Dersim Isyanı Pdf

Arşiv Belgelerine Göre Dersim İsyani According to Archival Documents Dersim Rebellion in Tuğba DOĞAN Özet Anadolu’da Millî Mücadele gerçekleĢip, yılında Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra hızlı bir uluslaĢma ve merkezileĢme sürecine girilmiĢfunduszeue.info yönde çalıĢmalar devam ederken, ülkenin doğusu Nasturi, ġeyh Sait, Ağrı, Dersim Ġsyanı gibi büyük isyanlara sahne olmuĢtur.Ülkeyi yönetenler, hem merkezileĢme politikası doğrultusunda hem de bu isyanları önlemek amacıyla bir dizi önlem almıĢ ve bu yönde bir devlet politikası oluĢturmaya çalıĢmıĢlardır yılında bölgede Dersim Ġsyanı olarak tarihe geçen ayaklanma çıkmıĢ ve devlet bu isyanı bastırmak için sert tedbirler almak zorunda kalmıĢtır. Anahtar Kelimeler:Dersim, Ġsyan, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu. Abstract In , after the foundation of Turkish Republic, aperiod of nationalization and centralization started. While these attemps were being kept, in the east part of the country, some important rebellions such as Nasturi, ġeyh Sait and Ağrı were being seen. Governors took measures and tried to form a policy to deal with these riots and sustain centralization period. In , in the region the uprising called Dersim Revolt was lived and the government had to take tough measures. Key Words:Dersim, Revolt,Southeast and Eastren Anatolia.  Dicle Üniversitesi- Diyarbakır History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani funduszeue.infoŞİV BELGELERİNE GÖRE DERSİM İSYANI İSYANININ NEDENLERİ VE ÇIKIŞI Dersim bölgesi, doğuda Bingöl, Kuzeyde Erzincan batıda Malatya, Güneyde Elazığ illeri ile komşu olan Karasu, Peri, Murat Akarsuları ile bir ada gibi çevrilmiş sarp dağları olan ulaşımı zor bir araziye sahiptir. Hem coğrafi özelliklerinden dolayı hem de Osmanlı Devleti’nden beri süregelen feodal bağlardan dolayı hem Osmanlı döneminde hem de Cumhuriyet döneminde Dersim de isyanlar görülmüştür.1 Tanzimat’a kadar derebeylik sistemi ile idare edilen bölge Tanzimat’tan sonra Nizam-ı Cedit usulü kabul edildikten sonra hükümet, Dersim'den de asker almayı sağlamak suretiyle bu bölgeye nüfuz etmeyi planlamıştır. Bu sebeple de nişan, rütbe ve hediyeler dağıtarak Dersim reislerini ele geçirmek istemiştir. Fakat bu dönemde bölge ağaların ve şeyhlerin iktidar mücadelelerinden kurtulamamıştıfunduszeue.info bölgesine hükümet Dersimli kaymakamlar atamışsa da Dersimlilerin asker vermesi ve Bab-ı Ali’nin bu bölgede hükümet tesis etmesi mümkün olmamıştır.2 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Dersim ağaları Erzurum’daki Rus Konsolosluğu’na giderek Ruslara yardım teklifinde bulunmuşlar savaşın devamında Hozat ve Mazgirt’teki kışlaları talan ve tahrip etmişlerdir. Osmanlı–Rus Savaşı’ndan önceki günlerde Rus askerî teşkilatının Dersim hakkındaki yorumu ilgi çekicidir; Harp vukuunda Türkler, Dersim ve Kazuçan KızılbaĢlarından yardım görmezler, bunların Rusların hesabına çalıĢacakları da Ģüphelidir. Galibiyet sağlandıktan sonra bunların Rusların hesabına hareket etmeleri sağlanır. Bunun için de Dersimlilerin asırlık iç iĢlerine karıĢmamak ve kendilerini kendi itiyatlarına terk etmek gerekir. …3 Birinci Dünya Savaşı sırasında da bölgede genel asayişsizlik artarak devam etmiştir. Bu savaşla birlikte Dersim'de silahlanma da artmış artık geleneksel çapul ve soygun olayları daha kırıcı hale gelmiştir. Genel olarak Osmanlı Devleti’nin Dersim’e hâkim olmaya çalıştığı ’lardan Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Dersim’de birçok olay olmuştur. Bunlardan bazıları tenkil harekâtını gerektirmiş ’de Koçuşağı ve Şamuşağı harekâtları, ’de soyguna son vermek için yine Koçuşağı ve Resik Aşiretlerine karşı harekât, ’de 4. Ordu tarafından yapılan harekât, ’da Haydaranlar Aşireti’ne karşı yapılan tedip, yılında Kırgan Aşireti’ne karşı yapılan harekât, ’da Ferhatuşağı Aşireti’nin isyanının bastırılması, nihayet Cumhuriyet döneminde 1 Osmanlı Döneminde Dersim Ġsyanları, Askeri Sayılı Askeri Layiha, s. 14 vd. 2 T.C. Dâhiliye Vekâleti, Jandarma Umum Komutanlığı Raporu, 3. Ş. 1. Ks. Sayı s. 3 Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar, History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN tarihinde yapılan Koçuşağı Hadisesi, yılında yapılan Pülümür Harekâtı da tarihe yazılan Dersim hadiseleridir.4 ’lu yıllara gelindiğinde ise devlet daha merkezileşmek istiyor ve otoritesinin tesis edilmediği vatan toprağı kalmasını önlemek için tedbirler alıyordu. Bu tedbirleri dönemin basınından takip edecek olursak; Mazideki hataları tekrar etmemek için yıllarca araĢtırmalar yapıldı ve izlenecek yol teferruatlı noktalara kadar karar verildi. Bir sene evvel de tatbikata geçildi fena hatıralarla dolu Dersim ismi atıldı.Anavatanın tabii hayatına yeniden karıĢacak olan bu kıtaya Tunceli ismi funduszeue.infot hareketinin baĢına da büyük salahiyetlerle General Alpdoğan getirildi. Bu kıymetli generalimiz, çok geniĢ görüĢlü ve tedbirli bir asker ve idare adamı olduğunu Tunceli’de iĢbaĢında ispatlamıĢtır Tunceli halkına cezalandırılacak bir suçlu değil Ģifa bekleyen bir hasta gözüyle bakmıĢtır… Köle sınıfının yüzü gülmüĢ onlar için insanca bir hayat baĢlamıĢtır5 İçişleri Bakanı Şükrü Kaya bölgeye yaptığı geziden sonra 18 Kasım tarihinde Başbakanlığa bir rapor sunmuşfunduszeue.infonda Dersim için yapılacak ıslahatlar imar ve iskan faaliyetleri yer almaktadır.6 Dönemin gazetelerine göre oluĢturulan idare bölgede yaĢayan halk için umulmaz bir saadet devri oldu.7 Dersim’de yoğun bir feodal yaşam tarzı ve aşiret sistemi olduğundan dolayı devlet otoritesi sözü edilen aşiret liderlerinin şeyhlerin ağaların ve seyitlerin nüfuzunu kırmak için topyekûn bir mücadeleye girişmişti. Bu mücadelede devleti Dersim’e getirecek yollar köprüler yapılmaya çalışılırken bir taraftan da askerî olarak bölgeyi güçlendirmek amaç edinilmişti. Nuri Dersimi, eserinde aşiret liderlerinin bu idare şeklinden rahatsız olduklarını ve bazı aşiretlerin zaman zaman bir araya gelerek bu durumdan kurtulma çareleri aradıklarını bir birleriyle anlaşma yollarına gittiklerini ve hatta Seyit Rıza ve birkaç aşiretin anlaştığını, bunu kamuoyuna ve dış ülkelere duyurma görevinin de Dersimi'ye verildiğini bu gelişmeler yaşanırken de Ermenilerin bölgede uzun zamandır propaganda yaptıklarını yazmaktadır.8 Nitekim çeşitli asayiş raporlarında bu aşiretlerin ’lardan beri bir örgütlenme amacıyla aralarındaki kan davası gütmeye ara verdiklerini görüyoruz. Örneğin 4 Nisan tarihli bir belgeye göre Vali Tahsin Bey, Dâhiliye Vekâleti’ne Ovacık’ın Mercan köylerinde Keçeluşağı aşiretinden Kahraman oğlu Munzur ağa Pülümür’ün Danzik nahiyesine gelerek araları açık olan 4 Osmanlı Döneminde Dersim Ġsyanları, Askeri Sayılı Askeri Layiha, s. 14 vd. 5 Tan Gazetesi, 15 Haziran 6 Tan Gazetesi, 17 Haziran 7 Tan Gazetesi, 17 Haziran 8 Dersimi, History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani Pir Ahmet oğlu Yusuf ile barıştıkları, oradan da Seyit Rıza ve diğer Dersim aşiretleri ile barışmaya gidecekleri yazmaktadır.9 tarihli bir başka asayiş raporunda ise Maksutuşağı Aşireti Reisi Kasımoğlu Munzur Ağa'nın Seyit Rızaya geldiği Seyit Rıza’nın Kiğı ve Mazgirt’in Kureşanlı Aşiretleri ile barıştığına dair bilgiyi Dâhiliye Vekili Şükrü Kaya’nın Başvekâlete verdiği şifreden öğreniyoruz. 