Sultan Ahmet Kim Yaptı

        SULTAN AHMED CAMİİ

        Ayasofya'yı koruma altına alan ve 4 minareyle süsleyen Osmanlı İmparatorluğu tarihlerin yüzyılı gösterdiği günlerde karşısına bir mücevher daha yerleştirdi. Sultan I. Ahmet'in emri ve Mimar Sedefkar Mehmet Ağa'nın ustalığıyla oluşturulan bu şaheserin adı Sultan Ahmet Camii. İstanbul'da mutlaka görülmesi gereken noktalardan biri. 

      Sultanahmet Mahallesi, At Meydanı Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Kendi adıyla anılan semtte, tam Ayasofya'nın karşısına oturtulmuş olan Sultan Ahmed Camii, yüzyılda, Mimar Sinan'ın yapı anlayışı içinde inşa edilmiş bir şahaserdir. Sinan yılında öldüğü zaman, Osmanlı klâsik mimarisinin tüm eserlerini vermiş ve kendi mimarî ekolünü devam ettirecek mimarları da yetiştirmiş­ti.

        Sultan Ahmed Camii, Sultan I. Ahmed tarafından yaptırılmıştır. Temeli H. (M. ) de, bizzat Sultan tarafından tö­renle atılan camiin yapımı için, mimarına her türlü kolaylığın sağlandığı biliniyor.

        Camiin mimarı, Sinan'ın ölümünden sonra Başmimarlığa getirilen Mehmet Ağa'dır. Bu büyük mimar, Sultan Ahmed Camii'ni, Koca Sinan'ın kullanmadığı bir yere, Ayasofya'nın karşısına dikmiştir. Bunun büyük bir iddia olduğunda kuşku yoktur¹. Bunda, bir İslâm eserinin, bir Bizans eseriyle açık olarak karşılaştırıla­bilmesi düşüncesinin egemen olduğu mu­hakkaktır. Böyle bir düşünce, o zamanın genel bir düşüncesi olmalıdır. Çünkü, mi­marın yapacağı esere, bulunduğu alanın düzenlenmesi için Sultan bütün emirleri vermiştir. Burada, camiye yer açmak için bir çok yapının meselâ, Mehmet Paşa Sa­rayı ve Arslanhane gibi binaların yıktırıl-dığı biliniyor. Ayrıca aynı yerde Bizans yapıları da bulunuyordu ².

        Cümle kapısı ve mahfildeki kitabeler, caminin yapımının H/M yılın­da tamamlandığını gösteriyor. Gerçekten de Sultan I. Ahmet tarafından bu tarihte açılan cami, aslında tam manasıyla H. yılında bitirilmiştir.

        Sultan Ahmed Camii, kareye yakın iki plândan oluşmakta; bunun birini avlu di­ğerini de harim meydana getirmektedir. Cami, yüksek bir subasman üzerindedir. Mimar Mehmet Ağa'nın camiin zeminini yer seviyesinden yükselttiğine bakılırsa, onu belli bir seviyeden itibaren çevreye göstermek istediğine kuşku yoktur. Ayasof­ ya'mn karşısında yapacağı binanın, daha yüksek görünmesini istediği anlaşılabilir. Bunun için, camiin yalnız iç avlu ve harimi için bir set yapılmıştır. Ayrıca Ayasofya'mn civarında duran bir insan­ ın, camii nasıl göreceği çok iyi hesap­ lanmıştır. Çünkü Ayasofya'mn Sultan Ah- med Camii'nden görünüşü, kitleli, oturak­lı, massif bir etki yapmasına rağmen, Sul­tan Ahmed, harem ve avlu kesimi ile pano­ ramik pramidal bir siluet vermekte ve si­lueti de altı minare yere raptetmektedir. Böylece Ayasofya    yönünden Sultanahmed'e ince zarif bir siluet kazan­dırılmak istenmiştir. Mimar Mehmed Ağa'nın mümtaz bir mimar olduğunu söy­lemeye gerek yoktur. Egli'nin dediği gibi, Mimar Mehmet Ağa da, dahî bir mimar­dır. Bu bakımdan eserini Ayasofya'mn karşısına koyduğu anlaşılabilir. Sinan, Dikkat edilirse, Ayasofya'yı kendi başına bırakmıştır³.

