Bilsem Mülakat Sonuçları

YflK 929

Kirim Tatar Aydinlarindan Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) Hakkindaki Kaynaklarin Tedkiki

inci Yelda §afakci

(Marmara Üniversitesi, Türkiye)

Ahmet Kanlidere

(Marmara Üniversitesi, Türkiye)

Özet. Rusya egemenligindeki Kinm'in, Alupka §ehrinde dünyaya gelen Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) Kinm Tatar milli hareketinin igerisinde hem aktif olarak bulunmu§ hem de bu hareketin tanitilmasi ve duyurulmasi amaciyla Vatan Hadimi, Hayat, Füyüzat, Tercüman ve Millet gibi dönemin önemli yayinlarinda yazilar yazan en faal ki§i olmu§tur. Kirim, istanbul ve Moskova'da aldigi egitim neticesinde tarih, edebiyat ve pedagoji gibi alanlarda kaleme aldigi yazilanyla halki aydinlatmak ve Rusya Müslümanlan arasinda olu§an birlige hizmette bulunmak igin büyük gaba sarf etmi§tir. Fikirlerine ve faaliyetlerine büyük saygi duydugu ismail Gaspirali gibi, dil ve din birliginin tüm Türk Dünyasini birle§tiren unsurlar olduguna inanmi§ olan Hasan Sabri, yazilanni bu perspektifte kaleme almi§tir. Kinm Demokratik Cumhuriyeti'nin ilan edilmesine katkida bulunmu§, ayni zamanda parlamento ba§kanligi görevini üstlenmi§ ve Kinm'dan istanbul'a elgi sifati ile gönderilmi§tir. Kinm'a dair siyasi ve milli hareketlerin igerisinde siklikla yer almasina ragmen, Hasan Sabri Ayvazov, adeta unutulan bir §ahis olmu§tur. Müstakil bir biyografisi bulunmayan Hasan Sabri'nin eserleri de daha önce bir araya getirilmemi§ ve düzenlenmemi§tir Bu makalede onun hayati ve fikirlerinin anla§ilmasina esas te§kil eden birincil ve ikincil kaynaklar analiz edilecek, bu konunun ara§tinlmasinda kar§ila§ilan zorluklardan söz edilecektir.

Anahtar kelimeler: Hasan Sabri Ayvazov, Kirim Tatar Tarih Yaziciligi, Kirim Tatar Basini, Kirim Tatar Milli Hareketi, Geng Tatarlar, Ceditgilik, Rusya Müslümanlari.

1783 yilinda £arlik Rusya tarafindan i§gal edilen Kirim Hanligi'nin, Osmanli Devleti ile olan siyasi baglannin kopmasiyla Kirim Tatarlarinin ba§lattigi var olma mücadelesi, Türk Dünyasi'nin diger bölgelerinde de görünen §ekilde sava§ yolu ile degil egitim ve basin yolu ile olmu§tur. Henüz 1905 Rus inkilabi'nin getirdigi görece özgürlük ortami olu§madan önce 1883 yilinda, ismail Gaspirali'nin gikardigi Tercüman gazetesi ile

ba§layan «usül-i cedid» hareketi ve afilan ögretmen okullan ceditfi gelenekten gelen genflerin yeti§mesini saglami§tir. Bu hareketin ifinden gelen ve Ismail Gaspirali'nin ögrencisi olarak yeti§enlerden biri de Hasan Sabri Ayvazov'dur.

1878 yilinda Alupka'da dünyaya gelen Hasan Sabri, gefimini odunculuk ile saglayan fakir, köylü bir ailenin be§ focugundan biridir. Alupka'da aldigi medrese egitiminden sonra istanbul'a giderek, kendisinin istanbul Pedagoji Enstitüsü olarak adlandirdigi ve o dönemin §artlarinda ögretmen okulu olarak sayilan bu okulda egitim görmü§tür. Egitimi sirasinda bir soru§turma gefirerek Kirim'a geri dönmü§, Yalta'da modern usülde egitim veren bir okul afarak burada ögretmenlik yapmi§tir. Genf ya§ta ismail Gaspirali ile tani§arak Tercümari da yazarliga ba§layan Hasan Sabri, yine ayni dönemde Hüseyinzade Ali Bey ile tani§ip Bakü'de fikan gazete ve mecmualara yazilar yazmaya ba§lami§tir. Yazarliginin yani sira Kirim'da inkiläp hareketlerinin yogun oldugu yillarda Genf Tatarlar hareketi iferisinde faaliyet göstererek, inkiläbin ate§li bir taraftari olmu§tur. Ayni zamanda hareketin yayin organi olan Vatan Hadimi gazetesinde de yazarlik hayatina devam etmi§tir. £arlik Rusya'nin baskisini yeniden hissettirdigi dönemde Kirim'dan ayrilmi§, Moskova, istanbul, Petersburg gibi §ehirlerde bulunarak hem ögretmenlik yapmaya hem de edebi, siyasi yazilar yazmaya devam etmi§tir. Ayrica Moskova'da bulundugu yillarda Osmanli sadrazamlarindan Hüseyin Hilmi Pa§a'nin buraya gelmesi ile onunla bir mülakatta bulunmu§, bu da Hakikat gazetesinde yayinlanmi§tir [4, s. 56-61].

ihtilal yillari yakla§tiginda vatanina geri dönen Hasan Sabri, yeni bir bagimsizlik hareketinin iferisinde yerini alarak Kirim Tatarlarinin bagimsiz bir devlet kurma fikrini hem faaliyetleri hem de yazilari ile desteklemi§tir [8, s. 80-85]. 1918 yilinda Osmanli Devleti'ne elfi sifati ile gönderilmi§, bu durum Osmanli basininda da yer bulmu§tur [7, s. 234235]. 1922 yilinda Türkiye'ye yeniden gelen Hasan Sabri, Ankara'daki mecliste Kirim Tatarlarinin ya§adigi aflik yillarinin zorlugunu anlatmi§ ve yardim talebinde bulunmu§tur [9, s. 1; 10, s. 1; 11, s. 1]. Ancak Bol§evik ihtilali onun gibi birfok aydinin bekledigi sonuflari vermemi§, Bol§eviklerin Rusya'daki mahküm milletleri ayaklandirma fagrisi yerine ula§sa da onlarin kendi milletleri adina bekledikleri bagimsizlik hareketi ba§ariya ula§amami§tir. 1922 yilinda Sovyetler Birligi'nin kurulmasi ile yeni bir rejim ve buna bagli yeni bir düzen olu§turulmu§ gibi gözükse de bu, Hasan Sabri gibi aydinlar ifin £arlik istibdadi ile benzer özellikler ta§imaya devam etmi§tir. Birlikte hareket ettigi arkada§larinin fogu ülkeyi terk ederken Kirim'da kalmayi sefen Hasan Sabri, bazi

gazetelerde edebiyat, dil gibi siyasi ve rejim aleyhtan olmayan konularda yazilarina devam etse de, tutuklanmaktan kurtulamamiçtir. Daha önceki faaliyetleri, Türkiye'ye siginan arkadaçlari ile olan mekuplaçmalari ve birçok uydurma sebep ile suçlanan Hasan Sabri Ayvazov, 1938 yilinda kurçuna dizilerek, öldürülmü§tür.

Hayatini bagimsiz Kirim yolunda çaliçarak geçiren ve gerçek anlamda gazetecilik ruhuna sahip olan Hasan Sabri, arkasinda birçok fikri ve edebi yazilar birakmiçtir. Ismail Gaspirali'nin «dilde, fikirde, i§te birlik» idealini, kaleme aldigi edebi eserlerinde, yayinlanan makale-lerinde, Kirim ve Türk Dünyasi adina ortaya koydugu fikirlerinde ve çahsi te§ebbüslerinde de gerçekleçtirme adina gayret göstermi§tir. Hasan Sabri, gerek Kirim gerekse Türk Dünyasi adina önemli çaliçmalarda bulunmuç, Ismail Gaspirali'nin vefatindan sonra Tercüman gazetesinin ba§ redaktörlügünü üstlenmi§, «Genç Tatarlar» hareketi içerisinde faaliyet göstererek Kirim'in bagimsizligi için mücadele etmiçtir. Yazilari ve eserleri ile üretken bir kiçilige sahip olmasinin yani sira siyasi faaliyetlerden de uzak durmamiç, siyasi hareketlerin içerisinde bulunmak kendisinde her zaman heyecan uyandirmiçtir. Osmanli Devleti'ne elçi sifati ile geldigi dönemlerde Kirim Tatarlari için faaliyetler yürütmü§tür. Bu kadar önemli faaliyetler içinde bulunmasina ve fikrî katkilarina karçin, Hasan Sabri Ayvazov'un hayati, fikirleri ve eserleri yeteri kadar incelenmemiçtir.

Hasan Sabri Ayvazov'un hayati ile ilgili çimdiye kadar kitap veya tez çeklinde bir eserin olmamasi, biyografik bilgilerin sadece siyasi faaliyetleri hakkinda yazilan makalelerde yer almasi gibi sebeplerden dolayi bu eksikligi tamamlamak amaci ile biyografisinin tez konusu olarak çaliçilmasi bir gereklilikti. Muhtelif konularin baçinda bir girizgâh çeklinde kisa olarak verilen hayatinin ayrintili olarak ele alinmasi, hayatinin son dönemindeki yani 1930-1938 yillari arasindaki faaliyetleri hakkinda karanlikta kalmiç bölümlerin aydinliga kavuçturulmasi icap etmekteydi.

Ayvazov hakkinda daha önce bir tez çaliçmasinin yapilmamiç olmasi bize yeni bir konuyu çaliçma firsati verdigi gibi1, bazi zorluklari da beraberinde getirdi. Kirim Tatarlarinin vatanlarina dair birçok kaynagi ebediyen yok olmamalari için beraberlerinde Türkiye'ye getirdiklerini, Türkiye'de bulunduklari dönemlerde eserler verdiklerini ve dolayisiyla da burada bir arçiv oluçturduklari görülmektedir. Kirim'da bulunan

1 Hasan Sabri Ayvazov hakkinda bkz. inci Yelda Çafakci, «Kirim Tatar Aydinlarindan Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938): Hayati, Fikirleri ve Eserleri,» basilmamiç yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Ara^tirma Enstitüsü Genel Türk Tarihi Bilim Dali, Dani^man: Prof. Dr. Ahmet Kanlidere, istanbul, 2015.

araçtirmacilar dahi mecburi olarak buradaki arçivlerden bilgi edinmektedirler. Türkiye'de, Kirim Tatar aydinlari ile ilgili yapilmiç çaliçmalar gözden geçirildiginde bunlar arasinda Hasan Sabri Ayvazov'a ayrilan kismin yok denecek kadar az oldugunu tespit ettik. Sovyetler Birligi'nin, 1944 Sürgünü sonrasinda özellikle Kirim'da birçok kitap ve belgeyi yok ettigi de bilinmektedir.

Bu konuda edindigimiz kaynaklar hakkinda bilgi vermek gerekirse, komünist rejimin uydurma sebeplerle verdigi ölüm cezalarinin açikliga kavuçmasi sürecinde, Kirim konusunda çaliçan araçtirmacilar, gizli kalmiç bazi kaynaklara ulaçmiçlardir. Bunlardan biri, dönemin Ukrayna Cumhurbaçkani Viktor Yuççenko'nun (2005-2010) karariyla Içiçleri Halk Komiserligi (NKVD) ve Devlet Güvenlik Komitesi'nin (KGB) elindeki Kirim Tatar Türkleri ile ilgili gizli arçiv belgelerinin kamuoyuna açilmasi ve bunun neticesinde incelenen kayitlar arasinda bulunan, Hasan Sabri Ayvazov'un kendi el yazisiyla yazdigi otobiyografisidir2. Hasan Sabri'nin bunu hapishanede bulundugu dönemde yazmiç olmasi sebe-biyle, otobiyografinin mecburi olarak yazilmiç oldugu anlaçilmaktadir. Ama yine de, daha önce herhangi bir yerde karçilaçmadigimiz bazi bilgiler (dogumu, ailesi ve faaliyetleri) burada yer almaktadir. Bu kaynak sayesinde onun hayatina dair önceki bilgilerden bazilarini düzeltme ve onlarin eksiklerini tamamlama imkâni dogmuçtur [6, s. 169-170; 21]. Daha önce Ayvazov'un istanbul'da egitim gördügüne dair tahminde bulunan bazi araçtirmacilar bunun hakkinda bir belge bulunmadigini yazmakta veya nerede egitim gördügünü belgeleyememekteydiler [20; 2]. Ancak Ayvazov'un bu otobiyografisi sayesinde, onun istanbul'a gelerek Pedagoji Enstitüsü'nde egitim gördügü artik kesinlik kazanmiçtir.

