Cümlede Tırnak Işareti Kullanımı

Türkçede tırnak işaretlerinin kullanımı her ne kadar kesin kurallarla belirtilmiş olsa da, yine de akıllarda bazı soru işaretleri oluşabiliyor. Biz de sizler için Cem Akaş'ın tırnak bakımı başlığı ile yazdıklarından yola çıkarak, Türkçe imla kurallarına göre çift tırnak işaretinin ve tek tırnak işaretinin hangi durumlarda, nasıl kullanılması gerektiğine dair bilgiler paylaşmak istedik.

Tek tırnak: ' '

Çift tırnak: " "

TIRNAK İŞARETLERİ HANGİ DURUMLARDA KULLANILIR?

• Vurgu yaparken, özel olarak belirtilmek istenen sözlerde
• Diyalog
• İroni
• Yabancı sözlük
• Eser adları

GENEL KURALLAR

• Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz.

Necip Fazıl’ın "Çile"sini okudunuz mu?

• Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır. Tırnaktan sonra cümle devam ediyorsa tırnak kapatılır ve cümle küçük harfle devam eder.

Andre Gide: "Yazmaya başlayınca en zor şey samimi olmaktır." diyor.

DİYALOGLARDA

• Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır. Tırnak yerine konuşma çizgisi de kullanılabilir.

"Yemeğe gelecek misin?" diye sordu.

"Bakalım, haber veririm." dedi.

Noktalama işaretleri tırnağın içerisine girer.

VURGULARDA

• Vurgu için kullanılan tırnakta, sözcüğün ya da sözcük öbeğinin yalın hali tırnak içinde, ekler tırnak dışında yer alır:

"Sahibinin sesi"nden dinledik.

"Bu süreçte neler kazandık"ın net bir cevabı yok. (Sondaki sert ünsüz yumuşamaz)

ALINTILARDA

• Alıntı için kullanılan tırnakta alıntı bir cümle parçasıysa tamamı tırnak içine girer:

Hegel'e göre "metafizik yasaların kaynağını saptamadan" toplumsal yasaları yazmak imkansızdır.

İRONİLERDE

• İroni, Oxford sözlüğüne göre söylediğimiz şeyin etkisini artırmak için bir şeyin tersini söyleyerek alay etme olarak geçer. İroni amaçlı söylenen kelimeler tırnak içinde kullanılır.

Gerçekten "cin gibi"sin maşallah.

YABANCI SÖZCÜKLERDE

• Tırnak işareti yerine italik de kullanılabilir. Ancak metin biçimlendirme seçeneğinin olmadığı yerlerde italik kullanılamadığı için tırnak işareti yapılır. 

Dünyada olup bitenleri bambaşka bir "weltanschauung"la değerlendirirdi.

(Weltanschauung: Dünya görüşü)

ESER ADLARINDA

Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır. Kitap içinde yer alan öykü, makale, albüm içinde yer alan şarkı vs. tırnak içinde yazılır.

TEK TIRNAK NASIL KULLANILIR?

• Tek tırnak sadece çift tırnağın içinde yeniden tırnak kullanmak gerektiğinde kullanılır.

Örnek: Hülya, "Oğlum bana 'hain' dedi!" diyerek ağlamaya başladı.

Bazı yazarlar çift tırnağı diyalog için, tek tırnağı vurgu için kullansa da bu yerleşik bir kullanım değildir.

Tırnak işareti kullanırken yazım kurallarına dikkat edilmesi gerekmektedir. Öncelikle tırnak işareti kelime veya kelime gruplarının bir başına bir de sonuna gelecek şekilde kullanılır. Bunun yanında tırnak işareti içindeki bir cümlede yeniden tırnak içine alınması gereken sözler tek tırnak işareti içine alınır. Genelde bir özel ismi, cümleyi veya kelimeyi vurgulamak için kullanılmaktadır.

Tırnak İşareti Nedir?

Türk Dil Kurumu tarafından bazı düzenlemeler yapılmaktadır. Bu düzenlemeler genelde dilbilgisi kuralları ve dille ilgili konular üzerinden yapılmaktadır. Bu bağlamda noktalama işaretleri de TDK tarafından düzenlenmektedir. Tırnak işareti, Türkçede kullanılan bir noktalama işaretidir. Bu noktalama işareti Türkçe cümlelerde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Genelde bir kelime veya kelime grubunu vurgulamak için kullanılmaktadır. Ayrıca her noktalama işaretinin belirli bir sembolü vardır. Tırnak işareti kullanımı ('' ''), kelime veya kelime gruplarının bir başına bir de sonuna gelecek biçimde kullanılır. Tırnak işaretli cümleler iyi bir şekilde incelendiğinde, tırnak işaretinin kullanım amacını ve kullanım alanları kavranmış olunur.

Tırnak İşareti Nerelerde Kullanılır?

Tırnak işaretinin ne olduğundan yukarıda bahsetmiştik. Burada ise tırnak işareti kullanımı hakkında bilgiler vereceğiz. Tırnak işareti, diğer noktalama işaretleriyle birlikte çok sık kullanılmaktadır. Bu nedenle pek çok kez karşımıza çıkabilmektedir. Genelde vurgu veya alıntı yapılmak istenilen yerlerde kullanılmaktadır. Bunun yanında tırnak işaretinin yazımı ile ilgili kurallara da dikkat etmek gerekir. Bu bilgiler sonucunda tırnak işareti kullanımları ve tırnak işareti ile ilgili cümleler aşağıdaki gibidir:

• Kitapların ve yazıların adları ile başlıkları tırnak içine alınır: Yahya Kemal'in bazı şiirleri "Kendi Gök Kubbemiz" adı altında yayımlandı.
• Metin içerisinde özellikle belirtilmek istenen kısımlar tırnak içine alınabilir: Yeni bir "barış taarruzu" başladı.

Not: Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınmaksızın koyu yazılarak veya eğik yazıyla (italik) dizilerek de gösterilebilir: Cahit Sıtkı'nın Şairin Ölümü şiirini Yahya Kemal çok sevmişti.

• Metin içerisinde geçen bazı özel isimler vurgulanmak istendiğinde kullanılır: Yıllardır "Varlık" dergisini büyük bir zevkle okurum.
• Tırnak işareti bir metin içerisinde başkalarından veya başka metinlerden aktarılan sözlerin (alıntıların) başına ve sonuna konur: Tilkiye "Tavuk kebabı yer misin?" diye sormuşlar; "Adamı güldürmeyin." demiş.
• Karşılıklı konuşmalarda uzun çizgi (—) işareti yerine kullanılabilir: Bir yaz günü aslan su içip serinlemek amacıyla gölbaşına gelmiş. O sırada yaban domuzu da suya eğiliyormuş. Aslan: "Çekil bakalım da su içelim." diye kükremiş. "Ne demek çekil?" demiş yaban domuzu.
• Cümle içinde geçen yabancı sözcükler tırnak içine alınır: Köpeğin İngilizce karşılığı "dog" dur.

Not: Birden fazla paragrafı kapsayan alıntılarda, her paragraf ayrı ayrı tırnak içine alınır.

Tırnak İşareti Kullanımı

Tırnak işareti genellikle ikili biçimde kullanılmaktadır. Bu kullanımların ne olduğundan yukarıda bahsettik. Şimdi ise tek tırnak işaretinin nerelerde kullanıldığını anlatacağız. Tek tırnak işaretinin TDK'ye göre kullanımı ve örneği aşağıdadır:

• Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır: "Atatürk henüz 'Gazi Mustafa Kemal Paşa' idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemişlerdi."