Karaciğer Vücudun Neresinde Resimli

leri pek çok. Hüseyinin çok işleri var. Telefonun numarası. Masanın rengi. Selimin dostları var mı, yok mu? Bedrinin kızı bir J yerde okuyor mu? O apartımanın 15 dairesi var. Bu çocuğun bir kimsesi yok mu? Eminenin oğlu büyüktür artık. Öğretmenin sualine cevap ver.

Çocuklar üç kişi ... O zaman Selim pek genç ... Palto dolapta ... Mektup Emineden ... O, köylü değil... Ben evde mi...? Kardeşi pilot... Ben de orada ... Siz sinemada değil mi...?

10. Образуйте словосочетания по 1 типу изафета: ev — bahçe; filim — devam; doktor — yardım; Ali — baba; ağabeyim — iş; mühendis — tecrübe; fabrikamız — teknisyen; köy — okul; Asım — karı; Ayşe — çocuklar; babası — ev; Mahmut — küçük oğul; dolap — kapı; masalar — iki.

16. Поставьте к сказуемому вопросы: а) общего типа: Bilet yoktu. Vaktimiz vardı. Ali köydendi. Kütüphanedeydik. Sen talebeydin. Ağabeyi doktordu. Evimiz küçüktü. Memurdun. б) альтернативного типа: Ali köylüydü. Sen talebeydin. Kitap vardı. Siz odadaydınız. Mektup Ahmettendi. Parası vardı. Vaktiniz azdı. Haber ondandı. П. Поставьте сказуемое в отрицателно-вопросительной форме:

11. Заполните пропуски:

Ayşenin vakti vardı. Ali gençti. Sualiniz kolaydı. Öğretmen cevabımızdan memnundu.

Kitabın bura ... pek enteresan. Teknisyenin tecrübe ... büyük mü? Buranın s sinema ... nasıl? Evin bütün pencere ... açık. Asımın birkaç kitap ... var.

18. Проспрягайте в прошедшем времени:

12. Переведите на турецкий язык следующие словосочетания: дверь комнаты; дверь моей комнаты; дверь их комнаты; брат вашего друга; братья вашего друга; стена комнаты; семья этого инженера; семья нашего инженера. 13. Переведите на русский язык: 1. О zaman Ali memurdu. 2. Kimdi o? — Mahmuttu. 3. Benim üç kitabım vardı. 4. Ben de pilottum. 5. Siz o zaman işçi miydiniz? — Evet, efendim, içiydim. 6. Sen de talebeydin. 7. Sen doktor muydun? — Hayır, doktor değildim. 8. Vaktin var mıydı? — Yoktu. 9. Dün orada bir kimse yok muydu? — Bence yoktu. 10. Senin kaç defterin vardı? — 4 defterim vardı. 14. Поставьте сказуемое в прошедшем времени: Çocuk hastadır. Memiş köylüdür. Ben talebeyim. Sen amelesin. Asım pilottur. Biz genciz. Gitmeğe hazırsınız. Mektup Osmandadır. Kutu dolaptadır. Parası vardır. Vaktimiz yok. Defterin çok mu? Kardeşi teknisyen midir? Siz ı fabrikada mısınız? Onlar kaç kişidir?

96

а,) в утвердительной форме: okumak, istemek. б) в отрицательной форме: almak, hizmet, etmek. в) в вопросительной форме: gitmek, konuşmak. г) в отрицательно-вопросительной форме: çalışmak, vermek. 19. Произведите грамматический анализ: a) Bu temrini iyi yaptınız. Mağazadan Reşat Nuri Güntekinin bir romanını aldım. Saat sekizde döndük. b) Biz bunu öğrenmedik. Kardeşiniz benimle konuştu. Ben ona cevap vermedim. Bunu okumadınız. 20. Ответьте на следующие вопросы: a) Nereye gittiler? Dün ne yaptınız? Sinemadan saat kaçta döndünüz? b) Tramvayla mı geldiniz? İşe saat beşte mi başladık? Dün akşam sen mi bize yardım ettin? Bütün gün mü çalıştı? c) Dün sinemaya gittiniz mi? Oğlumuz dün akşam sokağa çıktı mı? Bugün gazete okudun mu? Biz o subayla konuştuk mu? d) Ne demek? Seninle bunu konuşmadık mı? Okulu bitirmediniz mi? Çocukları daha dönmediler mi? Ne istiyorsunuz? Sualinize cevap vermedim mi? e) Dün dersleriniz saat üçte mi bitti? Bugün gazete aldık mı? Bu sabah kardeşimle konuştunuz mu? Dün derse çalıştık mı? Yüksek okulu bitirdiniz mi? 4—8002

