Manas. Translated by Walter May. Rarity, Bişkek, ISBN
Levin, Theodore. Where the Rivers and Mountains Sing. The Spirit of Manas.Bloomington: Indiana University Press,
Manas Theses of the international scientific symposium devoted to the 'Manas' epos Millenial Anniversary. Bishkek,
S. Mussajew. The Epos Manas. Bishkek,
Traditions of Heroic and Epic Poetry (2 vols.), under the general editorship of seafoodplus.info, The Modern Humanities Research Association, London,
The Memorial Feast for Kokotoy-Khan, A.T. Hatto, , Oxford University Press
The Manas of Wilhelm Radloff, A.T. Hatto, , Otto Harrassowitz
Manas Destanı ve Özellikleri
Manas, Kırgızların ulusal destanıdır. Dünyanın en büyük destanlarından biridir.
En yaygın görüşe göre Manas Destanı&#;nın asıl kaynağı; Mani dinine mensup olan Karahitaylarla Müslüman olan Karahanlılar arasında, XII. yüzyıl başlarında meydana gelen siyasî ve askerî mücadeleler sırasında Kırgızların yaşadıkları olaylardır. Bazı kaynaklar XVI. yüzyılda yaşamış &#;Manas&#; adlı bir tarihi kişilikten söz ederken, bazı araştırıcılar da Manas destanındaki olayların XVIII. yüzyılın ortalarına değin uzandığı görüşünü ileri sürmektedirler.
Kırgız Türkleri arasında geniş bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı, Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Destan üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir.
Destanın derlenen en hacimli şekli Sayakbay Karalayev&#;in &#;Manas-Semetey-Seytek&#; üçlemesi olup dizedir. Destanın çeşitli Manasçılardan derlenen 60&#;tan fazla anlatımının toplam dize sayısının olduğu kaydedilmektedir.
Manas destanında kahramanlık konusu geniş bir yer tutar. Nogay boyundan çıkan Manas, yalnız kendi yerini, kendi boyunun özgürlüğünü, Kalmuk baskıncılarından korumakla kalmaz, parçalanan bütün Kırgız halkını birleştirip onların özgürlüğü ve eşitliği için çalışan bir bahadır olur. Onun adıyla bütün halkın birliği, iradesi, gücü birleştirilip dile getirilir.
Manas destanının oluşturduğu gelenek içerisinde, destanı aktarma biçimine göre kavramlar da gelişmiştir. Halk arasında ve sözlü halk edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlara ırçı veya comokçu denmiştir.
Kırgız edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlar ikiye ayrılmıştır. Bunlar comokçu ve camakçı&#;lardır. Comokçular, Manas destanını kendi devirlerinde yaşamış olan ozanlardan duyup kendilerine göre yorumladıktan sonra okuyan kişilerdir. Manas destanının bazı bölümlerini büyük comokçulardan dinledikten ve belleklerine yerleştirdikten sonra ona eklemeler yaparak veya kısaltarak okuyan ozanlar ise camakçılardır.
Ayrıca Manas destanının birinci bölümünü (Manas) veya üç bölümünü (Manas, Semetey, Seytek) eksiksiz okuyanlara manasçı, destanın sadece ikinci bölümünü (Semetey) okuyanlara ise semeteyci denir.
Ayrıca bakınız ⇓
İslamiyetten Sonraki Türk Destanları
1. Kazak &#; Kırgız: Manas Destanı
2. Türk &#; Moğol: Cengiz Han Destanı
3. Tatar &#; Kırım: Timur ve Edige Destanları
4. Karahanlı Dönemi: Saltuk Buğra Han Destanı
5. Selçuklu &#; Beylikler ve Osmanlı Dönemleri a. Seyid Battal Gazi Destanı b. Danişmend Gazi Destanı c. Köroğlu Destanı
Bakınız ⇒ İslamiyetten Sonraki Türk Destanları
Manas Destanı
Türk boylarından biri olan Kırgızların milli destanı, dünya edebiyatının da sayılı şaheserlerinden ve en uzun destanı olan Manas Destanı, adını, destandaki kahramanlar alır.
Ünlü TürkologWilhelm Radloff () Manas Destanı'yla ilgili ilk derlemeyi, Kırgızistan'ın Tokmak şehri güneyindeki Sarı Bağış boyuna mensup bir Manasçıdan 'da yaptı. Radloff'un derlediği yedi bölümlük Manas Destanı, toplam 11 bin mısradan oluşuyor. Fakat, Manasçıların okuduğu dize sayısının, 16 bin mısra civarında olduğu belirtiliyor.
Kırgız Türkleri arasında doğan Manas destanı Kazak-Kırgız Türk kültür dairesi içinde bugün de bütün canlılığı ile yaşamaktadır. Bu destanın XI ile XII. yüzyıllarda meydana geldiği düşünülmektedir. Destanın kahramanı Manas da, Oğuz Kağan Destanının islami rivayetindeki ve Satuk Buğra Han gibi islamiyeti yaymak için mücadele eden bir kahramandır. Böyle olmakla beraber Manas destanında islamiyet öncesi Türk kültür , inanç ve kabullerinin tamamını görmek mümkündür. Bazı varyantları seafoodplus.info mısra olan Manas destanı Türk-Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dairesinin kültür belgeseli niteliğindedir.
Manas Destanı, Kırgızların millî destanıdır. Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile MüslümanKarahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların durumunu ve Manas adlı kişinin başından geçenleri anlatan destandır.
Ünlü TürkologWilhelm Radloff (), Manas Destanı'yla ilgili ilk derlemeyi, Kırgızistan'ın Tokmok kenti güneyindeki Sarı Bağış boyuna mensup bir Manasçıdan (destanı günümüze kadar nesilden nesile aktaragelen sözlü anlatıcılar) 'da yapmıştır. Halk arasında bu sözlü halk edebiyatı anlatıcılarına ırçı veya comokçu da denmiştir.[1]
Manas Destanı'na hâlâ eklemeler yapılmaktadır ve destanın 'dan fazla değişik biçimi vardır. Prof. Dr. Gülzura Cumakunova Türkiye'de çalışan önemli bir Manas Destanı araştırmacısıdır.