10 Aynı belgenin ekinden öğrendiğimize göre Kureyşan, Kırgan, Demenan, Yusufan Aşiretleri toplanarak aralarındaki husumetlere son verip barış sağlamaları ve aynı zamanda Karaballı Mehmet ile Koçgirili Ali Şar’ın Doğu Dersim ile diğer aşiretlere mektup yazarak barışmaları için teklif edilmekle beraber bir taraftan da Hükümeti oylamak için hükümete mektup yazarak sadakatlerini bildirdikleri Elazığ Valisi Tevfik Sırrı tarafından 28 Aralık tarihine kaleme alınmıştır Yine Aralık tarihli Elâzığ Vali Vekili Hilmi Bey tarafından yazılan bir başka belge ile Maksutuşağı Aşireti Reisi Kasım oğlu Munzur Ağa’nın Seyit Rıza’nın yanına geldiği ve Seyit Rıza’nın Kiğı Mazgirt Kureşanlı Aşireti ile barıştığı teyit edilmiştir Devlet yandaşlığı düşüncesine genel olarak mesafeli duran ve Devlet görevlilerinin raporlarında da sık sık ismini andıkları Seyit Rıza ’de Erzincan’ın kuruluşu sırasında Dersim’de lider olarak benimsenmiş, manevi ve maddi otoritesi kabul edilmişti. Seyit Rıza hem ağa hem de seyit olması nedeniyle bölgenin tek hâkimi konumundaydı. Bu durum resmî otoritenin hoşuna gitmiyordu. 13 Nitekim Naşit Hakkı Uluğ yılları arasında bölgeye yaptığı ziyaretlerde Seyit Rıza’nın gücünü kavramıştı. Bu adam Dersim’in karanlık vicdanında bir urdur. Seyit Rıza varken bunların ne Türklüğü ne insanlığı kalırdiyerek bölgedeki asıl tehlikenin Seyit Rıza olduğunu açıkça ifade etmiştir Nisanı ayında Rızan, Haydaran, Yusufan, Kureyşan, Abbasuşağı, Bahtiyaruşağı Aşiretlerinin reisleri ve Seyit Rıza bir araya gelerek Hükümet bizi askerle ıslah etseydi çoktan baĢlamıĢtı. Asker gönderemez diğer iĢlerle meĢguldürdiyen liderler hükümete bir ültimatom göndermişlerdir Bu ültimatoma karakol yapmayacaksınız, köprü kurmayacaksınız, kaza ve-- nahiye kurmayacaksınız, silahlarımıza dokunmayacaksınız, vergilerimizi pazarlık usulü vereceğiz. Şartları asiler tarafından hükümete koşulan şartlar arasındadır. 17 9 BCA 10 10 BCA 10 11 BCA 10 1 12 BCA 13 Akyürekli, 14 Uluğ, 34, 15 BCA 3. 16 Cumhuriyet Gazetesi; 16 Haziran 17 Cumhuriyet Gazetesi 16 Haziran History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN Abbasan Aşireti’nin liderliğinde 24 Mart tarihinde Sin Karakolu’na saldırı düzenlenmiştir Bu tarihten tam bir ay sonrasına kadar karakoluna tacizler devam etmiş ve bunun sonucunda hükümet sert tedbirler almaya yönelmiştir. İSYANIN BASTIRILMASI Dördüncü Umum Müfettişliği’nin Dâhiliye Vekâleti’ne gönderdiği şifreye göre isyana 23 Nisan tarihlerinde başlaması kararlaştırılmış fakat Hükümet kuvvetleri tarafından gönderilen propagandacının telkiniyle mevzilerden geri çekilerek kendi işleriyle meşgul olmak üzere köylerine dağılmışlardı. Belgenin devamına göre …TürümĢek nahiyesindeki Yusufanlılar memurlarımızın ve kuvvetlerimizin tesiri altında bulundukları için o gece harekete geçmemiĢlerdir. DurdurulmuĢ hareketin devamını temin maksadı ile Abbaslar üçüncü Sin ateĢini yapmıĢlardır. kadar silahlı, Seyit Rıza’nın evininin önünde toplanmıĢtır ve Sin’in Ģimalinde toplanmıĢtır. Bu kuvvetler üzerine tesir yapmak için bugün öğlenden evvel tayyare bölüğü iki defa uçuruldu. Neticede Seyit Rıza’nın küçük oğlu Hüseyin’in eli bomba tesiri ile kopmuĢtur Seyit Rıza'nın evinin de bulunduğu köyde bombardıman yapılmasından sonra Seyit Rıza’nın küçük oğlu Hüseyin yaralı olarak annesiyle birlikte teslim olmuştur. Büyük oğlu Şeyh Hasan ise Hükümet yetkililerine mektup göndererek Sin saldırısı20 ile ilgili sorumlu tutulmamasını istemiştir 28 Nisan tarihinde Dersim aşiretleri Hükümet kuvvetlerini uzaklaştırmak için karakollara tecavüzler yapılmış askeri kuvvetler tarafından tard edilmişfunduszeue.info işleri yapanlar Yukarı Abbasuşağı, Haydaran, Yusufan, Kureyşan Aşfunduszeue.infoı geçen aşiretler Nazımiye, Hozat, Ovacık, Pülümür mıntıkalarındaki aşiretleri de kendilerine iştirak etmeleri için zorlamışlardıfunduszeue.info aşiretlerin genişleme ihtimaline karşı Tunceli’nin muhit ve özellikle Kürtlerle meskûn olan illerinde tedbirli bulunulması için İçişleri Bakanlığı Başbakanlığa bir rapor sunmuştur Dördüncü Umum Müfettişliği’nin Dâhiliye Vekâleti’ne gönderdiği 26 Nisan tarihli şifrede Demedenlılar’ın Kahmut köprüsü ve civarındaki seyyar jandarma taburuna baskın yapmaya karar verdikleri bugün üzerine bölgeye üç uçak gönderildiği uçakların Nizamiye bölgesini bombardımana tuttuğu yazılmıştır23 Yer yer tacizlere devam eden aşiretler Kahmut köprüsünü ve nahiye binasını yakmışlar ardından Seyit Rıza’nın liderliğinde Mazgirt tepelerine kadar ilerleyerek jandarma kuvvetlerine 18 BCA 19 BCA 20 Abbasan Aşireti’nin liderliğinde 24 Mart tarihinde Sin Karakolu’na saldırı düzenlenmişti; BCA 21 BCA 22 Türkiye Cumhuriyeti’nde Ġç Ayaklanmalar, 23 BCA 3. History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani saldırmışlardırJandarma kuvvetlerinin karşı koyması üzerine Şahan Aşireti Seyit Rıza'yı bırakarak hükümet kuvvetlerinin yanına geçince Seyit Rıza Kutu deresinde aşiret üyelerine şöyle bir konuşma yapmıştır; Mevcut düĢmanlıklarımız baki kalmak üzere birleĢerek orduları topraklarımızdan uzaklaĢtıralım sonra aramızdaki düĢmanlık devam ederFakat o dönemde Seyit Rıza istediği gibi aşiretleri birleştirememişse de kendi kuvvetleriyle tacizlere devam etmiştir. Bu bombardımandan bir gün sonraya ait 27 Nisan tarihli General Alpdoğan imzalı şifre; 1. Pah ve Kahmut mıntıkası dün geceki eĢkıya tecavüzlerini çokça zayiat verdirmek suretiyle defetti. 2. Bir süvari, bir piyade bölükleri ile Nazimiye’den getirilmiĢ 30 kiĢi bugün Pah’a intikal etti. 3. Mazgirt’te Acemilerden 40 kiĢilik bir kuvvet tenzik (düzenlendi) olundu. 4. Hozat’tan Mazgirt tarafına kuvvet naklini mahzurlu görüyorum. Her ihtimale karĢı icabında Mazgirt, Sin, Hozat istikametlerinde kullanılmak üzere Tümenle bir piyade taburu ile bir dağ bataryasının Pertek'e hemen ilerletilmesine yüksek emirlerini arz ve rica ederimGörüldüğü gibi hükümet bölgede kararlı bir tedip harekâtı uygulamaktadır. Harekât sonrasında gerektiğinde fazla şiddet kullanıldığı iddialarına neden olan harekâtın aynı gününün bir başka asayiş raporundan bir bölümü veriyoruz; Harçık garbındaki eĢkıyanın cepheden geriye doğru çok miktarda ikiĢer kiĢi ile omuzda nakliyat yaptığı görülmüĢ ve nakledilen Ģeylerin elbise renklerinden yaralı ve ölü insan olduklarına hükmedilmiĢtir. Sabahleyin erken uçan keĢif tayyaremiz ve müteakiben uçan üçlü filomuz makineli tüfek ve bomba ile müsademeye iĢtirak etmiĢfunduszeue.infoerimize düĢen bombalarımızdan askerimiz zarar görmemiĢtir. ġimdiye kadar alınan malumattan iki Ģehit ve bir yaralımız ve altı hayvan zayiatımız vardır Aynı günlerdeHoren isimli bir Ermeni bölge halkını isyana teşvik ettiği gerekçesiyle tutuklanmıştır.3 Mayıs tarihinde isyan daha çok büyümeden Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ilk tepkisini göstermiş ve Türk Hava Kuvvetleri uçakları aşiret reislerinin toplantıda olduğu Keçikesen köyünü bombalamışlardıfunduszeue.info bombalamaya ilk kadın savaş uçağı pilotu Sabiha Gökçen de katılmıştır 24 Kurun Gazetesi, 13 Eylül 25 Kurun Gazetesi, 13 Eylül 26 BCA 3. 27 BCA 3. 28 Tan Gazetesi, 15 Haziran Sabiha Gökçen Harekatı Atatürk’le Bir Ömür ismini verdiği anılarında şöyle anlatmıştır; 1 Mayıs günü Elazığ Vertetik alanına funduszeue.infoâhımız orası funduszeue.infoâtı Diyarbakır Alay Komutanı Feyzi Uçaner idare funduszeue.info bölüğümüz takviye için istenmişti. Gelen bölükte benim de bulunduğumu öğrenen o History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN İsyanı Avrupa ülkeleri destekler nitelikte yayınlar yapmışlar, Londra Radyosu Kürtlük Timsali Bir Ġsyan olarak duyurmuştur İsyanın başlarında civarında olan isyancıların sayısı Hükümetin kararlı tutumuyla bir anda çözülmüş ve sayıca azalmıştıfunduszeue.infon gerçekleştirilen bombardımana karadan destek olunmadığı için isyan genişlemiştir İsyan çıkan bölgeyi denetlemek üzere Başbakan İsmet İnönü bir doğu gezisine çıkmayı uygun görmüş ve 18 Haziran tarihinde, Genelkurmay Başkanı'na bir şifre göndererek bu seyahatte yanında olmasını istemiştir Ayrıca Sağlık Bakanı Refik Saydam, Millî Savunma Bakanı Kazım Özalp ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Naci Tınaz ve çeşitli subaylar İsmet İnönü’nün Genelkurmay Başkanlığı’na yazdığı yazıya göre toplam 13 kişi seyahate çıkmışlardır Gezinin amacı tedip harekâtını yakından tetkik etmektir. Tunceli Valisi ve Komutan Alpdoğan İsmet Paşa’nın gezisini Genelkurmay Başkanlığı’na; BaĢvekil Ġnönü bugün saat da Elaziz’den hareket Mazgirt ve Ģehir mıntıkasında tatbikat yaptıktan sonra Elaziz'e avdet buyurmuĢlardır şeklinde haber vermiştir İsmet İnönü bölgede ıslah programını halka şöyle duyurmuştur; Ağalık, derebeylik, Ģeyhlik kaldırılacak zorbaların mallarına el konulacak, Dersim’e yol, köprü, okul yapılacak, askerlik ve vergi düzene konulacak, Dersim’i ekĢiya yatağı haline getirenler batı vilayetlerine gönderilecek, Dersim tamamen boĢaltılacak ve burada Bakanlar Kurulu izni olmadan kimse oturamayacak, memleketin çeĢitli yerlerine yerleĢtirilen Dersimliler ev ev dağıtılacaktır tarihte ordu müfettişi olarak orada bulunan paşa ile eşi beni karşılamaya gelmişfunduszeue.infoâta katılan tek genç kız bendim. Üstelik de bunu bir havacı olarak yapıyordum. Bu nedenle paşalar beni kendi evlerinde konuk ettiler. Arkadaşlarım ise özel hazırlanmış lojmanlara alındıfunduszeue.info lojmanlar ve çadırlar havaalanının hemen yanında bulunuyordu. O gece geç saatlere kadar Dersim'deki olaylar üzerinde duruldu. Üst rütbeli subayların hepsi aynı kanıda idiler: «Bu ayaklanmayı çok küçük bir topluluk kendi çıkarları için yapmışlardı.. Ulusumuzu bölmek, bu arada henüz yeni yeni kendine gelmekte olan genç Türkiye'yi yeniden büyük bir tehlikenin içine atarak parçalamanın yollarını aramak, yabancı devletlerle işbirliği yaparak kendi kötü ve çirkin emellerine erişmek!.»Buna hiç kimse uzak kalamazdı kuşkusuz. Ulusal Kurtuluş Savaşı gibi bir tarih destanı yazan, bu uğurda hiçbir özveriden çekinmeyen, kendi topraklarının sınırlarını kanı ile çizen bir ulusu bölmeye, onu yeniden bir serüvene sürüklemeye hiçbir güç funduszeue.info havacılar olarak olayı kökünden kazıyacağımıza inanıyor, bunu arkadaşlarımıza söylüyorduk. Karacıların da yüzlerinde, gözlerinde aynı inanç, aynı iman pırıl pırıl yaşıyordu.. Onlar daha düne kadar topsuz, tüfeksiz, aç, susuz düşmanla göğüs göğse savaşmışlar, bir büyük Türkiye Cumhuriyeti'ni kurmuşlardı. Şehitlerimizin kani hâlâ topraklarımızın üstünde bir buhurdan gibi tütüyor, bize ne yapmamız gerektiğini hatırlatıyordu. Bkz. Gökçen, 29 Akgül, 30 Cumhuriyet Gazetesi, 16 Haziran 31 ATASE, K. 37, K. , F. ; Cumhuriyet Gazetesi, 28 Haziran 32 ATASE, K. 37, K. , F. 33 ATASE, K. 37, K. , F. 34 Cumhuriyet Gazetesi, 17, Haziran History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani Daha sonra Elazığ’dan Sivas, Kayseri istikametiyle Ankara’ya dönmüştürHaziran ayı tedip harekâtının yoğunlaştığı, çatışmaların arttığı bir dönem olmuştur. Bu ay içinde yapılan isyanı bastırma faaliyetlerine bir örnek teşkil etmesi bakımından Dördüncü Umum Müfettişliği’nin 22 Haziran tarihli şifresinin bir bölümünü veriyoruz; Amutka’ya doğru taarruz eden Seyyar Jandarma Alayı, Ģiddetli müsademelerden sonra bugün saat da Amutka Köyü’nü iĢgal etmiĢ ve yakmıĢtır. Kahramanca birçok gün sebat ve müdafaa gösteren karakol efradı ve karakola iltica edenler sevinç ve Atatürk’e derin bağlılık ve minnet ve Ģükran duyguları içinde Alay’a ilhak etmiĢfunduszeue.info gece yapılan müsademede üç er Ģehit, iki er yaralıdıfunduszeue.infoların kaçamadıkları 20 ceset görülmüĢtür 24 Haziran’dan başlayarak isyan edenlerin köyleri yakılmış, isyancılara büyük zayiat verdirilmiştir.Çatışmaların Haziran günlerinde şiddetle devam ettiğini dönemin gazetelerinden öğfunduszeue.info tarihlerde Hükümetin sert tutumundan dolayı teslim olanların sayısı artmıştır Güçlerini giderek kaybeden isyancılar Seyid Rıza’nın idaresinde Kutu Deresi, Kızıldağ ve Sultanbaba Dağları’na sığınmaya çalışırlarken, bu arada Roznaklı Kamer, Demenanlı Cebrail, Yusufanlı Ağdatlı Kamer, Kureyşanlı Hasso Seydo, Bahtiyar aşiretinden Şahin yakalanarak Elâzığ’a mahkemeye sevk edilmişlerdir Gittikçe sıkışan Seyit Rıza da küçük oğlu Hüseyin’den sonra diğer oğlu Hasan’ın da 17 Ağustos’ta teslim olması ve ardından sağ kolu Ali Şir’in 26 Ağustos’ta öldürülmesiyle yanında iki kişiyle birlikte39 10 Eylül tarihinde silahsız olarak teslim olmuştur. İlk sorgusu Erzincan’da yapılan Seyit Rıza asıl sorgusu için Elazığ’a gönderilmiştir Böylece yılının Mart ayında başlayan Dersim İsyanı Eylül ayında sona ermiştir. Tunceli Ağır Ceza Mahkemesi’nde başlayan mahkeme 15 Kasım’da sonuçlanmış, 11 kişi idama, 33 kişi de ağır hapse mahkûm olmuştur. İdam mahkûmlarından 4’ünün çok yaşlı olmaları sebebiyle ölüm cezaları 30’ar yıl hapse çevrilmiştir. İdam mahkumlarından Seyit Rıza, oğlu Hüseyin, Kureşanlı Aşireti Reisi Hasso Seydo, Yusufanlı Aşireti Reisi Kamer oğlu Fındık, Demenanlı Aşireti Reisi Cebrailoğlu Hasan, Kureyşanlı Ulukiyeoğlu Hasan ve Mirzaoğlu Ali idam cezası almış ve cezaları aynı gün infaz edilmiştir. Bu harekâtın sona ermesinden sonra Kasım ayında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk bir doğu gezisine çıkmıştır Kasım tarihinde Malatya’yı ziyaret etmiş42 ardından 35 ATASE, K. 37, K. , F. 36 BCA 3. 37 Ulus Gazetesi, Haziran , Cumhuriyet Gazetesi, 28 Haziran 38 Çay, 39 Cumhuriyet Gazetesi, 13 Temmuz 40 Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar, 41 ATASE, K. 37, D. , F. 4. 42 ATASE, K. 37, K. , F. History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN Elazığ ve Diyarbakır’a geçmiştirFakat Dâhiliye Vekâleti’nce Dördüncü Umum Müfettişliği’ne bildirilen Tunceli gezisi iptal edilmiştir yılında yaşanan ayaklanmada askerî kuvvetler tarafından yakalanamayan asi gruplar olmuştur. Bu gruplardan Kör Abbas ve Baluşağı Aşiretlerine mensup bir çetenin 2 Ocak tarihinde asker kaçaklarını arayan bir jandarma birliğini Kalan mıntıkasında pusuya düşürerek şehit etmeleri, bu olayı takiben Mercan deresine inan grupların buradaki karakolu basmaları ve iki er şehit etmeleri Ġkinci Dersim Harekâtı’nın başlamasına neden olmuştur. Dördüncü Umum Müfettişliği hem yılında yapılan harekâtı sağlamlaştırma hem de yeni problemlerin çıkmasına engel olmak için yazında da tenkil ve tedip harekâtı ardından son olarak da bir tarama harekâtı düzenleyerek bölgenin tamamen arındırılmasını istiyordu. yılı yazının Tunceli Harekâtı iki aşamadan oluşmaktaydı. Birinci aşamada Dördüncü Umum Müfettişliği birlikleri, yılında yapıldığı gibi tedip ve tenkile devam edecekler ardından Ağustos ayında Üçüncü Ordu tarama faaliyeti yaparak operasyon bitirilecekti. Haziran ayında harekâtın başlatılması için çalışmalar tamamlanmış ve ardından Kalan bölgesi kuşatılmıştır. Bir yandan kara harekâtı yapılırken diğer yandan da havadan bombardıman devam etmiştir. Kutu Deresi ve Tez Dağı civarı bombaların hedefi olmuşfunduszeue.info önemli bir noktayı ise Uluğ’un aktarmasıyla öğreniyoruz, yılında çıkan isyan ve kargaşaya yılında ayaklanan ve tedibe uğrayan aşiretler katılmamış ve sükûnetlerini korumuşlardır yılının Temmuz ayı da şiddetli operasyonlarla geçmiş anılan aşiret üyeleri dağlara, mağaralara saklanmaya çalışmışlarsa da çok geniş bir tarama harekâtı yapılmıştıfunduszeue.infoıca Dördüncü Umum Müfettişlik halkı uyarmak amacıyla zaman zaman uçakla isyancıların bulundukları bölgelere bildiriler dağıtmıştır. 1 Temmuz bildirisi özetle şöyledir; İsyancıların etrafının çevrildiği ve hükümete dehalet etmekten başka çarelerinin kalmadığı, dehalet edenlerin hayatlarının kurtulacağı ve etmeyenlerin sonuna kadar takip edilerek herhalde ele geçirilecekleri yazmaktadır Ağustos tarihine kadar yapılan operasyonda Dördüncü Umum Müfettişliği’nin verdiği bilgiye göre, 13 subay, er yaralı ve er şehittir Ağustos ayının başında Dördüncü Umum Müfettişliği’nin bölgede yaptığı iki cezalandırma harekâtından sonra girilmemiş hiçbir yerin bırakılmaması amacıyla 3. Ordu tarama harekâtına başlamıştır. 3. Ordu Müfettişliği’nden Genelkurmay Başkanlığına yazılan 10 Temmuz tarihli belgeye göre sözü edilen bu tarama 3 safhalı olarak planlanmıştır, funduszeue.infoa 2. ve 3. safhalara 43 ATASE, K. 37, K. , F. , ATASE, K. 37, K. , F. 6. 44 ATASE, K. 37, K. , F. 5. 45 Uluğ, 46 Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, 47 Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, ; History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani katılacak olan kıtalar 14 Ağustos tarihine kadar hazırlanarak garnizonlarından hareket edeceklerdir. Plana göre 10 gün süreceği tahmin edilen tarama ve tedip safhasını müteakip funduszeue.infoa intikal için Zafer Bayramı ve ordunun toparlanması ile 3 Eylül tarihinde operasyonun 2. safhasının başlaması kararlaştırılmıştır. 3 gün sürecek olan funduszeue.infoan sonra üç gün dinlenme molası verilecek ardından 3. safhaya geçilecektir. 15 Eylül tarihi funduszeue.infoın 1. günü olarak tespit edilmiştir. Urfa-Gaziantep hattına da intikal süreleriyle birlikte bu safha da 20 gün tahmin edilmiştir Bu belgeden öğrendiğimize göre operasyon özetle Ağustos ayının başında başlayarak planlandığı gibi Eylül ayının ortalarında sona funduszeue.info bazı kaynaklarda Ağustos ayında sürdürülen faaliyetten gerekli verim alınamadığı için bu harekâtın uzatıldığı yazılmaktadıfunduszeue.info 3. Ordunun Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği plana göre operasyon planlandığı şekil ve tarihlerde sona ermiştir. Hükümet Tunceli’de yakalanmadık bir asi bile bırakmamakta kararlıdır. Operasyon başlamadan önce 24 Temmuz tarihinde İçişleri Bakanı Şükrü Kaya Üçüncü ve Dördüncü Umum Müfettişlikleri’ne şu şifreyi göndermiştir; …10 Ağustos sabahı baĢlayarak 10 gün devam edecek olan Dersim’deki tarama harekâtında gerek harekât esnasında gerek harekât baĢlamadan evvel bu bölgeden kaçarak taramadan yakasını kurtarmak isteyen haydutlarla ailelerinin vilayetiniz mıntıkasına geçmeleri ve bunların daha ziyade yayla, dağlardaki münferit dam ve komlarda saklanmaları ihtimali çok muhtemeldir. Vilayetler mıntıkaları dâhilinde bu hususa ait her türlü tedbir alınmakla beraber istihbarata da önem vererek kaçakların yakalattırılmaları ve bunların esas köylerine dâhil bulunduğu belge komutanlıklarına teslim edilmeleri