Açık Lise Dil Anlatım 6 Ders Notları

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-Dil Ve Anlatım 8 Not

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-Dil Ve Anlatım 7 Not

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-Dil ve anlatım 6

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-Dil ve anlatım 5

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-dil ve anlatım 4

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-Dil ve anlatım 3

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-dil ve anlatım 2

 AÖL (Açık Öğretim Lisesi) Ders Notları-dil ve anlatım 1

Açık Öğretim Lisesi Dil ve Anlatım 1 Ders Notu &#; Özeti Konu Anlatımı

ÜNİTE – I

İLETİŞİM, DİL VE KÜLTÜR

1. İLETİŞİM

Duygu, düşünce ve isteklerin yazı, konuşma ve görsel – eşitsel araçlarla iletilmesine iletişim denir. İletişimin en güçlü olanı dil ile yapılanıdır. İletişimin kurulmasında dört temel öge kullanılır. Duygu, düşünce ve isteğin aktarılmasında sözü söyleyen kişi kaynak, söylenen bir söz (mesaj, ileti), iletilen sözü alan alıcı ve bir de iletişimin yapıldığı iletişim aracı (ortamı) vardır. Bu kaynak, alıcı, ileti ve iletişim aracı (ortamdan)ndan oluşan düzeneğe iletişim sistemi ya da bağlam denir.

1. İNSAN, İLETİŞİM VE DİL

İletişim aracı olan dilin bir geniş, bir de dar anlamı vardır. Geniş anlamıyla dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan birtakım işaretleri (flama, bayrak, amblem, jest mimik, beden dili, müzik dili, raks dili ile trafik dili vb.) kapsayan bir sistemdir.

Dar anlamda ise dil; insanların duygu, düşünce ve isteklerini karşısındakine aktarmak için kullandığı bir iletişim aracıdır. Bu bakımdan iletişim araçları içerisinde en etkili ve güçlü olanı dildir.

Geniş anlamıyla dilin görülen, koklanan, işitilen bir dış yönü; bir de o nesnenin anlamı olan iç yönü vardır.

Dar anlamıyla kullanılan ve iletişim aracı olan dilin de bir ses ya da seslerin görülen işaretleri; bir de o ses ve sesleri oluşturan işaretlerden çıkan anlam yönü vardır.

Dil insanlara özgü bir iletişim aracıdır. İnsanlar kendi aralarında konuşarak, yazarak iletişim kurarlar. Dilin en önemli niteliği toplumdaki insanlar arasında anlaşma sağlayan sosyal bir kurum olmasıdır. Kendine göre birtakım yasaları vardır. İhtiyaçlar doğrultusunda yeni sözcükler türetilir; kullanılan bazı sözcükler anlam kaymasına uğrar; kullanılmayanlar da unutulur gider. Bu bakımdan dil canlı bir varlıktır. Dil sayesinde toplumdaki bireyler bir araya gelir. Dil birliği, ulusal birliğin oluşmasında önemli rol oynar. Dil; kültür, tarih, felsefe, gelenek ve görenekte birlik sağlar.

1. Açık Öğretim Lisesi Dil ve Anlatım 1 Ders Notu &#; Dil Bilgisi ve Bölümleri

Dil, bilimsel yöntemle incelenir. Dilin doğuşunu, gelişimini, seslerini, sözcük yapılarını, sözcüklerin anlamını, sözcük köklerini ve cümle kuruluşunu inceleyen ve bunları kurallarla bağlayan bilim dalına dil bilgisi (gramer) denir.

Dil bilgisi şu bölümlere ayrılır;

1. Ses Bilgisi (Fonetik)

Dilin seslerini inceleyen bölümüne “ses bilgisi” denir.

1. Biçim Bilgisi (Morfoloji)

Sözcükleri biçim yönünden inceleyerek, kök ve eklerin yapısını belirleyen bilim

dalına “biçim bilgisi” denir.

1. Köken Bilim (Etimoloji)

Dildeki sözcükleri köken (çıkış) bakımından inceleyen bilim dalına “köken bilim”

denir.

1. Anlam Bilim (Semantik)

Sözcükleri anlam yönüyle inceleyen bilim dalına “anlam bilim” denir.

1. Cümle Bilgisi (Sentaks)

Sözcüklerin birbiriyel olan anlam ilişkilerini, cümledeki görevlerini ve durumunu inceleyen bilim dalına cümle bilgisi denir.

1. DİL – KÜLTÜR İLİŞKİSİ

Kültür en genel anlamıyla bir toplumun maddi ve manevi alanda ortaya koyduğu tüm eserlerdir. Toplumların yaşayış biçimleri, gelenek – görenekleri, kullandıkları araç – gereçleri, inançları, dili, sanat anlayışı vb. kültürü oluşturur. Toplumlar yüzyıllar boyu maddi ve manevi alanda çok değerli eserler üretmişlerdir. Bu eserler gelecek kuşaklara dil sayesinde aktarılır. Bu bakımdan dil önemli bir kültür taşıyıcısıdır.

Dil kültürün temel unsurudur. Dil, kültürün temeli olduğuna göre, bir milletin dil ile ifade ettiği sözlü, yazılı her şey kültür kavramına girer. Bir ülke sınırları içerisinde dil farklı biçimlerde kullanılabilir. Bu farklılığın başında konuşma dili ile yazı dili gelir.