97

21. Переведите на русский язык:

28. Переведите на русский язык:

1. Sen gazeteyi okumadın mı? — Okudum. 2. Neler öğrendin? — Bazı yeni şeyler öğrendim. 3. Ali işine başladı mı? — Bence başlamadı. 4. İlk dersi ne zaman okumağa başladınız? — Dün efendim. 5. Sen enstitüye girdin mi? — Girdim. 6. Ne dedin? — Bir şey demedim ben. 7. Bedriye, akşam gel, dedin mi? — Dedim ya! 8. Niçin evden çıkmadın? — Hastaydım.

Bu çantayı oğlum için aldım. O seans için bilet yoktu. Sen bunu kimin için yapıyorsun? Senin için canım. Babam için ne diyorlar? İşi bitirmek için size ne lâzımdır? Hüseyin için bu iş güç değil. 3 dolar için dört saat çalıştı. Köye gitmek için otobüse bindik. Derslere çalışmamak için bir yere gitti. Okulu iyi bitirmek için çok çalıştı.

22. Заполните пропуски:

29. Раскройте скобки:

Ben bir şey alma ... Sen nerede oku ...? Çocuklar bahçeye git ... Köyden kimler gel...? Siz onu gör ...? Dersi niçin çevir ... sen? Onlar öğretmenle konuş Kardeşi nerede hizmet et ...? Siz çocuğa yardım et ...? Sen kitaptan neler öğren ...? Siz ona bir şey de ...? Ben dün bir yere gitme ... Zil çal...?

Bu (için) gelmedim. Bu (sonra) o (ile) konuştum. Kalem (ile) ne yapıyorsun? Kardeşim (için) bir şey söylemedi mi? Sen (ile) beraber kim geldi? Ne (için) buraya geldin? Ben (evvel) işe başladı. Bunu kim (için) yaptınız? Siz (ile) konuştum. Ders on üç dakika (önce) başladı.

23. Раскройте скобки, поставив сказуемое в прошедшем времени:

ЖЗаполните пропуски нужными по смыслу послелогами (evvel, sonra, üe, için):

Ben işimi (bitirmek). Sen ona niçin (yardım etmemek)? Ders 45 dakika (devam etmek). Sen defteri (istememek)? Siz işinize (devam etmek)? Ne (olmak)? Naim köye (gitmemek)? Siz öğretmenimizi (görmemek)? Sen nerede (oturmak)? Onlar bir şey (yapmak)? Siz evden ne zaman (çıkmak)? Kim (gelmek)? Ders (bitmek) artık?

Enstitüye gitmek ... tramvaya bindi. O siz ... beraber mi gidiyor? Bir saat... buradaydı. Mektubu kalem ... yazdım. Ders ... kütüphaneye gittik. Kitabı sen ... almadım. Bugün ... bilet yok, dediler. Birkaç gün ... buradayız.

24. Поставьте сказуемое в прошедшем времени: Derse çalışıyoruz. Ne görüyorsunuz? Eve akşam saat yedide dorun uyu. musun? Siz de mi gitmiyorsunuz? O bir gemide hizmet ediyor. Çantaya ne koyuyorsun? 25. Поставьте к глагольному сказуемому вопросы: а) общего типа: sinemaya gittiniz. Bizimle konuşmadılar. б) альтернативного типа: Siz gittiniz. Çocuklar dönüyorlar. Siz babası ile konuştunuz. Geldi. 26. Поставьте сказуемое в отрицательно-вопросительной форме: Biz hastaneye gittik. Sen vaktinde döndün. Ben ona teşekkür ederim dedim 27. Составьте 7 вопросительных предложений, употребив следующие глаголы в прошедшем категорическом времени: dönmek, öğrenmek, girmek, oturmak, bakmak, istemek, yardım etmek.