Ukrayna Bilimler Akademisi üyesi olan D.P. Ursu'nun eserinde, Ayvazov hakkinda yapilan soruçturmalar, ona ait olan ifadeler ve 17 Ni-san 1938 tarihinde SSCB Yüksek Mahkemesi Askeri Kurulu tarafindan düzmece bazi belgeler ile dava edilmesi sonucunda ölüm cezasina çarptirilmasina dair dokümanlar da bulunmaktadir3.

Ayvazov'un kendi yazilari da onun fikirleri hakkinda en önemli kaynaklari teçkil etmektedir. Karasubazar'da [17, s. 106] neçredilen ve Genç Tatarlar hareketinin ortaya çikardigi Vatan Hadimf gazetesinde

2 D.P. Ursu, bu el yazmasi otobiyografiyi ve diger bazi belgeleri derleyerek Poslednyaya rukopis' Sabri Ayvazova: Delo Partii «Milli Firka» (Simferepol: izdatel'stvo DOLYA, 2009) adli bir eser meydana getirmi^tir.

3 Dani^manim Prof. Dr. Ahmet Kanlidere'nin 2013 yilinda yaptigi Kirim seyahati neticesinde ula^tigi bu eser, tezimin temel kaynagini belirlememde oldukfa faydali olmu^tur.

4 Hakan Kirimli'nin belirttigine göre; Vatan Hadimi (Karasubazar) gazetesi Türkiye'deki ya da Bati ülkelerindeki hifbir kütüphanede bulunmamaktadir. Kirim Tatarlarindan ismail

yazilarinin oldugu bilinmekle birlikte bu gazetenin nüshalarini elde etmek mümkün olmadi. Özellikle Vatan Hadimi gazetesindeki yazilarina, 1905 Rus inkilâbi'na bakiç açisini ortaya koymasi bakimindan inceleyememiç olmak önemli bir kayip oldu. Çünkü bu dönemdeki faaliyetleri Hasan Sabri'nin siyasi alandaki hareketlere ilk katilimi olmasi bakimindan önemlidir. Ancak bu gazetede oldukça faal oldugu hakkinda edindigimiz bilgi ve Genç Tatarlar hareketinin faaliyetlerine katilmasi bakimindan §unu söyleyebiliriz ki, ismail Gaspirali'nin uyarilarina kulak asmayacak kadar cesurdur. Bu durum, gençliginin ve tecrübesizliginin de getirisi olacagi gibi, Rus inkilâbi'nin o dönem herkesi saran g^lü etkisi de olabilir. Bu da dogal olarak kendisine arkadaçlari ile hareket etme ve safini belli etme geregi hissettirmiç olabilir.

Bu harekete gönülden inanmiç ve bu konuda birçok fedakârlik göstermi§ oldugu anlaçilan Hasan Sabri, bir türlü baçanya ulaçamayan Genç Türklere de önerilerde bulunmaktadir. istanbul'da, Yildiz'a karçi baçlatilan hareketi hakli bulan Hasan Sabri, Rusya'daki inkilâbin çiki§ noktasi, faaliyet gösteren kiçilerin fedakârliklari ve kullandiklari strateji üzerinde durdugu yazisinda [5, s. 290-294]. Genç Türkleri de bu fedakârliklari göstermeye ve baçanli olup Yildiz'i, dolayisiyla II. Abdülhamid'i isteklerine ikna etmeye davet etmektedir. Bu arzusunda oldukça samimi olduguna §üphe etmemek gerekir. Çünkü Hasan Sabri istanbul'da bulundugu ögrencilik yillarinda padiçaha karçi baçlatilan bir hareket içerisinde bulunmaktan tutuklanmiç ve Rus vatandaçi olmasindan dolayi sinir di§i edilmiçtir. Bu yüzden istibdadin kalkmasini istemektedir. Dolayisiyla Genç Türklere kar§i yaptigi eleçtirisi, hayal kirikliginin verdigi kizginligi da yansitmaktadir.

Ayvazov'un Bakü'de çikan Hayat gazetesinde ve Fûyûzat mecmuasinda oldukça aktif oldugu görülmektedir. Hüseyinzade Ali Bey ile dostlugunun olmasinin da etkisiyle her iki yayinda birçok yazi yazmiçtir [1, s. 361]. Bu gazetelerdeki yazilarinda genel olarak egitim, edebiyat, tarih ve ahlak meseleleri üzerinde duran Hasan Sabri, 19051906 yillarinda daha çok hikâye ve piyes yazimina yönelmi§tir. Bu yillarda edebiyat ve tarih ögretmenligi yaptigindan, bu konular üzerinde durmasi oldukça tabidir. Ayrica Çarlik Rusya'nin Genç Tatarlar hareketi

Kerim Petersburg'da Saltikov-§edrin Kütüphanesi'ndeki yayinlanmami§ yaymlar deposunda Vatan Hadimfnvn 1908'e ait üf nüshasini bulabilmi^tir [14, s. 97-98]. Fakat yakin zamanda edindigimiz bir bilgiye göre, Ismail Kerim'in ula^tigi nüsha sayisi aslinda dörttür. Ardindan gazetenin 1906 yilina ait be§ nüshasina daha ula§ilmi§, bu ula^ilan nüshalarda da Hasan Sabri Ayvazov'a ait be§ makale bulunmu^tur. Böylelikle Ismail Kerim'in ula^tigi ve §u an Kirim Merkez Ar^ivi'nde bulunan Vatan Hadimi'ne ait nüshalarin toplam sayisi dokuz olmu^tur [18].

üzerindeki baskisi da Hasan Sabri Ayvazov'u siyasi konularda yazmaktan alikoymuç olabilir. Bu tür yazilar yazmaktan çekinse de, gördügümüz ve inceledigimiz kadariyla, edebi yazilarinda dahi satir aralarinda bazi eleçtirilerde bulundugu açiktir. Öyle ki, eserlerinde gelenekçi ya da egitimli olmasina ragmen Kirim için milli duygular beslemeyen karakter-ler yaratmiç ve onlarin bu duygulardan yoksunlugunu eleçtirmiçtir.

Rus egitimin asimile edici yönüne dikkat çeken Hasan Sabri, bu egitimden uzak kalanlarin ise yerel egitimde pek baçarili olamadiklarinin üzerinde durmaktadir. Onun tasavvuru, hem geleneklerine sahip çikan, hem milli duygulari geliçmiç, hem de modern usûlde egitim almiç olan yeni nesillerin yetiçmesidir. Ahlakî tutarliliga da büyük önem veren Hasan Sabri, pedagog olmasinin etkisiyle olsa gerek, ahlakli ve bilinçli çocuklarin yetiçmesi hususunda ailelere ders verecek nitelikte yazilar yazmiçtir. Hasan Sabri, «Agaç yaçken egilir» düsturuna oldukça önem vermekte ve kûçûk yaçta çocuklara milli bilincin, okuma yazma sevgisinin ve topluma faydali birey olma sorumlugunun açilanmasi gerektigine inanmaktadir.

Hasan Sabri Ayvazov, Ismail Gaspirali ile uzun yillar beraber hareket etmiçtir. Dolayisiyla Ayvazov'u iyi taniyan ve ona güvenen Gaspirali, vefatindan sonra ona, Tercüman gazetesinin ba§ redaktör-lügünü üstlenmesini vasiyet etmiçtir. Gazetenin en faal yazarlarindan birinin Hasan Sabri Ayvazov oldugu açiktir. Dolayisiyla Hasan Sabri'nin bu gazeteye olan katkilarinin bilinmesi büyük bir önem arz etmektedir. Ama maalesef, Türkiye'de gazetenin tam bir koleksiyonuna eriçmek mümkün olamamiçtir. Ülkemizde birçok araçtirmaci, akademisyen, Kirim tarihi ile hobi olarak ilgilenen ya da Kirim Tatar göçmeni olan birçok kiçinin elinde Tercüman nüshalarinin oldugu malumdur. Fakat nedense insanlar, ellerindeki nüshalari paylaçmamakta ve onlari israrla saklamak-tadirlar. Durumumuzu anlatip, yardimlarini rica ettigimiz birçok kiçiden sonuç alamadik. Bu sebeple Tercüman'a dair toplayabildigimiz, orijinal olmayan, bazi araçtirmacilarin lütfedip eserleri içerisinde kullandigi birkaç nüsha üzerinde çaliçmak zorunda kaldik. Bu yüzden, Ayvazov'un Tercüman yazarligi yaptigi dönemde özellikle hangi konular üzerinde durdugunu, ne tür yazilar yazdigini incelemek pek mümkün olmadi5.

Hasan Sabri'ye ait diger önemli kaynaklardan biri de, 1917-1920 yillari arasinda Akmescid'de neçredilen Millet gazetesinde çikan kendi yazilaridir. Bunlardan önemli bir kismi 1917-1920 ss. Millet Gazetasinda Basilgan Edebiy-Publitsistik Eserler Antologiyasi [15] adi altinda

5 Kirim'daki Ismail Gaspirali Kütüphanesi'nin Tercüman nüshalarinin koleksiyonunu hazirladigini bilsek de, son dönemlerde ya^anan olaylar nedeniyle Kirim'a gitmek mümkün olmadigi için oradaki nüshalara da ula^amadik.

yeniden yayinlanmiçtir6. Ayvazov'un bu gazetede yazdiklarinin önemli bir kisminin yer aldigi ve Latin harflerine aktarildigi bu antoloji sayesin-de faydali bir çaliçma ortaya çikmiç, önemli bir boçluk telafi edilmiçtir.

Araçtirmaci çahsiyeti ile gazetecilik yönü oldukça g^lü biri olan Hasan Sabri Ayvazov'un bu alandaki tecrübelerinin daha da artmasi sonucunda olsa gerek, onun Millet gazetesindeki yazilarinda, diger gazetelerdeki yazilarina bakarak daha planli yazdigini, siyasi konulara daha fazla egildigini ve güncel olaylara çokça yer verdigini görmekteyiz. Bu dönemde Çarlik Rusya'nin içinde bulundugu durum, ülkenin Bolçevik ihtilali'ne sahne olmasi bu sebeple anarçi ortaminda denetimin kalkmasi ile hareket ederek, kendini güvende hissetmesi de bunda etkili olmuçtur. Millet'teki yazilarinda bagimsizlik yolunda teçkilatli bir çekilde ilerleyen Kirim Müslümanlari icra Komitesi'nin faaliyetlerine deginen Hasan Sabri, Kirim Tatarlarinin siyasi gelecegi ve demokratik bir yönetimin oluçmasindaki açamalar hakkinda halki bilgilendirmeye de oldukça yer ayirmiçtir. Mesela, demokratik seçimler, halkin bu seçimlere katiliminin nasil olacagi ve katilimlarinin ne gibi faydalar saglayacagi hususunda yazilar yazmiçtir. Böylelikle, Müstakil Kirim Tatar Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulmasi için faaliyet gösteren icra organinin, resmi bir propaganda araci olarak kullanilan Millet gazetesinin en faal yazarlarindan biri Hasan Sabri olmuçtur.

Burada §unu da ifade etmek gerekir ki, Hasan Sabri, Millet gazetesinden sorumlu oldugu yillarda, ayni zamanda Tercüman gazetesinin idaresinden de sorumluydu. Bu durumda her iki gazetenin sorumlulugunu taçimasinin sebebi ise, ismail Gaspirali'nin hayatta iken siyasi olaylar karçisindaki genel görü§üne ve Çarlik rejiminin dikkatini gazetenin üzerine çekmeme endiçesine duydugu saygidir. Bu sebeple Millet gazetesinin çikarilmasini desteklemiç ve Tercümanhn bir propaganda araci haline gelmesini engellemiçtir. Öyle ki, yayin döneminde Millet idarehanesinin saldiriya ugradigi da göz önünde bulundurulursa bu konuda hakli oldugu ortadadir. Hasan Sabri, bu tür saldiri ve eleçtirileri Tercüman'dan uzak tutmakta baçarili olmuç, Gaspirali'nin bir emaneti olan bu gazeteyi koruma yolunu tercih etmiçtir.