        Camiin önünde ve iki yanında geniş bir dış avlusu olup bunun çevresi pencereli du­varlarla çevrilidir. Bu avluya, üçü cephede olmak üzere sekiz kapıdan girilir. Şadır­van avlusu 26 adet granit mermer ve porfir sütuna oturtulmuş, 30 kubbe ile çevrilidir. Mermer döşemeli bu geniş sahanın orta­sında altı mermer sütunlu şadırvan, saha­nın azametini gösterir. Şadırvanın kemer­leri, kabartma olarak rûmi geçmelerle ve köşebentleri yine kabartma lâle ve karan­fil motifleri ile bezelidir. İç avluya, biri cepheden ve ikisi yandan olmak üzere her biri merdivenli üç kapıdan girilmektedir. Bu kapılarla dış avlunun cümle kapısı, o zamana kadar benzeri görülmemiş bronz kapılardır. Bu kapıların başka yerlerden getirildiği iddiaları yanlıştır; İstanbul'da yapılmışlardır⁴.

        Cami harimi, kareye yakın bir plânda olup 64x72 boyutlarındadır. Bir esas kubbe ile dört yarım kubbeden meydana gelmiş­tir. Yarım kubbeler eksedralarla yeniden genişletilmiştir. 33,60 m. çapındaki esas kubbe 5m. çapında ve yuvarlak dört filaya-ğı üzerine oturtulmuştur. Camiin harimine adım atar atmaz ilk yarım kubbenin yuka­rı çıkan meyli, gittikçe esas kubbeye doğru yükselir. Böylece göz kayar ve yerden 43 m. yükseklikteki kubbeye varır. Aslında Mimar, son cemaat yerinin 9 küçük kubbe­sini diğer klâsik dönem camilerinden daha küçük olarak, harim içinin muazzamlığına bir kontrast sağlamak istemiştir. Bu ilgi çekici mekânın muazzam boşluğunu sınır­layan duvarlarını ince bir çininin kapladığı ve vitrayların da renk renk aynı bir yansı­ma yaptığı düşünülürse, yapı içinin irras­yonel bir hava yaratacağı ve bunun dini bir yapı için ne derece gerekli olduğu an­laşılır⁵.

        Sultan Ahmed'in    iç mekânı, nerede bulunursa bulunsun, her yerden, bütün mekâna hakim bir görüş sağlayabilmektedir. Kubbeden aşağıya doğru mekan gittikçe yayılmaktadır. Bu pramidal yükselme ve yayılma sonucunda göz yanlara ve yukarı­ya doğru aynı mesafelere ulaşmaktadır ⁶.

        Camiin subasmanı üzerinde olması ve kubbe yüksekliği dolayısıyla pencereleri fazladır. Böylece cami içini süsleyen bin­lerce çini ve kalem işleri tatlı bir ışık altın­da görülmektedir. Fakat bugün, dönemi­nin alçı pencereleri kalmadığından ışık, munis durumunu kaybetmiştir. Camiin sol köşesinde hünkâr mahfili bulunmaktadır ki, bunun mozayik ve yeşim süslemeli mih­rabı, sedefli kapısı, turkuvaz üzerine, altın yaldızla yazılı çinileri başka bir yerde gö­rülemez. Hünkâr Mahfilinin pencereleri üzerindeki camgöbeği çinilerin güzelliği, tam bir sadelik ve zevkle işlenmiş olan mihrap tacı, mihrabın iki köşesinde, koyu yeşil fon üzerindeki yaldızlı kabartma çi çeklerin nefaseti ve istalaktitin altına yer­leştirilen yeşim tezyinat camideki süsleme üstünlüğünü son sınırına eriştirmektedir⁷.