98

31. Поставьте к подчеркнутым словам вопросы специального типа: Kitabı senin için aldık. Okumak için gidiyor. Senden sonra geldik. Bir saat evvel buradaydı. Bilet sizin içindi. 32. Конечное l в позиции после гласных заднего ряда: rol — rolü meşgul — meşgulü gol — golü mahsul — mahsule hal — hali ithal — ithali 33. / в заимствованных словах: loca lostra Londra

istihsal istikbal istimal

balya sar dalya paskalya Sabah

Dün sabah Fahri epey erken uyandı. Saat yedi buçuktu. Fahri pencereyi açtı, 10-15 dakika jimnastik yaptı. Sonra ellerini yüzünü yıkadı, giyindi. Fahri'nin kahvaltısı birkaç sandviçle bir sütlü kahveden ibaretti. Kahvaltıdan sonra biraz gazete okudu. 8.15 te onun odasına dostu Kemal girdi. O da Fahri'yle aynı enstitüde okuyor, aynı aparümanda oturuyor.

99

Fahri: — Dün akşam sinemaya gittin mi? dedi. — Gitmedim. Vaktim yoktu çünkü. — Nasıl yoktu?! Enstitüden epey erken döndük. — Erken döndük amma, sonra bazı işlerim çıktı. Şuraya buraya gittim geldim, bir de baktım ki sinemaya gitmek için vakit yok artık! ... Dostlar sokağa çıktılar. Enstitüleri apartımanlarma yakın değildir, onun için otobüsle gittiler. İğ günüm.

Dün benim i§ günüm erken başladı. Saat yediden evvel uyandım. Yataktan kalktım, odamın penceresini açtım, 15 dakika jimnastik yaptım. Sonra yatağımı topladım, giyindim, kitap ve , defterlerimi çantama koydum. Bundan 5 dakika sonra babamla ben sofra basma oturduk, çünkü kahvaltımız ] hazırdı artık. Bu sefer kahvaltı, köfte, sandviç, ve sütlü kahveden ibaretti. Kahvaltıdan sonra sofra başından kalktık. Benim 15 dakika kadar vaktim vardı. Onun için radyoyu açtım, son haberleri dinledim. Ama gazeteyi okumak j için vakit kalmadı artık. Saat 8.15 te palto ve şapkamı giydim, sokağa çıktım. Durakta ancak 5-6 kişi! vardı, onun için yarım saat geçmeden enstitüdeydim artık. Dersten evvel bazı dostlarımla konuştum. Ama Kemali görmedim. Hastaydı, derse gelmedi. Dün ilk dersimiz türkçe idi. Öğretmen bize birçok sualler sordu, biz bunlara j cevap verdik. Sonra türkçeden rusçaya birkaç cümle çevirdik, 40 dakika kadar da] konuştuk. Dersin sonunda öğretmen bize bugün için iki vazife verdi. Bunlardan biri, 14 cümleyi türkçeye çevirmekti. Son ders saat üçte bitti. Birkaç dostumla beraber lokantaya gittim, yemek yedim. Yemekten sonra sinemaya gitmeğe karar verdik. En yakın sinemaya geldik. Bilet parasını verdik ve hemen salona girdik. Çünkü ancak dört dakikamız vardı. Yerlerimize oturduk. Tam bu zaman filim başladı. Filim iyi idi. Ben de, dostlarım da çok memnun kaldık. Ondan sonra eve döndüm. Akşam derslerime çalışmağa başladım. Vazifelerimiz az değilldi, onun için bunları ancak on buçukta bitirdim. On birde de yatağa girdim. KONUŞMA

— Orhan, sen bugün ne zaman uyandın? — Yedi buçukta.

100

— Hemen mi kalktın? - Evet. — Jimnastik yapmadın mı? — Nasıl yapmadım?! ... Yaptım ... Hem de 20 dakika ... - Sonra? — Sonra da ellerimi yüzümü yıkadım, yatağımı topladım. — Ondan sonra kahvaltı ettin, değil mi? — Hayır. Kahvaltıdan evvel biraz okudum. — Kardeşinle beraber mi kahvaltı ettin? — Bu sefer beraber etmedim. Çünkü kardeşim bugün benden bir saat evvel yataktan kalktı. — Bir şey mi oldu? — Yok canım! Bir şey olmadı maşallah. Bu akşam Kiyev'a gidiyor da ondan. , . — Kahvaltıda annen sana ne verdi? — Bir köfte, bir sandviç ve bir sütlü kahve. — Sekiz buçukta son haberleri dinledin mi? — Dinlemedim. Kahvaltıdan sonra pek az vaktim kaldı, radyoyu açmadım. — Sonra ne yaptın? — Çantamı aldım, sokağa çıktım. — Enstitüye otobüsle mi gittin? — Otobüsle ya! — Birinci derste ne yaptınız? Okudunuz mu? — Hayır, 20 dakika kadar rusçadan çevirdik, sonra da konuştuk. Okumadık amma... — Dersten sonra bir yere gittin mi? — Bir dostumla sinemaya gitmeğe karar verdik. — Saat üçten hemen sonra mı? — Hayır. Ben eve döndüm, yemek yedim. Sinemaya da ancak altıda gittik. — Filim nasıldı, güzel miydi? — Fena değildi. — O dostun sizin enstitünüzde mi okuyor? — Evet; benimle aynı grupta. Sözlerle devimler