Hasan Sabri'nin Hayat ve Füyüzat'daki tüm yazilari ile yine Bakü'de çikan Güne$ gazetesi, istanbul'da neçredilen içtihad, Türk Yurdu, Bahçesaray'da çikan Tercüman ve Akmescid'deki Köz Aydin, Berlin'de neçredilen Yana Milli Yul gibi gazetelerde çikan birkaç yazisina ulaçabildik. Karasubazar'da çikan Vatan Hadimi gazetesinde yayinlanan

6 Önce Hasan Sabri Ayvazov'un yazilarindan oluçan eser daha sonra ise gazetenin diger yazarlarinin yazilarinin da taranmasi ve eklenmesi ile tek ciltlik bir eser olarak tekrar basilmiçtir [16].

iki yazisina da Rusçuk'ta çikan Tuna vasitasiyla sahip olabildik. Ancak Akmescid'de neçredilen Yeni Dünya gazetesine dolayli yoldan (yazilarin orijinaline degil, derlenmiç haline) ulaçabilsek de ileri ve Okuv Îçleri nüshalarindaki makalelerine maalesef ulaçamadik.

Ulaçabildigimiz yazilarinda edebiyat, egitim ve dilde sadeleçme konularinda yogunlaçtigini gördügümüz Hasan Sabri için kesin olarak söyleyebilecegimiz bir §ey daha varsa o da dilde yerelleçme konusundaki hassasiyetidir. Latin harflerine geçiçi savunan Hasan Sabri, Türk topluluklari için ortak bir yazi dili oluçturulmasi konusunda da birçok yazi yazmiçtir. Sovyet döneminde ortak bir dil oluçturma çabasi sekteye ugrayinca, Hasan Sabri bu kez Latin alfabesine geçiç için halki bilgilen-dirmeye ve teçvik etmeye çaliçmiçtir. Bunun Türk dünyasi içerisinde bir bütünlük oluçturacagina inananmiç, her ne kadar bu fikrini dönemin çartlari geregi açikça belirtemese de Türkiye'nin yeni alfabeye geçiçini dil birligini saglamak için bir firsat olarak görmü§tür.

Hasan Sabri hakkinda bilgi edindigimiz kaynaklar arasinda, Cafer Seydahmet Kirimer'in kaleme aldigi ve birinci elden kaynak degeri taçiyan günlügü Bazi Hatirâlar adli eser [12], Hasan Sabri'nin milli hareketin içinde bulundugu yeri, faaliyetlerini ve yakin dostluklari sonucu kendisi ile ilgili bazi özellikleri vermesi bakimindan önemlidir.

Ayçe Önder Aktaç'in «Tarihî Öneme Haiz iki Bez Mektup» [3, s. 31-32], adiyla Cafer Seydahmet'in çahsi arçivinin ismail Otar'a kalan kismindan faydalanarak ortaya çikardigi mektuplar oldukça kiymetlidir. Bunlar, Hasan Sabri Ayvazov'un kendi agzindan bir belge olmanin yani sira, onun ruh halini, içinde bulundugu zor durumu ve dü§üncelerini yansitmaktadir. Üstelik bu mektuplari vefatindan kisa bir süre önce yazmiç olmasi onun son durumunun belirlenmesine yardimci olmaktadir.

Bunlardan baçka, Hakan Kirimli'nin «Hasan Sabri Ayvazov'un Türkiye'deki Elçilikleri (1918 ve 1922)» [13] adli makalesi de Hasan Sabri'nin Türkiye'deki siyasi hayatina dair önemli bilgiler içermektedir.

Hasan Sabri Ayvazov hakkinda bilgi veren diger eserlerde ise daginik malumata rastlanmaktadir. Bunlarda yer alan bazi bilgiler digerleriyle çeliçmektedir. Hasan Sabri, hakkinda tam anlamiyla bütünsel bir bilgi içeren herhangi bir kaynak olmadigi gibi, kendisinden söz eden eserlerde de Hasan Sabri'ye ait bilgileri satir aralarindan, dipnotlardan edinmek oldukça zor oldu.

ismail Gaspirali'nin izinden giderek çeçitli gazetelerde Türk Dünyasini birleçtirici fikirler sunan, ortak bir yazi dili oluçturulmasini savunan, Kirim'in bagimsizligi için Genç Tatarlar ve Vatan Cemiyeti gibi gruplarin içerisinde yer alarak fikirlerini faaliyete geçirme te§ebbüsünde bulunan Ayvazov; ismail Gaspirali'nin, vefatindan önce Tercüman

gazetesinin baçina geçmesi için vasiyette bulundugu bir aydindir. Onun fikrî tekämülünün ve eserlerinin açiga çikarilmasi Kirim Tatarlarinin siyasi ve edebi hayatina i§ik tutacagi gibi Kirimli ceditçilerin mücadele sürecini ve sonuçlarini da ortaya koymaktadir. Faaliyetleri ve yazilari incelendiginde dönemin mevcut durumu ve Hasan Sabri Ayvazov'un degiçen çartlar karçisinda olaylara bakiç açisi daha sarih bir çekilde meydana çikmaktadir. Hasan Sabri Ayvazov'un, mücadelelerle geçen hayatinin ve kayip olan yazilarinin bulunup ayrintili bir çekilde incelenmesi, onun Kirim'in kültür tarihi içinde hak ettigi degerin verilmesini saglayacaktir.

REFERENCES

1. Ahmed Kemal. isbat-i içtibah. Füyüzat (Bakü), sayi 23 (26 iyul 1907), s. 361-368.

2. Akpinar Yavuz. Çagdaç Kirim Tatar Edebiyati II. Çagda§ Türk Edebiyatlari, I, Eskiçehir, Açik Ögretim Fakültesi Yayini, s. 171-200.

3. Aktaç Ayçe. Tarihi Öneme Haiz iki Bez Mektup. Kirim, sayi 6 (Ocak-§ubat-Mart 1994), s. 31-32.

4. Altuntaç Selçuk. Rusya Müslümanlari Arasinda Eski Bir Osmanli Sadrazami: Hüseyin Hilmi Paça'nin Hasan Sabri Ayvazov'a Verdigi Mülakat. Karde§ Kalemler (Ankara), V/53 (Mayis 2011), s. 56-61.

5. Ayvazov Hasan Sabri. Rusya inkilâb-i Kebîri (Genç Türklere). içtihad (istanbul), II/5 (2 Kânun-i sânî 1908), s. 290-294.

6. Ayvazov Hasan Sabri. Kirim Mecmuasi (istanbul), I/9 (22 Agustos 1334 / 1918), s. 169-170.

7. Hasan Sabri Efendi'nin Beyanati. Millet (Akmescid), sayi 96, (20 Agustos, 1918), s. 234-235.

8. Hatif Osman Kemal. Gök Bayrak Altinda Milli Faaliyet. istanbul, 1918. yeniden yay. haz. Hakan Kirimli, Ankara, Kirim Türkleri Kültür ve Yardim-laçma Dernegi Genel Merkezi Yayinlari, 1999. 128 s.

9. Kirim Mümessili. Anadolu'da Yenigün (Ankara), no. 470 (20 §aban 1340 [19 Nisan 1922]), s. 1.

10. Kirim'dan Ankara'ya Heyet. Vakit (Ankara), no. 1499 (14 Cemaziyelahir 1340 [12 §ubat 1922]), s. 1.

11. Kirim Açlari için Muâvenet Talebi. Vakit (Ankara), no. 1598 (23 §aban 1340 [22 Nisan 1922]), s. 1.

12. Kirimer Cafer Seydahmet. Bazi Hatiralar. istanbul, Emel Türk Kültürünü Araçtirma ve Tanitma Vakfi, 1993. 328 s.

13. Kirimli Hakan. Hasan Sabri Ayvazov'un Türkiye'deki Elçilikleri (1918 ve 1922). Repressirovannoe pokolenie krimskotatarskih ob§estvenno-politiçeskih podvijinikov nauki i kulturi. Simferopol, 2001, s. 122-130.

14. Kirimli Hakan. Kirim Tatarlarinda Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916). Ankara, Türk Tarih Kurumu Basimevi, 2010, s. 97-98.

15. Millet Cevherleri: Hasan Sabri Ayvazov 1917-1920 ss. Millet gazetasinda basilgan edebiy-publitsistik eserler antologiyasi, I. Simferopol, Qirimdevoquvpedneçir, 2011. 311 s.

16. Millet Cevherleri: 1917-1920 ss. Millet gazetasinda basilgan edebiy-publitsistik eserler antologiyasi, I. Simferopol, Qinmdevoquvpedneçir, 2012. 716 s.

17. Selimova Leniyara. Kirimtatar Milli Matbuat Tarihine Bir Nazar. Akmescid, 2008. 240 s.

18. Seyitvaniyeva G.Y. A.S. Ayvazovnyn publitsistikasy: mevzu ve problematika aspekty («Vatan khadimi» gazetasy ve «Fyuyuzat» medzhmuasy misalinde). Available at: http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789 /55903/23-Seivvanieva.pdf?sequence=1

19. Ursu D.P. Poslednyaya rukopis' Sabri Ayvazova: Delo Partii «Milli Firka». Simferopol, DOLYA, 2009.

20. Yüksel Zühal. Kirim Tatar Milli Hareketi ve Hasan Sabri Ayvazov. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araçtirmalari Dergisi (Konya), sayi 13 (Bahar 2003), s. 421-434.

21. 25. Yil Yubileyi [H. S. Ayvazof hakkinda]. Yeni Dünya (Akmescid), (14 iyun 1923).

Yazarlar hakkinda: inci Yelda Çafakci - Marmara Üniversitesi Türkiyat Araçtirmalari Enstitüsü Genel Türk Tarihi Bilimdali yüksek lisans ögrencisi (34722, Hizirbey Cad., no. 255, Kadiköy, istanbul, Türkiye); safakciyelda@hotmail. com

Ahmet Kanlidere - Doctor, Professor, Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü (34722, Göztepe Kampüsü, Kadiköy, istanbul, Türkiye); [email protected]

An Analysis of the Sources about Hasan Sabri Ayvazov

(1878-1938), the Crimean Tatar Intellectual

inci Yelda §afahci

(Marmara University, Turkey)

Ahmet Kanlidere

(Marmara University, Turkey)

Abstract. Hasan Sabri Ayvazov, was born in Alupka in Crimea, at the beginning of the 20th century he participated in the Crimean Tatar national movement and wrote articles in the newspapers of the Muslims of Russia, such as Vatan Hadimi, Hayat, Füyüzat, Tercüman and Millet in order to promote and disseminate the ideas of this movement. After receiving his education in Crimea, Istanbul and Moscow, he actively participated in public life to unite the Muslims

of Russia and to enlighten Muslim public by means of his articles on literature, history and pedagogy. Like his mentor ismail Gaspirali, he believed that language and religion would combine the Turkic world. Hasan Sabri wrote his writings from this perspective and supported this idea in groups he attended. Contributing to the proclamation of the Democratic Republic of Crimea, Avyazov became the president of the parliament and was sent to Istanbul from Crimea as an ambassador. Although he was a very important figure in the Crimean Tatar national movement, very little was written about him. Therefore, this article aims at analyzing the primary and secondary sources about his life and activities.

Keywords: Hasan Sabri Ayvazov, the Crimean Tatar historiography, the Crimean Tatar press, the Crimean Tatar National Movement, Young Tatars, Jadidism, the Muslims of Russia.

About the authors: inci Yelda §afakci - post-graduate student, Department of universal Turkic history, Institute of Turkish researches, Marmara University (34722, Khizirbey aven., no. 255, Kadikoy, Istanbul, Turkey); [email protected]

Ahmet Kanlidere - Doc. Sci., prof., Chair of history, Department of Arts and Science, Marmara University (34722, Gyoztepe campus, Kadikoy, Istanbul, Turkey); [email protected]

Анализ источников о крымскотатарском

просветителе Хасане Сабри Айвазове (1878-1938)

Инджи Елда Шафакджы

(Университет Мармара, Турция)

Ахмет Канлыдере

(Университет Мармара, Турция)

Аннотация. Хасан Сабри Айвазов (1878-1938) родился в Алупке (Крым), был активным участником крымскотатарского национального движения. С целью освещения движения он активно публикует свои статьи в таких изданиях «Ватан хадими», «Хаят», «Фуюзат», «Тержуман» и «Миллет». Благодаря образованию, которое он получил в Крыму, Стамбуле и Москве, он своими статьями по истории, литературе и педагогике способствовал распространению просвещению среди своего народа и приложил много сил для единения российских мусульман. Подобно Исмаилу Гаспринскому, Хасан Сабри верил в наличие людей, которые могут объединить тюркский мир при помощи идеи и религии, поэтому его работы были написаны в этой плоскости. Хасан Сабри был главой парламента демократической республики Крым, назначен послом в Стамбул. Несмотря

на то, что он принимал активное участие в политической и национальной жизни Крыма, личность Хасана Сабри Айвазова была забыта, нет описания его жизнедеятельности, не систематизированы его работы. В этой статье будут проанализированы первичные и вторичные источники, в которых освещены его жизнь и идеи, раскрыты трудности, возникшие при изучении данной темы.