1. Konuşma Dili

Günlük yaşamda, evde, sokakta, çarşı pazarda kullanılan dile konuşma dili denir. Konuşma dilinde el, yüz ve vücut hareketlerine, ses tonuna, vurguya ve tonlamaya dikkat edilir. Yani bu ögeler konuşmada sözün anlatım gücünü etkiler. Konuşma dili işitme duyumuza hitap eder. Konuşma dili kişilerin kültür düzeylerine ve bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Okuma / yazma oranı düştükçe dili kullanmada yöresel özellikler çoğalır. Böylece konuşmada ağız, şive ve lehçe farklılıkları görülür. Bu farklılaşmada yöresel konuşma biçimlerinden biri yazı dili olarak kabul edilir. Bugün Türkiye’de İstanbul ağzı yazı dili olarak kullanılmaktadır.

Dillerde coğrafya ve toplumsal ayrılıklar nedeniyle farklılaşmalar olur. Sözcükler bölgeden bölgeye farklı biçimlerde söylenir. Bu farklılaşmadan lehçeler meydana gelir: Çağatay lehçesi, Azeri lehçesi, Anadolu lehçesi gibi. Bir lehçeye bağlı kentler, ilçeler ve hatta köyler arasında dâhi söyleyiş farklılıkları görülür. Bu farklılıklardan şiveler, ağızlar oluşur.

1. Yazı Dili

Yazı dili resmi yazışmalarda, gazete ve dergi yazılarında kullanılan dildir. Yazı dili görme duyusuna hitap eder. Yazı dilinde noktalama işaretlerine ve yazım kurallarına dikkat edilir. Konuşma diline göre uzun cümleler kullanılır.

ÜNİTE – II

Açık Öğretim Lisesi Dil ve Anlatım 1 Ders Notu DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

1. DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI

Bugün yeryüzünde kaç dil konuşulduğu kesin olarak belli değildir. Bu belirsizlik bazı lehçelerin dil durumuna gelmemesi, yani lehçelerin ayrı bir dil olarak sayılıp sayılamayacağı konusunda bir görüş birliğine varılmamasından kaynaklanmaktadır.

Ayrıca yeryüzünün bazı bölgelerinde daha işlenmemiş, incelenmemiş, yazı dili durumuna gelmemiş diller bulunmaktadır. Bununla birlikte yeryüzünde konuşulan dil sayısı ortalama arasında olduğu tahmin edilir.

Yeryüzündeki diller, ses sistemi, biçim yapısı ve söz dizimi bakımından bazı yakınlıklar ve benzerlikler gösterir. Diller arasındaki bu yakınlık ve benzerliğe dil aileleri (dil akrabalığı) adı verilir.

Dil akrabalığı olan diller, ulusların aynı soydan geldiklerini göstermez. Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan uluslar bulunmakla birlikte, farklı soydan gelen ve aralarında kültürel bağları görülen ve dil akrabalığı olan uluslar da vardır.

Yeryüzündeki diller (dil aileleri) bazı yakınlık ve benzerliklerine göre yapı ve köken olmak üzere iki bakımdan incelenir:

1. Yapı Bakımından Dünya Dilleri
2. Tek Heceli Diller

Bu dillerdeki sözcüklerde çekim eki yoktur. Sözcükler ek almadan, büküme (çekime), değişime uğramadan kalmaktadır. Sözcükte vurgu hakimdir. Cümle içerisinde sözcükler, bulundukları yere ve başka sözcüklerle yan yana gelme durumuna göre anlam kazanır, bir sözcük yerine göre 10–15 anlam kazanabilir.

■ Yeryüzünde Çince ile Vietnam dili ve bazı Himalaya ve Afrika dilleri ve Avrupada Bask dili bu gruba girer.

1. Eklemeli (Bitişken) Diller

Bu dillerde bir veya daha çok heceli köklere yapım ve çekim ekleri eklenir. Getirilen ekler köke kaynaşmışlardır. Köke getirilen yapım ekleri ile yeni sözcükler, yeni kavramlar türetilir. Yeni ekler ulandığında kökte bir değişiklik olmaz. Türkçeye yabancı dillerden giren bazı sözcükler köklerine de ekler getirilerek yeni sözcükler türetilir. Bu dile en güzel örnek Türkçedir. Ayrıca Altay dilleri (Moğolca, Nancu – Tonguz) küçük ayrımlarla Japonca; Ural dilleri (Fince, Macarca, Samoyetçe) ile bazı Asya ve Afrika dilleri bu gruba girer.

1. Çekimli (Bükümlü) Diller

Büküm, sözcüğün çekimi sırasında kökün özellikle kökteki ünlünün değişmesidir. Değişikliğe uğrayan sözcüğün kök durumudur. Çekim sırasında görülen değişiklerle yeni sözcükler ve kavramlar ortaya çıkar.

■ Hint – Avrupa dilleri (Almanca, Farsça, Fransızca, Hintçe) ile Arapça çekimli dil grubuna girer.

1. Köken Bakımından Dünya Dilleri

Köken bakımından birbirine benzer diller, aynı kaynaktan çıkmış akraba dillerdir, dil aileleridir. Yeryüzündeki başlıca dil aileleri şunlardır:

1. Hint Avrupa Dilleri Ailesi

■ Asya Kolu

Hintçe, Farsça, Ermenice

■ Avrupa Kolu

1. Germen Dilleri: Almanca, İngilizce, Flemenkçe (Hollanda’da ve Belçika’nın bir kısmında kullanılan dil).
2. Romen Dilleri: Latince, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, İtalyanca.
3. İslav Dilleri: Rusça, Sırpça, Lehçe (Lehistan bölgesinde kullanılan dil).
4. Hami ■ Sami Dilleri Ailesi

Akatça, Arapça, İbranice

1. Bantu Dilleri Ailesi

Orta ve Güney Afrika’da yaşayan Bantuların dilleri bu gruba girer.

