Git Gelinim Gel Gelinim Yol Üstünde Dur Gelinim

Eğlenceli Ve Komik Yazılar>Bilmece Demeti, Seçme Bilmeceler, Güzel Bilmeceler

BİLMECE DEMETİ, SEÇME BİLMECELER (12) (EĞLENCELİ VE KOMİK YAZILAR)

EN KESTİRME YOL HANGİSİDİR?

=>CEVAP: BİLİNEN YOL

<<>>BAKIMSIZ FİL'E NE DENİR?

=>CEVAP: SEFİL

<<>>Bir kamyon, bir peygamber, bir şehrimiz hangi kelimedir?

=>CEVAP: manisa

<<>>Anne kırkayağın en çok yorulduğu gün hangisidir?

=>CEVAP: Yavrularının ayaklarını yıkadığı gün

<<>>adamın birinin başına kattan ağır bir radyo düşmüş adam ölmemiş neden?

=>CEVAP: çünkü radyoda hafif müzik çalıyormuş

<<>>Ben giderim o gider,Kolumdan tık tık eder?

=>CEVAP: saat

<<>>temel başını kaşıyacağı zaman ne yaparmış?

=>CEVAP: avucunu kaşıyıp sonra elini başına koyarmış

<<>> MONA LİSA tablosu nerede asılır?

=>CEVAP: Duvarda

<<>>av tüfeği taramalı tüfeğe ne demiş?

=>CEVAP: sus da biraz motorun soğusun

<<>>kedi tavandaymış tavan yanmış kedi niye yanmamış?

=>CEVAP: çünkü kedi taaaaaaaaa Van'daymış

<<>>Çok hızlı giden bir tırı kim durdurur?

=>CEVAP: trafik polisi

<<>>Denizin ortasında ne vardır?

=>CEVAP: n harfi var

<<>>satılan su şişelerinin altında ne yazar?

=>CEVAP: buradan açılmaz

<<>>fil fareye ne demiş?

=>CEVAP: cüce

<<>>en acı çeken dağ hangisidir?

=>CEVAP: ağrı dağı

<<>>TEL TEL KADAYIF BİZİM OĞLAN PEK ZAYIF ZAYIFLIĞI SURDA DURSUN GÖZÜNÜN BİRİ KAYIP?

=>CEVAP: DİKİŞ İĞNESİ

<<>>fil arkadaşına hangi çiceği verir?

=>CEVAP: karanfil

<<>>Fasulye balkabagına ne demiş?

=>CEVAP: Biraz rejim yapsan iyi olur demiş

<<>>lokantaya giden tavuk garsondan ne ister?

=>CEVAP: tavuk göğsü

<<>>en güzel kokan fil hangisidir?

=>CEVAP: karanfil

<<>>eşşeğin kafası kuzeye bakarsa kuyruğu nereye bakar?

=>CEVAP: yere

<<>>PİJAMA GİYMİŞ EŞEĞE NE DENİR?

=>CEVAP: iyi geceler

<<>>fotoğraf makinesi sinirlenince ne der?

=>CEVAP: yeter çektiğim

<<>>tek kapaklı içinde bilgi saklı?

=>CEVAP: kitap

<<>>iğnesi var ama dikiş dikmez?

=>CEVAP: kirpi

<<>>Kapıyı açar , kapamadan kaçar?

=>CEVAP: RÜZGAR

<<>>adamın başına minicik bir taş düşmüş,yaralanmış. neden?

=>CEVAP: ummadık (bilgi funduszeue.info) taş baş yararmış

<<>>bir anne kangurunun en çok kızdığı şey nedir?

=>CEVAP: yavrusunun karnındaki cebine çişine yapması

<<>>Hangi masada yemek yenmez?

=>CEVAP: Cinayet masasında

<<>>benim adım iki hece çalışırım gündüz gece?

=>CEVAP: saat

<<>> 

karadenizde ekilir

sofrada içilir

bilin bakalım bu nedir?

=>CEVAP: çay

<<>>Dilsizler neden zenginler?

=>CEVAP: sükut altın oldugu için

<<>>İÇİ BOŞOLTILINCA BÜYÜYEN ŞEY NEDİR?

=>CEVAP: ÇUKUR

<<>>GİT GELİNİM GEL GELİNİM, YOL ÜSTÜNDE DUR GELİNİM?

=>CEVAP: KAPI

<<>> 

benim bir avuç boncuuğm var

gece atarım gündüz toplarım?

=>CEVAP: yıldız

<<>>Bilmece bildirmece el üstünde kaydırmaca?

=>CEVAP: Sabun

<<>>DAĞDAN GELİR TAŞTAN GELİR BEŞ BIYIKLI ENİŞTEN GELİR. ?

=>CEVAP: TÖNGEL

<<>>üstümde iğnelerim var insan gelince atarım kimim ben?

=>CEVAP: kirpi

<<>>damlaya damlaya ne olur?

=>CEVAP: su faturası kabarık olur

<<>>DAĞDAN GELİR TAŞTAN GELİR BİR KÜKREMİŞ ASLAN GELİR?

=>CEVAP: SEL BASKINI

<<>>domates bıçağa ne demiş?

=>CEVAP: beni kesip katil olma

<<>>dumanını yel alır parasını el alır bize hastalık kalır?

=>CEVAP: sigara

<<>>yazın niçin yağmur yağmaz?

=>CEVAP: güneş bulutu terlettiği için

<<>>FİL AĞACIN ARKASINA GEÇİNCE NE YAPAR?

=>CEVAP: DURUR

<<>>bir japon ne zaman merhaba der?

=>CEVAP: türkçe öğrendiği zaman

<<>>tavukların bacakları niçin kısadır?

=>CEVAP: yumurtaları kırılmasın die

<<>>hangi devlet dairesinde işi olmayan giremez diye yazı yoktur?

=>CEVAP: iş ve işçi bulma kurumu

<<>>suya girer ıslanırım ağıza girer eririm bil bakalım ben neyim?

=>CEVAP: şeker

<<>>en yumuşak tarla hangisidir?

=>CEVAP: pamuk tarlası

<<>>elden ele belden bele bunu bilmeyen kertenkele?

=>CEVAP: kemer

<<>>evimde bir hizmetçi var 32 kişinin temizliğine bakar?

=>CEVAP: diş fırçası

<<>>hangi düğme dikilmez?

=>CEVAP: elektrik düğmesi

<<>>sarıdır sarkar düşeceğim diye korkar?

=>CEVAP: ayva

<<>>Bir adam boş bir havuza düşmüş ve de ıslanmış. NEDEN?

=>CEVAP: Çünkü yaş günüymüş.

Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN ÇORUM BĠLMECELERĠ ve ÇORUM’DA BĠLMECE SORMA GELENEĞĠ Sümeyra TOZLU1 Sedat BAHADIR2 1 Türkçe Öğretmeni, Mimar Sinan Orta Okulu-ÇORUM, [email protected] 2 Yrd. Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, [email protected] ÖZET Ġnsanlığın ortaya koyduğu ilk sözlü ürünlerden olan bilmeceler, Türk Halk Edebiyatının da sözlü ürünlerindendir. Bilmeceler, Anadolu ve Türk dünyası kültür coğrafyasında zengin ve yaygın bir folklor türü olarak karĢımıza çıkar. O, her ne kadar bir eğlence kültürü olsa da, içinde yaĢandığı toplumun ortak beğenilerini, düĢünce yapısını, değer yargılarını ve kültürünü Ģiirsellik içinde taĢıyarak ayrı bir fonksiyon üstlenir. Bilmece sorma geleneği de, asırlar evvelinden beri süregelen, zaman içinde kuralları oluĢan ve biçimlenen, günümüze kadar ulaĢarak nihayet bugünkü halini almıĢ hoĢ bir gelenektir. Gün geçtikçe unutulmağa yüz tutan birçok sözlü tür ve gelenek gibi bilmeceler de unutulmaktadır. Bu geleneğin halkın belleğinden tamamen silinip kaybolmadan derlenip yazıya geçirilmesi önemli bir ödevdir düĢüncesiyle Çorum bilmeceleri üzerine yapılan bu çalıĢma bir alan araĢtırmasıdır. Anahtar kelimeler: Bilmece, Çorum Bilmeceleri, Bilmece Sorma Geleneği. ÇORUM RIDDLES and GROOVE of ASKING RIDDLE in ÇORUM ABSTACT Riddles which are one of the first verbal productions, are verbal productions of Turk Folk Literature too. Riddles appears a common and wealthy form of folk in Anatolian and Turkish Cultural Context. Although it is an entertainment culture, riddles have an another function by carrying culture, justice values, form of consideration, and common admirations of community. The groove of asking riddle is a nice tradition which came to state of today’s structure by coming from centuries ago and occuring and shaping within times. Riddles are being forgotten day by day, like other lots of verbal form and traditions. This study about Çorum Riddles is a field research by thinking that this tradition’s collecting and writting is an essential mission before it is forgotten. Keywords: Riddle, Çorum Riddles, Groove of Asking Riddle. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN 1. GĠRĠġ Bilmece konusunda, kaynaklarda çeĢitli tanımlamalar yapılmıĢtır. Bazı sözlük, ansiklopedi maddeleri ve halk bilimcilerine göre bilmece tanımları Ģöyledir: Bilmece, TDK sözlüğünde; Bir Ģeyin adını anmadan niteliklerini üstü kapalı söyleyerek o Ģeyin ne olduğunu bulma, bulmayı dinleyene ve okuyana bırakan oyun, muamma (TDK, ) olarak tanımlanmıĢtır. Nurettin Albayrak’ın halk edebiyatında kullanılan terimlerin anlamlarına yer verdiği kapsamlı sözlüğünde bilmece Ģöyle tanımlanmaktadır: “Somut-soyut varlık ve kavramları uzak yakın iliĢki ve çağrıĢımlarla insanın düĢünce ve dikkatine sunarak bunları açıklamayı ve bulmayı amaçlayan kalıplaĢmıĢ sözlerden oluĢan anonim halk edebiyatı türü.” (Albayrak, ). Lütfullah Sami Akalın ise genel olarak edebiyat terimleri ile ilgili hazırlamıĢ olduğu sözlüğünde (Akalın, ) ise Ģu tanımı yapmıĢtır: “Her toplumda hoĢça zaman geçirmek amacının doğurduğu yaygın bir zekâ söz oyunu.”olarak tanımlanmıĢtır. Boratav ve BaĢgöz’ün `te birlikte kaleme aldıkları “Türk Halk Bilmeceleri” adlı makalede Ģöyle bir tanım yapılmaktadır: “Bilmece çözüm bekleyen küçük bir sorunun, kalıplaĢmıĢ Ģiirsel bir Ģekilde ifadesinden meydana gelen bir sözlü edebiyat türüdür.” (Boratav ve BaĢgöz, ). Sözlü Türk edebiyatı geleneğinin numunelerini ciddi bir bakıĢ açısıyla ele alan Ali Öztürk’ün kitabında ise bilmece için Ģöyle bir tanım yapılmıĢtır: “Bilmece bir nesneyi kendinden kaynaklanan özelliklere dayalı bir Ģekil içinde gizleyerek yorumlamaya çalıĢan bir mantık ürünüdür. Bu mantık muhatabın ilgisine yöneliktir.” (Öztürk, ). Tanımları artırmak mümkündür. Ancak bütün bu tanımların ortak yanı, soru–cevap yoluyla bir nesnenin özelliklerinin ortaya konularak bulunmasının istendiği söz veya zekâ oyunu olduğudur. Bütün Türk dünyasında yaygın ve sevilen bir tür olan bilmeceler için Türklerin kullandıkları terimler de, temel de “tap_ (Caferoğlu, 69) ve bil_ gibi birkaç köke bağlı” olmakla beraber oldukça farklılıklar göstermektedir (Sakaoğlu, ). Türk dünyasında bilmece kelimesinin karĢılığı olarak Ģu terimler kullanılmaktadır: Altaylar : tabıskak, tabıĢkak, tabkak, taptıruv, taptırgıĢ, tabıska, tabısak, tapkıĢ, tavısak, tavusak, tavuskak, tapkır, takpır. Azeriler: bilmaca, tapmaca, tabzug, tapbaca BaĢkurtlar: tabıĢmak, yomak Deliorman Türkleri: kısa masal, küçük masal Dobruca Türkleri: tapmaĢa Hakaslar (Abakan): tapcannımah (tapçanumak, sespaknımak) Karaçay-Malkarlar: yumak, elbergencomak Karakalpaklar: Jumbak Karaylar: tapmaca Kazaklar: Jumbak Kıbrıs Türkleri: Mesel, bilmece Kırgızlar: tabıĢmak Nogaylar: tapmacak, yumak Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Özbekler: cumbak (Özkan, ), çöpçak, matal, tapıĢmak, tapar, tapmaca Tatarlar: tabıĢmak, baĢvatkıç, sir Tuvalar: tıvızık, tapkır, tavısak Türkmenler: matal, tapmaca, taptı Uygurlar: tepiĢmak Yakutlar: taabırın (Sakaoğlu, ) Bunların dıĢında Türk dünyasının bazı bölgelerinde commok, cumak, gomak, gombak, zomak gibi terimlerde bilmece karĢılığında kullanılmaktadır. Anadolu sahasında en yaygın olarak kullanılan terim ise bil-fiil kökünden bilmece terimi olmakla birlikte, baĢka terimlerin kullanıldığına da rastlanmıĢtır. Asal, Asal Sorma, Askı, Atlı Hekat, Atlı Mesel, Bağlama, Bilmaca, Bilmece SöyleĢme, Bilmeli Matal Oyunu, Bulmaca, Düğün, Düzmece, Elçim, Fıcık, Gazelleme, Hikâye, Masal, Mat, Mesel, Mesel Vurma, Metal, Metel SöyleĢme, Tanıtmaca, Tanıtmalı Hekat, Tatmaca, bunlardan bazılarıdır (Sakaoğlu, ). Ġlk Bilmeceler ve Bilmecelerin ĠĢlevleri Bütün dünya halklarının edebiyatında ve folklorunda önemli bir yere sahip olan bilmecelerin kaynağının doğu olduğu bu konuda araĢtırma yapanların ittifakla birleĢtikleri bir konudur (Altan, ). Tarihi kaynaklara göre ilk yazılı bilmece örnekleri Brahmanizmin temelini teĢkil eden Vedalar’ın dört kitabından biri olan “Rig Veda” da geçen Sanskrit bilmecelerdir. Bilmecelerin en meĢhurlarından birisi Ġncil’de Samson’un Filistinli arkadaĢlarına sorduğu bilmecedir. Samson’un Ģahsî bir tecrübesine dayanarak sorduğu ve arkadaĢlarının bilemediği bilmece “Yiyiciden et geldi kuvvetliden tatlılık”tır. Daha sonra arkadaĢlarının Samson’a; cevabı Samson’un karısına duyduğu aĢk olan “Baldan tatlı ve aslandan kuvvetli olan Ģey nedir” Ģeklinde sordukları bilmeceyle Samson ve arkadaĢlarının konuĢmaları devam eder. Bilmecelerin ilk zamanlarda, genç kızlar ve erkeklere anlaĢılması zor bilmeceler sormak, sorulan bu sorularla karĢı tarafında zekâsını, bilgisini ve becerisini yoklayarak, beğenisini kazanmak ve bu yolla cevap veren erkeğin o kızla evlenme hakkını elde etmesi bu türün iĢlevsel özelliklerinden biridir. Birçok halkın masallarında bilmecelerin kız ile erkeğin evlenmesinde belirleyici olduğuyla ilgili zamanın izleri masal motifi olarak kendini göstermektedir. Bilmecelerin iĢlevlerinden bazılarını spesifik olarak örneklendiren BaĢgöz, Antikite’de kahinlerin bilmeceler aracılığıyla birbirleriyle konuĢtuklarını, Estonya’da ölüm cezasına çarptırılanların zor bir bilmeceyi bilirlerse hayatlarının kurtulduğunu, borcu olan birinin zor bir bilmeceyi bilirse borçlarından kurtulduğunu, bazı milletlerde bilmeceyi bilemeyen birinin gelinin yanına oturmak hakkını elde edemediğini kaydetmektedir (BaĢgöz, ). Divanü Lügati’t- Türk’te Bilmece ve Codex Cumanicus Bilmeceleri Diğer anonim türler gibi bilmece türünün de izleri eski zamanlara kadar sürülebilir. Yazılı edebiyatımızda bilmecelerle ilgili ilk kayıtlara KaĢgarlı Mahmud’un Divânü Lûgati’t- Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Türk’ünde rastlanmaktadır. asırda Arapça olarak yazılan, örnek metinlerin Türkçe olarak verildiği ve Türk kültür tarihinin en eski ve değerli yazılı kaynağı olan bu eserde (Sakaoğlu, ) hiçbir bilmece metni, örnek olarak gösterilmediği için o devrin bilmeceleri hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır. Ancak Divân’da tap-fiil kökünden türetilen birtakım kelimeler tespit edilmiĢtir. tabuzguneng: bilmece tabuzgu: bilmece tabuzguk: bilmece tabzug: halkın birbirini sınamaya çalıĢtıkları bilmece tabzuguktabuzdum: bilmece sordum tabuzguktabızdı: bilmece sordu, söyledi Tap tap tamızık Tamadırgantamızık Kölegesi bar Köyedırgantamızık (Atalay, ) Abdülkadir Ġnan’ın bir tespitine göre ise, derlemeye dayanan ilk Türk bilmecelerinin yer aldığı Codex Cumanicus’taki birinci bilmecenin ilk dizesindeki “tamızık” kelimesi de bilmece anlamına gelmektedir (Ġnan, ). Hiçbir örnek metin olmasa da Divân’ın Besim Atalay tarafından yapılan çevirisinin 2. cildinin sayfasındaki tabuzdı kelimesinin “ol manğa söz tabuzdı (o bana bilmece sordu)” Ģeklinde izah edilmesinden bilmecenin yüzyıl eğlenceleri arasında yer aldığını söylemek mümkündür (Genç, ). Bilmece için bugün de kullanılan, tap_ fiil kökünden doğmuĢ tabuzgu, tabuzguk gibi kelimelerden ve tabuz_ fiilinden söz edilmiĢ, ancak herhangi bir örnek bilmece metni verilmemiĢtir. BaĢgöz Divan’da verilen ikiyüzden fazla atasözünün içinde bilmeceye çok yaklaĢan örnekler olduğundan bahsederek Ģu örnekleri vermiĢtir (BaĢgöz ve Tietze, 47). Küzdekikünyıpar (Kutudaki misk göbeği) Sakak bıçar, sakal okĢar (Çeneyi keser, sakalı okĢar) Türk bilmecelerinin ilk örnekleri olan Kırım-Kıpçak bilmecelerinin funduszeue.info tarafından okunan biçimleri ve Ali Ġpek tarafından yapılan çevirileri Ģu Ģekildedir: (BaĢgöz ve Tietze, ) 1. Tap tap tamızık Bil bil bilmece Tamadırgan tamızık Parıldayan bilmece Kolagasi b…(bar) Gölgesi gümüĢtendir Koyedırgan tamızık (ol köbelek) Yanıp biten bilmece (kelebek) 2. Biti bitibitidim Ben yazdım yazdım Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN BeĢ ağacgabitidim Ben beĢ ağaca yazdım Konesuwumyuwurdum Kınasını yoğurdum Kok (?) yibekimçırmadım (ol kınadır) YeĢil ipek bohçaldım (kına) 3. Tä kara kula yuvĢapdır (ol iĢlikdir) Taa kara kula ulaĢtı (ıslık) 4. Ġtip itip irgalmäs Ġtip itip oynamaz Ġcindägiçäyhalmäs (ol uru) Ġçindeki çiy kalmaz (kuyu) 5. Siloüsinyägı silkip bolmäs VaĢak kürkümü silkmek imkânsız Sırma tonum bügüp b[ol] mäs (ol y-) Sırma elbisemi bükmek imkânsız (yumurta) 6. Ak küymäniavzuyoh (ol y-) Ak kümenin ağzı yok (yumurta) Türkiye Bilmecelerinin Tasnifi Türkiye’deki bilmeceleri tasnif etmeye çalıĢan ilk araĢtırıcı Naki Tezel’dir. Ondan önce yapılan çalıĢmalarda ise bilmeceler Ģu Ģekillerde okuyucunun istifadesine sunulmuĢtur: yılında Hamamizade Ġhsan tarafından yapılan “Bilmeceler” adlı çalıĢmada bilmeceler cevaplarına göre alfabetik bir sıraya dizilmiĢtir. yılında Nasıh Güngör ve Ġhsan Ozanoğlu “Kastamonu Bilmeceleri” adlı çalıĢmalarında bilmecelerin ne Ģekilde tasnif edilebileceği konusunda tartıĢtıktan sonra, bilmecelerin baĢlarındaki kelimelerin ilk harflerine göre tasnifinin, tartıĢılan diğer tasniflerden daha üstün olduğu kanaatine varırlar ve derledikleri bilmeceleri bu Ģekilde tasnif ederler. Kanaatimizce bu tasnifin sağladığı tek kolaylık, aynı kalıp sözlerle baĢlayan farklı cevaplı bilmecelerin bu Ģekilde rahatlıkla tespit edilmesidir. yılında ise “Bilmeceler ve Maniler” adlı çalıĢmasında Naki Tezel, bilmeceleri ilk kez tasnif eden araĢtırmacı olmuĢtur. Naki Tezel konuyu esas alarak Ģöyle bir tasnif yapmıĢtır: 1. Ġnsana Ait Bilmeceler 2. EĢyaya Dair Bilmeceler 3. Ġçtimaî Hayata Ait Bilmeceler 4. Gıdaya Dair Bilmeceler 5. Ölüm, Ahiret ve Maneviyata Ait Bilmeceler 6. Hayvanata Ait Bilmeceler 7. Tabiata Ait Bilmeceler 8. Diğer Muhtelif Bilmeceler (Tezel, ) Naki Tezel ’da Türk Halk Bilmeceleri adlı çalıĢmasında ise az çok farklılıklarla öncekine benzer bir tasnif yapmıĢtır ve bilmeceyi Ģu Ģekilde sınıflandırmıĢtır: 1. Ġnsan Organlarıyla Ġlgili Bilmeceler 2. Ölüm ve Dinle Ġlgili Bilmeceler Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN 3. EĢya Ġle Ġlgili Bilmeceler 4. Meyve ve YemiĢlerle Ġlgili Bilmeceler 5. Sebzelerle Ġlgili Bilmeceler 6. Öteki Yiyecek ve Ġçeceklerle Ġlgili Bilmeceler 7. Hayvanlarla Ġlgili Bilmeceler 8. Çiçekler ve Diğer Bitkilerle Ġlgili Bilmeceler 9. Tabiatla Ġlgili Bilmeceler ÇeĢitli Bilmeceler (Tezel, ) Lütfullah Sami Akalın bilmeceleri Ģekil özelliklerine göre değerlendirmiĢ ve mısra sayılarını esas alan bir sınıflama yapmıĢtır. 