        Bilindiği gibi doğuda ortaya çıkmış olan çinicilik, yüzyılın ilk yarısına ka­dar Selçuklu çinileri esasına uygun veya ufak bazı değişikliklerle devam etmiştir. Fakat Türk mimarisinin yükselmesi, özel­likle Süleymaniye gibi şaheserlerin yapıl­ması aynı zamanda ona layık mimari bir tezyinata ihtiyaç doğurmuştur. İlk büyük eserlerini Süleymaniye'de ve yanındaki türbelerde gördüğümüz çinilerin en nefis­lerini Selimiye, Sokullu, Rüstem Paşa ve Piyale Paşa Cami'leriyle, Topkapı Sara­yında görürüz. Bu çiniler gerek sır, gerek­se renk ve desen bakımlarından bu sanatın artık bir daha erişilemiyeeek parçalarıdır⁸.

        Fakat Sultan Ahmed Camii'ndeki çini­ler-yalnız Topkapı Sarayındakiler istisna olmak üzere - çeşitlilik bakımından bunla­rın hepsinden üstündür. Bu çeşitliliği aynı zamanda miktarın çokluğu da temin et­mektedir. Sultanahmet'te, her biri akçeye satınalınmak üzere çini har­canmıştır. Beyaz zemin üzerine çeşitli renklerle meydana getirilen panolardaki selviler, laleler, sümbüller, nar çiçekleri, rumiler, üzüm salkımları Sultanahmet Ca­miindeki güzelliği sağlayan ve ancak Türk çiniciliğine mazhar olan varlıktır. Tahsin Öz, bizzat kendi incelemeleri sonucunda, 50'den fazla muhtelif desende çininin bu­lunduğunu ve bu benzerine rastlanmayan durumun tezyini sanatlar için bir hazine olduğunu söylüyor⁹.

        Sultanahmet Camiinin, türbe, medrese imarethane, tabhane, kasr-ı hümayun, mektep, sebiller ve fevkani odalarla, tahtanî dükkânlar vardır. Caminin en önemli özelliklerinden biri de hiç bir yerde görül­meyen minare sayısıdır. Dördü üç, ikisi de ikişer şerefeli altı minaresi vardır.

1.A. Turani, Dünya Sanat Tarihi, s

2.T. Öz, İstanbul Camileri, c.I, s

3.A. Turani, a.g.e., s

4.T..Öz, a.g.e., s

5.A. Turani, a.g.e., s

6.A. Turani, a.g.e., s

7.T. Öz, "Sultanahmet Camii" Vakıflar Dergisi, sy. 1, s

8.T. Öz, a.g.m. s

9.T.Öz, a.g.m. s

📌 Sultan Ahmet Camii'ni kim yaptırdı?

◾ Sultan Ahmet Camii, isminden de anlaşılacağı üzere III. Mehmet Han'ın oğlu I. Ahmet Han tarafından yaptırılmıştır.

◾ 16'ncı Osmanlı padişahı olan Sultan Ahmet, babasının vefatının üzerine henüz 14 yaşında iken senesinde tahta çıkmıştır.

◾ Yapım emri bir sultan tarafından verildiği, yani banisi bir padişah olduğu ve bizatihi ona atfedildiği için Sultan Ahmet Camii "selatin camiler" arasında yer almaktadır.

(x) 🔍 Bir zarafet simgesi: Sultan Ahmet Camii'nin bilinmeyenleri

📌 Sultan Ahmet Camii ne zaman yaptırıldı?

◾ Sultan Ahmet Camii'nin yapımına, hicri , miladi yılında başlanmıştır. İnşası tam 7 yıl 5 ay ve 6 gün gibi uzun bir süreyi içine alan bu muhteşem eserin açılışı da ihtişamına yakışır bir şekilde olmuştur.

◾ Hicri 4 Cemâziyelâhir , miladi 9 Haziran yılında yapılan ve tüm devlet erkanının hazır bulunduğu resmi açılış töreninde büyük bir şölen düzenlenmiş, fakirler doyurulmuştur. Caminin resmi açılışından sonrası takip eden iki yılda da külliyeye birtakım ekler yapılmıştır.