Ключевые слова: Хасан Сабри Айвазов, крымскотатарская историография, крымскотатарская пресса, крымскотатарское национальное движение, татарская молодежь, джадидизм, российские мусульмане.

Сведения об авторах: Инджи Елда Шафакджы - аспирант, факультет всеобщей тюркской истории, Институт тюркских исследований, Университет Мармара (34722, проспект Хызырбей, № 255, Кадыкой, Стамбул, Турция); [email protected]

Ахмет Канлыдере - доктор наук, профессор, кафедра истории, факультет искусств и науки, Университет Мармара (34722, Кампус Гёзтепе, Кадыкой, Стамбул, Турция); [email protected]

1 Çok Değerli Misafirlerimiz Mersin Üniversitesi ve Mer-Ak Mersin Akademi Danışmanlık iş birliğiyle, Ekim 2020 tarihlerinde gerçekleştirilecek 4. Uluslararası Akdeniz Sempozyumu na Katkı ve katılımlarınızdan dolayı çok teşekkür ederiz. 1 Prof. Dr. Durmuş Ali ARSLAN Sempozyum Genel Koordinatörü WOSMUR World Symposium of Multidisciplinary Research DÜMAS Dünya Multidisipliner Araştırmalar Sempozyumu 1

2 4. ULUSLARARASI AKDENİZ SEMPOZYUMU 4. International Mersin Symposium - 4. International Mediterranean Symposium (22-24 Ekim October ) SEMPOZYUM PROGRAMI / SYMPOSIUM PROGRAM 22 Ekim :00 KAYIT 8:30 AÇILIŞ PROTOKOL KONUŞMALARI KARABAĞ SALONU 10:00-10:45 1. OTURUMLAR 11:00 11:45 2. OTURUMLAR 12:00 12:45 3. OTURUMLAR 13:00 14:00 ÖĞLE ARASI SUNUMLAR: 10 DK (4x10 DK), MÜZAKERE 5 DK SALONLAR: AZERBACAN KARABAĞ KAZKAİSTAN ÖZBEKİSTAN - TÜRKMENİSTAN SALONU 2 Format: Online Platform for connecting to the symposiums: ZOOM Conference ID Number: Password: 2

3 4. ULUSLARARASI MERSİN VE AKDENİZ SEMPOZYUMLARI ZOOM BİLGİLER Ali ARSLAN is inviting you to the scheduled Zoom meeting. 1. Karabağ INTERNATIONAL MERSİN & MEDITERRANEAN SYMPOSIUMS Meeting ID: Passcode: Kazakistan INTERNATIONAL MERSİN & MEDITERRANEAN SYMPOSIUMS Meeting ID: Passcode: Azerbaycan INTERNATIONAL MERSİN & MEDITERRANEAN SYMPOSIUMS Meeting ID: Passcode: Özbekistan INTERNATIONAL MERSİN & MEDITERRANEAN SYMPOSIUMS Meeting ID: Passcode: Türkmenistan INTERNATIONAL MERSİN & MEDITERRANEAN SYMPOSIUMS Meeting ID: Passcode:

4 4. ULUSLARARASI AKDENİZ SEMPOZYUMU AÇILIŞ OTURUMU: DAVETLİ ULUSLARARASI KATILIMCILARIMIZ Prof. Dr. Bekezhan A. AKHAN KAZAKİSTAN Prof. Dr. Radik GALILULIN Tataristan RUSYA Prof. Dr. Galib SAYILOV Prof. Dr. Ardian MUHAJ ARNAVUTLUK Prof. Dr. İdris SALAMATOV KAZAKİSTAN Prof. Dr. Naseem AHMAD HİNDİSTAN Prof. Dr. Toshqulov A. H. ÖZBEKİSTAN Prof. Dr. Asıf HACIYEV Prof. Dr. Nihada Delibegović DŽANİĆ BOSNA HERSEK Prof. Dr. Fizuli KURBANOV Prof. Dr. Hasan BAHAR TÜRKİYE Reyhan SAYILOVA Prof. Dr. Seyfeddin RIZASOY Doç. Dr. Zümrüd MANSİMOVA İBRAHİM KIZI Prof. Dr. Redzeb SKRİJELJ SIRBİSTAN Assoc. Prof. Dr. Aynur KHUZHAKHMETOV Assoc. Prof. Dr. Selim BEZERAJ Assoc. Prof. Tahseeen FATIMA BAŞKURDİSTAN RUSYA KOSOVA PAKİSTAN 4 Prof. Dr. Numan ARUÇ MAKEDONYA Assist. Prof. Dr. Chunfeng GE ÇİN Prof. Dr. Hacıyev Eldar NABİYEVİÇ DAĞISTAN RUSYA Assoc. Prof. Dr. Kakajan JANİBEKOV TÜRKMENİSTAN Dr. Ali TOPÇUK ALMANYA Assoc. Prof. Muhtar MIROV KAZAKİSTAN Nejat KEVSEROĞLU IRAK Prof. Dr. Abay DUSENBAYEV KAZAKİSTAN Hüseyin BEYOĞLU IRAK Prof. Dr. Damir MATANOVİĆ HIRVATİSTAN Prof. Dr. Siham ZENGİ IRAK Prof. Dr. Emina Berbić KOLAR HIRVATİSTAN Salah Behlül ÇAMURCU IRAK Assoc. Prof. Anzorova Svetlana PETROVNA RUSYA Rashad MANAFOV IRAK Muhammed IRAK Sehavet İZZETİ İRAN İbrahim ALBAYRAK İSVİÇRE 4

5 GENEL PROGRAM 22 Ekim Ekim Ekim Oturum 14:00-14:45 9. Oturum 8:00-8: Oturum 8:00-8:45 5. Oturum 15:00-15: Oturum 9:00-9: Oturum 9:00-9:45 6. Oturum 16:00-16: Oturum 10:00-10: Oturum 10:00-10:45 7. Oturum 17:00-17: Oturum 11:00-11: Oturum 11:00-11:45 8. Oturum 18:00-18: Oturum 12:00-12: Oturum 12:00-12:45 **** ÖĞLE ARASI: 13:00 14:00 ÖĞLE ARASI: 13:00 14: Oturum 14:00-14: Oturum 14:00-14: Oturum 15:00-15: Oturum 15:00-15: Oturum 16:00-16: Oturum 16:00-16: Oturum 17:00-17: Oturum 17:00-17: Oturum 18:00-18: Oturum 18:00-18:45 SALONLAR: AZERBACAN KARABAĞ KAZAKİSTAN ÖZBEKİSTAN TÜRKMENİSTAN SALONU 5 5

6 4. Uluslararası Akdeniz Sempozyumu - 4. International Mediterranean Symposium (22-24 Ekim October ) SALONU SALONU - 22 Ekim Oturum 10:00-10:45 Konu: Sosyal 2. Oturum 11:00 11:45 Konu: Sosyal Oturum Başkanı: D. Ali ARSLAN / İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: D. Ali ARSLAN / İnci KESİLMİŞ D. Ali ARSLAN Geçmişten günümüze Güdül ün nüfusu D. Ali ARSLAN Yerel seçim sonuçları temelinde Güdül ün siyasi BURAK ŞİMŞEK Aramice ve İbranicenin Cinler Âlemindeki Ahmet YAMAN Cumhuriyet Halk Partisi nde Parti İçi Demokrasi Etkisi İstanbul-Fatih Örneği BURAK ŞİMŞEK Cinler ve Havas ilmi D. Ali ARSLAN Son On Yılın Genel Seçim Sonuçları Temelinde İdil Tuncer KAZANCI İddia Ve Savunmanın Değiştirilmesi Ve BÜŞRA KÜRTÜNCÜ Genişletilmesi Yasağına 7251 Sayılı Kanun İle Getirilen Değişikliklerin Değerlendirilmesi yapısı Türkiye nin Siyasi Yapısı Doğu Akdeniz Krizi ve Türkiye-Libya İşbirliği 6 6

7 SALONU - 22 Ekim Oturum 12:00 12:45 Konu: Sosyal 4. Oturum 14:00-14:45 Konu: Sağlık i Oturum Başkanı: Durdu Mehmet BİÇKES / İnci Oturum Başkanı: İbrahim BEKTAŞ/İnci KESİLMİŞ KESİLMİŞ Burcu TOKER, DURDU MEHMET BİÇKES Algılanan Aşırı Nitelikliliğin İş Performansı Üzerine Etkisi: Uygulamalı Bir Çalışma Gonca Düzkale SÖZBİR İbrahim BEKTAŞ Ayşenur Kılıç AK Farklı Katkılar Eklenerek Hazırlanan Pva Tutkalının Yonga Levhaların Yapışma Dayanımına Etkisi Şevki ÖZGENER, Elif Gökçe GÜNEŞ Sena ŞEMSETTİNOĞLU Saadet SAĞTAŞ İşgören Yetkinlikleri ile İlişkili Olarak Girişimcilik Yönelimi Ve Girişimci Liderliğin Firma Performansı Üzerine Etkisinde Bir Değişme Olmakta Mıdır? Elektronik Ağızdan Ağıza Pazarlamanın Tüketici Satın Alma Niyetine Etkisi İbrahim BEKTAŞ Celal UĞUR İbrahim BEKTAŞ Saniye ERKAN Gonca Düzkale SÖZBİR Doğu Akdeniz Yöresinden Temin Edilen Buğday Saplarının Kompozit Levha Üretiminde Değerlendirilmesi Ahşap Esaslı Kompozit Panellerin Üretiminde Bazı Yağlı Tohum Bitki Kabuklarının Kullanılması 7 Emine AKKAYA, Durdu Mehmet BİÇKES Algılanan Etiksel İklim İle İşgören Performansı Arasındaki İlişki: Uygulamalı Bir Çalışma Birsen ÇEKEN Semih DELİL Arayüzlerde Hacim İlhamı: Yaratıcı UI Tasarım Konseptlerinde 3 Boyutlu Grafikler 7

8 SALONU - 22 Ekim Oturum 15:00-15:45 Konu: Fen i 6. Oturum 16:00-16:45 Konu: Fen i Oturum Başkanı: Cengiz TÜRKAY / İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Deniz AYAS /İnci KESİLMİŞ Cengiz TÜRKAY, Mustafa Çukurova da Muz Yetiştirilme Olanakları Eray ALIM Füze Teknolojisi Kontrol Rejiminin Etkinliğine ÜNLÜ, Rasim ARSLAN Dair Bir Değerlendirme Nazan BALBABA İslahiye Karası Üzüm Çeşidinin Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi İbrahim BEKTAŞ İlker KİRAZ Doğu Akdeniz Orman Ürünleri Endüstrisinde Tercih Edilen Hammadde Kaynakları Zeynep ERGÜN Cengiz TÜRKAY Hakan DOĞAN Avokado (Perseaamericanamill.) Meyvesinde Bitki Besin Ortam Bileşenlerinin Kallus Kültürü Üzerine Etkileri Nuray ÇİFTÇİ Deniz AYAS Mısra BAKAN Kuzeydoğu Akdeniz'deki kirli ve kirletilmemiş alanlardan alınan yüzey suyu, sediment ve biyotadaki metal seviyelerinin karşılaştırılması Covıd 19 Sürecinde Zeytincilik Gamze ÇAKMAK Omurga ve Omurga Bozuklukları 8 8