lazımdır…49 Hükümet bir yandan Üçüncü Ordu’ya tarama harekâtı yaptırırken diğer yandan da Tunceli’nin merkezinde gövde gösterisi yapılacaktır. Vali Komutan General Alpdoğan’ın Elazığ, Tunceli, Erzincan ve Bingöl’e gönderdiği imzalı bir şifre; …3. ordu Elazığ ovasındaki manevrasının büyük geçit resmi Ağustos’un 31’inde yapılacaktır. Ordumuzun süvari ve piyade tümenler ile zırhlı ve motorlu kıtaların ve çok miktarda hava kuvvetleri, Genelkurmay BaĢkanımızın önünden geçeceklerdir. ġimdiye kadar bu mıntıkalarda hiç görülmemiĢ muazzam bir manzara ve bayram teĢkil edecek olan iĢbu geçit resmini Ordumuzun satvet ve intizamını görmek üzere hal ve vaziyetleri müsait insanlardan çok miktarının Elâzığ’a gelmelerini müsaade ve teĢvik etmelerini rica ederim 48 ATASE, Klasör, 30, Gömlek , Fihrist, 49 ATASE, Klasör, 30, Gömlek , Fihrist 50 ATASE, Klasör, 30, Gömlek , Fihrist History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN Planlandığı gibi Ağustos ayının sonunda harekâtın ilk safhası bitmiş ve 21 Ağustos günü Tunceli vilayetindeki emir komuta 3. Ordu’dan Dördüncü Umum Müfettişliği’ne geçmiştir Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak imzalı şifreye göre o gün bölgedeki muhafaza, emniyet ve asayiş kuvvetleri şunlardır, Ġkinci Seyyar Jandarma Taburu Nazimiye’de Dokuzuncu Seyyar Jandarma Taburu Mameki’de Üçüncü Seyyar Jandarma Taburu Pülümür’de Seyyar Jandarma Alayı ve iki tabur ile Hozat’ta bir tabur, ÇemiĢkezek’te MüfettiĢlik Muhafız Takımı ile Tank ve Köprücü Müfrezeleri Pertek köprü baĢında Seyyar hastane Hozat’ta Üç tayyareden mürekkep bir grup Vertetil tayyare meydanında Genelkurmay Başkanlığı’nın 23 Ağustos tarihli şifresine göre de operasyonun 2. safhası da bu tarihte bitirilmiş, fakat Piyade Alayı şimdilik Elâzığ’da kalmıştır. 3. Ordu ise tatbikat yapmak üzere Gaziantep’e yola çıkmıştır 10 Ağustosta başlayan funduszeue.info’nun son safhası da funduszeue.info Müfettişi Orgeneral Kazım Orbay’dan General Alpdoğan’a yazılan şifreye göre 16 Eylül tarih ve saat 00’da sona ermişfunduszeue.infoıca bu şifreden öğrendiğimize göre funduszeue.info 2. Ordu da bu harekâta destek vermiştir.…bir kısım birlikleriyle Haziran’ın ilk haftası ve mühim kısmı ile Temmuz’un son haftası içinde harekâta baĢlayan ve Eylül baĢından itibaren kısım kısım garnizonlarına dönen ve funduszeue.infou ve 3. Tümen ile de bu safhalara iĢtirakle üçüncü ordu silah arkadaĢlarını Ģereflendiren ve çetin vazifeler alan1. ve 2. Ordu kıtaları her safhada uzun yürüyüĢlerde ve manevranın her hareketinde takdire Ģayan kabiliyet göstermiĢtir…53 Harekâtın başarıyla sonuçlanmasından sonra Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak 3. Orduya Orgeneral Kazım Orbay aracılığıyla takdirlerini sunmuştur54 Ayrıca Orbay, Cumhurbaşkanı Atatürk’e harekâtın başarıyla bittiğini bildiren bir telgraf gönderdikten sonra Mustafa Kemal Atatürk de Genelkurmay Başkanlığı’na takdir yazısı yazmıştır; Ordumuzun yüksek ve her vakit olduğu gibi milletin emniyetine cidden layık kıymet ve kudretle dolu manevrasının çok istifadeli safhalar göstererek bittiğini bildiren telgraflarınızı 51 ATASE, Klasör, 30, Gömlek, , Fihrist 52 ATASE, Klasör, 30, Gömlek, Fihrist, 53 ATASE, Klasör, 30, Gömlek, B, Fihrist, 54 ATASE, Klasör, 30, Gömlek, B, Fihrist, History Studies Volume 4/1 ArĢiv Belgelerine Göre Dersim Ġsyani aldım. Türk ordusunun yarattığı bu yıl dönümü günlerinde kalbim orduya karĢı takdir ve Ģükran hisleriyle doludur…55 Sonuç olarak Milli Mücadele esnasında temelleri atılmaya başlanan ve yılında Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte hız kazanan çok uluslu bir devlet yapısından çağın gereği olan Ulus-Devlet modeline geçilmiştir.Ülkede bir dizi değişimler yaşanmış, yeni bir yönetim şekli, yeni anayasa, yeni vatandaşlık kavramı, çağdaş devlet kurumları ve merkezi bir yönetim anlayışına geçilmiştir.Tüm bu değişiklikler Avrupa’da yaklaşık yıllık bir süreçte ve kendi iç dinamikleriyle gerçekleşmişken Türkiye’de yönetim tarafından çok kısa zamana sığdırılmak zorunda kalınmıştır. Ulus ve ulus-devlet oluşumu sürecinde tebaadan yurttaşa, yerelden ulusala, dinsellikten laikliğe, feodal toplumdan kapitalist topluma doğru yaşanan dönüşümde ulusal devlet anlayışı; Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun sosyal, kültürel, dini ve aşiret yapısı ile çelişmiş buna bağlı olarak Dersim Bölgesi’nde isyan çıkmıştır. Bu isyan Dördüncü Umum Müfettişliği ve Üçüncü Ordu Müfettişliği’nin katılımıyla bastırılmıştıfunduszeue.info devletin, ’lu yıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya uyguladığı politikanın fazla sertlik yanlısı olduğu özellikle isyanları bastırırken gereğinden fazla güç kullanıldığı şeklinde eleşfunduszeue.info çok Dersim İsyanının bastırılış biçimi eleştirilere maruz kalmıştıfunduszeue.info o dönemde tehlikenin büyüklüğüne karşı önlemlerini de büyütmüştür. Yani ulusal varlığa gelen tehdit ne kadar çoksa bunu bastırmak için kullanılan güç de onunla orantılı olmak zorundadır. Ancak merkezden uzakta çıkan bir isyanı bastırırken uygulanan yöntemde o isyanı bastırmakla görevli askeri yetkilinin sorumluluğu da göz ardı edilmeyecek kadar önemlidir. KAYNAKLAR ATASE Arşivi Başbakanlık Cumhuriyet arşivi Cumhuriyet gazetesi Kurun Gazetesi Tan Gazetesi Ulus Gazetesi Akgül, Suat. ()üYakın Tarihimizde Dersim Ġsyanları ve Gerçekleri, Boğaziçi Ilmi Araştırmalar Serisi-4, İstanbul. Akyürekli, Mahmut. (),Dersim Tedibi, Kitap Yayınevi, Konya. Çay, Abdülhalik. (), Her Yönüyle Kürt Dosyası, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul. Dersimi, Nuri. (),Kürdistan Tarihinde Dersim,Doz Yayınları, İstanbul. Gökçen, Sabiha. (),Atatürk’le Bir Ömür, Hazırlayan: Oktay Verel. Basım Altın Kitaplar, İstanbul. 55 ATASE, Klasör, 30, Gömlek, B, Fihrist, History Studies Volume 4/1 Tuğba DOĞAN Osmanlı Döneminde Dersim Ġsyanları, (), Askeri Sayılı Askeri Layiha, İstanbul Askeri Matbaası, İstanbul. Osmanlı Döneminde Dersim Ġsyanları, Askeri Sayılı Askeri Layiha. T.C. Dâhiliye Vekâleti, Jandarma Umum Komutanlığı Raporu, 3. Ş. 1. Ks. Sayı Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar, (), Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı Genelkurmay Basımevi, Ankara. Uluğ, Naşit. (), Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yayınları, İstanbul. Uluğ, Naşit. (), Tunceli Medeniyete Açılıyor, Kaynak Yayınları, İstanbul. History Studies Volume 4/1

