Gebelikten Önce Folik Asit

Vücutta depolanmadığı ve gebelik süresince normalden fazlasına gerek duyulduğu için folik asidin her gün alınması gerektiğini belirten Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Prof. Dr. Bülent Berker, gebelerde folik asit eksikliğine bağlı fetüste “nöral tüp defektleri (NTD)” adı altında toplanan bir takım anormalliklerin ortaya çıkabileceğini söyledi.

Ayrıca bu gebelerde preeklampsinin yani gebelikte ortaya çıkan ve hayati tehlike oluşturan tansiyon yüksekliğinin daha sık geliştiğini aktaran Dr. Berker, folik asidin neden önemli olduğunu şöyle anlattı:

“Beyin ve omuriliğin içinde geliştiği sinir sistemi yapısı nöral tüp olarak adlandırılır. Rahim içinde başlayan hayatın dördüncü haftasının sonuna dek kapanması gereken bu tüpün açık kalması sonucu ciddi sağlık sonuçları olan konjenital anomalilerden yani doğuştan olan sakatlıklardan birisi olan nöral tüp defektleri görülür. En yaygın NTD’ler arasında anensefali, ensefalosel ve spinabifida gösterilmektedir. Folat yetersizliği fetal NTD için beslenmeyle ilişkili anne kaynaklı bir risk faktörüdür. Folat, suda eriyebilen bir B vitamini olmakla birlikte eksikliği vitamin takviyesi veya takviye yiyeceklerin tüketimi ile giderilebilir. Gebelik döneminde artmış folik asit tüketiminin NTDs’leri azalttığı, yüksek miktarlarda alınan folik asitin sonraki gebeliklerde de NTD gelişme riskini önlediği belirtilmektedir. Nöral tüp defektleri sadece folik asit vitamini eksikliğinden kaynaklanmayabilir. Başka nedenlere bağlı olarak da bir bebekte nöral tüp defekti meydana gelebileceği akılda tutulmalıdır. Bu nedenler arasında anne adayında insüline bağlı şeker hastalığının olması, daha önceki gebeliklerinde nöral tüp defekti teşhisi, aşırı kilolu veya obezite, gebeliğin ilk haftalarında geçirilmiş yüksek ateşli hastalık öyküsü veya antiepileptik ilaç kullanımı sayılabilir.”

FOLİK ASİT HENGİ GIDALARDA BULUNUR?

Daha önceden folik asit eksikliğinin saptanmış veya nöral tüp defekt anomalili bebek doğurmuş kadınların, gebe kalmayı düşündükleri tarihin en az 3 ay öncesinden itibaren folik asit alımına başlamaları gerektiğini ifade eden Dr. Berker, şunları kaydetti:

“Taze yeşil sebzeler folik asit kaynağıdır, ancak uzun süreli pişirmeler ve uzun süre bekleyen gıdalardaki miktarını azaltır. Günlük gereksinmenin karşılanması kapsamında, folik asitin en yoğun bulunduğu besinler karaciğer ve diğer organ etleri, kuru baklagiller, fındık ve ceviz gibi sert kabuklu meyveler, ıspanak ve brüksel lahanası gibi yeşil sebzeler ile başta narenciye grubu olmak üzere meyveler ve saflaştırılmamış (özü ve kepeği ayrılmamış) tahıl ürünleri ve patatestir. Turunçgiller de folik asit bakımından zengin meyvelerdir. Portakal, greyfurt, limon gibi meyveler günlük olarak tüketilerek folik asit ihtiyacı karşılanabilir. Folik asit eksikliği genel olarak sindirim sistemi bozukluğu olan kişilerde ve hamilelik dönemlerinde görülür. Doğal gıdalar gebenin folik asit açığını tam olarak kapatamayacağından ötürü gebeliğin ilk haftalarından itibaren hap olarak dışarıdan alınması uygun olacaktır.”

FOLİK ASİT NE ZAMAN VE NASIL KULLANILMALI?