9 SALONU - 22 Ekim Oturum 17:00-17:45 Konu: Sağlık i 8.

10 SALONU - 23 Ekim Oturum 10:00-10:45 Konu: Sosyal 12.

11 SALONU - 23 Ekim Oturum 12:00-12:45 Konu: Sosyal 14.

12 SALONU - 23 Ekim Oturum 15:00-15:45 Konu: Sağlık i 16. Oturum 16:00-16:45 Konu: Fen i Oturum Başkanı: Yasin TİRE/İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Ayşe ÖNDÜRÜCÜ/İnci KESİLMİŞ Gaye TOPLU Özlem AYDIN Ahmet ÇİZMECİOĞLU Osman ÇİÇEKLER Yasin TİRE Görkem TÜRKKAN Q Swıtch Nd: Yag Lazer ile Pigmente Lezyonların Tedavisi Herhangi HbA1c değeri mikroalbuminüri ile ilişkilendirilebilir mi? Takayasu Arteriti Olan Hastada Akut Apandisit Operasyonu İçin Spinal Anestezi Uygulaması Neoadjuvan Radyokemoterapi Alan Rektum Kanseri Hastalarında Nötrofil Lenfosit Oranı Patolojik Tümör Yanıtını Öngörebilir mi? Atila KUMBASAROĞLU Kürşad YALÇINER Hakan YALÇINER Hüseyin Fırat KAYIRAN Ayşe ÖNDÜRÜCÜ Hüseyin Fırat KAYIRAN Yüksek Hız Çeliklerine Katılan Alaşım Elementlerinin Bor Kaplamanın Özelliklerine Etkileri Nano-Sentetik Elyafların Aderans Boyuna Etkisi: Eğilme Testi Altında Betonarme Döşemelerin Deneysel Çalışması Investıgatıon Of Thermal Stress Behavıor Of Dıscs Wıth Dıfferent Dıameters Of Alumınum (Al2024- T3) - Boron Carbıde (B4c) Farklı Sıcaklık Etkisindeki Alüminyum Borkarbür, Alüminyum-Zikonyum, Alüminyum- Dökme Demir, Alüminyum- Titanyum Bimateryal Disklerde Termal Gerilme Analizi 12 12

13 SALONU - 23 Ekim Oturum 17:00-17:45 Konu: Eğitim i 18. Oturum 18:00-18:45 Konu: Sağlık i Oturum Başkanı: Miray ÖZÖZEN DANACI/ İnci Oturum Başkanı: Bekir OĞUZ/İnci KESİLMİŞ KESİLMİŞ Miray ÖZÖZEN DANACI Funda EŞKİ, Nebi ÇETİN Miray ÖZÖZEN DANACI Anaokullarında Verilen Branş Derslerinin M.E.B. Okul Öncesi Eğitim Programına Uygunluk Açısından Değerlendirilmesi Çocuklarda Zihinsel Engel İle Kötü Beden Kokusu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Bekir OĞUZ Yeter DEĞER Normal Doğum Ve Dystocıa dan Etkilenen Keçilerde Bazı Oksidatif Stres Belirteçlerinin Ve Hormonların (P4 Ve E2) Durumu Bir Sokak Kedisinde Peritoneal Tetrathyridiosis Olgusu Çilen DEMİR Kerem BEREKETOĞLU Fatma Sema BENGİ Sosyal Dayanıklılık Üzerine Bir Derleme Çalışması Armağan Erdem ÜTÜK, Kürşat ALTAY, Ahmet Duran ATAŞ, Erkan ÖZKAN Sivas Yöresindeki Sığır Ve Keçilerde Antı- N.Canınum Antikorlarının Araştırılması Üzerine Pilot Bir Çalışma Göktuğ Kutay ÖZTAŞ Motosiklet Kulüplerinde Aidiyet, Gruba Bağlılık ve Bu Bağlamda Kimlik İnşası Bekir OĞUZ Batman İli Sokak Köpeklerinde Dırofılarıa Spp. Varlığının Araştırılması: Bir Ön Çalışma 13 ***** 13

14 SALONU - 24 Ekim Oturum 8:00-8:45 Konu: Eğitim/ Sağlık i 20. Oturum 9:00-9:45 Konu: Fen i Oturum Başkanı: İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Salih KAFKAS/İnci KESİLMİŞ Gülten GEÇİTLİ 65 Yaş ve Üzeri Bireylerde Fiziksel Aktivite Salih KAFKAS Pistacia Türleri ve Taksonomisi Seda KAVAK Düzeyi ve Depresyonun Değerlendirilmesi Murat GÜNEY Süleyman KOSTAL Harun KARCI Mehmet Melih KESİLMİŞ İnci KESİLMİŞ Zeynep KUMRU Bengü KAPLAN Ortaokul Öğrencilerinin Fen i Dersine Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Nihal DENLİ Atilla ATA Haploidizasyonda Anter Kültürü Tekniği Abdulkadir TURGAY Ezgi Su AYDOĞAN Halil Dündar CANGÜVEN Remzi Burçin ÇETİN Harran Üniversitesi İngiliz Dili Eğitimi 1. Sınıf Öğrencilerinin Karşılaştığı Sesletim Zorluklarının Türü Ve Kaynağı Lise Öğrencilerinin Önyargılarının Kaygı Seviyelerine Etkisinin İncelenmesi Salih KAFKAS Harun KARCI Murat GÜNEY Gamze ÇAKMAK Pıstachıo Rootstocks And Rootstock Breedıng Futbol ve Voleybol Sporları İle Uğraşan Ve Bu Sporları Yapmayan Kişilerin Nevrotik Değer Farklılıkları Üzerine Yapılan Tez Çalışmalarının Analizi 14 14

15 SALONU - 24 Ekim Oturum 10:00-10:45 Konu: Sosyal 22. Oturum 11:00-11:45 Konu: Tarım Oturum Başkanı: Asuman AYSU/İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Salih KAFKAS/İnci KESİLMİŞ Halil SUNAR Alper ATEŞ Mehmet ŞAHİN Ali TÜRK Gökçe İNCE Sebahat Sinem Özyurt ÖKTEN Asuman AYSU Covıd- 19 Sürecinde Turizmin Yükselen Değeri Kamp Karavan Turizmi Kentsel Mekanın Rehabilitasyonu (Isparta Örneği) Karanlık Gökyüzü Parkları ve Türkiye de Uygulanabilirliği Murat GÜNEY Harun KARCI Salih KAFKAS Aşkın BAHAR Muhammet Ali GÜNDEŞLİ Salih KAFKAS Harun KARCI Aşkın BAHAR Kentel Tasarımda Alternatif Peyzaj Uygulamaları -Adana Örneği Antepfıstığında Genik Basit Dizi Tekrarları Silifke (Mersin) Koşullarında Ananas (Ananas Comosus (L) Merr.) Yetiştirilebilme Durumu Antepfıstığı Yetiştiriciliğinde Kullanılan Anaçlar Silifke (Mersin) De Doğal Keçiboynuzu (Ceratonia Siliqua L.) Pekmezinin Üretimi Ve Önemi 15 15

16 SALONU - 24 Ekim Oturum 12:00-12:45 Konu: Sosyal 24. Oturum 14:00-14:45 Konu: Sosyal Oturum Başkanı: Mehmet Tuğrul YILMAZ/İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: İrem Ersöz KAYA/İnci KESİLMİŞ Serhat MADSAR Yeni Medya ve Kriz İletişimi: Covid-19 Mustafa Hüseyin KESER Bakliyat Üretim Sektöründe İş Sağlığı Ve Güvenliği Sürecinde Dr.

17 SALONU - 24 Ekim Oturum 15:00-15:45 Konu: Doğa 26. Oturum 16:00-16:45 Konu: Fen i Oturum Başkanı: Sultan BEKİROĞLU/İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Kenan SÖĞÜT/İnci KESİLMİŞ Sultan BEKİROĞLU Türkiye de Kâğıt Tüketiminin Ekonometrik Oktay AYDOĞDU Genelleştirilmiş Morse Potansiyeli Varlığında Gülnur MERTOĞLU ELMAS Analizi Mustafa SALTI Schrödinger Denklemi Mustafa CAN Kenan SÖĞÜT Sultan BEKİROĞLU Sabriye AKMAN Duygu USKUTOĞLU Gülay ZULKADİR Leyla İDİKUT Esra ODABAŞIOĞLU Ebru GEÇER, Süleyman ERSÖZ, Adnan AKTEPE Ezgi BEZİRHAN ARIKAN Tabiat Parkı Ziyaretçilerinin Sosyo Ekonomik Özellikleri ve Memnuniyeti: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı 1. Bölge Müdürlüğü Örneği Geç Ekilen Kinoa Bitkisinde Farklı Bitki Sıklığında Özellikler Arasındaki Korelasyon İncelenmesi Kenan SÖĞÜT Mustafa SALTI Oktay AYDOĞDU Fatma SÖĞÜT Anizotropik Uzayzamanda Klein-Gordon Denkleminin Çözümünün Genel Görelilik Ve Teleparalel Kuramlarda Eşdeğerlikleri Üzerine Okçularda Başarı Skorunun, Göz Hareketleri Ve Cinsiyete Bağlı Olarak Değerlendirilmesi Savunma Sektöründe Tedarikçi Performansı Mustafa SALTI, Oktay Barrow Holografik Tipi Takyon Alanının Dinamiği Değerlendirilmesi AYDOĞDU, Kenan SÖĞÜT Fungusların Potansiyel Biyoteknolojik Alper ÇELİK Korozyona Maruz Kalmış Betonarme Kolonların Uygulamaları Hakan YALÇINER Yapısal Davranışlarının Deneysel Olarak Atilla KUMBASAROĞLU İncelenmesi 17 17

18 SALONU - 24 Ekim Oturum 17:00-17:45 Konu: Eğitim i 28. Oturum 18:00-18:45 Konu: Sosyal Oturum Başkanı: Ferhat ÇİFTÇİ/İnci KESİLMİŞ Oturum Başkanı: Hava KESKİN/İnci KESİLMİŞ Ebru KOÇALİ Ürüne Yönelik Yazılım Kalite Özelliklerinin Hülya KARAOĞLAN Seyitömer Höyük Orta Tunç Çağ Buluntusu Zikzak Oya KALIPSIZ Ölçümü Bezeme Komposizyonlu Ağırşaklar Ferhat ÇİFÇİ Fitnat TAVACI Spor Lisesi Yetenek Sınavına Katılan Öğrencilerin Spora Katılım Güdülerinin İncelenmesi Investıgatıon Of The Instructıon Process Of Global Connectıons Chapter On Grade 6 Socıal Studıes Course In Turkey Hülya KARAOĞLAN Hava KESKİN Ahmet ÇELİK Modernize Yelek Tasarımı (Kutnu Kumaş) Nysa Ad Meandrum Antik Kenti Heykeltıraşlığı Üzerine Ön Değerlendirmeler Roma Dönemi Yazıtlı Bir Herakles Sunağı 18 18

19 KAZAKİSTAN SALONU KAZAKİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 10:00-10:45 Konu: Sosyal 2. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 11:00 11:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Abay Kabakbayevich SOVYET İDEOLOJİSİNİN KÖROĞLU Aliya SHAKHAROVA STATE AUDIT IN THE EUROPEAN Duisenbayev DESTANI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Kuralay BALGINOVA UNION COUNTRIES М.Т.Абшаев А.М. Абшаев А.М.Малкарова Afaq QASIMOVA Khalil KHALİLOV D. Ali ARSLAN СОСТОЯНИЕ ПРОЕКТОВ ЗАЩИТЫ ОТ ОПАСНЫХ ЯВЛЕНИЙ ПОГОДЫ TÜRK DASTAN ƏNƏNƏSİ: BİLQAMIŞDAN QAÇAQ NƏBİYƏ ÜÇÜNCÜ BİN YILDA ANKARA MİLLETVEKİLLERİ: 2002 DEN GÜNÜMÜZE ANKARA MİLLETVEKİLLERİNİN SOSYOLOJİK ANALİZİ Alina MAXATOVA Asmar ALİYEVA FOLKLORUNDA OLAĞANÜSTÜ VARLIKLARA DÖNÜŞÜM Eminova Gülshan Tahir qizi Azerbaycan'da Kapsayıcı Eğitimin Amaçları, Hedefleri Ve Gelişimi İçin Uygulanan Projeler G. Gündoğdıyeva TÜRKMENCE VE FARSÇA DA SAYILARLA İLGİLİ DEYİMLER 19 19

20 KAZAKİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 12:00 12:45 Konu: Sosyal 4. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 14:00-14:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Salome Gavashelishvili Yenilenebilir Enerji Kullanımı ve Enerji Necat KEVSEROĞLU KERKÜK TE OSMANLI ESERLERİNDEN: Yoksulluğu Arasındaki İlişki: Türkiye KERKÜK KAYSERİ KAPALI ÇARŞISI Üzerine Sabit Gece Işıkları Analizi ÖRNEĞİ Maharram kızı Zulfiyya Karimova Dzhumamuratova Malikа Tleubergenovna Mohammad EBADİ 'IN ÜNLÜ GEZGİNLERİ Ercan ÖMİRBAYEV ADİL SULTAN DESTANINDA DİL EĞİLİMLERİ GENEL TÜRK DÜŞÜNCESİNİN Rashad Manafov KİŞİLİK KODLARI-ENNEAGRAM ZENGİNLEŞTİRİLMESİNDE VE SOSYOKÜLTÜREL DİYALOĞUN SAĞLANMASINDA SANATSAL YARATICILIK Yeni tapılan "Aşıq Qurbani və Şah İsmayıl" dastnına əsasən mülahizələr Safa GARAYEV Köroğlu destanın variantlarında Köroğluluk baba, goroğluluk ana soyunun işaresi kimi 20 20