1. Çin Dilleri Ailesi

Çince ve Tibetçe

1. Ural – Altay Dilleri Ailesi

■ Ural Kolu

Fince, Macarca, Samoyetçe

■ Altay Kolu

Türkçe, Moğolca, Mançuca

■ Türkçe dünya dilleri arasında yapı bakımından sondan eklemeli dil grubuna girer. Köken bakımından ise Ural ■ Altay dil ailesinin Altay koluna bağlıdır.

■ Ural ■ Altay dillerinin özellikleri şöyle sıralanabilir

1. Ünlü uyumu vardır.
2. Sonradan eklemeli bir yapısı vardır.
3. Sözcüklerde dil bilgisi bakımından erkek ve dişi tür ayrımı yoktur.
4. Bazı ekler çekim eki almalarına rağmen yapım eki olarak da kullanılır.
5. Ses, yapı ve söz dizisi bakımından benzerlik bulunur.
6. Türkçede ve Macarcada durum ekleri, çoğul ve iyelik eklerinden sonra gelir.
7. TÜRK DİLİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

Türk dilinin kökeni çok eski çağlara dayanmaktadır. Bu konuda bilim adamlarınca farklı görüşler ileri sürülmektedir. Bugüne dek Türk dili gelişme aşamalarına göre şöyle sınıflandırılır:

1. Altay Çağı

Türkçe henüz bir dil kimliği kazanmamıştır. Türkçe ■ Moğolca dil birliği görülür.

1. En Eski Türkçe Çağı

Bu çağla ilgili kesin bilgiler yoktur.

1. İlk Türkçe Çağı

MÖ 5 yüzyıl – MS yüzyıllar arasını kapsar. Hun İmparatorluğunun hâkim olduğu dönemdir. Mete Han’ın anlatıldığı Oğuz Kağan Destanı yazılmıştır.

Açık Lise 1. Dönem Ortak Dersler Soru Bankası

1. Eski Türkçe Çağı
2. ve 10 yüzyıllar arası dönemi kapsar. Türkçenin bilinen en eski örnekleri bu dönemden kalmıştır. Türk adının kullanıldığı ve ilk Türkçe belgelerin ortaya konulduğu çağdır. Türk adı ilk kez Göktürkler’de kullanılmıştır. Göktürkçe ve Uygurca olmak üzere iki döneme ayrılır.

Göktürkçe, bugünkü Moğolistan’da kurulan Göktürklerin dilidir. Tonyukuk Anıtı, Kültigin Anıtı ve Bilge Kağan Anıtı bu dönemde yazılmıştır. Uygurca ise yerleşik hayata geçip tarımla uğraşan Uygurların dilidir. Altun Yaruk (Altın Işık) adlı metin ile Budizm ve Maniheizme ait bazı dini metinler bu dönemde yazılmıştır.

1. Orta Türkçe Çağı
2. ve yüzyıllar arası kullanılan Türkçe dönemidir. Türkler İslamiyeti bu dönemde kabul etmiştir. Din yoluyla Arapçadan, Farsçadan yeni sözcükler dilimize girmeye başlamıştır.

Bu dönem üç ayrı sahada gelişme göstermiştir.

1. Doğu Türkçesi (Çağatayca)
2. Batı Türkçesi (Anadolu Türkçesi, Azeri Türkçesi, Türkmence)
3. Kuzey Doğu Türkçesi (Kırgızca ve Kazakça)
4. Yeni Türkçe

yüzyıllar arası dönemi kapsar. Osmanlıca, Azeri Türkçesi, Çağatayca,

Özbekçe vb. dillerden oluşur.

1. Modern Türkçe
2. yüzyıl ve günümüz Türkçesini kapsar.
3. TÜRKÇENİN GELİŞMESİNE KATKI SAĞLAYAN ESERLER

Türklerin yüzyıldan itibaren İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte din, dil ve kültür hayatlarında önemli değişiklikler olmuştur. Bu dönemde bilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça kullanılmaya başlanmıştır. Ancak Türkçe bir taraftan da varlığını sürdürmüştür. Özellikle Karahanlılar döneminde dil ve edebiyatımız açısından önemli sayılan Kutadgu Bilig, Divanü Lügati’t Türk ve Atabetül Hakayık adlı eserler yazılmıştır.

Kutadgu Bilig: Karahanlılar devrinde yılında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. beyitten oluşur. Arada dörtlüklerle yazılmış çok az sayıda bölüme de rastlanır. Eser bir siyasetnamedir. İyi bir devlet yönetiminin olması için yönetim kadrosunda bulunan her kademedeki görevli kişilerin nasıl olması ve ne gibi nitelikler taşıması gerektiği belirtilir. Eserde yer yer atasözlerine, deyimlere ve bilgice söylenmiş sözlere yer verilmiştir.

Divanü Lügati’t Türk: Karahanlılar devrinde Kaşgarlı Mahmut tarafından – yılları arası yazılmıştır. Yazar Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazmıştır.

Atabetül Hakayık: yüzyılın sonu ile yüzyılın başlarında yaşayan Edip Ahmet tarafından yazılmıştır. Atabetül Hakayık “Hakikatlerin Eşiği” anlamındadır. Öğretici tarzda yazılmış bir manzum eserdir. Eser Çağatay lehçesiyle yazılmıştır.