(x) 🔍 Sultanahmet'in tarihi geçmişine yolculuk

◾ Caminin temel atma töreninde dindarlığı ile meşhur olan Sultan Ahmet Han bizatihi şeyhi Üsküdarlı Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleriyle birlikte kürek kullanmış, caminin inşaatında ter dökmüştür.

Bir gün kızının, padişah babasını rüyasında cennetteki çok üst bir makamda gördüğü rivayet edilir. Sultan Ahmet'e bunun hikmeti sorulunca cami inşatında çalışması karşılığında bu makama erdiği açıklamasını yapmıştır.

◾ Caminin temel atma töreni kadar açılış töreni de dillere destan olmuştur. Bu güzel münasebetle devlet merkezinde bulunan yüksek zevatı onurlandıran Sultan I. Ahmed merkezden çok uzaklarda yer alsa dahi mübarek mekânı müminlerin kalpleri olan Haremeyn-i Şerifeyn'i de unutmamış, Mekke ve Medine yönetiminde bulunan ailelere, devlet çalışanlarına, seyyit ve şeriflerine çok yüklü miktarda ve çeşitli hediyeler göndermiştir.

(x) 🔍 Sultan Birinci Ahmed ve 14 sayısındaki gizem

📌 Sultan Ahmet Camii'nin mimarı kimdir?

◾ I. Ahmet Han, adına büyük bir cami yaptırma arzusu taşımaya başlayınca dönemin hem sanatsal hem de mimari anlamda en mahir olan ustası Sedefkâr Mehmet Ağa'yı görevlendirmiştir.

◾ Kendisine tam yetki verilen ve önüne bütün imkânlar sonuna kadar sunulan mimarbaşı, bütün sanatsal ve mimari birikimini bu cami üzerinde sergilemiş ve sonuçta ortaya bir başyapıt çıkmıştır.

◾ Sultan Ahmet Camii'nin nerede yapılacağına karar verme aşamasında ve arazinin imar alanı haline getirilmesinde dönemin önemli siyasetçileri arasında yer alan Darüssaâde Ağası Hacı Mustafa'da etkin rol oynamıştır.

📌 Sultan Ahmet Camii nerede bulunmaktadır?

◾ Bu selatin cami, İstanbul'un Fatih ilçesinde tarihi yarım adada, Topkapı Sarayı'na çok yakın bir konum ve Ayasofya Camii'nin bitişiğinde yer almaktadır. Mescit yapılmadan önce at meydanı olarak bilinen bu bölge, mescidin inşasından sonra Sultan Ahmet Meydanı olarak anılır olmuştur.

Tabi ki böylesine büyük bir eserin Ayasofya'nın hemen yanında yapılmasının birtakım sebepleri vardır.

◾ Öncelikle Sultan Ahmet Cami yapım kararı alındığında kendisinden daha önce Mimar Sinan'ın eseri Süleymaniye Camii ve Bizans yapısı olup sonradan mescide tahvil edilen Ayasofya Camii İstanbul'da bulunmaktaydı.

◾ Bu sebeple Sultan Ahmet Camii'nin bu iki mimari başyapıttan birtakım özellikler babında temeyyüz etmesi gerekliydi.

◾ Ecdada saygı ve arazi şartlarından dolayı hemen Süleymaniye Camii yanına yapılmasına pek sıcak bakılmayan Sultan Ahmet Camii, Ayasofya'nın yanı başına kondurularak bir Bizans eseri ile İslam mimarisi arasında ki derin farkları gözler önüne sermek istemiştir adeta.

📌 Mimari açıdan Sultan Ahmet Camii

◾ Sultan Ahmet Camii, İstanbul'un tek altı minareli camisidir. Cami gövdesine bitişik dört minare üç şerefeli, avlunun köşelerinde olan diğer iki minare ise iki şerefelidir.

◾ Minarelerin toplamında bulunan on altı şerefe I. Ahmet'in 16'ncı Osmanlı padişahı olmasına delalet etmektedir. Ancak o sırada yalnızca Kabe'de altı minare bulunduğu için harem-i şerife saygısızlık olmaması adına Sultan Ahmet Camii'nin inşasından sonra Mescid-i Haram'a Sultan Ahmet Han tarafından bir minare daha yaptırılmıştır.