Folik asit kullanımı için önerilen zamanlamanın gebelikten bir ay önce ve gebeliğin ilk üç aylık dönemi olduğunu kaydeden Berker, “Yakın gelecekte gebe kalmayı planlayan tüm kadınlar, gebe kalma döneminde günlük 0,41 mg folik asit kullanmalıdırlar. Planlı gebeliklerde gebeliğin ilk üç ayı süresince 0,4 mg/gün folik asit kullanılmasını öneriyoruz. Bununla beraber gebelerin gebeliklerinin ilk üç ayında günde 0,4 mg, özellikle geçmişte NTD çocuk doğurma öyküsü olan kadınların gebeliklerinin ilk üç ayında 4mg folik asit kullanması tavsiye ediyoruz. Epilepsi (sara) hastası gebeler günde 1 mg folik asit mutlaka almalıdırlar. Epilepsi hastası gebelerde folik asit yüksek dozlarda kullanıldığı takdirde, antiepileptik ilaçların etkinliğini azaltmaktadır. Diğer taraftan ise antiepileptik ilaç alan kadınlar folik asit eksikliği gelişimi açısından risk grubundadırlar. Bu nedenle epilepsy hastalarında folik asit dozu iyi ayarlanmalı ve sıkı takip edilmelidir. Ülkemizde gebeliklerin çoğu plansız gerçekleşmekte bu nedenle üreme çağındaki kadınların her zaman folik asitten zengin gıdalarla beslenmesi konusunda eğitilmeleri ve beslenme konusunda danışmalık yapılması NDT’li bebek oranını azaltacaktır. Folik asit kullanımı hamileliğin 3. ayı (12. haftası) bitene kadar sürmelidir” diye konuştu.

Gebeliğe duygusal olarak hazır olmak kadar, fiziksel olarak da hazır olmak gerekiyor. Sağlıklı bir hamilelik yaşayabilmek için, anne olmaya karar verildiği andan itibaren bazı önlemlerin alınması gerekiyor.

Çoğunlukla anne adayları gebe kaldığını fark ettikten sonra doktora başvurmaktadır. Oysa kadınların gebe kalma kararını aldıktan sonra doktora başvurmaları daha sağlıklı bir gebelik ve doğum süreci için önemlidir.


 

Hamilelik öncesi folik asit kullanımı

Gebelik planlayan tüm kadınlar gebelikten en az 1 ay önce her gün 400 μg folik asit kullanmaya başlamalıdır. Folik asit, kalıcı sakatlıklara ve bebek ölümüne neden olabilen nöral tüp defektini, bazı kalp kusurlarını ve yüz yarıklarını engeller. Nöral tüp beyni ve omuriliği içine alan bir yapıdır. Gelişimindeki bir sorun nedeniyle herhangi bir bölgesinin açık kalmasına nöral tüp defekti (kusuru) adı verilir. Şeker hastalığı, nöbet önleyici ilaç kullanımı, ailede nöral tüp defektli birey öyküsü ve folik asit seviyesinde azalmayla seyreden kan hücresi hastalığı olan gebe adayları yüksek doz folik asit takviyesi almalıdır. Folik asit takviyesi folik asitle ilgisiz mekanizmalardan ve kalıtsal anomalilerden kaynaklanan nöral tüp defektlerini engelleyemez.

Genetik hastalıklar doğum öncesinde engellenebilir mi?

Sizin veya eşinizin ailesinde kalıtsal bir hastalık mevcutsa bu konuda gebelik öncesi rehberlik ve tedavi için yardım isteyebilirsiniz. Ülkemizde SMA ve kalıtsal kan hastalıkları (talasemi, hemofili, orak hücreli anemi, eritrosit enzim hastalıkları) taşıyıcı taraması, evlilik öncesi sağlık raporu almak için başvuran çiftlere yapılmaktadır. Ailede bilinen kalıtsal hastalık olmasa dahi tüm çiftler, kistik fibrozis seçeneğinden de faydalanabilir.

Genetik taşıyıcılık testleri kalıtsal hastalığı olan bir çocuk dünyaya getirme riskini belirlemede yardımcıdır. Eğer testler sonucunda kalıtsal hastalık riski çıkarsa gebelik öncesi dönemde tedavi fırsatına erişebilirsiniz. Gebe kaldıktan sonra genetik hastalığa sahip bir bebeğin bu hastalıktan arındırılması günümüz teknolojisinde mümkün değildir. Ancak gebe kalmadan önce seçilmiş embriyo transferi ile genetik hastalıklardan kaçınabilirsiniz.

Gebelik öncesi dönemde beslenme

Sağlıklı bir gebelik ve doğum için gebelik öncesi dönemde düzenli beslenme ve egzersiz alışkanlıkları oluşturulmalıdır. Akdeniz usulü beslenme benimsenmeli ve bu modele bol miktarda et eklemesi önerilmektedir. Günlük 1 saat yürüyüş ve bol su tüketimi ile birlikte uygun beslenme, gebelik döneminin pek çok hastalığından sizi koruyacaktır.