1. Mani Bilmeceler 2. Beyit Bilmeceler 3. Mısra Bilmeceler 4. Kıt’adan Uzun Bilmeceler (Akalın, ) Akalın bu gruplandırmayı vermiĢ ancak Erzurum’dan derlemiĢ olduğu bilmeceleri, hiç de iĢlevsel olmayan bilmecelerin ilk harfine göre alfabetik olarak sınıflandırma yöntemiyle sıralamıĢtır. Akalın aynı zamanda bilmeceleri konu, cevap, söyleyiĢ tarzı, edebî sanatları ve tarif ediĢleri bakımından yani bilmece tipleri bakımından da Ģöyle sınıflandırmaktadır: 1. Tek konulu ve tek cevaplı 2. Her mısrası ayrı bilmece 3. KonuĢmalı bilmece 4. Kelime oyunlu bilmece 5. Tezatlı bilmece 6. Cevabı mani bilmece 7. Tasnifli bilmeceler a. Renkle b. ġekille c. Hareketle d. Sesle (Akalın, ) ġükrü Elçin hem “Gölpazarı Bilmeceleri” adlı çalıĢmasında hem de “Türk Bilmeceleri” adlı eserinde bilmeceleri konularına göre sınıflandırmıĢ ve kendi içlerinde de cevaplarını alfabetik sıraya göre gruplandırmıĢtır. Elçin konularına göre söyle bir tasnif yapmıĢtır: (Elçin, ; Elçin, ) 1. Tabiat ve tabiat hadiseleriyle ilgili bilmeceler 2. Bitkiler ve onların mahsulleriyle ilgili bilmeceler 3. Hayvan ve onların mahsulleri ile ilgili bilmeceler 4. Ġnsanlar ve onun uzuvları ile ilgili bilmeceler 5. EĢya ile ilgili bilmeceler 6. Manevî-dinî uzuvlarla ve diğer kavramlarla ilgili bilmeceler Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN ġükrü Elçin “Türk Bilmeceleri” adlı eserinde bilmeceleri Ģekil bakımından da manzum Bilmeceler ve mensur Bilmeceler olarak da ayırmaktadır (Elçin, ). ġükrü Elçin “Halk Edebiyatına GiriĢ” adlı eserinde ise bilmeceleri yaratılıĢ tarzlarına göre: 1. Anonim Bilmeceler a. Manzum Bilmeceler b. Mensur Bilmeceler 2. Ferdi Eserler a. Muamma b. Lügaz Ģeklinde iki baĢlık altında toplamaktadır (Elçin, ). Amil Çelebioğlu ile Yusuf Ziya Öksüz’ün “Türk Bilmeceler Hazinesi”nde yapmıĢ oldukları tasnif de detaylı bir konu esasına göre yapılmıĢtır. bilmece Ģu Ģekilde tasnif edilmiĢtir: (Çelebioğlu ve Öksüz, ) 1. Dinî, Kudsî ve Bazı Manevî Hususiyetlerle Ġlgili Bilmeceler 2. Gökyüzü, Yeryüzü ve Madenlerle Ġlgili Bilmeceler a. Gökyüzü ve zamanla ilgili bilmeceler b. Yeryüzü ve tabiat hadiseleriyle ilgili bilmeceler c. Madenlerle ilgili bilmeceler 3. Bitkilerle Ġlgili Bilmeceler a. Ağaçlar b. Meyveler c. Sebzeler d. Hubûbat e. Çiçekler ve Otlar 4. Hayvanlarla Ġlgili Bilmeceler a. KuĢlar b. Böcekler c. ÇeĢitli Hayvanlar 5. Ġnsanlarla Ġlgili Bilmeceler a. Beden yapısı b. Ġnsan hayatı, bazı maddî ve manevî hususiyetler, ıstırap ve hisler c. Evlilik ve neticeleriyle ilgili hususiyetler ç. Bazı vazife, meslek ve itiyatlar d. Ġsim, yazmak ve okumakla ilgili bilmeceler 6. Giyim-KuĢam ve Süsle Ġlgili Bilmeceler 7. Yiyecek ve Ġçeceklerle Ġlgili Bilmeceler a. Bazı yiyecek ve malzemeleri b. Tatlılar c. Ġçecekler 8. Yakacak ve Aydınlanmayla Ġlgili Bilmeceler 9. ĠnĢaî Hususiyet ve Malzemelerle Ġlgili Bilmeceler Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Ev Ġçi EĢyası ile Ġlgili Bilmeceler a. MefruĢat ile ilgili malzemeler b. Mutfakla ilgili malzemeler Alet ve Edavatla Ġlgili Bilmeceler a. Hayvan ve ziraatle ilgili alet ve malzemeler b. Yiyecek ve ölçüyle ilgili alet ve malzemeler c. Dokuma ve dikiĢle ilgili alet ve malzemeler ç. Sesle ilgili hususiyetler ve musikî aletleri d. Oyun ve oyuncaklar e. Elektrikle ilgili aletler f. Silahlar g. Nakil vasıtaları ÇeĢitli Bilmeceler a. Cevabı özel isim olanlar b. Yanıltmaçlar c. Bir harfle ilgili olanlar Amil Çelebioğlu ve Yusuf Ziya Öksüz, bu çalıĢmalarında bilmeceleri bir de tipleri bakımından sınıflandırmıĢlardır. 1. Cevap bakımından a. Mevzu’u ve cevabı tek olan bilmeceler b. Ġki cevaplı olan bilmeceler c. Her mısra’ı ayrı bir bilmece olan ve ikiden fazla cevaplı bilmeceler 2. Muhavereli bilmeceler 3. Cevabı manzum olan bilmeceler 4. Kelime oyunu karakteri gösteren bilmeceler 5. Taklidî bilmeceler (Çelebioğlu, ). 2. ÇORUM BĠLMECELERĠ Çorum’da bilmece sorma geleneği, azalarak da olsa sürmektedir. AraĢtırmamızda derlediğimiz Çorum Bilmeceleri, konularına göre aĢağıda görüldüğü Ģekilde tasnif edilmiĢtir. Tasnifte elde edilen malzeme yukarıda da yer alan Amil Çelebioğlu ile Yusuf Ziya Öksüz’ün tasnifinden faydalanılarak yapılmıĢtır. Çorum bilmecelerinde, halkın düĢünce yapısını, beğenisini ve yöre kültürünü görürüz. Bilmeceler düğünlerde, bayramlarda, kalabalık aile, komĢu veya arkadaĢ toplantılarında, ekmek yaparken, bulgur kaynatırken, insanlar imece usulü birbirlerine yardım ederken sorulur. Ġnsanlar bilmece sorarak hem birbirleriyle muhabbetlerini artırır hem de televizyonun olmadığı günlerde can sıkıntılarını giderirler. Ayrıca bilmece sormanın bellek ve zekâ eğitimleri sağlama gibi sosyal yararları da vardır. Herkes bilmecelerin cevabını bulmaya çalıĢır. Bilmeceler cevaplanırken bazen ipuçları verilir. “Canlı mı, cansız mı, yenir mi, içilir Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN mi?” gibi sorular sorulur. Bilmecelerin cevabını bulma, halk arasında zekâ, bilgi ölçüsü olarak değerlendirilir. Cevabı bilenler takdir edilir, bilmeyenlere gülünür ve ceza verilir. Örneğin mendilin ucuna düğüm atıp bilmeceyi bilemeyenlerin ellerine vurulur, eĢek gibi anırması istenir. “Arı mı istersin, davul mu?” soruları sorulur. KiĢi arı derse çimdiklenir, davul isterse de yumruklanır. Bazen su içme cezası verildiği de görülür. Bu cezalar o ortamda gülüĢmelere ve eğlenceye vesile olur. Çorum’da Sorulan Bilmecelerden Örnekler: Dinî, Kudsî ve Bazı Manevî Hususiyetlerle Ġlgili Bilmeceler Gökten bir karpuz indi Üç yüz altmıĢ dilim Ģimdi Otuz dilimi yenmedi emma Geri yanı temam yendi (yıl, ramazan orucu) Yol üstüne sac koydum geleni gideni aç koydum (oruç) Gökyüzü, Yeryüzü (kozmogoni) ve Madenlerle Ġlgili Bilmeceler a. Gökyüzü ve zamanla ilgili bilmeceler Çıt demeden çalıya uğradı. (güneĢ) Ġki oturanlar iki gezenler iki birbirini sevenler iki birbirini sevmeyenler. (yerle gök, ayla gün, su ile toprak, su ile ateĢ) Bir tabakta iki tavuk, biri sıcak biri soğuk (gök, ay ve güneĢ) Kitli kapıdan girer bir hırsız (güneĢ) Burdan vardım hızınan Yedi bin yıldızınan Arabın atıyla Göğün kuvvetiyle (yıldırım) Gökte gördüm bir köprü Rengi var yedi türlü (gökkuĢağı) Gökte açık pencere kalaylı bir tencere (ay) Geceleri fener gündüzleri söner. (yıldız) Burdan attım hızımınan, göğün yıldızıynan, arabın atıynan. (yıldız) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN AkĢam yatar sabah kalkar. (güneĢ) AteĢe girer yanmaz, suya düĢer ıslanmaz. (güneĢ) Dağ baĢına pamuk serdim (bulut) Yol üstüne yoğurt dökülmüĢ, silerim gitmez süpürürüm gitmez (ay ıĢığı) Bayan uyandı Cama dayandı Cam kırıldı Kana boyandı (güneĢ) b. Yeryüzü ve tabiat hadiseleriyle ilgili bilmeceler Geriden attım hızınan Yedi bin yıldızınan, Arabın atıynan Allahın kuvvetiynen. (yıldırım) Mini mini kuĢlar her yeri taĢlar (dolu) Mini mini kuĢlar camları taĢlar (dolu) Havadan gelir top gibi suda erir hap gibi (dolu) Ev ardında Ģapur Ģupur (yağmur) Elsiz ayaksız kuyu kazar. (damla) Ninemin etekleri süpürür sokakları (rüzgar) Dağdan gelir, taĢtan gelir, eğerlenmiĢ aslan gelir. (sel) Dağdan gelir, taĢtan gelir, ağzı bağlı aslan gelir. (su) Benim bir yorganım var, her yeri örter bir yeri örtmez. (kar) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Bitkilerle Ġlgili Bilmeceler a. Ağaçlar Bize bol bol yemiĢ verir, kendi yemez yedirir (ağaç) b. Meyveler Allah yapar yapısını demir (bıçak) açar kapısını (karpuz) YeĢil mantolu, kırmızı entarili, siyah düğmeli. (karpuz) Hanım uyandı cama dayandı cam kırılınca kana boyandı (nar) Finifini fincan içi dolu mercan (nar) Sarıdır sarkar düĢeceğim diye korkar. (ayva) Gökten düĢer elül melül Yere düĢer kilitli demir Vur baĢına otur kemir (ceviz) Dal üstünde al yanaklı oğlan (elma) Bir gücücük al yastık içine tatlı un bastık. (iğde) Dama teke bağladım, boynuzlarını büke bağladım. (kabak) Osmancıktan sandık gelir sandıkçılar yapamaz, içlerinde boncuk gelir boncukçular dizemez, arasında mektup gelir değme kâtip yazamaz (nar) Ayağından asıyor Tanrı anı YapıĢacak üstüne damlar kanı (karadut) Sandık açıldı, fındık saçıldı. (nar) Ol nedirki cismi anın karedir Teni baĢtan baĢa pare paredir Ayağından asıyor Tanrı anı yapıĢacak üstüne damlar kanı. (karadut) Zelle zelle zel olur Zelle Ģeker bal olur Varma zelle yanına On parmağın kan olur (karadut) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Ġçi darı gibi dıĢı deri gibi( incir) DıĢı kırmızı donluk , içi unluk ortası odunluk. (iğde) Küçük kazanın yemeği tatlı olur. (ceviz) Attım afura bir kuru kafa, yemesi tatlı, maymun suratlı (hindistan cevizi) Yedim etini, attım çöpünü. (üzüm) Sarıdır sallanır dalında ballanır.(portakal) Dağdan gelir taĢtan gelir, yamalı donlu eniĢtem gelir. (kestane) Sarı tavuk daldan bakar, düĢerim diye korkar. (ayva) Küçücük fıçıcık, içi dolu turĢucuk. (limon) Dal üstünde son oğlan. (ayva) Yer altında uzun minare. (havuç) Dal üstünde tüylü top. (Ģeftali) c. Sebzeler Geriden baktım akdaĢ gibi, yanına vardım sütlü aĢ gibi (lahana) Hazalar hazalar ot içine buzağlar. (salatalık) Yer altında dedem sakalı (pırasa) Kızıldır, uzundur, huysuzdur, tüysüzdür. (kırmızı biber) Benim evden atladım komĢuya yumurtladım. (kabak) Bir küçücük çadırım var bir direği var bin cereği var. (mantar) Uzun uzun uzarlar ot dibine buzağlar. (hıyar) Alçak boylu, kadife donlu. (patlıcan) Kadınları ağlatıp kendisini ocağa atan kimdir? (boğan) Kat kat döĢek bunu bilmeyen eĢek. (lahana) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Aydan eğri Tuzdan acı Bunu bilmeyen zurnacı (sarımsak) d. Hubûbat Dizim dizim nar. Dizimecek kar. Uçtu setik kaldı dilber. (saman ve buğday) Yamyassıca fil fillice (mercimek) Finifini küçük sini (mercimek) Fil fillice burnu eğrice. (nohut) Hey angutlar angutlar Yusufu yiyen kurtlar Tırnağından su içer Boynuzundan yumurtlar (mısır) e. Çiçekler ve Otlar Çalı dibinde mum yanar. (çiğdem) Irmak kıyısında dedemin sakalları (yosun) ġekere benzer tadı yok kara benzer suyu yok (pamuk) Bakması güzel, alması üzer (gül) Yedi kavak yaprağı, Hacı Musa toprağı. (kına) Hayvanlarla Ġlgili Bilmeceler a. KuĢlar Bir yeri var yaydan eğri Bir yeri var iğden doğru Bir yeri var kazandan kara Bir yeri var südden ağca (leylek) Bacakları uzun ince, geçer gider güz gelince (leylek) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Ayakları direk gibi, gagası kürek gibi. (leylek) Ġki çubuk makas, hokkabaz mı hokkabaz. (leylek) El yatar Ġlyas oturur. (baykuĢ) b. Böcekler Eli yok ayağı çok (kırkayak) Dağdan gelir dala dala, kuyruğunu sala sala, labi teker gibi, altun Ģeker gibi. (arı, bal) Ol nedir ki sanatında binazir ĠĢine tahsin eder beyle vezir Meskeni RuĢen değil zulmettedir Bilemeyiz zahmette ya rahattadır. (bal arısı) Ben bir Ģey gördüm, canı var kanı yok sütü helal, eti haram. (arı) Mini mini kuĢlar camiyi taĢlar. (arı) Kolay gelsin ustalar kurt iken kuĢ olmuĢ, bağırsağını desteler. (ipek böceği) Hey hevayı hevayı Yüksek yapar yuvayı Marangozlar yapamaz Kuyumcular dökemez (örümcek) Hey hevayı hevayı yüksek yapar yuvayı (örümcek) Dağdan gelir katerina, ben onu tutarina, kıstirina, öldürina. (bit) c. ÇeĢitli Hayvanlar Kem kemi lalek (leylek) kemiksiz lalek, sümsümü lalek sümüksüz lalek suya gider aksamaz lalek. (kepenek) Yer altında yağlı kaĢık (yılan) Üstü çayır biçilir, altı çeĢme içilir. (koyun) Altı süttür içerim üstü çayır biçerim.