(x) 🔍 Tarihe tanıklık eden meydanlar

◾ Sultan Ahmet Külliyesi bir cami, hünkâr kasrı, sıbyan mektebi, medrese, arasta, hamam, dârüşşifâ (mescid ve hamamı ile), imâret-i âmire (mutfak, fırın, kiler, yemekhane), tabhâneler, han, dârülkurrâ, türbe, sebiller, çeşmeler, dükkânlar, odalar, mahzenler, kahvehane ve evlerden oluşmakta, tam teşekküllü bir mimari yapı olarak halka hizmet vermektedir.

◾ Sultan Ahmet Külliyesi'ne eklenen ve padişahın namaz öncesi ve sonrası vakitlerde dinlenebileceği bir yer olan hünkâr kasrı, bir cami etrafında yapılan ilk sultan kasrıdır. Günümüzde bu mekân Halı Müzesi olarak kullanılmaktadır.

◾ Külliyenin kuzeydoğu köşesinde türbe de Sultan I. Ahmet, eşi Kösem Sultan, oğulları Sultan II. Osman ve Sultan IV. Murat medfun halde bulunmaktadır.

(x) 🔍 Kösem Sultan nasıl öldürüldü?

📌 Sanatsal Açıdan Sultan Ahmet Camii

◾ Sultan Ahmet Camii'nin zihinlere en çok kazınan özelliği, muhteşem bir çini müzesi olmasından ileri gelmektedir.

◾ Caminin inşasında 50'den fazla muhtelif desenle 21 bin adet çini kullanılmış, bu çiniler İznik'te özel olarak Sultan Ahmet Camii'si için yapılmıştır.

◾ Çinilerde ağırlıklı olarak beyaz ve mavi tonlar tercih edildiği için bu camiye aynı zamanda "Mavi Cami" yani "Blue Mosque" adı verilmektedir.

◾ İç mekânda çinilerin ihtişamını, aydınlatması ve içeriye ferah bir görüntü vermesi amacı ile toplamda pencere açılmıştır. Sultan Ahmet Camii'nin devasa kubbesi ise 43 metre yüksekliğe sahiptir.

(x) 🔍 Süleymaniye'nin sırları

◾ Caminin hatları, devrin ünlü hattatı Diyarbakırlı Seyyid Kasım Gubari tarafından büyük bir ustalıkla yapılmıştır.

◾ Klasik Osmanlı mimarisinin revaklı avlulu mimari üslubunu taşıyan Sultan Ahmet Camii'nin içinde, kişi her nerede bulunursa bulunsun her yerden mekâna hâkim bütün bir görüş sağlayabilmekte, kubbeden aşağıya doğru bütün ayrıntılarda simetrik olarak devam etmektedir.

(x) 🔊 Podcast dinlemek için tıklayın

📌 Sultan Ahmet Camii'nin Maliyeti

◾ Sultan Ahmet Camii'nin yapım bedeli 1 milyon bin altındır. Bu denli büyük bir bütçenin maddi anlamda sıkıntılı bir süreçte iken devlet hazinesinden cami yapımı için ayrılması halk nezdinde bir takım huzursuzlukları beraberinde getirmiştir.

◾ Ancak her türlü itiraz ve eleştiriye rağmen Sultan Ahmet Camii inşası tamamlanmış ve bu görkemli yapı, zamana meydan okuyarak her devirde birçok açıdan ilgi odağı olmuştur.

FİKRİYAT

SÜMEYYE ALI JABER

(x) Kaynaklar:

(x) Ahmet Vefa Çobanoğlu, Sultan Ahmed Camii ve Külliyesi Dia Maddesi

(x) Mustafa Bilge, Sultan Ahmet Camii ve Külliyesinin Açılış Merasimi Makalesi

(x) Murat Karahan, Sultan Ahmet Camii Belgeseli Yüksek Lisans Tezi