Anadolu’da Türkçenin gelişmesi ise şöyle olmuştur: Anadolu Selçuklu devleti yönetime hakimken resmi dil Farsça idi. Türkçe “avam dili” sayılmakta, bu nedenle de hor görülmekteydi. Bu koşullar altında Türk dilini kurtarmak için Karamanoğlu Mehmet Bey yılında şu fermanı yayımladı: “Bugünden sonra divanda, dergahta, mecliste, meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır.”

Bu ferman Türkçenin gelişmesinde, ulusal bilincin yerleşmesinde önemli rol oynamıştır Türkçenin gelişimine ve yüzyıllarda Yunus Emre, Hacı Bektaş veli, Dede Korkut vb. pek çok yazar ve düşünür katkı sağlamıştır.

Açık Öğretim Lisesi Dil ve Anlatım Çıkmış Sınav Soruları

Açık Lise 1. Dönem Ortak Dersler Soru Bankası

ÜNİTE – III

SES BİLGİSİ, YAZIM KURALLARI, NOKTALAMA İŞARETLERİ

1. SÖYLEYİŞ (TELEFFUZ)
2. Ses ve Seslerin Kullanımı

Ses geçici titreşimle oluşur. Hava içerisinde oluşan titreşimin kulakta duyulanına “ses” denir.

Söyleyiş (Teleffuz)

En geniş anlamıyla konuşmayı sağlayan hareketlerin tümüne söyleyiş (teleffuz) denir. Konuşma sırasında ses organlarının (gırtlak, ses telleri, küçük dil, damak, dil, diş etleri, dudaklar, geniz vb.) hepsi birden rol oynar. Bu organların hepsine birden konuşma aygıtı denir. Konuşmada ses tonu ve teleffuzun önemi büyüktür. Nefes borusundan gelen hava, ağız boşluğu içerisinde herhangi bir bölgede sese dönüşür. Bu sesin oluşmasına boğumlanma denir. Boğumlanma, heceleri oluşturan seslerin doğru olarak ses değerlerinin söylenmesiyle oluşur.

Emir cümlelerinde kullanılan ses ile soru cümlelerinde kullanılan ses farklıdır. İşte anlatıma duygu, düşünce, heyecan, yumuşaklık, sertlik katma amacıyla seste yapılan bu farklılığa “tonlama” denir. Konuşma sırasında sözcükler aynı şekilde söylenmez. Türkçede sözcükler söylenirken bazı heceler diğerlerine göre kuvvetli, daha şiddetli söylenir. Buna vurgu denir. Türkçede vurgu genel olarak son hecedir. Bazı sözcükler ek aldığı zaman vurgu ekten önceki heceye kayar.

1. TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Türkçede ünlü ve ünsüz olmak üzere 29 ses vardır. Bunların 8 tanesi ünlü, 21 tanesi de ünsüzdür. Bir dildeki en küçük birim sestir. Dilde seslerin her biri bir harfle gösterilir. Dilde sesleri karşılayan işaretlerin bir düzen içerisinde bir arada bulunmasına “alfabe (abcçde)” denir.

1. Ünlülerin Sınıflandırılması
2. Dilin Durumuna Göre

Sesleri söylerken kalınlarda dilin arkaya doğru çekildiğini, incelerde ise öne doğru itildiğini göreceksiniz.

Kalın ünlüler: a, ı, o, u

İnce ünlüler: ı, i, u, ü

1. Alt Çenenin Durumuna Göre

Geniş ünlüleri söylerken alt çene aşağı doğru iner; dar ünlüleri söylerken inmez.

Geniş ünlüler: a, e, o, ö

Dar ünlüler: ı, i, u, ü

1. Dudakların Durumuna Göre

Düz ünlüleri söylerken dudaklar düz kalır; yuvarlak ünlülerde ise yuvarlaklaşır ve öne doğru uzar.

Düz ünlüler: a, e, ı, i

Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü

1. Ünsüz Sınıflandırılması
2. Boğumlanmalarına (Çıkak) Göre

Ciğerlerden gelen hava ses tellerinden geçtikten sonra ağız boşluğunun herhangi bir kısmında ses oluşur. Buna boğumlanma denir. Sesin boğumlandığı yere de çıkak denir.

Dudak Ünsüzleri: b, m, p

Diş-dudak ünsüzleri: f, v

Diş ünsüzleri: c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z

Damak ünsüzleri: g, ğ, k, y

Gırtlak ünsüzleri: h

1. Sürekli Söylenip Söylenmeyeceğine Göre

Ünsüzlerin söylenirken ses yolunun kapanmasına veya açık olmasına göre sınıflandırılmasıdır.

Sürekli ünsüzler: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z

Süreksiz ünsüzler: b, c, ç, d, g, k, p, t

1. Yumuşak ve Sert Oluşlarına Göre

Ünsüzler ses tellerinde titreşime uğrayıp uğramadığına göre yumuşak ve sert diye ayrılır.

Yumuşak ünsüzler: b, c, d, f, g, ğ, l, m, n, r, v, y, z

Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t

1. Ünlü ve Ünsüz Uyumları
2. Ünlü Uyumu

■ Büyük Ünlü Uyumu

Dilin durumuna göre kalınlık incelik bakımından uyumdur. İlk hecede kalın ünlü varsa, ondan sonraki hecelerde de kalın ünlü; ince ünlü varsa ince ünlü gelir. Bazı ekler Türkçe sözcüklere eklendiğinde ünlü uyumuna uymaz (-yor, -mtrak, -ki, -daş, -leyin, -iken).