According to Archival Documents Dersim Rebellion in

Tuba DOAN
zet
Anadoluda Mill Mcadele gerekleip, ylnda Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra hzl bir
uluslama ve merkezileme srecine funduszeue.info ynde almalar devam ederken, lkenin dousu Nasturi, eyh Sait,
Ar, Dersim syan gibi byk isyanlara sahne funduszeue.info ynetenler, hem merkezileme politikas dorultusunda
hem de bu isyanlar nlemek amacyla bir dizi nlem alm ve bu ynde bir devlet politikas oluturmaya
almlardr ylnda blgede Dersim syan olarak tarihe geen ayaklanma km ve devlet bu isyan bastrmak
iin sert tedbirler almak zorunda kalmtr.

Anahtar Kelimeler:Dersim, syan, Dou Anadolu, Gneydou Anadolu.

Key Words:Dersim, Revolt,Southeast and Eastren Anatolia.

Dicle niversitesi- Diyarbakr

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

funduszeue.info BELGELERNE GRE DERSM SYANI

SYANININ NEDENLER VE IKII

1
Osmanl Dneminde Dersim syanlar, Askeri Sayl Askeri Layiha, s. 14 vd.
2
T.C. Dhiliye Vekleti, Jandarma Umum Komutanl Raporu, 3. . 1. Ks. Say s.
3
Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar,

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

tarihinde yaplan Koua Hadisesi, ylnda yaplan Plmr Harekt da tarihe
yazlan Dersim hadiseleridir.4
lu yllara gelindiinde ise devlet daha merkezilemek istiyor ve otoritesinin tesis
edilmedii vatan topra kalmasn nlemek iin tedbirler alyordu. Bu tedbirleri dnemin
basnndan takip edecek olursak;
Mazideki hatalar tekrar etmemek iin yllarca aratrmalar yapld ve izlenecek yol
teferruatl noktalara kadar karar verildi. Bir sene evvel de tatbikata geildi fena hatralarla dolu
Dersim ismi funduszeue.infoann tabii hayatna yeniden karacak olan bu ktaya Tunceli ismi
funduszeue.infot hareketinin bana da byk salahiyetlerle General Alpdoan getirildi.
Bu kymetli generalimiz, ok geni grl ve tedbirli bir asker ve idare adam olduunu
Tuncelide ibanda ispatlamtr Tunceli halkna cezalandrlacak bir sulu deil ifa bekleyen
bir hasta gzyle bakmtr Kle snfnn yz glm onlar iin insanca bir hayat balamtr5
ileri Bakan kr Kaya blgeye yapt geziden sonra 18 Kasm tarihinde Babakanla
bir rapor funduszeue.infonda Dersim iin yaplacak slahatlar imar ve iskan faaliyetleri yer
almaktadr.6
Dnemin gazetelerine gre oluturulan idare blgede yaayan halk iin umulmaz bir
saadet devri oldu.7
Dersimde youn bir feodal yaam tarz ve airet sistemi olduundan dolay devlet
otoritesi sz edilen airet liderlerinin eyhlerin aalarn ve seyitlerin nfuzunu krmak iin
topyekn bir mcadeleye girimiti. Bu mcadelede devleti Dersime getirecek yollar kprler
yaplmaya allrken bir taraftan da asker olarak blgeyi glendirmek ama edinilmiti.
Nuri Dersimi, eserinde airet liderlerinin bu idare eklinden rahatsz olduklarn ve baz
airetlerin zaman zaman bir araya gelerek bu durumdan kurtulma areleri aradklarn bir birleriyle
anlama yollarna gittiklerini ve hatta Seyit Rza ve birka airetin anlatn, bunu kamuoyuna ve
d lkelere duyurma grevinin de Dersimi'ye verildiini bu gelimeler yaanrken de Ermenilerin
blgede uzun zamandr propaganda yaptklarn yazmaktadr.8
Nitekim eitli asayi raporlarnda bu airetlerin lardan beri bir rgtlenme amacyla
aralarndaki kan davas gtmeye ara verdiklerini gryoruz. rnein 4 Nisan tarihli bir
belgeye gre Vali Tahsin Bey, Dhiliye Vekletine Ovackn Mercan kylerinde Keelua
airetinden Kahraman olu Munzur aa Plmrn Danzik nahiyesine gelerek aralar ak olan