1) утро; 2) утром вчера (dün akşam—вчера вечером) рано проснуться, пробудиться 1) открыть; 2) включить (свет, радио и т.п.)

101

yüz

giymek giyinmek kahvaltı etmek sandviç sut kahve aynı sinema vakit (kti) dönmek sokak (ğı) yatak (ğı) kalkmak kadar toplamak çanta koymak softa hazır köfte haber dinlemek kalmak şapka durak (ğı) ancak görmek cümle vazife lokanta hemen en fena meşgul (1U) daha yıkamak

102

лицо одеть, надеть одеться завтракать бутерброд, сандвич молоко 1) кофе; 2) кафе 1) одинаковый; 2) тот же, тот же самый кино, кинотеатр время 1) вернуться, возвратиться; 2) вертеться, вращаться улица, переулок постель, ложе 1) вставать, подниматься; 2) отходить, трогаться (о транспорте) около, приблизительно собирать портфель, сумка, сумочка (дамская), небольшой чемодан 1) положить, поставить; 2) налить обеденный стол готовый котлета, котлеты известие, сообщение, весть, новость слушать остаться, оставаться шляпа, шляпка остановка, стоянка только, лишь; однако 1) видеть (с вин. над.) фраза, предложение 1) задание; 2) долг, обязанность ресторан, столовая тотчас, немедленно, сразу самый; наиболее 1) плохой, дурной; 2) плохо занятый еще мыть, стирать

jimnastik yapmak iğ günü bu sefer yemek yemek (a) karar vermek parasını yatağa girmek canım! maşallah

заниматься гимнастикой рабочий день на сей (этот) раз обедать решить (что-л. сделать) заплатить за что-л. кому-л. лечь спать дорогой!, милый! 1) прекрасно!, молодец!; 2) не сглазить бы! YORUM

1) Существительное «sokak» служит для обозначения переулков, а также улиц, отходящих от основных магистралей населенных пунктов. 2) Существительное «yatak» (постель, ложе; русло; залежи), образованное от глагола «yatmak» (лечь; лежать), входит в состав ряда фразеологических сочетаний: yataktan kakmak — встать с постели yatağa girmek — лечь спать (букв.: войти в постель) и др. 3) Существительное «baş» (в самостоятельном значении «голова»), выступая в функции служебного слова, соответствует русским предлогам «за», «к», «на», «у»: Radyo başına oturduk. — Мы Сели к радиоприемнику. Sofra başında oturuyorlar. — Они сидят за столом. Adam başına bin lira — (по) 1000 лир на человека Kelime başına — за слово (телеграммы) Kilometre başına — за километр (о такси) 4) Слово «hazır» (готовый) требует глагольного дополнения в дательном падеже: gitmeğe hazırım. — Я готов ехать. 5) Существительное «haber» (известие) с аффиксом принадлежности в сочетании с предикативными словами «var» и «yok» передает содержание русских глаголов «знать», «слышать»: Haberin var mı, Ali geliyor. — Ты знаешь, приезжает Али. Bir oğulları oldu, haberiniz var mı? — Вы слышали, у них родился сын. Bundan haberim yoktu. — Об этом мне не было известно. 6) Время действия, выраженного деепричастием «geçmeden» (букв. не проходя) определяется по сказуемому: Bir saat geçmeden stadyumdaydık. — Не прошло и часу, как мы уже были на стадионе.

103

il тЯШШНт^^

Uç gün geçmeden buradasın.