■ Küçük Ünlü Uyumu

Sözcüklerdeki ünlülerin düzlük ■ yuvarlaklık, darlık ■ genişlik bakımından uyumudur. a, e, ı, i’den sonra a, e, ı, i gelir. o, ö, u, ü’den sonra a, e, u, ü gelir. Birinci heceden sonraki hecelerde o, ö bulunmaz.

1. Ünsüz Uyumu

■ Ünsüz Benzeşmesi

Yan yana ünsüzlerin yumuşaklık veya sertlik bakımından birbirine uymasıdır. Sonu ünsüzle biten bir sözcüğe ünsüzle başlayan bir ek getirileceği zaman ikisi arasındaki uyuma dikkat edilir. Sözcük yumuşak ünsüzle bitiyorsa ekin yumuşak ünsüzle başlayanı; sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t) bitiyorsa ekin sert ünsüzle başlayan şekli getirilir (sınıf-da değil sınıfta). Ünsüz benzeşmesi birleşik ve yabancı sözcüklerde aranmaz.

■ Sert Ünsüzlerin Yumuşaması

Sözcük sonlarındaki süreksiz sert ünsüzler (ç, k, p, t), sesli harfle başlayan bir ek aldıklarında yumuşarlar (ç-c; k-ğ;, p-b; t-d olur) (ardıç ■ ardıca). Tek heceli sözcükler ve yabancı sözcükler bu kurala uymaz; (hukuk-u, hukuku)

1. Ses Olayları

Seslerin yan yana gelmesi sırasında bazı değişiklikler olur. Bunlara ses olayları denir.

Ünlü Türemesi: Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. İki ünsüz yan yana geldiği zaman araya bir ünlü ses girer (baş-ı-m – başım).

Ünsüz Türemesi: Ünlüyle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse iki ünlü arasına bir ünsüz girer (elbise – elbise-s-i).

Ünlü Düşmesi: Alın, fikir, burun, oğul, ömür vb. sözcüklerine ünlü bir ek getirildiği zaman ortadaki ünlü düşer (fikir – fikri).

Ünlü Birleşmesi: Ünlüyle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük gelirse sözcüğün sonundaki ünlü ile sözcüğün başındaki ünlü birleşir (kahve altı – kahvaltı).

Türkçenin ses özellikleri şunlardır:

1. Türkçe sözcükler büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar. Ancak bu kurala uymayan çok az sayıda ek vardır.
2. Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz.
3. Türçede uzun ünlü yoktur.
4. İki ünlü yan yana gelmez.
5. Türçe sözcüklerde f, h, j sesleri yoktur. Yansıma sözcükler (fısıldamak, of vb.) bu kuralın dışındadır.
6. c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri sözcüğün başında bulunmaz.
7. Sözcük sonunda b, d, c, g sesleri bulunmaz.
8. Sözcüğün başında iki ünsüz yan yana gelmez.
9. Sözcüğün sonunda üç ünsüz ses yan yana bulunmaz.
10. Sözcük kökünde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz.
11. YAZIM (İMLA) KURALLARI
12. Büyük Harflerin Yazımı

■ Cümle başları büyük harfle başlar.

■ Şiirde dizeler büyük harfle başlar.

■ Belli bir tarih bildiren ay, gün adları büyük harfle başlar (30 Ağustos ).

■ Levhalar ve açıklama yazıları büyük harfle başlar.

■ Özel adlar büyük harfle başlar. Takma adlar da büyük harfle başlar.

■ Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözelri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar.

1. Sayıların Yazımıyla İlgili Kurallar

■ Edebi karakter gösteren sayılar yazıyla yazılır. Buna karşılık ölçü ve istatistiksel veri ifade eden sayılar rakamla yazılır.

■ Sıra sayıları rakamla da yazıyla da yazılabilir. Üleştirme sayıları yazıyla yazılır.

■ Birden fazla sözcükten oluşan sayılar ayrı yazılır.

1. Ek Olan -ki ile Bağlaç Olan “ki”nin yazımı

■ Ek olan -ki kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır.

■ Bağlaç olan “ki” bağımsız bir sözcük olarak daima ayrı yazılır

1. Ek Olan -de ile Bağlaç Olan “de”nin Yazımı

■ Türkçede ek olan -de kendisinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır.

■ Cümle içinde “dâhi” anlamına gelen “de, da” bağlacı bağımsız bir sözcük olarak ayrı yazılır.

1. Soru Edatı “mi”nin Yazımı

■ Soru edatı olan “mi” daima kendisinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır.

■ “Mi” edatı kendisinden sonra gelen eklerle bitişik yazılır.

1. Birleşik Sözcüklerin Oluşumu

Türkçede birleşik sözcükler şu yollarla oluşturulur:

■ İki sözcüğün araya ek alamayacak biçimde birleşmesiyle oluşurlar (açıkgöz).

■ En az birisinin gerçek anlamının dışında kullanılmasıyla oluşurlar (adamotu).

■ Ses aşınmasıyla (ünlü düşmesiyle) oluşurlar (cuma-ertesi, cumartesi)

■ Bazı bilim ve teknik alanda oluşturulurlar (akciğer).

1. Birleşik Sözcüklerin Yazımı

■ Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler

■ Ses düşmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır (sütlü-aş, sütlaç).

■ Azil, emir, hüküm, vb. sözcükleri yardımcı fillerle kullanıldığı zaman bitişik yazılır (emretmek).