4
Osmanl Dneminde Dersim syanlar, Askeri Sayl Askeri Layiha, s. 14 vd.
5
Tan Gazetesi, 15 Haziran
6
Tan Gazetesi, 17 Haziran
7
Tan Gazetesi, 17 Haziran
8
Dersimi,

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

Pir Ahmet olu Yusuf ile bartklar, oradan da Seyit Rza ve dier Dersim airetleri ile barmaya
gidecekleri yazmaktadr.9
tarihli bir baka asayi raporunda ise Maksutua Aireti Reisi Kasmolu Munzur
Aa'nn Seyit Rzaya geldii Seyit Rzann Ki ve Mazgirtin Kureanl Airetleri ile bartna
dair bilgiyi Dhiliye Vekili kr Kayann Baveklete verdii ifreden reniyoruz. 10 Ayn
belgenin ekinden rendiimize gre Kureyan, Krgan, Demenan, Yusufan Airetleri toplanarak
aralarndaki husumetlere son verip bar salamalar ve ayn zamanda Karaball Mehmet ile
Kogirili Ali arn Dou Dersim ile dier airetlere mektup yazarak barmalar iin teklif
edilmekle beraber bir taraftan da Hkmeti oylamak iin hkmete mektup yazarak sadakatlerini
bildirdikleri Elaz Valisi Tevfik Srr tarafndan 28 Aralk tarihine kaleme alnmtr
Yine Aralk tarihli Elz Vali Vekili Hilmi Bey tarafndan yazlan bir baka belge ile
Maksutua Aireti Reisi Kasm olu Munzur Aann Seyit Rzann yanna geldii ve Seyit
Rzann Ki Mazgirt Kureanl Aireti ile bart teyit edilmitir
Devlet yandal dncesine genel olarak mesafeli duran ve Devlet grevlilerinin raporlarnda da
sk sk ismini andklar Seyit Rza de Erzincann kuruluu srasnda Dersimde lider olarak
benimsenmi, manevi ve maddi otoritesi kabul edilmiti. Seyit Rza hem aa hem de seyit olmas
nedeniyle blgenin tek hkimi konumundayd. Bu durum resm otoritenin houna gitmiyordu. 13
Nitekim Nait Hakk Ulu yllar arasnda blgeye yapt ziyaretlerde Seyit Rzann
gcn kavramt. Bu adam Dersimin karanlk vicdannda bir urdur. Seyit Rza varken bunlarn
ne Trkl ne insanl kalrdiyerek blgedeki asl tehlikenin Seyit Rza olduunu aka ifade
etmitir
Nisan aynda Rzan, Haydaran, Yusufan, Kureyan, Abbasua, Bahtiyarua
Airetlerinin reisleri ve Seyit Rza bir araya gelerek Hkmet bizi askerle slah etseydi oktan
balamt. Asker gnderemez dier ilerle meguldrdiyen liderler hkmete bir ltimatom
gndermilerdir
Bu ltimatoma karakol yapmayacaksnz, kpr kurmayacaksnz, kaza ve-- nahiye
kurmayacaksnz, silahlarmza dokunmayacaksnz, vergilerimizi pazarlk usul
vereceiz. artlar asiler tarafndan hkmete koulan artlar arasndadr.
17

9
BCA 10
10
BCA 10
11
BCA 10 1
12
BCA
13
Akyrekli,
14
Ulu, 34,
15
BCA 3.
16
Cumhuriyet Gazetesi; 16 Haziran
17
Cumhuriyet Gazetesi 16 Haziran

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

Abbasan Airetinin liderliinde 24 Mart tarihinde Sin Karakoluna saldr

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

saldrmlardrJandarma kuvvetlerinin kar koymas zerine ahan Aireti Seyit Rza'y

24
Kurun Gazetesi, 13 Eyll
25
Kurun Gazetesi, 13 Eyll
26
BCA 3.
27
BCA 3.
28
Tan Gazetesi, 15 Haziran Sabiha Gken Harekat Atatrkle Bir mr ismini verdii anlarnda yle
anlatmtr; 1 Mays gn Elaz Vertetik alanna funduszeue.infohmz oras funduszeue.info Diyarbakr Alay Komutan
Feyzi Uaner idare funduszeue.info blmz takviye iin istenmiti. Gelen blkte benim de bulunduumu renen o

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

syan Avrupa lkeleri destekler nitelikte yaynlar yapmlar, Londra Radyosu Krtlk
Timsali Bir syan olarak duyurmutur
syann balarnda civarnda olan isyanclarn says Hkmetin kararl tutumuyla
bir anda zlm ve sayca funduszeue.infon gerekletirilen bombardmana karadan destek
olunmad iin isyan genilemitir
syan kan blgeyi denetlemek zere Babakan smet nn bir dou gezisine kmay
uygun grm ve 18 Haziran tarihinde, Genelkurmay Bakan'na bir ifre gndererek bu
seyahatte yannda olmasn istemitir Ayrca Salk Bakan Refik Saydam, Mill Savunma
Bakan Kazm zalp ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Naci Tnaz ve eitli subaylar smet
nnnn Genelkurmay Bakanlna yazd yazya gre toplam 13 kii seyahate kmlardr
Gezinin amac tedip harektn yakndan tetkik etmektir. Tunceli Valisi ve Komutan
Alpdoan smet Paann gezisini Genelkurmay Bakanlna; Bavekil nn bugn saat
da Elazizden hareket Mazgirt ve ehir mntkasnda tatbikat yaptktan sonra Elaziz'e avdet
buyurmulardr eklinde haber vermitir
smet nn blgede slah programn halka yle duyurmutur;
Aalk, derebeylik, eyhlik kaldrlacak zorbalarn mallarna el konulacak, Dersime yol,
kpr, okul yaplacak, askerlik ve vergi dzene konulacak, Dersimi ekiya yata haline getirenler
bat vilayetlerine gnderilecek, Dersim tamamen boaltlacak ve burada Bakanlar Kurulu izni
olmadan kimse oturamayacak, memleketin eitli yerlerine yerletirilen Dersimliler ev ev
datlacaktr

tarihte ordu mfettii olarak orada bulunan paa ile ei beni karlamaya funduszeue.infoa katlan tek gen kz
bendim. stelik de bunu bir havac olarak yapyordum. Bu nedenle paalar beni kendi evlerinde konuk ettiler.
Arkadalarm ise zel hazrlanm lojmanlara funduszeue.info lojmanlar ve adrlar havaalannn hemen yannda
bulunuyordu. O gece ge saatlere kadar Dersim'deki olaylar zerinde duruldu. st rtbeli subaylarn hepsi ayn kanda
idiler: Bu ayaklanmay ok kk bir topluluk kendi karlar iin yapmlard.. Ulusumuzu blmek, bu arada henz
yeni yeni kendine gelmekte olan gen Trkiye'yi yeniden byk bir tehlikenin iine atarak paralamann yollarn
aramak, yabanc devletlerle ibirlii yaparak kendi kt ve irkin emellerine erimek!.Buna hi kimse uzak kalamazd
kukusuz. Ulusal Kurtulu Sava gibi bir tarih destan yazan, bu uurda hibir zveriden ekinmeyen, kendi
topraklarnn snrlarn kan ile izen bir ulusu blmeye, onu yeniden bir servene srklemeye hibir g
funduszeue.info havaclar olarak olay kknden kazyacamza inanyor, bunu arkadalarmza sylyorduk.
Karaclarn da yzlerinde, gzlerinde ayn inan, ayn iman prl prl yayordu.. Onlar daha dne kadar topsuz, tfeksiz,
a, susuz dmanla gs gse savamlar, bir byk Trkiye Cumhuriyeti'ni kurmulard. ehitlerimizin kani hl
topraklarmzn stnde bir buhurdan gibi ttyor, bize ne yapmamz gerektiini hatrlatyordu. Bkz. Gken,

29
Akgl,
30
Cumhuriyet Gazetesi, 16 Haziran
31
ATASE, K. 37, K. , F. ; Cumhuriyet Gazetesi, 28 Haziran
32
ATASE, K. 37, K. , F.
33
ATASE, K. 37, K. , F.
34
Cumhuriyet Gazetesi, 17, Haziran

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

Daha sonra Elazdan Sivas, Kayseri istikametiyle Ankaraya dnmtrHaziran ay

35
ATASE, K. 37, K. , F.
36
BCA 3.
37
Ulus Gazetesi, Haziran , Cumhuriyet Gazetesi, 28 Haziran
38
ay,
39
Cumhuriyet Gazetesi, 13 Temmuz
40
Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar,
41
ATASE, K. 37, D. , F. 4.
42
ATASE, K. 37, K. , F.