21 KAZAKİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 15:00-15:45 Konu: Sosyal 6. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 16:00-16:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Salah Behlül ÇAMURCU TÜRK EDEBİYATI YENİLEŞME Sureyya ALİZADE İBN ABD RABBİHİNİN EL-IQD EL- HAREKETİ TÜRK KİMLİĞİMİZİ FERİD ESERİNDE MİZAH KORUMAK Sehavet İZZETİ İRAN TÜRK ƏDƏBİYATİ ÜLKƏR AZAD QIZI NƏBİYEVA Sevil ADIGÜZELOVA EDİNME SÜRESİ SOSYO-POLİTİK Vefa İBRAHİM TERMLERDE FONETİK FARKLILIKLAR KİTABİ- DƏDƏ QORQUD CƏNGAVƏRlİK DASTANIDIR TÜRK VE İNGİLİZDİLLİ HALKLARDA ADKOYMA MERASİMİ Şehla HÜSEYNLİ ÇAĞDAŞ EDEBİ NESİRDE NEVRUZ Vusal SAFİYEVA KİTABİ-DƏDƏ KORKUT DESTANLARININ DİLİ: AKADEMİSYEN HAMİT ARASLI ARAŞTIRMALARINDA 21 KAZAKİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 17:00-17:45 Konu: Sosyal 8. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 18:00-18:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Zümrüt MENSİMOVA FOLKLORUNDA ELMA Orazmıradova G. TÜRKMEN VE TÜRK DİLLERİNDE İNSAN OBRAZININ ATA KÜLTÜ İLƏ BAĞLI UZUVLARI İLE İLGİLİ DEYİMLER SEMANTİKASI Zümrüt MENSİMOVA Sevil ADIGÜZELOVA ATA KULTU PARADİKMASI KONTEKSTİNDE EVLİYA OBRAZI VƏ ONUN ESAS ESAS FUNKSİYALARI SOSYO-POLİTİK TERMİNOLOJİNİN ULUSAL KELİME DAĞARCIĞI TEMELİNDE GELİŞİMİ Obidjon SHOFIYEV Abay Kabakbayevich Duisenbayev Bahri AKALIN MADDE VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIKLARI Emina Berbić Kolar Vjekoslav Galzina ERKİN AZAM IN EDEBİ KİŞİLİĞİ ÜZERİNE ETHNOPEDAGOGICAL FOUNDATIONS OF PATRIOTIC EDUCATION IN THE EDIFYING HERITAGE OF THE TURKIC PEOPLES DIGITIZATION PROJECT OF INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE IN SLAVONIA, BARANYA AND SYRMIA 21

22 ***** KAZAKİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 8:00-8:45 Konu: Sosyal 10. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 9:00-9:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Ali TOPCUK FEDERAL ALMANYADA MÜSLÜMAN Ağamurat BALTAYEV HALKIN ETNOGRAFİSİNİ TOPLUMA SUNULACAK MANEVİ ARAŞTIRMAKTA ÖNEMLİ KAYNAK HİZMETİN BİLİMSEL VE PRATİK OLARAK DÜĞÜN ADETLERİ TEMELLERİ Мирзаeва Салимахон Райимжановна Mirzaeva Calima Raimjanovna ASMAR ŞAKİR KIZI ALİYEVA ЧИНГИЗ АЙТМАТОВ АСАРЛАРИДА ОСМОН ЖИСМЛАРИНИНГ ИФОДАЛАНИШИ FOLKLORUNDA OLAĞANÜSTÜ VARLIKLARA (FÖVGELVARLIKLARA) DÖNÜŞÜM Nihada Delibegović Džanić AMANKOS MEKTEP COMPUTER ASSISTED LANGUAGE LEARNING IN ENGLISH LANGUAGE CLASSROOMS IN BOSNIA AND HERZEGOVINA ЖІГІТ» СӨЗІНІҢ ТҮП-ТӨРКІНІ "GUY" SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ Reşad MANAFOV AMEL DEFTERİ-RAŞMAN TESTİ Tamara Bittirova KARAÇAY-BALKAR ŞİİRİNİN KLASİKLERİ KYAZİM MECHİEV VE İSMAİL SEMENOV'UN KÜRESELLEŞME KOŞULLARINDA ÇALIŞMASI. Ziyafet HÜSEYNOVA XX. YÜZYIL EDEBİYATINDA GAZEL DİLİNİN SADELEŞTİRİLMESİ Мирова Гүлназат Орынбасаровна Сирек тұлға- Сəңкібай 22 22

23 KAZAKİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 10:00-10:45 Konu: Sosyal 12. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 11:00-11:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Жуматова Нуршат ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ Айтбаева Айман Ералықызы ИРАН-ҒАЙЫП ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ Жуматкызы ОСОБЕННОСТИ КОГНИТИВНОГО ЖƏНЕ ДƏСТҮР ЖАЛҒАСТЫҒЫ Zakirzyanov Alfat Magsumzyanovich G.Ibragimova БОРАШ Б.Т. Х.Х. Кусаинов Б.М. Хусаинов КОНТРОЛЯ СТУДЕНТОВ Thematic diversity in modern tatar drama (first decade of XXI century) Құнанбайдың тарихи тұлғалығы мен əдеби кейіпкерлігі туралы бірер сөз Актуальные вопросы состояния и развития кадрового потенциала предприятий в цифровой экономике Ғ.М Ниязова Рысбеков Т.З Шынтемирова Б.Ғ Құрманалин С.Б. ҚАЗАҚ АҚЫНЫ ӨТЕЖАН НҰРҒАЛИЕВ ЛИРИКАСЫНДАҒЫ АТАМЕКЕН АБАЙ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ АДАМГЕРШІЛІК ЖƏНЕ ТҰЛҒА МƏСЕЛЕЛЕРІ ҚАЗАҚ ӨЛКЕСІН РЕСЕЙГЕ ҚОСЫП АЛУ МƏСЕЛЕСІНІҢ ТƏУЕЛСІЗ ОТАНДЫҚ ТАРИХНАМАДА ЗЕРДЕЛЕНУІ 23 23

24 KAZAKİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 12:00-12:45 Konu: Sosyal 14. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 14:00-14:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Таубаева Ш.Т. ƏЛ-ФАРАБИДІҢ МҰРАСЫНДАҒЫ Kalybekova Zhanar МЕЛИСОПАЛИНОЛОГИЧЕСКИЕ Иманбаева С.Т. РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ІЗГІЛІКТІ Kuramysova Camila ИССЛЕДОВАНИЯ МЕДА Балтабаева Ж.Қ. ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІ Gulzhan Zhalgasovna Ж.Ə.Əбелдаев А.Б.Жапарова Mustafina R. D. ӨМІРБАЕВ Жарылқасынұлы Ержан ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ТҮРІК ƏДЕБИЕТІ: ЖАҢАШЫЛДЫҚ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ARTISTIC WORLDBUILDING IN THE WORKS OF RASUL GAMZATOV AND MUSTAI KARIM «ƏДІЛ СҰЛТАН» ЭПИКАЛЫҚ ЖЫРЫНДАҒЫ ТІЛДІК ДЕҢГЕЙЛЕР Б.Т.Панзабек Сабыр М.Б. Amangazieva M.K. Mirov M.O. BHUMIKA SHARMA MOHAMMED MUQATDIR MYRA АБАЙ ҚАРАСӨЗДЕРІНДЕГІ ЭТНОМƏДЕНИ АҚПАРАТТЫ ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ҚЫПШАҚ ЭТНОНИМДЕРІНІҢ СЫРЫ НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНАЯ СПЕЦИФИКА КОСМОНИМОВ В ЛЕКСИКОГРАФИЧЕСКОМ АСПЕКТЕ ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ IMPACT OF COVID-19 ON WORK ENVIRONMENTS: AN ANALYSIS 24 24

25 KAZAKİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 15:00-15:45 Konu: Sosyal 16. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 16:00-16:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Bukharbayev Shynybek АКАДЕМИК С.БƏЙІШЕВТІҢ Alfat Magsumzyanovich ХƏЗЕРГЕ ТАТАР ДРАМАТУРГИЯСЕНДƏ Musinovich ЭКОНОМИКА ҒЫЛЫМЫНДАҒЫ Zakirzyanov ТЕМА-МОТИВЛАР ТӨРЛЕЛЕГЕ Barysheva Zhuldyz ІЛІМДЕРІНІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ Baktybaiyevna Bukharbayev Shynybek Musinovich Konakova Gulziya Maksatovna Bukharbayev Shynybek Musinovich Kurmankulova Roza Zhumagazievna Kaldenova G.S. Esentaeva G.N. Karshigina G.E ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ НЕСИЕНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ƏЛЕУМЕТТІК-ЭКОНМИКАЛЫҚ САЛАНЫ ТЕОРИЯЛЫҚ РЕТТЕУ НЕГІЗДЕРІ Қазақстан Республикасының депозит нарығындағы өзгерістер жəне оларды талдау Zhanpeissova N.M. Amangaziyeva M.К. Syzdyk Rabiga Tanatarova Zh. T. SEMANTIC PROCESSES OF THE ARAB-IRANIAN VOCABULARY BORROWING INTO THE KAZAKH LANGUAGE АБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ КӨНЕ СӨЗДЕР АЛАШ ҚОЗҒАЛЫСЫ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІ ЕҢБЕГІНДЕГІ ТҮРІК БІРЛІГІ ИДЕЯСЫНЫҢ КӨРІНІС ТАБУЫ 25 25

26 KAZAKİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 17:00-17:45 Konu: Sosyal 18. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 18:00-18:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Таңатарова Ж.Т. ПРОБЛЕМЫ ТЮРКИЗМА В ТРУДАХ Ainur Oskarovich TRADITIONS AND INNOVATION IN THE ДЕЯТЕЛЕЙ АЛАШСКОГО Khuzhakhmetov NOVEL «TURN» BY G. KHAYRI ДВИЖЕНИЯ Калыбекова Ж.Т. Калыбекова Ж.Т. Г.Б.Токшылыкова G.V. Tokshylykova РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЙ СЕЛЕКЦИОННО-ХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРИЗНАКОВ ЯРОВОЙ МЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ РАЗЛИЧНОГО ГЕОГРАФИЧЕСКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ В УСЛОВИЯХ АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Результаты исследований селекционно-хозяйственных признаков яровой мягкой пшеницы различного географического происхождения в условиях Актюбинской области Республики Казахстан БОЛАТ ҚАНАТБАЕВ «ЛЕТАРГИЯЛЫҚ ҰЙҚЫ» ПОВЕСІНІҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ Шамшиденова Ф.М. Мамыров А.И. Vüsal zülfüqarov Жошының тарихи ТҰЛҒАСЫ ЭПИСТОЛЯРЛЫҚ ӘДЕБИЕТ BİLİMSEL-TEORİK VE PRATİK BİLGİLERİN ENTEGRASYON TARİHİ ÜZERİNE 26 26

27 ***** KAZAKİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 8:00-8:45 Konu: Sosyal 20. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 9:00-9:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Timothy McGhie EVENT STRUCTURE AND Gülnaz SATTAROVA ADABIY TA'SIR VA NOSUS CAUSATION IN THE RESULTATIVE CONSTRUCTION Asmar Şakir Kızı ALİYEVA Elçin Qaliboğlu (İmaməliyev) Tahir ORUCOV FOLKLOR METİNLERİNDE TAŞA DÖNME Gülnaz SATTAROVA CENGIZ AYTMATOVNING ULUG'BEY XAZINASI TUG'ILGAN TOVALLAR (BUTUNGA ENGLIZChI) VA ILEDIL YAKUBOVNING TA'RIFI Azərbaycan balaban sənəti: ənənə necə yaşadılır? Gülnaz SATTAROVA ÖMER SEYFETTİN HIKOYALARINING O'ZBEK TARJIMALARI SALMAN MÜMTAZ: Gülnaz SATTAROVA YANGILANGAN O'ZBEK HIKOYASI FOLKLORUNUN FEDAİSİ 27 27

28 KAZAKİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 10:00-10:45 Konu: Sosyal 22. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 11:00-11:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Gülnaz SATTAROVA O'ZBEK VA TURK HIKOYALARINING Xezengül MEMMEDOVA HANAFİ ZEYNALLI VE TIPIY O'QITIShLARI FOLKLORU Galib SAYILOV Haqiqiy adabiyotning chegaralari Galyamova Elmira Khatimovna Роль метода проектов в системе профессиональной подготовки будущих учителей Tahir ORUCOV Tahir ORUCOV SALMAN MUMTAZ: THE SACRIFICE OF AZERBAIJANI FOLKLORE THE EFFECT OF SOVIET IDEOLOGY ON THE "KÖROĞLU EPIC" Farrukh RAHİMOV Karzan ISMAEL Sarbast MOSLEM Szabolcs DULEBA AQRAR SAHƏDƏ KLASTERLƏŞMƏ PROBLEMLƏRİ: ŞƏMKİR AQROPARKININ MİSALINDA USING ANALYTIC HIERARCHY PROCESS FOR ESTIMATING THE QUALITY OF URBAN TRANSPORTATION 28 28

29 KAZAKİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 12:00-12:45 Konu: Sosyal 24. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 14:00-14:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Zhibek OTESH EDEBİYAT BİLİMİ Aygün MAMMADLİ KADIN Mekemtas D. Ali ARSLAN MİLLETVEKİLLERİNİN SOSYOLOJİK MYRZAKHMETOV ANALİZİ Ali YAKICI Bauyrzhan MANAPBAYEV Bazartai ALIMBAYEV Erkegali AMANBAYEV Obidjon SHOFIYEV Abdukodir TAŞKULOV ÇELİK BORULARIN İÇ KOROZYON ARAŞTIRMASI ERKİN AZAM IN EDEBİ KİŞİLİĞİ ÜZERİNE ÖZBEKİSTAN DA KORONAVİRÜS PANDEMİSİ DÖNEMİNDE İMTİYAZLI VERGİLERLE TARIM SEKTÖRÜNÜN TEŞVİK EDİLMESİ ZEYNEB NAXCIVANLI (ASLAN) Anteneh AFEWORK Tibor SİPOS Mozhgan ZARIFIKHOSROSHAHI Ebru KAFKAS KARABAĞ BİZİM 30 YILDIR KANAYAN YARAMIZDIR THE IMPACT OF MEASURES TAKEN FOR THE CORONA VIRUS PANDEMIC ON ROAD SAFETY AND MOBILITY THE EFFECT OF BLUEBERRY (VACCINIUM SP.) ON HUMAN HEALTH: A REVIEW 29 29

30 KAZAKİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 15:00-15:45 Konu: Sosyal 26. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 16:00-16:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Aibibula PAIZILA WALNUT GENOME SEQUENCING А.С. Қыдыршаев Шешендік дəстүр түркі мəдениетіне Harun KARCI PAST, PRESENT AND FUTURE Б. Ахан тəн рухани құндылық көзі Murat GÜNEY М.О. Миров Aibibula PAIZILA Murat GÜNEY Salih KAFKAS Kuralay ORALBEKOVA Mehriban ASADULLAYEVA ( GULİYEVA) PROGRESS IN ALMOND GENOME SEQUENCING ОҚУШЫНЫҢ ТІЛДІК ТҰЛҒАСЫН ДАМЫТУ ƏДІСТЕМЕСІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ ALİ SABRİ ŞİİR DİLİNİN LEKSİK ÖZELLİKLERİ Xoliyorov O ral Mengliyevich Илҳом ЭШОНҚУЛОВ Жумъаназар ЭШОНҚУЛОВ Каримова Гульмира Сарсемхано ТИЛ ТАЪЛИМИДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМ РЕСУРСЛАРИНИНГ ЎРНИ ХIХ-ХХ АСРЛАРДА ФОРС-ТОЖИК АДАБИЙ АНЪАНАЛАРИДАН ТАЪСИРЛАНИШ ВА ШЕЪРИЙ ЖАНРЛАРНИНГ ТАДРИЖИЙ РИВОЖЛАНИШИ ҚАЗІРГІ ДРАМАТУРГИЯ ЖƏНЕ ИРАНБЕК ОРАЗБАЕВ 30 30

31 KAZAKİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum KAZAKİSTAN 17:00-17:45 Konu: Sosyal 28. Oturum KAZAKİSTAN Konu: Sosyal 18:00-18:45 Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Oturum Başkanı: GALİB SAYILOV / ELDAR HACİYEV Сулайман Рысбаев Кыргыз тилин үйрөтүүдөгү Хуррамов Алишер ИЗУЧЕНИЕ ФАУНИСТИЧЕСКОГО компетенттүүлүк жана окуучунун Шукурович КОМПЛЕКСА ФИТОНЕМАТОД компетенттүүлүк модели тууралуу ДИКОРАСТУЩИХ ЗЛАКОВЫХ Məleykə MƏMMƏDOVA Abdulla Khudaykulov Xurramov Alisher AZƏRBAYCAN VƏ ANADOLU FOLKLORUNDA DÜZGÜLƏR ИНГЛИЗ ЎЗЛАШМАЛАРИНИНГ РУС ВА ЎЗБЕК РАСМИЙ ҲУЖЖАТЛАРИДА ИШЛАТИЛИШИ ИЗУЧЕНИЕ ФАУНИСТИЧЕСКОГО КОМПЛЕКСА ФИТОНЕМАТОД ДИКОРАСТУЩИХ ЗЛАКОВЫХ РАСТЕНИЙ УЗБЕКИСТАНА Abdımurod ARSLONOV ALIJON ESANOV Нормат Йўлдошев РАСТЕНИЙ УЗБЕКИСТАНА ТЕМУРНОМА ЛАРНИНГ АЙРИМ ҚЎЛЁЗМА МАНБАЛАРИ МАТНИЙ ТАДҚИҚИ ЎЗБЕК БОЛАЛАР ТАҚВИМ ПОЭЗИЯСИДА Ё, РАМАЗОН ҚЎШИҚЛАРИНИНГ ЛОКАЛ ХУСУСИЯТЛАРИ ЧЎЛПОННИНГ АРУЗ ВАЗНИДА ЁЗГАН ШЕЪРЛАРИ 31 Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω 31

32 TÜRKMENİSTAN SALONU TÜRKMENİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum 10:00-10:45 TÜRKMENİSTAN Konu: Sağlık i 2. Oturum 11:00 11:45 TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal Oturum Başkanı: Aynur Emine ÇİÇEKCİBAŞI/Mehmet Oturum Başkanı: Nazmiye Naz ÖZTÜRK/Mehmet GÜNEY GÜNEY Arif KESKİN Muhtemel Medial Kompartman Osteoartrit Ön Engin UĞUR Türkiye deki Sektörel Dergilerin Bugünü Ve Aynur Emine ÇİÇEKCİBAŞI Tanısı İle Ortoröntgenografi Çekilen Samed Ayhan ÖZSOY Geleceğinin Teknik Açıdan Değerlendirilmesi Hastalarda, Femur/Tibia Oranı Ve Alt Matbaa&Teknik Dergisi Örneği Kürşad AYTEKİN Ekstremite Mekanik Aks Deviasyonu Arasındaki Gülay AÇAR İlişkinin İncelenmesi Nazan KARAOĞLU Gülay AÇAR Erdem ŞAHİN Yusuf MADENDAĞ Mehmet Mete KIRLANGIÇ Tıp Fakültesi Öğrencilerinin 2. Ve 4. El Parmak Uzunluk Oranları İle Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Kronik Hipertansiyonlu Gebe Kadınlarda Üst Üste Preeklampsi Varlığı İle Olumsuz Perinatal Sonuçlar Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi Engin UĞUR Samed Ayhan ÖZSOY Nazmiye Naz ÖZTÜRK Grafik Tasarım Ve Basım Yayın Teknolojileri Ön Lisans Programları İçin Dijital Baskı Sistemler İle İlgili Ders Oluşturma Çalışmaları Yeni Teknolojiler Ve Tasarım Eğitimi 32 Gülay AÇAR Sağlıklı Genç Gönüllülerde Dış Kulak Gamze DURGUN Dijital Bir Pazarlama Yaklaşımı: Advergame Morfometrisinin Foto Analizi İle Boy, Cinsiyet Pınar AYTEKİN (Reklam Oyun) Ve Uygulamadaki Örnekleri Ve Vüçut Kitle İndeksi Arasındaki Korelasyonun İncelenmesi 32

33 TÜRKMENİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum 12:00 12:45 TÜRKMENİSTAN Konu: Fen i 4. Oturum 14:00-14:45 TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal Oturum Başkanı: Tayfun UZUNOĞLU/ Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: M. Kayahan KURTULDU / Mehmet GÜNEY Serap Beyaztaş UZUNOĞLU Tayfun UZUNOĞLU Gönül YILDIRIM Organik Kirleticiler İçin Enzim Tabanlı Gaz Sensörü M. Kayhan KURTULDU İrem KÜÇÜK Piyano Eğitiminde Legato Ve Staccato Tekniğinin Öğretilmesinde Anlamlandırma Stratejisi Kullanımı Serap Beyaztaş UZUNOĞLU Tayfun UZUNOĞLU Gönül YILDIRIM İlker SUGÖZÜ, Banu SUGÖZÜ İlker SUGÖZÜ, Banu SUGÖZÜ Ksantin Oksidazı Kulanan Enzim Bazlı Sensörün Elektrik Ve Optik Karakterizasyonu Balata Yoğunluğunun Frenleme Performansına Etkisi Fren Balatalarında Kullanılan Alternatif Malzemeler M. Kayhan KURTULDU İrem KÜÇÜK Beyza YARAN Nihat DEMİRTAŞ Fitnat TAVACI Piyano Eğitiminde Gam Çalışmalarında Dikkat Stratejilerinin Etkisi Yenilikçi Liderlik Algısı Bakımından İş Performansı Ve İşe Yabancılaşmanın Önemine Kavramsal Bakış Açısı Playıng Dıgıtal Game Motıvatıons Of Turkısh And Amerıcan Secondary School Students In Socıal Studıes Lessons 33 İlker SUGÖZÜ, Banu SUGÖZÜ İlker SUGÖZÜ, Banu SUGÖZÜ Kompozit Malzemelerde Sertliğin Tribolojik Özelliklere Etkisi Otomotiv Fren Balatalarında Kullanılan Toz Malzemeler Yusuf GÖKKAYA Leyla SARAÇ BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLİĞİ MESLEĞİNE YÖNELİK TUTUMLARI 33

34 TÜRKMENİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 15:00-15:45 Konu: Sosyal 6. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 16:00-16:45 Oturum Başkanı: Mehmet Murat TUNÇBİLEK/ Mehmet Oturum Başkanı: Fatih KAPLAN/ Mehmet GÜNEY GÜNEY Alime Aslı İLLEEZ Önlisans Öğrencilerinin Pandemi Sürecinde Melisa BOLAT Serbest Ticaret Anlaşmaları nın Türkiye nin İhracatına Çevrimiçi Mesleki Eğitime Hazır Olma Durumu: Fatih KAPLAN Etkisi: Gravity Modeli Giyim Üretim Teknolojisi Örneği A.Erhan ZALLUHOĞLU Aykan CANDEMİR Cihat KARSLI Covid 19 Pandemi Krizi nde Yayınlanan Reklamların Rekabet Avantajı Açısından İncelenmesi Mehmet Murat TUNÇBİLEK Demir Çelik Sektöründe İnsan Kaynaklarının Stratejik Konumu, Karabük İli Örneği Ekin BAL Halil Dündar CANGÜVEN Remzi Burçin ÇETİN Ebru Harman ASLAN Melisa DİKER Geri Dönüşümün Sosyolojisi Geleneksel Bir Antakya Konutunun İşlevsel Ve Mekânsal Değişiminin Mekânsal Dizim Bağlamında Değerlendirilmesi Savaş Kurtuluş ÇEVİK Sanatsal İntifada Bir İşgalin Anatomisi/ Filistin Zuhal AKKAŞ DİLBAZ Kurumsal Yönetim İlkelerinin İşletmelerin Sürdürülebilir Rekabet Avantajına Etkisi 34 34

35 TÜRKMENİSTAN SALONU - 22 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 17:00-17:45 Konu: Karma 8. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Karma 18:00-18:45 Oturum Başkanı: Salih KAFKAS / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: Bengü KAPLAN / Mehmet GÜNEY Hayat TOPÇU mirna nın Bitkilerdeki Rolü Umut Ali ERGÜZELOĞLU Mekanik Enerji Ve Uygulamaları: Harun KARCI Bengü KAPLAN Kinetik Ve Potansiyel Enerji İçin Salih KAFKAS Deney Tasarlama Ve Bilgisayar Destekli Fırat ŞAL, Tuğrul OKTAY Dinçer ALTINEL Pasif Başkalaşımın Hem Çıkış Hem De Giriş Varyansı Kısıtlı Kontrolcü İle Yönlendirilen İha Üzerinde Etkileri Basınç Ülserlerine Yaklaşım ve Tedavi Seçenekleri Cenk ER Gökçe MARŞAP Gökçe MARŞAP Öğretim Spazmodik Kolikli Arap Atlarında Damar İçi Farklı Kristalloid Serum İnfüzyonlarının Klinik Dehidrasyon Parametreleri Üzerine Etkisi Dönemi Türk Sinemasında Bir Kurtuluş Savaşı Filmi Olarak Ateşten Gömlek Döneminde Efe Filmleri ve Afişleri 35 ***** 35

36 TÜRKMENİSTAN SALONU - 23 Ekim 2020 TÜRKMENİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 14. Oturum 14:00-14:45 Oturum Başkanı: Konuşmacı: Б.Əбілқасымов Gülmira S. Karimove Онгарбаева Алия Тынысовна Г.С. Каримова TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal Gülmira S. Karimove / Mehmet GÜNEY Bildiri Başlığı: THE HISTORY OF THE STUDY «TURKS SHEZHIRESI» ABILGAZY KHAN OYUNUN VE DRAMANIN EĞİTİMDEKİ YERİ КЛИШИРОВАННЫЕ ФОРМУЛЫ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ ОБЩЕНИИ ҚАЗАҚ ӨЛЕҢІНДЕГІ ЖЕЛТОҚСАН ТАҚЫРЫБЫ 5 Dakika MÜZAKERE 15:00-15:45 Konu: Karma 16.