■ Af, his, ret, zan vb. sözcükleri yardımcı fiillerle kullanıldığı zaman bitişik yazılır (affetmek).

■ Birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır (gelinparmağı (üzüm)).

■ Birleşik fiiller bitişik yazılır (düşünebilmek).

■ Sıfat fiil gruplarıyla kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır (ağaçkakan).

■ Renk adı geçen veya geçmeyen renk adları bitişik yazılır (vişneçürüğü).

■ Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler

■ Yardımcı fillerle kurulan birleşik fiilerde isim ses düşmesine uğramazsa ayrı yazılır (arz etmek).

■ Birleşme sırasında anlam değişikliği olmayanlar ayrı yazılır (ada balığı).

■ Sıfat tamlaması yapısındaki birleşik sözcükler ayrı yazılır (çalar saat)

■ Renklerden birinin adıyla kurulmuş isim ve sıfat tamlaması durumundaki birleşik sözcükler ayrı yazılır (ateş kırmızısı).

1. NOKTALAMA İŞARETLERİ

Belli başlı noktalama işaretleri şunlardır:

1. Nokta (.)

■ Bir duygu, düşünce ve isteği tam olarak anlatan cümlenin sonuna konur.

■ Kısaltmalardan sonra kullanılır (Prof.).

■ (i)nci anlamında sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır.

■ Tarihlerin yazılışlarında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır.

1. Virgül (,)

■ Bir cümlede arka arkaya sıralanan eş görevli sözcükleri ayırmak için kullanılır.

■ Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

■ Uzun cümlelerde yüklemden uzak kalan ögeleri belirtmek için kullanılır.

■ Ara sözleri ayırmak için kullanılır.

■ Hitap sözcüklerinden sonra kullanılır.

1. Noktalı Virgül (;)

■ Cümle içinde virgül bulunan eşit bölümleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

■ Biçimce aynı, anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır.

1. İki Nokta (:)

■ Açıklanacak cümlelerden sonra kullanılır.

■ Yazıda karşılıklı konuşmanın başlayacağını belirtmek için kullanılır.

1. Üç Nokta (…)

■ Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır.

■ Kaba sayıldığı için veya başka bir nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözlerine yerine kullanılır.

■ Sözün bir yerde kesilerek geriye kalan bölümün okuyucunun hayaline bırakıldığını göstermek için kullanılır.

1. Soru İşareti (?)

■ Soru anlamı bildiren cümlelerin sonuna konur.

■ Bilinmeyen yer, tarih vb. durumları belirtmek için kullanılır.

■ Bir bilginin kuşkuyla karşılandığı durumlarda kullanılır.

1. Ünlem İşareti (!)

■ Sevinç, coşku, heyecan, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılır.

■ Seslenme ve hitap sözlerinden sonra kullanılır.

■ Bir söze alay, küçümseme anlamı katmak için kullanılır.

1. Kısa çizgi (-)

■ Sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır.

■ Kök ve ekleri ayırmak için kullanılır.

■ Matematikte çıkartma işlemi olarak kullanılır.

1. Uzun Çizgi (–)

■ Satır başında konuşmaları göstermek için kullanılır.

■ Tiyatro eserlerinde konuşanın adından sonra kullanılır.

1. Tırnak İşareti (“…”)

■ Herhangi bir metinden ya da başka bir kişiden alınan bölümleri ve sözleri göstermek için kullanılır.

■ Özel olarak belirtilmek istenen sözleri göstermek için yazılır.

1. Ayraç (Parantez) (())

■ Cümlenin yapısıyla ilgili olmayan açıklama ve sözler ayraç içine alınır.

■ Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini açıklamak için kullanılır.

1. Kesme İşareti (‘)

■ Özel adlardan sonra getirilen iyelik ve hâl eklerini ayırmak için kullanılır.

■ Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.

■ Manzum yazılarda ölü gereği düşürülen harfin yerine kullanılır.

9.Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Üniteleri ve Ünite Süreleri:

1. ÜNİTE: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATINA GİRİŞ (Ünite  Süresi: 2 Hafta, 2&#;5=10 ders saati)
2. ÜNİTE: HİKÂYE (Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)
3. ÜNİTE: ŞİİR (Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)
4. ÜNİTE: MASAL/FABL (Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)
5. ÜNİTE: ROMAN (Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)
6. ÜNİTE: TİYATRO (Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)
7. ÜNİTE: BİYOGRAFİ/OTOBİYOGRAFİ (Ünite  Süresi: 3 Hafta, 3&#;5=15 ders saati)
8. ÜNİTE: MEKTUP/E -POSTA (Ünite  Süresi: 3 Hafta, 3&#;5=15 ders saati)
9. ÜNİTE: GÜNLÜK/BLOG (Ünite  Süresi: 2 Hafta, 10 ders saati)

I. DÖNEM

9. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÜNİTELERİ-KONULARI (ÜNİTE, SÜRE VE İÇERİK)

1. ÜNİTE: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATINA GİRİŞ

(Ünite  Süresi: 2 Hafta, 2&#;5=10 ders saati)

OKUMA (2&#;3=6 ders saati)

Aşağıdaki konulara uygun metinler seçilir:

1. Edebiyat nedir?

. Edebiyat kelimesinin kökeni, terim anlamı ve edebiyatın farklı tanımları üzerinde durulur.