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

Elaz ve Diyarbakra gemitirFakat Dhiliye Vekletince Drdnc Umum Mfettiliine

43
ATASE, K. 37, K. , F. , ATASE, K. 37, K. , F. 6.
44
ATASE, K. 37, K. , F. 5.
45
Ulu,
46
Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar,
47
Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, ;

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

katlacak olan ktalar 14 Austos tarihine kadar hazrlanarak garnizonlarndan hareket

48
ATASE, Klasr, 30, Gmlek , Fihrist,
49
ATASE, Klasr, 30, Gmlek , Fihrist
50
ATASE, Klasr, 30, Gmlek , Fihrist

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

Planland gibi Austos aynn sonunda harektn ilk safhas bitmi ve 21 Austos gn
Tunceli vilayetindeki emir komuta 3. Ordudan Drdnc Umum Mfettiliine gemitir
Genelkurmay Bakan Mareal Fevzi akmak imzal ifreye gre o gn blgedeki muhafaza,
emniyet ve asayi kuvvetleri unlardr,
kinci Seyyar Jandarma Taburu Nazimiyede
Dokuzuncu Seyyar Jandarma Taburu Mamekide
nc Seyyar Jandarma Taburu Plmrde
Seyyar Jandarma Alay ve iki tabur ile Hozatta bir tabur, emikezekte
Mfettilik Muhafz Takm ile Tank ve Kprc Mfrezeleri Pertek kpr banda
Seyyar hastane Hozatta
tayyareden mrekkep bir grup Vertetil tayyare meydannda
Genelkurmay Bakanlnn 23 Austos tarihli ifresine gre de operasyonun 2. safhas da
bu tarihte bitirilmi, fakat Piyade Alay imdilik Elzda kalmtr. 3. Ordu ise tatbikat
yapmak zere Gaziantepe yola kmtr
10 Austosta balayan funduszeue.infon son safhas da funduszeue.info Mfettii Orgeneral Kazm
Orbaydan General Alpdoana yazlan ifreye gre 16 Eyll tarih ve saat 00da sona
funduszeue.info bu ifreden rendiimize gre funduszeue.info 2. Ordu da bu harekta destek funduszeue.info
ksm birlikleriyle Hazirann ilk haftas ve mhim ksm ile Temmuzun son haftas iinde harekta
balayan ve Eyll bandan itibaren ksm ksm garnizonlarna dnen ve funduszeue.infou ve 3. Tmen
ile de bu safhalara itirakle nc ordu silah arkadalarn ereflendiren ve etin vazifeler alan1.
ve 2. Ordu ktalar her safhada uzun yrylerde ve manevrann her hareketinde takdire ayan
kabiliyet gstermitir53
Harektn baaryla sonulanmasndan sonra Genelkurmay Bakan Fevzi akmak 3.
Orduya Orgeneral Kazm Orbay araclyla takdirlerini sunmutur54 Ayrca Orbay,
Cumhurbakan Atatrke harektn baaryla bittiini bildiren bir telgraf gnderdikten sonra
Mustafa Kemal Atatrk de Genelkurmay Bakanlna takdir yazs yazmtr;
Ordumuzun yksek ve her vakit olduu gibi milletin emniyetine cidden layk kymet ve
kudretle dolu manevrasnn ok istifadeli safhalar gstererek bittiini bildiren telgraflarnz

51
ATASE, Klasr, 30, Gmlek, , Fihrist
52
ATASE, Klasr, 30, Gmlek, Fihrist,
53
ATASE, Klasr, 30, Gmlek, B, Fihrist,
54
ATASE, Klasr, 30, Gmlek, B, Fihrist,

History Studies
Volume 4/1
Ariv Belgelerine Gre Dersim syani

aldm. Trk ordusunun yaratt bu yl dnm gnlerinde kalbim orduya kar takdir ve kran
hisleriyle doludur55
Sonu olarak Milli Mcadele esnasnda temelleri atlmaya balanan ve ylnda
Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte hz kazanan ok uluslu bir devlet yapsndan an gerei
olan Ulus-Devlet modeline funduszeue.info bir dizi deiimler yaanm, yeni bir ynetim ekli,
yeni anayasa, yeni vatandalk kavram, ada devlet kurumlar ve merkezi bir ynetim anlayna
funduszeue.info bu deiiklikler Avrupada yaklak yllk bir srete ve kendi i
dinamikleriyle gereklemiken Trkiyede ynetim tarafndan ok ksa zamana sdrlmak
zorunda kalnmtr.
Ulus ve ulus-devlet oluumu srecinde tebaadan yurttaa, yerelden ulusala, dinsellikten
laiklie, feodal toplumdan kapitalist topluma doru yaanan dnmde ulusal devlet anlay;
Dou ve Gneydou Anadolunun sosyal, kltrel, dini ve airet yaps ile elimi buna bal
olarak Dersim Blgesinde isyan kmtr. Bu isyan Drdnc Umum Mfettilii ve nc
Ordu Mfettiliinin katlmyla funduszeue.info devletin, lu yllarda Dou ve
Gneydou Anadoluya uygulad politikann fazla sertlik yanls olduu zellikle isyanlar
bastrrken gereinden fazla g kullanld eklinde funduszeue.info ok Dersim syannn
bastrl biimi eletirilere maruz funduszeue.info o dnemde tehlikenin byklne kar
nlemlerini de bytmtr. Yani ulusal varla gelen tehdit ne kadar oksa bunu bastrmak iin
kullanlan g de onunla orantl olmak zorundadr. Ancak merkezden uzakta kan bir isyan
bastrrken uygulanan yntemde o isyan bastrmakla grevli askeri yetkilinin sorumluluu da gz
ard edilmeyecek kadar nemlidir.
KAYNAKLAR
ATASE Arivi
Babakanlk Cumhuriyet arivi
Cumhuriyet gazetesi
Kurun Gazetesi
Tan Gazetesi
Ulus Gazetesi

Akgl, Suat. ()Yakn Tarihimizde Dersim syanlar ve Gerekleri, Boazii Ilmi

55
ATASE, Klasr, 30, Gmlek, B, Fihrist,

History Studies
Volume 4/1
Tuba DOAN

Osmanl Dneminde Dersim syanlar, (), Askeri Sayl Askeri Layiha, stanbul Askeri
Matbaas, stanbul.
Osmanl Dneminde Dersim syanlar, Askeri Sayl Askeri Layiha.
T.C. Dhiliye Vekleti, Jandarma Umum Komutanl Raporu, 3. . 1. Ks. Say
Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, (), Genelkurmay Harp Dairesi Bakanl
Genelkurmay Basmevi, Ankara.
Ulu, Nait. (), Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yaynlar, stanbul.
Ulu, Nait. (), Tunceli Medeniyete Alyor, Kaynak Yaynlar, stanbul.

History Studies
Volume 4/1