesaplamak bu konunun doğru değerlendirilmesine bağlıdır.

Yönetmeliğin 3. Maddesinde, İş Kanunun Maddesi birinci fıkrasındaki sürelerin çalışma süresinden sayılacağı belirtilmiştir. Buna göre çalışma süresinden sayılan durumlar şunlardır.

• Toplu iş sözleşmesi ve iş akdi gereğince çalışma süresine dahil edileceği kararlaştırılan süreler var ise sözleşme serbestisi gereğince kanunca sayılmayan süreler de çalışma süresinden sayılabilir.

• Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.

• İşçilerin işveren tarafından iş yerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.

• İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.

• İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.

• Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.

• Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan iş yerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

• İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla iş yerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.

Çalışma Sürelerinden Sayılmayan Durumlar

İş ve İşçi Hukukunda bazı özel durumlarda çalışma süresine dahil edilmemişlerdir. Buna göre çalışma süresinden sayılmayan durumlar şunlardır:

• İş Kanunun 66/son fıkrasına göre işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz. Yargıtay Hukuk Dairesi tarihli ve / Esas ve / karar sayılı kararında mevzuatı teyit etmiştir.

• Kıdem tazminatı yönünden ücretsiz izinde geçen süre kıdem tazminatına esas çalışma süresinden sayılmasının doğru olmadığı Yargıtay Hukuk Dairesinin tarihli ve / esas ve / karar sayılı kararında gösterilmiştir.

• Kıdem tazminatı yönünden sağlık raporu ile çalışılamayan sürenin kıdem tazminatına esas çalışma süresinden sayılması gerektiği Yargıtay Hukuk Dairesi tarihli ve / Esas ve / karar sayılı kararı ile gösterilmiştir.

• İş Kanunun 68/son fıkrasında göre ve yönetmeliğin 3. Maddesine göre Ara Dinlenme Süreleri ( Öğle Arası, Yemek, Sigara ve Çay Molası gibi süreler ) çalışma süresinden sayılmaz. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi tarihli / Esas ve / kararında ara dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmayacağı teyit edilmiştir.

• Çağrı üzerine çalışmada iş sözleşmesinin askıda olduğu zamanların çalışma süresinden sayılamayacağı Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin / Esas ve / karar sayılı kararı ile gösterilmiştir.

Telafi Çalışması

İş ve İşçi Hukukunda Telafi Çalışması, zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra iş yerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iş yerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işverenin iki ay içinde çalışılmayan süreler için yaptırdığı çalışmalara denilmektedir.

• Telafi çalışması yaptırmak işverenin inisiyatifin ise de bunu iki ay içinde yaptırmalıdır.

• Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.

• Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.

• Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.

• Telafi çalışması yaptıracak işveren; bu çalışmanın sayılı İş Kanununun 64 üncü maddesinde sayılan nedenlerden hangisine dayandığını açık olarak belirtmek, hangi tarihte çalışmaya başlanacağını, ilgili işçilere bildirmek zorundadır.

• Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.

Denkleştirme Esasına Göre Çalışma

İş ve İşçi Hukukunda Denkleştirme Esasına Göre Çalışma haftalık normal toplam çalışma sürelerinin haftanın farklı günlerinde farklı şekillerde dağıtılmasına denilmektedir.

Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde on bir saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılır.

Bu halde, yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir.

• Denkleştirme yapılabilmesi için taraflar arasındaki anlaşmanın yazılı olmasına gerek yoktur.

• Günde 11 saatten fazla çalışmanın öngörüldüğü örtülü denkleştirme veya açık denkleştirme geçerli değildir. Bu halde Haftalık 5 saatin üstündeki çalışmalar fazla çalışma sayılacaktır.

• Denkleştirme iki aylık dönemlerde tamamlanacaktır. Bu iki aylık süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir.

• Parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de bu Yönetmeliğin denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanır.

• Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir.

Fazla Çalışma Süresi Hesaplaması

Yukarıda açıklanan ilkeler çerçevesinde işçinin günlük, haftalık, gece ve yıllık çalışma saatleri hesap edilmektedir.

Mesai hesaplaması yapılırken çalışılmış gibi sayılan haller toplam çalışma süresinde eklenir. Bunun haricinde çay molası, yemek molası gibi ara dinlenme süreleri ise fiili mesai sürelerinden çıkarılacaktır.

Buna göre haftalık 45 saati aşan çalışmaların tamamı fazla mesai olarak tahakkuk ettirilerek işçinin ücret bordrosunda gösterilmeli ve süresi içerisinde işçiye ödenmelidir.

Bir örnek ile anlatmak gerekirse

Bir işçinin, haftada 6 gün, bir günde 12 saat çalıştığını, yarım saat çay ve yemek molası verildiğini farz edelim.

Şu halde işçinin fazla çalışma hesaplaması şu şekilde olacak.

Günlük Fazla Mesai Hesaplaması GFM= ( Günlük Çalışma Süresi) &#; ( Kanunca belirlenen Çalışma Kısıtlaması)= (12) &#; [ 7,5 ( Örneğin Gece Çalışması Hallerinde) &#; 1,5 ( Dinlenme süresi) ]= 3 Saatir.

Haftalık Fazla Mesai Hesaplaması HFM = [,5 (Dinlenme Süresi) ]*6 ( Çalışılan gün Sayısı) &#; ( 45 ) = = 18 saattir.

Yıllık Fazla Mesai Hesaplaması      YFM = HFM* 52 ( Yıllık Çalışılan Hafta Sayısı )= 18*52= Saattir.

Buna göre sözleşmesinde saate kadar fazla çalışma yapmaya muvafakat vermiş olan işçi = saatlik yıllık Fazla Mesai alacağı talep edebilecektir. Buna rağmen muvafakatin geçerli olup olmadığı bir hukukçu tarafından değerlendirilmelidir. 

Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesinde doğan dava ile ilgili ayrıntılara ulaşmak için Fazla Mesai Ücreti Davası başlıklı yazımıza ulaşabilirsiniz.

Çalışma Saatleri ve Sürelerinin Doğru Hesaplanmasının Önemi

Çalışma Sürelerinin ve saatlerinin doğru hesaplanması oldukça önemlidir. Zira çalışma saatleri doğru hesaplanması her şeyden önce fazla mesai alacağı doğup doğmadığını anlamamızı sağlayacaktır.

Fazla mesai süresinin doğru hesaplanması ise işçinin haklı fesih hakkının olup olmadığını ve dolayısıyla kıdem tazminatı alarak işten ayrılma olanağının bulunup bulunmadığını gösterecektir.

Çalışma sürelerinden sayılan ve sayılmayan sürelerin bilinmesi ise hizmet süresinin doğru değerlendirilmesini sağlayacaktır. Hizmet süresinin doğru değerlendirmesi de genel olarak kıdem tazminatı davası ya da ihbar tazminatı davası ile kazanabileceği tazminatı tutarlarını etkileyecektir.

İzah edildiği üzere İş ve İşçi Hukukunda Çalışma Sürelerinin Hesaplanması uzmanlık isteyen bir konu olduğundan iş ve işçi hukuku konularında deneyimli bir avukattandanışmanlık alınması ve sürecin planlanması hayati önemdedir.