2. Edebiyatın bilimle ve güzel sanatlarla ilişkisi

. Edebiyat, bilim ve güzel sanatlar arasındaki etkileşim üzerinde durulur, birbirlerine kaynaklık ettikleri örnekler üzerinde durulur.

3. Metinlerin sınıflandırılması

. Edebî metinlerin ve öğretici metinlerin özellikleri üzerinde durulur, sınıflandırmadaki ölçütler açıklanır. Metin türlerinin adları verilir ancak bunlarla ilgili ayrıntıya girilmez.

YAZMA (2&#;1=2 ders saati)

. &#;Niçin yazıyoruz?&#;, &#;Nasıl yazmalıyız?&#; soruları çerçevesinde öğrencilerin serbest metinler yazmaları sağlanır. Farklı yazarların yazma gerekçeleri ve biçimleri üzerinde durularak öğrencilerin yazmanın doğası üzerinde düşünmeleri sağlanır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (2&#;1=2 ders saati)

. İletişim ve ögeleri açıklanır, bunların dilin işlevleri üzerinde durulur.

Dil Bilgisi Konuları:

. Standart dil, ağız, şive, lehçe ile argo, jargon kavramları üzerinde durulur.

2. ÜNİTE: HİKÂYE

(Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)

OKUMA (5&#;3=15)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden bir olay hikâyesi
2. Cumhuriyet Dönemi&#;nden bir durum hikâyesi

. Hikâyenin tanımı ve unsurları (kişiler, olay örgüsü, mekân, zaman, çatışma, konu, tema, anlatıcı ve bakış açısı) hakkında incelenen metinlerle ilişki kurularak bilgi verilir.

Olay hikâyesi (Maupassant tarzı) ve durum hikâyesinin (Çehov tarzı) farkları incelenen metinlerden hareketle gösterilir.

. Öğrencilerin incelenen metinleri Maupassant ve Çehov&#;dan tarzların özelliklerine uygun şekilde seçilmiş birer hikâye ile karşılaştırmaları sağlanır.

YAZMA (5&#;1=5)

. Özelliklerine uygun hikâye yazma çalışmaları yapmaları sağlanır.

. Hikâye yazma çalışmalarının dışında incelenen metinlerden edinilen düşünce ve izlenimleri konu alan farklı türlerde yazma çalışmaları yaptırılabilir.

SÖZLÜ İLETİŞİM (5&#;1=5)

. Sunu hazırlamanın temel ilkeleri açıklanır.

. Öğrencilerin, Türk edebiyatındaki durum ve olay hikâyeciliği ile ilgili bir sunum yapmaları sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki isimleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.
. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

3. ÜNİTE: ŞİİR

(Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)

OKUMA (5&#;3=15)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden hece ölçüsüyle yazılan iki şiir
2. Cumhuriyet Dönemi&#;nden aruz ölçüsüyle yazılan bir şiir
3. Cumhuriyet Dönemi&#;nden serbest tarzda yazılmış iki şiir

. Nazım birimi, nazım biçimi, nazım türü, söyleyici, durak, ölçü, kafiye, redif, nakarat, mahlas, tapşırma kavramları kısaca açıklanır.

. Manzume ve şiir ayrımı, örnek metinlerden hareketle açıklanır.

. Kazanım çerçevesinde, metinlerde yer alan söz sanatları kısaca açıklanır.

. Şiir türünün dünya edebiyatından bir örneğine yer verilir ve bu örneğin incelenen metinlerle karşılaştırılması sağlanır.

YAZMA (5&#;1=5)

. Bir şiire benzeterek dize, beyit, dörtlük, bent yazma veya şiiri devam ettirme gibi çalışmalar yaptırılır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (5&#;1=5)

. Öğrencilerin ezberledikleri şiirlerden oluşan bir dinleti hazırlamaları sağlanır.

. Dinleti hazırlama sürecinde öğrencilerin EBA&#;daki içerikten yararlanmaları sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

• Metindeki sıfatları bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.
• Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

4. ÜNİTE: MASAL/FABL

(Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)

OKUMA (5&#;3=15)

. Türk halk edebiyatından bir masal örneği
. Doğu edebiyatından bir masal örneği
. Divan edebiyatından bir fabl örneği
. Batı edebiyatından bir fabl örneği

. Masal ve fabl türünün genel özellikleri açıklanır.

. &#;Mantıku&#;t-Tayr&#;, &#;Martı&#;, &#;Hayvan Çiftliği&#; ve &#;Küçük Prens&#; gibi eserlerin fabl türü ile ilişkisi üzerinde durulur.

YAZMA (5&#;1=5)

. Masal/fabl yazma çalışması yaptırılır.

. Seçilen mesnevinin günümüz Türkçesiyle yeniden yazılmasına yönelik çalışmalar da yaptırılabilir.

. Masal/fabl yazma çalışmalarının dışında incelenen metinlerden edinilen düşünce ve izlenimleri konu alan farklı türlerde yazma çalışmaları yaptırılabilir.

SÖZLÜ İLETİŞİM (5&#;1=5)

. Dinleme türleri ve etkili dinlemenin ilkeleri açıklanır.
. Öğrencilerin yazdıkları metinleri sınıfta sunmaları sağlanır.
. Öğrencilerin çizgi film hâline getirilmiş bir fablı izlemeleri sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki edat, bağlaç ve ünlemleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.

. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

II. DÖNEM 9. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÜNİTELERİ- KONULARI

5. ÜNİTE: ROMAN

(Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)

OKUMA (5&#;3=15)

1. Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatından iki roman

. Roman ve roman türleri hakkında genel bilgi verilir.