37 TÜRKMENİSTAN SALONU - 23 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 17:00-17:45 Konu: Karma 18. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 18:00-18:45 Oturum Başkanı: Oya KALIPSIZ / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: Furkat ESHKURBONOV / Mehmet GÜNEY S. Baltabayeva AN ESSAY IS THE KEY TO DEVELOPING Furkat ESHKURBONOV SORPTION OF VANADIUM IONS BY NEW O. I. Lygina A CHILD'S CREATIVE PERSONALITY POLYFUNCTIONAL IONITES FROM G. U. Utemisova AMMONIUM METAVANADATE SOLUTIONS Ермекбаева Гульмира Габитовна Бактыгалиева А.Т Джуламанов К.М. Тайгузин Р.Ш Есқалиев С.А Килибаева С.К PROTECTION OF COMMUNITY BEHAVIOR AS A SOCIAL MUTUAL ACTIVITY IN DIALOGUE AND ROLE FORM STUDY OF LYMPH NODES IN KAZAKH CAMELS NEW STAGE IN THE HISTORY OF KAZAKHSTAN STATEHOOD Рушана ЗАРИПОВА Гўзал ҲИММАТОВА Asqar Eshmuminov БЕГОНА ВА ГАЛАТЕПАГА ҚАЙТИШ : ҚИЁС ВА ТАЛҚИН ҚЎЧҚОР НОРҚОБИЛ НАСРИДА УРУШ МАВЗУСИНИНГ БАДИИЙ ТАЛҚИНИ ЖАҲОН ВА ЎЗБЕК ТИЛШУНОСЛИГИДА КОРПУС ЛИНГВИСТИКАСИНИНГ ТАДРИЖИЙ ТАРАҚҚИЁТИ 37 37

38 ***** TÜRKMENİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 8:00-8:45 Konu: Sosyal 20. Oturum TÜRKMENİSTAN 9:00-9:45 Oturum Başkanı: Dılafruz Mukumova ZIYODULLAYEVN / Oturum Başkanı: Mehmet GÜNEY Нозим Икромов Бақтрия ва Марказий Осиё Курбоналиева Махфират кўчманчилари Садуллаевна Нозим Икромов Ҳакимжон Ярашевич АҲМЕДОВ Dılafruz Mukumova ZIYODULLAYEVN Бақтрия ва Марказий Осиё кўчманчилари Алпомиш достонида фразеологик ибораларнинг грамматик категорияси KAMOI XO`JANDIYSHE`RIYATINING RIYOZIY SAMARQANDIYGA TA`SIRI ZIKRIDA Нурали Рашидович АМОНТУРДИЕВ Konu: Sosyal Feruza Shakirovna KATTAYEVA / Mehmet GÜNEY ТРАДИЦИИ АНТОЛОГИЙ: ПРОИЗВЕДЕНИЙ МУТРИБИ САМАРКАНДИ ЭТНОГРАФИК МАВЗУИЙ ИЗОҲЛИ ЛУҒАТ МАҚОЛАСИ ВА УНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Р. Абдуллаев АБУ АБДУЛЛОҲ МУҲАММАД ИБН АЛИ АЛ-ҲАКИМ АТ-ТЕРМИЗИЙНИНГ «ИККИНЧИ ТАБАҚОТДА»МАНСУБЛИГИ НИМАНИ АНГЛАТАДИ Feruza Shakirovna KATTAYEVA IMPACT OF LITERATURE TO UNIVERSITY STUDENT'S SPIRITUAL COMPETENCE 38 38

39 TÜRKMENİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 10:00-10:45 Konu: Sosyal 22. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 11:00-11:45 Oturum Başkanı: İsayeva Səbinə / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: Bozorov Sobirjon / Mehmet GÜNEY İsayeva Səbinə KLASSİK AŞIQ POEZİYASINDA Саидова ПРОИЗВЕДЕНИЯ ВЕЛИКИХ ПОЭТОВ В MƏCAZLAR СайёраЭшонкуловна ИННОВАЦИОННОМ РАЗВИТИИ Ҳакимжон Ярашевич АҲМЕДОВ Самиева Сурайё Ориповна Бобоназар Муртазоев СТУДЕНТОВ Алпомиш достонида фразеологик Bozorov Sobirjon OBRAZLAR OLAMI VA BADIIY TALQIN ибораларнинг грамматик категорияси Саъдий Шерозийнинг Бўстон ва Сайёра Раимова ЎЗБЕК МУМТОЗ АДАБИЁТИДАГИ Гулистон асарларида ахлоқий АРБАЪИН ЖАНРИ ВА ЗАМОНАВИЙ қарашлар ЎЗБЕК ШЕЪРИЯТИ Сабъаи сайёр ва Ҳашт беҳишт Нодира Эгамкулова ХХ АСР БОШЛАРИ ТУРКИСТОНДАГИ иккинчи ҳикоятларининг муштараклиги АДАБИЙ ЖАРАЁН хусусида 39 39

40 TÜRKMENİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 12:00-12:45 Konu: Sosyal 24. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 14:00-14:45 Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY Жумақулов Жамшид А.С. Егорова Панжиевич Алиев Шокир А.Ф.Ильясова П.М. Гасанова Т.М. Буйских Х - ХI АСРЛАР ЧАҒОНИЁН АДАБИЙ МУҲИТИНИНГ ФОРС-ТОЖИК АДАБИЁТИДАГИ ӮРНИ САЪДИЙ ШЕРОЗИЙ ГУЛИСТОН АСАРИНИНИНГ ӮЗБЕК АДАБИЁТИДАГИ ӮРНИ ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ ЛИТЕРАТУРНОГО ПЕРЕВОДА НА УРОКЕ РУССКОГО ЯЗЫКА В БИЛИНГВАЛЬНОЙ СРЕДЕ ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНЫХ УМЕНИЙ В ЧТЕНИИ ПРИ ОБУЧЕНИИ ГОСУДАРСТВЕННОМУ ЯЗЫКУ РФ В УСЛОВИЯХ ЗАКОНОДАТЕЛЬНО УСТАНОВЛЕННОГО ДВУЯЗЫЧИЯ К.Н. Бурнакова Т.Н. Боргоякова Л.Л. Фролова Т.П. Королева ФОРМИРОВАНИЕ ЛИНГВОКУЛЬТУРОВЕДЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНЦИИ У ОБУЧАЮЩИХСЯ ПРИ ИЗУЧЕНИИ РОДНОГО, В ТОМ ЧИСЛЕ РУССКОГО, ЯЗЫКА ОБУЧЕНИЕ РУССКОМУ ЯЗЫКУ В УСЛОВИЯХ ДВУЯЗЫЧИЯ БЛОЧНЫЕ ТАБЛИЦЫ, СХЕМЫ И АЛГОРИТМЫ КАК МЕТОД ФОРМИРОВАНИЯ МОТИВАЦИИ К ИЗУЧЕНИЮ РУССКОГО ЯЗЫКА В УСЛОВИЯХ КРЫМСКОГО МНОГОЯЗЫЧИЯ К ВОПРОСУ О МЕТАСОДЕРЖАНИИ ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ В КЛАССАХ С ПОЛИЭТНИЧЕСКИМ СОСТАВОМ 40 40

41 TÜRKMENİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 15:00-15:45 Konu: Sosyal 26. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 16:00-16:45 Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY С.Н. Федорова Развитие языковой компетентности у Т.И. Магомедова ПОЛИЯЗЫЧНЫЙ ДАГЕСТАН: обучающихся в условиях русскомарийского ЛИНГВОДИДАКТИЧЕСКИЙ АСПЕКТ языкового виртуального пространства М.Н. Кузьмин О.И. Артеменко А.Д. Субраков С.П. Анзорова СОВРЕМЕННЫЕ УСЛОВИЯ СОХРАНЕНИЯ И РАЗВИТИЯ РОДНЫХ ЯЗЫКОВ ИЗ ЧИСЛА ЯЗЫКОВ НАРОДОВ РОССИИ, В ТОМ ЧИСЛЕ РУССКОГО В СТАТУСЕ РОДНОГО ЯЗЫКА ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ДВУЯЗЫЧИЯ У ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ: ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ ЯЗЫКОВАЯ ПОЛИТИКА КАК ФАКТОР ФОРМИРОВАНИЯ ОБЩЕРОССИЙСКОЙ ГРАЖДАНСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ В СУБЪЕКТАХ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ СЕВЕРО-КАВКАЗСКОГО ФЕДЕРАЛЬНОГО ОКРУГА Р.Б. Дякиева В.М. Алпатов А.Н. Рудяков ЗАКОНЫ О ЯЗЫКАХ НАРОДОВ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ И ПРОГРАММИРОВАНИЕ РАЗВИТИЯ ЯЗЫКОВ НАРОДОВ РОССИИ ЯЗЫКОВЫЕ ПРОБЛЕМЫ ПОСТСОВЕТСКОЙ РОССИИ Об определении ключевых понятий современной политики в области развития и функционирования языков 41 41

42 TÜRKMENİSTAN SALONU - 24 Ekim Oturum TÜRKMENİSTAN 17:00-17:45 Konu: Sosyal 28. Oturum TÜRKMENİSTAN Konu: Sosyal 18:00-18:45 Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY Oturum Başkanı: RADIK GALIULLIN / Mehmet GÜNEY О.И. Артеменко АНАЛИТИЧЕСКИЙ ОБЗОР ЯЗЫКОВОЙ Didar RYSKULBEK COGNITIVE CHARACTERISTICS OF СИТУАЦИИ, НОРМАТИВНО- TynyshtykYERMEKOVA NUMBER SEVEN ПРАВОВЫХ АСПЕКТОВ Gulnar YESKERMESSOVA ОРГАНИЗАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ В ДВУЯЗЫЧНОЙ СРЕДЕ Gülnar Yüzbaşı TURAN O NAHÇİVANDIR Gulnar YESKERMESSOVA TynyshtykYERMEKOVA Б.К. Васич Zhumanazar ASAN Д.Г.Саммерс Mukhtar MIROV Г.У.Утемисова ИЗМЕНЕНИЯ В ОБРАЗОВАНИИ И ИХ ВЛИЯНИЕ НА ФУНКЦИОНАЛЬНУЮ ГРАМОТНОСТЬ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ Umirbaev Yerzhan Zharylgasynuly Kozha Akhmet Yasaui atyndagy Khalygaralyk Kazak OUT OF ALPHABETICAL GRAPHEMES IN SOCIAL NETWORKS TURKISH WORLD AND AKSAK TEMIR ВИДЫ СЛОВООБРАЗОВАНИЕ В ЭПИЧЕСКОМ ПРОИЗВЕДЕНИИ «АДИЛЬ СУЛТАН» 42 Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω Ω 42