Gebelik öncesi zayıflama

Gebe kalmadan önce tartılmalı ve vücut kitle indeksinizi hesaplamalısınız. Normal aralığın dışında kalanlar normal kiloya ulaşıncaya kadar gebeliğini ertelemelidir. Fazla kilolar düşük, hamileliğe bağlı gelişen yüksek tansiyon, şeker hastalığı, doğumsal sakatlıklar, ölü doğum gibi son derece ciddi sorunlara neden olabilir. Ayrıca vajinal doğum yapacak olan kadınlarda doğumun zor geçmesine yol açabilir. Yara yeri enfeksiyonu ve emboli riski obezlerde artmıştır. Fazla kilolar, gebelikte karın ağrısı, bel ağrısı, yorgunluk, nefes alamama, çarpıntı hissi gibi sorunların daha çok hissedilmesine de neden olur.

Sigara hamileliği nasıl etkiler?

Gebe kalma kararı veren bir çiftin yapması gereken en önemli şeylerden biri, sigarayı bırakmak olmalıdır. Her sigara içişinizde vücudunuza giren zehirler bebeğinizin oluşumunu sağlayacak olan yumurtanızın ve eşinizin sperminin DNA’sına zarar verir. Sigara içimi, düşük, erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve dış gebelik gibi çok sayıda olumsuz gebelik sonucu ile ilişkilendirilmiştir. Gebelik döneminde sigara bebeğinize giden damarlardaki kan akımının bozulmasına, doğumsal sakatlık riskinin artmasına ve en önemlisi ani bebek ölümü olarak adlandırılan duruma davetiye çıkartır.

Hamilelik öncesi yapılması gereken aşılar

Aşılamalar hem anne hem bebek sağlığı için hayati önem taşır.

• Kızamıkçık, suçiçeği, hepatit A ve B’ye karşı bağışıklığı olmayanların aşı dozları gebelik öncesi dönemde tamamlanmalıdır.
• Kızamıkçık ve suçiçeği canlı aşılardır. Bu aşılardan sonra gebelik süreci en az 1 ay ertelenmelidir.
• Hepatit B bağışıklığı olmayan bir kadın, gebelik döneminde hepatit B kaparsa, doğacak bebeği %90 ihtimalle kronik hepatit B hastası olacaktır. Bu durum çocuğun ilerde siroz ve karaciğer kanseri olmasına sebep olabilir.
• Gebelik öncesinde hepatit C taramanızı da yaptırmalısınız. Hepatit C’nin aşısı mevcut değildir ancak tedavisi gebe olmayan bireylerde mümkündür.

Hamilelik öncesi doktor muayenesi

Daha önceden tanı konulmamış ve gebelik döneminde fark edilen bir sağlık sorunu, hamileliğinizi ve bebeğinizi ciddi tehdit altına sokabilir. Bu nedenle hamilelikten önce mutlaka genel sağlık muayeneninizi yaptırmalı ve jinekolojik muayenenizi olmalısınız.

• Yumurtalık kistleri, myom, polip, rahmin şekilsel bozuklukları gebelikten önce saptanmadığında gebelik esnasında büyük sorunlara yol açabilir.
• Smear testinizi yaptırmalısınız.
• Cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon riski altındaysanız veya sizin veya eşinizin enfeksiyon kapmış olabileceğini düşünüyorsanız, doktorunuza gebelik öncesi tarama ve tedavi hakkında danışın. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar gebe kalmanızı engelleyebilir. Bu enfeksiyonlar ayrıca gebelik esnasında hem anne hem de bebek sağlığı için risk oluşturur.
• Diyabet, astım, epilepsi, kalp hastalığı, yüksek tansiyon, tiroid hastalıkları, romatolojik hastalıklar gibi kronik bir hastalığınız varsa, hamile kalmadan önce kontrol altına alınmış olmalıdır. İlaç tedavileriniz gebelik dönemine uygun olacak şekilde yeniden planlanmalıdır.
• Gebelikten önce diş kontrolünüzü yaptırmalısınız. Mevcut enfeksiyon odaklarının yok edilmesi ve diş eti bakımının yapılması, gebelik döneminde diş sağlığı sorunlarınızı en aza indirecektir.
• Gebeliğe ruhsal açıdan kendinizi hazır hissettikten sonra vücudunuzun da bu karara hazır olup olmadığını kontrol ettirmelisiniz. Planlı bir gebelik çıkabilecek sorunlara karşı daha bilinçli olmanızı ve bu sorunları daha kolay atlatmanızı sağlar.

Gebelik ve doğum sürecinin sağlıklı geçmesine faydalı olacak öneriler için Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümümüz ile Perinatoloji Bölümümüze başvurabilirsiniz. 

Uzm. Dr. Esra Oben Tutar
Bayındır Söğütözü Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı

20.09.2022