. Romanın hikâyeden ayrılan yönleri üzerinde durulur.

. Dünya edebiyatından bir roman örneğine yer verilir ve bu örneğin incelenen metinlerle karşılaştırılması sağlanır.

YAZMA (5&#;1=5)

. Öğrencilerden bir romanın bir kesitini bakış açısı ve anlatıcıyı değiştirerek yazması istenir. Bakış açısı veya anlatıcı değişikliğinin romanın içeriğine ve anlatıma etkisinin değerlendirilmesi sağlanır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (5&#;1=5)

. Hazırlıklı konuşmanın aşamaları kısaca açıklanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki zamirleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.

. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

6. ÜNİTE: TİYATRO

(Ünite  Süresi: 5 Hafta, 5&#;5=25 ders saati)

OKUMA (5&#;3=15)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden üç tiyatro (trajedi, komedi, dram) örneği
. Tiyatro ve tiyatro türleri hakkında genel bilgi verilir. Temel tiyatro terimleri açıklanır.
. Dünya edebiyatından bir tiyatro örneğine yer verilir ve bu örneğin incelenen metinlerle karşılaştırılması sağlanır.

YAZMA (5&#;1=5)

. Öğrenciler gruplara ayrılır ve her grubun dakikada
oynanabilecek kısa bir oyun yazması sağlanır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (5&#;1=5)

. Öğrencilerin yazdıkları oyunları sınıfın imkânları dâhilinde sergilemeleri ve değerlendirmeleri sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki zarfları bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.

. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

7. ÜNİTE: BİYOGRAFİ/OTOBİYOGRAFİ

(Ünite  Süresi: 3 Hafta, 3&#;5=15 ders saati)

OKUMA (3&#;3=9)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden bir biyografi

2. Cumhuriyet Dönemi&#;nden bir otobiyografi

3. Divan edebiyatından bir tezkire
. Otobiyografi konusu işlenirken monografi, öz geçmiş/CV, hâl tercümesi ve portreden kısaca bahsedilir.
. Hikâye ve romanda biyografi ve otobiyografiden yararlanıldığı üzerinde durulur.

YAZMA (3&#;1=3)

. Edindikleri bilgilerden hareketle öz geçmiş/CV, portre yazmaları sağlanır (İsteyen öğrencilerin çizgi portre yapabilecekleri belirtilir.).

SÖZLÜ İLETİŞİM (3&#;1=3)

. Öğrencilerden sınıf ortamında kendilerini ve yakından tanıdıkları birini tanıtmaları istenir. İki anlatım arasındaki farkı değerlendirmeleri sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki edat, bağlaç ve ünlemleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.
. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

8. ÜNİTE: MEKTUP/E -POSTA

(Ünite  Süresi: 3 Hafta, 3&#;5=15 ders saati)

OKUMA (3&#;3=9)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden bir özel, bir edebî mektup; iki e-posta örneği

2. Divan edebiyatından bir mektup örneği

3. Tanzimat Dönemi&#;nden bir mektup örneği

. Mektup türünün özellikleri açıklanır. Hikâye, roman ve şiir gibi türlerde mektubun bir anlatım biçimi/tekniği olarak da kullanıldığı örneklendirilir.

. Mektup türünün dünya edebiyatından bir örneğine yer verilir ve inceledikleri metinlerle karşılaştırmaları sağlanır.

. e-posta yazarken kişisel bilgilerin güvenlik altına alınması gerektiği vurgulanır.

. Özel mektup ile edebî mektup arasındaki benzerlik ve farklılıklar incelenen metinler üzerinden gösterilir.

YAZMA (3&#;1=3)

. Mektup yazma aşamalarına uygun olarak mektup / e-posta yazma çalışması yapmaları sağlanır. Ayrıca öğrencilere mektup yazma geleneği üzerine düşünce ve izlenimlerini anlatan bir yazı yazdırılır.

. Dilekçe ve tutanak yazmanın kuralları açıklanır, öğrencilerin örneklerden hareketle bir dilekçe ve tutanak yazmaları sağlanır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (3&#;1=3)

. Açık oturumun genel özellikleri hakkında bilgi verilir.

. Öğrencilerin bir açık oturumu izlemeleri ve değerlendirmeleri sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki fiilleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.
. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

9. ÜNİTE: GÜNLÜK/BLOG

(Ünite  Süresi: 2 Hafta, 10 ders saati)

OKUMA (2&#;3=6)

1. Cumhuriyet Dönemi&#;nden iki günlük örneği

2. İki blog örneği

. Günlük ve blog hakkında bilgi verilir.

. Günlük şeklinde düzenlenen roman, hikâye ve şiirlere örnekler verilir.

YAZMA (2&#;1=2)

. Günlük yazmada gözlem ve kişisel izlenimlerin önemi vurgulanarak öğrencilerden günlük yazması istenir.

. Öğrencilerin bir blog oluşturmaları ve başta günlükleri olmak üzere diğer yazılı veya görsel üretimlerini bu blogda paylaşmaları sağlanır.

SÖZLÜ İLETİŞİM (2&#;1=2)

Öğrencilerin farklı günlüklerden/bloglardan seçtiği metinlerden bir sunu hazırlamaları sağlanır.

Dil Bilgisi Konuları:

. Metindeki fiilleri bulur ve bunların metindeki işlevlerini belirler.

. Metinler üzerinden imla ve noktalama çalışmaları yapılır.

9. ve Sınıflar Türk Dili ve Edebiyatı Ders Konuları