— Не пройдет и трех дней, как ты

будешь здесь. 7) В состав словосочетания «yemek yemek» (обедать) входят два омонима: 1. yemek (сущ.) — еда, пища; блюдо, кушание 2. yemek (глаг.) — есть 8) Выражение «karar vermek» (решить) требует дополнения в дательном падеже: Müdürle konuşmağa karar verdik. — Мы решили поговорить с директором. Gitmemeğe karar verdim. — Я решил не ездить. 9) В выражениях «parasını almak» (получить за что-л.) и «parasını vermek» (заплатить за что-л., кому-л.) первый компонент сочетания связывается с предыдущим словом по изафету 1-го типа: Kitabın parasını verdik. — Мы заплатили за книгу. Однако, если предмет, лицо и т.п. не выделяются из числа им подобных, аффикс родительного падежа обычно опускается: Yemek parasını verdin mi? — Ты заплатил за обед? Alıştırmalar

34. Раскройте скобки, поставив слово, стоящее в скобках, в нужной грамматической форме: 1. Moskovaya (gitmek) hazırım. 2. (giyinmek) hazırım. 3. (Kahvaltı etmek) hazırım. 4. Süt (para) verdik. 5. Kahve (para) aldınız. 6. Otel (para) sen verdin. 7. Bu akşam sinemaya (gitmek) karar verdim. 35. Заполните пропуски, использовав лексику девятого урока: 1. Saat on ikide yatağa... 2. Saat yedide yataktan... 3. Veli her gün jimnastik... 4. Ziya bugün nerede yemek... 5. Selim ancak bugün bu işe başlamağa karar... 6. Ali evde kahvaltı... 7. Kızı erken ... 36. Поставьте в отрицательной форме: 1. Mustafa benimle aynı grupta okuyor. 2. Dün sinemaya gittik. 3. Pencereyi açtım. 4. Sekiz buçukta yataktan kalktım. 5. Bu sabah öğretmenimizle türkçe konuştuk. 6. Bilet parasını verdin. 7. Dün akşam son haberleri dinledim.

38. Поставьте в вопросительно-отрицательной форме: 1. Kahvaltın hazırdır. 2. Bir gazete almak için para kaldı. 3. Bu sefer sofra başına saat ikide oturdular. 4. Sinemaya gitmek için vakit var. 5. Paltonuzu giydiniz. 6. On dakika kadar vaktimiz var. 7. Derse hazırsın. 8. O derste ancak rusçadan çevirdik. 39. Дайте утвердительный ответ: 1. Şapkan var mı? 2. Ders vazifenizi yaptınız mı? 3. Moskovada daha bir-iki gün kalıyor mu? 4. Lokanta buraya yakın mıdır? 5. Köfte hazır mı artık? 6. Arkadaşınızı gördünüz mü? 7. Bugün için vazifeniz var mı? 8. Okulunuz bu sokakta mıdır? 40. Дайте отрицательный ответ: 1. Dostunuzla beraber mi kahvaltı ettiniz? 2. Vaktiniz çok mu? 3. Saat on birde artık yatakta mıydınız? 4. Kahveniz sütlü mü? 5. Vazifenizi yapmak için mi geldiniz? 6. Çantanıza bir şey koydunuz mu? 7. Şapkanın parasını artık verdiniz mi? 8. Arbat sokağında mı oturuyorsunuz? 9. Tramvay kalktı mı artık? 41. Ответьте на вопросы: 1. Türkçe konuşmak kolay mı? 2. Saat kaçta yatağa giriyorsunuz? 3. Bugün çok meşgul musunuz? 4. İş gününüz kaç saattir? 5. Kahvaltıdan sonra paranız kaldı mı? 6. Öğretmen size bir vazife verdi mi? 7. Bu alıştırma kaç cümleden ibarettir? 8. Çantanızı sandalyeye mi koydunuz? 42. Поставьте вопросы общего типа: 1. Çantanın parasını verdim. 2. Bu sefer vaktim kalmadı. 3. Veliyi gördüm. 4. Öğretmeni dinliyorsunuz. 5. Annem yatağımı toplamıyor. 6. Köfte aldım. 7. Erken yatağa giriyorum. 8. Bundan haberim var. 9. Çantam açtın. 43. Поставьте вопросы специального типа: 1. Ablam radyo dinliyor. 2. Kardeşim bir vazife yapıyor. 3. Kitabımı çantaya koydum. 4. Dostum durakta kaldı. 5. Okula erken geldim. 6. Filim yedide başladı. 7. Dönmeğe karar verdi. 8. Kitaplarımızı topladık.