(koyun) Bayırlarda dik kulak (tavĢan) Yer altında evleri var, incecik belleri var. (karınca) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Yağmurda ortaya çıkar Ģemsiye değil, Sırtında evi var kaplumbağa değil (salyangoz) On ay yatar iki ay kalkar feneri yakar etrafa bakar. (ateĢ böceği) Değirmende gök kamıĢ Allah buna bakmamıĢ Boynuz kulak takmamıĢ. (yılan) Altı taĢ taĢ değil, üstü taĢ taĢ değil, tavuk gibi yumurtlar tavuğuma eĢ değil. (kaplumbağa) KarĢıdan baktım taĢ gibi, yanına vardım dört ayaklı baĢ (kaplumbağa) Bir kuĢum var kahverengi kahvelerde çalar çengi yaz gelince güzellerden alır bir Ģeftali (pire) Açılır sandık dökülür fındık. (koyun, keçi pisliği) Bizde bir dudu var Eğri büğrü budu var Bize gelin görürsünüz Güle güle ölürsünüz (kurbağa) Ala bakar, mora bakar OturmuĢ bakla satar Baklanın okkası kaça dedim Çıldır çıldır yüzüme bakar (kurbağa) Ana bir kız doğurur Ne ayağı var ne baĢı var Kız bir ana doğurur Hem baĢı var hem ayağı (tavuk, yumurta) Bir dedem var mütten Sakalı var etten ġimdi gelir görürsün Güle güle ölürsün (hindi) Daldan dala kırmızı pala. (sincap) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Ġnsanlarla Ġlgili Bilmeceler a. Beden yapısı Dağ baĢında bir elek asılı. (kulak) Dam ardında selvi süpürge. (baĢtaki saç) Yedi delikli tokmak bunu bilmeyen ahmak. (baĢ, kafa) Altı aĢçı dükkanı, üstü hor horlu pınar, en üstü berber dükkanı. (saç) Alaca mezer, dünyayı gezer (göz) Bir küçücük mil taĢı Dolanır dağı taĢı (göz) Yarım kaĢık duvara yapıĢık (kulak) Karanlık yerde kaptan asılı (ciğer) Kepenek altında ak kuĢlar. (diĢler) Altı mermer üstü mermer içinde bir gelin oynar. (dil) Ambar içinde otuz iki keklik yatar (ağız, diĢ) Ezildik büzüldük bir duvara dizildik (diĢ) Gökten indi bir konuk Önüne yahni koyduk Yahninin kemiği yok Konuğunda diĢi yok (bebek) Keser sapı Kevgir yapı BeĢ dalı var BeĢte budağı (kol, el, parmaklar, tırnak) Gıdı gıdı leyla, hor hor çeĢme, düz bayır, bitli çayır. (kafa) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN b. Ġnsan hayatı, bazı maddî ve manevî hususiyetler, ıstırap ve hisler Cınkıl cefa bahçasında bir ağaç bitmiĢ dalsız bıdaksız, üstüne bir kuĢ konmuĢ tüysüz tozaksız, onu bir adam vurmuĢ topsuz tüfeksiz, onu bir kadın biĢirmiĢ odsuz ocaksız, onu bir adam yemiĢ dilsiz damaksız. (gönül, gönül vurgunluğu) Ġçi taĢ dıĢı taĢ ha dolaĢ ha dolaĢ. (minare) Ġstanbulda süt piĢer kokusu buraya düĢer (mektup) Yer altında kapalı sandık. (mezar) Yol üstünde kitli sandık (mezar) Yapan satar, alan kullanamaz, kullanan görmez. (tabut) Kapıyı açtı bağırıp kaçtı (osuruk) Ġki dağın arasında bir kömüĢ mangırır. (osuruk) Ebemgile giderken göğ oğlağı yere çarptım. (sümük) Eti haram, sütü helal. (anne) Geldi mi gider, gitti mi gelmez. (gençlik) Gönül alçak yüz yerde Yüz yaram var yüz yerde Hak yarattı görmedi Ben görmüĢem yüz yerde (uyku) ÇarĢıdan alınmaz Mendile konulmaz Tadına doyulmaz (uyku) Ne alınır, ne satılır, ne görülür, ne tutulur ona derler küçük ölüm, o gelince yatılır. (uyku) Ben giderim o gider pare pare iz eder. (baston) c. Bazı vazife, meslek ve itiyatlar Ġstanbulda süt biĢer köpüğü (kokosu) buraya düĢer. (mektup) Elinen ekilir, dilinen biçilir, tarlası beyaz tohumu siyah. (defter, kalem) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Giyim-KuĢam ve Süsle Ġlgili Bilmeceler Tekne nedir tekiĢ nedir gül bekarı gümüĢledir ne yerdedir ne göktedir cümle alem içindedir. (ayna) Kıllı ağzını açtı çıplak içine kaçtı. (çorap) Al boyaya boyadım karımın önüne dayadım. (önlük) Bir yerden girdim üç yerden çıktım. (kazak) Anam açar babam sokar. (ceket) Dize kadar derin kuyu, ne çamuru alır ne suyu. (çizme) Ġki camlı pencere, bakıp durur her yere. (gözlük) Yiyecek ve Ġçeceklerle Ġlgili Bilmeceler a. Bazı yiyecek ve malzemeleri Babası Ģangal Ģungal, anası sarı kız, oğlu has ermeni, kızını mecliste görmeli. (devek, üzüm, Ģarap, bekmez) Elemez melemez ocak baĢına gelemez gelse de geri dönemez. (yağ) Helemez hülemez, ocak baĢına gelir, geri dönemez. (yağ küleği) O yanı yaprak Bu yanı yaprak Ġçinde bir avuç toprak (kete) Küçücük mermer taĢı Ġçinde beyler aĢı PiĢirirsen aĢ olur PiĢirmezsen kuĢ olur (yumurta) Dağdan gelir taĢtan gelir yüzü küllü eniĢtem gelir (değirmen çöreği) Yakacak ve Aydınlanmayla Ġlgili Bilmeceler Uzun oluk dibi delik (baca) Tepesi delik sana nuldu. (tütün baca) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN ĠnĢaî Hususiyet ve Malzemelerle Ġlgili Bilmeceler Uzun oluk uz yatar çoluğu çocuğu düz yatar. (yapı ve döĢemeleri) Eğri büğrü nereye gidiyon. Gel leylek git leylek Tek ayağının üzerinde Dur leylek (kapı) Benim bir gelinim var gelenin gidenin elini öper. (kapı) Ev Ġçi EĢyası ile Ġlgili Bilmeceler Dört tekerlekli beĢ değil, sudan baĢı hoĢ değil. (sabun) Köpük çıkaran taĢ. (sabun ) Çat Ģurada, çat burada bir de baktım kapı yanında (süpürge) Ağzı açık emanet içi kızıl kıyamet, yaĢ koydum, kuru çıktı. ġiĢti hamur piĢti et. (fırın) Arkasındadır güzel sözler, önündedir günler. (takvim) KarĢında ikizin, güzelliği sensin (ayna) Bilmece bildirmece resim yapar gündüz gece (ayna) Gup gup hamam, gubbesi tamam, ben bir gelin aldım, babası imam. (saat) AkĢam olur serilir Sabah olur dürülür. (yatak) Kubbesi tamam Bir gelin aldım Babası imam (tiktaklı saat) Gurul gurul eder kurbağa değil Kıvrılır yatar yılan değil (nargile) Karnı gurgur eder kurbağa değil BaĢında tacı var Helvacı değil Ağzında zurnası var Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Zurnacı değil. (nargile) Geriden aldım çatmayı çığırın gelsin Fatmayı kız nereden belledin kol kırıp göbek atmayı. (süpürge, süpürmek) Hed dedim höd dedim get Ģoraya yat dedim. (süpürge) Bir gelin aldım, gelenin elini öper. (el süpürgesi) Ufak gözler, iri gözler, beni gizler, yari gözler. (pencere kafesi) Tekne nedir tekiĢ nedir gül bekarı gümüĢledir ne yerdedir ne göktedir cümle alem içindedir. (ayna) b. Mutfakla Ġlgili Malzemeler Afuru daĢtan, öyünü ağaçtan. (ocak) At