37. Поставьте в утвердительной форме:

44. Составьте предложения с вопросами альтернативного типа, используя данные слова:

l. Erken uyanmıyorum. 2. Sinemaya gitmiyorum. 3. Öğretmen bize vazife vermedi. 4. Köfte almadım. 5. Son haberleri dinlemedim. 6. Elektriği açmadınız. 7. Sofra basma oturmadılar. 8. Yatağımızı toplamadık.

Lokantanız, iyi, fena. Lokantanız iyi mi fena mı? 1. îş günümüz, büyük, küçük. 2. Derslerden sonra, eve döndünüz, okulda kaldınız. 3. Kahve, çay, içiyorsunuz. 4. Yataktan kalkıyorsun, yatağa giriyorsun.

104

105

5. Bundan, haberiniz, var, yok. 6. Sinemaya, tiyatroya, gidiyorsun. 7. Vaktiniz, var, yok. 8. Şapkasını, giydi, giymedi.

— Работать-то работал, но на сегодня у меня осталось еще два упражнения. — В твоем распоряжении минут двадцать пять. — Хорошо, через двадцать минут я готов.

45. Составьте по одному предложению к каждому из следующих слов: maşallah, canım, daha, ancak, hemen, en, sofra, aynı, süt, erken. 46. Приведите антонимы: sabah, fena, kalkmak, aynı, daha, yatağa girmek. 47. Переведите на русский язык: 1. Annem sofrayı topladı. 2. Sofra başından kalktım. 3. Osman fena arkadaş mıdır? 4. O bana fena gözle bakıyor. 5. Babam gök fena oldu. 6. Dün İstanbul'a döndüm. 7. Yemek hazır, efendilerim! 8. Bugün maşallahı var, çok iyi çalışıyor. 48. Переведите на русский язык: 1. — Merhaba, canım! — Merhaba. — Ne var, ne yok? — Babam İzmirden döndü. — Maşallah! Epey erken döndü. — Burada işleri güctı, onun için... — Şimdi evde midir? — Tabi ya! — Peki, yarım saat geçmeden sizdeyim. 2. — Anne! Sofra hazır mıdır? — Her şey hazır. Ancak kahve yok. — Nasıl yok? Su pakette pek çok kahve vardı. — O kahve değil, çay canım. — Çay mı? Bu daha güzel! 3. — Filim artık başladı mı? — Yok canım! Daha beş dakikamız var. — Para sende mi? — Evet, çantamda. — Nasıl bir filim, haberin var mı? — Sormadım. Sinema bu binada mı? — Yoo! şurada. 49. Перевести на турецкий язык и инсценировать диалоги:

2. — С кем ты разговаривал в институте? — С преподавателем. Я видел его в столовой. — Он рассказал тебе последние институтские новости? — Нет, мой друг! Он сейчас очень занят. Книгу пишет. — Еще кого видел? — Никого. Время было раннее. Я походил туда-сюда, вижу — времени у меня осталось мало, пошел домой. 3. — Ты чай берешь? — Нет, кофе с молоком и бутерброд. — Хорошо, я — то же самое. — Все готово. Я поставил вон на тот стол. — Борис учится с тобой в одной группе? — Да, а что-нибудь случилось? — Да нет же, дорогой! Мать к нему приехала, слышал? — Нет, я об этом не знал. А где же она сейчас? — На первом этаже. 50. Переведите на турецкий язык: 1. В три часа я начал готовиться к урокам. 2. Мехмед учится со мной в одном институте, в одной группе. 3. Я прибрал кровать, оделся, уложил книги и тетради в портфель. Только в 8 часов я сел за стол. Завтрак был уже готов. 4. Сегодня у меня нет времени пойти в кино. 5. Сегодня утром я не слушал последние известия, у меня не было времени. Я вышел из дому в 7 часов, чтобы позавтракать в школе. 6. Мой завтрак состоял из бутерброда и кофе с молоком.

1. — Я сажусь готовиться к урокам. — Как готовиться? Ты ведь работал вчера вечером!