durur arap biner. (sacayak, kazan) Yastı yatar uzun sürter. (oklava, tahta) Yastı yatar yuvarlak sürter arada bir iĢ biter. (ekmek, tahta, oklava) Dört ayaklı bir kulaklı. (ekmek tahtası) Köy içinde çıngılı ÇavuĢ. (bakraç) BaĢı benzer eriğe, girer çıkar deliğe (kahve dövülen dibek demiri) Boynu uzun kaz gibi Karnı davlumbaz gibi Kırk araba odun yak Yine altı buz gibi (ocak, baca) Ağzından yer, burnun kusar. (ibrik) Bir küçük kumbara, zahire çeker (ekin taĢır) ambara. (kaĢık) Bir küçük kumbara ekin taĢır ambara (kaĢık) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Alet ve Edevatla Ġlgili Bilmeceler a. Hayvan ve ziraatla ilgili alet ve malzemeler Yedi yıl yerde gezer yediği yedi gelinden güzel. (çift demiri) Bir oğlum var üç bacak; alır atar kucak kucak (anadut) Dağda demir idim, yeĢil baĢlı emir idim, felek beni ĢaĢırttı, boklu dama düĢürdü. (çalgı) Yer altında gezerim, on iki kızdan güzelim. (saban) Dağdan gelir, taĢtan gelir, baĢı püsküllü eniĢtem gelir. (çalgı; çalı süpürge) b. Yiyecek ve ölçüyle ilgili alet ve malzemeler ġu tepede bir kuĢ oturur biri kalkar biri oturur. (terazi) Çarığı çattım, çatıya attım. (terazi) c. Dokuma ve dikiĢle ilgili alet ve malzemeler Dibi gıllanır ucu sallanır. (kirman) Dam üstüne deri serdim, bacaklarını geri serdim (makas) Masal mesel mendil keser dil oturur damak keser (makas) Bilmece bildirmece birbirine iliĢtirmece (düğme) KoĢtum gittim tepeye yular attım sıpaya (iğne-iplik) Ol nedir ki dört ayaklı canı yok Sanasın kim bir deridir kanı yok Günde yedi türlü güller bitirir Güllerinin bülbülü nâlânı yok Yüz bin hançer urar isen göksüne Hançere göksün gerer noksanı yok (gergef, çevre ve iĢlenilen nakıĢ) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN ç. Sesle ilgili hususiyetler ve musikî aletleri Bir kabağı oyarlar Ġçine dınıklağı koyarlar Çok söyleme deli oğlan Kulağını burarlar (ud) Sesi var canı yok KonuĢur ağzı yok (radyo) Bir küçücük kurudur, Bütün dünya yurdudur. (radyo) Ağız içinde dil haydi bunu bil. (kaval) d. Oyun ve oyuncaklar DıĢı var içi yok, dayak yer suçu yok. (top) Ġp bağladım sıpaya, uçtu gitti tepeye. (uçurtma) e. Silahlar Uzun kuyu, kümbür suyu içen ölür içmeyen kalır. (tüfek) f. Nakil vasıtaları Cibil cibil çaydan geçtim, cibiltisin duymadım, yetmiĢ iki çeĢit bülbül cücüğünü bir kafeste besledim. (gemi ve içindeki her milletten adamlar) Bazı defa arkadan duman saçar Vaktolurki zevk ile seyrolunur Vaktolurki korkuben herkeĢ kaçar Kahi ateĢ püskürür dağ taĢ yanar Kahi dahi hiddetinden top saçar Saçtığı toplar demirdir arkadaĢ DüĢtüğü yerde derin hendek açar. (uçak) Sıra sıra odalar birbirini kovalar. (tren) Dağdan gelir dah gibi Boynuzları bıdah gibi Eğilir su içer Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN Meler oğlak gibi (kağnı) ÇeĢitli Bilmeceler a. Cevabı özel isim olanlar On yar idik bir bağda On nar gördük bir dalda Her biri birini aldı Dokuzu dalda kaldı (narın birini alan adamın adı her biri imiĢ) Bir ağa bir hizmetçisine seslenmiĢ Ģu otuz atı dokuz kazığa tek tek bağla demiĢ. (hizmetçinin adı tek tek imiĢ) b. Yanıltmaçlar Ol nedir ki kan kızıl kuzgun siyah Kahi ip ince olur bi iĢtah Deve köçeğinden uludur veli Aklı yoktur sanki divane deli Kal`a kapısına sığmazken acep Sığdı fındık kabuğuna bitap Bu muammayı bilirsen ey hümam Kızkulesi senin olsun vesselam. (evet, kan kızıldır, kuzgun siyahtır. Ġp incedir, deve köçeğinden büyüktür. Kal`a duvarlar ile beraber kapusuna sığmaz. Fındık içi kabuğuna sığar.) KarĢıdan üç kiĢi geliyordu, köprüye geldiler, biri baktı geçti, biri bastı geçti, biri ne baktı ne bastı geçti, üçü de geçti nasıl geçtiler (Kadın hamileydi bebek karnında bakmadan basmadan geçti, adam kadını kucağına aldı kadın bakarak geçti, adam da basarak geçti.) Dağlara kar yağdı Ovaya duman çöktü Değirmene kurt girdi Hallarım yaman oldu (saçların beyazlaması, gözlerin görmemesi, diĢlerin çürümesi) Su baĢında bir kiĢi Attı vurdu bir kuĢu Ne attığı taĢ idi Ne de kendi er kiĢi (çamaĢır yıkayan biri, bir kuĢ vurdu, sabun, kurbağa, kadın ) Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN c. Bir harfle ilgili olanlar Anaya değmez babaya değer, kardaĢa değmez bacıya değer, değere değmez değmeze değer, vallahi değmez billahi değer. (bu kelimeler söylenirken dudağın dudağa değmesi) 3. SONUÇ Anadolu`da eskiden bilmece yerine mesel, masal, metel, tapmaca gibi terimler kullanılırken günümüzde bilmece kelimesi kullanılmaktadır. Bilmeceleri edebiyatçılarımız çeĢitli Ģekillerde sınıflandırmaktadır. Bilmeceler cevaplarına göre alfabetik olarak, konularına göre, Ģekil özelliklerine göre ve tipleri bakımından tasnif edilmektedir. Çorum`da yiyecek, meyve, sebze, hayvanlar, giyim kuĢam, günlük kullanılan eĢyalarla ilgili konularda bilmeceler mevcuttur. Bilmeceler, insanların zekâlarını ön plana çıkardığı gibi sosyal hayatı da olumlu yönde etkilemekte, insanların kaynaĢmasında, eğlenmelerini sağlamakta önemli rol oynamaktadır. Bilmecelerle yapılan eğlencelerde sorma geleneğinde ödül ceza motifi çok renklidir. Bilmece sormaya baĢlamadan önce hangi ödül ve cezanın verileceği önceden belirlenir. ĠĢin içinde ödül ve ceza olması bu geleneği daha zevkli hale getirir. Çorum`da eskiden bilmece sorma geleneği yaygınken, günümüzde yaĢam biçiminin değiĢmesi, teknolojinin ilerlemesi, eğlence araçlarının artmasıyla bu gelenekten uzaklaĢıldığı görülmektedir. Eskiden köylerde imece usulü iĢler yapıldığında örneğin ekmek piĢirildiğinde, bulgur kaynatıldığında bilmeceler sorulur yapılan iĢler eğlenceli hale getirilirdi. DeğiĢen hayat Ģartları bu ortamların yavaĢ yavaĢ yok olmasına neden olmuĢ, bu durum bilmece sorma geleneğini de olumsuz etkilemiĢtir. Sonuç olarak, Çorum`da bilmece sorma belli bir usul ve kendine özgü bir gelenek içerisinde gerçekleĢmektedir. 