106

4,*

107

У Р О К 10 Винительный падеж (продолжение). О слове «bir». Настоящее-будущее время желательного наклонения (1 лицо ед. и мн. ч.). Степень сравнения (сравнительная и превосходная). Деепричастие на -ip. Прямая речь. Винительный падеж (продолжение) Прямое дополнение оформляется аффиксом винительного падежа, если оно выражено: 1) Именем существительным с аффиксом принадлежности: Defterini kime verdin? — Кому ты отдал свою тетрадь? 2) Изафетным словосочетанием 1-го типа: Alinin çantasını görmediniz mi? — Вы не видели портфель Али? У) Именем существительным, имеющим при себе в качестве определения прилагательное в превосходной степени: Küçük, en büyük elmayı aldı. — Малыш взял самое большое яблоко. О слове «bir» Слово «bir» имеет два основных значения: количественного числительного «один» и неопределенного артикля. 1) bir adam — один человек bir defter — одна тетрадь При сказуемом в отрицательной форме «bir» обычно переводится на русский язык с отрицательной частицей «ни». Bir dostu yok. — У него нет ни одного друга. 2) В функции артикля «bir» ставится перед существительным и указывает на то, что предмет, обозначаемый им, является для говорящего или его собеседника неопределенным (какой-то, некий, один). Bir ev — Какой-то дом. Bir bahçe — Какой-то сад. «Bir» в позиции между определением и определяемым — показатель повышенной степени качества, присущего определению: eski bir ev — (какой-то) старый дом

108

i-

Настоящее-будущее время желательного наклонения (1 л. ед. и мн. числа)

Желательное наклонение имеет два времени: настоящее-будущее и прошедшее. Ниже рассматриваются лишь формы 1 лица ед. и мн. числа настоящего-будущего времени. Показателем желательного наклонения является ударный аффикс -а/-е, присоединяемый к основе глагола. Личные аффиксы 1 л. ед. ч. -yim, -yım; 1 л. мн. ч. -Um, -lim yazayım — напишу-ка я, написать бы мне; • gideyim — пойду-ка я, пойти бы мне; yazalım — напишем-ка мы, написать бы нам, давайте напишем; gidelim — поедем-ка мы, поехать бы нам, давайте поедем. Между гласными глагольными основами и аффиксом желательного наклонения вставляется (у): okuyayım — почитаю-ка я, почитать бы мне; okuyalım — давайте почитаем, почитать бы нам. Если основа глагола оканчивается на широкий гласный а или е, последние соответственно трансформируются в ı и i. başlıyayım — начну-ка я, начать бы мне; bekliyelim — подождать бы нам, давайте подождем. Отрицательная форма образуется аналогично отрицательной форме настоящего времени изъявительного наклонения. yazmıyayım — не буду-ка я писать, не писать бы мне; gitmiyelim — не ходить бы нам, давайте не пойдем. В вопросительной и отрицательно-вопросительной формах частица -mı/-mi, так же, как в прошедшем-категорическом времени, ставится после личного аффикса. Pazara gideyim mi? - Сходить мне на рынок? (т.е.: стоит ли, должен ли я сходить) Peynir almıyayım mı? — Не покупать сыру? Настоящее-будущее время желательного наклонения обозначает: а) исполнимое, реальное желание: Sinemaya gideyim. — Пойду-ка я в кино. б) действие с оттенком нерешительности, неуверенности, недоумения и т.д. Bu radyoyu alayım mı, almıyayım — Не знаю, покупать мне этот раmı, bilmem ki... диоприемник или нет (букв.: не покупать). Bir de ne göreyim! — И что же я вижу! в) 1 л. мн. числа выражает также идею, побуждение к действию:

109

Köye gidelim. — Давайте поедем в деревню. Bunu yapmıyahm. — Давайте не будем делать этого, г) стремление получить совет, рекомендацию, согласие на совершение действия: Size kahve vereyim mi? — Дать Вам кофе? Biz de mi kalalım? — Нам тоже остаться? Примечание: Глагол bakmak в форме 1 л. ед. и мн. числа соответствует русской частице -ка (ну-ка).

Gel bakıyım. — Иди-ка сюда. Balon bakalım. — Посмотрите-ка. Формы 1 л. ед. и мн. числа желательного наклонения, как правило, переводятся на русский язык формами будущего времени (чаще совершенного вида) с частицей «ка» (дай-ка; давай; давайте) либо без нее, а также неопределенной формой глагола с частицей «бы». Степени сравнения

а) Сравнительная степень имен прилагательных и наречий образуется с помощью слова «daha» (в самостоятельном значении — «еще»): daha genç — более молодой, моложе Bu masa daha geni

nest...

126067 126068 126069 126070 126071