4. KAYNAK KĠġĠLER K Hakan ġENOL, 18, ĠĢçi, Çorum Merkez. K Feruze TERYAKĠOĞLU, 79, Ev Hanımı, Çorum Deliler Köyü. K Feruze TERYAKĠOĞLU, 24, Öğrenci, Çorum Merkez. K Fahri HANCI, 34, Ptt Mdr, Çorum Merkez. K Zeki ġAHĠNBAġ, 62, Emekli, Çorum Merkez. K Özlem Tuğba KAÇAR, 27, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Hilal HANCI, 32, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Elmas AKGÜL, 74, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Selma ġAHĠNBAġ, 56, Ev Hanımı, Çorum Boğabağı Köyü. K Fidan ÇAM, 56, Ev Hanımı, Çorum Dağkarapınar Köyü. K Filiz ġAKAR, 35, Ev Hanımı, Çorum Merkez. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN K Sümeyra ġAHĠN, 25, Öğrenci, Çorum Merkez. K Beysun ARICI, 31, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Melek ÖZDÜLGER, 33, AĢçı, Çorum Merkez. K Hazime ÇAM, 66, Ev Hanımı, Çorum TürkayĢe Köyü. K Hayrullah TEKĠN, 56, Müdür Yardımcısı, Çorum Merkez. K Ali ġAKAR, 45, Memur, Çorum Merkez. K Meliha DANLI, 75, Ev Hanımı, Çorum Alaca. K Mustafa ALAGÖZ, 31, Matematik Öğretmeni, Çorum Merkez. K Hasan DEMĠR, 39, ĠĢçi, Çorum Merkez. K Derya ÖZÇULHA, 39, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K ġerif ÜNAL, 36, Müdür, Çorum Merkez. K Mustafa CELEP, 40, Sağlık M., Çorum Merkez. K Cemile CELEP, 35, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Özden SAKMAN, 56, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Elmas ÇÖL, 60, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Emine KUYUMCU, 38, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Fikret ÇAM, 57, Çorum TürkayĢe Köyü. K ġaziye KANTAR, 78, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Dursun ALKAÇ, 65, Emekli, Çorum Merkez. K Zübeyde KANTAR, 47, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Cemil HANCI, 35, Sınıf Öğretmeni, Çorum Merkez. K Emine ÇORBACI, 14, Öğrenci, Çorum Merkez. K Hatice ġODOL, 36, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Rahmi ÇAM, 66, Emekli, Çorum TürkayĢe Köyü. K Satı ÇELĠKER, 45, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Perihan HANCI, 32, Kalp Damar Cerrahisi, Çorum Merkez. K Abdullah CEYLAN, 75, Emekli, Çorum Küçük Gülücek Köyü. K Tahsin TEMĠZ, 40, Teknisyen, Çorum Merkez. K Gökhan GÖKDERE, 24, Uzman ÇavuĢ, Çorum Merkez. K AyĢe AKÖZ, 63, Ev Hanımı, Çorum Kayıköyü. K ġahin ġEKER, 37, Fabrikada ĠĢçi, Çorum Merkez. K Hüseyin CANDEMĠR, 37, Esnaf, Çorum Merkez. K Süleyha HANCI, 25, Öğrenci, Çorum Merkez. K Özkan KIRAR, 38, Kahveci, Çorum Merkez. K Fatma MANDACI, 33, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Halit KAHRIMAN 43 ġoför, Çorum Merkez. K Sabri ÇALIġKAN,42, Çorum Merkez. K Saime KUTLU, 62, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Emine YÜKSEL, 68, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Mevlüde BĠLGE, 60, Ev Hanımı, Çorum Kınık Köyü. K Satı ÖKMEN, 85, Ev Hanımı, Çorum Arifegazi Köyü. K Süheyla HANCI, 25, Öğrenci, Çorum Merkez. K Tuğçe GEZER, 12, Öğrenci, Çorum Merkez. K Davut KURTOĞLU, 48, Polis, Çorum Merkez. K Okan ġAKAR, 24, Öğrenci, Çorum Merkez. K Samet KIRAR, 20, Öğrenci, Çorum Merkez. K ġale KAYA, 32, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Sultan CEYLAN, 48, Ev Hanımı, Çorum Küçük Gülücek Köyü. K Gülden ALPTEKĠN, 38, Esnaf, Çorum Merkez. K Murat AKÖZ, 66, Tüccar, Çorum Kayıköy. K Gülseren CEYLAN, 55, Ev Hanımı, Çorum Küçük Gülücek Köyü. K Fatma TERYAKĠOĞLU, 62, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Arif KANTAR, 49, ĠĢçi, Çorum Merkez. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu / 28 - 30 NİSAN K Ayfer TEKĠN, 43, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Mevlüt ġAHBAZ, 50, Emekli, Çorum Merkez. K Sündüs ALTUNER, 40, Ev Hanımı, Çorum Merkez. K Sidret ÇETĠN, 87, Çorum Merkez. K Sultan Oymen, 57, Ev Hanımı, Çorum Merkez. 5. KAYNAKÇA Akalın, L. S. (). Erzurum Bilmeceleri, Erzurum Lisesi Folklor Kolu Yayınları No: I, S. 6, San Basımevi, Ġstanbul. Akalın, L. S. (). Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul. Albayrak, N. (). Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul. Altan, A. (). Folklor ve Edebiyatın Unutulan Unsuru: Bilmeceler, Milli Folklor Dergisi, Yıl 8, Cilt 4, Sayı 31/32, S, Güz/KıĢ, Ankara, Atalay, B. (). Divanülügati’t- Türk Tercümesi, Cilt , Türk Dil Kurumu Yayınları, TDK Basımevi, Ankara. BaĢgöz, Ġ. (). Folklor Yazıları, Adam Yayınları, S. , 1. Baskı, Ġstanbul. BaĢgöz, Ġ., Tietze, A. (). Türk Halkının Bilmeceleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları / , Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. Boratav, P. N., BaĢgöz, Ġ. (). “Türk Halk Bilmeceleri” Folklora Doğru-Bilmece Sayısı, (Çeviren: Vedat Aydınoğlu), Ġstanbul. Caferoğlu, A. (). Türk Dili Tarihi II, Ġstanbul: Enderun Kitabevi. Çelebioğlu, Â., Öksüz, Y.Z. (). Türk Bilmeceler Hazinesi, S. , Ülker Yayınevi, KardeĢler Basımevi, Ġstanbul. Elçin, ġ. (). Gölpazarı Bilmeceleri, Türk Kültürü AraĢtırmaları, S, Ankara, Elçin, ġ. (). Türk Bilmeceleri, Kültür Bakanlığı Yayınları: , S. , Mas Matbaacılık, Ankara. Elçin, ġ. (). Halk Edebiyatına GiriĢ, Akçağ Yayınları. Genç, R. (). KaĢgarlı Mahmud'a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, Ġnan, A. (). Makaleler ve Ġncelemeler I, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, S. , Ankara. Özkan, Ġ. (). Türk Boylarının Sözlü Edebiyatındaki Nımah/Comok/Cumbak/Yomak Anlatım Türü Üzerine Bir Etimoloji Denemesi, Türk Dili, Sayı: , (), Ankara, Öztürk, A. (). Türk Anonim Edebiyatı, Ġstanbul. Sakaoğlu, S. (), “Bilmece Terimi Üzerine Notlar”, Türk Kültürü AraĢtırmaları ( ), Ankara, s. Sakaoğlu, S. (). Divanü Lügat-ir-Türk'ün Halk Edebiyatı Açısından TaĢıdığı Değer, Fen Edebiyat Fakültesi AraĢtırma Dergisi, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 13, fasikül 1, Erzurum , s. TDK Yayınları (). Türkçe Sözlük, , Baskı, Ankara. Tezel, N. (). Bilmeceler Ve Maniler, Türk Halk Bilgisine Ait Maddeler ve Tetkikler, Yeni Cezaevi Matbaası, Ankara, s. Tezel, N. (). Türk Halk Bilmeceleri. Ankara, Millı Eğitim Basımevi.